8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

1/75

Cu ca dao tng a quen thuc, xa cu ykhng ng a tr lai trong tm tr ta vi s dnvt trn tr n vy trong nhng ngay thang

nay cua thin nin ky giao lu hi nhp. Trn din anQuc hi, cac ai biu khng ngng ct vn cac thanhvin chnh phu v trach nhim i vi hat lua. Ngoaith trng, lua gao rt gia th tham, hang chuc nghntn lua cua nng dn ng bng sng Cu Long vigia re mat ma khng co ai mua. Ca nc c muangay ca trong thin tai lin min. An ninh lng thccua t nc c gi vng nhng an sinh cuc sng

cua ngi nng dn mt nng hai sng ang b edoa nghim trong.Xa cung nh nay, s phn cua hat lua dng nh

vn cha co g thay i. Cai deo thm cua ba t cmchung ta n hang ngay vn cha ng mun ni cayng cua ngi lam ra lua gao. S bt cng vn enng ln s phn hat lua. Khi th gii khung hoanglng thc, gia lua gao ln vun vut, am bao chongi dn VN u no, chnh phu phai tam dng xutkhu gao, ngi nng dn VN chng th c chut likhi co c hi. Gia phn, thuc tr su, gia xng du,gia in, gia moi th u co th phi ma nhng gia

lua gao th tuyt i khng, cung v s bnh an cua xahi. Theo ai biu Quc hi Dng Trung Quc, trongcai khoan lai khng l n 60% t xut khu lua gao(1,7 ty USD), hang chuc triu ngi lam ra no ch lai co5, 4%. Tht la mt con s qua au long!

Co ngi khen B trng B Nng nghip va Phattrin Nng thn a rt song phng khi tuyn b snsang nhn ky lut v a d bao sai dn n quyt nhtam dng xut khu gao. Nhng nu song phng hn,v B trng cua ngi nng dn a phai nu ln mts tht nhc nhi: Trn ng cng nghip hoa, hin

ai hoa hm nay, vn con qua nhiu bt cng danhcho hat lua va ngi lam ra no, ngi nng dn vn langi ngheo nht, b boc lt nhiu nht trong khi phaicong lng ganh mt trach nhim nng n: am bao caino u, deo thm cho bat cm cua ca xa hi. Gia tr laong cua ho, s hy sinh thm lng cua ho cha bao gic n ap xng ang.

Chng nao le cng bng mi n c vi hat lua,vi ngi nng dn? o vn la mt cu hoi ln, nukhng noi la ln nht, trn con ng xy dng mtt nc Vit Nam giau manh, mt xa hi cng bng,dn chu, vn minh.

LE CNG BNG CHO HAT GAONGUYN TH KHOA Ai i bng bat cm y

Deo thm mt hat ng cay mun phn

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

2/75

VN HINVIT NAM

Tap ch xut ban 02 ky/thangKy chnh ra ngay 25 hang thangKy chuyn Vn hoa - Kinh t ra ngay 10 hang thangGiy phep hoat ng bao ch s 397/GP-BVHTTva s 41/GP-SBS

Toa soan - Tr s48 Hng Vin - qun Hai Ba Trng - Ha NiT&Fax: 04.8210904Email: vanhienvietnam@yahoo.com

Vn phong Ban chuyn S 6 - l 12 B Trung Yn - Trung Hoa - Ha NiT: (84.4) 2118229

C quan ai din tai TP.HCM

288B, An Dng Vng, Qun 5, TP.HCMT: 08.8353878

C quan ai din tai min Trung va Ty NguynTng 5 Khach san Eiffel, 117 L , a NngT: 0511. 647529Fax: 0511. 811972

Chu nhimGS Hoang Chng

Tng bin tpTS Pham Vit Long

Pho Tng Bin tp Thng trcNB Nguyn Th Khoa

Pho Tng Bin tpNB Nguyn Th KyTS Nguyn Minh SanNB Trn c Trung

Trng ban Tr sNB Nguyn Hoang Mai

Giam c iu hanhNB Vo Thanh Tn

Th ky toa soanNB T My SnNB T Hoa

Hi ng Bin tp

Thng tng Nguyn Nam Khanh - GS VuKhiu - GS.NSND Trn Bang - GSTS Trn VnKh - GS Trng Lu - GSVS H S Vnh - NSVu Mao - GSTS Thai Kim Lan - NSND. TSPham Th Thanh - NSND ng Nht Minh - TSoan Th Tnh - GSTS Nguyn Thuyt Phong

Trnh bayT My Sn - Trnh Tin Hung

Ba 1:ao nng Pham Th HuAnh: Nht Anh

Tai tr phat hanhDoanh nghip sach Thanh Ngha

TP. H Ch MinhIn taiCng ty in Cphn Sao Vit, Ha Ni

Gia: 22.000

4. D an bauxit va kinh nghim TyNguyn

NGUYN NGOC

6. Ngh thut Th giac Vit Nam cnc h tr cach khac

NGUYN HNG

9. Tm ra cai mi cho sn khuL CHC

10. Thng Hoang Trn Nhn Tngva "Vn xa hi"

THAI KIM LAN

12. C trn lac ao phuTRN NHN TNG

16. Nguyn Trng T va Nhngkhat vong canh tn t nc

HOANG KY

18. H sanh an kit tac sn khucua ao Tn

NGUYN TH KHOA

22. Li tm s cua cy an ay

TRN VN KH28. Cu B sng Cu Long

TRN NGU LAC

30. Co mt m trng cheoNHT ANH

32. Kho nhng khng th khng lamMU LM

34. ng ngh thut Tung phai

mc ao gm i mH HAI HOC

38.Boi tung u nmNGUYN VNH HU

40. Noi tungMINH HANH

42. Nguyn Nho Tuy & Ng ThLiu: Hai danh nhn Tung

HOANG CHNG

44. M HaTHANH HOA

46. Gi la cheo quNGUYN VN HOC

48. Xuc cam L TrXUN TUYNH

50. Nhng khoanh khc ti ep cuatui thanh xun52. thi, co moc

NGUYN NGOC T

54. Nha t trn cao nguyn a

L HA56. Duyn min sn cc

THU PHNG - NGOC BNG

58. Ngi gi bn thngHA HUYN

64. Nc My u rng ln cho moigic m

BARACK OBAMA

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

3/75

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

4/75

VN HINVIT NAM

4

La ngi tng hoat ng TyNguyn va gn bo vi vung tva ngi nay hn na th kyqua, ti ht sc bn khon vi d annay, rt s rng nhng toan tnh viva va hi ht cua chung ta se dnn nhng hu qua ht sc nng n.Va se rt ky la nu chung ta lamchuyn qua to ln nay y makhng h ngh, khng h nh nnhng g a din ra trong 30 nmqua, nhng bai hoc ln, su va cayng 30 nm y con lai, s s ray, rt co th lai con day ta ln na,nhiu ln na, va thng vn vy,

ln sau bao gi cung nghim khchn ln trc.

BAI HOC LN TY NGUYNHN 30 NM QUA LA G?

Co th noi vn tt va n gian thnay: sau nm 1975, chung ta a chutrng va tin hanh nhng vic rtln Ty Nguyn: Xy dng TyNguyn thanh mt vung vng chcv an ninh va quc phong; Xy dngTy Nguyn thanh mt vung kinh ttrong im trong ca nc. Chutrng chin lc i vi Ty Nguynnh vy la ung, nhng bin phap thc hin chu trng o, tng cnglc lng lao ng cho Ty Nguynbng mt cuc ai di dn t ngbng ln, vi cng va tc rtln, nh n nay a chng to, chcchn la sai lm ln, thm ch la sailm chin lc nh co ngi a canhbao ngay t luc by gi, nhng hoantoan khng c nghe.

Chung ta a hanh ng TyNguyn rt than nhin, khng hquan tm n ch y la mt vungt va ngi rt c bit v nhiu

mt. Thm ch co th noi khng quali, chung ta a lam moi vic TyNguyn ma khng h quan tm n

nhng iu c ban va s ng nhtcua vung t va ngi rt c trngnay. Khng h quan tm n lch srt c bit cua Ty Nguyn... tngdn tc Ty Nguyn, nh dn tcM Nng k Nng y, co nhngc im g v lch s, v truynthng, v tnh cach, v.v...). Ri tchc xa hi c truyn cua TyNguyn ra sao a khin cho TyNguyn tn tai bn vng qua moi ththach hang nghn nm nay, k ca th

thach v cung khc nghit cua haicuc chin tranh trong thi hin ai,va con anh hng rt su m chon tn ngay nay. Va vn ct thang u cua moi xa hi nngnghip la vn t ai, quyn shu t ai; co ai a tm nghin

cu vn t ai va quyn s hut ai Ty Nguyn xa va nay rasao? Co mt stac gia a co nhng

cng trnh cng phu va rt co trachnhim v tai va c ban va nonghi nay, nhng theo ch ti c bitcac cng trnh o u b xp kn vaotu, chng c my ngi co trachnhim t cp cao n ngi thchin cu th c s tai Ty Nguynquan tm, thm ch lic mt nhn qua.

Ty Nguyn t tc la rng, vat xa, Ty Nguyn khng co tva rng v chu. Rng nui mnhmng vy nhng u co chu rt ro

rt va cu th. Ngi chu tuyt i ola cac lang, tng lang, t va rngcua tng lang co ranh gii ht scranh mach, la thing ling, cua ttin ngan i trao lai, cua Thn linhban cho lang, c ghi rt cht chetrong lut tuc, khng ai c xm

S KIN - BNH LUN

D AN BAUXIT

VA KINH NGHIM TY NGUYNNGUYN NGOCTrong d an to ln: khai thac bauxit k Nng, nu co nhng ch cn cn nhc th iu cn cn nhc nht co th cha hn la chuynmi trng ma trc ht va quan trong hn ca la chuyn xa hi, vn hoa, hoc noi ung hn, chuyn mi trng, xa hi - vn hoa linquan khng kht vi nhau.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

5/75

VN HINVIT NAM

5

pham hay lam u. Cac nha khoahoc goi y la quyn s hu tp thcua cng ng lang i vi t varng. Quyn s hu o la c s, lann tang vt cht va kinh t cua t

bao c ban cua xa hi Ty Nguyn lalang. Lang va rng cua lang, tnglang, la "khng gian xa hi" hay"khng gian sinh tn" cua con ngi y, ngha la khi khng gian y bxm pham, b bin dang, b mt i,th con ngi khng con sinh tn, noinm na la khng con sng c na.Mt nn tang y th lang tan, vn hoatan, con ngi tr nn b v, laclong, tha hoa, bi vn hoa TyNguyn la vn hoa lang, vn hoa

rng, con ngi Ty Nguyn la conngi cua lang, cua rng. Va nh thxa hi tt ri loan...

30 NM QUA CHUNG TA AX TR NH TH NAO I VIT VA RNG TY NGUYN?

Chung ta coi y la t va rnggia tri, v chu, ly i hang triuhecta t va rng cua cac lang, tnglang giao cho cac n v b i, cacLin hip x nghip nng lm cngnghip, ri cac nng trng, lm

trng va cho hang triu ngi di ct ni khac n, la nhng tac nhnpha rng kinh khung (ri ta lai chong bao dn tc tai ch lam ry pharng, iu nu qua ho a lam th hoa b tiu dit mt hang van nm nayri!).

Nhng iu ti noi trn y lakhng co g mi, chc mi ngitrong chung ta co noi thng ra haykhng u bit, hoc t ra u camthy ri. Nhng ti mun noi lai

nhng iu o y th t laicu hoi: trn hn 2/3 din tch cuatnh k Nng ma ta se cht trui, caosach i ht rng, ri ao bi ln ly bauxit, trn cai din tch khng hnho y vn co bao nhiu rng va tcua bao nhiu lang M Nng, s tanv cua cac lang M Nng ngan iy se a lai hu qua g? Nhng iuchung ta, nhng ngi chu trng dan, nhng nha u t va thc thi dan ha vi ng bao M Nng, vicac lang M Nng, nhng lang tngsng cht ngan i y, nhng liha o co bao nhiu cn c? Baonhiu kha nng hin thc? Ai se chu

trach nhim nu o ch la li ha choxong chuyn, cho c vic hmnay, v nhng quyn li cp thi bygi?

Ti co nghe y kin noi rng Ty

Nguyn con n 2 triu hecta rng,rng mt v khai khoang k Nngla khng ang k, va y cung lavung khng co rng, nn chng anhhng g! Theo ti con s 2 triuhecta rng la mt con sma. Trongchin tranh chng Phap ti tng cohoat ng vung k Mil, chung titn tai c thi by gi la do crng ai ngan che ch. Nay rng ab pha rt nhiu, n gn ht, chungta mun tip tuc sa mac hoa hoan

toan vung nay chng? Cung khngth khng noi tht rng cai goi la khoach hoan th sau khi a cao sachrng, boc i t 1 met n 1,5 met tcho n qung, ri tip tuc moi nhang chuc met na vet htqung, ri lp lai, trng rng ln, lplai lang, khi phuc lai cuc sng chodn... la mt s noi chi, noi ua chovui, nu khng phai la noi ba choxong, cho c vic trc mt, hockhng phai la mt s la phnh trng

trn. Mua ma rng Ty Nguyn, aitng y hn u bit, d di nhth nao, lai trn t k Nng caotrn 800 met va dc n 25, hoanth thnao kp trc mua ma? Sela mt cuc cao sach vnh vin vakhai thac tan pha co tnh tiu ditkhng hn khng kem, chc chn se lai mt hoang mac, nh nhiu nhakhoa hoc a canh bao, khng ch y, ma con ca mt vung rng lnNam Trung B va ng Nam B.

Gn y chung ta noi n tai hoaVedan. Tai hoa do cht thai c tkhai thac bauxit trn cao va dcnh k Nng chc chn con gptrm ln tai hoa Vedan... Va rinhng ngi M Nng ban a b thuhi t se i u, tai nh c nh thnao, lam g vung t mi cua ho,va ho ng u, lam g trong cac nhamay hin ai cua chung ta? Kinhnghim sut hn 30 nm qua chothy, trong nhng d an quy m nhohn, t hin ai hn nhiu, cha uthanh cng trong vic a ngi bana tr thanh nhng cng nhn hinai trong cac c s kinh t cng

nghip hin ai. Hu nh chc chnho ch con hai con ng: lui vaorng ngay cang su, ngay cang khnkh va btc; hoc lai va tr thanhngi lam thu n gian cho nhng

ngi ni khac n va ca nhngngi nc ngoai ma chung ta khngh mong mun. B y vao tnh canhtt yu o, hoc ho se la mt dn tcb suy tan, mai mt, hoc ho se cophan ng khng th lng...

Cac nha khoa hoc a phac rabc tranh phai noi la kha en ti vmi trng. Ti xin th hnh dung bctranh xa hi nh vy. Va mun noithm rng y vn mi trngcung la vn xa hi, la vn dntc.

Qua tht nu c mt mc dn ti,ti khng thy co ng ra. Ti lamt ngi lnh, tng trai qua chintranh. Ti bit trong chin tranh comt kinh nghim thoat nghe hi la:Quyt nh n sung, m u mttrn anh, mt chin dch la rt kho.a chun b y u cha? a ra soatchu ao ht moi chi tit nho nhtcha? Con s sot nao khng, mami s sot nho nht u la xngmau, thm ch tht bai au n?...Rt kho. Nhng quyt nh chm dtmt trn anh, mt chin dch laicang kho hn. Trong khi tt ca anghng hai, hng hc lao ln, ma damsang sut nhn ra nhng bt liang he l cha tht ro, song co thse la ch t, hiu rng nn dng laii, lao ln thm chut na la angthng co th chuyn ngay thanh bai,tham hai, dam dung cam quyt oandng lai, rut lui. Mt s anh minh vadung cam con hn ca khi quyt nhn sung.

Ti co cam giac hin nay chungta ang ng trc mt tnh hungnh vy k Nng nay.

Nhng iu chung ta, nhng ngichu trng d an, nhng nha u tva thc thi d an ha vi ng bao MNng, vi cac lang M Nng, nhnglang tng sng cht ngan i y,nhng li ha o co bao nhiu cnc? Bao nhiu kha nng hin thc? Aise chu trach nhim nu o ch la liha cho xong chuyn, cho c vichm nay, v nhng quyn li cp thiby gi?

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

6/75

VN HINVIT NAM

6

I IU NHN LAITrc ht, Ngh thut Th giac

la g?Ngh thut Th giac (Visual

Arts) la tn goi chung ch cac loaihnh ngh thut c tip nhn, c ban, thng qua knh th giac, vac sang tao, chu yu, da trncac c thu cua t duy th giac...

Ngh thut Th giac bao trummt pham vi rng, gm: Kin truc,Ngh thut Mi trng (mtkhng gian th, mt thngcanh...), Hi hoa, iu khc,Nhip anh, Ngh thut Sp t,Ngh thut Thc a, Thu cngMy ngh, hoa ng dung, Thitrang, Tao dang cng nghip v.v...

Ngh thut Th giac co anhhng nh th nao i vi i

sng con ngi va xa hi?Mi ngi, mi ngay m mtra la chung ung vi c man sanphm Ngh thut Th giac. Va,trong i sng mi ngay, ai cungphai thng xuyn phan oan,anh gia, la chon u th theo cactiu chun Ngh thut Th giac: tvic chon mt b mc, nchon mua nhng th vun vt nhmt cai hp quet, mt cai mu v.v...Cac tiu chun nay, y thc hay

khng y thc, u co 2 kha canh:mt, la kha canh thm my(ep/xu), va hai, la kha canh

ng cp tng trng (sanhiu/khng sanh iu, caocp/bnh dn, tn tin/lac hu...).Tom lai, s tip nhn, anh gia vala chon cac san phm Ngh thutTh giac la mt trong cac yu tquan trong lam nn din mao vnhoa cua mt con ngi. Va o, la

mt trong nhng yu t quantrong quyt nh s thanh/bai,c tn trong/khng c tntrong cua ngi o trong xa hi...

Ngh thut th giac, nh anoi trn, thc cht la toan b cacyu t lam nn th gii nhn cuamt cng ng vn hoa. Mt, tao

DIN AN VN HIN

NGH THUT

TH GIAC VIT NAMCN C H TR CACH KHACNgh thut Th giac (Visual Arts), vi a s ngi Vi t Nam, c hiu la th gii cua nhng Dali, Picassov.v... noi chung, la th gii cua nhng cai g ht sc cao sang, siu pham, khng can d g n cuc sngcua mnh-bit cung c, khng bit cung chng sao.

NGUYN HNG

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

7/75

VN HINVIT NAM

7

nn s ng cam cua cac thanhvin trong cng ng o (v du;ngi Ha Ni t hao v h HoanKim, v Ph C-i u cung nhv...). Hai, gop phn lam nn caigoi la ban sc (tng trng)-mtmt, tac ng ln tm t, tnh camngi dn a phng, khin ho thao va phai sng sao cho xngang (nh ngi Hu t hao ladn t Thn Kinh va phai sng

sao cho ra M; nh ngi HaNi t hao la dn Thu va phaisng sao cho lch duyt...); mtkhac, tac ng n ngi khac, tni khac n, nh nhng gia trc ao, hp dn... cn c khampha... Ba, s a dang v loai hnh,s phong phu va c ao v hnhthc..., th hin mt nng lc sangtao nng ng thch ng vi iukin t nhin, va co mt y thc

xuyn sut v ban sc cua Nghthut Th giac, la yu t phan anhtrnh vn minh va tnh cach vnhoa cua mt cng ng. No quytnh s thanh bai cua mt thtrng du lch, va lam nn hnhanh a phng...

C CH TNG TAC NH VA AYNhn ra th gii, bt c ai cung

u d dang nhn thy, moi nnngh thut co sc sng u tn taitrong mt chnh th vn hoa nghthut. Chnh th t nhin co mhnh kim t thap, ma nh lanhng tm toi sang tao mang tnh

tin phong, c sang cua cac thanhphn u tu. Va ay, la ai chungvi kha nng tiu thu va san xut.nh va ay co quan h hu c.nh ch ln cao khi ay khng

ngng c m rng. Va ay chm rng khi nhng gia tr mangtnh bac hoc tm thy nh cchuyn hoa thanh nhng gia trmang tnh ph cp lam ngundinh dng bi b cho ay. ongvai tro trung gian gia nh va ayla gii ph bnh, gii truyn thng,gii giao duc cac cp va ca mitrng vn hoa cua xa hi na. nhng ni co trnh dn tr cao,

vic ng dung my thut vao isng hang ngay ph bin, sinhhoat ph bnh va gii thiu mythut nhay ben va lanh manh,nhng sang tao ln, im nhnhanh chong c cam nhn vanhn nhn, t o, i vao qunchung. Khi nhn c s h trcua qun chung, cac sang tao cangd c y manh va co c hiphat trin rc r, qua o, cang coanh hng su rng n xa hi.

NHNG BT CP VA HU QUATrong cach hiu cua s ng

ngi Vit Nam, Ngh thut Thgiac nu khng b hiu chch theohng ngh thut truyn thn,ngh thut minh hoa..., th lai bhiu nga theo hng la th giicua nhng Dali, nhng Picasso -noi chung, la nhng g ht scsang trong, cao siu-vt quatm hiu bit va cung khng can

h g n cuc sng cua ho.Tht ra, nhm n nhngthanh tu cao va ln khng phai laiu sai. Dng nh chung ta at ra nhng tiu chun qua caova chp chi vi no. Nhiu vcung v du v s vi cao vachp chi nay. Chng han,chung ta t hao la a ngh thuthoa sn mai. Nhng, cha noin chuyn sn mai ngh thuta c a ln cao va xa n u,

trc mt ch thy, no hu nhchng gy c anh hng gang k thuc y s phat trin cua

sn mai trang tr, sn mai myngh. Chung ta khng th khngthy mt s han ch cua sinh hoatmy thut lu nay: nh cua chungta cha cao ma mt bng th cung

khng rng va cang khng chc.Cho n ngay nay, co my ngiVit Nam bit cach tip thuchuyn hoa cac hiu bit v Nghthut Th giac thanh ky nng sngva, co my ngi Vit Nam bitcach khai thac, tn dung cac thanhtu cua Ngh thut Th giac phuc vu cho cac li ch thc t hncua ca cng ng? C nhn vao caith gii vt do chung ta sanxut, t cai hp quet, cac loai lu nim cho n cac canh quandu lch... hn thy ro iu nay. Taisao moi th lai co th ngheo nanva lm khm n vy?!

Khi anh hng cua Ngh thutTh giac ln cuc sng cha c ythc y u, ca nn Ngh thutTh giac Vit Nam cung khng coc b thc t phat trin.Ngh thut Th giac Vit Namkhng thc s co cng chung.

Cng chung Ngh Thut th giacma chung ta vn hay noi n,chim s ng, rt ng, ch lacng chung cua nhng bc tranhPh Hoa, tranh B H, tranhcua nhng th hoai nim vu vhay trit ly vun v.v... Trongkhng gian cua nhng cng chungnh vy, nhng Biu hin, Siuthc, Lp th hay Tru tng, chodu co thc s la nhng bc tincua Ngh thut Th giac, lam cho

Ngh thut Th giac co th biuhin c nhng iu su kn vatinh t hn trong tm hn conngi, cung ch c xem la chaytheo hnh thc, la suy i...Khng co cng chung trong nc,tc khng c tip nhn, tiu thubi ngi trong nc, Ngh thutTh giac Vit Nam se chng baogi co c cai tin phong cuamnh. Phn ln ngh s a hngra cac i tng cng chung naoo ngoai nc-thng la bnhdn. iu nay v mt vn hoa, rtnguy hai, nhng rt tic la kho va

Nguyn Hng

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

8/75

VN HINVIT NAM

8

cha bao gi c nhn din ungmc. No dn ca nn Ngh thutTh giac n ch v sinh-ban scmi khng c sang tao, ch cotruyn thng b n mon, b

lam cho bin dang, tr thanh aotu nc ong, va ch co cac kiua-dua, n theo th thin, sng stnhng th ng ai v duyn,v c...

NN NH TH NAO?Cac nganh Ngh thut Th giac

Vit Nam, xa nay, vn lun ch tr. Khng nho. T nhiungun khac nhau-t pha nhanc, t mt s ca nhn va t chc

nc ngoai, t cac thit ch kinhdoanh ngh thut trong va ngoainc v.v... Tuy nhin, hiu qua,xem ra rt han ch.

V pha nha nc, cac quantnh cua li t duy thi chin va lit duy thi bao cp con nng n.S quan tm n Ngh thut Thgiac con qua thin trong cac vn vn hoa-t tng, a bin mois h tr t pha nha nc trthanh nhng n lc va vu chonhng muc tiu ngn han nao o.t ai thy: cai nhim vu chnh trcua Ngh thut Th giac, nu cnphai t ra, th cung phai t ra s nhn nhn cai c trng nay:nhim vu phai sang tao, phai lamgiau cho nn vn minh Vit Nam.

V pha cac ca nhn va t chcnc ngoai - cu th la t Typhng - tuy s h tr co th xutphat t thin ch, nhit tnh, nhng

kho tranh khoi s chi phi cua cainhn siu thc dn tn tai tnhin trong tm ly. Hu nhkhng co ngi Ty phng naokhng nhn thy, ngh thut Typhng la vung anh hngtruyn thng i vi ngh thutVit Nam va khng kem logic chutnao khi ho thy Ngh thut Thgiac Vit Nam qua ung la lachu! Ho sn sang ung h, v t,nht la khi cac ngh s Vit Nam,

a s, u to ra d thng vacung ang nong long mun hoanhp, mun sm thanh ng

ai... S h tr nay, d dn cacngh s vao m l cua cai nhnd u vi trung vn a rt lac

hu, khin khng con bit mnhla ai na...Con cac thanh phn trong c

ch th trng, th xa nay va u cung vy, ch xem ngh s lanhng con ga e trng vang mathi. Th trng ch nui nhngth ban c...!

Noi chung, ng ch i thtrng khin ca nn Ngh thutTh giac Vit Nam se t iuchnh, cung ng m ngi ncngoai se hiu ta nh ta ma spxp ht moi vic thay ta. Cn phaithc tnh, nh ngha lai moichuyn theo cach cua minh - lamsao va bao am c s c lp,t chu, va bao am c khanng thch nghi vi cac yu cucua thi ai...

T cach hiu cua mnh vNgh thut Th giac noi chung, ticho rng, ngh thut th giac

Vit Nam co th phat trin bnhthng-nh mt chnh th vn hoangh thut, co c ngun nnglng ni sinh nh a noi - t nht,cn phai thc hin ngay hai vic:

Th nht, xy dng mtchng trnh quc gia xut vah tr cac d an hng n cacmuc tiu ni kt cac thanh phntrong ca nn vn hoa ngh thut,va, thuc y ng dung, tiu dungngh thut. Ch co th thuc y

ng dung, tiu thu c khi lamcho moi ngi thy, ngh thutkhng xa la, xa vi - co th mang

lai cho ho mt hnh anh khac, mrng kha nng cua ho... Nh vy,trc ht la phai ph cp, tuyntruyn v Ngh thut Th giac.ng nhin. Nhng ng thi,

quan trong cung khng kem -thmch quyt nh s thanh bai - laphai khuyn khch, h tr cho sra i va ln manh mt lc lngcurator ni a - nhng chuyngia thc s trong hoat ng tchc cac s kin ngh thut.

Xy dng chng trnh nay la huy ng s tham gia cua tt camoi ngi. Hiu qua, chc chnkhng ch giup cac nganh Nghthut Th giac phat trin ma congop phn thuc y s phat trincua cac nganh kinh t, vn hoa, xahi khac... Ngh thut bao gicung lam cho ngi ta d hiunhau hn, d gn nhau hn. Trongcac loai hnh ngh thut, do t bgii han bi d bit ngn ng,Ngh thut Th giac co th d dangi khp moi ni, i su vao tmhn mi con ngi - bt k quctch. No, do o, la nhp cu tt

nht ni kt cac quan h ngoaigiao va thng mai...Th hai, xy dng mt thit

ch truyn thng h thng hoathng tin v Ngh thut Th giacVit Nam va th gii ang tin cy,c cp nht thng xuyn va dtruy xut. Xin lu y, vi mitrng internet va iu kin shoa cac c s d liu ngay cangthun li nh hin nay, vic xydng cac u mi thng tin nh

vy tng i d dang. Kho la lamth nao cp nht thng tin.Nhng ngay ca vic nay, cungkhng phai la qua kho, khi ciu hanh bi nhng ngi:

a/ am hiu cac kha canh vacac vn cua ngh thut th giacVit Nam va th gii; b/ co thlin kt cac thanh phn trong nnngh thut th giac Vit Nam vath gii; c/ co th xut cac ytng, t chc cac s kin nhmkch thch nhit tnh thuc ynhanh vic cung cp va cp nhtthng tin...

DIN AN VN HIN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

9/75

VN HINVIT NAM

9

* Lin hoan Sn khu thnghim toan quc 2008 p u nhiuky vong thi mt lan gio mi cho hoatng sn khu. Xin ng cho bit tiuch cua Lin hoan ln nay?

- t nc ta co mt nn snkhu rt vinh quang, c chia ralam nhiu giai oan. mi thi ky,mi hoan canh, sn khu Vit Namlun lam tron s mnh cua mnh.Hin nay, trong thi kinh t thtrng, cung vi s phat trin chung

cua t nc, sn khu Vit Namcung ang cn chuyn mnh cho phuhp vi thi cuc. Trc cng chungmi vi nhng suy ngh va thm mymi, sn khu phai co nhng phngthc t duy mi, truyn at mi, taora san phm mi bt nhp hi thcuc sng ng ai.

Do o, hoa trong dong chay cuacuc sng hin ai va bt nhp cungxu hng hin ai chung cua snkhu th gii, Sn khu Vit Nam

phai co s chuyn mnh. im cbit cua th nghim theo tiu ch cuaHi Ngh sy Sn khu Vit Namnhm thuc y s kham pha sangtao cua tt ca cac thanh phn lamnn tac phm: tac gia, ao din, hoasy, ngh sy, din vin, m nhac...Th nghim co th la toan b tnhcht tng hp cua mt v din, coth ch mt yu t v thi gian, vngh thut biu din; th nghim vnhng vn t ra trong kch ban...

* Ch con t ngay na la khai mac,n thi im nay cng tac chun bcho Lin hoan ac thc hin rasao, tha ng?

- n nay a co cac n v nghthut trong ca nc tham gia: Nhahat Tui tre d kin 2 v kch hnhth: C be ban dim (NSND LHung dan dng), Bin v cua tnhyu (tac gia: NST L Chc, aodin: NSND Lan Hng); Nha hatKch Vit Nam: Trai tim ng lanh;Nha hat Ngh thut Hat bi TP HCh Minh: Sanh vi tng, t vi thn;Nha hat Ca mua Kch Lam Sn -Thanh Hoa: Cuc sng la th y

(tac gia: Nguyn Quang Vinh, aodin: NSND Trong Khi); Nha hatDn ca Ngh An: Cu Kiu ru mti ngi(tac gia: Bui Vu Minh, aodin: NSND Trong Khi); oan kchth nghim Hi NSSK Vit Nam:n b bn kia (tac gia: NguynHuy Thip, ao din: NST Anh Tu,Cvn: NSND Doan Hoang Giang);oan kch Nam nh: Vang en(tacgia: Vn S, ao din: ao Quang);Cu lac b Sn khu th nghim xa

hi hoa pha Nam cua Hi NSSKVit Nam: Trai tim v cam(tac gia:ng Minh, ao din: NST TrnNgoc Giau); oan kch Qun i:m vang ng qu(tac gia: Tt at,ao din: NST Ngoc Ha); oankch Cng an: Nhng con bai nhmnh(tac gia: Pham Gia Lin, aodin: NST Trn Nhng); Nha hatTung Trung ng: Li th DimThin Hung (tac gia: NST LChc, ao din: ng Ba Tai); Nhahat Mua ri Trung ng: Chuyn tohe (tac gia va ao din: NSTVng Duy Bin); Nha hat Mua riThng Long: Trn C Loa thanh

(tac gia: Tr Kin, ao din: NSTAnh Tu); Nha hat Kch Sn khunho 5B Vo Vn Tn, TP H ChMinh: Trong hao quang bong ti(tacgia: ng Minh, ao din: Ly KhcLinh). Hi vong cac v din se taoc du n sang tao trong longcng chung.

* ng anh gia nh th nao vvai tro cua cng chung trong Linhoan Sn khu th nghim toanquc 2008?

- Th nghim tm ra cai mi nncung rt chon loc cng chung. nc ngoai, cung mt v din nhngcach th hin khac nhau tuy theo scam nhn cua cng chung. Do oho co th din nhiu m vi n idung o nhng hnh thc th hinc ch i bng thng ip khacnhau theo nhng i tng khan giakhac nhau. Vit Nam, t trc tinay sn khu vn chu yu hng ticng chung ai tra, ngha la ban

c nhiu ve cho m din lathanh cng. Con vi sn khu thnghim, nhng ngi lam ngh ctam qun i sn khu sinh hoat ithng trong mt thi gian tmn tac phm mang tnh ngh thutnhiu hn. Nu cng chung cunghoa ng vi s sang tao cua cacngh s, tht la iu ang mng. ola nhng giy phut c hoa mnhvao le sng cua ngh nghip - biban cht cua ngi ngh s la skhat vong, la tng tng va t duylang man nhm vn ti tm caomi.

* Xin trn trong cam n ng!

LIN HOAN SN KHU TH NGHIM TOAN QUC NM 2008:

TM RA CAI MI CHO SN KHUNGOC ANH thc hin

Bt u t ti ngay 1 thang 12 ti, gii sn khu ca nc se co dp tu hi tai Thu Ha Nit 8 - 10 ngay trong Lin hoan Sn khu th nghim toan quc ln th I nm 2008 do HiNgh s Sn khu (NSSK) Vit Nam t chc. NST L Chc - Pho Chu tch thng trc HiNSSK Vit Nam, Trng ban t chc Lin hoan trao i vi Vn Hin Vit Nam xung quanh skin quan trong nay cua nganh Sn khu.

NST L Chc

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

10/75

VN HINVIT NAM

10

Vn then cht cua VXH thts nm trong kha nng ngdung mang tnh xa hi chn

thc, hu thit lp mt nn hoa bnhxa hi toan din bao am an sinh vahanh lac cua cng ng. Kha nngng dung nm trong hai im thencht: m ca va hi nhp trong nngng va thc tnh, bi le xa hi la mtkhai nim m.

Nhn toan din, xa hi xut hinnh mt dong thac y sinh ngcung nh a dang, phc tap trong schuyn tip va chuyn bin khngngng. Cn phai nm bt c yutnh cua dong chay con ngi bngmt cai nhn mi co kha nng t iu

chnh va i mi: mt cai nhn toandin khng bo sot mt hu tnhnao!

Nhng ngi hoat ng xa hitrn th gii hin nay ang nhntrong khai nim VXH, mt mt mitrong vic tm hiu va phat huy VXHnh iu kin cai tao xa hi trongngha tch cc.

Co ngac nhin khng khi ta a comt cua bau trong nha? Chnh khainim VXH a c Trn Nhn Tngtrong giai oan dng nc s dungkhi a ra mt mu mc ao ly sngtrong mt xa hi va danh c chuquyn c lp va ang trong giaioan kin thit t nc.

Trong C trn lac ao phu,sng i vui ao, Trn Nhn Tnga ban v xy VHX cho con ngiVit Nam trong bui s khai lp qucy, khi noi v cua bau trong nha.Cua bau y trc ht la CON NGIVIT NAM, mt vn qu bau nhttrong xa hi.

C trn lac ao gm 10 hi trnhbay toan din t tng cua TrnNhn Tng v xa hi Vit Nam, dan giao duc, ao tao con ngi, gyvn cho mt xa hi nhn ban nhmco th phat huy va bao am an laccng ng.

oc 10 quan tng i vuiao, s nghi ngai nu dn mt in

T TRONG DI SAN

700 NM NGAY MT VUA TRN NHN TNG (1308-2008)

THNG HOANG TRN NHN TNG VA "VN XA HI"THAI KIM LAN

Vn xa hi (VXH) la tng th nhng yu t h tr cuc sng cng ng va qua o y manh s phat trin xa hi. Khai nim nay thngc hiu nh tng th nhng tng quan i sng con ngi trong cung mt xa hi, bao gm nhng gia san vn minh vn hoa (kinht, trit ly sng, ao c, phong tuc tp quan...) ma con ngi trong mt cng ng hay xa hi a tao dng va phat huy.

L hi Yn T

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

11/75

VN HINVIT NAM

11

tch xa cu hoan toan bin mt,ngc lai tnh hin ai cua quanim xa hi Trn Nhn Tng tr nny thuyt phuc: y ta co th tmthy s cn nhc minh trit v tngquan tng lin gia ca nhn va xahi, kha nng chuyn tip gia cngva t.

Vi t duy bin chng toan din,Trn Nhn Tng lun lun m ra mtli thoat hay khai pha kha nng giaiphong, i mi cho nhng phng

thc tu chng va ky lut thc hanh.Nm vng tinh yu cua khai nim tdo trong Thin hoc, Trn Nhn Tngxy dng mt mu ngi Vit Nam lytng nhp th.

Hi th nht noi v khng gianXa hi Vit Nam cua con ngi VitNam, o la mt khng gian xuynsut thanh th va sn lm trong mttng quan i v cua mun nghip,ma muc ch cua con ngi la dngnghip xu chuyn nghip lanh,c sng trong an nhan th tnh.Nhng an nhan i vi Trn NhnTng khng ch sn lm, ma con ni trn tuc nao nhit nh th thanh,nu con ngi khng c khai sang at c mt cai nhn rng mtrong qua trnh thc tp v Tm. TuTm t nng gia tr cua tr tu vaao c cua tm long hn tin bacchu bau vt cht yu tnh sang hnyu chu bau trong long ri mitrong hoang kim.

Thanh th hay sn lm u la tthao luyn cho TM, khng ni naola u vit hn ni nao. S thao luynnay bao gm ky lut nghim tuc:

Sach gii long, di gii tng. Ningoai nn B tat trang nghim. Ngayth chua thao th cha. i o mitrng phu trung hiu. (Hi th 6)

B tat trang nghim thc hin

bn phn trong xa hi, hiu thao vicha me va trng phu ngha hip vingi ng loai, ng thi lun lunchun b cho giai phong t do, khngvng mc: Ang tu tai tnh sangchng tham. Ha v Canh Diu Ynt. Rn thanh sc, nim dng chngchuyn. Lo chi ngi am San nonng (Hi th 3).

im c bit trong ly thuyt i vui ao la tnh toan din, baogm moi bnh din: xa hi cn c vao

trit ly tuy duyn, khng ep buc,khng khai tr oi c n i mt ngulin, hanh dng ao c thanh lim,khng ham xim nnh, anh mt stin cy cua cng ng trong luc caithin i sng cng ng: Vng nThanh. Xot me cha, Th thy hocao. Mn c C, king bui ngot,cm gii n chay (Hi th 7), trau dii sng tm linh cn c vao gi ihanh: tch nhn ngh, tu ao c, Aihay nay chng Thch ca, Cm giihanh, oan gian tham, Chn thc yla Di Lc.

Mt VXH mang nhiu yu t xahi trong ngha khng ky th, nngng khai m va tao kha th hinhp, khng phn bit giai cp vakhai phong t do, ngun sui cuanhn ngha va tnh thng:

Dt tr nhn ngaTh ra thc tng kim cngDng ht tham snMi lau long vin giac.VXH giau tnh xa hi hi khng

phn bit giau ngheo, ng cp, dnthn cho i, tu tm v ao:

Dng cu o, xy chin thap,Ngoai trang nghim s tng

hay tuSn hyxa nhuyn t biNi t tai kinh long hng oc(Hi th 8)Mt ly thuyt chng to tnh chn

ly cua no trong thi gian, khi no ngvng va co kha nng em lai an laccho cng ng. VXH ma Trn NhnTng dng ln a c tip ni vaphat huy trong chiu dai lch s VitNam, no tr nn nim t tin va sc

manh tm th con ngi Vit Nam,a tng xem nhn ngha trn cngdanh, say ao c, i thn tmthng tuc vn n con ngi caoqu:

Chung cng danh, lngnhn nghaThc y pham phuSay ao c, di thn tmnh nn thanh tr.(Hi th 10)Chnh trn con ng phat huy

hoa bnh xa hi, con ngi c truynhn bnh ng trong c hi tr nnthanh hin, ch khac bit khi Tmcon ngi b hu hoa, vt cht hoa vat mu thun, t pha huy c hi lam

ngi trong xa hi:May ngang mui docTng tuy la xem t bng nhauMt thanh long phamThc cach nhn van van thin ly.(Hi th 10)im manh nht a ng vng

vi thi gian la s hnh thanh c tmVit Nam co ch cho hoa bnh xa hi:c tm y va t chu va bao dung,co th vt ln phn chia ca nhn vaxa hi, bao am cho sc phat huy

VXH trong mach sng tim tang cuano.

Co le Trn Nhn Tng la mt nhakinh txa hi a a ra giai phap maBourdieu, Putnam va Harris vn conbn khon trc vn nan: lam thnao chuyn i s tin cy cua mtoan th (VXH nho) sang mt toanth cng ng, lam thnao nhnVXH n t bn trong, ngoai nhngh tr t bn ngoai? Chnh s renluyn cai TM khng phn bit v

tm la iu kin chia: i vui ao hay tuy duynoi c n i mt ngulinCo bau trong nha thi tm kimV tm i canh hoi chi Thin(Bai k)Vi C trn lac ao, Trn Nhn

Tng a gy vn ca dn tc VitNam cung chia li, chia se chkhng chia ct, oat vn.

Va thay kt lun, nu khngco cai vn Vit Nam cung chia y,mt ngi Vit Nam xa qu lu nmnh ti a khng co nhng thi thuctr v.

Thng hoang Trn Nhn Tng

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

12/75

VN HINVIT NAM

12

T TRONG DI SAN

HI TH NHTMnh ngi thanh thNt dung sn lmMun nghip lng an nhan th tnhNa ngay ri t tai thn tmTham ai ngun dng, chng con nh chu yu ngoc quyTh phi ting lng, c du nghe yn tht oanh ngmChi nc bic n non xanh, nhn gian co nhiu ngi c yBit ao hng hay liu luc, thin ha nng my chu tri mNguyt bac vng xanh, soi moi ch thin ha lai lang

Liu mm hoa tt, ngt qun sinh tu nht sm lmLo hoan ct, c phi thng, an thn mi phucNhm trng sinh v thng gii, thuc tho con mSach Dch xem chi, yu tnh sang yu hn chu bauKinh nhan oc du, trong long ri trong na hoang kim

HI TH HAIBit vy!Min c long riChng con phep khacGn tnh sang tnh mi hu anNen nim vong nim dng chng thacDt tr nhn nga thi ra tng thc kim cngDng ht tham sn mi lau long mu vin giacTnh la long trong sach, ch con ng hoi n Ty phngDi a la tnh sang soi, ma phai nhoc tm v Cc lacXet thn tm, ren tnh thc, ha rng mong qua bao ph khoeCm gii hanh, ch v thng, nao co sa cu danh ban chacn rau n trai, nghip ming chng him tha ng cayVn giy vn si, thn cn co ngai chi en bacNhc chn vui b ao c, na gian lu quy na thin cungDu hay mn tha nhn ngh, ba phin ngoi yu hn lu gac

C TRN LAC AO PHUIU NG GIAC HOANG TRN NHN TNG

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

13/75

VN HINVIT NAM

13

HI TH BA

Nu ma ccTi t akhngPhap hoc lai thng

Gn tnh sang, ma lac ta aoSa mnh hoc, cho phai chnh tngChn But la long, xa m hoi oi c Ma tVong tai i sc, t tm cho phai thoi Bang cngAng t tai tnh sang chng tham, ha v Canh Diu Yn TRn tham sc nim dng chng chuyn, lo chi ngi Am San Non ngTrn tuc ma nn, phuc y cang yu ht tcSn lm chng cc, hoa kia thc ca cngNguyn mong thn cn minh s, qua B mt m ma chnPhuc gp tnh c tri thc, hoa u am my kip m bng

HI TH BNTin xemMin cc mt longThi ri moi hocChuyn tam c mi chng tam thnoan luc cn nn tr luc tcTm ng hoan ct, chn xa nng phuc dc luyn anHoi phap chn khng, h chi lanh ngai thanh chp scBit chn nh, tin bat nha, ch con tm Pht t ty ngChng thc tng, ngo v vi, nao nhoc hoi kinh thin nam bcXem Tam Tang giao, t hoc oi thin uyn thanh quy

t nguphn hng, chng tn n chin an chim bcTch nhn ngh, tu ao c, ai hay nay chng Thch CaCm gii hanh, oan ghen tham, chn thc y la Di Lc

HI TH NMVy mi hayBut trong nhaChng phai tm xaNhn khuy ban nn ta tm butn cc hay chn but la taThin ngo nm cu, nm nhang cong qu Ha Hu

Kinh xem ba bn, ngi ngi mai quc Tn LaTrong ao ngha, khoang c quan, a lot ln trng kinh ca tLanh th phi, gh thanh sc, ngai chi bi dm liu ng hoac but t bi, mong nhiu kip nguyn cho thn cnn Nghiu khoang ca, lot toan thn ph vic a quaAo min chn m m qua mua, hoc chm hoc xCm cung chao oi no oi ba, du bac du thoaNgn bat thc, nen bat phong, cang e cang biLy tam huyn, nong tam yu, mt ct mt maCm vn thiu dy, xa an du xoang V sinh khucch chng co l, cung bm chi xng Thai bnh caLy ci tm canh, con kha tic Cu Chi trng lao

Quay u chp bong, t kham ci Din Nha at aLot quyn kim cng, ha mt hu thng nn nongNut bng lt cc, nao tay phai xc tng da.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

14/75

VN HINVIT NAM

14

HI TH SAUThc thHay xa v tmT nhin hp aoDng tam nghip mi lng tam thn

at mt long th thng t giaoNhn vn giai ngha, lac lai nn thin khach b vChng ly tri c, cng cat phai nap tng khn kheoHan hu lu, han v lu, bao cho hay: the lot, duc thngHoi ai tha hoi Tiu tha, tha thng tt: loi tin t gaoNhn bit lau lau long vn, chng ngai b thi tit nhn duynChui cho vc vc tnh gng, nao co nhum cn trn huyn naoVang cha ht qung, xa tua chn phen uc chn phen renLc chng con tham, min c mt th chay mt th chaoSach gii long, chui gii tng, ni ngoai nn B tat trang nghimNgay th chua, thao th cha, i mi trng phu trung hiuTham thin ken ban, nat thn mnh mi kha hi nHoc ao th thy, dot xng oc cha thng cua bao

HI TH BAYVy mi hayPhep but trong thayRen mi cc hayV minh ht b thm sangPhin nao ri ao c cang sayXem phong long kinh, li But tht d cho thy duHoc oi c t, sa thin khng khn chut bit niCung cn ban, rua trn duyn, ma my hao ly ng mt

Nga thng chang, vin tri kin, ch cho con hoa tr cong tayBung la giac ng, t hoai thay rng ta thi trcCm kim tr tu, quet cho khng tnh thc thu nayVng n thanh, xot me cha, th thy hoc aoMn c Cu, king bui ngot, cm gii n chayCam c t bi, nhiu kip nguyn cho thn cnoi n cu , nat mun thn tha chu ng cayNgha hay nh, ao chng qun, hng hoa cung xem con nn thaoMing rng tin, long lai li, vang ngoc th cung cha ht ngay

HI TH TAMChng y

Chn xa tua renCh nn tuyt hocLay y thc ch chp chng chngNen nim vong ma con xoc xocCng danh mang m, y toan la nhng a ngy thPhuc tu gm no, chn mi kha nn ngi thc ccDng cu o, gii chin thap, ngoai trang nghim s tng hay tuSn h xa, nhuyn t bi, ni t tai kinh long hng ocRen long lam but, chn xa tu mt sc dui maiai cat ken vang, con lai phai nhiu phen la locXem kinh oc luc, lam cho bng tha thy tha hayTrong But tu thn, dung ma li mt t mt toc

Cung ni ngn cu, chn chng h mt phut ngai loRt tha c quan, ma con tam hi dot loc

T TRONG DI SAN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

15/75

VN HINVIT NAM

15

HI TH CHNVy cho hayC quan t giaoTuy khac nhiu angChng cach my gang

Chn xa noi t sau Ma tt a qun thu trc Tiu HoangCng c toan v, tnh chp si cang thm liKhuch nhin bt thc, tai ngu mang t con vangSinh Thin Truc, t Thiu Lm, chn di chn non Hung NhThn b , long minh knh, bai gi mt vach hanh langVng lao chem meo, lai try long nga thu toaThy H khua cho, tro xem tr nhe con giangCh L Lng gao mt qua , chng cho ma caS Thach u a trn ht tc, khn n tha angPha Tao ct c, ap xung du thing thn miuCu Chi day ngon, dung oi np cu ng angLi gm Lm T, nang B Ma, trc nap tng no du t taiS t ng oan, tru thy Hu, rn an vit hm xa nghnh nganga phin t, ct truc b, nghim ke hoc c quan nhe nhnX hon cu, cm mc thc, ban thin hoa chic moc khoe khoangThuyn t ra cheo, dong xanh cha cho tn tyao Ng mua ht, can ma dng thy quai quangRng Yn lao nut can khn, ta xem chn lRn ng Tn ngang th gii, ngi thy t dngCy bach la long, thac ra trc phai phng Thai BachBnh inh thuc hoa, lai tr sau hoi hng Thin CangTra Triu lao, banh Thiu dng, by thin t hay con oi khat

Rung Tao Kh, vn Thiu Tht, chung nap tng nhng lu hoangGieo bo cui, ny bng en, nhn mang mi natLc ao hoa nghe ting truc, mc ve ma sang

HI TH MITng chung yCc mt chn khngDung oi cn khNhn long ta vng chp khn thngHa c tnay con tha bChung Tiu tha cc hay cha n, but xa ngn bao s hoa thanhng Thng s chng thc ma nn, ai ghe co sn lm thanh th

Nui hoang rng quanh, y la ni dt s tiu daoTrin vng am thanh, chn thc canh ao nhn du hNg cao tan ca, Dim vng nao k a nghnh ngangGac ngoc lu vang, nguc tt thiu chi ngi yu quyChung cng danh, lng nhn nga, thc y pham phuSay ao c, di thn tm, nh nn thanh trMay ngang mui doc, tng tuy la xem t bng nhauMt thanh long pham, thc cach nhn van van thin ly

BAI K KTC trn lac ao tha tuy duynC tc xan h khn tc min

Gia trung hu bao hu tm mchi knh v tm mac vn thin

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

16/75

VN HINVIT NAM

16

Theo giao s L Thc thNguyn Trng T (NTT)sinh nm Minh Mang th 9(1828) qu lang Bui Chu, naythuc xa Hng Trung, huynHng Nguyn, tnh Ngh An

trong mt gia nh cng giao. nga c giam muc Gauchier daycho ting Phap va cac tri thc khoahoc thng thc cua Ty phng,sau o lai tao iu kin cho ngc du hoc Singapore, HngKng, Malaixia. ng con csang Phap, La Ma, nn a tm toihoc hoi c nhiu tri thc khoahoc. Trong bai vit thang 5 nm Tc th 17 (6-1864), NTT a trnhbay: "T 15 nm nay, ti a bit ro

tt phai co mi lo nh ngay nay,nn ti a ra sc tm toi hoc hoi trkhn cua moi ngi thm s

hiu bit cho mnh, ch khngphai ch mi mt ngay". Ngay 16thang 2 nm T c th 21 (9-3-1967), ng lai vit: "My chuc nmnay ti bn tu trong thin ha, thuthp nhng tnh th bin i xa

nay, em nhng iu a oc trongsach nghim ra vic i. a traoi vi ai mt li noi, mt cu

chuyn, thm tm ti cung co ymun thu ly s hiu bit cuangi lam cua mnh..". Do co ythc hoc tp va chu kho hoc hoinn NTT a co c mt s kinthc kha rng ln v khoa hoc ky

thut cung nh khoa hoc xa hicua Ty phng, tm hiu bitvt trc thi ai. Tai nng cuaNTT khng ch th hin nhngcng trnh nh cng trnh xy cttu vin Sai Gon ma Ky s cuadong Thanh Phao-l Sai Gon aghi: "...ng rt thng minh linhhoat va v v li n mc tuyti, v ng khng nhn mt nglng nao, ch n cm khng vatiu vt chut nh. Khng co ng,

chung ti khng bao gi co th xydng c nao tu vin, naonguyn ng, bi v th a

T TRONG DI SAN

Ngay 10/11/2008 va qua, tai xa Hng Yn huyn Hng Nguyn tnh NghAn, Huyn uy- UBND huyn Hng Nguyn a t chc L dng hng tng nim

Nha cai cach Nguyn Trng T. Cung ngay, tai Thanh ph Vinh, Tnh uy - UBND tnh NghAn phi hp vi Hi Khoa hoc lch s Vit Nam t chc hi thao khoa hoc "Nguyn Trng T vi khat vong canh tn t nc. Tai hithao, cac nha khoa hoc a phn tch mt cach su sc nhiu vn lin quan n cuc i va s nghip cua nha cai cach NguynTrng T, k ca nhng vn rt mi ma by gi mi t ra nh: mi trng, thn phn ke tri thc, t tng trit hoc, t tngt do tn giao, cai cach hanh chnh, bao tn va phat huy di san vn hoa Nguyn Trng T. Mt s tham lun con lin h v y nghathc tin cua t tng Nguyn Trng T vi cng cuc i mi hm nay. Nhn ky nim 180 nm sinh cua ng (1828 - 2008), VHVNxin trn trong gii thiu bai vit Nguyn Trng T va nhng khat vong canh tn t nccua tac gia Hoang Ky. Bai vit nay khngnm trong khun kh cua hi thao noi trn.

NGUYN TRNG T VA NHNG

KHAT VONGCANH TN T NC

Dng hng tng nh Nguyn TrngT tai khu m cua ng

HOANG KY

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

17/75

VN HINVIT NAM

17

khng quen vic, lai khng co aich huy, n ni chnh phu cungkhng xy ct c toa nha nao".Sau nay v Ngh An ng a giupcho tng c Hoang K Vim hoan

thanh vic ao Knh St va giupcho vic xy dng cac c s nhachung Xa oai cung nh giup chodn lang Xun My (thuc xa Nghing ngay nay) di dn tranhkhoi vung t kh hu c akhc nghit, ma NTT a rac nhng k sach ln hin conlu lai trong 58 ban iu trn giln Triu nh vua T c trongo ng a ra c nhng ksach toan din giup cho dn giaunc manh. Nu by gi Triunh bit thc hin cac nghcanh tn cua ng th chc la setranh c hoa mt nc va ncta se c vn minh nh ncNht thi o.

Cho ti thang 5 nm 1863 nga thao xong ba vn ban, lamthanh mt k hoach hoan chnhgi ln Triu nh Hu la: T cplun, Giao mn lun, va Thin ha

phn hp ai th lun. T cp lunco le la vn ban quan trong nht, ban v cac vic cn lam ngay canh tn, t lc, t cng, phattrin t nc.. ng a tng noi:"T cp lun thu tom tr khn cuathin ha 500 nm nay, u co phaichuyn mt ngay ma co th lamht c". Trong mt bai vitthang 8 nm T c th 24, nglai vit: "Bai t cp lun cua ti nuem ra thc hanh hang trm nm

cung cha ht". Nhng rt angtic vn ban nay hin a b thtlac. Trong Giao mn lun, ngdung ly le cua tri t va van vtcung nh nhng chng c lch s ku goi Triu nh co chnhsach bao dung i vi ngi cnggiao. Thi im nay, Triu nhHu a ky hoa c 5-6-1862,nhng khng mun thi hanh hocmun tm cach sa i, NTT thykhng co cach nao hn la tam hoa

vi Phap, ranh tay ma chnhng x s, v th ng vit Thinha phn hp ai th lun. V sau

Nguyn Trng T tip tuc vitnhiu ban gi ln Triu nh,nhng gi i ma khng c phucap va ng vn nhn nhuc ich.

Trong ban Trn tnh (8-5-1863)ng a vit: "V vic hoc th khngmn nao khng y ti, cai caocua thin vn, cai su cua a ly,cai phin toai cua nhn s, cho nlut lch, binh quyn, tap giao, dngh, cac mn cach tr, thut s,khng mn nao ti khng khaocu, nht la y nghin cu v sth doc ngang tan hp trong thinha".

Co th noi, trong cac ban iutrn gi ln Triu nh Hu, NTTa cp toan din nhng vn cn i mi ngo hu xy dngva phat trin t nc nhmchng lai m mu xm lc cuabon Phap. Song rt tic nhng ngh tm huyt o u tr nn vvong, do s han ch cua thi ai,do tm nhn han hep cua nha vuava tng lp quan lai u triu lucby gi. Bn canh o, NTT con b

nghi ng v la ngi cng giao laia tng co thi gian lam vic choTy soai Nam Ky. Chnh NTT atng xut mt k hoach anhup bon Phap Nam Ky c trnhbay trong th gi Triu nh ngay9-2-1971, song do nhiu ly dotrong o co ly do b nghi ng nnTriu nh khng chu nghe theo.NTT cung hiu mnh b nghi ngnn a tng gi ban Trn tnh (8-5-1863) giai thch vic mnh nhn

li lam cho Phap v mun gopphn giup vic hoa am: "..Kpn khi ngi Phap gy hn vi ta,ti a cc lc chi t li mi cuaho. Nhng sau ngh tnh th ncta hin nay tam hoa la thngsach, v cha u sc chng choic vi ho, cho nn phai un nnma theo ho, nh th may ra gopc mt phn nho trong vic banhoa. Ni kh cua ti phai uynchuyn c chu toan tht

khng but mc nao ta c..".Tip o ng k ra nhng dnchng trong vic mnh a lam

gop phn cho vic hoa am va tmcach giam bt s ha khc cua kech, tm cach bao che cho nhngngi yu nc khoi b qun chham hai. Va ng noi ro ly do ng

a t chi khng tip tuc lam viccho Phap: "...K o tng Bonardsang, ti thy ng ta co nhnghanh ng ngc lai s ban hoa,tnh th a kho lai kho thm, timi quyt y xin thi khng lamvic na. Ho khng chu xet. Tinht nh t, khng nhn bnglc, ai cung ci ti la ngu. Mcdu ho co sai ngi n c nai eptrao cho ti, ti cung bo i lanhmt. Thy long ti quyt nh, chti vng chc ho lai em quanchc ra du ti. Ti noi: Nhn quanchc th c bng lc, khngnhn th du bn cung n phailam a n xin cung tha lam an xin ch khng chu theo maphung s cho ho". Tm s cua ngkhi lam vic cho Phap a th hintrong nhng cu th: "Nguy Taosng gi: T Nguyn Trc/ TnLa khng th: L Trong Lin"(1)

va mt tm long lun hng vTriu nh Hu: "Mt tri cho dukhng soi n/ Hng dng xinvn np hoa quy"(2).

NTT a t gia coi i luc tuicon rt tre, la tui ang tran ynhit huyt phung s cho tnc, song rt au n v khngc Triu nh tin cy co ththi th c tai nng cua mnh,khng c em tr tu va s hiubit uyn bac cua mnh gop phn

canh tn t nc! ng rt au xottrong vic mnh a tng nhn lilam vic cho Phap, du y th ttnhng kt cuc gy nn s nghi ngcho Triu nh khin sau nay baonhiu tm huyt mun danh chovic phung s t nc nhngcung khng c toai nguyn.ng a phai tht ln mt li tms au xot trc luc t gia coi i:

"Nht tht tuc, thanh thin chn/Tai hi u, th bach nin c"

(Mt l bc i, mun thuhn? Ngoanh u nhn lai, a trmnm)

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

18/75

VN HINVIT NAM

18

T TRONG DI SAN

H sanh an la v tung ln cuicung cua ao Tn, c sang tacvao cui thi ng lam Tng c

An Tnh ln th hai (1998-1902). y cungla v tung c ng chm soc nhiunht va c biu din thng xuyn nhtkhi ng v hu, lp Hoc B nh langVinh Thanh qu hng cho n trc khi mt(1904-1907). Nhng iu o cho thy Hsanh an la mt trong nhng v tung tmc, ng y nht cua ao Tn.

Cung nh Din Vo nh, chuyn kchtrong H sanh an chu yu la do ao Tnh cu mn tn mt s nhn vt va bi canh

NGUYN TH KHOA

Khng phai ngu nhin ma trong bsach 100 kit tac sn khu thgii cua Nha xut ban Sn khucach y t nm, ta thy co mt vtung H sanh an cua ao Tn.Cac nha tuyn chon a khnglm, xet v nhiu phngdin, H sanh anxng ang la mt kit tac sn khu khng nhngcua Vit Nam ma cua ca nhn loai.

Nhn vt Tit Cng

H SANH AN

KIT TACSN KHUCUA AO TN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

19/75

thi Tan ng, Trung Hoa, thima Vo Tc Thin chim ngi vara tay truy quet cac trung thn nhang, tiu biu la dong ho TitNhn Quy.

Tit Cng, nhn vt trungtm cua H sanh an, la chauhai i cua Tit Nhn Quy, bchau cua Vo Tc Thin la Vo TamT truy sat n cung. Tit Cngem theo chau rut con m trntay la Tit Giao n lanh nan mt vung sn cc va kt duynvi Trn Th Lan Anh va cung vuisng trong canhThanh nhantrng gio hoa v bin/Mt nghoa ao mt coi ring (li cuaLan Anh).

Trong mt ln v kinh vingm song thn, Tit Cng b binhtriu phat hin bao vy. May nhuc v chng Tn Han giai cu,thoat c, tm v Long Sn. VoTam T em binh ui theo. ctin, bt chp him nguy, Lan Anhcung lu la xuyn rng i cuchng. ung luc Tit Cng bTam T m nga, ho cu c

chang, phuc bn b thng VoTam T, ri cung du nhau,phat gai goc, vt nc chay atrn, m ng v Long Sn. Vc Sn trai th Tam T a keoqun n. Tit Cng, Lan Anhcung hip sc pha trung vynhng a lac nhau.

Gia rng thm sui su, cungvi H N, y t gai ngiThng, mt thy mt t, Lan Anhtr da e con trai di mt bui hoa

quy nn t tn con la Tit Quy.Sinh xong, Lan Anh tay bng TitQuy, tay m Tit Giao lai cung HN ln li tm Tit Cng.

Tit Cng th mt ngi mtnga dat n thanh ng Chu,ni co ngi ban cu la Tit Nghaang gi chc Tng qun. Vn vchng Tit Ngha trc kia tng btrong hnh oan ung, c TitCng liu mnh giai cu, haingi tng kt ban tm giao, nnTit Cng hy vong se nh banlanh vong hoan nan. Chng ngTit Ngha a thanh tay sai cua Vo

Tam T, lai la mt tn u cangthc dung kho ai b, a t chc

phuc ru, bt troi Tit Cng,nhm giai trao Vo Tam T tngcng lanh thng. Dng Tu Ha,v Tit Ngha, mt ngi trongtinh, trong ngha, khuyn canchng khng c, ben vit th saiTit An (chau Tit Cng gi sngcung v chng Tit Ngha) tm nHung Sn trai, noi ro m mu cuachng mnh, nh cac ngha s NguHung, Tn Han tm cach giai cucho Tit Cng. Tit An i ri, Tu

Ha ht sc au kh, thy mnh tran xa ma n ni luy chng/mchao ca sao rng tit gai nn tm

n cai cht t giai thoat.Tit Cng c Ngu Hung,

Tn Han cu. Tit Ngha b ho gitcht, nng tht n. Tit Cng itm Lan Anh va gp lai v cungH N tai mt ngi miu c bohoang gia rng su, ni th chnhNh t Tit Nhn Quy. Nh oailinh cua tin t, Tit Cng aanh bai c Tam T...

Ngi ta d thy cai tn Hsanh an co lin quan mt thitvi lp Lan Anh lac e(lptung Lan Anh sinh Tit Quy

trong rng su), mt lp tunghay, xuc ng va y sang tao cuaao Tn.

VN HINVIT NAM

19

Nhn vt Lan Anh, H N trong H sanh an

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

20/75

VN HINVIT NAM

20

T TRONG DI SANV ngh thut biu din, lp

tung nay rt c ca ngi khi yla ln u tin trong lch s snkhu VN, hanh ng sinh e cth hin trc tip trn san din.

ao Tn a cu th hoa tai tnh trnsn khu quan nim rt ep cuaphng ng va VN v s sinh ecua ngi phu n, mt s nnhuy khai hoa. S n nhuy khaihoa nay cang ep hn rt nhiubi o la cua ngi phu n tuytvi nh Lan Anh.

Co th noi, nu Tit Cng lanhn vt trung tm cua H sanhan th Lan Anh lai la nhn vtep nht, ln nht trong v tung

nay.Trong phn xng danh, Lan

Anh gn nh khng cung cpthng tin g v ring mnh, nangch noi n hanh phuc cuc sngcua mnh va Tit Cng Mtng hoa ao mt coi ring/hoi tumy kip mong co c. Trongsut v tung, cac nhn vt khacch goi Lan Anh bng ai t duynht: phu nhn, phu nhn cua traichu Tit Cng. Theo tch tungth Lan Anh vn la n chua LongSn trai. Nh vy, sau khi duyn cung Tit Cng, Lan Anha tnh nguyn lui lai pha sau,giao tron quyn chu nhn LongSn trai cho chang. Qua hai lptung t chc phuc binh cu TitCng va cung Tit Cng phavong vy Vo Tam T, ao Tn acho ta bit vo cng va mu tr hnngi cua Lan Anh. Nhng o

khng phai la quan tm chnh cuaao Tn. Quan tm chnh cua ngla ve ep tinh thn cua ngi phun nay, mt ngi phu n luntn tuy, xa thn v chng, la chda tinh thn cua chng nhngkhi gian nguy nht, t nguyn hysinh ganh vac toan b ganh nnggia nh, giup chng vng da bnch lo tron cai ganh non sng.Khi Tit Cng b truy ui,khng chn nng thn, Lan Anh

em n cho chang mt tnh yuva mt tiu giang sn. Khi TitCng gp him nguy, khng

quan ang bung mang da cha,nang mang lu la bng rng cunan kp thi. Khi Tit Cng ritr, hoang mang bi va thoat ligic lai lac vao nui thm cha thy

ng ra, th Lan Anh u ym vv Tha phu qun! Min ngoan vin mt hi/lo chi tunhim ngan trung/nay chung tagp lai nhau y/du phiu tri ina cung co v co chng/ta ing nay khng c th ta ing khac/hay ln loi ma tmng tm sa/ch can chi ma phuqun bun o nao. Trn ngnui gp ghnh tm ti, chng gai bt li, ma ging mt mu, Lan

Anh c vu Tit Cng vi cu hatlao xao song v ngon tung/giannan la n anh hung phai vay.a chau th Tit Giao, nim hyvong tng lai cua dong ho Tit,cung do Lan Anh nui nng va taxung hu t bao boc gia muitn ngon giao. Va by gi, pha saugic ui, pha trc non nginc khach cheo leo, noi nh HN la ang gia ng gia sa,ang chay gic chay gia, Lan Anhchuyn bung mnh run khp khil trao cha chan, e ri, sinh hacho Tit Cng mt a con trai.Hnh anh Lan Anh va sinh xonglp tc mt tay bng chau, mt taym con tip tuc xng pha treo nonvt thac thoat khoi trung vy cuake thu i tm chng vi cu hat bthu V vng mang ganh nghaganh tnh/phai lu u tay bngtay m/lu u tay bng tay

m/voi trng ngi bin thmnon cao co le la mt trong nhnghnh anh ky v nht cua mt ngiphu n ma mt nn sn khu coth sang tao.

Trong lp tung nay, ao Tna cho s hiu hanh cua Lan Anhkinh ng n thanh thn khinho c s gia h thai xung giupcuc vt can gian nan va thingling trong rng thm cua nang.

Tri t thanh thn a lp mt

an h sinh giup Lan Anhvung tron sinh n. Nhng Hsanh an khng ch co mt an

h sinh cua thn thanh. Con comt an h sinh khac cuanhng con ngi, do Lan Anhcung ca mt lp ngi nh H N,Tu Ha, Tit An, Ngu Hung, Tn

Han... kt hp lp nn cu sinh,h sinh cho y ch phuc thu, khatvong cu nc cua ngi anhhung Tit Cng.

Cung ging nh Triu KhanhSanh trong Din Vo nh, TitCng cung mang dong doi cnghu, cung sc ch van nhn (licua Tam T v vo ngh cua TitCng) va cung b cac th lc thuch sn ui truy sat tn cung.Nu Khanh Sanh tng v han

trng trai, c c vi cu hoi bitu la nha th Tit Cng cunga co luc thoai ch, tuyt vongngong tung thu non nc hi xaxi/nhn cung kim mt maythm tui h.

Tuy vy, hanh phuc hnKhanh Sanh, Tit Cng a tmc nha cua mnh. o la tnhyu ln cua Lan Anh, tm longtrung hu cua H N, s tit litcua Tu Ha, ngha kh bng hucua Ngu Hung - Tn Han. TitCng a vt qua moi gian nan,thach thc, bao phen thp t nhtsinh chnh nh nhng con nginay va cui cung chang a cungho lam mt tam hung hi lin ktLong Sn trai va Hung Sn traithanh mt cn c a vng chc mu ngay Hai vu tung kim bat biu thanh(Ch ng c mangun bao bin em lai thanh bnh

cho bn phng tam hng).Trong nhng con ngi lpnn an h sinh cho y ch phucquc cua Tit Cng th H N,ngi hu gai trung thanh, gn bonh bong vi hnh cung Lan Anh,la nhn vt rt ang chu y. y lanhn vt ngi dn tc thiu su tin xut hin trn sn khunc ta va la nhn vt c aoTn danh nhiu cng phu, tmhuyt xy dng.

H N t k v xut x cuamnh nh sau: Cai thu ng bacha nui ti, ti i n bui, n nu,

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

21/75

VN HINVIT NAM

21

n cao su, canh kin, ti trn rutrn ri, thang ni qua thang khacNhng la thay, c gai n bui ruthang ni qua thang khac odng nh lam c tt ca nhng

g ma v chng Tit Cng cn, tvic ln n vic nho, t vic dn vic kho. trai, H N bng b nui nng Tit Giao. Ra trn,H N la tuy tng tai nng mutr bn canh Lan Anh. Khi lac rngth nh H N v chng ho mitm c ng ra va mt oant trc thy sau nu ly H N H N i trc em ngcho. Luc Lan Anh e ri Tit Quygia ng lanh gic, cung mttay H N du . Va cung lai laH N phat hin ra cai miuhoang gia rng, chnh la miuth t Tit Nhn Quy, a LanAnh n thp hng cu khn,nh c t hin linh giup vchng sum hop, giup Tit Cngu sc anh bai Vo Tam T.Khng ch tn tuy, cht phac, datdao tnh thng, H N con to rart thng minh, thng to s i, le

i. Tra li cu hoi cua Lan Anh:Vy ch tre tay chn co a naotheo khng?, H N tnh rui:Luc ba nha nhiu tin, nhiubac, hn n hn nnh, hn da, xinkim, ch ch ba chay gic chaygia cc kh, hn theo hn n chi?.Cam canh chm ni v chng cuav chng Tit Cng, H N comt cu hat y trit ly ma ngixem rt thuc Mt mu khoi toamy ging/nhng ngi trung

hiu cam phn gian nan. Makhng ch co cu hat nay, rt nhiucu hat khac cua H N trong Hsanh an a in m trong tr nhngi xem nhiu th h: Sut suiluy nho thm bu/hat cm tm aod nao qun n, ngay ngay lnsui, treo non/bao gi cho ngvung tron nh xa. Va y labai hat ru tuyt hay cua H N rucu be s sinh Tit Quy:

Tai nghe vng vng thao trungla trung thao trung

Nh ngi qun t thong haithng xot rng rng hai hang

Ka ai nga thp en vangNuy quan bt chen thng hai

thng xot giai phin lam khuyng ng iTnh lang vng ve, vng ve

chn nayNgm ngui long thip ngim ngay th than

Nc a chay xung nhn gianla nhn gian

Hoa tri ng khu x xangmt mnh

ao Tn a sang tac ring chonhn vt H N mt iu ly vinhng ting m c trng nh tan no, kia kia kia, thng haithng xot. Sut trong nm lp comt trn sn khu, khi hat H Nch hat mt iu ly nay ma khangia vn m mn v no rt sinhng bin hoa va v li hat cua nong nghnh, su sc. o la nhngcu luc bat hay nht trong Hsanh an, cung vi nhng cuao Tn danh Lan Anh, TitCng (hat nam). Co th thy, aoTn dn nhiu yu mn gi gmvao nhn vt c gai Thng du

c ao cua mnh.ao Tn rt dung cng chonhn vt H N khng ch v tnhky ma chu yu bi H N la hnhtng co th biu hin ro phat hincua ng v cai v ai nhng conngi bnh thng, nho be, bnhan nht, thm ch b coi la moir nht. c bit, H N trthanh mt thn h mnh, mtngi sao dn ng hn nhin vathm lng cua v chng Tit

Cng - Lan Anh, dng nh aoTn a kn ao phat ngn mt ttng rt mi cua ng: mun vtqua kho khn sng con vatranh u, hy vong thanh cng,cac lc lng yu nc phai bitda vao nhn dn lao ng cungkh, o se la nhng ngi bao vva a ng ang tin cy nhtcua ho.

Nh vy, nhng con ngi hpnn cai an h sanh cho y chbt khut, quyt tm tr gian, ditnnh, khi phuc c cua TitCng hu ht la nhng ngi

hoan nan, sa c, bt hanh, nhngdn en, nhng cung inh theoth bc xa hi thi y. Nhng conngi bn han nay, nh Mac tngnoi, se la ci ngun cua mt cuc

cach mang rung chuyn, bi nulam cach mang cai ho mt ch laxing xch va cai ho c se la cat tri.

Trong cu hat khach ng cacua Tit Cng, Lan Anh, H N,Ngu Hung, Tn Han kt thuc vtung H sanh an:

Th cuc nan bnh duy huhn

Tha hng tng kh khi v

tnhTa co th nghe phang pht caikhu hiu lch s y sc tp hpma Cac Mac a giong ln chuu gia th ky 19: Hi nhng ke bn cung, hay lin kt lai. Tuysinh sau va mt sau Cac Mac hn20 nm (Mac sinh 1818, mt 1883 -ao Tn sinh 1845, mt 1907),nhng co le sinh thi ao Tncha co iu kin tip cn trit hoc

Mac. Tuy vy, bng quan h mtthit vi cac vn thn s phu yunc, bng suy t chim nghim,mn cam cua mt ngh s thin tai,ao Tn a phn nao v ra nhnthc ma trc o Mac a vitthanh khu hiu bn tri Ty. Vaao Tn a bay to nhn thc mime va y tnh cach mang otrong v tung cui cung cuamnh, H sanh an.

Su sc, mi me v t tng, bt ng trong phat trin hanhng kch, vn chng tinh t,sinh ng, nhiu sang tao v nghthut biu din va c bit la vicxy dng c ca mt h thngnhn vt c ao, y sc sngnh Tit Cng, Lan Anh, H N,Tu Ha, Tit Ngha... la nhng g atao nn gia tr c bit cua Hsanh an, khin no khng nhngc anh gia la mt nh cao

sang tao cua ao Tn ma con ccoi la kit tac sn khu cua muni.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

22/75

VN HINVIT NAM

22

T TRONG DI SAN

Cac ban co bit rng t luti co nhiu mc cam ivi cac ban nhac kh VitNam c dung trong t ncVit Nam khng?

Th nht, ti co mc camkhng ng thn, ng thu.Cn an so vi thung an th quadai. Ti thy mnh long khong nhcy tre miu va co rt nhiu ngicon cho ti la th d hnh, ddang.

Th nh, ti t c ai bit n,ch co nhng ngi sanh iu Catru min Bc, con t Thanh Hoavao Nam chng ai bit ti, duy ch

co Phu Nhun (thanh ph HCh Minh) tng co xom C u as dung ti.

Th ba, ti thit thoi nht trongtt ca cac cy an v ch co kep anng m ti trong tay va my trmnm nay khng c mt bonghng nao nng niu!

Sau khi t nc tr lai thanh bnh, nhng nhac kh khac cem ra lau chui va ln ln thamgia vao cuc sng m nhac trongnc. Ring ti phai chu nmtrong xo v Ca tru khng canh gia ung mc. Ca nngthng b coi nh mt khach ban

phn bun hng. Ngi thchnghe Ca tru mang ting la khachlang chi nu khng phaiphng trn bc, trong du.

Trong nc ch co c Giao sNguyn Hu Ba la ngi a tivao t liu nghin cu m nhacVit Nam cua ng. Nhng ngchuyn v nhac Hu nn ti ch

c xp vao hang t liu makhng c ng s dung. NgoaiBc co nhac s Nhun tm hiuCa tru va a nh nhac s inhKhc Ban giai thch v nhng kythut c thu cua ti, nhng rt tc hi gii thiu ti va ngh thutCa tru cho cac nhac s khac...

LI TM S CUA CY AN AYGS.TS TRN VN KH

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

23/75

VN HINVIT NAM

23

Nhng t nm 1976, khi Giaos Trn Vn Kh v nc, ghi mCa tru gii thiu cho ban be thgii qua a hat mang nhan hiuUnesco th ti mi co dp c ghi

m vao may co ky thut m thanhni va trong mt s th vin aihoc u My u co a hat v Catru sanh vai vi cac truyn thngln chu A. Ti bt u ctheo Giao s Trn Vn Kh trongcac bui gii thiu cua ng. Tuy lang gii thiu bng ting Anh vating Phap nhng ti cung hiuqua la ng khng tic li ca ngiti va bt u t o ti ht t timc cam ma co le con thy t tn.Khng thch thu sao c khi ngnoi rng a s nhac kh Vit Namt cac nc khac du nhp vao nhch an Tranh, ch an T ba, anhan nh u co gc t Trung Quc,nh anh trng cm co gc t minNam n (trng Mridangam),

con ti cung nh anh an bu (haycon goi la an c huyn) congun gc Vit Nam. Chung ti laico ca mt truyn thuyt t dngian v s ra i cua chung ti.

Ring ti nghe thut lai th theong Bng oan va TrongHu, di i nha L co ng inhL, ngi co cng vi vua L Li,mt hm i dao trong mt khurng nho gp hai tin ng cho mtming g ng ng va mt bc vehnh cy an ma noi rng: y lacy an trn thng gii, condung g cy ng ng ma ongcy an theo hnh ve trn y. Cyan o se giup con cu dn th. inh L nghe theo li day, vong mt cy an, tin thn cuati by gi, em ra an th thchim choc nghe ting an u baylai u trn cy. Khi inh L nb sng an, th nhiu loai ca cungli n ma nghe ting an. Tronglang, khi ting an cua inh Lvang ln th dn chung cung nma nghe. La thay, ngi bun thylong vui tr lai, ngi bnh th tm

lai c sc khoe.Ting n lan rng ra cac langgn bn. Khi chang n chuThng Xun, tnh Thanh Hoa,ngi bn sui gay an, dn chungthy ting an linh nghim runhau n trnh vi quan chu Bachnh Sa. Nm ngoai bn mi tuing nay mi sinh c mt gai ttn la Hoa, nhan sc tuyt vi.Nm ln mi, Bach Hoa tiu thmt hm i chi vi me trung

phong ri b cm. ng ba a tmkhp nc ma khng co lng ynao iu tr c. Nm c michn tui, nhan sc tuyt vi mach bun la khng noi nng gc. Khi Bach Cng nghe dnchung bao co chang tre tui co cyan mu nhim tr c cac bnhtt, ng cho gia nhn mang l vtn mi chang inh L v nha an cha bnh cho Bach Hoa. Saukhi thi l, chang so dy va an mt

khuc. Tiu th ang n cm saurem truc nghe ting an ngng n,ly hai chic ua go ln an th

theo ung nhp an. Khi ting andt khuc, nang bung ua ma noito ln: Ting an hay qua!. Th t bao cho Bach Cng, ng v cungmng r va nai chang an thm

mt khuc na. Bach Hoa tiu thlai dung ua go nhp. Bach Cngmi chang vao nha trong tngkin vi tiu th. Tiu th ngday chao vui ve nh gp ngiquen a lu. ng ba rt vui khithy bt u t ngay o, Bach Hoabt u noi nng nh xa.

Bach Cng co ln ha rng aicha cho con gai lanh bnh co thga con cho ngi o. Khi ban victhanh lp hn nhn gia inh Lva Bach Hoa, ai cung tan thanh.

L vt hoa qua c trng baytrong phong hoa chuc sangchoang nh hang trm ngon bachlap. Khi bc vao phong, trcmt tiu th trang sc lng ly,chang ho inh tng mnh lac liao nguyn, m an khay ln mtkhuc nhac mng, ming ca bai Tnhn ma hai cu u la:

ng phong hoa chuc da

Khang l khanh ky duynCo ngha la:Trong m ng phong hoa va

uc sang choangMng la i sanh duyn ep

e la lungRi kt thuc bng hai cu :Khc giao trn tuc phi thin

ngaBach nin inh Bach nht giaCo ngha la:Xui nn khach trn tuc sanh

duyn cung ngi tinHai ho inh va Bach sum hopmt nha va cung nhau sng trmnm.

Bach Hoa tiu th va go nhp,va hat theo ting an. Sau l cii v chng tre tr v sng langC am va lp nghip ni o.

Tht ra nu phai ln tm giapha, ti cung khng th bit ai ach tac ra ti bi v theo li truynming cac ngh nhn trong giao

phng L Kh th ngi u tinch tao ra ti khng phai inh Lma la inh D. inh L va inh

Ngh nhn Nguyn Phu e

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

24/75

T TRONG DI SAN

VN HINVIT NAM

24

D cung u la ngi co cng vingi anh hung ao vai L Li aanh ui qun Minh va lp nnnha L. Giao s Trn Vn Kh khii tm ngun gc cua t tin ti a

oc nhiu quyn sach va a co ghilai nhiu truyn thuyt lam chong bn khon t hoi la chn ly ni nao?

oan noi v hat a ao trong VuTrung tuy but cua Pham nh Hkhng thy noi chi n ngun gc,ch ghi rng: Hat a ao di triuCanh Hng a tht truyn sau ncui i L ch co a ao gia mihat c nhng iu c. Nu embt nhng a ao non hat th th le

li xin chu khng hat c.Theo cu Pham nh H, li hat aao bt u co t i Hng c(1470-1497). n nm 1919, cuHoang Yn trong khi nghin cum nhac tai Hu a ng trongTap ch cua nhng ngi ban c Hu (Bulletin des amis duvieux Hu) s thang 7 va thang9/1919, co nhc lai chi tit: a aolang C am huyn Nghi Xun,tnh Ha Tnh mi nm t tin s

u khn vua Han Vo , ngPhng Soc va Ly Thit Quai, vcn c theo mt truyn thuyt thLy Thit Quai la mt v trong Battin a ch ra cy an ay. Theokhao lun Cuc hat a ao cuaNguyn n Phuc ng trong tapch Nam Phong (thang 4/1923,trang 277): khi xa co ba Man aoHoa cng chua, con ng Bach inhXa ai vng ch ra m lut vacach b hat a ao day i. Luchat a ao con thanh, mi nm hailn vao mua xun va mua thu cohat chu t tin s ma tin scua a ao la ng Phng Soc vaL ng Tn. Qua mt loat bai vhat a ao a c ng trong cacs Bach khoa 81- 82, nm 1960,Giao s Trn Vn Kh a to ranghi ng v s xac thc cua mt struyn thuyt. ng Phng Socla mt vn s Trung Hoa i Han,L ng Tn la mt ngi tu tinc ao i ng xet ra chng coly g gan cho hai ng ch ra li hata ao.

Nu theo truyn thuyt cua haitac gia Bng oan va TrongHu ghi lai th hai v tin ng LyThit Quai va La ng Tn ahin ra va bay cho inh L tao ra

cy an ay u tin va nh vyt tin cua ti la ngi Vit chkhng phai ngi Hoa th ti tamyn long vi lp lun cua hai tacgia nay. Tht ra khng ai bit rohnh thu va kch thc cua ti mtcach ro rt. Trong nhng t liucon lai ch thy rng cu Phamnh H co ta hnh dang cua tinh sau: an ay cung gingnh an Tau ba dy (tc la cy an

Tam) nhng ay vung, doc andai, trn doc an gn 16 phm tyvi an 3 dy cung hi khac. Khikep ra hat th ly dy lng iu matreo an ngang lng gay viao xng hoa, tuy theo giong hatmau khoan ma ng nhp vi nhaunhng ting an thp kem khngcao hn ting hat c (Phamnh H, Vu trung tuy but)...

Pham nh H a miu ta ticung chung vi nhac kh khac

trong mt dan nhac mang tn laGiao phng thng c dungtrong cung nh thay th chohai dan nhac ng Vn va Cnhac, Nh vy tc la cui i nhaL ti cung co mt trong dan nhacCung nh va phu hoa cho canng, a ao cung co nhiu nhackh khac: hai loai trng, trng cmva trng manh (cung goi la trngcai), hai loai phach, trng cung

va cai snh (hoc snh tin), hailoai sao, truc va ch quan.Trng cung la mt cai phachlam bng tre gia, hnh dep nh cyon ganh, dai ba, bn thc ta.Phach o do ba gia go nhp(Pham nh H, Vu trung tuybut). Nh vy trng cung la tinthn cua c phach ma ao nngdung ngay nay.

Theo cu Hoang Yn, ngiNgh An va Ha Tnh anh an

ay rt hay. Tac gia co k lainhng nhac cng ni ting la: CuXng, Cu Ninh va Cu am.

Cang oc nhiu bai v ngungc cua Ca tru cua cac tac gia chuu nh Gustave Dumoutier,Georges Cordier (Phap), GastonKnosp (B) th chung ta cang thm

hoang mang v nhng bai nghincu co phn nao phin din. Vvy, hm nay tm s vi cac ban,ti ch mun noi ro mt iu la titin chc rng t tin ti la ngiVit - inh L hoc inh D ach tao ti ra di thi nha L vaoth ky th XV. Trong gii Ca tru congi cho rng ngh thut Ca truco t i nha Ly, ti sanh sau emun, khng bit ro th nao.Nhng phn ti th ti cha thynhng bc cham trn g hay hnhve nao cua ti trc th ky XV.Ngh thut Ca tru co th co trcth ky XV, nhng ti ch bit phnmnh la t tin ti a chao i tth ky XV...

Theo truyn thng xa manhac s Nhun a ghi lai, conhng cu dao an u nm cung:nam, bc, huynh, pha, nao. Khivao an co bn kh: song, n, rai,

la u. Tay mt khay co ting: v,vy, lia, tay trai nhn co cachnhn chun rt c bit. Kep anngay nay a bt u c luyntp theo l li cua ngay xa va tihy vong rng trong tng lai, tise c noi lai nhng ting cthu, c ao, tuyt vi cua cy anay c. Theo Pham nh H thngay xa, ti co 16 phm nhngngay nay ch con 10 hay 11 phm,nhng vi s phm nay, nhng

ngi an hay nh cu NguynPhu e (85 tui Hai Dng) ulam cho ngi nghe thch thu...

Ti rt ngac nhin khi mtngi Anh la Barley Norton m titrong long khay ln nhng tingphu hoa cho ca nng. Ti xucng v cung v khng ng mtngi nc ngoai bit cach sdung an ay. Tra li phong vncua ai Truyn hnh, BarleyNorton cho bit: giong hat cua bacu Quach Th H va ting an aycua ng inh Khc Ban trong ahat Ca tru cua Unesco lam cho anh

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

25/75

VN HINVIT NAM

25

thch thu va a sp t thi giansang Vit Nam tm hoc cho cngh thut chi an ay. Anh ticcho thanh nin Vit Nam khngthy c net tinh vi va t nh cua

an ay...Khoang 10 nm sau nay, trongcac CLB tnh va tai Ha Ni conhiu thanh nin hoc an ay vanhiu thiu n hoc ca. Ti rt sungsng khi c cung cac ban trey biu din Ca tru. Tai thanh phH Ch Minh, ti c mt phu ndung ti an theo nhng nghs ngm th. Mt vai ngi miu noi rng ngon an cua ba yti tn, nghe c, nhng ba yhoc khng co thy.

Tai min Bc, trong nm 2006,co mt ca nng tre va hoc bai ban Ca tru vi ba Nguyn ThChuc Ha Ty, va hoc an ayvi cu Nguyn Phu e HaiDng. o la c Pham Th Hugiang vin day mn Ty ba taiNhac Vin Ha Ni. Trong bui hocan vi cu Nguyn Phu e, tuy ccha bit an ay ma a lp lai

c nhng cu thy mi an.Thy ngac nhin va sau o anhn c lam hoc tro chnh thc.Thy nhiu ln a khen c co bantay vang, hoc mau, nh lu. Trongmt bui man am vi GS TrnVn Kh, thy Nguyn Phu e conoi: Con be nay hoc rt mau.Mnh an cho no nghe cu nao lano cp mt cu o. Ti a daynhiu hoc tro ma cha gp ca nao co ting an ging ting

an cua ti nh c nay. Ti rt vuiv ngh rng sau nay du khngcon trn i nay na vn co ngigi c ting an va cach ancua ti.

Ring ti, cha bao gi ti cmt ngh s thuc v phe n, treva ep, co sc lai co tai cho ti phatm ra c nhng ting an vagn guc, va bay bm nh cPham Th Hu. C khng phai chhoc cho bit qua loa, thoa tanhhiu ky, ma c quyt tm hoc nni n chn vi ca tm va tr cuamnh.

Sau khi c hai thy cho laml m xim ao, c vn tip tuchoc vi hai thy, ng thi trao laiting an o cho tui tre. Trongmt bui gii thiu nh ky vngh thut Ca tru cua nhomThng Long do c lp ra, di sh tr cua hai thy va nhiuchuyn gia nghin cu Ca tru, cco cho mt c hoc tro rt tre man ay phu hoa mt bai hat.Ti sung sng, rung ng diban tay non nt cua em be o valong tran y nim tin rng t yti se khng con s b chm trongqun lang.

Cac nha ong an t my nmsau nay c t ong an nhiuhn trc. Nhng cy an aymi c ong cn thn, cham trkheo, nhng hnh nh cha co cy

nao co th sanh c vi nhngcy an c ngay xa v mt mthanh?

Du sao, ti cung rt lac quanv thy ngh thut Ca tru ang coc mt ngun sinh lc mi.My nm gn y, ti c nhiuthanh nin, ca thiu n, nng niuti, bo thi gian hoc cach s dungmt cach nghim tuc. Mong rngngon la trong tim cua cac ban trese khng phai la ngon la rm bcphat bc tan, ma la ngon la

thing se chay mai, chay bng vithi gian !Cac ban i! Ti a ht mc cam

t ti ri. Va ch mong nhng ngayti y ti se c nhac s minTrung, min Nam nc Vit tmnghe va hoc tp. Xin oc tng cacban bn cu nha th Nguyn HaiPhng a vit v ti:

Tn Em nh co ma khngBn dy dn dt trm sng v

ngunCa tru, ht, phach gionTui phai xanh, cham ting

an lai xanh!

ao nng Pham Th Hu

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

26/75

VN HINVIT NAM

26

T TRONG DI SAN

L

ang Nm (xa ai ng, huynVn Lm, tnh Hng Yn) co

canh quan, kin truc truynthng thun Vit hi tu nhiu net vnhoa ban sc n nay con lu gic. Pha ng co cng lang skhc ch "ng Cu mn", co bnct ng tru trang tr cu ky. Gialang co mt h ln, dai 300m, giaco mt chic cu bc qua, xungquanh ng lang c va gach

nghing. Quanh h la nhng nginha mai ngoi san sat, c bit co 7

nha th cua 7 dong ho lin k ckin truc theo kiu dang c ngbng Bc B. Cui h co cy c thuhang trm nm tui trum ln nginh Tam Giang, cung chic ginglang con nguyn ven. Cach cnglang vai trm met v pha ng comt cu a 9 nhp u rng bc quacon sng Nguyt c ni ng lang

vi ch Cu Nm, chua ai ng.Lang Nm co ngh uc ng truyn

thng nn ch Cu Nm trc y lani mua ban sm ut phuc vu chongh uc ng. Ch Cu Nm a ivao cu ca dao: ng nat th vCuNm, ngi chua Nm tn t la LinhThng c t, nm ngay canh chCu Nm.

Chua Nm c xy dng t baogi khng ai con nh. Hin nay chua

LINH THNG C TTheo truyn thuyt th xa kia Chua Nmc xy gia rng thng c thu. Phai chngs linh thing cua ngi chua, cung nh cuaao Pht, cng vi s tt ti cua ngan thngtrn manh t nay, ma co tn Linh thng ct.

Cu nh chua Nm

Tng c trong chua Nm

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

27/75

VN HINVIT NAM

27

con bao tn c hai tm bia ln tsau hu cung ghi lai nhng t liu vcung quy bau: Thi Hu L, iChnh Hoa, nm Canh Thn (1680)sau khi ln ngi, nha vua a cho xy

dng lai chua nay.Tip theo vao cac nm NhmThn (1692), Giap Tut (1694), inhSu (1697), Mu Dn (1698), KyMao (1699) tip tuc tu sa lai tinng, Hu cung va hanh lang. NmChnh Hoa th 21 (1700) chua csa lai cac ct tru, tao thm tng,m rng sn chua. Nm Canh Thnhth 4 (1796) chua xy thm gacchung va m rng hai day hanglang.

Thi nha Nguyn, i vua ThanhThai nm th 11 (1899) chua Nmlai c trung tu thm mt ln na.100 nm sau ln trung tu nay, quabao bin i thng trm cua lch s

cung nh s pha huy cua thin nhinbao t, Chua b xung cp nghimtrong.

Thang 9/1998, Trung ng Giaohi Pht giao Vit Nam b nhim ai

c Thch ng Hu v tru tr taichua. T o n nay, ai c acung Chnh quyn, oan th va nhndn xy dng lai ngi chua ngaycang khang trang, phu hp vi canhquan va qun th di tch tai ngi langc. Ngay ngay cac cu cao tui vnct phin nhau n lam nhng cngvic nha chua.

Ba Trnh Th Loan, 71 tui, mtvai chua k: Tt ca chung ti t gian tre khi ra lao ng cho nha chuau rt phn khi. Hang ngay ti rachua h co cng vic g nh lam covn, don dep, sp l th ti cungloan bao cho cac pht t 11 thnn lao ng. Ngoai cac thn

trong xa con co khoang 300 pht tthp phng na cung nng ngiup nha chua.

Qun th di tch lang Nm cknh co nhng ngi nha c, co ch

Nm, Cu Nm, nh Tam Giang vac bit la Chua Nm - ni bao tngn nh nguyn ven hn 100 photng c.

y chnh la mt qun th di tchlch s vn hoa co cac yu tc bantao thanh mt lang qu tiu biu cuaVit Nam.

Ngay 12/2/1994, B Vn hoathng tin a cp bng cng nhn Ditch lch s vn hoa cho qun th ditch nay.

tn vinh ve ep cua qun thdi tch nay, va tao ni cho ngi dnth gian van canh pht, nha chuaang co y tng thit k d an mrng tn tao khu vc vn chua.

ai c Thch ng Hu noi:Theo y tng cua nha chua th phaico thm mt mu t trng tre vatrng truc, thm mt mu t trng cy su c thu khach i lmat me hn va xa xa th co lu hongmat. Trn lu o co mt quyn kinhnoi v pht giao va cac sach noi vnet vn hoa cua Vit Nam. Chua naysat sng Nguyt c, co th sau nayse xy dng mt thap cao 54 met lam bao thap. Sau bao thap y coth xy dng mt trai dng lao on cac cu gia c nh hoc cac cumun n vui canh Pht.

Ngoai chua Nm va cac di sanvn hoa vt th, ngi lang Nm coi sng tn ngng, tm linh phongphu. Trong mt nm, nhiu hi henh am c t chc: 12 thang

Ging hi lang, 13 thang ging cacdong ho lam l t xun, 15 thangging lam l thng nguyn, 15thang T l trung nguyn, 15 thangbay l ha nguyn va 21 thang chapla l tt nin. Trong ngay hi lang,an ng trong lang n tui 55 ckhao lao, ngi i xa khng v thphai np l trnh lang. Con gai lang ily chng phai cung tin vao nh 20mm ng hoc xy dng vai chucmet ng lang bng gach. Ngay

nay tp tuc nay a c bai bo chophu hp vi net vn hoa mi.

(Theo ao Doan, DLVN)

Cu Nm

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

28/75

VN HINVIT NAM

28

C dn ng bng sng Cu Long xa trongqua trnh lao ng mt nhoc, ho ngoai vic nca, ho hat, sang tac ca dao, con t ra cu .Nhng cu nay a lam cho tri thc cua con ngikhng ngng c nng ln, ng thi cung giup hogiai khuy trong qua trnh lao ng mt nhoc. cbit, trong kho tang cu ng bng sng CuLong, cu c thoat thai t ca dao kha nhiu.Ngi ta hay t cu trn cai nn cua ca dao, hocla t cu theo hnh thc cua ca dao lam cho cu vn hn, d thuc hn, hay hn, giup ngi ta d nhhn. iu nay cung chng to kha nng quan sat tinht, tr tng tng c ao va cach vn dung linh hoatcac th th dn gian trong h thng cu cua ngidn lao ng xa:

Gm vang hai li gm vangThac th chu thac, ch bung nang khng bung.(Con Sam)Nm thng cm hai cai sao

ui an tru trng chui vao trong hang.(n cm)Cy g co qua khng hoaV chng khng la ch gia, ch non.(Cy cn)Thn ta khng me khng chaVn khng ho hang, nha ngi dng.(Cy chum gi)Ngi dn lao ng xa ng bng sng Cu

Long rt m truyn Tau. V vy, t t tng, iu nhnngha n tn cac nhn vt trong tiu thuyt Tau uht sc quen thuc i vi ngi dn ni y. Chng

nhng trong ca dao, ho, ve, ma ngay ca cu ta cungthng bt gp cac cu ch Han, nhng cai tn thngmang y ngha co tnh cach nhn vt tiu thuyt, nh

Khng Minh th tng trng cho chnh ngha, TaoThao la phi ngha...

Trn th Gia Cat cu phongDi thi lp trn hoa cng anh TaoHai bn ta hu xng vaoanh cho tao chay nga nhao xung sng.(Lo ren)V thu, v v, v nh, v tmChn sn lm hay n tht sng.(Cai tht)Gio lao xao trng ngon thao layBan ngay dao chn tin aiTi lai nm k vach ngocBi thng chua nn thn ti ci ccGm mnh tan con mt nm xng(Cy chi)Phn ln cac cu ng bng sng Cu Long

xa thng xoay quanh cac s vt, hin tng co linquan n i sng hng ngay cua con ngi. o la

nhng cng vic hang ngay, nhng dung quenthuc, nhng hang cy xung quanh mnh, nhng brau, bui co...

u rng ui phung loe hoeMua xun p trng, mua he n con.(Bung cau)Thn em bui bChng con khng co ma nh ting ku.(Rau ma)ng gia ngi canh b sngCo trm con mt ma khng thy ng.(Trai khom)

Mt ct ma chn mi keoVai xanh vai o ma treo bn b.(Cy du)

T TRONG DI SAN

CU NG BNG SNG CU LONGTRN NGU LAC

Cu la mt dang thc sinh hoat vn hoa dn gian cua c dnng bng sng Cu Long. No phan anh tm t tnh cam, thhin nhu cu mong mun thoa man tri thc, nhu cu c vuichi, giai tr cua tng lp nhn dn lao ng. Cu la mtdang sang tac phan anh cac s vt va hin tng cua th giikhach quan gia vt (li giai) vi vt c miu ta (cu). S lin tng trong cu thng bt ng, d dom vamang nhiu mau sc khac nhau.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

29/75

VN HINVIT NAM

29

Tron tron nh la ta tRt xung ao h u t ui kh.(Cai va)Cht u ni nghip t tinEp m ly du, xng tht bo i.

(Cy ma)Hin ngang ma ng gia ngCm c tp trn, rn rang tin qun.(Ngi chn vt)Ngi nng dn ng bng sng Cu Long xa

sng chu yu da vao nng nghip, ma cuc sngnng nghip th phu thuc rt nhiu vao cac hintng t nhin. V vy, cac hin tng t nhin a lai mt du n su sc trong tm thc cua ngi dnni y, phan anh kha ro trong cac cu dn gian:

Cy cao ngan trng, la rung t tungNu thi c, nng thi khng.(Tri ma)Thoat e th moc hai sngn khi lng chng th nh bung ra.(Trng u va gia thang)Xanh xanh, o o, vang vangBc cu hoa ly, nm ngang gia tri.(Cu vng)c bit, ng bng sng Cu Long, co nhng s

vt, s vic, hin tng lai c nu thanh nhiu cu khac nhau. Chng han:

Cung noi v mt trng th co:

Trn tri nh la ta ti bin, i h no cung i theo.

Co ai mt ep nh hoaT bn nc S sang qua nc TnMi lm, mi sau th vT ba mi tui chng h vang lai.Cung noi v cy xng rng:Sanh t, danh triTht da khng co, sng i c kim.

Danh ti vn trn tri

Sanh ra cai ct ni dng trn.Cung noi v cy da:Cha me co toc, con troc uCha me sng lu, con cht chem.

Mt ct nha ma chn mi keoChng th khng co ma eo ca um.c bit, ngi dn ng bng sng Cu Long

a t ra nhng cu ht sc bong by, mang tnh trtu t cac vt bnh thng. Dang cu nay oi hoingi giai phai thng minh, nhanh ngh va c bit laphai co tri thc mi mong giai c:

Chut ku chut cht trong rngAnh i cho kheo, ung ging me hay(Banh bo)

Hoi ngi ngi da loan phongToc my dn song co chng hay cha?(Banh hoi)Dnh dch tron tron, kh don t deoDu con t teo, cung cho rng nhiu

(Banh a)Sng tron vanh vanh, nui lanh nh tinCon gai nha tin, m u ma ln(Banh tri nc)Ngi dn ng bng sng Cu Long co mt kho

truyn tiu lm rt phong phu. Du n tiu lm naycon th hin ro qua nhng cu tuc. S lin tngcua con ngi xoay quanh cac vn sinh ly, khintrong cu co yu t tuc. Xu hng nay co mtngun gc xa hi nh tiu lm, tuy nhin khng mangni dung xa hi ma thng ch co tac dung gy ci.

Hnh tng cu tr nn tinh nghch, hp dn, cbit bt ng khi cac cu rt tuc lai co li giai ht scthanh:

Con ai trng ta nh ngaem ra ma tm gia sng giang haTm ri phai ci ao raMnh trng nh nga, u i non xanh.(Cy gia)Hai tay nm ly hai tayTreo ln cai bung, hai chn choi choi.(ap xe)Phn em la gai c bac i

Ke i qua co ba bn caiNgi i lai co chn mi lnEm khng cho, mch long c bacEm cho co ri t ao mnh em.(Cuc a mai)Ngoai ra, ngi dn lao ng ng bng sng

Cu Long con s dung hnh thc chi ch trong cu cua mnh:

ng luc ng li ngang sngCai u ng t, cai mnh ng kh.(Luc bnh)

Hai tay mang goi thng xngMa ku mc ma, theo chng c theo.(Ca bac ma)Cu la mt dang sinh hoat vn hoa dn gian cua

ngi dn ng bng sng Cu Long xa. Ngayxa, trong qua trnh lao ng mt nhoc, ba con ta conhu cu ngh ngi, co nhu cu ca hat, ho... giai tr,va cung la bay to long mnh. Bn canh o, ho cont ra rt nhiu cu th tai nhau, vui ci saunhng gi lao ng ra ri. Va o cung la thoa mannhu cu tri thc cua mnh. V vy, noi g th noi, cu vn la mt loai hnh sinh hoat vn hoa dn gian rt co

gia tr trong kho tang vn hoc dn gian ng bngsng Cu Long xa cung nh nay.

(Bao Cn th)

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

30/75

VN HINVIT NAM

30

TRONG I SNG HM NAY

Mt ang chn chnh khng baogi che giu khuyt im. Ch conhng ang ti mi khng dam cngkhai thiu sot sai lm cua mnh trcnhn dn. Khng ai co th bi xuc ngi cng san tr khi ngicng san t bi xu mnh.

Cu noi cua Bac H, li kt vcheo m trng cua oan cheoTng Cuc hu Cn vang ln trongting v tay vang di khan phong rap

Hng Ha trong m din ra mt ngay10/11/2008, cho thy thanh cngcua mt m trng cheo...

m trng la v kch cua tac giaLu Quang Ha vit v cu chuynBac H t tay ky ban an t hnh mtcan b cao cp, Cuc trng CucQun Nhu, trong khang chin chngPhap. Nm 1987, v kch c aodin Doan Hoang Giang dan dngln u tin trn sn khu oan KchQun Khu II (nay a giai th) va gy

c ting vang ln. Sau o, chnhDoan Hoang Giang a dan dng laim trng cho Nha hat Kch VN vatr thanh mt im sang trong Hidin Kch noi Toan quc nm 1990.

Nm 2005, Nha hat kch VN vaai Truyn hnh VN t chc dandng lai m trng vi s tham giacua gn 100 din vin cua Nha hatKch VN, Trng ai hoc Sn khuin anh VN, phat trc tip trn Nhahat truyn hnh trong dp ky nim 60

nm Quc khanh, tip tuc gy xucng manh me trong cng chungsn khu va truyn hnh ca nc.

m trng la mt v chnh kchgiau sc lay ng. V din cho tabit t trong long cuc khang chin

chng Phap thn thanh cua dn tct hn na th ky trc, nan thamnhung a xut hin, lng hanh, cdung tung, gy nn bao chuyn aulong va vic dit tr no phai tra mtcai gia t nh th nao. V din connh di ngn thing ling trn snkhu cua Bac H v nan tham nhung

va vic phai quyt tm dit tr t nannay bng moi gia cu lai nim tinb v cua chin s nhn dn viang va Qun i. Chng nao nantham nhung con tn tai va tac oai tacquai, vn cua v din t ra secon lun nong bong, cp thit.

Tuy vy, y la v kho dng, kho

CO MT M TRNG CHEONHT ANH

Mt s canh trong v cheo m trng

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

31/75

VN HINVIT NAM

31

din. Trong hn 20 nm qua du lamt v kch hay nhng ch mi co hain v a ln sn khu thanh cng.

Khi nghe tin oan Cheo Tngcuc Hu cn quyt nh dng m

trng, khng t ngi nghi ngai.m trng c cho la t cht cakch. Co mt oan cai lng phaNam a tng dung cam dng mtrng nhng a khng my thanhcng. V chnh kch hin ai ycht chnh lun nh m trng sec cheo hoa ra sao? Cac dinvin tre cua Cheo Tng cuc Hu cnliu co ganh ni nhng vai kho nhai ta Hoang Trong Vinh va c bitla Chu tch H Ch Minh? Nhng di

ngn nghim khc cua Bac H nhcu noi Sc manh cua cach mang lalong tin cua hang triu qun chung.Co long tin th kho khn nao cungvt qua, ke thu nao cung anhthng. Mt long tin th tan ra, sup .Cng san ma n cp, ma ha hipnhn dn, ma ham hai ng ch, malun nnh cp trn th con ai tin, aitheo cng san na se xut hin trnsn khu cheo vi sc nng thnao?...

Hang loat cu hoi nan giai o ac nhng ngi lam v (ao dinDoan Hoang Giang, tac gia chuynth Hoai Giao, nhac s Hanh Nhn,hoa s Hoang Song Hao, bin aomua Ngoc Cng) va tp th oancheo Tng cuc Hu cn tra li bngmt m trng cheo y scthuyt phuc.

Trung thanh gn nh tuyt ivi nhng g a lam nn thanh cngcua nguyn tac kch noi, gi nguynkt cu, ch tinh lc bt tnh tit,khng lam dung hat mua, t chcnhng tr hat mua kha t, s dungdan ng ca tao nn mt khng gianuyn chuyn cua kch hat truynthng, v cheo m trng vn gic tnh chnh lun sc sao cuanguyn tac ma tng thm hiu ngtr tnh. c bit ang khen la dandin vin tre cua Tng cuc Hu cnvi Ngoc Cao (vai Chu tch H ChMinh), T Long (ai ta Hoang TrongVinh), Anh Tun (Trung oan trngHoang Trong Dung), Lm Thanh(th ky Thu Phng), Hin Lng (vHoang Trong Vinh), Xun Ngha

(trc ban), Kim Quy (ch nui BThLoan)... a gy c n tng tt. Vaht sc bt ng la thanh cng cuangh s tre Nguyn Cao trong vaiChu tch H Ch Minh.

Mt trong nhng thach thc khokhn nht khi dng m trng vicxy dng nhn vt Bac H, hnhtng trung tm cua tac phm. Vlanh tu ti cao cua dn tc xut hintrn sn khu n gn 40 phut din.Hai canh lam nn sc chinh phuc lncua v din chnh la hai canh co BacH: canh Bac n thm trung oancua Hoang Trong Dung va canh Bacthc trng m i n quyt nhky ban an t hnh mt can b caocp cua Qun i ma Bac tng rtyu mn tin cy.

Chang din vin va mi ratrng, ch mi vai tui ngh NgocCao a c Trng oan, ch aongh thut ao L va ao din DoanHoang Giang tin tng trao cho vaidin rt ln va rt kho nay va anh akhng phu long tin cua ho. Vi tingnoi va cach i, dang ng rt H ChMinh, vi i mt sang va li dinmc mac chn thc, hnh tng BacH nhn t va dn gia, anh minh vanghim khc do Ngoc Cao th hina thc s gy xuc ng vi ngixem.

Vi m trng, ao din DoanHoang Giang a tao nn mt Bac H

- Tin Hi (oan kch qun khu II),mt Bac H - Trn Thach (Nha hatKch VN) va gi la mt Bac H -

Ngoc Cao, mi ngi mi ve nhngu co nhng thanh cng ang trntrong.

Nm 2008 co ve nh mt nmtr lai cua cai tn rt c hm m

Doan Hoang Giang. Con ngi buibm ngng ngao ma thng minh tinhnhay, ngi ao din ky tai tng taonn ca mt th gii Doan HoangGiang trn sn khu VN vi hangtrm v din y ma lc y vai nmnay vn hng hc cay ai nhng cacv din lin tip ra i cua anh co vea nht nhat va t lp lai mnh.Khng t ngi coi nh Doan HoangGiang nh mt phu thuy a htbua phep. t nhin, anh lam nao

ng sn khu pha Nam vi bn v

din, c bit la vi Ta qun L VnDuyt cua Nha hat Kch TPHCM, ritr lai Thu tao cn st mi cuaNang Si Ta tn trang cua cheo Ha

Ni, giup ao din tre Anh Tu dngkch th nghim cua Nguyn HuyThip va lam nn mt m trngcheo ngoan muc. Tao nn mt vcheo chnh tr y sc cun hut trnsn khu mt thng hiu cheo lncua nhng v din lch s, dn gian,giup b mn kch hat truyn thng cxa nay tin rng mnh co th chinhphuc ngi xem ca nhng taihin ai gai goc nht, Doan HoangGiang giup chung ta tin li anh noi:

Anh cha h gia, anh vn con sungman lm. Khi cn thit, Doan HoangGiang t bit toa sang.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

32/75

VN HINVIT NAM

32

- Y tng chng trnh nay a n vi ng nh thnao?

+ Trong rt nhiu nm qua, ti a trn tr nhiu vvic lam th nao bao tn va phat trin ngh thuttung mt cach hiu qua. Cung a lam rt nhiu vic,a c gng rt nhiu, nhng qua thc la rt kho... Chcanh cung thy o, cac nha hat tung trong Nam ngoaiBc u chng my khi sang en, con cac anh em

trong ngh hay co lin quan u cam thy lung tung,thm ch la b tc...Y tng chng trnh nay la cua anh Nguyn

Hng, giam c sang tao Cng ty Truyn thng nghthut Sng Vit. Ti a rt vui mng khi nghe anhtrnh bay y tng va ngh ti ng ra t chc thchin. Phai noi la ht sc c ao, ma cung ht sc thct.

Thc t la g? Th nht, ung nh Nguyn Hngnoi, la bao nhiu nm qua, chung ta a khng quantm ung mc n vn cng chung. Dng nh,chung ta a qua an tm vi nim tin duy tm la cngchung ngh thut t nhin ma co. Va do o, a bo quacac hoat ng truyn thng va ph cp kin thc v

ngh thut tung n moi ngi dn... Th hai, chungta a thiu s quan tm ung mc n cac thay itrong bi canh va mi trng xa hi. Trong bi canhva mi trng ng ai, cng chung cua ngh thuttung a rt khac. Ho co nhu cu va co cach nhn nhnrt khac nhau tuy theo v tr va thanh phn (xa hi) vngh thut tung. Du khach nc ngoai co nhu cu vacach nhn khac; tr thc tre trong nc co nhu cu va

cach nhn khac... Khng thy iu nay, chung ta akhng thit k c cac chng trnh hoat ng phuhp. Th ba, chung ta cha quan tm ung mc ncac vn phng phap hay a thiu mt nhn thcly lun rng rai hn trong vic truy tm phng phap.Thm ch n gian hn, la a khng chu tm hiu, hochoi mt cach thoa ang cach lam cua cac nc chungquanh trong vic bao tn cac di san vn hoa tng t.Nh Trung Quc vi Kinh Kch, nh Nht Ban v ikch Noh chng han.

c ao nh th nao? Trc ht la cach t vn khng ch la mt di san vn hoa cn c bao tn,phat trin, tung con la mt tai nguyn vn hoa du lchcn c khai thac tn dung, mt mt, a m rng

MU LM thc hin

TRONG I SNG HM NAY

Ngay 9 thang 10 va qua, tai Furama Resort a Nng, C quan ai din tap ch Vn Hin Vit Nam tai min Trung va Ty Nguyn vacng ty truyn thng ngh thut Sng Vit (Rivervietnam) a t chc hop bao gii thiu Chng trnh ngh thut Cng ng khampha ngh thut tung tai TP a Nng. Mt chng trnh y tham vong, khng ch nhm quang ba cho ngh thut tung, thu hut cngchung n nha hat tung Nguyn Hin Dnh, ma con hng n muc tiu hp dn du khach n a Nng, va, gi m mt cach nhn,cach lam mi trong vic bao tn va phat huy vn hoa dn tc cung nh quang ba du lch...Chung ti a co cuc trao i ngn vi nhavn Hoang Minh Nhn - trng ban t chc chng trnh - ao su hn vao cac kha canh c ao cua chng trnh nay.

KHONHNG KHNG THKHNG LAM

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2008

33/75

VN HINVIT NAM

33

khng gian giao tip, khng gian tn tai cho tung, mra nhng kha nng thc t mang lai hiu qua tt hncho hoat ng bao tn va phat trin ngh thutTung..., mt khac, bin Tung thanh mt trongnhng tac nhn thuc y kinh t du lch phat trin...

Tip theo, la cach thc hin. Khai thac cac u th vmt truyn thng cua cac hnh thc ngh thut th giacva s kin quan h cng chung quang ba cho tung, thu hut cng chung n nha hat tung la mt cachlam c ao. ung la khi hnh anh nhn vt Tung thhin qua cac hnh thc ngh thut th giac nh anhchup, tranh, tng, vt phm lu nim... cang phbin, th ban thn ngh thut Tung cang c quangba, kin thc v ngh thut Tung cang c ph cp.iu nay ng ngha vi vic cng chung ngh thutTung ngay cang c nhn rng. Ngoai ra, nhngsan phm ngh thut th giac chuyn ch hnh anhngh thut Tung noi trn, cung vi ngh thutTung, cung chnh la nhng san phm thc t tao nns hp dn cua mt nn vn hoa du lch.

- ng co tin chc la chng trnh nay se thc hinc va se mang lai hiu qua nh mong i khng?

Nu thc hin c, ti tin rng chng trnh nayse mang lai hiu qua rt tt-khng ch cho tung macon cho nhiu th khac na. Co ch nu y, v thc hin c cn phai co tin, cn phai c s ungh cua rt nhiu ngi, t cac cp chnh quyn, cac nhatai tr n cac c quan truyn thng. Hin tai, chung

ti ang cht vt vn ng s tai tr, s ung h nay.- Vng, vy ng co thnoi cu th hn v ni dungchng trnh nay khng?

+ Co bn ni dung chnh:Mt, la trai sang tac nhip anh va hoa Kham

pha ngh thut tung keo dai trong vong 15 ngay.y la hat nhn cua chng trnh, tao ra mt h thnghnh anh va tac phm hoa khai quat c trng vacac gia tr tiu biu cua ngh thut Tung, nhm lamc s cho cng vic truyn thng, ph cp kin thc vngh thut Tung va thit k, tao mu san phmthu cng my ngh, hang lu nim gop phn phat trin

san phm cung nh