OSNOVE EKONOMIJEDr. Svetislav Polovina

EKONOMIJA VS EKONOMIKAEkonomija i ekonomika nisu identini pojmovi. Ekonomija je iri a ekonomika ui pojam.

EKONOMIJATermin ekonomija potjee od grkih rijei oikos (kua, domainstvo) i nomos (zakon, pravilo o upravljanju). Iz tih rijei nastala je starogrka rije oikonomos to bi u slobodnom prijevodu znailo skup pravila i vjetina upravljanja domainstvom.Suprotno oikonomji postojala je hrematistika koja je oznaavala vjetinu trgovanja i bogaenja

POLITIKA EKONOMIJATermin je izveden iz rijei oikos, nomos i polis (grad) . Kako su u staroj Grkoj gradovi bili politike organizacije i tvorili samostalne drave to je politika ekonomija oznaavala skup pravila o ekonomskoj aktivnosti u nekoj dravi.U tom znaenju se politika ekonomija prvi puta pojavljuje 1615. u knjizi Rasprava o politikoj ekonomiji francuskog merkantiliste Antoina Montchretiena. Kao posebna disciplina poela se predavati na europskim sveuilitima u 18.stoljeuONA PORED ZAKONA MATERIJALNE PROIZVODNJE PROUAVA I DRUTVENE ODNOSE

DEFINICIJA EKONOMIJE KAO ZNANOSTIEkonomija je podruje drutvene znanosti koja prouava 1. proizvodnju i ponudu, 2. raspodjelu, 3. razmjenu, 4. razmjenu i potronju materijalnih dobara i usluga u 5. odreenom vremenu, 6. prostoru i 7. drutvu.NE BRKATI JU S POLITIKOM EKONOMIJOM I EKONOMIKOM

EKONOMIJA KAO VJETINAEkonomija je takoer vjetina pomou koje gospodarski subjekti - pojedinci, kuanstva, poduzea ili drava proizvode, pribavljaju i troe materijalna dobra i usluge.Promatra se ekonomija kao znanost tada je rije teorijskoj ekonomiji, a kada se promatra kao vjetina tada je rije o primjenjenoj ekonomiji.

POZITIVNA EKONOMIJAPozitivna ekonomija istrauje funkcionalne i kauzalne odnose izmeu ekonomskih varijabli bez vrijednosnih sudova o njima. Ona prouava ekonomske pojave onakvima kakve one jesu.Primjer: Nezaposlenost u Hrvatskoj je 2003. iznosila preko 17 % radne snage

NORMATIVNA EKONOMIJANormativna ekonomija sadri prosudbe o ekonomskoj stvarnosti ocjenjujui ih s odreenih etikih pozicija. Ona govori kakvim bi ekonomske pojave trebale biti.Primjer: Visoka nezaposlenost u Hrvatskoj je ekonomski i politiki neprihvatljiva pa politika zapoljavanja mora biti jedan od prioriteta ekonomske politike

EKONOMIKAEkonomika prouava kako ljudi alociraju i koriste rijetke resurse u svrhu proizvodnje dobara kojima zadovoljavaju svoje potrebeIz definicije ekonomike izvode se dva glavna zakljuka : 1. dobra su rijetka, 2. drutvo svoja dobra mora efikasno koristitiRijetkost i efikasnost su temelji ekonomike

PODJELA EKONOMIKEEkonomika se dijeli na mikroekonomiku i na makroekonomiku

MIKROEKONOMIKAMikroekonomika je grana ekonomike koja prouava ponaanje i funkcioniranje mikroekonomskih subjekata pojedinaca, kuanstava, poduzea i privrednih grana.Osniva mikroekonomike je Adam Smith (1723 1790) koji je 1776. objavio Bogatstvo naroda, svojevrsnu ekonomsku Bibliju u kojoj je objasnio funkcioniranje trine ekonomije.

MAKROEKONOMIKAMakroekonomika je grana ekonomike koja prouava ponaanje i funkcioniranje privrede kao cjeline. Osniva makroekonomike je John Maynard Keynes (1883 1946) koji je 1936. objavio djelo Opa teorija zaposlenosti, kamate i novca gdje su dani temelji makroekonomike.Za razliku od mikroekonomike koja se zasniva na djelovanju trita makroekonomika se zasniva na dravnoj regulativi privrede.

JEDINSTVO MIKRO I MAKROEKONOMIKEMikroekonomika i makroekonomika nisu meusobno razdvojene ekonomske discpline. One se meusobno nadopunjavaju jer se djelovanje mikroekonomskih subjekata dogaa u makroekonomskom okruenju.Mikroekonomika pretpostavlja makroekonomiku kao i obrnuto

RIJETKOSTRijetkost je stanje u kojem postoji nesrazmjer izmeu elja i potreba s jedne strane i mogunosti njihovog zadovoljenja s druge.Dobra koja su rijetka nazivaju se ekonomskim dobrima. Dobra kojih ima u izobilju nazivaju se neekonomskim ili slobodnim dobrima. Ekonomska dobra imaju cijenu za razliku od slobodnih dobara koja su besplatnaEkonomika prouava samo ekonomska dobra

RIJETKOST VS SIROMATVONe smiju se brkati rijetkost i siromatvo. I bogati mogu eljeti vie no to imaju.Isto tako i mala koliina neeg ne znai da je ono rijetko. Dobro mora biti i eljeno

IZBORRijetkost prisiljava ljude da ine izbor. Kada je dobro rijetko ljudi moraju initi izbor izmeu korisnog i manje korisnog.Oni se suoavaju s trade-offom: da li zadovoljiti vie jednu potrebu odnosno zadovoljiti manje drugu potrebu

OPORTUNITETNI TROKOVIIzabravi jednu od dvaju mogunosti rtvovali smo onu proputenu. Vrijednost rtvovanog dobra ili usluge naziva se oportunitetnim trokom.

PRIMJER OPORTUNITETNOG TROKA (1)Trokovi studija u USA 1993. su iznosili 12000 $ godinje ukljuujui izdatke na kolarinu, knjige i putovanje. U ovaj iznos nisu ukljueni oportunitetni trokovi jer je student radeu na poslovima SSS umjesto studiranja mogao zaraditi 16000 $. Proputena zarada od 16000 $ je oportunitetni troak studiranja.Stvarni trokovi studija jedne godine iznose ne 12 ve 28 tisua $ ako se ukljue i oportunitetni trokovi.

PRIMJER OPORTUNITETNOG TROKA (2)Problem: Vlasnik tvrtke treba zaposliti nekoliko menadera. Pretpostavimo da svaki menader ima vremena za samo jedan zadatak. Vrijednost zadatka A je 100000$, zadatka B 75000 $ i zadatka C 50000 $. Vlasnik tvrtke zapoljava dvojicu menadera na poslovima A i B. Koliki je oportunitetni troak zadatka B ?Odgovor: Radei posao B menader je rtvovao posao C ija je vrijednost 50000 $. Toliki su i oportunitetni trokovi posla B.

TEMELJNA PITANJA EKONOMSKE ORGANIZACIJE Tko, to i koliko proizvoditi ? Kako proizvoditi ? Za koga proizvoditi ? Gdje proizvoditi? Kada proizvoditi ? Iz kojih motiva proizvoditi? Kakav je pravni, ekonomski i politiki sustav ? Koliki su trokovi proizvodnje, prodajna cijena i profit ?

NEKI TEORIJSKI I POLITIKI PROBLEMI (1)problem ekonomiziranja i optimalizacije proizvodnje unutar danih tehnolokih i institucionalnih okviraproblem uspostavljanja parcijalne i ope ravnoteeproblem izbora kriterija raspodjeleproblem izbora ciljeva ekonomskog razvoja i sredstava njihovog ostvarivanjaproblem upravljanja ekonomskim sustavom

NEKI TEORIJSKI I POLITIKI PROBLEMI (2)problem izbora temeljne proizvodne jedinice i oblika ekonomske organizacije drutvaproblem objanjenja vrijednosti i cijena pojedinih dobara i uslugaproblem nesklada izmeu oskudnosti resursa i ljudskih potrebaproblem alokacije rijetkih resursa

NEKI TEORIJSKI I POLITIKI PROBLEMI (3)Problemi odnosa izmeu realnog i monetarnog sektora ekonomijeproblem ekonomskih odnosa izmeu pojedinih dravaproblem poveanja proizvodnje, zaposlenosti i ivotnog standardaproblem odnosa trita i dravne regulacijeproblem odnosa irih drutvenih vrednota prema ekonomskim vrednotama

EKONOMSKI SUSTAVITRININAREDBODAVNIMJEOVITI

TRINI SUSTAVSustav temeljen na privatnom vlasnitvu i privatnom poduzetnitvuSustav u kojem pojedinci slobodno donose odluke to e proizvoditi ili kupovatiSustav slobodne oscilacije cijena u kojem se dobiva i gubiSustav zasnovan na naelu laissez faire (lese fer)

NAREDBODAVNI SUSTAVDrava donosi sve vanije odluke o proizvodnji i potronjiSustav zasnovan na dravnom vlasnitvu, dravnom poduzetnitvu, centralizaciji odluivanja, subordinaciji i planiranju.

MJEOVITI SUSTAVSvaki od prethodnih privrednih sustava ima svoje nedostatke pa se kombiniranjem obaju sustava nastoji stvoriti optimalni sustav koji bi u sebi ukljuivao pozitivne elemente i jednog i drugogMjeoviti sustav je takav sustav u kojem djeluje trini mehanizam unutar institucionalnog okvira kojeg odreuje dravaMjeoviti sustav privreivanja je dominantan sustav privreivanja danas u svijetu jer isti modeli privreivanja bilo trini bilo naredbodavni ne postoje ni u jednoj zemlji.

FAKTORI PROIZVODNJEDa bi se moglo proizvoditi moraju prethodno postojati pretpostavke proizvodnje. One se nazivaju faktorima proizvodnje ili inputima. Inputi se koriste za proizvodnju outputa.Faktori proizvodnje su : a) radb) kapitalc) zemlja

GRANICA PROIZVODNIH MOGUNOSTI (1)Budui su proizvodni faktori ogranieni drutvo se suoava sa svojom granicom proizvodnih mogunosti (PPF).PPF predstavlja maksimalnu kombinaciju dobara koju privreda nekog drutva moe proizvesti s postojeim proizvodnim kapacitetimaKada je privreda na PPF tada ona efikasno alocira svoje resurse to znai da je poveanje proizvodnje jednog dobra mogue na utrb drugog dobra

GRANICA PROIZVODNIH MOGUNOSTI (2)Kada se privreda nalazi na PPF suoava se s dvojbom : kojeg proizvoda proizvesti vie a kojeg manjeNavedenu dvojbu pokazuje slijedea tablica

GRAF PPF

POGREKE EKONOMSKOG ZAKLJUIVANJAnesposobnost da se ostale varijable dre nepromijenjenim greka ceteris paribuspost hoc pogrekagreka poopavanja - greka pars pro totogreka subjektivnosti