8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

1/75

Tap ch xut ban hang thangGiy phep hoat ng bao ch s 397/GP-BVHTT

Toa soan - Tr s:30/79A Ly Nam - Ha NiT: 04.7471896; FAX: 04.7337686Email: vanhienvietnam@hn.vnn.vn

Vn phong ai din tai TP.HCM:288B, An Dng Vng,Qun 5, TP.HCMT: 08.8353878

Chu nhimHoang Chng

Pho Tng Bin tp Thng trcNguyn Th Khoa

Pho Tng Bin tpNguyn Th KyPham Vit LongNguyn Minh San

Giam c iu hanhVo Thanh Tn

Th ky toa soanT My Sn - Nguyn Hu Phai

Hi ng Bin tpNguyn Nam Khanh - Trn Bang - MchQuang - Trn Vn Kh - H S Vnh - Vu Mao- Thai Kim Lan - Pham Th Thanh - ngNht Minh - oan Th Tnh - Trng Lu -Thanh Hng - Nguyn Thuyt Phong

Trnh bayT My Sn - ng Ngoc Quang

Ba 1Tng ai Quang TrungAnh: Nht Anh

Tai tr phat hanhDoanh nghip sach Thanh NghaTP. H Ch Minh

In taiXng in Tin hoc, Ha Ni

Gia: 16.000

VN HINVIT NAM

VI CAC TAC GIA:Pham Quang Ngh, Nguyn Th Khoa, Hai Nh, Nguyn Thanh Mng, Hoang Ly,Nguyn Tn Tun, Thu Ha, Vit Hin, ao Tin at, Khai Nhn, Nht Anh, HoangChng, Phan ng Nht, Thai Kim Lan, Nguyn Phng Lin, Anh Vn, NguynTrong Tao, L Vit Tho, Trn Th Huyn Trang, Thao Chi, Trng Hoang, Mng c,Manh Cng, Vy Hip, Nguyn c Quyn, c, L Ba Liu, HL, Vn TrongHung, Trng Tham, Th Phng, Ngoc Lin...

3Lon dn

C tm2.Bao tn, phat huy gia trKhng gian vn hoa cngching Ty Nguyn6.t votri vn12.Hn 200 nm trcNguyn Nhac sn sang m ca14.Hi gian An Thai

17.Qua xNu18.Non nc Hm H20.Nha lamai22.Bao tang gm Go Sanh28.Cn quan tm hn na n nghthut dn tc34.Ai selaNgi ep cac vung kinh?36.Hat ma ri bao lu oat giai Linhoan phim Bangkok38.Hoang Lp Ngn: Bc Nam rongrui mai con m ly40.H hoa cua Choe42.Nguyn Thin ao va hai oaTra My44.Qu hng la ngun mach cua vnchng46.Tra Vit Trng Xun49.Thng quar tre50.Ngi gicu then cho nui54.Hanh hng n Lao Cai58. Ai ng nh bong da...60.Lang c bn sng Tin62. Ndoanh nhn tre Hoang Anh:Khatvong mt thng hiu Vit64. GeorgeCondominas va Chung ti nrng

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

2/75

TS. PHAM QUANG NGHUy vin T. ang, B trng B VHTT

Vi t cach nc chu nha chung ta phai co mtchng trnh tng thvi nhng bc i phu hpiu kin va hoan canh cua nc ta va cua Ty

Nguyn. i lin theo o la mt h thng giai phap cu th thc hin chng trnh nay. Vi trach nhim cua cquan quan ly Nha nc trn lnh vc vn hoa, B Vn hoa- Thng tin d kin mt s cng vic cn phai thc hin

nhm gi gn va phat huy giatr Di san vn hoa cng

ching Ty Nguyn.Tip tuc cng vic

su tm, ghi chep nhngbai ching, nhng sinhhoat vn hoa, m nhac

gn bo vi cng ching,cac tai liu v cngching va vn hoa cng

ching Ty Nguyn lugi phuc vu cho cng tacnghin cu, bao tn va phat

huy gia tr tai san vn hoav cung c sc va

quy gia cua Khnggian vn hoacng ching

VN HINVIT NAM2

s kin BNH LUN

Bao tn, phat huy gia trKhng gian vn hoaCNG CHING TY NGUYN

Tip sau Nha nhac cung nhHu, ngay 25/11/2005, Khnggian vn hoa cng ching TyNguyn c UNESCO cngnhn la Kit tac Di san truynming va phi vt th cuanhn loai. y la nim vui htsc ln lao nhng ng thicung la mt trach nhim mat chc UNESCO a trao chochung ta. Phai bao tn vaphat huy gia tr cua Kit tacDi san truyn ming va phivt th cuanhn loainay.

ANH: TL

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

3/75

Ty Nguyn.- y manh cng tac tm kim, tp hp cac ngun

tai liu a c nghin cu va cng b t trc nnay ca trong nc va ngoai nc lin quan cngching va vn hoa cng ching Ty Nguyn. Cacngun tai liu nay hin ang tan mat, phn tan cackho lu tr, th vin, cac tu sach t nhn trong vangoai nc.

- Phuc hi va gi gn cac sinh hoat vn hoa, cac lhi; t chc biu din, gii thiu rng rai trong caccng ng dn c, trn cac phng tin thng tin aichung.

- Tchc nghin cu khoa hoc v cng ching vavn hoa cng ching Ty Nguyn mt cach h thngva toan din 5 tnh Ty Nguyn va vung phu cn.

- Phuc hi mi trng din xng cng ching va

sinh hoat vn hoa cng ching, trn quan im ktha co chon loc, tao iu kin thun li cac cngng dn c khi phuc cac sinh hoat vn hoa, tnngng l hi gn vi cng ching theo truyn thngcua mi cng ng dn c va hp tac cht che cua cacc quan quan ly Nha nc v vn hoa ngh thut.

- Tng bc xy dng phong lu tr Di san vnhoa cng ching Ty Nguyn c t tai Trung tmD liu Di san vn hoa, Vin Vn hoa - Thng tin vatai bao tang cac tnh: Kon Tum, Gia Lai, c Lc,c Nng, Lm ng. Tai y se ct gi cac tai liu,

h s, bng ghi m, ghi hnh, anh tai liu, anh hintrang v.v... lin quan cng ching va vn hoa cngching Ty Nguyn.

- Tchc i ngu cac nha nghin cu co chuynmn v m nhac truyn thng, v vn hoa, lch s TyNguyn. Chu trong ao tao tin s, thac s, cac nhanghin cu la ngi dn tc thiu s nhm thc hincac tai nghin cu khoa hoc v m nhac truynthng, vn hoa, lch s Ty Nguyn. Cac cng ngp'lei, p'li, bun, bon, v.v... m cac lp truyn daykinh nghim anh ching, chnh ching cho thanh

thiu nin, tao c hi cho cac ngh nhn truyn nghcho cac th h k tip ca v phng phap, kin thc,kinh nghim.

- Thanh lp cac khoa hoc b mn ao tao trongcac trng ngh thut cua hai tnh Gia Lai, c Lc,Trng ai hoc Ty Nguyn v cng ching vaKhng gian vn hoa cng ching Ty Nguyn. Tchc vic bin soan sm co giao trnh v cngching va Khng gian vn hoa cng ching TyNguyn giang day trong nha trng.

Tng cng cng tac tuyn truyn qua cac phng

tin thng tin phat thanh, truyn hnh, bao ch, nphm vn hoa, website..., moi ngi hiu cTy Nguyn (t gp, sach nghin cu, sach anh, a

VN HINVIT NAM 3

ANH: TL

CD, VCD, DVD, v.v...) gii thiu vi moingi, nht la khach du lch trong va ngoai nchiu va yu quy gia tr mang tm nhn loai cuaKhng gian vn hoacng ching Ty Nguyn.

Ku goi s quan tm nghin cu, gii thiu,quang ba; tranh thu s u t, s h tr cua cac canhn, tchc trong nc va nc ngoai ca v kinhph, phng tin, t liu, v.v... thc hin caccng vic trn.

Bao tn, phat huy cac gia tr cua Khng gianvn hoacng ching Ty Nguyn la cng vic ln,va cp bach, va co y ngha lu dai. Bn canhnhng thun li to ln t s cng nhn cuaUNESCO va cng ng quc t, s quan tm ut, chm lo v moi mt cua ang va Nha nc ta,tnh cam va trach nhim gi gn va phat huy gia trKhng gian vn hoacng ching Ty Nguyn cuanhn dn ta..., ng thi y cung la cng vic conhiu kho khn, oi hoi chung ta phai quyt tm vakhn trng thc hin. Co nh vy, chung ta migi gn va phat huy c gia tr v cung to ln cuaKit tac cng ching Ty Nguyn cua dn tc vanhn loai.q

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

4/75

VN HINVIT NAM4

vn hin BNH NH

NGUYN TH KHOA

Sau 3 ngay Quy Nhn,vt m Th Nai sang

Nhn Hi, theo con ngven bin ep nh m thng raTam Quan ri tr lai quc l 1

re ng 19 ln qu hng cuaTy Sn tam kit va n tngBui Th Xun, ri vong v thmnha ao Tn Phc Lc, Tuy

Phc, bui ti th bay ngi trochuyn cung Chu tch Vu HoangHa nha ring cua ng, nhn bc

th hoa y tin cy cua v thins c ca th gii Pht giao ntrong, ti nh c chia xenhng bi hi xuc ng cua

mnh trc nhng i thay co thnoi la ky diu gn y cua quhng ti, qu hng cua vua

Tn n no,vn y i tri

o la cu Kiu cua ai thi ha o Nguyn Du cthin s Thch Nht Hanh trn trong vit bng thhoa tng Chutch UBND tnh Bnh nh Vu HoangHa nhn dp ng v thm Bnh nh va am ao viv ng u chnh quyn a phng mi n Trungang t tin bt pha , v t qua oi ngheo, vn lnon nhn nhng c hi vang u thkymi. Thins noi vi Chutch Vu Hoang Ha rng bc th hoa

la mon qua nhoap lai nhng tnh cam m ap mang Chutch qu hng v vua ao vai Quang Trungdanh cho ng, cung la cam xuc cua ng sau nhngg tai nghe mt thy tai Bnh nh trong chuyn trv t nc sau hn 30 nm xa cach...

ANH: AO TIN AT.Quy Nhn mua xun 2006.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

5/75

VN HINVIT NAM 5

Quang Trung va bc hu ttung ao Tn.

Tri con n hm nayTan sng u ngoven my

gia tri

Bnh nh tng la chn huy hoang cua vng qucVijaya, ni tu ngha bn phng thng nht sn ha, quet sachngoai xm cua nha Ty Sn lngly, tng la thu phu cua cuckhang chin chng Phap Linkhu 5 va la manh t anh hungthi chng My. Tuy vy, Bnhnh la mt tnh ngheo cua minTrung, vn a la mt khu vc

ngheo cua ca nc. Va bunhn, ngay ca thi ca nc rnrang i mi, m ca, Bnh nhvn con qua tiu iu, hoangvng. Thanh ph Quy Nhn, thuphu cua tnh, mt th ni tingcua min Trung, a tng la mtcang ln m ra nhng giaothng quc t di thi TySn, a im tp kt chnh cuaLin khu 5 sau hip nh

Ginev, vi s co mt cac contau ln Lin X, Ba Lan, nay bc lp, b bo qun bn b mTh Nai, cai m ma ngi xanoi a tao nn th "Thuy khugiao nha" em tai lc di daocho Quy Nhn, cho Bnh nh.Thc ra, nhng nm u 1990,tr v Quy Nhn, ti thy ThNai vn cho tai lc y, nhng latai lc bt hp phap, ch vi s t

nhng ke bun lu hang second-hand t cac tau vin dng tptrm vao lang bin Khai Minh,ban ao Phng Mai, ni cma mai la "Hng Kng bnhng Ch Ln (QuyNhn)"...Con Bnh nh - QuyNhn hnh nh vn ang rt btc trong vic tm ra chnh ao thoat khoi ngheo kh, onnhn nhng tai lc ln ma tri

t a danh sn cho mnh.Nhng tt ca vut thay i khiang b va nhn dn Bnh nh

Tng B th Nng c Manh ang nghe Chu tch Vu Hoang Ha gii thiu d anKhu kinh tNhn Hi.

Chu tch nc Trn c Lng v thm va lam vic tai Bnh nh.

Thu tng Phan Vn Khai khao sat thc a Ban ao Phng Mai. ANH: TLBB

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

6/75

VN HINVIT NAM6

vn hin BNH NH

quyt nh mt cuc bt pha.Bt u co le t mt ni day

dt khi "trng ngi ma ngmn ta". Anh Vu Hoang Ha k:"Khi sang Thng Hai kugoi cac nha u t Trung Qucu t vao Bnh nh, nghe giithiu lch s khu ph ngnguyn la mt lang chai ngheox xac, b ngn cach vi thanhph bng sng Hoang Ph. Vyma ch sau 10 nm quyt tmmi goi u t ho a co mt vung

kinh t nng ng bc nht thgii. Nu i chiu va so sanh sethy Quy Nhn - Nhn Hi cuachung ti co nhiu net tngng. Khi lng nhn qu hngmnh di canh may bay, nhiuln ti day dt t hoi: Tai sao talai khng lam c nh ngita?".

Ni day dt cua Vu Hoang Hacung la ni day dt cua nhngchu tch tin nhim, cac anh TT Thanh, Mai Ai Trc, cua Bth tnh uy Nguyn Xun Dng,cua ang b va nhn dn QuyNhn - Bnh nh. a bit t vngay gt t tm c li giai, congha la tm ra c phnghng va quyt tm hanh ng,bin iu "khng th" tr thanh"co th".

Nha vn Hoang Minh Nhn,ngi chu bin quyn sach "Khatvong min Trung" va ra mt, goibc i cua Bnh nh trongnhng nm va qua la "rm rpvo nga Quang Trung". Noi thcung khng qua khi bit rng tnm 2001 n 2005 ngn sachBnh nh a tng ln gp hai ln(t 600 ty ln 1200 ty ng),ng hoang gia nhp cu lac bnghn ty gm 20 a phngtrong nc. T mt a phngb "gat" ra ra tr thanh mt nglc phat trin mi cua vung trong

im kinh t min Trung va catiu vung sng M Kng. T mt

manh t chng ai them ngongang tr thanh min t ha cuacac nha u t. T mt cai tn blang qun tr thanh mt cai tnco sc thu hut manh.

Khng phai ngu nhin matrong nhng ngay nay, Nhn Hila mt a danh co tn s xuthin rt cao trn cac phng tinthng tin ai chung ca nc vacac v lanh ao ang, Nha nc,

cac b nganh, cac nha khoa hoc,cac nha u t trong va ngoainc tp np v Quy Nhn -Nhn Hi.

Cac nha chin lc va t vnphat trin quc t tng anh giamin Trung, vi v tr chin lcc bit va vung b bin dai hangngan cy s, co vung thm luca rng ln cung tai nguynphong phu a dang trn t lin,se la ni ct canh cua Vit Namtrong th ky XXI, co vai tro cbit quan trong trong vic aVit Nam giao lu hi nhp vikinh t ASEAN, chu A - ThaiBnh Dng va th gii. Va dan cac cang nc su va khu kinht phc hp Dung Qut, ChnMy, Vn Phong c coi lanhng b phong ln minTrung ct canh. Va by gi, laNhn Hi.

TS Trng nh Hin, tac giachnh cua d an "Cang bin ncsu va khu kinh t Nhn Hi",noi vic thc hin d an chnh lathc hin ban "Di chuc cua trit". Theo TS Trng nhHin, vi Quy Nhn, m ThNai va ban ao Phng Mai, trit a danh tng cho Bnh nhmt tim nng tuyt vi, mt c to ln. Co nhng iu kin lytng va u th vt tri xydng cang bin nc su on tau

trong tai 50.000 tn vi cng sutbc d ln n 40-50 triu

tn/nm cung cac khu cngnghip, th, du lch, dch vutm c, Quy Nhn-Nhn Hi rtco kha nng tr thanh mt ai th co ph ng va ph Ty nhThng Hai, la ca ngo phattrin khng nhng cua minTrung Ty Nguyn Vit Nam maca Nam Lao, ng BcCampuchia, ng Bc Thai Lantrong xu th hng ra bin ng

cua ca khu vc.Tuy vy, oc c ban "Dichuc cua tri t" o nhn ra:n di nhng li cat dai hoangdai Phng Mai la mt con rngvang khng l ang ngu say,khng d. Va thc hin di chuc,lam cho rng vang vn mnhthc dy, th la ca mt ai nghip"di non lp bin" y kho khn,mao him, khng phai ai cungdam lam, quyt lam, ma lamngay, vi mt cng va tc nh Bnh nh ang lam.

Khu kinh t Nhn Hi nhmt tt yu lai nh mt bt ng.Tt yu, v vi nhng g ta abit, no chc chn se c hnhthanh. Bt ng, v Bnh nhhanh ng nhanh qua, tao baoqua, quyt lit qua.

Nh cng trnh cu ngQuy Nhn - Nhn Hi chnghan. Mun cho khu kinh t NhnHi thc s khi ng, cngtrnh nay phai i trc mt bc.y la cng trnh cu ng vtbin u tin Vit Nam, dai7km, cn s vn ln ti gn 550ty ng. o la s tin xp x sthu ngn sach nm cua Bnhnh hi o. Nu xp hang chxin ngn sach T. th co le 5-7nm na mi co th khi cng.B th Nguyn Xun Dng,Chu tch Vu Hoang Ha va tp th

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

7/75

lanh ao thng nht: phai lamngay, du phai nhn n, nhn mc,

du phai vay ngc mn xui.By gi, cy cu a nh mt kyquan mi, ngao ngh vt ngangm Th Nai, rc r va hung v lathng. Ban ti, nha th XunMai, cng dn Bnh nh, goiy la "cy cu m c". Ngitrn ca n vt m Th Nai vangm cy cu kiu hanh cua quhng, anh Hng, th ky cuaChu tch Vu Hoang Ha, vn la

mt c nhn kinh t, hao hngoc cho ti nghe bai th cam taccua nha th Hai Nh t Ha Nigi anh Vu Hoang Ha sauchuyn v thm Bnh nh hicui nm 2005:

Gic m Quang Trung,gic m ao Tn

Gic m cha ng xata ang keo lai gn

Ph ng Quy Nhn - KhuNhn Hi trong tm tay vi

Chao cy cu sgia baotin xun.

Ch t thang na, ngay sinhnht Bac nm nay, cu se hplong va ngay ky nim quckhanh 2/9, cu se khanh thanh.Nh vy, ch cn hn 3 nm, mtm c ln a thanh hin thc.Tht kho tin, phai khng?

Bnh nh i nhanh nh thnn cac nha u t cung khngthchm chn. u thang 3 nay,a co hn 60 d an ng ky ut vao khu kinh t Nhn Hi vitng s vn hn 3 ty USD. angchu y la d an Khu du lch VnhHi cua Cng ty ITC CondorDevelopment (My-110 triuUSD - giai oan I), cac d an cuaHip hi u t Quc t HngKng: Khu th - thng maiNhn Hi (200 triu USD), Khudu lch tng hp Tn Thanh (200triu USD), Cang du Nhn Hi

(150 triu USD), ha tng Khucng nghip Nhn Hi (500 ty

VND tng ng 31,25 triuUSD... cac d an cua Tp oanSalcon (Singapore): H thngcp nc Khu Kinh t Nhn Hi(100 triu USD), Nha may x lync thai Khu kinh t Nhn Hi(30 triu USD), Nha may Nhitin Phu Cat (250 triu USD),Nha may Phong in PhngMai cua tp oan EuropeanProvider Network (c- 65 triu

USD), d an xy dng va kinhdoanh ha tng Khu cng nghipNhn Hi (Cng ty Cphn Khucng nghip Sai Gon-933 tyng)...

Vi tc i va cach i vabai ban va nhanh va y quyttm cua Bnh nh (anh gia cua

Pho Thu tng thng trcNguyn Tn Dung, Khu kinh tQuy Nhn - Nhn Hi co ve nhse "i sau v trc".

Du tt ca mi ch bt u nhli chu tch Vu Hoang Ha, nhngkhi sng tan va my c ven,tin rng qu hng cua QuangTrung - ao Tn se la mt imn hp dn va tin cy cua dtnc trong th ky mi, ni hi tunhng gic m oan vin, nirng m nhng c hi phuclc.q

HAI NH

Th vit bnm Th Nai

Sang xun nay trn quNgi anh hung ao vai

Vt m Th Naimnh mng

sng sng mt ky ai

Ban ao Phng Mai nhmt nang trinh n

Gi u ln bin ngu thcdy ri

T Quy Nhn mt cy cuvn dai ra pha bin

Nh trong chuyn thn kyt ngi ep ln ngi

Gic m Quang Trunggic m ao TnGic m cha ng xa

ta ang keo lai gn

Phng Quy Nhnkhu Nhn Hi trong tm

tay viChao cy cu sgia bao

tin xun

Khng thmai ngheou hang sphn

Em gai Ty Sn u ch gioicn quyn

Nghe em kvt ln chnhmnh cho cy cu ky tch

Anh thy tng lai gnang go ca qu em...

VN HINVIT NAM 7

m Th Nai.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

8/75

VN HINVIT NAM8

vn hin BNH NH

NHT ANHThc hin

Thanh tu ln nht: Gy dng c nim tin

Tha Chutch VuHoang Ha, theo anh gia cuaanh, thanh tu ln nht trong 5 nm qua cua Bnhnh la g?- Theo ti, thanh tu ln nht la chung ti a gy

dng c nim tin, vi Chnh phu va cac b nganhT., vi cac nha u t va vi can b nhn dn tnhnha.

Vi Chnh phu va cac b nganh T., chung ti aphn nao chng minh c Bnh nh a xy dngc cac chng trnh, d an phat trin giau tnh khathi va co kha nng thc hin thanh cng cac chng

CHU TCH UBND TNH BNH NH VU HOANG HA:

Long dnthc o cua i mi

Chu tch Vu Hoang Ha gii thiu quy hoach Khu kinh t NhnHi vi B trng B Ta i nguyn Mi trng Mai Ai Trc(Nguyn B th tnh uy, nguyn Chu tch UBND tnh Bnhnh).

Mt thanh vin chnh phu tng nhn xet: "Bnh nh co mt Chu tch tnh rt thao lc". CNguyn Th ThNgn, mt can b lao thanh cachmang Tuy Phc: "ola mt lanh ao bit lo chodn". Mt nha khoa hoc nhn vn Quy Nhn:"Mt con ngi rt cn cho Bnh nh i ln".Con cac ngh s Nha hat Tung ao Tn vaoan Dn ca kch Bnh nh th noi rng tuy Chutch VuHoang Ha khng bit cm chu nh Chutch T nh C nhng lun comt kp thi chia xe vui bun cung ho mi bc thng trm

Vu Hoang Ha sinh nm 1952 min t voAnNhn, tui Nhm Thn, cai tui tai hoa, kh phach,ham hoc ham lam, nhng nhiu bin ng. 16

tui, hoc nht cp Quy Nhn, ala i vinbit ng thanh. Va vao nh, tham gia vu amsat tn tnh trng ac n Bnh nh, b l , phainha y nui. Sau giai phong, tt nghi p ai hocnganh kinh t nng nghi p nhng lai cng tactrn rt nhiu lnh vc t giao duc, tuyn giao,thanh nin, Pho b th, Chu tch huyn, Tnggiam c xut nhp khu, Giam c S Lao ng,Phochu tch phu trach vn xatrc khi lam Chutch tnh t thang 3 nm 2001. S tng trai phongphuo dng nh achun b cho Bnh nh mtv Chu tch giau thc tva khatoan nng.

Ngay chung ti n Quy Nhn, Vu Hoang Haakn c lch lam vic ca tun. Anh ch co thtip chung ti vao ti thbay, bui ti ranh riduy nht, tai nha ring, mt cn h mt phbnhthng nh bao cng dn Quy Nhn khac. Trongting vong khan ao cua xe c ngoai ng, vChu tch tng lam ngi ta ngac nhin v tai hungbin, v sc thu hut trn cac din an mi goi ut, bao v d an, nhe nhang, t tn trao i v

nhng tm c sau chng ng 5 nm lam chutch tnh y khokhn thach thc, cung la 5 nmBnh nh conhng cuc vt khongoan muc

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

9/75

VN HINVIT NAM 9

trnh d an o. Bnh nh khng chdam noi ma con dam lam, damchu trach nhim ti cung. ngvn cua t nc giao cho Bnhnh khng s chuyn "tin vao

nha kho nh gio vao nha trng" mase m hoa kt trai.Vi cac nha u t trong va

ngoai nc, Bnh nh a cho hothy nhng tim nng va c hilam n to ln, lu dai. Manh tcon ngheo nay se la t "lanh" cuaho, ni sn sang chia ngot se bui,chung lng u ct, cung ganhchu rui ro cung chung hngthanh qua.

Va nhng kt qua lac quan cuanhng cng trnh trong im song

song vi cac chng trnh xoa oigiam ngheo, phat trin cac thng thi vi i mi manh menng thn, can b nhn dn tnhchung ti tin rng theo ng lii mi cua ang, nu chu kholam n, bit cach lam n, tuy xutphat im rt thp, Bnh nh hoantoan co th chu ng bt kp atin cua nhng trung tm ln cuaca nc, vn nhanh ti mt tnglai giau ep khng xa.

Nim tin la ngun vn ln nht

chung ti tch luy c trong 5 nmqua.

Nhanh khng co ngha la vi

Mt snha bao art thu vdung hai t "thn tc" noi vtc phat trin cua qu hngQuang Trung hin nay. "Thntc" ai pha 29 van qunThanh ch trong mt tun lnh vua Quang Trung xa lamt hun cng co mt khnghai, nhng "vi" qua trong phattrin kinh tkhng hn ahay.Cac anh co de chng mt sphat trin "nong", mt s "ductc bt at"?- Bnh nh chu trng i

nhanh, chu ng nm bt thi c,nhng khng h vi vang tuy tin,bi cng tac quy hoach a i trcmt bc. Chung ti rt xem trongcng tac quy hoach va a u thoan thanh rt sm t quy hoachtng th n quy hoach nganh, aphng. Pho thu tng thng trcNguyn Tn Dung sau khi kim tratin d an "Khu kinh t NhnHi", a khng nh y la mt d

an "va quyt tm va bai ban".Chung ti y thc ro hu qua cuavic t chay giai oan va hngti mt s phat trin chc chn,toan din.

Ha tng c s, c chrt quantrong. Nhng con ngi mi laquyt nh

Chung ti rt n tng vivic phat trin c s ha tngcua Bnh nh, c bit la cactuyn ng mi ven bin nhQuy Nhn-Sng Cu, QuyNhn-Tam Quan va h thngcu ng Quy Nhn-NhnHi. Bnh nh am t phakhu giao thng rt ngoan muc?

- iu cac nha u t quan tmu tin la c s ha tng, quantrong nht la giao thng nn khngco g ngac nhin khi chung ti utin dn sc phat trin cac tuyngiao thng huyt mach va hthng giao thng ni tnh. Ngoaicac con ng cac anh a thy,chung ti cung a nng cp va lammi c hn 1500km ng giaothng nng thn, ep va khangtrang lm.

Ngoai ra, vic xy dng c

mt c chthng thoang, nhiu uai hp dn u t cung cchung ti chu trong.

Tuy vy, ha tng c s va cchmi la iu kin cn. iu kinu vi cac nha u t la ngunnhn lc va b may hanh chnh coap ng c yu cu, co thclong v t phuc vu hoat ng ut khng. Hin nay, chung ti angtp trung giai quyt khu then chtcon yu nay bng vic phat trinsu rng cac cac trung tm aotao ngh t tnh n c s, cochnh sach thu hut, s dung va aing xng ang nhn tai. Cactrng ai hoc, cao ng trong tnhcung ra muc tiu trong tm laao tao theo n t hang vnganh ngh cua tnh nha. Vic rai ai hoc Quang Trung, mttrong nhng ai hoc t thuc utin trong nc, cung la nhanhchong ap ng nhu cu v nhnlc trnh cao. Quy h tr tainng cua tnh a c thanh lp vahoat ng hiu qua, khch l ttvic phat hin, ao tao va ai ngnhn tai.

Long dn la thc o, la cai laban cua i mi

My ngay qua Bnh nh,chung ti cam nhn rng ngao ngi dn rt ung h va thao vnhng cng trnh trongim nh cu ng QuyNhn-Nhn Hi. y la iuma khng t cng trnh c coila trong im cua quc gia vacac a phng khac khng coc. Cac anh a tm ra "cchiu" tuyn truyn g coc iu o?- Mt chu trng chnh sach,

mt vic lam c hay mt longdn th du tai ba n my, tuyn

truyn cung khng th quyt nh.Ti nh trong v tung "Vua Hungken r"cua tac gia Mch Quang comt chi tit rt hay: khi vua Hungrt lung tung khng bit cach naophn bit tht gia trc cac l vtcu hn "voi chn nga, ga chn ca,nga chn hng mao" y ht nhnhau cua Sn Tinh, Thuy Tinh thcac b lao Phong Chu em dngcho vua mt cai gng thn giup vua nhn ra ngi hin ke ac.Y tac gia mun nhc: moi s thtu se phi bay trc tm gngthn long dn. o la chn ly muni.

Nu cac cng trnh tiu tn tinmun bac ty cua chung ti khngthc s gn bo thit thn vi cucsng ngi dn, v s phat trincua qu hng, ch nhn danhnhng g cao xa che y nhngkhut tt tm ti, noi hu noivn, n gian lam di, th ngidn se phat hin va ln ting ngay,

khng trn din an chnh thc thcung ca dao ho ve.Ti rt xuc ng khi mt ln ti

ra thm n v thi cng cu ngQuy Nhn-Nhn Hi, ang ngnoi chuyn vi anh em cng nhnth mt bac ng dn gia ru toc bacph n bt tay ti, ci h ha:"Chu Ha a, c o, lam ti i, mtch mi cy cu nh vy ti cungung h ca hai tay".

Long dn la cai la ban cua imi, la thc o s ung sai hayd cua cac chu trng chnh sach,la tm gng trong mi can bang vin chung ta soi mnhq

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

10/75

VN HINVIT NAM10

vn hin BNH NH

NGUYN THANH MNG

Khai nim "min t vo" dungcha mt truyn thng csc la truyn thng thngvo uc kt qua nhiu th h malch s x s nay a minh chng,nh mt nh mnh cua vn hoa.Hoan canh lch s va a ly a t

trn vai Bnh nh mt s mnhring trong smnh chung cua tnc thi trung cn ai. Trai quanhiu th ky, ngi Bnh nh

khng ngng nghin cu, sang taova a co mt s nghip vo thutc ao. Tinh hoa cua vo thutBnh nh c phat huy cao vaat hun cng trong phong traokhi ngha nng dn Ty Sn nnthng c goi la vo Ty Sn,ngay nay goi chung la vo Bnhnh.

Trong dn gian Bnh nh cung

nh trong cac vo ng ni ting,con lu gi kha nhiu t liu v vokinh, vo ly, vo ao, vo thut, vo yva vo nhac, phn thc hanh cung

nh vn ban truyn qua cac i.Vo c truyn Bnh nh mi thi kyu co s thng hoa gn lin vitn tui tr thanh nim t hao: giaioan trc Ty Sn co Chang La,Trng c Thng, giai oanchun b cho phong trao khi nghanng dn co Trng Vn Hin(thy giao Hin), inh Vn Nhng(ng Chang, nhn vt cua thanh

ng "Chang ngang thin"). ThiTy Sn, ngoai ba anh em NguynNhac, Nguyn Hu, Nguyn L, cocac tng lnh Vo Vn Dung, Trn

t vo tri vn

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

11/75

VN HINVIT NAM 11

Bnh nh thng c u ai goi bng nhiu tn lucgn vi bin ca hoc nui non, luc gn vi phongtrao nng dn Ty Sn, luc gn vi phong trao thmi, luc gn vi ngh thut hat bi... Nhng tn goiphbin ma nhiu ngi dnhn bit la "min t

vo".

Quang Diu, Bui Th Xun, NgVn S, Nguyn Vn Tuyt, ngVn Long

Thi chng Phap, Tng Bat H,Mai Xun Thng, Vo Tr... u lanhng ai danh trong lang vo Bnhnh. Vo nhn Bnh nh thiNguyn nh Pham Vn Ly, Vo VnTr, L ai Cang, L nh Lyu vang danh khp trong Namngoai Bc. Cac gia nh vo thutni ting truyn qua nhiu thhco cac vo s: H Trim, L Th

Quynh Ha, Hng muc Ngat(Nguyn Ngat), Khin Pham, BayLut, Hng kim My (inh H),Lm Hu Phong, Hng kim Lai(Lm nh Tho), H Nganh, KhachBut, Hng L Nghe, Bu , Danh, ba Tam Cang, ba SauSanh

V vo kinh, giai oan trc cocun H trng khu c, giai oansau co cun Ty Sn binh phap,bin soan co s tham chc Binhng tn phapvaBinh th yu lc.

V vo ly, vo Bnh nh vn dunghoc thuyt m dng, sang tao cacthvo da vao thao tac lao ng(treo eo li sui, canh tac trn asoi, sn bt vy ui) va tnhnng cua cac loai ng vt (th vo"Hung k quyn"m phong t onga choi cua Nguyn L, bai roiThai Sn cu tao t ng tac cuatam con vt la rn, ln, t giac, tho,meo, tru, ga, hoc cac bai quynlong, xa, hu, phung, k quyn).V vo thut, co cac mn quyn

ng Bnh nh.

Bao tang Quang Trung. Canh ng vang bn nui Ba. ANH TRONG BAI: AO TIN AT.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

12/75

VN HINVIT NAM12

vn hin BNH NH

thut cu tao bng cng quynva nhu quyn, cac mn binh kh(cn tc roi, thng, ai ao, giao,mac, trng kim, cha ba, dao,ra, bua, l, ma tu, cung, oan

kim v.v). V vo y, cac bai thucgia truyn trong lang vo gm thucnam, thuc bc, cac bai thuc aphng kt hp vi vic ng dungcac bai thuc trong va ngoai ncva cac phng thc day, nn, bop,bm huyt, chm cu a lamphong phu a dang danh muc yhoc c truyn. V vo nhac co trngtrn Ty Sn mi sau chic (phatrc mi hai, pha sau bn) dung luyn tp vo thut va iu binhkhin trn. Ngoai trng, con co tu

va, mo lang, mo tru, ching,pheng la la nhng nhac cu thngdung tr giup cho vo b Ty Sn.c bit mn ky vo dung c lambinh kh vi can tre c va la c dtbng si thao can ht sc bnchc.

Vo Bnh nh a gn lin vi snghip hun cng cua cac anhhung hao kit, a hoa quyn vicuc sng ngi Bnh nh tronglao ng san xut, sinh hoat hihe, bng hu giao bi thu tac

Nhng v mt ban cht vo kinh voao, hang bao thh a xac tn vaminh chng cho truyn thngthng vo, t ln hang thng lmuc ch nhn vn cao ca. Trckhi gia nhp lang vo, vo sinh tnglai c truyn thu thun thuc tmphap, ngoai vic xem xet tngmao, c ch, li noi, nhn thn, lailch con phai c th thach vao c t cach, sc chu ng,long kin tr va tinh thn nhn ai,hng thng. Khn ngui gn giban thn lun trong sang, thunkhit, chuyn cn luyn tp vilong trung thanh vi mn phai, viT nghip, khim cung thc hinchnh ao, o la kinh nht tung cuangi hoc vo.

Chnh Quang Trung - NguynHu, v hoang anh minh, nhaqun s thin tai a xac lp nn vohoc cua qu nha tr thanhnhng gia tr vn hoa lu danhthin c. Quang Trung - Nguyn

Hu va triu ai Ty Sn cungchng minh s nghip vn tr csc hoa quyn trong hun nghiply lng cua vo cng, dt cho nn

tri qu hng dai my gm truynthng vi dong ch chu ngoc mangay nay ngi ta dch nm na la"trong vn co votrong voco vn",hoc "thuyn vo bn vn", hoc

bao trum hn la"t votri vn".Quang Trung - Nguyn Huc danh s Ng Th Nhm m tatrong Bang giao hao thoai: "QuangTrung la ngi vn tnh ham hoc,du trong can qua bn rn cungkhng qun giang ao ly. Ngaythng ngh lun y t ranh mach,khi mc nhiu iu ma sachvngay xa cha tng bit".

Cuc cach mang v ngn ng,lp Vin Sung Chnh dch cactac phm Nho hoc ra quc m, a

ch Nm vao a v chnh thng, sdung trong cac vn ban Nha nc,a tch cc gop phn vao s phattrin cua ting Vit: "Ch co ntriu ai Ty Sn, vi nhng ngi"ao vai c ao" gn bo vi nhndn lao ng, co nhiu y ch quytthng s xm lc vchnh tr, vvn hoa cua kethu, c bit la chungha banh trng thm cn c cua Trung Quc, ting Vit ln utin mi c a ln v tr xngang". (Ting Vit trn ng phat

trin - NXB Khoa hoc Xa hi, HaNi). Ban lnh vn hoa QuangTrung - Nguyn Hu th hin cacgoc khac nhau, t thanh tucua s nghip giai phong giai cpva giai phong dn tc, vic ni tr,ngoai giao, phat trin vn hoa,giao duc, kinh tnng thng, nphm cht lanh tu nh long trongai hin s, s thuy chung tnhngha vi cac vn thn vo tng,khn kheo linh hoat trc ke thuThc ra, xac lp mt nh mnhcua vn hoa, "min t vo" quanhiu thh a chng to c vaitro trung tm, hi tu, kt tinh, giaolu va lan toa. Chung ta khngmun t nhn qu hng Bnhnh la t tu nhn tu thuy, la alinh nhn kit nh nhiu ngi vnnoi. Nhng t thm tm, chung tathc ht long bit n qu hngNgh An vi ho H a a n TySn ngi anh hung ao vaiNguyn Hu - Quang Trung.

Chung ta bit n Ha Tnh viduyn ky ng Cha ang Ngoaime ang Trong, hai pha eoNgang mt mi t hng a cho

chung ta nha th say m nhtgia cac nha th - Xun Diu.Chung ta bit n t Quang Bnha tng qu hng ta mt HanMc T vi s phn cung cc bi

tham, song trong cuc i ngnngui cua mnh a kp lai nhngdong th thn cam cao vi. Chungta bit n t Quang Tr a an di chn thanh Bnh nh cumt ChLan Vin xut hin vi tpiu Tan nm 16 tui nh mtnim kinh d, va sau nay bao gicung mang lai cho th nhng tmtoi khng mt moi, nhng sang taomi me, hin ai nht trong butphap.

Trong hanh trang vn hoa cua

mnh, du n "min t vo" cth hin kha m net, t vn hocn hi l (nh L hi gian AnThai chng han), t m nhac nvu ao Tng cung nn khngqun vo thut x s nay c vndung kha nhun nhuyn cho mtloai hnh ngh thut c sc cuaBnh nh la hat Bi. Chnh nhnggng mt nhn vt c th hintrn sn khu Tung nh QuanCng, Trng Phi, Hoang Phi H,Triu Khanh Sanh, Tit Cng

v.v a t nhiu chuyn tai dongmau cua ct cach, tm hn va vothut Bnh nh.

Chn dung Bnh nh qua cadao, tuc ng, phn nao a th hincac chiu kch tm hn, tnh cachcua "t vo tri vn":

Bnh nh co nui Vong PhuCo m Th Nai co cu lao XanhCo Cn, co Co, co GanhTri my bn mt, co mnh

trongMin nui non bin a che ch

cho nhng con ngi trn co tri,di co t, gia co ta! Nhng conngi y mang mt kh khai luc sac:

Chim quyn xung t n trunAnh hung lvn ln ngun

t thanMt khi dn thn cho ngha ln, hocung khng v th ma bon chendanh li thi hu chin, ch nghn qu nha au au:

Mc ai khanh tng cng hu

Qua cu cho ht binh aoqua vQua vqua gbua mTron li em bu hen th

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

13/75

VN HINVIT NAM 13

chao rau

y vy cho nn phu n Bnhnh lun la ngun ni lc cho cacanh hung va thi nhn:

Mt mai nc ln o triCy kh la rung bu ngi ch aiBu ngi ch keco taiCh ngi nhu s nao ai

ch mnh

Vi tnh cam u ai lay ng nnon sng t nc:

Chang i a goi thip manga gm thip vac cho chang

i khng

Ngi con trai t vo mang ctcach bc trc, tht tha, co th thiu

t nhiu vn hoa thm t nhiumn nng chn cht. Kiu nh:

Co dcung t thanhPheng la co b, cai vanh cung

leng keng

Bai ca rach ao la bai ca tiubiu cho kh cht nay:

Chiu chiu vt li bau senanh ln xung cho quen

vi nangAo anh st sbung sang

Cy ai mua vai va quangvkhuKim ng kim st kim thauAi mua ch tau va ao mau xongVa ri anh setra cngMai mt co chng anh giup

cho ngheGiup cho gia gia meMt cn tiu so mt ghe

ngh khGiup cho cai m cai Cai siu sc thuc cai b

ng than

Giup cho mt mu nui nangNo ngay khm thang th changving thm

Anh con trai trong bai ca qua la"noi thng, noi manh" n mc cagan. Nu trong bai ca c in taihoa "Hm qua tat nc u nh-Bo qun chic ao trn canh hoasen"y nhng y a nhngch ti mc cac l vt dn ci, thanh con trai t vo a y athng tin n ky n nhuy khai

hoa! Hi "chem to kho mn" kiu"noi cho lm cung hng bng ncmm chm da cai - noi cho phaicung hng bng da cai chm

nc mm".Du th nao, kiu lp ngn y

cung phan anh kh cht cua mtvung t tng la ni u song ngongio, tng "cay bng la, trng bng

dao" (ch cua L Quy n), giyma la sa thach. Di nhng ngonphong ng, san vt cua quhng, ho a chep i mnh lnvach nui, nhng vach nui Bnhnh thng chm ra khi, on anhmt tri u tin nhng cung onu tin nhng sm set bao tcualch s trung cn ai. Va nhngnhn vt lch s qu hng ac tao hnh trong ngn ng dngian tru mn. Vi Chang La:

Chiu chiu en lingTrung My

Cam thng chu La b vytrong thanh

Vi Vo s inh Vn Chang:Bung binh chi tngUyng cng chi quanBn bang chi chcChang chang ngang thin

Vi Nha Ty Sn:Anh i theo chua Ty SnEm vcay cuc ma thng

me giaNon Ty ao vai c aoGiup dn dng nc xit bao

cng trnh

Vi Mai Xun Thng:Ngo v Linh ng my mNh Mai nguyn soai dng c

anh TyHm H c nc con yCon gng phn dung

con ngay vinh quang

Co th noi, lch s vo thut Bnh

nh song song vi lch s Bnhnh a in m trong vn hoa dngian min t vo, n mc noi vBnh nh la ca nc ngh ngayn hnh tng: "Ai v Bnh nhma coi - Con gai Bnh nh bo roii quyn". Ngi Bnh nh co mthi l goi la L hi gian An Thai,thc cht la mt festival tran ytinh thn thng vo. ChLan Vintm s: "Cha le lai noi la nhngkiu kin truc c bit nha la maica ban khoa Bnh nh hay caivong quay kin tr trin min cuacac xe nc ngoai Quang Ngai acho ti s chu kho trong th?

Nhng quala nhng m hat Bi An Vinh, cac cuc gian AnThai lam cho ti yu cht hungtrang - sau nay ta goi la sthi hayla g nh? Ri y cac ban cung

nn tchc lai tro gian, o chala Olympic cua ta y sao? Mt caigian cao hang chuc met, co conheo quay trn y va di t lahang chuc vos t Quy Nhn, pa ln, Bnh Kh xung, Hoai n,Hoai Nhn vao, cung vi cac vosAn Thai, An Vinh tai chang chi. Khi con heo nem xung la mtcuc "t th li ai" ddi gianhcho c con heo kia, du hiuoan nao se la v ch nm nay.Cht hung ca trong th lam sao

khng dnh lu, cai dy hng trongth lam sao khng dnh lu vi caccuc gian thng vo nay? Blakeanoi kha ung: Vn hoa i bngli thng, con ngh thut th i cacli ngon ngoeo. Trong iu Tanco yu t thn b v tui treti tmtrong ting tung kinh trc ban thth Pht cua cha ti va trng tinm trong tm ngn vang cuachung nha th ao Kim Chu gny".

t nay la ni lp thn cua aoDuy T thky XVI, hay mt nha hoNguyn thn Vn Sn th ky XIXco nm thi s, mt ao Tn - ngquan ngh s thin tai - ngi avit nhng cu th mnh mng xarng, nhng v hat bi bt hu,hoc mt nhom th hi ng ban betr thanh hin tng vn hoc BanThanh T Hu vi nhng tn tuivang di trong nn th dn tc uco lin quan su xa n truynthng va s va p, hi ng gia

cac nn vn hoa. Mach p cuavung qu t vo tri vn conhng ly le ring, b n ring ben duyn bn cht vi thi s, vith ca.

Khng chu sng quy, ngngcao u ma i ti, m thm dnnen, khi co iu kin la bung n,nhiu khi hiu ng lin hoan dnn xc dy hang loat nng lngtim n cua hang loat con ngi,o phai chng la mt trong nhngphm cht cua truyn thng chn"t va tri vn"hun uc t lu ima ngi Bnh nh a ham chasn trong tnh cach?q

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

14/75

VN HINVIT NAM14

vn hin BNH NH

HOANG LYLc dch

Ngay sau khi ha neo (trongvnh Quy Nhn), ti c mtthanh nin ma ti dung lamth ky, n chao vin quan trncang va trnh vi ng ta rng taunay thuc chnh quyn Anh quc Bengale, nhim vu duy nht cuano la t quan h hu hao vathng mai gia hai nc.

Ngay hm sau, ch thn vinquan ln tau em theo mt conheo tng chung ti. o la mt con

ngi rt d a, trac 50 tui. Quatrung gian cua ng, ti quan h vimt ngi em trai cua NguynNhac va v pho ma, ngi angnm quyn t tng. ng nayng y tip ti tai nha cua vinquan trn cang.

Ngi nha nay rt rng, mai lpra; hai bn ca co 12 v binh mcsc phuc mau xanh l, i mubng da hoc bng giy co sntrang tr hoa va huy chng, ho to

ra rt co ky lut. ng t tng ngivt chn ch ngu trn mt cai buc,o la mt ngi tre tui co gngmt rt d chu. ng ng dy khi

nhn thy ti va mi ti cung oantuy tung an toa trn nhng chicgh t xung quanh ng.

Sau khi thm hoi xa giao, ngmun bit ti co nhng l vt g ra mt chua thng. Ti trnh chong t tng xem mt cp sungngn, vai ming vai...

Ba ngay sau, ti nhn c mtch du tip kin chnh thc cuaNguyn Nhac do nhiu vin quanem n mt cach long trong. Ho

yu cu tau treo c kt hoa va mtcai long c ging ln che aodu trong khi tuyn oc va ti phaing dy tip ch.

Hn 200 nm trcNguyn Nhac sn sang m ca

Nm 1778, mtngi Anh lam viccho chnh quyn

Anh quc Bengale (n )

tn la Chapman,a sang Vit Nam tm cach tquan h thngmai. Trong chuyni nay ng a cvua Nguyn Nhactip kin QuyNhn. Hi ky cuang c cng bln u trn t

Asiatic AnnuelRegister (Ningiam A chu) nm1801. Sau y lamt oan tronghi ky miu tacuc gp g taitriu nh NguynNhac luc y:Cng thanh Hoang .

Tng vuaNguyn Nhac.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

15/75

VN HINVIT NAM 15

Sau khi moi nghi thc cchp hanh, ch du c m ra,tuyn oc va trao tn tay ti. Cacvin quan khng qun lu y tirng nhng ngi a n n sung

cua nha vua vui long nhn mtmon thng cho cng lao cua ho.Ti ai ho ru vang va mt va cnh rng ngay ti hm y, ti seln b ngu tai nha cua quan trncang sang hm sau ti hoangcung.

Chung ti tip tuc hanh trnh,n 8 gi sang hm sau th hoangthanh hin ra trc mt. Tngthanh pha ng dai na dm (mtdm khoang 1,1 km) khng thyco ai bac, l chu mai, thap canh

g ca. Cung khng thy co lnhcanh cng va trn tng thanh.Chung ti i mt khc (15 phut)th c qua cng. i tip qua nadm rung lua th n ngi nhacua quan t tng. ng mi chungti n tru, xem cac l vt va havi chung ti la hoang thng secho triu kin vao hm sau.

Ngay 6 gi sang hm sau,chung ti c thng bao rng nhavua ang i. Lp tc chung ti itheo ngi dn ng va sau khi i

mt dm, chung ti nhn thy luai. Chung ti c yu cu dnglai, thao bo vu kh trc khi i tip.Trc mt cung vua dan hai hangqun, mi hang 100 ngi trong tth chin u, vu trang giao mackch, vi nhng la c tung bay. Haikhu thn cng bng ng rt daicha nong ra ngoai b tng.

Cac l vt cua chung ti cbay trn mt b t cat trc mtcung vua. Mt vin quan hngdn chung ti cung cach chaohoang thng: phai quy dp uxung t 3 ln. Nhng chung tithy lam nh th co ve qua hamnh nn ch cui mnh 3 ln theokiu Anh. Sau khi treo 12 bcchung ti ln n in chu, o lamt phong rng, ba mt trong, mtcui co tng lat van, ngai vua ttrn b cao my bc. in chulp ngoi, xy ct theo kiu nhangi ang Trong c chng bi nhng hang ct bng g quy.

Nha vua ng trn mt chic ngaico tay sn o va trang tr u rng.Trc mt ngai t mt chic banphu nm boc lua o thu vang,

ngai ty tay ln o.Bn phai ngai vua la hoang ,

ngi trn mt chic gh u. Ti y thy bn tay trai cung co mtchic ghtng t, trng, ngi

ta bao ti rng o la ch cua mthoang khac, luc nay ng taang co mt ng Nai. Pha sauch cua hai hoang , la cac quanngi trn nhng hang ghdai khacnhau, tuy theo a v cua ho trongtriu.

Nha vua mc mt ao bao daibng lua mau vang sm, thu urng bng ch vang. Ngai i mtmu vai bo ly u, pha sau caoln, pha trc trang tr vai vin aquy. Trn chom mu la mt vin a

o ln, c nh vao mu bi mtsi dy bng ng thau, khin novn cao ln qua chom mu vaipouce (khoang 10cm). Mi khi nhavua c ng vin a ong aphat ra anh sang rc r. Cac quanth mc ao lua dai mau sc khacnhau, co thu rng va mu cua hothu hoa bng ch vang, ch bac.Ho eo nhng cai ai rng bngda o choi, co moc vang cn manao mau hng.

Nhn chung, in chu co ve

sang trong mc du thiu nhiu thtao thanh s cao quy va trang lthng thy hoang gia cac ncphng ng nh kim cng,tham, ke hu ngi ha Song schnh t va cach trang hoang ycho ta cam tng v mt ng vuahung manh va c tn knh.Trc mt ngai vua, t mt ghdai, chung ti ngi trn o cung viquan t tng.

Ti tha vi hoang thng rngti ch c chnh quyn Anh quc Bengale c n ngh lpquan h thng mai va hu haogia hai nc. Nha vua ap rng:ng a nghe ting n v nhngthanh tch cua ngi Anh, rngnc nay a vt qua tt ca nhngnc khac v s lng tau be vatai nng cua thuy thu, nhng a lidung u tho tn cng, chimoat va cp boc moi tau thuyntrn bin. Ngai noi se vui long chophep ngi Anh vao bun ban tai

cac hai cang min la ho tn tronguy quyn cua ngai.Sau khi xac nhn iu th nht

va thanh minh iu th hai, rng

o la thng tin ba t cua nhngke ky vi s thnh vng cuanc Anh, nha vua tuyn bngiAnh c quyn bun ban tai cachai cang vi iu kin ho phai

ong thu7.000 quan i vi tauba ct bum, 4.000 cho tau hai ctva 2.000 cho cac tau nho hn. Ringai lui vao t tht, va lp tc chogoi chung ti vao trong o. Ngai abo triu phuc mc mt chic aochoang khng co tay bng lua o.Moi l nghi c dep bo cho cucnoi chuyn thoai mai. Nha vuanhc lai vi chung ti rng, ngai colong bit ai vi ngi Anh vathanh tht mun tht cht quan hvi ho. Ngai con noi thm: trc

mt triu thn, ngai oi tau be cuaAnh phai ong thuvao cang, och la lam theo th thc, nhng chng to rng tnh hu hao vingi Anh, ngai se khng bao gioi hoi nhng khoan y, va se bancho chung ti moi n sung trongquyn lc cua ngai.

Ngai lit k nhng san vt cuavng quc nh h tiu, qu, gquy, nga voi, thic va nhiu thkhac ma dn cua ngai khng cotrnh khai thac gia tr. Ngai

t ring ti mua cho ngai mt connga hng vi bt c gia nao, vayu cu gi ngay theo con tau utin se ti ang Trong.

Chung ti cao lui sau khi ungtra va n tru. Ti hm y, ti nhnc ba vng ip: bc th nht,ong n ch ln nu ln nhng iukin tau be cua chung ti cvao bun ban trong cac hai cangang Trong, hai bc th kia ongn ch nho, mt bc miu ta chi titcon nga hng ma Hoang thngmun mua, bc kia la tn ch chophep thm tt ca cac hai cang cuavng quc.

Ngay hm sau, 26/7/1778,chung ti ri vng thanh vQuy Nhn. Trn ng i chungti con co dp thy nha vua nmtrn mt chic cang o, mau scch co mt mnh vua c dung.Nghe tin xu t ng Nai ni hami cua ngai ang ong, nha vuaphai thn hanh ra gia vnh QuyNhn lam l an tai".q

(Theo Annales des Voyages dela geographie et de l'histoire -Paris 1809).

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

16/75

VN HINVIT NAM16

vn hin BNH NH

HOANG ANH

ng ao can b va nhndn Bnh nh a ht scung h y tng rt hayo cua Chu tch Vu Hoang Ha vaung theo phong cach cua Bnhnh hm nay, y tng a nhanhchong bin thanh chu trng,

thanh k hoach thc hin. Giamc S VHTT Bnh nh VnTrong Hung tt nhin la mt

trong nhng ngi tm c nhtvi y tng cua Chu tch, bingoai trach nhim lanh aonganh VHTT, anh con la mtnha th, nha vit kch theo ui tai Quang Trung - Nguyn

Hu t nhiu nm nay. Sau thanhcng cua v kch th"Anh hungva giai nhn" v mi ky duyn

Ngoc Hn - Nguyn Hu, hinanh ang bt u dng cngmt kch ban phim dai tp vthi dy ngha cua ba anh emNguyn Nhac, Nguyn Hu,Nguyn L. Vn Trong Hung

tng tm s vi ti rng gopphn co nhng bc tng rtep Bao tang Quang Trung, t

T L hi lang Kin Myn FestivalTy Sn - Bnh nh

Sau L hi Ty Sn -ng a ngay mng 5 tt BnhTut va qua tai Bao tang Quang Trung lang KinMy, qu hng cua Ty Sn tam kit, dng hoa tngai mi cua Quang Trung, ng Vu Hoang Ha, Chutch UBND tnh Bnh nh nu ra mt y tng: a nluc Bnh nh nng l hi tng nh v anh hung aovai v ai cua t nc thanh mt Festival vn hoadu lch tm c quc gia va quc t, thu hut du khachbn phng v vui xun cung nhn dn qu hngQuang Trung, quang ba hnh anh mt Bnh nh"thng vo tn vn" ang manh me vn ln trong snghip i mi phat trin hm nay cua t nc.

Hoang Quang Trung.

Bao tang Quang Trung xun 2006.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

17/75

VN HINVIT NAM 17

tng Ty Sn tam kit cho n9 tng ba anh em ho Nguyn vavn thn vo tng trong in thTy Sn cung tng ai mi cuahoang Quang Trung la mttrong nhng cng vic ang nhnht cua anh trn cng v Giamc S VHTT Bnh nh. Gp

anh Quy Nhn vao u thang 3va qua, Vn Trong Hung haohng cho bit ch trong hn mtthang anh va cac cng s a hoanthanh chng trnh - k hoach tchc Festival thng qua lanh aotnh va gi trnh B VHTT. Vatrong sut chng ng a tiln thm Bao tang Quang Trungva cac c s vn hoa khac cuaBnh nh, chu chnh trong

cu chuyn cua anh vi ti laFesival rt co ngha nay.Thc ra, a t lu, c vao

mng 5 Tt Nguyn an hangnm, tai Thu Ha Ni va nhiua phng trong nc a m hiky nim chin thng quet sach 29van qun xm lc Man Thanhngay 5 thang ging mua xun KyDu 1789 cua vua Quang Trung,mt trong nhng chin cng ly

lng nht trong lch s chngngoai xm cua dn tc. Cungthi im o tai nhiu ni tnh

Bnh nh thanh Hoang (AnNhn), ni nha Ty Sn t bandoanh thi ky u cuc khingha, thanh ph Qui Nhn... utchc l hi. Nhng ng aova tng bng nht vn la L hitai lang Kin My - qu hng vacung la ni dy binh cua ba anh

em Nguyn Nhac, Nguyn Hu,Nguyn L.L hi lang Kin My, bt u

t nhng nm 1960, din ra trnmanh t con lu bao du tchbao huyn thoai cua cac anhhung Ty Sn nh cy me, gingnc, bn Trng Tru, bailuyn voi va trng th vo, vivic phuc hin trn anh NgocHi - ng a lch s trn bai

cat bn b sng Cn, vi c sctrng vo Ty Sn... thu hut rtng ngi hm m khng ch Bnh nh, cac tnh min Trung-Ty Nguyn ma con nhiu tnhpha Nam hanh hng. Sau ngaymin Nam giai phong, vi vichnh thanh Bao tang QuangTrung, L hi lang Kin My trthanh L hi Ty Sn - ng a.Nm 2004, ky nim 215 nm

chin thng Ngoc Hi - nga, mt ky l hi ln nht vatng bng nht t trc n nay

vi s tham gia cua ai din lanhao ang va Nha nc, cua Thu Ha Ni, TP.HCM va cac aphng trong ca nc. Co le,thanh cng cua ky l hi nay athi thuc v Chu tch tnh Bnhnh p u mt Festival quc giava quc t trn qu hng mnh.

Theo anh Vn Trong Hung,thng trc Ban tchc FestivalTy Sn - Bnh nh, vi tn goiL hi Ty Sn - Bnh nh,Festival se khai m tai Bao tangQuang Trung, ni nha Ty Sndy ngha va kt thuc trn cuNhn Hi, cy cu vt bin dainht ng Nam A, hnh anh mtBnh nh vn mnh n tnglai. Trong mt tun l, Festival sedin ra trn mt a ban rnggm ba huyn Ty Sn, AnNhn, Tuy Phc, ni hi tu dayc nhng c sc va nhng danhthng, nhng di tch lch s vnhoa tiu tiu cua t Bnh nh.Cac hoat ng chnh cuaFesitival la l dng hng tngai vua Quang Trung, tai hincac chin cng lch s Ngoc Hi- ng a, Rach Gm - XoaiMut, tham quan cac danh thng,di tch, c bit la Ty SnThng ao va Ty Sn Ha ao,thanh Hoang va 16 ngon thapCham, nha lu nim danh nhnao Tn, hi thao v trng thBnh nh, trin lam gm s GoSanh, trin lam hi ch cac lang

ngh tiu biu, lin hoan Baichoi va Ho i ap, lin hoan cactuyt tac Tung ao Tn, thi uvo thut gia cac lo vo Bnhnh, gia cac vo s Bnh nhvi cac vo s ni ting trong ncva quc t...

Mt ai tic vn hoa truynthng phong phu va c sc angc chun b ky cang. Hy vongL hi Ty Sn - Bnh nh se la

mt Festival hoanh trang hp dnva m a ban sc vn hoa VitNam, vn hoa Bnh nh.q

Thap Cham. ANH: AO TIN AT.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

18/75

VN HINVIT NAM18

NGUYN TN TUN

Ngi An Thai noi v hi gianCung nh nhiu ni khac

nc ta, vao dp l hi, ngi AnThai lai dng rap, tchc hat Bisut 3 ngay 3 m. Canh xomlang m hi on khach thpphng vao dp nay a cphan anh trong ca dao xa:

"n rng An Thai, Chua BaLam chay, hat Bi ng a

quangan ba cho ch an ng, Xem xong ba Ngo, lai trng

gian".ng Ha Thin, mt ngi

gc Hoa kiu, hin la hi vinChi hi Nhip anh Bnh nhang sng tai TP Quy Nhn k,cu thn sinh ra ng a tng cdn lang An Thai bu lam chc"Tao k", nhim ky 3 nm,chuyn trng coi vic tchc higian va thu nhn tin, phmvt cung t. Theo ng, hi y higian khng t chc vao mtthi gian nht nh nao. Co th2

nm hoc 3 nm mt ln. Co luchi gian c t chc vaorm thang bay, nhng cung co

luc vao mng 5/5 (Tt oanNgo)... Muc ch ban u cua hi

la cu ma thun gio hoa, cuphuc lc cho dn lang. ngNguyn Nhn Thng, 61 tuicung qu gc lang An Thai xacnhn: "Sc hp dn cua hikhng phai ch ch lam chay,hat Bi, ma con mt ly do khac lano c tchc ngay trn manht giau truyn thng thngvo". An Thai t lu a la mttrong nhng cai ni cua lang vo

Bnh nh, tng san sinh ranhng bc vo nhn kit xut cuaBnh nh. Chnh anh em nha

Hi gian

AN THAI

Toan canh hi gian. ANH: AO TIN AT.

vn hin BNH NH

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

19/75

VN HINVIT NAM 19

Ty Sn - Nguyn Nhac -Nguyn Hu - Nguyn L cungdanh tng Vo Vn Dung atng n hoc vo y trc khiln Ty Sn thng ao khinghip.

Hin nay lang An Thai la thnMy Thanh thuc xa Nhn Phuc(An Nhn).

Vi v tr giao tip thun lica ng thuy ln ng b,khoang u th ky 17 a co nhiu

ngi Hoa gc Minh Hng nsinh c lp nghip lang AnThai. Ngi Hoa a ong vai troquan trong trong vic quan hbun ban a phng. ycung la ng c sm hnhthanh nn th trn An Thai (trungtm cua huyn ly An Nhn thiby gi).

T th ky XVII, An Thai trthanh trung tm bun ban khasm ut, a thu hut khach bun t

cac ni v y trao i hang hoa,phm vt. Mt trong nhng mthang t t Ty Sn c trungchuyn qua y la mt ong vatru ngun. Ch An Thai cungc thanh lp bn b sng Cn,ni lin con ph chnh chay mentheo b sng dai n vai ba trmmet. Mai n nhng nm trcngay min Nam hoan toan giaiphong 1975, An Thai vn con latrung tm mua ban sm ut vinhiu ca hang tap hoa, nhiuxng dt va lo nhum, cac c slam giy ban va lo lam bun songthng (bun Tau).Cung t va thi vo

Tai An Thai, hin nay vncon nhiu chua chin c cngi Hoa xy ct t rt lu, nhchua ng, chua Ba, c bit langi chua Hi Quan c ngi

dn An Thai lam ni hi hop, thcung. Vai nm mt ln, ung vaodp rm thang bay la ho tchcl cung ht sc linh nh. Theomt s t liu khac th hi gian t chc chu ky 4 nm mtln, nhm vao cac nm Ty, Du,Su... a im gian tchclun phin tai cac chua Ba, chuaHi Quan, Go m Hn va saunay c di ra bai cat sng Cn.

Sau hai ngay cung t va hatBi, n ngay th ba th bt ucung chn va gian. L vtgm co la c phn ghi 4 ch:Phuc, c, Thn, Tai cung vi 1heo quay nguyn con, banh traiva gao mui. iu c bit lahnh thc sinh hoat tn ngngnay a dn dn bin thanh ni thhin tinh thn thng vo gia caclang vo trong vung. Ngi ta lp

mt sn khu ngoai tri lam bngg hoc tre kha chc chn, cao 5met. Trn gian co ngi chu tro

Hi gian An Thai la mt L hi c truyncua t vo Bnh nh. Trc y, vao ngay rmthang 7 m lch, ngi dn huyn An Nhn v lang d L Vu lan, xem hat Bi va nhngcuc u vo gia cac trng phai vo c truyn y. Ch Lan Vin, nha th kit xut cuatrng th Bnh nh, tng vit: "Qua la nhngm hat Bi An Vinh, cac cuc gian AnThai lam cho ti yu cai cht hung trang, saunay ta goi la s thi hay la g nh? Ri y cacban cung nn t chc lai tro gian, o cha laOlympic cua ta y sao". Nh nhn nhu tmhuyt cua nha th, S VHTT Bnh nh hinang co an phuc hi L hi c ao a bmai mt nay.

3 vo ngang tranh heotai hi gian.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

20/75

VN HINVIT NAM20

vn hin BNH NH

va mt i vo s bao v. Tra trn trong am ng ngi ixem co nhiu v s thuc cac vo ng ni ting nh: AnThai, An Vinh, Sui Beo, Trng nh, Hoa Phong... hoc phn cng, tchc phong thu cht che, con cac vos th n trong cac quan n gn o ch i kt qua tth gia cac t cua mnh. Khoang 3 gi chiu ngay th3, sau 3 hi ching trng ni ln bao hiu l cung kt thuc.Bt thn, ngi chu tro cht t dy neo gian va x conheo quay va cac l vt cung t ri xung t...

Cac vo s tai ngh cao, phi thn ln gian tm cach cply con heo quay. Sau khi cp c l vt, ho lin vacheo lao ra khoi am ng, c ht sc mang con heo quayv a im an toan a nh. Tt nhin, mi nhom tranhtai u a co phn cng ngi bao v, can ngn nhng ithu li hai khac co thgit lai heo trn vai. Trong cuctranh tai nay, cac vo s dung tt ca ngon vo, chin thutkhn ngoan gianh chin thng v mnh. Hi giankhng phai ch mt mnh Bnh nh co nhng hi giancua An Thai bao gi cung thu hut ngi tham d ngnht va "con heo quay" cua An Thai cung c xem trongnht.

Theo tuc l, heo quay chin li phm se c em xera khao chung cho tt ca nhng vo s cung co mt trongcuc tranh tai. Nhng vo s hay lang vo co ngi gianhchin thng c moi ngi hoan nghnh va ntrong. Hotin rng nm y se gp hn v c "lc cua thn". Thngth nhng lo vo An Thai va huyn Bnh Kh, nhiu tayvo s co "ngh tranh heo". Y ngha cua cuc tranh tai naykhng nm trong gia tr vt cht cua mon qua gianh cma gia tr tinh thn, c th hin qua tai ngh cuanhng ngi d cuc vi ch ng danh d trong lang vo.Vo ng nao khng cp c heo th tip tuc cho mnsinh luyn tp ch dp khac thi th tai nng.Hoai nim cua ngi dn "t vo"

Do hoan canh chin tranh, tuc gian b bai bo a vaichuc nm nay. Mi y, S Vn hoa Thng tin Bnh nhang co phng an khi phuc l hi c ao mang tinh

thn thng vo nay.ng Lm Ngoc Phu trng mn phai Bnh Sn chobit, An Thai hin con bn lo vo ln la Bnh Sn, HaiSn, Quach Cang va H Hoanh. Trong o lo vo Bnh Snc xem la lo vo ln nht, kt hp gia vo Bnh nh vavo Tau. Cac lo vo khac y thng luyn theo li voTau. Cung theo ng Phu, th mn phai Bnh Sn th vuaQuang Trung lam t s. Hin nay, bn kia b dong sngCn th mng vn con cac lang An Vinh, lang ThunTruyn vang bong mt thi vi cu ca "Roi Thun Truyn,quyn An Vinh". Sau khi cac vo s Cai Bay, Kim Cao,

Kim My, H Hai, Chn ... (lang vo An Vinh) va HNganh (lang vo Thun Truyn) qua i, cac lang vo yhin a b mai mt va tht truyn dn.q

XUN DIU

Cha ang ngoaiMe ang trongCha ang ngoai, me ang trongng Ngh eo khn goi oVt eo Ngang, kim ni cn chCha ang ngoai, me ang trong.Hai pha eo Ngang: mt mi t hngQu cha Ha Tnh t hep kh rangoi bao thu, cm chia phn tng batQu me gionm thi ln ti matBnh nh lua xanh m bong thap Cham.

Cha ang ngoai, me ang trongng nho ly c lam nc mm.

Lang xom ci giong ng tro treNhng quyng vn ve gioi giangBa ngoai noi: ti trong ngi chnghaDam ga con cho cach tnh, xa ang.

Ting ang trong, ting ang ngoaiqun quyt

Vao gia mai tranh, ging chong,ct nha

Ra, m, ch? Cha hoi iu mun bitNgac nhin g, me tht: ui chui cha!

Con trong vong m lanh ku keo ketRu tui th theo hai iu bng trmMe thanh thot: qua nh thng em buCha hat dm bai Phu t tnh thm.

Cha ang ngoai, me ang trongMun n nhut, th v qu vi bMun n quyt, n hng, theo cha may

ma v ngoai oMun ung nc da, n xoai chn oMun n banh tet, banh tTh theo tao, mai trong nay.

i n Thy, i n Ma sinh conCam n Thy vt eo Ngang bt k!Cam n Mabit yu ngi xNgh

Nn mau con chung hoa ca hai min.6/1960

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

21/75

VN HINVIT NAM 21

YN LAN

Bnh nh1935y la chn nng my va

cy nguytang ch xe, sng nc c

mong thuynTch - dng - liu khng

bit mnh ang bicTng t tri tng t nhac

trin min.

My ni onhnghn chng xa x

Trng c liu trng mngh xa nao?

Xe li hen vi ngi tronglth

Nhng canh thuyn mundm cung h hao.

i Bnh nh, my chia tricach bit

Nhung bng khung tronggialanh sng hoa

Nha ng ngn, nhngtng vi keo kit

Nam - quach su, ng -phquanh, Ty - mn xa.

Cy lng le gng lam byhai ao

Thuyn b cu nghingbum trng tri ven

Tm chiu m ni trndong nc Dao

Ru n tnh - Bnh nh - xln men.

ng lng lc chaytrong qung nng nhat

Nhthng t vn chuivng a

Gic Trang T m vy theohi hat

Cui i lang xam xam dtt ma.

i Bnh nh t thanh cao,trao gi

Bun xta qua my ca ru xanhNi n ong nhng vung chiu

lanh iBui trng gy, gioluy xung

mong manh.

y ti sng trong xanh nghimthanh tht

en lu ly hao sang mngtran y

Lan can o xung dn tng bc

Hn cun dn bc bc khoihng xy.

Hn ti loang trn b vangthp chay

Cung hn tra qun quyt lygiao ln

Tam phng ban - chp hang mimng thy

Xtm tnh, vang rn lathu phn.

Nhanh tong, bacoau v x sChqun mnh thm nc n

hn tiKhng c sng, xin cho cung

c thVan - ly- tnh trong giongot

xa xi.

Tri Bnh nh cothng Emle chic

Em nm thng xanh bic cuatri bun

Trn ai tran th hng lnvong nguyt

Trng con nng thuyn nhackhut trong sng

Hoa t tng phn thn chugio trai

Tri hoa tin, h hai noi trong tmi Bnh nh, sao nm trong

mai maia du vi, tim chay ngon

m m... ?

VN CAO

Quy Nhn1

Mt na hnh con traingaylp lanh sc cu vngmt na mnh trngmnm nghing trn

cat bin

Quy Nhn chung taVai dy bum nhoVai con ng

phnhoVai ngi nha nho nho

Vn ngay mlp lanh

mang vt thng xangay m lam ngoc

Cha v cQuy Nhn

ma nhemKhun mt cang

hin ducang lp lanh

lp lanh

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

22/75

VN HINVIT NAM22

vn hin BNH NH

KHAI NHN

y la kt qua sau gn hai thang tp luyn cuatp thdin vin, nhac cng cua Nha hat. Vtung nay c ao Tn vit vao khoang nm1889 n 1893, khi ng ang lam Tng c An Tnhln th nht. V din do Hoang Ngoc nh ao din

Ting la phuc hi, nhng tht ra trc nay Nha hatTung ao Tn cha tng dng v nay. Ngay cacdin vin hin nay cua Nha hat cung cha mt ln

c xemDin vo nh ma ch bit n v tung nayqua kch ban trn giy. Thc t, ban din gc cua toanb Din Vo nh c gii chuyn mn xem nh a

Phuc hi tung

AO TN th hin taiNha hat Tung ao Tn, Bnh nh vahoan thanh vic phuc hi mt trongnhng v tung hay nht va ln nht cua"hu t" ao Tn - v tung Din Vo nh.

Cac canh trong v tung Din vo nh.ANH: AO TIN AT.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

23/75

VN HINVIT NAM 23

tht truyn, bi a t rt lu, hunh khng co n v tung naocon din toan bDin vo nh.Cac ngh s ni ting tng smcac vai Triu Khanh Sanh, KiuQuang, Bang Hng, Vng Quy,Bao Cng hu nh a v chnvnh hng. Bi vy, trc khidng v, tro chuyn vi chungti, ao din Hoang Ngoc nhtng khng nh: "DngDin vonh la mt thach thc, bi chcon lu truyn vai trch oan cuaban din c". Anh con noi thm,nu khng co kinh nghim tchluy t 37 nm ln ln vi sn

khu hat Bi, nht la nhng nmthang hoat ng Nha hat cungnh vi cac oan tung nghip

d Bnh nh th anh se khngdam nhn dng v nay.Cn noi thm, trong s cac v

din cua ao Tn th Din vonh, thuc loai tung vn, cocu truc khng ging vi cac vtung truyn thng, c bit lamt cai kt khng co hu. Dinvo nh bt ng kt thuc khiTriu Khanh Sanh, ngi trang sai din cho lc lng trung

ngha b bon gian thn truy ui,phai xa ngi yu, xa qu hnghat cu hat Nam ngi hm m

tung nao cung nh:Tm thn liu gi cung ducon lng mabit u la

nhay la mt cach tn ngh

thut c bit cua ao Tn, mtcach tn c thi thuc binhng g tac gia a chng kin,a chim nghim gia mt thiim lch s ht sc ao in btc luc by gi. Ni au i vai a lam ao Tn quyt nhpha v cu truc cu co nhngla chon ngh thut mi, phuhp. Co ngi a nhn nh, viDin vonh va kit tacH Sanh

an, chnh ao Tn ch khngphai ai khac la ngi khi nguncho chu ngha hin thc trn sn

khu VN.Qua v din, cho thy aodin a hiu c kha su sctinh thn cua cua v Din vonh cua ao Tn. y la khngnh cua NST Vnh Hu, mttrong s 5 c vn ngh thut cuav din, phat biu sau khi xemm tng duyt. Mt c vnkhac, nha nghin cu Vu NgocLin, cung rt hao hng khen

rng trong v din va cdng lai, cac c sc cuaDin vonh lng danh a c ban c

bao toan.iu c bit hn: v din a

c phuc hi di goc nhnngi hm nay, nhn truynthng th hin tai. Tit tu vdin c y nhanh hn, gngui hn vi nhp iu cuc snghm nay. Ngoai ra, ao dinHoang Ngoc nh cung a sangtao thm mt s oan nhm lamro hn t tng chu cua aoTn c gi gm trong v, nhvic a nhng cu th cua nhath B Kin Quc trong bai th"Di chn nui Huynh Mai, ngh

v ao Tn" lam chu cuacanh t m va v thanh nh mtcach anh gia ao Tn cua cacth h hm nay:

Trong mt thi qua t tnhthng yu

ayu thng ht longGia mt i quanhiu iu

phai nghangh suy ti cung

Ngi asng mt thikho khn cung t ncLong vng mang

ganh ngha, ganh tnhDan din vin nong ct cua

Nha hat Tung ao Tn a goprt nhiu cho thanh cng cua vdin. NST Minh Ngoc (vaiTriu Khanh Sanh), NST VnVy (vai Bang Hng), NSTXun Hi (vai Vng Quy),

NST Phng Thao (vai Nhtphm phu nhn), Thanh S (vaiKiu Quang)... u la nhng dinvin co hang chuc nm ln lntrn sn khu hat Bi, thu nhpnhng tinh hoa cua sn khu hatBi truyn thng. Nh vy,nhng mang ming sn khu,nhng chi tit tr nn co hn,sng ng, va truyn tai ht ycua tac gia, va thhin tt y

cua ao din, lam cho v din ivao long ngi xem hm nay tnhin, nhun nh hn.q

ao din Hoang Ngoc nh va nha nghin cu Tung Vu Ngoc Lin.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

24/75

VN HINVIT NAM24

vn hin BNH NH

Co dp mi ban hanh

hng v Hm H - mttrong nhng cn c acua ngha binh Ty Sn, ni agn lin vi tn tui ngi anhhung ao vai c ao Quang Trung- Nguyn Hu lanh tu kit xutcua phong trao nng dn cui thky XVIII.

Tng truyn rng: Cach yhang nghn nm, dn vung ha lusng Kn va sng Kut lun bhan han e doa. Vao mt mcua nm han han khc lit nht,chng giam tham hoa oi khatcua cac bun lang, "Thn Ma"a hin ra, tao sng, tao sui, cuvt bao sinh linh, hnh thanh camt vung ha du hai con sng niTy Nguyn va bin ng. Haiting "Hm H" phai chng abt ngun t l t thn linh "hphong - hoan vu" t ngan xa.Ngay nay, nganh kh thng thuyvn a chng minh c nhngting hm ru kinh hn t truyn

thuyt la co tht.

Hanh hng v Hm H,chung ta xut phat t Bao tangQuang Trung, thp hng tngnim tai in th ba anh em nhaTy Sn va cac tng lnh cuai qun bach chin bach thngnay, tham quan Bao tang QuangTrung, xem biu din trng trnQuang Trung, xem biu din vothut Ty Sn.

Ngh thut va vn hoa TySn a tai hin cuc sng vachin u cua mt thi chinhchin va thanh bnh. Du khachqua cu Kin My va sau chay 20 phut, t se n "HonBong" vi "Bai a chum" - nico dinh Tin Hin, miu ththanh hoang, thanh a Hm H -do ngi dn tao lp khi Hm Hcon la cn c a cach mang thichng My.

T y, du khach c ngitrn nhng chic xung nan, lenqua nhng con lach nho, nc

trong vt lng l, hai bn b y

co lau hoang s im xuytnhng khom hoa sim tm bic n vi nhng g ky v nht cuaHm H. Sau 120 phut, xungn "Vung tru nm" th dnglai. Trc mt la thac "BongTrng" m ao tung nc trngxoa.

Toan canh Hm H hin ravi thac vc ip trung. oanhanh hng co th cm trai trnnhng "lng tru" ni trn mtnc - o la nhng tang a khngl, nhn thn. La hng cnhen ln, du khach co th thngthc hng v cua c luc vimm gng, ca i nng xin -nhng san vt c ao ma chHm H mi co. Cung khng ththiu mt chut cay m truynthng cua ru Bau a.

Nu mun, du khach i bthm mt ngay, treo a, vtthac, men theo nhng ng monhoang s doc theo hai b sng

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

25/75

Cach th trn Phu Phong (huyn TySn, Bnh nh) chng 7km v hngty nam, Hm H la mt dai lin hoanbc thang gm sui, thac, h, sng,lach trai dai hn 2km. Toan canh nonxanh nc bic Hm H hin ra connguyn net hoang s ky ao, m trongsng nui i b ha lu sng Kut - acon sinh i cua dong sng Kn - mtthi binh ao, xao xac du xanh va cattrng. Hm H tr thanh huyn thoait chnh cai tn cua mnh.

VN HINVIT NAM 25

Kut ln n "thac Dc", "Hon Trao", ngum trong "vn a ang" sang hm sauon nhng tia nng bnh minh xuyn qua ke la,phan chiu trn mt nc Hm H gia munvan m thanh ru rt cua ting chim mung hoavao khng gian huyn b, gio hu my ngan...

Du ngoan Hm H khng ch thngthc mt thng canh con nguyn s ky thu cuamt vung "a linh nhn kit" ma chung ta conc soi mnh trong dong lch s hao hung,cua mt dn tc anh hung, tiu biu trn tTy Sn nay.q

(Theo TTO)

NON NC

Hm H

Lng khach du lch n thm Hm H ngay cang tng.

ANH: AO TIN AT.

Du lch Bnh nh se trthanh trong im du lchquc gia

n nm 2010, du lch Bnh nh se tr thanh nganhkinh tquan trong, ng thi tr thanh trong imdu lch quc gia. o la mt trong nhng muc tiu

quan trong ma nganh du lch Bnh nh hng n.Trn c s nhng tai nguyn thin nhin va nhn vn

phong phu, nh hng phat trin du lch Bnh nh nnm 2010 va 2020 la: Tip tuc u tin khai thac, m rngcac th trng khach du lch truyn thng, khai thac cac thtrng du lch mi, co tim nng; tng cng thu hutkhach du lch n t cac nc ASEAN, ng Bc A, chuu, chu ai Dng; u tin tp trung phat trin du lchsinh thai bin, h, nui va du lch vn hoa - lch s, tao rau th vt tri, ng thi kt hp a dang vi cac sanphm du lch khac co iu kin va nhu cu cua khach dulch.

Se co 3 hng phat trin khng gian du lch, gm: phattrin theo tuyn ven bin Quy Nhn - Sng Cu (Phu Yn)va Quy Nhn - Tam Quan khai thac ti a thmanhbin, ven bin, ao cua Bnh nh theo hng phat trinra bin. Phat trin theo tuyn Quy Nhn - An Nhn - TySn khai thac ti a th manh vung di tch Ty Sn kthp vi vn hoa Chm, gn vi hanh lang ng - Ty.Phat trin khng gian du lch min nui Vnh Sn - nhBnh - ng Trng Sn

Cac san phm du lch chnh cua tnh gm: vn hoa,ngh dng, tm bin, th thao, sinh thai, thm quan, dulch qua canh... vi cac cum du lch chu yu:

- Cum du lch Qui Nhn va phu cn gm hang loatim du lch co sc hp dn v canh quan, thng canh,cac bai bin, khu ngh dng, cac di tch, tn giao vnhoa, lch s...

- Cum th trn Phu Phong va phu cn gm phn lncac di tch lch s vn hoa co gia tr nht cua Bnh nh matrung tm la Bao tang Quang Trung, thap Dng Long...Bn canh o la nhng im du lch sinh thai hp dn nhHm H, h Nui Mt, h thuy in Vnh Sn...

- Cum th trn Bnh nh va vung phu cn gm thanh

Ban, chua Thp Thap, cac lang vo An Nhn, suikhoang nong Hi Vn, di tch lch s Nui Ba, cac langngh truyn thng An Nhn -Tuy Phc - Phu Cat...q

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

26/75

VN HINVIT NAM26

vn hin BNH NH

VIT HIN

Vic quan trong u tin ivi vic lam nha la mai laxy dng nn mong va gacon dng, on tay. Thng th,mong nha c ao su khoang 1thc mc (chng 40cm) va c

nn cht bng cht liu trn giame gm, a vi va mui. y lavt liu khng ch bn, chc macon co kha nng phong chngmi, mot. Vic quan trong th 2 lagac on dng, on tay. Gac ondng la vic ti h trong nn btbuc phai coi ngay va chon g thtky lng. Thm ch, phn giacua on dng chu nha con t mttm bat quai tr ta ma. Toan bon tay c kt ni vi cac vykeo (theo chiu doc). Bn canh o

la h thng dng tro. y la mth thng cc ky c ao. Theo o,toan b h thng nay khng tnn 1 chic inh. Tt ca c ktni vi nhau bng mt dung cu goila con se. im khac bit cua nhala mai Bnh nh so vi cac loainha khac con la phn he nha.Thng th he nha la mai kha rng.He thng rng ti 2m. c aohn ca phai noi n h thng ct.H thng ct nha la mai c chialam 3 loai (ct hang nht, hangnh, hang hin) va mi loai co chcnng khac nhau. Ct hang nhtc b tr gia nha, co chc

Bnh nh la "cai ni"cua nha la mai - mtnet kin truc c aocua dn tc Vit:Anh v d g a aCt nha lm thng,thang ba em vCu ca cua ngi Bnhnh xa phn naophan anh c nhngc sc cua nha la maithu trc.

NHalamaIToan canh mt ngi nha la mai Phc Thanh, Tuy Phc.

Kt cu v keo mt ngi nha la mai Hoai Sn - Hoai Nhn.

ANH TRONG BAI: HUYN TRN.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

27/75

nng v keo. Ct hang nh cb tr sat vach tng nha va cthang ba (goi la hang hin) th pha ngoai, vi chc nng hinnha. H thng ct nha la mai kha

day (khoang 2m co 1 ct). Tuytheo quy m nha ma s ct sec dng nhiu hay t, nhngtrung bnh la khoang 30 ct. Sctthng c btr theo 5 day nha,trong o ct hang nht chim 2day, ct hang nh 2 day va cthang hin 1 day. Tt ca cac cthang nht u c k bng a vac cham tr tinh xao. Mt imna kha c ao la chiu cao cuact nha la mai. Theo phong tuc,chiu cao cua tng ngi nha la mai

c tnh theo chiu cao cua giachu. Cu th, co mt cach o kha"c chiu" la ngi ta gia chungi theo t th quy, lng thng,gi tay thng ln cham phn ruinha. Ngi th ca se theo "kchthc chun" nay ma lam. Nhny cung xin lu y, thi phong kinxa, chiu cao cua mi nha la maicung phu thuc vao a v cua giachu trong cng ng xa hi. Theoo, nha la mai cua "hang th dn"bao gi cung phai thp hn "hang

quan lai" t nht la 1 tc mc(khoang 4cm). Thm ch, gia chuco thuc hang "giau nt vach" khi lam nha cung "khngc phep" lam nha cao hn "ngtin ch" trong lang.

Lin kt vi tru, on dng, ontay la h thng vach, . Hu htcac sn vach nha la mai uc lam bng tre ngm (nn chcchn, chng c mi mot); bnngoai c trat bng t set trnvi rm. Sau khi trat bun, rm,ngi ta dung vi, cat, ng, ncdeo trn u, nhuyn ri t phnbn ngoai cho vach lang, ep. Vphn , y la vach ngn giagian th va nha lm nn toan bc lam bng g van tt. anglu y, y la "im vang" cua cnnha nn pha trn c trang tr,tram tr tinh xao, cng phu. Cuicung, phn quan trong nht cuacn nha la mai nha. Mai cua nha lamai co ti 2 mai: mt mai tranh va

1 mai t. Phn mai tranh clam bng tre, an kt thanh nhng vung day chng 10-15cm. Saukhi an kt tre xong, ngi ta dung

tranh lp ln tng lp day. Phnmai t con c goi la da cai. utin, ngi ta dung cy sa p dpva dan ra cho phng phiu, hocdung tre an tht sat, ngi ta

dung t set, trn vi rm va tratln. Chnh kiu lam mai c aonay nn nhng ngi sng trongnha la mai cam thy rt mat me vmua he nhng lai m ap v muang.

Gn nh theo mt "quy tcchung", hu ht nha la mai Bnhnh u quay mt tin v hngng - nam. Ti ky la quay v bcva ty. V thnha la mai Bnh nhlun thoang mat v mua he, mcung v mua ng va nht la

khng b nng gt, ma gio. Vkiu dang, tuy theo a v, khanng kinh t va s thch cua giachu ma nha co kiu dang ring.Tng co cu ca: "Nha ta ngheomt gian, hai chai/So lam chi sauchai, ba gian?". Thng thng,nhng nha khoa bang, ngi coa v trong xa hi, hang quan lai..th thng lam nha theo kiu chCng (y noi n cng danh, phuquy); gia chu thuc hang chc sctrong lang, trong xa hay giau co th

thng lam nha theo kiu chMn. Bcuc cua nha la mai Bnhnh cung co net c trng ring.Thng gm co gian nha chnh,gian nha pha ng, gian pha ty,gian nha lm, gian nha phu, giannha ni, gian nha bung. Theo quyc xa, gian nha chnh co chcnng th cung t tin, bc "btrn". y la khng gian linh thingnn gia chu ch m ca vao dpcung, gi, ma chay, ci hoi. Gianh nao qua phong kin, nhiu khian ba, con gai khng c phepln gian nha chnh. Mi gian nha lamai co chc nng s dung khacnhau. Gian nha lm la ni chathoc, gao; gian bung la ni ctgiu tai san qu cua gia chu; giannha ni thng la nha bp, nha n.Gian nha ng la khng gian danhcho cac sinh hoat gia nh; congian pha ty la gian danh chokhng gian vn hoa, giao duc. Taiy gia chu se tip gia s, ban vn

chng, khach thn hu...Trai qua hang trm nm laan chin tranh va gio bao, nngma, lu lut, song nhng ngi nha la

mai Bnh nh vn "tr gan cungtunguyt" va trng tn theo thigian. Theo thng k cha y u,hin tai trn a ban tnh Bnh nhvn con khoang gn 500 nha lamai. Trong o co nhiu nha gnnh vn con nguyn ven. Nhiuoan nghin cu, cac nha nghincu s hoc, kin truc a v khao

sat, nghin cu v nha la mai Bnhnh. c bit, nm 2005, oanchuyn gia thuc ai hoc NChiu Hoa (Nht Ban), phi hpvi Trng ai hoc Kin truc TP.H Ch Minh a thc hin mt tin da, khao sat, nghin cu vnha la mai Bnh nh. oan akhao sat, o ac, ve, ghi chep,nghin cu khoang 300 ngi nha lamai Bnh nh. T o, cacchuyn gia a chon loc khoang 35ngi nha la mai tiu biu tiptuc nghin cu va co hng giupBnh nh trung tu, phuc ch lainha la mai.q

VN HINVIT NAM 27

Gian chnh mt nha la mai Cat Tai,Phu Cat.

Chi tit trang tr hang vong mt nhala mai Bnh nh.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

28/75

VN HINVIT NAM28

vn hin BNH NH

Mua xun Bnh Tut 2006, tai trung tm Quy Nhn bng xut hin mtngi nha co li kin truc khng ging b t cngi nha mi nao trongthanh ph. Nm ngay gia mt nga t n ao, ngi nha vn tao c choring mnh mt khng gian trm mc, yn tnh ky la, vi mau gach nung

ru phong cua nhng thap Cham, vi nhng b ca gen bong cuanhng ngi nha mai lac trng cua vung nng thn Bnh nh. olanha trng bay gm c Go Sanh, bao tang t nhn u tin, mt a chvn hoa mi cua cua Bnh nh.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

29/75

NHT ANH

T b su tp va tmnguyn cua ngi chaAnh Nguyn Vnh Hao, chu

nhn cua Bao tang la con mt gianh lam gm nhiu i Bnhnh. Cha anh, ng NguynHt, t nm 1958, a xy dngmt xng gm my ngh xutkhu tai My Quang - Phu My.

San phm gm xut khu do cs cua ng san xut co thnghiu la "Phu My - Vit Nam"(trc 1960) sau o la "Kim Mn- Vit Nam", mt thng hiu niting min Nam thi o. Trongqua trnh tm kim ngun tnguyn liu san xut, nghenoi v mt dong gm cua ngiChm, con goi lagm Hi, chaanh a rt quan tm n dong

gm nay. Nm 1974, sau mttrn bom My nem xung vungGo Sanh thuc xa Nhn Hoa, AnNhn, tnh c lam phat l rtnhiu hin vt gm va nhng logm c a nm im trong long thang trm nm. Nghe tin, ngNguyn Ht tm n ngay vahiu rng y la mt khu di chgm c quy gia. Phat hin cuang va hang nghn hin vt do

ng day cng thu nht va lu gisau khi cng b Sai Gon trongnm 1974 a c cac nha

chuyn mn trong nc va th

gii rt chu y nghin cu vakhng nh b su tp ma ngNguyn Ht t tn la "GmGo Sanh" la mt dong gm htsc tinh xao va a at n nhngnh cao ngh thut trong s phattrin cua gm Chm t th ky XIn th ky XV, sau o cngi Vit tip thu, k tha vaphat trin n th ky XVIII.Trc khi mt vao nm 1991,

ng Nguyn Ht a dn doNguyn Vnh Hao c gng gngi va tm cach gii thiu rngrai b su tp gm Go Sanh bio la mt phn di san vn hoacua qu hng.n am m va quyttm cua ngi tha t

Nguyn Vnh Hao noi rnganh khng phai la mt ngi

chi c, cang khng phai langi kinh doanh c nhnganh la ke tha t mt b su tpgm cGo Sanh cung co nghala tha t mt phn linh kh cuat thang mc. Anh co trachnhim hoan thanh tm nguyncua ngi cha cung la trachnhim cua mt cng dn Bnhnh i vi di san vn hoa cuaqu hng. T sau khi cha mt,

anh a danh ht thi gian, tmsc, tin bac, nghin cu suhn v b su tp gm Go Sanh

VN HINVIT NAM 29

Bao tang gm

Bnh c tin ming tron,men Bach nh.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

30/75

do cha lai, gm n hn 1500 hin vt va tm cach gii thiu no ving ao cng chung mi khi co c hi. Anh a tng trng bay mt shin vt tiu biu tai Quy Nhn nm 2001, tai Festival Hu 2002 vaBao tang TP.HCM nm 2003. Va khi nha nc cho phep c m baotang t nhn, Nguyn Vnh Hao a p u hnh thanh mt nha trng baygm Go Sanh ngay tai thanh ph qu hng. Vi nim t hao gm GoSanh la san phm c ao cua Bnh nh, c ngi Bnh nh phathin - su tm - lu gi va phat huy gia tr, anh mun nha trng bayphai m cht tai hoa, lch lam cua t Bnh nh xa, b th, phongkhoang nhng m ap, gn gui. Anh a vn dung nhng tinh hoa cuakin truc qu hng la tng gach,vach xy cua thap Cham va nhng chitit c ao cua nha la mai. Anh dungphan go va bnh phong c lam imta trang tr ni tht cac gian trngbay. Co nha kin truc a nhn xet: vinha trng bay gm Go Sanh cuaNguyn Vnh Hao, ln u tin nc ta co mt bao tang ma khnggian c kin tao mang m hn ctcua c vt n vy.i iu v mt s hinvt quy

Nha trng bay Gm Go Sanhtrng bay khoang 200 hin vt ctuyn chon t b su tp hn 1500hin vt cua gia nh Nguyn VnhHao. Cac hin vt chia lam hai dong:

gm cva gm hin ai. Dong gmcbao gm gm c cua ngi Chm(t th ky XI n XV) va gm ccua

VN HINVIT NAM30

vn hin BNH NH

Hu gm bat giac.

Chum th c ban.

Nguyn Vnh Hao.

Mt tin bao tang.

Thn H phap.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

31/75

ngi Vit xa (th ky XVII nXVIII), c phn thanh 4 nhomsan phm: th t va trang trtn giao, t t va ng dung, xut khu, dn dung. Phn

c sc nht cua nha trng bay lacac tng t nung co gia tr lchs va ngh thut cao nh tngmn thn (cao 1m, la tngChm bng t nung ln nhtc tm thy hin nay), tngbo thn... va cac vt th cung va gia dung hoang gia bng menngoc cha tng thy trong gmChm nh cp bnh tai beo ctin, a ng dung, b ng

dung... Trong o tng thnDravapala (mn thn, th ky XII-XIII) va a ng dung rng 5

mong c ln, ve tch Long VnKhanh Hi th c coi nhnhng bau vt co mt khng hai.

Nguyn Vnh Hao cung danhmt phn nha trng bay gii

thiu nhng san phm tiu biucua thng hiu gm gia tc anh,thng hiu Kim Mn, c coila cac san phm theo dong gmGo Sanh trong th ky XX.

Sau khi khai trng nha trngbay tai qu hng, trong nmnay Nguyn Vnh Hao d kin set chc mt cuc trng bay taithu Ha Ni. Hin nay, anhang bin soan mt tp sach v

gm Go Sanh va tham gia cungVTV thc hin mt b phim tailiu v tai nay...q

VN HINVIT NAM 31

Chi tit trn agm ng dung.

Biu tng tru cng gn trn cao trong bao tang, gia la u bo thn Nadin.

Con vt ng nc,gm Kim Mn.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

32/75

G. S HOANG CHNGGiam c Trung tm NCBT&PHVHDT

Phai nhn rng, xuyn suthn na th ky qua, ang

ta, ma ng u la H Chutch lun lun quan tm ti snghip vn hoa dn tc, mc duphai lo bit bao vn to ln, tgiai phong dn tc n xy dngCNXH, t i ni n i ngoai...noi ti ang vi vn vn hoadn tc khng th khng nhc tiBan cng vn hoa do ng chTrng Chinh khi thao t nm1943 vi ba ni dung: Dn tc hoa,khoa hoc hoa, ai chung hoa. D

nhin qua mi giai oan cachmang, mi thi ky lch s, angta u co nhng iu chnh bsung v quan im va ngli vn hoa ngh thut nhm

giup cho nhng ngi hoatng trn lnh

v cnay phathuy tt hn

kha nng sang tao cua mnh va aco nhng thanh tu ang t hao.c bit Ngh quyt T 5 (khoaVIII) vi phng chm "Xy dngmt nha vn hoa Vit Nam tintin m a ban sc dn tc" vanhn manh quan im "Vn hoa lang lc la nn tang cua phat trinkinh t va xa hi". n kt lun

cua Hi ngh T X (khoa IX) th vaitro va v tr cua vn hoa trong xahi Vit Nam cang c quan tmhn. V thma b mt vn hoa cua

t nc co nhiu khi sc, nht lavn hoa dn tc ngay cang ctn vinh. Nu trong xa hi phongkin, nhng ngi hoat ng biudin ngh thut dn tc b coi la

"xng ca v loai" th trong xa himi nay, di s lanh ao cuaang, tt ca nhng ngi hoatng ngh thut co tai nng, cocng hin xut sc u c tnvinh vi nhng danh hiu cao quy:Ngh s nhn dn, Ngh s u tu,Ngh nhn dn gian, c tngGiai thng H Ch Minh, Giaithng Nha nc...

Trong nhng nm gn y khit nc m ca ngay cang m

rng th trao lu, cac xu hngvn hoa nc ngoai du nhpngay cang nhiu, cang manhvao Vit Nam, cng thm tac

ng cua kinh t th trng,lam cho nn vn hoa dn

tc ngay cang mt n nh. y, ti ch gii han trong

pham vi ngh thut sn khutruyn thng nh: Tung, Cheo,

Mua ri, Ca tru nhng mon ntinh thn quen thuc cua nhn dnhang bao thky qua bng tr nn

ngui lanh i vi khan gia, ch conmt b phn rt t ngi xem nvi chung, thm ch Cai lng, Baichoi... nhng mn ngh thut dntc a gn mt th ky chim ubang v khan gia th trong nhngnm gn y cung lm vao tnhtrang tha vng ngi xem. Hintng sn khu vng khach hinnay khng ch trong pham vi ncta ma con co ca tnh toan cu. Dnhin co nhng nc sn khutruyn thng vn ng khach nh

Nht Ban do ho co cach lam ring thu hut ngi xem ma khngthng mai hoa, khng lam mtban sc ngh thut dn tc. Trong

32

Din an VN HIN

Cn quan tm hn na

n ngh thut dn tc

VN HINVIT NAM

GOP Y D THAO BAO CAO CHNH TR

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

33/75

VN HINVIT NAM 33

vong hn mt thp ky qua co hangtrm y kin trn cac din an (toaam, hi thao) va trn cac mt baonoi v s khung hoang trin mincua ngh thut sn khu dn tc,

nhng vn cha tm c li ra.Dng nh ca nganh sn khuVit Nam ang ch i mt lunganh sang mi, mt cha khoa micua ang c thoat khoi cnkhung hoang keo dai nay. Nghincu D thao bao cao chnh tr aihi ang ln th X, chung ti cbit quan tm ti vn phat trinvn hoa thc s tr thanh nntang tinh thn cua xa hi (muc IX)ma ngay ca u muc a vit:"Tip tuc phat trin va nng cao

cht lng nn vn hoa tin tin vam a ban sc dn tc, phat trinvn hoa gn kt cht cheva ngb hn vi phat trin kinh txahilam cho vn hoa thm su vao moilnh vc cua i sng xa hi" vatrong ba lnh vc quan trong taonn din mao vn hoa Vit Namng ai, ti quan tm nhiu lnh vc, hai la phat huy manh metim nng, khuyn khch sang taovn hoa ngh thut tao ra nhngtac phm, cng trnh co gia tr cao

v t tng va ngh thut, co anhhng va tac ng tch cc su scn vi i sng tinh thn cua xahi, nhng gia tr vn hoa nh caotrong nn vn hoa Vit Nam. yla nhng muc tiu, phng hngro rang, rt cu th gianh li thchovn hoa nc nha, trong o congh thut dn tc phat trin.Nhng phat trin thnao y, nungh quyt mi ch la trn ly thuytcon vic quan trit va thc hinngh quyt th vn con la mtkhoang cach? iu nay chung tithy rt ro trong qua trnh thc hinNgh quyt T V (khoa VIII) va ktlun cua T X (khoa IX), la Nghquyt cua ang cha c toanang, toan dn quan trit mtcach nghim tuc va y u. Nhiua phng ch quan tm ti kinh tma con xem nhe s nghip vnhoa nht la vn hoa dn tc.Khng t nha kinh t, nha doanhnghip ch coi trong ng tin ma

xem thng tai nng va sang taongh thut, quay lng vi nhngngi ang ra sc bao tn va phathuy vn hoa dn tc la phai tht

long, phai u t ch khng phaich co li noi sung hoc noi lylong. Bac H va cac ng ch lanhao cua ang trc y nh LDun, Trng Chinh, Pham Vnng, THu tuy bn trm cngnghn vic cua t nc nhng vnthng xuyn n xem nhng vtung, cheo, cai lng Thm chBac H con goi cac ngh s snkhu ti biu din Phu Chu tch mi cac v khach quc tcungxem, cung gii thiu vi ban benm chu v nhng c san vnhoa nc nha. Bac H va nhiu vlanh ao cua ang trc y connhiu ln n tn khu vn cngT. (Ha Ni) n tng oan ngh

thut cua T. va cac a phng thm hoi, ng vin cac nghs. Cac ng ch L Dun, TrngChinh, Pham Vn ng, THukhng nhng i xem cac bui dintung, cheo, cai lng, dn ca,kch ma con mi cac tac gia, aodin ti vn phong hoc nha ringcua mnh trao i, gop y cho tacphm y c tt hn, hay hn. Squan tm cua ang va chnh phunh vy th lam sao vn ngh skhng phn khi, khng t hao, va

lam sao nhng ngi lanh ao cpdi co th xem thng ngh thutdn tc c?

Con by gi th sao? Chngmy khi thy cac nha lanh ao cuaang va Nha nc n vi snkhu dn tc. a co ngi binminh h cho lanh ao rng "phaithng cam cho cac anh y v quabn...". Vy ngay xa Bac H vacac v lanh ao cua ang ri railm chng?

Khi cac cp lanh ao quan tm

hoc th vi ngh thut dn tcth se chng co anh hng dychuyn tch cc hoc tiu cc timoi i tng, moi ngi dn, nhtla i vi thng tin ai chung. Mabao ch, phat thanh, truyn hnh lanhng cng cu v cung li hai ivi s nghip vn hoa dn tc. Dthao Ngh quyt ai hi X cuaang v vn hoa a noi ro: "Tiptuc u t cho vic bao tn va tntao cac di tch lch s cach mang,khang chin, cac di san vn hoa

vt thva phi vt thcua dn tc,cac gia tr vn hoa ngh thut,ngn ngthun phong mytuc cuacng ng cac dn tc trn t

nc ta. Bao tn va phat huy vnhoa, vn ngh dn gian. Kt hphai hoa bao v phat huy cac di sanvn hoa vi cac hoat ng phattrin kinh t du lch". Nh vy la

Ngh quyt noi kha toan din trongvic gn kt gia vn hoa vi kinhtva du lch. D nhin vn hoa conquan h vi tac ng trong nhiulnh vc khac na nh giao duc,ao tao, y t, mi trng noichung vn hoa la tinh thn, la linhhn cua dn tc v con vn hoa lacon tt ca ma mt vn hoa la mttt ca. V th ma ang, chnh phutip tuc u t cho s nghip vnhoa nh a ghi trong Ngh quyt lav cung ung n va ang mng

bit bao i vi nhng ngi hoatng vn hoa trong khi nha nc.Nhng con mang "xa hi hoa vnhoa" th sao, khi D thao Nghquyt a ghi "huy ng moi ngunlc xahi cho phat trin vn hoa,xa hi hoa cac hoat ng vnhoa".

Theo chung ti hiu "xa hi hoavn hoa" la moi thanh phn trongxa hi u tham gia lam vn hoa,v s nghip chung cua nganh vn

hoa va cung la cua t nc.Nhng t chc xa hi hoa vn hoala mt b phn khng th tach rikhoi mt c th vn hoa nc nha,v vy no phai c s quan tmh tr cua nha nc mt phn chkhng phai "tay khng bt gic"nh mt sc quan n v xa hihoa ang lam, va kho khn vkinh ph lai va b i x thiu bnhng nh hin nay. y cung lavn ma ang cn phai quantm nhiu hn na th mi ganh

nng bao cp trin min trongnganh vn hoa. Bi v co nhngn v xa hi hoa vn hoa hoatng hiu qua hn n v c nhanc bao cp, nu khng noi la conhiu n v nha nc hin nayang sng bng "bu vu sa" cngy cua ngi me khng l mahiu qua lai khng cao. Tom lai,nhng ngi hoat ng vn hoanoi chung va ngh thut dn tcnoi ring ang co nhiu ky vongvao nhng chuyn bin tch cctrong s nghip vn hoa nc nhama Ngh quyt ai hi ang lnth X a vach ra.q

AI HI ANG TOAN QUC LN TH X

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

34/75

VN HINVIT NAM34

Din an VN HIN

GS.TS PHAN NG NHT

Bao cao chnh tr cp n

nhiu vn rng ln, mtchuyn gia khng th amhiu ht, xin xut mt y kinnho thuc lnh vc chuyn su cuaban thn. Cu th la xin thm 12 tvao D thaoin bao Nhn dn, sra ngay 3/2/2006, muc IX. Phattrin vn hoa thc s trthanhnn tang tinh thn cua xahi(tr.5,ct 6). Sau cu "Bao tn va phathuy vn hoa vn ngh dn gian", ngh thm "Quan tm hn nan vn hoa cac dn tc thiu s".

Tip theo la tom tt y kin ly giaicua chung ti.Trong d thao a vit: "Tip tuc

u t cho... cac gia tr vn hoa vtthva phi vt thcua dn tc, cacgia tr vn hoa ngh thut, ngnng, thun phong my tuc cua cngng cac dn tc trn t nc ta".Chung ti hoan toan nht tr vahoan nghnh y kin trn va hiurng cng ng cac dn tc abao gm ca cac dn tc thiu s,hn na cum t o co y nghakhng nh tnh thng nht caocua cac dn tc nc ta. Tuy nhincn co mt cu ring, lam ro vai

tro cua vn hoa cac dn tc thius (VHDTTS), v nhiu ly do:

Ban thn VHDTTS co nhng gia

tr c sc him thy1.1. Vn hoa ao c:Nhn dn DTTS, tuy mc

khac nhau, nhng u sng trongmt xa hi co tinh thn cng ngcao, mt xa hi ma theo ng-ghen, nguyn ly sng la "oan kt,bnh ng, tng tr", khng phaila "gianh git sng", "ca lnnut ca be".

Trong ni b cng ng, mts dn tc nh Trng Sn - TyNguyn, cha phn hoa giai cp,cha co ap bc boc lt giai cp.Moi ngi thng yu nhau, co thtcung n, co ru cung ung.Trong xa hi o, khng giup ngi kho khn, h hng trchoan nan cua cng ng la mt tili, phai a ra xet x (theo Luttuc).

Mac va ng-ghen a tngnghin cu cac xa hi nguyn snay va ly o la mt mu mc, vmt phng din nao y, cho xa

hi tng lai: "Dn chutrong cngvic quan ly, hu ai trong xa hi,bnh ng v quyn li, giao ducphthng, tt canhng th o se

thn thanh hoa giai oan cao spti cua xa hi, ma kinh nghim, lytr va khoa hoc ang khng ngngvn ti. o sela mt s hi sinh -nhng di mt hnh thc cao hn- cua t do bnh ng va hu ai -cua nhng th tc thi c".

Chung ta cn va nn nghincu nhng net ep v ao c,quan h xa hi cua cac dn tcanh em, c bit la Trng Sn-Ty Nguyn hoc tp trong snghip xy dng xa hi cng bng,dn chu, vn minh, theo nhhng XHCN.

1.2.Vn hoa ngh thut:Vn hoa cng ching, a ccng nhn la Di san vn hoa thgii. S thi Vit Nam, tp trung las thi Ty Nguyn, va s vkhi lng, va co gia tr chtlng cao, xng ang la mt di sanvn hoa c sc cua ng Nam Ava thgii.

Ngoai ra, con v sgia tr vnhoa ngh thut cac DTTS machung ta cha khai thac, phat huyht ma cung cha su tm c:trang phuc Mng, Dao, Thai; tngnha m Ty Nguyn; m nhac, ca,hat mua cac dn tc Chm, Thai,

Vai tro cua vn hoa

cac dn tc thiu sGS.TSKH Phan ng Nht la Gia m c

Trung tm Bao tr Vn ho a Ky thut truynthng, thuc Lin hip cac Hi Khoa hoc Kythut Vit Nam, nguyn Vin trng Vin Vnho a dn gian, thu c Vin Khoa ho c Xa hiVi t Nam a nhiu nm cng tac Ty Bc,gn 40 nm nghin cu v vn hoc, vn hoa

cac dn tc thiu s. Nm 2005, ng c tngGiai thng Nha nc v khoa hoc cng nghcum cng trnh S thi Ty Nguyn. Sau y lay kin ong gop cua ng:

ANH: HOANG HA

GOP Y D THAO BAO CAO CHNH TR

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

35/75

VN HINVIT NAM 35

Mng, Khme, Tay, Nung...

1.3.Vn hoa phap ly-lut tuc: duy tr ao c va quan h

xa hi noi trn, cac DTTS, t lui a xy dng mt truyn thng

vn hoa phap ly, mt nn vn hoaphap ly co tnh cht lut tuc.Cho n nay, chung ta a su

tm c nhiu lut tuc vi nnvn hoa phap ly tng ng nh:, Mnng, Jrai, Raglai, Bana,Sr, Thai, Mng, Ma, Kho,Xting...

Toan th cng ng co tpquan tn trong lut tuc, coi o la do"ng ba xa lai". S tn trongnay co tnh t nguyn cao. Canhn, gia nh, cho n dong hova ca cng ng u co trachnhim i vi hanh vi cua cacthanh vin. Ho co bin phap, cch theo doi, giup , va giup co hiu lc i vi ngi lm li.S giup nay khng ch thuc vtinh thn ma ca vt cht. Khi canhn va gia nh khng co u vtcht np phat th dong ho ngra ganh vac vic nay. Chung ti achng kin trng hp anh nhnti va chu phat thay em. ng bao

co quan nim: "Mt con ca nlam hong cani ca".Muc tiu cua vic xet x khng

phai tm s cng bng tuyt icho hai bn, ma chu yu la em lais hoa hp cho cng ng. y lamuc tiu ln. Ngi ta sn sang vmuc tiu ln ma thoa man, iuhoa mt syu cu nho thuc vquyn li ca nhn.

Khi cng ng a xet x, canhn a bay to ng tnh th khnglt ngc tr lai. Kt thuc bui x

co l cm vong, ung ru th: "Tnay coi nh la a tt, iu thucatan. Moi iu xu achm dt.Kenao ma tranh akh lai oi titrlai. Ru anhat lai oi ngot trlai. Cu chuyn xong xui lai oilt ln. Phai xtheo tuc l ng baxa".

Engels a anh gia cao vnhoa lut tuc cua cac xa hi nguyns: "Vi tt ca tnh ngy th vagian d cua no, ch th tc o,

qua co mt t chc tt ep bitbao! Khng co qun i, hin binhva canh sat, khng co nhng toaan, thma moi vic u tri chay.

Moi s xch mch va moi s tranhchp u c giai quyt bi tpthnhng ngi co lin quan".

2. Y ngha, vai tro cua VHDTTS- VHDTTS biu hin s phong

phu, a dang va c sc cua vnhoa Vit Nam. y la cng lao, ktqua sang tao cua hn 50 dn tcanh em, la san phm tinh thn rai t tnh cam tm hn cua nhiucng ng c tru trong nhnghoan canh thin nhin a ly khacnhau; trai dai t Bc ch Nam suttrn cac v t ch tuyn Bc chon di 10 , vi c im khhu khac nhau; cac vung khacnhau, ng bng, trung du, caonguyn va nui cao. V hoan canhxa hi, VHDTTS ai din cho cacthi ky vn hoa: tin giai cp,phong kin s ky va phong kinphat trin.

V h ngn ng, VHDTTS aidin cho cac ng h: Austronesie,Austroasiatique, Tay - Thai, Tang -Min, Mng - Dao...

V khu vc vn hoa, VHDTTSbao gm ca vn hoa ng Nam Ava vn hoa Bc A, lai chu anhhng cua vn hoa Nam A.

Nu co ai o nhn nh rngVn hoa Vit Nam la cai bong mnhat cua hai nn vn hoa ln,Trung Hoa va n , th bc tranhtrn y se tra li ho.

- Do nhng u th va noi trnVHDTTS co tac dung ln trongvic bi dng giao duc con ngiVit Nam XHCN, trong cngnghip hoa, hin ai hoa, trong cchth trng.

- Cac h ngn ng cua DTTSnc ta, nh a k trn, la h ngn

ng ph bin cac nc ngNam A, gn bo vi cac nn vnhoa cua cac quc gia co ngn ngtng ng nh Indonexia, Ma Lai,Thai Lan, Lao, Min in,Campuchia.... V vy VHDTTSnc ta co vai tro quan trong trongvic giao lu vn hoa, tng cngtnh hu ngh va s hiu bit lnnhau, c bit i vi cac ncASEAN.

3. Phng hng, bin phap

bao tn va phat huy VHDTTS- Phng hng c ban la nmvng c im VHDTTS sutm, bao tn va phat huy. Tranh

tnh trang gng ep, ap t.Do iu kin t nhin, iu kin

lch s xa hi khac nhau nn cacDTTS co c im vn hoa ring,khac vi ngi Kinh va tng dn

tc cung co net ring; khi tip thuva phat huy vn hoa, cn hiu bitsu sc khoi gy tac dung xu.V du: ngi Dao khng thch mauvang, khng nn cho mc ao vangln sn khu iu mua Dao chong bao xem; ngi Chm khngthch a hnh anh v n thnApsara cua ho di hnh thc gnnh khng co y phuc, ln snkhu; ng bao Bana, Ktu... rtmong mun co nha rng, nhngnha rng cua ng bao la mt kin

truc thing, cung nh nh langngi Vit. Do o, ba con khngdam ln nha rng xy dng lam"nha rng vn hoa", ma ho goi"nha rng cua can b".

Tom lai, chu trng tip thu vnhoa truyn thng cua cac dn tc phat huy no trong i sng hinai la mt chu trng v cung sangsut. Chung ta a at c nhiuthanh cng theo phng hngnay. Nhng cn tranh vic lamkiu "gieo vng ra ng" nh Bac

H a day.- V cac bin phap, chu y gnlin s ch ao va ngun lc cuaNha nc vi y kin va ngun lccua nhn dn, gia lang.

tranh nhng sai lm trn,mt mt khng th thiu s ch aocua Nha nc va s u t nhnlc, vt lc cua chnh quyn; mtkhac rt cn nghe y kin va huyng cac ngun lc trong ngbao.

Co th ly chu trng lam nharng min nui Quang Nam lammt kinh nghim tt. Nhiu ni cquan Nha nc u t xy dngnha rng tn kem. Bnh nh dtru 100 triu ng mt nha, ma laichng may co th dn khng dams dung. Trong luc o Quang Namda vao gia lang va nhn dn kca "thit k", xy dng, nguyn vtliu... ch mt 5 triu ng va 2 tngao mt nha. Nha do dn lam ly,theo phong tuc va nguyn vong

cua dn, lam xong ba con vuisng ln nha, mua hat n mngva sut m ngay co ba con lnsinh hoat nha rng.q

AI HI ANG TOAN QUC LN TH X

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2006

36/75

VN HINVIT NAM36

T TRONG Di san

GS.TS THAI KIM LAN

Khao sat "y nim oan vin"do y nm trong y hng,tra lai cho Nguyn Du gia tai

t tng ma ng a gi gm chongi i sau: gia tai t tng ynm von ven trong mt ch duynht: ch TM, trai tim ma nha tha cam nghim va mun trao laicho i sau la mt trai tim nhn"van phap thay u la tm", linhthing hay trn th ch nm mtch TM: "Linh sn ch tai nhtm

u".Tuy ch gm co 287 cu so vitoan th 3254 cu th, nhng xettrn phng din cu truc ni dungt tng trng ca nay, "y nimoan vin" trong Truyn Kiutrcht co th xem la mt phan lamnn yu tc cu tao ra m iu,m giai, cung bc "mi" (Tnthanh) trong ni au t rut(oan trng) cua nang Kiu. Bncanh ngn ng thi ca cua thin taiho Nguyn lam nn ve ep vnchng v tin khoang hu cuaTruyn Kiu, chnh y nim naytheo cach trnh bay va ly giai cua

Nguyn Du a cho ni dung cuacu chuyn mt net tn ky, mi

me, t o nng cu chuyn vtbc trn bnh din t duy c thuVit Nam so vi trnh tmthng trong tac phm cua ThanhTm Tai Nhn.

Phan "oan vin" nm chnhtrong tng quan vi an "cucb du" vi "Nhng iu trng thyma au n long" trong gii han"Trm nm trong coi ngi ta"vatrong hu han "Chtai chmnhkheo la ghet nhau". Khi u lyhai ch "TAI - MNH" trong ingi lam tin da vao t tngtruy