Tạp chí Văn hiến số 4 năm 2005

8/9/2019 Tạp chí Văn hiến số 4 năm 2005

http://slidepdf.com/reader/full/tap-chi-van-hien-so-4-nam-2005 1/75

Taåp chñ xuêët baãn haâng thaángGiêë y pheáp hoaåt àöång baáo chñ söë 397/GP-BVHTT

to soån - tr sûå:30/79A Lyá Nam Àïë - Haâ NöåiÀT: 04.7471896; FAX: 04.7337686Email: [email protected]

Vùn phon å dïån å tP.HcM:288B, An Dûúng Vûúng,Quêån 5, TP.HCMÀT: 08.8353878

chu nhïåmHoaâng Chûúng

töín Bïn êåpHöì Sô Võnh

Pho töín Bïn êåp thûn rûåNguyïîn Thïë Khoa

Pho töín Bïn êåpNguyïîn Thïë Kyã Nguyïîn Minh San

gm öë ïu hnhVoä Thaânh Tên

thû ky o soånTûâ My Sún - Nguyïîn Hûäu Phaái

Höå ön Bïn êåpNguyïîn Nam Khaánh - Trêìn Baãng - Mõch QuangTrêìn Vùn Khï - Hoaâng Trinh - Vuä Maäo - ThaáiKim Lan - Phaåm Thõ Thaânh - Phaåm Viïåt LongÀùång Nhêåt Minh - Àoaân Thõ Tònh - Trûúâng LûuThanh Hûúng - Nguyïîn Thuyïë t Phong

trònh b yTrêìn Thùæng

Bò 1AÃnh: TTXVN

t rå ph hnhTöíng cöng ty Haâng khöng Viïåt Nam

Doanh nghiïåp saách Thaânh NghôaTP. Höì Chñ Minh

in åXûúãng in Tin hoåc, Haâ Nöåi

Giaá: 16.000à

VÙN HIÏËNVIÏÅT NAM

Vúái caác taác giaã:Hoaâng Phan, Trêìn Huêë n, Giang Nam, Àùång Nhêåt Minh, Thû Trai, Nguyïîn Khoa Àiïìm, NguyïnNgoåc, Lûúng Lï Giang, Höì Sô Võnh, Thûúång Höìng, Quaách Têën, Nguyïîn Nam Khaá nh, Tö KiïìuNgên, Nguyïîn Xuên Hoaâng, Trêìn Vuä Mai, Lï Àiïåp, Nguyïîn Thïë Khoa, Haâ Phûúng, Phaåm QuangNghõ, Thanh Tuá, Trêìm Hûúng, Trêìn Hoâa Bònh, Trêìn Baão Hûng, Nguyïîn Thanh Bònh, Hoaâng Mai,Hoaâng Chûúng, YÁ Phûúng, Phûúng Uyïn, Thuác Minh...

2. Haânh hûúng vïì àêët Töí9. Nhû múái höm qua12. Con chim thúâi gian vaâ têìm nhòn cuãa nhaâ thú14. Haånh phuác cuãa möåt thïë hïå cêìm buát22. Nghïå thuêåt vò ai?

24. Voä Duy Dûúng - ngûúâi con Quaãng Ngaäi úã àêë tNam böå26. Cêu thú khuêë t lêëp cuãa möåt Taâi nûä28. Àöìng chñ Trêìn Kiïn vúái võ trñ chiïën lûúåc cuãa Têy

Nguyïn31. Vùn Cao vaâ söng Huïë 32. Söng Hûúng - Di saãn vùn hoáa thïë giúái?36. Nhaâ cöí Goâ Cöng40. Nguyïîn Vùn Vônh - tûâ “baãn nùng chûä” àïën yá thûác

vïì möåt cöng cuå vùn hoáa44. Kho saách cöí Têy Bùæc46. Êm vang nghïå thuêåt Ca truâ48. “Cöåi xûa” sûå trúã vïì vúái nghôa lúán cuãa dên töåc

54. Pho sûã thi àiïån aãnh vïì àaåi thùæng muâaxuên56. Nhúá anh Vuä Kyâ - ngûúâi thû kyá

têån tuåy cuãa Baác Höì58. Hai cha con - möåt “Caái

nhòn...”60 . Vûúân nhaän cöí trùm tuöíi62. “Öng giaâ” 62 tuöíi vaâ

nhûäng sùæc maâu ngöånghônh

64. Hans Andersen söëngmaäi trong loâng baånàoåc

66. Thaânh cöí Jerusalem

Chiïën tranh

Saâi



VÙN HIÏËNVIÏÅT NAM2

SÛÅ KiÏåN - BÒNH LUÊÅN

Haânh hûúngvïì àêët Töí



VÙN HIÏËNVIÏÅT NAM 3

Baâi: HOAÂÂNG PHAN AÃnh: TRÊÌN HUÊËN

"Töi seä mang nùæm àêë t naâyvïì, noái cho con chaáu mònhbiïë t àêy laâ höìn cöët cuãa àêët

Töí. Khi töi chïë t, nùæm àêët naây seä àicuâng vúái töi, töi seä laåi àûúåc vïì vúáiTiïn Töí...", baâ Minh Nguyïåt, möåt Viïåtkiïìu àaä gêìn 70 tuöíi úã söë 415,Connectticut Stress, Buffalo, NewYork, Myä rûng rûng noái. Hún ba mûúinùm söë ng xa Töí quöë c, nhûng khöngluác naâo trong loâng ngûúâi phuå nûä êë yvúi nöîi nhúá quï hûúng vaâ quïn àinguöìn cöåi cuãa mònh...

Baâ Minh Nguyïåt chó laâ möåt trongsöë gêìn 10 triïåu ngûúâi con Laåc Höìngtrong cuöåc haânh hûúng vïì àêë t Töítrong nhûäng ngaây àêìu thaáng Ba êm

lõch naây. Tûâ khùæp moåi miïìn, duâ laâ úãHaâ Giang, Têy Nguyïn, Caâ Mau...hay úã caác phûúng trúâi xa xöi, nhûängngûúâi mang trong mònh doâng maáuViïåt vêîn tòm vïì àêy thùæp hûúng chongaây giöî Töí. Ngûúâi àöng àïën nöîi,

àûúâng bêåc thang dêîn lïn caác ÀïìnHaå, Àïìn Trung vaâ Àïìn Thûúång bõ tùæcngheän nhiïìu tiïë ng àöìng höì. Dêîu vêåy,neát mùåt ai nêë y àïìu khöng dêë u nöíi veã

höì húãi - duâ rùçng rêë t nhiïìu ngûúâi quaámïåt búãi döëc cao, liïn tuåc dûâng chênngöìi nghó hai bïn àûúâng. Cuå NguyïînThõ Sêm úã Vùn Giang, Hûng Yïn, àaähún 70 tuöíi, vêîn chöë ng gêåy lïn têånÀïìn Thûúång, noái vúái chuáng töi: "Àêy

laâ lêìn àêìu tiïn baâ túái Àïìn Huâng. Nïë ukhöng thùæp àûúåc neán hûúng lïnngaây giöî Töí, baâ khöng yïn loângnhùæm mùæt...". Möåt nhoám sinh viïn

Chuã tõch Quöë c höåi Nguyïîn Vùn An : "Trong thúâikhùæc thiïng liïng naây, höìn thiïng söng nuái, lúâi rungoåt ngaâo cuãa Meå Êu Cú, lúâi dùån cuãa Huâng Vûúng

thûá saáu "Haäy chön ta trïn nuái Caã àïí àûáng trïn nuáicao ta coân tröng coi búâ coäi cho con chaáu" vaâ lúâi daåycuãa Baác Höì: "Caác vua Huâng àaä coá cöng dûång nûúác,Baác chaáu ta phaãi cuâng nhau giûä lêë y nûúác" cuângvoång vïì, rung àöång têm höìn vaâ traái tim möîi chuángta".

Böå trûúãng Böå Vùn hoáa Thöng tinPhaåm Quang Nghõ: "Caâng tûå haâo vúái truyïìn thöë ng veãvang cuãa caác bêåc tiïn liïåt vaâ cuãa lõch sûã haâng nghòn

nùm dûång nûúác vaâ giûä nûúác, chuáng ta caâng nhêån roätraách nhiïåm vö cuâng lúán lao trûúác lõch sûã vaâ dên töåc,caâng phaãi quyïët têm àûa àêë t nûúác tiïën lïn, thûåc hiïå ånthaânh cöng sûå nghiïåp cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáaàêë t nûúác, thûåc hiïån thùæng lúåi muåc tiïu dên giaâu, nûúácmaånh, xaä höåi cöng bùçng, dên chuã, vùn minh; tö àeåpthïm non söng gêë m voác maâ caác vua Huâng àaä traotruyïìn laåi cho chuáng ta".





nùm thûá hai trûúâng ÀH Khoa hoåcXaä höåi vaâ Nhên vùn Haâ Nöåi chobiïë t: caác baån ài xe maáy lïn ÀïìnHuâng, vûâa laâ ài picnic, nhûngcuäng laâ möåt chuyïë n àïí tòm hiïíuvaâ àûúåc söë ng trong khöng khñthiïng liïng cuãa ngaây giöî Töí...

Khaác vúái caác lïî höåi thöngthûúâng, moåi ngûúâi àïë n Àïìn Huângkhöng phaãi àïí cêìu may, cêìu

duyïn maâ laâ àïí tòm vïì nguöìn cöåi,àïí thùæp neán nhang biïë t ún, thaânhkñnh lïn caác vua Huâng... Tûâ chênÀïìn Haå, tûúng truyïìn laâ núi MeåÊu Cú sinh ra trùm trûáng, àïë nÀïìn Trung - àiïím caác vua Huângbaân viïåc nûúác vúái caác Laåc hêìu,cho túái Àïìn Thûúång - núi caác vuaHuâng lêåp àaân tïë trúâi cêìu cho quöë cthaái dên an... àêu àêu cuäng gúåinhúá laåi nhûäng sûå tñch àaä trúã thaânhniïìm tûå haâo cho möîi ngûúâi conàêë t Viïåt: truyïån con Röìng chaáu

Tiïn, truyïån Lang Liïu vúái baánhchûng baánh daây tûúång trûng chotrúâi àêë t, truyïån Sún Tinh trõ thuãy,truyïån Thuåc Phaán dûång hoân àaá

thïì trïn àónh Nghôa Lônh nguyïångòn giûä non söng gêë m voác...

Nhûng coân laåi trïn quï hûúngàêë t Töí khöng chó laâ nhûäng sûå tñch,nhûäng truyïìn thuyïë t, maâ coân laânhûäng phong tuåc têåp quaán,nhûäng troâ chúi dên gian xuêë t phaáttûâ tñn ngûúäng cuãa ngûúâi Viïåt cöí.Traãi qua haâng nghòn nùm, nhûängneát vùn hoáa àùåc sùæc àoá vêîn àûúåc

nhûäng ngûúâi nöng dên chên chêë t,chên lêë m tay buân trïn maãnh àêë tPhuá Thoå lûu giûä. Vaâ àoá chñnh laâmöåt caách àïí hoå baáo àaáp têëm loângcuãa anh em vöë n chung cöåi rïî àaätòm vïì maãnh àêë t thiïng liïngtrong Lïî höåi Àïìn Huâng...

Àïë n vúái giöî Töí Huâng Vûúng -Lïî höåi Àïìn Huâng 2005 (tûâ ngaây14 àïë n 18/4, tûác muâng 6 àïë nmuâng 10/3 êm lõch), ngûúâi ViïåtNam úã trùm miïìn àûúåc chûángkiïë n lïî rûúác kiïåu hoaânh traáng cuãa

24 laâng cöí xung quanh chên nuáiNghôa Lônh. Àaám rûúác kiïåu rûåc rúäcúâ loång, röån raä nhaåc chiïng vaâongaây khai höåi khiïë n Lïî höåi Àïìn




Huâng caâng trúã nïn êë n tûúång trongloâng du khaách. Nhûäng nïë p cuä tronglïî höåi xûa àûúåc taái hiïån ngay dûúáichên nuái Hy Cûúng, bïn höì KhuönMuöìi: àêë u vêåt, keáo co, bùæt traåchtrong chum, búi chaãi, muáa sùn, choåitrêu, muáa röìng rùæn, muáa röë i, muáaxoan, muáa sinh tiïìn, àêm àuöë ng...Caác cuöåc thi goái nêë u cúm nhanh, goáibaánh chûng, giaä baánh daây... khiïë nngûúâi dûå höåi vûâa àûúåc chûáng kiïë n troâchúi, vûâa àûúåc söë ng laåi vúái tñch xûa.Bïn caånh àoá, chúå quï Sún Vi vúáinhûäng moán ùn dên daä nhû baánh toâ

te, baánh traáng, baánh cuöën... vaâ caácnghïì laâm noán laá coå, tïm trêìu cau...caâng khiïë n ngûúâi ta coá caãm giaácàûúåc söë ng vúái nhûäng nïë p söëng,nhûäng hûúng võ cuãa quï hûúng.

Lïî höåi Àïìn Huâng laâ lïî höåi truyïìnthöë ng cuãa dên töåc, nhûng vúái thúâi

àiïím maâ nhên loaåi àaä bûúác sang thïë kyã 21, noá coân thu huát àûúåc nhûängtinh hoa vùn hoáa khùæp núi. Laâm nïnphêìn hêë p dêîn cho Lïî höåi Àïìn Huâng2005 laâ 9 àoaân nghïå thuêåt chuyïnnghiïåp trong caã nûúác, caác phûúângRöëi dên gian Bùæc böå, àùåc biïåt laâ coásûå tham gia cuãa caác àoaân nghïå thuêåtnûúác ngoaâi: Àoaân tröë ng Dodan-paNhêåt Baãn, Àoaân nghïå thuêåt HaânQuöë c, Àoaân muáa röìng, lên TrungQuöë c...

Giöî Töí Huâng Vûúng - Lïî höåi ÀïìnHuâng 2005 xûá áng àaáng laâ möåt Quöë c

lïî cuãa dên töåc vaâ cuäng laâ bûúác khúãiàêìu cho yá tûúãng hònh thaânh Viïåt Trò -Thaânh phöë Festival trong tûúng lai.Nhûng àïí xûáng àaáng vúái hònh aãnhàoá, laänh àaåo vaâ ngûúâi dên Phuá Thoåvêîn coân nhiïìu viïåc cêìn phaãi laâm...v

Hònh tûúång chiïëc baánh trûng vaâ ngûåa thêìn trong chûúng trònh “Linh diïåu muön àúâi, àêë t Töì Huâng Vûúng” do NSND Phaåm Thõ Thaânhàaåo diïîn.





GIANG NAM

Àaánh thùæng hai cuöåc chiïëntranh xêm lûúåc cuãa hai àïëquöëc lúán nöëi tiïëp nhau daâi

30 nùm àaä laâ möåt viïåc chûa tûângcoá trïn thïë giúái. Nhûng àiïìu haânhmöåt àêët nûúác maâ möåt nûãa hömqua söëng dûúái chïë àöå thuâ àõch, locho dên coá ùn, coá mùåc, coá an ninhtrêåt tûå, laâm cho moåi ngûúâi yïnloâng... thò cuäng chûa coá tiïìn lïå naâoàïí ta hoåc kinh nghiïåm. Àöëi vúáichuáng töi nhûäng caán böå úã rûâng ra,

quaãn lyá möåt thaânh phöë mêëy triïåudên, thuã àö vaâ àêìu naäo chöëng phaácaách maång cuãa Myä vaâ tay sai múáinghô àïën cuäng àaä phaát ngöåp! Mùåc

duâ Trung ûúng laänh àaåo, coá miïìnBùæc chi viïån “têët caã nhûäng gò miïìnNam cêìn” nhûng duâ sao ngûúâi taåichöî vêîn phaãi gaánh möåt phêìn traáchnhiïåm nùång nïì. Hún nûäa möåt àöëitûúång àùåc biïåt chuáng töi àûúåc giaochñnh laâ anh chõ em vùn nghïå sôtrong thaânh, nhûäng ngûúâi àöìngnghiïåp cuãa mònh. Coá keã höm qualaâm tay sai cho àõch viïët saách chûãi búái Cöång saãn, ca ngúåi boån xêmlûúåc vaâ baán nûúác, gieo rùæc nhûängnoåc àöåc cuãa löëi söëng àöìi truåy, dêmloaån (möåt söë seä chaåy theo àõch ra

nûúác ngoaâi nhûng chùæc chùæn laâkhöng ñt ngûúâi coân úã laåi). Coá ngûúâisuöët cuöåc chiïën tranh giûä thaái àöå“àûáng giûäa hai phña, khöng theo

bïn naâo” (möåt caách nhòn nhêån àêìyaão tûúãng hay thaái àöå phaãn khaángñt nhiïìu mang tñnh tiïu cûåc àöëi vúái boån thöëng trõ, coá leä coá caã hai). Coânlaåi àa söë laâ anh chõ em “cuãa mònh”,nhû chuáng töi vêîn thûúâng goåinhûäng vùn nghïå sô yïu nûúác, tiïën böå àaä tûâng ra tuâ vaâo töåi hoùåc bõ oeáp, àe doåa vò nhûäng taác phêím cöngkhai hoùåc ngêëm ngêìm lïn aán cuöåcchiïën tranh xêm lûúåc vaâ uãng höåkhaáng chiïën.

Vêån àöång thïë naâo àïí têët caã anhchõ em duâ hiïíu ta chûa nhiïìu thêåm

chñ àaä bõ àõch lûâa döëi cuäng nhêån rasûå lêìm laåc cuãa mònh vaâ tûå nguyïångoáp sûác cuâng nhên dên xêy dûångxaä höåi múái, xêy dûång quï hûúng bõ

Nùm 1975 êëyNy û kh lêu rû n y 30/4/1975 hun ö ä ûåhuêín b ho vïå ïëp qun hnh phöë S gon.

Caác àöìng chñ laänh àaåo chiïë n dõch Höì Chñ Minh: Phaåm Huâng, Nguyïîn Vùn Linh, Lï Àûác Thoå àoán Chuã tõch Tön Àûác Thùæng taåi sênbay Tên Sún Nhêët vaâo dûå lïî mûâng chiïën thùæng.

A Ã N H : V Ù N B A Ã O



taân phaá nùång nïì vò chiïën tranh, vònhûäng chñnh saách chia reä àöåc aác“töë cöång ”, “diïåt cöång” cuãa keã thuâ.Töi nhúá maäi lúâi anh Töë Hûäu dùåndoâ vùn nghïå sô miïìn Nam ngaây

20/4/1975 trûúác khi caác anh chõ vïìlaåi chiïën trûúâng:- Cêìn àïì phoâng hai lïåch laåc:

hoùåc biïåt phaái vúái lûåc lûúång bïntrong hoùåc mùåc caãm vúái hoå. Caã haithaái àöå àïìu dêîn àïën sûå mêët àoaânkïët khöng coá lúåi cho àêët nûúác.Thùæng lúåi cuãa khaáng chiïën. Töíquöëc vaâ tònh thûúng, àoá laâ khêíuhiïåu àoaân kïët, têåp húåp cuãa ta.Tuyïåt àöëi khöng àûúåc àùåt ra vêënàïì: cöng lao ai nhiïìu, ai ñt; àau khöíai nhiïìu, ai ñt.

Vaâ nhiïìu àiïìu thuá võ (vò saunaây thûåc tïë àaä diïîn ra nhû anh àaätiïn àoaán) anh Töë Hûäu lûu yá bavêën àïì vïì tû tûúãng maâ chuáng taphaãi giaãi àaáp vúái anh em nghïå sôvaâ trñ thûác trong thaânh:

- Chïë àöå ta coá tûå do khöng, coátön troång con ngûúâi khöng?

- Ta coá xêy dûång nöíi àêët nûúác,laâm cho Töí quöëc giaâu maånhkhöng?

- Ta coá tön troång vùn hoáa, khoahoåc khöng?

Trong ba vêën àïì naây – anh dùånài dùån laåi – ta coá thïë maånh rêët lúánvïì vùn hoáa. Vùn hoåc nghïå thuêåtphaãi chinh phuåc ngay lêåp tûác traáitim vaâ khöëi oác cuãa ngûúâi dên, vùnhoåc nghïå thuêåt chuáng ta tuyïåt vúâilùæm, hay lùæm. Jean Paul Sartre, nhaâvùn, nhaâ tû tûúãng lúán cuãa Phaáp àaätûâng lïn aán quyïët liïåt cuöåc chiïëntranh xêm lûúåc cuãa Myä úã ViïåtNam, coá noái möåt cêu rêët chñ lyá:“Viïåt Nam est liberteá suprïme”(Viïåt Nam laâ tûå do cao nhêët, töëithûúång). Hay lùæm. Öng töí cuãa chuãnghôa hiïån sinh àaä noái vïì chuáng tanhû vêåy àêëy.

Caác anh laänh àaåo Trung ûúngcuåc nhû Phaåm Huâng, Nguyïîn VùnLinh, vaâ Ban tuyïn huêën nhû TrêìnBaåch Àùçng, Voä Quang Trinh, TöLêm... cuäng àaä nhùæc nhúã chuáng töingay khi coân úã Têy Ninh: vúáicûúng võ nhûäng ngûúâi chiïën thùængta phaãi àoaân kïët toaân dên, àoaânkïët quên vúái dên, tuyïåt àöëi khöngàïí xaãy ra sûå phên biïåt àöëi xûã,nhûäng haânh àöång quaá khñch. Sûånghiïåp giaãi phoáng vaâ xêy dûång laåiquï hûúng, chöëng keã àõch ngoan

cöë coân êín nêëp àêu àoá laâ sûå nghiïåpvûâa khêín trûúng vûâa lêu daâi cuãanhên dên ta dûúái sûå laänh àaåo cuãaÀaãng. Khöng coá sûå laänh àaåo cuãaÀaãng cuäng nhû khöng coá toaân dêntham gia thò khöng thïí naâo thùænglúåi àûúåc.

Röìi ngaây 30/4 lõch sûã àïën. Anhchõ em vùn nghïå sô úã chiïën khu TêyNinh àaä theo chên böå àöåi tiïën vïìthaânh phöë. Tiïëp theo laâ nhûängngaây laâm viïåc cêåt lûåc trong khöng

khñ “say men chiïën thùæng” khöng biïët mïåt moãi. Thu gom taâi liïåu vuäkhñ do àõch àïí laåi, tiïëp quaãn nhûängcú súã vùn hoáa nghïå thuêåt cuãa àõch,tòm truå súã cho cú quan vaâ nhaâ úãcho caán böå nhên viïn, lo biïn têåp,giêëy vaâ nhaâ in cho baáo Vùn nghïåGiaãi phoáng, ra mùæt töí chûác höåi vaâtiïëp xuác, gùåp gúä anh chõ em vùnnghïå sô trong thaânh. Söëng úã thaânhphöë maâ khöng khaác höìi úã chiïënkhu: têët bêåt, vêët vaã, nhiïìu bûäaquïn caã ùn.

Möåt àiïìu rêët caãm àöång laâ anhchõ em nhaâ vùn vaâ nghïå sô trongthaânh àaä tòm àïën cú quan Höåi àïíhoãi thùm baån cuä, àïí laâm quen, àïítòm hiïíu vaâ caã àïí giaäi baây. Hònhnhû anh chõ em coá ñt nhiïìu mùåccaãm vaâ muöën tòm úã caác vùn nghïå sôkhaáng chiïën nhûäng ngûúâi baån coáthïí hiïíu àûúåc nhûäng êín khuêëttrong loâng mònh. Möåt söë nhaâ vùncoân mang àïën tùång chuáng töinhûäng taác phêím àaä xuêët baãn cuãamònh. Töi àùåc biïåt xuác àöång khinhêån àûúåc hai têåp thú “Söng nûúác Cöí Chiïn” (xuêët baãn nùm 1972) vaâ“Phêën nöåi hûúng àöìng” (xuêët baãn

nùm 1974) cuãa baác Mùåc Khaãi, möåtnhaâ thú yïu nûúác, laäo thaânh, doàñch thên baác viïët lúâi àïì tùång trïntrang àêìu saách.

Thêåt khoá tûúãng tûúång giûäa böån bïì cöng viïåc maâ phaãi sùæp xïëp thògiúâ àïí àoåc saách vaâ baân baåc caác vêënàïì vùn hoåc nghïå thuêåt vúái caác baånvùn nghïå sô úã thaânh phöë. Höìi úã cùncûá chuáng töi coá möåt tuã saách khaáphong phuá vïì caác taác phêím vùnhoåc in úã Saâi Goân vaâ töi àaä àoåc khaá

nhiïìu. Tûâ nhûäng cêy buát chöëngcöång kheát tiïëng nhû NguyïînMaånh Cön, Voä Phiïën, DûúngNghiïîm Mêåu... àïën nhûäng taác giaãchuyïn viïët vïì truyïån àöìi truåy,àêm cheám. Vaâ nhûäng cêy buát tiïën böå yïu nûúác nhû Sún Nam, BònhNguyïn Löåc, Phûúng Àaâi, VoäHöìng... coá ngûúâi àaä tûâng khaángchiïën chöëng Phaáp, coá ngûúâi àaä laâcú súã bñ mêåt cuãa ta nhû Vuä Haånh,Lûä Phûúng, Nguyïîn Nguyïn.Nhiïìu ngûúâi toã ra ngaåc nhiïn vaâ

xuác àöång khi biïët chuáng töi àaä àoåckhaá kyä taác phêím cuãa hoå. Töi caânghiïíu thïm cuöåc söëng cuãa nhûängnhaâ vùn vaâ nghïå sô yïu nûúác dûúáichïë àöå thöëng trõ cuãa Myä nguåy laâmöåt nöîi khöí triïìn miïn vïì tinhthêìn maâ anh chõ em chuáng töithöng caãm chia seã.

Trong tònh hònh noái trïn sûå tiïëpxuác cuãa Trung ûúng, cuãa caác bêåcàaân anh “trong laâng” thêåt vö cuângquyá giaá vaâ kõp thúâi. Coá nhûäng anhchõ àaä bay thùèng tûâ Haâ Nöåi vaâo SaâiGoân àïí gùåp gúä vaâ troâ chuyïån vúái baån beâ, àöìng nghiïåp cuä vaâ lúáp àöåcgiaã múái cuãa mònh. Coá nhûäng ngûúâi


Chuã tõch UBND TP.HCM Lï Thanh Haãi, Chuã tõch HÀND TP.HCM Phaåm Phûúng Thaãogùåp mùåt anh chõ em Vùn nghïå Giaãi phoáng nhên 30/4/2005.

A Ã N H : N A





àaä ài ö tö doåc miïìn Trung, àïënmöîi tónh àïìu gheá laåi noái chuyïånvùn chûúng, thú phuá, têm sûå vïìchuyïån àúâi mònh vaâ chuyïån Àaãng,chuyïån khaáng chiïën vaâ caách maång.Nhûäng buöíi noái chuyïån nhû thïë laâcûåc kyâ hêëp dêîn àöëi vúái ngûúâi úãmiïìn Nam, nhêët laâ thaânh phöë. Sûåcoá mùåt cuãa caác anh Xuên Diïåu,

Huy Cêån, Nguyïîn Cöng Hoan,Chïë Lan Viïn, Lûu Troång Lû,Nguyïîn Tuên, Hoaâi Thanh, ThanhTõnh... giûäa Saâi Goân coá taác duångrêët lúán. Caác anh nhû nhûäng quaãnuái àïí ngûúâi àoåc chiïm ngûúäng.Hoå thêëm thña möåt àiïìu: Caáchmaång, Khaáng chiïën, Cöång saãnkhöng hïì laâm mêët ài nhaâ vùn nhû Myä vaâ tay sai rïu rao maâ ngûúåc laåi.Dûå möåt söë cuöåc tiïëp xuác, noáichuyïån cuãa anh töi vaâ nhiïìu baåntöi àaánh giaá: möîi cuöåc nhû thïë

bùçng caã nùm trúâi chuáng töi laâmcöng taác vêån àöång trñ thûác vaâ vùnnghïå sô trong thaânh.

Sau lïî höåi mûâng chiïën thùæng

giûäa thaáng 5/1975, söë baáo Vùnnghïå Giaãi phoáng àêìu tiïn in úã SaâiGoân ra mùæt baån àoåc cuöëi thaángnaây. Thaáng 6 laâ thúâi kyâ hoaân chónhcú cêëu laänh àaåo múái cuãa vùn hoaávùn nghïå (Àaãng àoaân vùn hoaá vùnnghïå do anh Trêìn Baåch Àùçng laâmBñ thû). Àoá cuäng laâ thúâi kyâ caác Höåichuyïn ngaânh àûúåc cuãng cöë (maâ

thûåc chêët laâ viïåc múã röång mùåt trêånvùn hoáa vùn nghïå nhùçm thu huátàöng àaão anh chõ em vò nhiïìu lyádo chûa tham gia Höåi): Höåi Nhaâvùn (17,18/6) Höåi Êm nhaåc(23,24/6) Höåi Myä thuêåt (14,15/7)Höåi Sên khêëu (22,23/7). Caác cuöåcgùåp mùåt quan troång naây àïìu coámúâi caác àöìng nghiïåp, nhûäng vùnnghïå sô coá tïn tuöíi, nhûäng conchim àêìu àaân cuãa vùn hoåc nghïåthuêåt Viïåt Nam tûâ Haâ Nöåi vaâotham dûå vaâ àoáng goáp yá kiïën.

Khöng khñ “höåi ngöå”, “tûúngphuâng” sau 20 nùm xa caách traânàêìy tònh caãm, tin tûúãng vaâ quyátroång lêîn nhau. Thûåc chêët vùn hoåc

nghïå thuêåt àaä thöëng nhêët vïì tû tûúãng vaâ töí chûác trûúác khi diïîn racaác sûå kiïån chñnh trõ quan troång:Höåi nghõ Hiïåp thûúng chñnh trõgiûäa hai miïìn ngaây 18/11/1975 vaâ

cuöåc töíng tuyïín cûã bêìu Quöëc höåithöëng nhêët thaáng 4/1976.Àöëi vúái töi thaáng cuöëi nùm

1975 laåi thïm möåt sûå kiïån àaáng ghinhúá: tûâ ngaây 20 àïën 22/12/1975Höåi nghõ àaåi biïíu nhên dên miïìnNam Viïåt Nam àïí phï chuêín kïëtquaã Höåi nghõ Hiïåp thûúng chñnhtrõ àaä hoåp úã Dinh Àöåc Lêåp. Cuângvúái caác anh Lyá Vùn Sêm (nhaâ vùn)Thanh Haãi (nhaâ thú) Huyânh VùnThuêån (hoåa sô) caác anh, chõ Phuâng

Haá, Nùm Chêu (nghïå sô sên khêëu),töi laâ thaânh viïn cuãa Höåi nghõ.Chuáng töi àaåi diïån cho giúái vùnnghïå sô miïìn Nam cuâng vúái caác àaåi biïíu khaác thay mùåt cho caác àoaânthïí, töí chûác chñnh trõ, xaä höåi, nghïìnghiïåp àaä thöng qua nghõ quyïëtphï chuêín chuã trûúng vaâ caác biïånphaáp àïí thûåc hiïån viïåc thöëng nhêëtàêët nûúác sau 21 nùm chia cùæt.Nhiïìu àaåi biïíu àaä xuác àöång rûngrûng nûúác mùæt.

Àêy laâ lêìn àêìu tiïn töi àûúåcgùåp vaâ troâ chuyïån vúái nhaâ thú Thanh Haãi, ngûúâi maâ töi àaä biïët tûânhûäng nùm 1959 - 1960 qua taácphêím nhûng chûa möåt lêìn àûúåcgùåp, ngûúâi maâ tïn kyá dûúái caác baâithú thûúâng àûúåc nhùæc vúái tïn töisuöët möåt thúâi gian daâi. Chuáng töiöm nhau nhû khöng muöën rúâi ra.Anh Thanh Haãi keám töi möåt tuöíi,tröng anh gêìy quaá coá leä do nhûängcún söët reát úã chiïën khu Trõ Thiïnchûa khoãi hùèn. Töi hoãi anh vïì

nhûäng chuyïën ài ra Bùæc, nhûängchuyïën ài quöëc tïë vaâ nhûäng lêìnàûúåc gùåp Baác Höì. Anh hoãi töi vïìchiïën khu Têy Ninh, vïì khu tamgiaác sùæt, vïì anh chõ em nghïå sôtrong thaânh. Chuáng töi chuåpchung möåt têëm aãnh kyã niïåm trûúácàaåi saãnh Dinh Àöåc Lêåp. Giûäa caácàaåi biïíu àûáng vêy quanh, töi noáivui: “Giúái vùn nghïå sô chuáng töiàang boã phiïëu cho thöëng nhêëtàêy!”. Cuâng vaâo ngaây naây, giúâ naây

töi biïët úã Haâ Nöåi caác anh chõ nhaâvùn vaâ nghïå sô àang söëng trïnmiïìn Bùæc cuäng laâm nhû chuángtöi.v

Thùm laåi chiïën khu xûa.




Nhû múáihöm qua...

ÀÙÅNG NHÊÅT MINH

Àêìu thaáng 4/1975, Xûúãngphim truyïån VN àûúåc lïånhtrïn töí chûác thaânh 4 àoaân

laâm phim taâi liïåu lïn àûúâng thamgia chiïën dõch Höì Chñ Minh. Töiàûúåc phên laâm àaåo diïîn cuãa möåtàoaân göìm caã hai nhaâ quay phimDûúng Àònh Baá vaâ Thêím VoäHoaâng, nhaâ biïn kõch Tö Thi, anhPhuá laâm thu thanh vaâ anh Lùng laáixe...

Rúâi Haâ Nöåi, chuáng töi gheá Huïëhai ngaây röìi ài tiïëp vaâo Phan Rangàïí nhêån nhiïåm vuå taåi Khu uyã KhuV. Buöíi saáng ngaây 28/4 khi vaâosên bay Thaânh Sún àõnh quay möåtvaâi hònh aãnh töi thêëy möåt khöngkhñ thêåt röån rõp khêín trûúng. Sên bay àang chuêín bõ àoán maáy baycuãa phi cöng Nguyïîn ThaânhTrung tûâ miïìn Bùæc bay vaâo àïí neám bom Dinh Àöåc Lêåp. Töi höåi yá vúái

anh em trong àoaân khöng dûânglêu úã Phan Rang nûäa maâ ài dêìn vïìphña Saâi Goân. Trûa ngaây 30/4 khinùçm úã Phan Thiïët bêåt àaâi lïn, töinghe tin Töíng thöëng Dûúng VùnMinh tuyïn böë àêìu haâng. Khöng boã lúä cú höåi chuáng töi ài thùèng vïìSaâi Goân.

8 giúâ töëi ngaây 30/4 xe chuángtöi àaä lùn baánh trïn xa löå Biïn Hoâa.Töi coá caãm tûúãng xe ài quaá chêåm.Caâng gêìn túái Saâi Goân xe caâng àichêåm hún vò bõ tùæc ngheän. Cuöëicuâng chuáng töi àaä loåt àûúåc vaâothaânh phöë saáng rûåc aánh àeân. Möåtcaãm giaác choaáng ngúåp baâng hoaângàïën ngheåt thúã laâm chuáng töikhöng ai noái vúái ai möåt cêu naâo.Maäi sau anh Lùng laái xe cêët tiïëngphaá tan bêìu khöng khñ im lùång:Naâo öng Minh. Öng cûá àoâi àingay. Bêy giúâ túái Saâi Goân röìi. Àiàêu àêy? Quaã tònh töi cuäng khöng biïët ài àêu bêy giúâ trong caái thaânh

phöë xa laå mïnh möng naây. Nhûngröìi trêën tônh laåi, töi maånh daån noái:Töi coá biïët möåt núi. Àoá laâ DinhÀöåc Lêåp. Töi coá xem trïn aãnh. Bêygiúâ ta àïën àoá.

Sau möåt höìi hoãi àûúâng, hïëtqueåo traái röìi queåo phaãi, cuöëi cuângchuáng töi cuäng àïën àûúåc núi cêìn

àïën. Àïm êëy töi àaä thûác troån möåtàïm vúái caác chiïën syä cuãa Sû 312trong sên trûúác Dinh Àöåc Lêåploâng baâng hoaâng tûå hoãi: töi àaä laâmgò àïí coá àûúåc caái diïîm phuác maymùæn naây? Sûåc nhúá àïën nhiïåm vuå,töi yïu cêìu laâm viïåc ngay, nhûngcaác quay phim cho biïët khöng àuãaánh saáng. Sau möåt höìi tòm kiïëmcuöëi cuâng anh Thêím Voä Hoaângtòm àûúåc möåt böå àeân pha cêìm taycuãa möåt phoáng viïn quay phimnaâo àoá àïí laåi trong phoâng hoåp baáocuãa Dinh Àöåc Lêåp. Chuáng töiquay nhûäng thûúác phim àêìu tiïn.Töi àùåt tïn phim laâ: Thaáng 5 -

tö khön nhô rùçnn y êë y h êy ä30 nùm b no nhû möå uöën phm luönûå hïëu hïëulå nhïu lên ronêu ö m hònh nhv êm hnh vên onnuyïn veån nhû vûm xuêë xûn hömqu.

a ã N H : t L

a ã N H : M a i H Û ú ã N g





nhûäng gûúng mùåt (vò nhûäng thûúácphim àêìu tiïn àûúåc thûåc hiïån vaâoluác 1 giúâ saáng ngaây 1/5). Vïì sautöi àûúåc biïët saáng höm 30/4 caácphoáng viïn nûúác ngoaâi coá mùåt úã

Saâi Goân àûúåc thöng baáo seä coá cuöåchoåp baáo quan troång taåi Dinh ÀöåcLêåp vaâ hoå àaä tïì tûåu àöng àuã úã àoá.Nhûng cuöåc hoåp baáo àaä khöngthaânh. Chiïëc xe tùng àêìu tiïn cuãaQuên giaãi phoáng àaä tiïën vaâo dinhÀöåc Lêåp. Möåt söë phoáng viïnnhiïëp aãnh vaâ quay phim nûúácngoaâi coá mùåt trong phoâng hoåp àaävöåi chaåy vïì phña coá tiïëng xe tùng.Hònh aãnh chiïëc xe tùng àêìu tiïncuãa Quên giaãi phoáng huác àöí cöíngDinh Àöåc Lêåp àaä àûúåc möåt phoáng

viïn Haäng Truyïìn hònh Anh quayàûúåc. Hònh aãnh àoá cuäng àaä loåtvaâo öëng kñnh cuãa möåt nûä nhiïëpaãnh Phaáp. Khöng möåt phoáng viïnnhiïëp aãnh quay phim naâo cuãa taghi àûúåc giêy phuát coá möåt khönghai àoá, cho duâ quay tûâ xa, tûâ phñasau lûng túái. Töi nghô Nhaâ nûúác tacuäng nïn ghi cöng cho nhûängphoáng viïn ngoaåi quöëc naây.

Saáng 1/5, Ban quên quaãn chñnhthûác tiïëp quaãn Dinh Àöåc Lêåp. Viïåclaâm àêìu tiïn cuãa hoå laâ ra lïånh cho

têët caã moåi ngûúâi phaãi lêåp tûác rúâikhoãi Dinh. Chuáng töi àaánh xe raàûúâng quay nhûäng caãnh tûúång úã bïn ngoaâi. Tûâng töëp chiïën syä Quêngiaãi phoáng ngöìi ùn cúm ngay trïn

thaãm coã, vêy quanh hoå laâ nhûängngûúâi dên Saâi Goân hên hoan àöí raàûúâng chaâo àoán. Àïën trûa chuángtöi cho xe chaåy xuöi theo àûúâng TûåDo (nay laâ Àöìng Khúãi) tòm àïënkhaách saån gêìn nhêët: khaách saånCaravelle. Àïm höm àoá trïn lêìu 9cuãa khaách saån trong bûäa ùn töëichuáng töi thêëy coá rêët nhiïìu phoángviïn nûúác ngoaâi têåp trung taåi àêytrong nhûäng ngaây chiïën sûå vûâaqua. Hoå àïën laâm quen, troâ chuyïånvúái chuáng töi nhû nhûäng ngûúâi

àöìng nghiïåp.Hai ngaây sau, chuáng töi àûúåcpheáp trúã laåi Dinh Àöåc Lêåp àïí quaylïî thaã caác thaânh viïn trong nöåi caácDûúng Vùn Minh. Buöíi lïî àún sú,goån nheå dûúái sûå chuã trò cuãa Trungàoaân trûúãng Trung àoaân xe tùngàêìu tiïn tiïën vaâo Dinh Àöåc Lêåp.Töíng thöëng Dûúng Vùn Minh noáivaâi lúâi ngùæn goån (lùåp laåi yá vua BaãoÀaåi àaä tûâng noái trong lïî thoaái võ úãHuïë thaáng 9/1945: vinh dûå àûúåclaâm cöng dên möåt nûúác Viïåt Nam

àöåc lêåp). Sau àoá caác võ trong nöåicaác ra vïì trïn nhûäng chiïëc xe ö tönhaâ àïën àoán, chúâ sùén úã thïìm Dinh.Töi àûáng nhòn àoaân xe con sangtroång nöëi àuöi nhau ài ra cûãa, loâng

böìi höìi tûå hoãi: chùèng leä moåi viïåc laåikïët thuác àún giaãn vêåy sao? Coá aihònh dung àûúåc nhûäng gò seä àïënsau naây? Sau caái giêy phuát thùænglúåi ngêy ngêët àoá...?

Tûâ höm àoá, saáng saáng chuángtöi vaác maáy quay ra àûúâng, quay bêët cûá nhûäng gò cêìn quay. Nöåidung chuã yïëu cuãa àoaân naâo cuängchó xoay quanh hai chuã àïì: nöîihên hoan cuãa ngûúâi dên Saâi Goânvûâa àûúåc giaãi phoáng vaâ taân dû cuãa möåt xaä höåi söëng dûúái aách thûåc

dên kiïíu múái. Chuáng töi chaåmtraán nhau luön trong khi quay.Àoaân naâo cuäng quay caác cuöåctuêìn haânh cuãa sinh viïn thanhniïn trïn àûúâng phöë vaâ àoaân naâocuäng sùn luâng quay ùn maây àïí töëcaáo chïë àöå thûåc dên múái. Caác öí xòke, gaái maäi dêm cuäng àûúåc quantêm khöng keám vò àêëy laâ nhûäng biïíu hiïån xêëu xa cuãa chïë àöå cuäquay nhanh súå sau naây khöng coá.Töi khöng ngúâ trong buöíi saáng êëycoá möåt ngûúâi lùèng lùång ài theo

Quên giaãi phoáng tiïë n vaâo bïën caãng Baåch Àùçng.





chuáng töi úã möåt quaäng caách khaáxa. Ngûúâi àoá laâ nhaâ àiïu khùæcPhaåm Vùn Haång. Saáng 1/5 anh toâmoâ ra àûúâng àïí xem mùåt muäi“Viïåt cöång” ra sao. Khöng ngúâ

gùåp àoaân phim chuáng töi. Anh àitheo suöët caã buöíi, quan saát cungcaách laâm viïåc cuãa chuáng töi vaânghô thêìm: caái tay àaåo diïîn Viïåtcöång naây xem ra cuäng biïët laâmphim! Sau naây trúã thaânh nhûängngûúâi baån thên anh múái kïí laåi chotöi vïì buöíi saáng àêìy kyã niïåm êëy.Nhûng ngûúâi àêìu tiïn trong giúáivùn nghïå syä maâ töi gùåp laåi laâ nûädiïîn viïn àiïån aãnh Thêím ThuyáHùçng. Nhûäng ngaây chiïën sûå vûâaqua chõ cuâng chöìng laâ öng

Nguyïîn Xuên Oaánh chuyïín àïën úãtaåi khaách saån Caravelle. Khöng biïët ai trong àoaân phim noái choöng Oaánh biïët töi laâ con trai cuãa baác syä Àùång Vùn Ngûä, nïn mêëyhöm sau öng àem àïën cho töi xemnhûäng bûác aãnh chuåp trong thúâigian öng du hoåc taåi Nhêåt. Töi hïëtsûác ngaåc nhiïn thêëy coá rêët nhiïìuaãnh öng chuåp chung vúái cha töi.Öng cho biïët khi cha töi laâmnghiïn cûáu sinh úã Tokyo thò öngàang hoåc àaåi hoåc, cuâng sinh hoaåt

chung trong Höåi Viïåt kiïìu do chatöi laâm Chuã tõch.Töi gùåp Phan Vuä ài theo àoaân

biïn kõch do Phoá Giaám àöëcNguyïîn Tiïën Lúåi dêîn àêìu vaâo SaâiGoân. Töi vaâ Vuä laåi coá dõp langthang vúái nhau nhû höìi úã Haâ Nöåi.Coá ai quen múâi àïën nhaâ, Vuä àïìuruã töi ài. Ài àêu Vuä cuäng chó coámöåt caái voä duy nhêët àïí chinh phuåccaãm tònh cuãa moåi ngûúâi laâ àoåc thú vaâ cuäng chó àoåc möåt baâi thú duynhêët: Em úi, Haâ Nöåi phöë . Baâi thú àoá àaä laâm caãm àöång rêët nhiïìungûúâi maâ chuáng töi àaä gùåp, xoaá boãtrong hoå thaânh kiïën vïì nhûängngûúâi laâm vùn nghïå miïìn Bùæc maâhoå cho laâ khö khan, chó biïët tuyïntruyïìn hö khêíu hiïåu. Tuy söëngtrong vuâng kiïím soaát cuãa chïë àöåthûåc dên kiïíu múái, nhûng trongnhiïìu gia àònh maâ töi àûúåc tiïëpxuác vêîn giûä àûúåc nhûäng nïì nïëptruyïìn thöëng cuãa möåt gia àònhViïåt Nam. Töi ngaåc nhiïn nhònthêëy caác em nhoã khoanh tay lïîpheáp chaâo hoãi nhûäng ngûúâi lúántuöíi, möåt àiïìu maâ úã miïìn Bùæc tûâlêu àaä khöng coân thêëy. Ngûúåc laåi

baâ con úã àêy cuäng khöng keámngaåc nhiïn khi tiïëp xuác vúái nhûäng“Viïåt cöång“ maâ theo hònh dungtrûúác àoá cuãa hoå hùèn dûä túån gúámghiïëc lùæm.

Saâi Goân höìi àoá chûa àöíi tïn,chûa coá nhiïìu thay àöíi nhû bêygiúâ. Thaânh phöë tuy nhöån nhõpnhûng vêîn coá nhûäng àûúâng phöëthêåt yïn tônh thú möång. Chuáng töilïn Àaâ Laåt - möåt khung trúâi thêåtïm àïìm laäng maån khiïën töi phaãingúä ngaâng. Nhûäng buöíi chiïìumûa, nhòn caác cö gaái lûäng thûängcêìm nhûäng chiïëc ö maâu ài trïn

nhûäng àûúâng döëc thoai thoaãi, töicoá caãm tûúãng chiïën tranh khöng bao giúâ coá mùåt úã àêy. Töi àaä coánhûäng kyã niïåm vïì Saâi Goân vaâ Àaâ

Laåt maâ khöng bao giúâ tòm laåi àûúåcnûäa.

Sau 3 thaáng, àoaân chuáng töi trúãra Haâ Nöåi. Khi ra túái Huïë, vûâa túáiàêìu cêìu Traâng Tiïìn töi àaä nghetiïëng loa phoáng thanh êìm yä, vaâmöåt töëp ngûúâi rêët àöng àang àûángtêåp thïí duåc. Töi biïët rùçng nïëp söëngmúái àaä àïën vúái quï hûúng töi. Böåphim taâi liïåu Thaáng 5 - nhûäng gûúng mùåt àaä ra àúâi sau chuyïën àiêëy. Hai nùm sau taåi Liïn hoanphim VN lêìn thûá VI töí chûác vaâonùm 1977 taåi TP Höì Chñ Minhphim Thaáng nùm - nhûäng gûúng

mùåt nhêån àûúåc Giaãi Böng sen Baåc.Àoá laâ giaãi thûúãng àêìu tiïn cuãa töitrong àiïån aãnh. Múái thöi maâ àaä 30nùm.v


Chaâo anh giaãi phoáng - chaâo muâa xuên àaåi thùæng.



THÛ TRAI

Con chim thúâi gian àaä àûúåcnhaâ thú viïë t ra, coá leä trûúác hïë tlaâ àïí tûå nhuã mònh, laâ àïí baây

toã vaâ khùèng àõnh laåi möåt lyá tûúãng caocaã, möåt niïìm tin lúán vaâo thùæng lúåicuöëi cuâng cuãa caách maång, cuãa dêntöåc. Khùèng àõnh rùçng thúâi gian baogiúâ cuäng àûáng vïì phña chuáng ta,àûáng vïì phña chên lyá. Vaâ thúâi gian seänoái tiïë ng noái sau cuâng trûúác moåi biïë nàöång lõch sûã. Song thúâi gian cuängkhöng cho pheáp chuáng ta àûúåc chêåmtrïî hay dûâng laåi.

Tûá thú bêët ngúâ, àöåc àaáo vaâ cuäng

thêåt tûå nhiïn. Nhû möåt aánh chúáp quyágiaá cuãa saáng taåo.Cööåc.Cööåc.Cööåc.Con goä kiïën àaåi ngaân Goä nhõp thúâi gian Nhûäng ai tûâng söë ng vaâ chiïë n àêë u

trong nhûäng caánh rûâng àaåi ngaânTrûúâng Sún àïìu quen thuöåc vúái loaâichim àaáng yïu naây. Ta thûúâng bùætgùåp trong nhûäng ngaây nùæng saángàeåp. Chuáng thûúâng baám chùåt vaâonhûäng thên cêy lúán vaâ goä nhûäng nhõp

trêìm êë m vaâo khöng gian.Nhûng úã àêy khöng coân àún giaãnchó laâ tiïë ng Cööåc... Cööåc... Cööåc...bònh thûúâng nhû ta vêîn nghe nûäa.Trong thïë giúái nöåi têm rêë t röång vaânhaåy caãm cuãa nhaâ thú, tiïë ng chimcuâng möåt luác chaåm lïn rêë t nhiïìuàiïìu. Nhûäng höìi ûác... Nhûäng kyãniïåm... Nhûäng suy tûúãng... Nhûängêm thanh quen thuöåc àöåt nhiïn múãra trûúác ta nhûäng trûúâng liïn tûúãngthêåt röång vaâ thêåt sêu caã vïì mùåtkhöng gian cuäng nhû thúâi gian, trïn

rêë t nhiïìu bònh diïån cuãa hiïån thûåccuöåc söë ng, hiïån thûåc chiïë n trûúâng.Nhûäng chiïë n sô thêìm lùång chuêín

bõ cho cùn cûá, cho nhûäng chiïë n dõch:

Tûâng bûúác Tûâng bûúác chên Dêî m lïn löë i moân àöì ng àöåi Öi baân chên beá tñ Chên nai Gaåo nùång vai Nhûäng àöìng baâo dên töåc ñt ngûúâi

thuyã chung trûúác sau nhû möåt vúái

caách maång, vúái khaáng chiïë n.Nhûä ng ngûúâi Taâ Öi da maâu than

rêî y cuä Truöë t vaâo loâng tay sêì n suâi da göî bûáa Tûâng haåt vaâng êí m ûúát möì höi Tûâng haåt vaâng in sùæ c maáu baân tay Tûâng haåt vaâng chiïë n thùæng.Nhûäng tûúáng lñnh, sô quan trûúác

nhûäng trêån àaánh sùæp múã:Àêy, thaânh phöë ta laâ nhûä ng sa

baân Nhûä ng maái àêì u hoa rêm àùm

àùm nïë p traán

Lêì n baân tay reä löë i nhûäng binh àoaân.Thaânh phöë quï hûúng, thaânh phöë

maâ taác giaã vêîn thûúng nhúá hön lïn

cuâng nùæ ng höì ng möî i saáng :Àûúâng phöë thên yïu Ta laåi hoåc tïn em theo nhûä ng

binh àoaân xuêë t trêån...Tiïë ng cuãa thúâi gian sêu thùèm tûâ

quaá khûá lõch sûã, tûâ têm thûác dên töåc:Ta böî ng nghe Tiïë ng nhùåt khoan nhõp sïnh tiïì n

meå haát Tiïë ng êm êë m gioåt tranh vûâa nùång

haåt Tiïë ng phöì ng cùng con gaâ àêë t

àêìu xuên Tiïë ng chòm sêu buöí i phoáng coåc

Baåch Àùçng...VaâVaâ tiïëng em rúi rúi...Nhû nhûä ng maãnh laá àïm, muâa

chia tay Haâ Nöåi.Nguyïîn Khoa Àiïìm viïët khöng

nhiïìu thú vïì tònh yïu. Hai doâng thú

thêåt bêë t ngúâ, nhû laâ chúåt àïë n, khiïë nàoaån thú aánh lïn mïìm maåi. Coá thïí laâmöåt kyã niïåm riïng tû. Nhûng cuäng laâcuãa caã möåt thïë hïå àaä hiïë n têë t caã tuöíi


DiÏîN àaâN VÙN HIÏËN

“Con chim thúâi gian”

vaâ têìm nhòn cuãa nhaâ thúchun r lå khon h n uöë nhûän nùm 60 u hïë kyrû. chñnh x hn, o l nùm 1969, o hïí l ûä nhûän n yuöë xuên êu hå , kh b h n y ûå vïë.




ICööåc.Cööåc.Cööåc.Con goä kiïën àaåi ngaânGoä nhõp thúâi gian.

Tûâng bûúácTûâng bûúác chênDêîm lïn löë i moân àöìng àöåiÖi baân chên beá tñChên naiGaåo nùång vai

Húi em ngùæn dêåp döìn chiïë n dõchNhõp con timNhõp lúâi chimThaánh thoát möì höiGiûäa ngaân nuái xûa cuái àêìu lùång leäBoáng nhoã gêìn bïn mùåt trúâiCööåc.Cööåc.Cööåc.Nhûäng ngûúâi Taâ Öi da maâu than rêîy cuäTruöët vaâo loâng baân tay sêìn suâi da göî bûáaTûâng haåt vaâng êí m ûúát möì höi

Tûâng haåt vaâng in sùæc maáu baân tayTûâng haåt vaâng chiïën thùængTiïë ng con chimÀïëm cho ta haåt thoácÀïëm loâng ta haåt ngoåcVaâ traái tim khöng biïë t ruång rúiTa chùæt chiu nuöi caách maång nïn ngûúâi.

IICööåc. Tiïëng chim vang voångThaânh phöë sau maâu mêyÖi thûúng nhúá vêîn hön lïn cuâng nùæng höìng

möîi saángMöåt thaânh phöë cuöëi con suöëi naâyUöë ng nûúác àuåc ngêìu möîi chiïìu àêìy bom àaånÀêy, thaânh phöë ta laâ nhûäng sa baânNhûäng maái àêìu hoa rêm àùm àùm nïë p traánLêìn baân tay reä löë i nhûäng binh àoaânÀûúâng phöë thên yïuTa laåi hoåc tïn em theo hûúáng

nhûäng binh àoaân xuêë t trêånTa vuöët ve ngaân maái ngoái mïnh mangTay ta àau vúái trûúâng thaânh vúä raånVaâ con cêìu nhû tiïë ng nêëc nùçm ngangCho ta laâm möåt traái muâ u

Lùn theo chên caác anh caác chõNhûäng trêån xuöëng àûúâng, nhûäng àïm

khöng nguã

Cuâng nhaåc ngûåa cha öng, cho ta ài nûäaVïì giûä phaá Tam Giang

IIICaánh rûâng naây mêëy trêån B.52?Cêy cuåt ngoån dûång bia vaâo trúâi xanh

cùm giêånNûúng sùæn xûúng gêìy muåc nêë m lên tinhNhûäng con suöëi quay nguöìn vïì huyïåt bom

ngaân têën.Chim vöî caánh vïì àêyKhùæc lïn cêy chaáy boãng

Bùçng möåt nöë t rï trêìmTa böîng ngheTiïëng nhùåt khoan nhõp sïnh tiïìn meå haátTiïëng êm êë m gioåt tranh vûâa nùång haåtTiïëng phöìng cùng con gaâ àêë t àêìu xuênTiïëng chòm sêu buöí i phoáng coåc Baåch ÀùçngTiïëng àuåc vaâo àêë t àïmTiïëng khoan tûúâng xuyïn phöë Tiïëng àêët rang lêåt dûúái chên cha vúäTiïëng baâo thai meå àaåp ngöë t hêìm sêuVaâ tiïë ng em rúi rúi…Nhû nhûäng maãnh laá àïm, muâa chia tay

Haâ NöåiÖi Töí quöë c ta yïu Ngûúâi vúâi vúåiKhi Ngûúâi khöí àau khöng laâm ta súå haä iTrong cùm húân ta biïë t àûúâng ta lïnNhû höm nay trêìm tônh tiïëng chimGoä khöng moãi vaâo cûãa ngaây gian khöí nhêëtVûäng tin.Vûäng tin.Vûäng tin.

IVCööåc…Cööåc…Cööåc…Muäi tïn bay thêìn töëc

Nhûäng trêån àaánh chuyïín giöng trúâi lêåp haåNhûäng trêån àaánh laâm lõch sûã vùån mònh

trong nïë p àaáBiïí n tung xao soáng cuöån àùçng àöngLuä phùng phùng thöëc xuöë ng àöìng bùçngXaáp thaânh cöåt, nhêån chòm loaâi giùåc nûúác.Cööåc…Cööåc…Cööåc…Nhûäng tröë ng àöìng Ngoåc LuäNhûäng cöìng trêån Àam SanTiïëng hö vang anh TröîiCuâng ba mûúi möë t triïåu ngûúâi nöíi lïn

baäo töë

Cööåc…Cööåc…Cööåc…Nhõp thúâi gian cêëp têåp nuå xoâeÀaä beán lûãa, húäi muâa heâ Saáu Chñn!

NGUYÏÎN KHOA ÀIÏÌM

Con chim thúâi gianthanh xuên cho Töí quöë c.

Baâi thú khöng daâi lùæm, chûa àïëntrùm doâng, nhûng cêëu truác gúåi daáng dêëpcuãa möåt baãn giao hûúãng, mang sûác khaáiquaát röång, thïí hiïån sêu sùæc hiïån thûåccuöåc söëng, chiïën àêëu – hiïån thûåc thúâi

àaåi. Nhûäng êm thanh tiïëng chim trúã ài trúãlaåi nhû möåt chuã êm xuyïn suöët, laâm nïìncho sûå triïín khai têån cuâng tûá thú, àêíyàïën sûå böåc löå chuã àïì maâ nhaâ thú mongàaåt túái.

Öi Töí quöë c ta yïu Ngûúâi vúâi vúåi Khi Ngûúâi khöí àau khöng laâm ta súå

haä i Trong cùm húân ta biïë t àûúâng ta lïn Nhû höm nay trêì m tônh tiïë ng chim Goä khöng moã i vaâo cûã a ngaây gian khöí

nhêë t Vûä ng tin

Vûä ng tin Vûä ng tin Nhûäng êm thanh tiïë ng chim caánh

rûâng àaåi ngaân nhêåp laâm möåt vúái tiïë ngvoång nöåi têm cuãa nhaâ thú. Caách dêîn dùætbaâi thú àaåt àïë n mûác tûå nhiïn hoaân haão.Baâi thú àaåt àïën àiïím ngúâi saáng vïì caã haimùåt nöåi dung cuäng nhû hònh thûác.

Möåt àiïìu coá leä cêìn nhùæc laåi laâ, viïë t vïìTöí quöë c, vïì nhên dên, vïì haânh trònh àiàïë n Tûå do, Àöåc lêåp, thú Nguyïîn KhoaÀiïìm bao giúâ cuäng thiïë t tha daâo daåt trongmöåt gioång àiïåu sêu lùæng, trêìm tônh. Nhaâthú Thanh Thaão hoaân toaân coá lyá khi viïë t

rùçng Con chim thúâi gian laâ möåt trongnhûäng taác phêím àùåc sùæc nhêët cuãaNguyïîn Khoa Àiïìm, cuäng laâ cuãa thú trûätònh hiïån àaåi chuáng ta.

Àoaån kïët baâi thú coá möåt nhõp àiïåu thêåtdöìn dêåp, cuäng laâ nhõp àiïåu khêín trûúngcuãa hiïån thûåc chiïë n tranh caách maång. Balêìn taác giaã lùåp laåi:

Cööåc... Cööåc... Cööåc...Cööåc... Cööåc... Cööåc...Cööåc... Cööåc... Cööåc...Cho ta thêë y têë t caã sûå gêë p gaáp, quyïë t

liïåt. Pheáp tu tûâ trong caách chêë m cêu úãnhûäng doâng cuöë i cuâng cho ta thêë y rêë t roä yáthûác taác giaã khi muöë n diïîn àaåt yá tûúãngcuãa mònh.

Vaâ thêåt kyâ laå, phaãi 6 nùm sau múái àïënngaây 30/4/1975, ngaây Toaân thùæng, nhûngnhûäng cêu thú:

Muä i tïn bay thêì n töë c Nhûä ng trêån àaánh chuyïí n giöng trúâi

lêåp haåNhûä ng trêån àaánh laâm lõch sûã vùån mònh

trong nïë p àaá...Nhû laâ àaä àûúåc taác giaã viïë t trong

nhûäng ngaây traân ngêåp niïìm vui vaâ haånhphuác cuãa chiïën dõch Höì Chñ Minh choái loåi.

Àuáng nhû taác giaã àaä dûå caãm trûúác tronghai cêu thú kïë t:Nhõp thúâi gian cêë p têåp nuå xoeâÀaä beán lûã a, húä i muâa heâ Saáu Chñn! v



NGUYÏN NGOÅC

Trong söë nhûäng ngûúâi viïët vùn,trúã vïì chiïën trûúâng Khu Vsúám nhêët trong caách maång

miïìn Nam coá leä laâ Phan Tûá. Anh vïìNam nùm 1961.“Vïì Nam!”, höìi bêëy giúâ hai tiïëng

coá êm vang thêåt laâ laå luâng. Trûúác hïët

laâ bñ mêåt, rêët bñ mêåt. Ngûúâi àûúåc raài tûâ giaä möåt àöi ngûúâi thên nhêët, tûâgiaä ngûúâi yïu, thûúâng noái: “Mònhsùæp ài hoåc xa, rêët xa...”. Vaâ thïë laângûúâi ta hiïíu, vaâ röìi... cuäng khöngcoân bñ mêåt hoaân toaân àûúåc nûäa.Phan Tûá ài nùm 1961, chuáng töi biïët,töi khöng coân nhúá roä laâ bùçng nguöìnnaâo. Caái tin àoá laâm dêëy lïn trong

chuáng töi möåt nöîi thuác giuåc ghïgúám. Àöëi vúái riïng töi, sûå thuác giuåcêëy caâng dûä döåi. Lï Khêm (tïn thêåtcuãa Phan Tûá) vaâ töi laâ baån hoåc cuânglúáp tûâ beá, úã caái thõ xaä Höåi An maâ anhNguyïîn Tuên coá lêìn àaä taã rêët haytrong baâi tuyâ buát Cûãa Àaåi cuãa anh...

Nùm 1961, cuöåc àêëu tranh vuätrang úã miïìn Nam àaä röå dêåy. Böå tû



Haånh phuáccuãa möåt thïë hïå cêìm buát

Baác Höì tiïë p caác nhaâ vùn miïìn Nam nhûäng nùm chöë ng Myä cûáu nûúác (tûâ traái qua phaãi: nhaâ thú Töë Hûäu, nhaâ vùn Phan Tûá, Baác Höì,nhaâ vùn Trêìn Àònh Vên).

A Ã N H : T Û L I ÏÅ U B A Á O V Ù N N G H ÏÅ

úã hïën rûn, nhûän nùm hn n nn m quyïë lïåêë y, ö o nhûän nû bån êm bu ä vûå qu ûå möåh eåp eä sûå hû hh mêë on u nhï êm bu – nïëuo hïí oå ön vïå êm bu l möå “nhï”. “Nhï”êm bu, rû hïë v su un l “nhï” lm nû.




lïånh Quên khu V àûúåc thaânh lêåpliïìn àiïån ra Haâ Nöåi xin möåt söë anhem “biïët viïët vùn laâm baáo” vaâochiïën trûúâng. Khöng biïët bùçng caái“tuy-ö” “moác ngoùåc” naâo maâ Khêm

àûúåc goåi ài súám thïë. Hònh nhû laâanh ài theo con àûúâng do Tónh uyãQuaãng Nam xin. Cuâng ài vaâo dõp êëythêåt ra coân coá möåt söë anh em nûäa.Thu Böìn, Nguyïîn Chñ Trung, PhanÀònh Cön (hy sinh nùm 1965 úã MinhLong gêìn Ba Tú), Liïn Nam...

Chuáng töi söëng úã Haâ Nöåi nhûängngaây êm ó maâ söi suåc. Khöng daám boã ài àêu xa, súå nhúä coá lïånh goåi vïìkhöng kõp, lúä chuyïën thò ên hêån suöëtàúâi. Vaâ coân phaãi úã Haâ Nöåi àïí “àikiïån” nûäa chûá. Kiïån khùæp caác cûãa:taåi sao khöng cho töi ài? Hay laâ töicoá “vêën àïì” gò? Hay laâ nghi ngúâtöi?...

Àïën thaáng 3/1962 thò töi àûúåcgoåi...

ÚÃ Taåp chñ Vùn nghïå Quên àöåihöìi bêëy giúâ coá ba anh em quï miïìnNam: anh Thanh Tõnh thò àaä lúántuöíi. Töi àûúåc goåi ài. Coân laåi,Nguyïîn Ngoåc Têën. Biïët töi àaä àûúåcgoåi, Têën laâm êìm lïn. Nguyïîn NgoåcTêën laâ möåt con ngûúâi söëng rêët dûä döåi

àúâi söëng bïn trong, maâ bïn ngoaâi thòlùång leä. Anh yïu töåt cuâng vaâ gheátcuäng töåt cuâng. ÚÃ anh dûúâng nhû baogiúâ cuäng chó coá möåt trong hai cûåcàiïím: cûåc àiïím yïu thûúng hoùåc cûåcàiïím cùm gheát. Nhûäng con ngûúâinhû vêåy, töët vö cuâng, nhûng cuöåcàúâi laåi thûúâng gùåp nhiïìu bi kõch. Àöëivúái nhiïìu ngûúâi hònh nhû caái trung bònh vêîn laâ dïî chõu, dïî chêëp nhêånhún. Têën thò khöng thïë, khöng baogiúâ, khöng thïí naâo trung bònh, luönluön cuäng phaãi cûåc àoan... Nhûng

àoá laâ cuöåc söëng bïn trong êm ó cuãaanh. Bïn ngoaâi, anh yá tûá, àiïìm àaåm,thêåm chñ lêín khuêët vaâ húi quaá khiïmnhûúâng. Vêåy maâ lêìn naây thò anh laâm

êìm thêåt sûå: Taåi sao töi khöng àûúåcài? Taåi sao töi khöng àûúåc ài?... Anhàêåp êìm êìm khùæp caác cûãa. Cho àïënmöåt höm, anh àïën goä cûãa rêët kheävaâo cûãa phoâng töi luác àaä rêët khuya,

vaâ khi töi vûâa heá cûãa thò anh gheá taithò thêìm maâ nhû haát lïn: Naây,“bem” nheá, mònh àûúåc nhêån röìi,àûúåc röìi! Cuâng ài möåt chuyïën vúáicêåu. Thöi, nguã ài, nguã ài, xin löîi...

Nguã laâm sao àûúåc nhûäng àïm êëy.Chuáng töi lïn àûúâng thaáng

5/1962.Nguyïîn Ngoåc Têën – Nguyïîn Thi

laâ möåt têm höìn nghïå sô, theo nghôaàeåp nhêët cuãa tûâ àoá. Nhûng coá leätrûúác hïët úã trong anh laâ möåt ngûúâichiïën sô. Vaâ phaãi chùng àoá cuäng laâàùåc àiïím cuãa möåt lúáp ngûúâi cêìm buát thïë hïå Nguyïîn Thi?

Sau naây töi àûúåc biïët vïì chiïëntrûúâng Nam böå, Nguyïîn Thi àaäsöëng, laâm viïåc àuáng nhû anh noáiàïm Sï-pön noå. Àïën khi anh cêìm buát laåi thò, bêy giúâ chuáng ta biïët roäcaã röìi, sûác maånh nhûäng saáng taác –vuä khñ cuãa anh lúán nhû thïë naâo. ÀoåcNguyïîn Thi töi cûá coá caãm giaác cuöåccaách maång miïìn Nam àûúåc phaãnaánh trong caác taác phêím cuãa anh thêåt

àöåc àaáo – (hònh nhû chûa coá nhaâphï bònh naâo noái ra àiïìu naây):Chuáng ta nhû àang chûáng kiïën sûåtñch tuå cuãa möåt caái gò àoá rêët lúán seä

buâng nöí, êm ó, dûä döåi, chùæc chùæn.Dûúâng nhû Nguyïîn Thi chó thòthêìm, búãi vò àiïìu dûå baáo cuãa anh tolúán quaá, àeåp quaá, thiïng liïng quaá:dûå baáo thùæng lúåi kyâ laå cuãa caáchmaång miïìn Nam. Vaâ dûå baáo sûå buâng nöí rûåc rúä taâi nùng cuãa chñnhngoâi buát cuãa anh...

Gêìn hai thaáng lùån löåi Trûúâng

Sún, möåt ngaây thaáng baãy chuáng töitúái möåt khu rûâng thöng rêët àeåp trïn biïn giúái Viïåt-Laâo, phña têy ThûâaThiïn. Àêy laâ àiïím chia tay:

Nguyïîn Thi ài tiïëp gêìn 3 thaáng nûäavaâo àïën “Öng Cuå” (mêåt danh cuãachiïën trûúâng Nam böå), töi reä xuöëngphña àöng vïì “Baác N” (mêåt danhchó chiïën trûúâng Khu V).

Buöíi saáng chia tay Têën dùån töihai àiïìu: Möåt, coân söëng, trúã ra HaâNöåi thò cuâng nhau ài ra bùçng àûúângQuöëc löå söë 1 nheá! Nghôa laâ phaãi toaânthùæng múái trúã ra, nhêët quyïët khöng boã cuöåc giûäa chûâng. Hai, Têën noái rêëtnhoã, mònh coân möåt àûáa con gaái úã SaâiGoân, maâ mònh chûa bao giúâ thêëymùåt, nïëu mònh khöng coân, sau naâyNgoåc vïì tòm höå mònh.

Töi àaä hûáa vúái Têën caã hai àiïìuêëy.

Töi vïì àïën cú quan Böå Tû lïånhvaâ Khu uyã Khu V luác àoá àoáng dûúáichên nuái Ngoåc Linh, phña têy QuaãngNam – Quaãng Ngaäi thò anh em vùnnghïå àïìu ài vùæng caã: Khu V àang bùæt àêìu “múã” àöìng bùçng. Àaä giaãiphoáng àûúåc möåt thön àöìng bùçngàêìu tiïn thön Tûá Myä thuöåc xaä KyâSanh, huyïån Tam Kyâ, Quaãng Nam.Möåt caái thön vuâng baán sún àõa nhoãàuáng bùçng baân tay, mûúi noác nhaâàêu khoaãng ba böën chuåc ngûúâi dênngheâo xú xaác. Nhûng caái thön êëy, noá

quyá nhû vaâng. Bêëy giúâ, khùæp núi,ngûúâi ta goåi laâ “Ngoån cúâ Tûá Myä”,“Baâi hoåc Tûá Myä”, “Kinh nghiïåm TûáMyä”... Búãi vò àoá laâ maãnh àöìng bùçngthûá nhêët, àêìu tiïn, nhoã tñ xñu thöinhûng àñch thûåc laâ àöìng bùçng, tagiaânh laåi àûúåc tûâ trong tay keã thuâ.Noá chûáng minh khaã nùng caáchmaång coá thïí giaãi phoáng, laâm chuãkhöng chó nhûäng vuâng nuái nonhiïím trúã, maâ caã àöìng bùçng nûäa,“múã ra”, giaãi phoáng vaâ truå àûáng laåiàûúåc úã àöìng bùçng, giûäa thanh thiïn

baåch nhêåt, bùçng hai chên vaâ ba muäigiaáp cöng...Phan Tûá àaä coá mùåt úã àoá. Caã Thu

Böìn, Liïn Nam, Nguyïîn Chñ Trung,

Nhaâ vùn Nguyïîn Thi.Nhaâ vùn Nguyïn Ngoåc. Nhaâ vùn Nguyïîn Vùn Böíng Nhaâ vùn Phan Tûá.





Phan Àònh Cön, têët nhiïn laâ töi cuängmuöën lao ngay xuöëng àoá. Tûâ cú quan Quên khu xuöëng Tûá Myäkhöng xa mêëy: böën ngaây àûúâng nuái.

Àöìng chñ Tû lïånh Quên khu baão

chuáng töi:Khoan àaä, ài àêu maâ vöåi – vaâanh noái hïåt nhû Hùm-leát:

Vêën àïí bêy giúâ laâ töìn taåi, phaãitöìn taåi àaä!

Nghôa laâ phaãi laâm ra caái ùn,àûâng chïët àoái, khöng àûúåc chïët àoái.Moåi ngûúâi phaãi tham gia laâm ra caáiùn, àïí maâ söëng vaâ laâm caách maång.

Chuáng töi ài laâm rêîy. Tóa luáaxong thò töi àûúåc xuöëng Tûá Myä. Vûâahay luác àoá anh Nguyïîn Vùn Böíngtrïn àûúâng vaâo Nam böå taåt xuöëng

gheá thùm Quaãng Nam quï hûúng.Hai anh em ruã nhau cuâng xuöëng“chöî Phan Tûá”.

Thò ra Phan Tûá àaä rêët nöíi tiïëng úãvuâng Tûá Myä. Cûá hoãi “öng BöënGûúng” ai cuäng biïët. (Anh cêån thõnùång). Phan Tûá thêåt haånh phuác, anhàaä tham gia cuöåc giaãi phoáng Tûá Myä,laâ caán böå chñnh trõ trong àoaân phaátàöång quêìn chuáng múã àöìng bùçngcuãa khu.

Thêåt ra theo töi úã àêy coá möåtàiïìu rêët hïå troång. Têët caã anh em cêìm

buát chuáng töi trúã vïì chiïën trûúâng bêëy giúâ, khöng ai noái vúái ai, nhûngàïìu àaä thöëng nhêët xaác lêåp möåt caáchsöëng: söëng thêåt sûå vaâo cuöåc, laâmmöåt ngûúâi chiïën sô thêåt sûå, tham giahïët mònh trong cuöåc nhû bêët cûángûúâi chiïën sô naâo, khöng laâm “nhaâvùn” chuyïn ghi cheáp vaâ quan saát,àûáng bïn caånh, àûáng ngoaâi. Nhû Nguyïîn Thi têm niïåm àïm Sï-pönnoå, anh Phan Tûá àang laâm bêy giúâ.

Ai cuäng biïët möåt àiïìu rêët àaángsúå vaâ àaáng buöìn àöëi vúái möåt anhnhaâ vùn “ài cú súã”, “ài thûåc tïë” laâ:anh àïën àoá, vêng, xin chaâo anh,ngûúâi ta àoåc giêëy giúái thiïåu cuãa anhmang tûâ cú quan cêëp trïn coá thêímquyïìn àïën, möåt caách trên troång,ngûúâi ta tiïëp àoán anh lõch sûå, thêåmchñ rêët laâ niïìm núã, ngûúâi ta sùæp xïëpchöî ùn chöî nghó cho anh chu àaáo,quaá chu àaáo nûäa laâ khaác, ngûúâi taàûa anh àïën gùåp ngûúâi naây ngûúâinoå, baáo caáo cho anh nghe lúáp langmoåi àiïìu anh cêìn biïët... Nhûng röët

cuåc, anh vêîn chó laâ... khaách! Khönghún khöng keám. Anh laâ ngûúâi viïëtvùn ñt ra anh cuäng àuã thöng minh àïíhiïíu rùçng tiïîn anh ài röìi – thûúâng laâ

möåt buöíi tiïîn àûa long troång vaâ linhàònh – ngûúâi ta seä thúã phaâo, truát àiàûúåc möåt gaánh nùång vaâ ngûúâi ta laåiquay laåi vúái nhûäng cöng viïåc cuãangûúâi ta, nhûäng cöng viïåc thêåt sûå hïå

troång noá laâ sûå nghiïåp cuãa ngûúâi ta,cuöåc söëng, cuöåc vêåt löån haâng ngaâyvúái trùm nghòn àau khöí dùçn vùåt vui buöìn, söëng maái nûäa cuãa ngûúâi ta,maâ anh – caái öng “nhaâ vùn” tùmtiïëng êëy – anh àaä àïën quêëy rêìy mêëtmêëy ngaây, coá khi mêëy thaáng. Nhêndên quêìn chuáng, cú súã bao giúâ cuängkhoan dung. Khöng ai traách moác gòanh àêu. Nhûng àaáng buöìn laâ àaáng buöìn cho anh. Anh ài vaâo cuöåc söëngröët cuåc chó laâ khaách. Anh khöng vaâocuöåc àûúåc, anh khöng chõu chung söë

phêån vúái àöìng baâo, àöìng chñ cuãamònh àang vêåt löån ngaây giúâ trongcuöåc àúâi. Coá leä cöng bùçng: muöënvaâo cuöåc thêåt, muöën àûúåc chõuchung söë phêån cuãa quêìn chuáng thêåt,thò anh phaãi thêåt sûå gaánh vaác möåtphêìn naâo àoá, caâng nhiïìu caâng töët,möåt phêìn thêåt sûå hûäu ñch, trongcuöåc chiïën àêëu cuãa hoå, cuâng hoå.

Àïën Tûá Myä, töi thêëy “BöënGûúng” (Phan Tûá) àaä vaâo cuöåcnhuêìn nhuyïîn. Àoåc àûúåc àiïìu àoátrong aánh mùæt, trong gioång noái cuãa

caán böå, àöìng baâo Tûá Myä khi hoå noáivïì anh. ÚÃ höåi nghõ tranh caäi vïì kinhnghiïåm giaãi phoáng Tûá Myä, yá kiïënPhan Tûá laâ yá kiïën coá troång lûúång,ngûúâi ta coá thïí caäi laåi, phaãn àöëi,nhûng khöng thïí coi thûúâng. Bêëygiúâ coá möåt cuöåc tranh caäi quyïët liïåtthêåt. Sau khi múã ra Tûá Myä, röìi thön7, thön 6 Kyâ Sanh, Tiïn Laänh, TiïnNgoåc, röìi caác xaä Sún, Cêím, Haâ thuöåchuyïån Tiïn Phûúác, toám laåi möåt söëvuâng àöìng bùçng liïìn saát ròa nuái...xaãy ra möåt vêën àïì: tiïëp tuåc múã àöìng bùçng theo caách êëy, duâng lûåc lûúångvuä trang (têët nhiïn coá kïët húåp vúáiàêëu tranh chñnh trõ cuãa quêìn chuáng)lêën tûâ trïn nuái xuöëng, àêíy luâi keãthuâ, múã ra àïën àêu “be búâ” giûä chùåtàïën àoá, röìi tiïëp tuåc lêën dêìn túái nûäa;hay laâ coá thïí nghô àïën möåt phûúngthûác taáo baåo hún: duâng nhûäng muäinhoån thêåt nhoã, sùæc, luöìn qua vaânhàai phoâng ngûå cuãa àõch doåc ven nuái, bñ mêåt thoåc sêu xuöëng têån vuâng búâ biïín maâ giùåc àang sú húã vaâ quêìn

chuáng nhêët àõnh àang noáng loângchúâ caách maång, bêët ngúâ phaá tungthïë àõch ngay trong loâng sêu cuãa noá,tûâ àoá àaánh ngûúåc lïn?...

Phan Tûá àûáng hùèn vïì möåt phe yákiïën, caäi nhau hùng àïën àoã mùåt, tñatai, anh vêån duång kinh nghiïåmchñnh trõ, kinh nghiïåm quên sûå cuãaanh höìi Nam Laâo, kinh nghiïåm cuãa

möåt ngûúâi àaä trûåc tiïëp tham gia“múã ra” Tûá Myä, vaâ - thêåt thuá võ –kinh nghiïåm cuãa möåt nhaâ vùn,nhûäng quan saát, suy nghô, thïínghiïåm cuãa anh vïì con ngûúâi miïìnNam höìi bêëy giúâ, caã nhûäng suynghô, thïí nghiïåm vïì “con ngûúâi”phña keã thuâ.

Chñnh trong thúâi gian naây, anhPhan Tûá àaä bùæt àêìu viïët möåt loaåttruyïån ngùæn miïìn Nam cuãa anh.Khöng biïët coá nhaâ phï bònh naâo chuáyá àiïìu nay chûa: hêìu hïët truyïån

ngùæn Phan Tûá thúâi kyâ naây àïìu viïëtvïì kiïíu “nhên vêåt trung gian”, sûåchuyïín biïën khoá khùn maâ têët yïëucuãa kiïíu nhên vêåt àoá. Möåt anhtrung nöng vöën yïn phêån vaâ luöntñnh toaán, ngêåp ngûâng. Möåt cö gaái,laâ möåt “con àiïëm”, chûa bao giúâ biïëtàïën chñnh trõ, chûa bao giúâ àûáng vïì bïn naâo trong thaái àöå chñnh trõ... Baäotöë caách maång êåp àïën. Buöåc moåingûúâi phaãi lûåa choån. Lúáp trung gianêëy choån bïn naâo, con àûúâng naâo? Tahay àõch? Caách maång hay phaãn caách

maång? Khúãi nghôa hay nö lïå?...Töi nghô rùçng nhûäng saáng taác

naây cuãa Phan Tûá coá liïn quan maáuthõt vúái cuöåc tranh caäi quyïët liïåt maâanh – vaâ têët caã chuáng töi – lao vaâohöìi bêëy giúâ. Vêën àïì noáng boãng nhêëtluác naây laâ àaánh giaá quêìn chuáng,nhêån thûác vïì quêìn chuáng, vaâ baogiúâ cuäng vêåy quan troång nhêët laânhêån thûác vïì caái khöëi quêìn chuángêëy, quêìn chuáng trung gian, àöngàaão nhêët, “söë àöng im lùång”, söëàöng dûúâng nhû coân im lùång. Dûúáisûå im lùång êëy laâ caái gò? Nhûäng khaãnùng tiïìm êín naâo? Hoå seä ài vúái ai,trong baäo töë naây?

Àoåc nhûäng truyïån ngùæn PhanTûá thúâi naây, dûúâng nhû thêëy chñnhanh àang trùn trúã cöë tòm cêu traã lúâicêëp baách àoá, cho cuöåc àêëu tranh lúán,cho cöng cuöåc múã ra àöìng bùçngKhu V, Quaãng Nam vaâ àûúng nhiïntrûúác hïët cho chñnh anh. Töi muöënnghô rùçng àoá laâ nhûäng truyïån ngùæn– tranh luêån.

Nguyïîn Thi noái trong àïm Sï-pön: “Mònh seä chó trúã laåi cêìm buát khinaâo cêìm buát thêåt sûå cêìn thiïët vaâ coáñch nhû cêìm suáng, hoùåc laâ hún thïë




nûäa...”. Vïì chiïën trûúâng Nam böå,Nguyïîn Thi “trúã laåi cêìm buát” rêëtsúám. Phan Tûá cuäng thïë. Thêåt tònhchuáng töi khöng ngúâ trong chiïënàêëu miïìn Nam, nhûäng nhaâ vùn

chuáng ta, vùn hoåc chuáng ta tòm àûúåcchöî àûáng xûáng àaáng, coá ñch cuãamònh nhanh thïë. Àöëi vúái ngûúâi cêìm buát cuãa möåt nhên dên chiïën àêëunhû nhên dên mònh, àoá laâ möåt haånhphuác lúán. Phaãi chùng?

Höm anh Nguyïîn Vùn Böíng vaâtöi múái tûâ cú quan Quên khu xuöëng,mûâng quaá, gùåp ngay Phan Tûá. Töinhúá roä, êëy laâ con àûúâng chaåy giûäamöåt vûúân mñt sum suï, ài giûäa trûamaát rûúåi. Phan Tûá kia röìi! Vêîn caáidaáng ngûúâi àoá, thêëp, chùæc, húi gêìy

möåt chuát nhûng rùæn roãi, quêìn aáo baâ ba àen noán laá, cùåp kñnh cêån thõ daâycöåp, vaâ trïn vai, khöng phaãi ba löàêu... möåt àöi bêìu.

Chaã laâ úã thön 6, thön 7 xaä KyâSanh tiïëp liïìn thön Tûá Myä luác naâycuäng àaä àûúåc giaãi phoáng, nhûngngay giûäa thön 7 vêîn coân luâ luâ möåtcaái àöìn nguyå àoã loái àoáng trïn möåtngoån àöìi cao, trong baãn àöì quên sûåghi laâ cao àiïím 76. Boån lñnh nguyå bõvêy chùåt trïn àöìn, suöët ngaây choäcaái öëng nhoâm daâi ngoùçng soi moái

khùæp caác löëi chung quanh, thêëy khaãnghi laâ goåi phaáo giaä ngay. Caán böå, böå àöåi ài laåi phaãi caãi trang, tiïånnhêët àoáng böå quêìn aáo nöng dên,vaác caái cuöëc hay gaánh àöi bêìu,vuâng naây ngûúâi ta vêîn ài buöntrêìu, cau, quïë maâ!

Chuáng töi luåc ngay àöi bêìu Tûá,chaâ, àêìy ùæp, nùång trõch: gaåo, muöëi,mêëy chai dêìu lûãa, möåt chai nûäa nghikhöng phaãi dêìu lûãa, caái gò? Rûúåu,rûúåu lêåu! Gêìn chuåc cùåp àûúâng àenquêën rúm vaâng, möåt goái àêåu xanh boåc trong tuái ni-löng. Vaâ möåt goái coáàïën mûúâi quyïín söí tay: nhûäng söítay ghi cheáp cuãa nhaâ vùn Phan Tûá.Àïí giûä bñ mêåt, Tûá ghi cheáp bùçngnhiïìu thûá tiïëng: tiïëng Anh, tiïëngPhaáp, tiïëng Laâo.

Tûá ruã chuáng töi vïì “nhaâ” anh:möåt cùn lïìu do chñnh tay anh cêët úãlûng chûâng caái döëc àaá ngay saát TûáMyä, dûúái chên döëc lú thú coá vaâi cùnnhaâ dên. Àêëy laâ núi anh “loát öí” ngöìiviïët sau möåt chuyïën ài cöng taácvuâng sêu vïì. Àuáng laâ “loát öí” thêåt,theo nghôa àen vaâ nghôa boáng. Cùnlïìu xaác xú maâ êëm cuáng, hïåt möåt caáiöí rúm. ÚÃ àêëy anh laâm cöng viïåc sinh

núã. Tûâ nhûäng quyïín söí tay ghi cheápcêìn mêîn, cöng phu, ra àúâi nhûängtruyïån ngùæn. Hònh nhû caã cuöën tiïíuthuyïët Gia àònh maá Baãy cuäng àûúåcàeã ra tûâ àêy.

Àïm êëy taåi caái öí cuãa anh, Tûáthïët anh Böíng vaâ töi möåt bûäa cheâàöî xanh àûúâng àen, caái thûá àûúângàêåm àaâ Quaãng Nam meå töi vêîn chotöi ùn ngaây nhoã Höåi An, caái thûáàûúâng theo töi ngon nhêët àúâi! Têëtnhiïn coá caã rûúåu. Khöng biïët anhBöíng coân nhúá khöng, hùèn vò cêån thõnùång Tûá roát cho anh Böíng möåtcheán àêìy dêìu hoaã vaâ anh Böíng cûáthïë nöëc möåt nguåm, nhaã chùèng racho nuöët chùèng vaâo.

Chùèng sao, caâng àúä àau buång!

ÚÃ quï töi ngûúâi ta vêîn chûäa àau buång bùçng caách uöëng möåt ñt dêìuhoaã!

... Mêëy höm sau chuáng töi tûâ giaäPhan Tûá. Anh Böíng trúã lïn àûúângTrûúâng Sún, tiïëp tuåc cuöåc trûúângchinh vaâo chiïën trûúâng Nam böå (bathaáng treâo àeâo löåi suöëi nûäa). Töi rahûúáng Tiïn Phûúác, möåt huyïån vuângtrung Quaãng Nam, úã àêëy chuáng töiàang chuêín bõ vûúåt söng Tiïn, múãra möåt söë xaä múái.

Chuáng töi múái ài àûúåc khoaãng

nûãa giúâ thò maáy bay àõch àïën neám bom Tûá Myä, ngay dûúái chên döëc.Khoái bom xùng böëc lïn nguân nguåt.Lo cho Phan Tûá quaá. Liïåu chuáng noácoá neám truáng caái “öí” cuãa Tûá khöng?

Ngaây êëy úã chiïën trûúâng möîi lêìnchia tay möåt ngûúâi baån àïìu coá thïí laâlêìn cuöëi cuâng...

ÚÃ chiïën trûúâng, nhûäng nùmthaáng gian nan maâ quyïët liïåt êëy, töicoá nhûäng ngûúâi baån cêìm buát àaävuöåt qua àûúåc möåt caách àeåp àeä sûåthûã thaách mêët coân cuãa nghïì cêìm buát– nïëu coá thïí goåi cöng viïåc cêìm buát laâmöåt caái “nghïì”. “Nghïì” cêìm buát,trûúác hïët vaâ sau cuâng laâ “nghïì” laâmngûúâi. Vaâ coá leä úã chiïën trûúâng hún úãàêu hïët, sûå thêåt êëy caâng khùæc nghiïåt.Maâ nghô cho cuâng, chùèng phaãi chó úãchiïën trûúâng, úã àêu vaâ bao giúâ cuängvêåy thöi.

Nhûäng ngûúâi cêìm buát baån töi úãchiïën trûúâng, lúáp trûúác lúáp sau,nhûäng Chu Cêím Phong, Dûúng ThõXuên Quyá, Nguyïîn Höìng, NguyïînTroång Àõnh, Nguyïîn Myä, Vùn Cêån,Phûúng Thaão, Phan Àònh Cön, HaâXuên Phong... Àoá laâ caác anh chõ àaängaä xuöëng suöët nhûäng ngaây àaánh

Myä trêån àêët Quaãng Nam. Coá leä àiïìuquan troång khöng phaãi laâ hoå àaä ngaäxuöëng. Àiïìu quan troång hún nhiïìulaâ hoå söëng vaâ laâm viïåc nhû thïë naâogiûäa nhên dên trïn chiïën trûúâng

nhûäng thaáng nùm êëy. Coá nhûängngûúâi seä chùèng coân coá tïn tuöíi gòtrong nïìn vùn hoåc vinh quangchuáng ta, hoùåc giaã coá ngûúâi seä chócoân àïí laåi möåt caái tïn múâ múâ trïntrang saách lõch sûã vùn hoåc chiïëntranh giaãi phoáng con em ta seä hoåc.Nhûng möåt nïìn vùn hoåc laâ göìmnhûäng taác phêím, ûu tuá vaâ chûa thêåtûu tuá àaä àaânh. Möåt nïìn vùn hoåc coânlaâ möåt kiïíu nhaâ vùn. Maâ àoá múái laâcaái göëc. Kiïíu nhaâ vùn thò taåo ra nïìnvùn hoåc êëy, vúái nhûäng taác phêím êëy.

Coá thïí nïn suy nghô vêåy chùng vïìsûå àoáng goáp cuãa vùn hoåc trongchiïën tranh chöëng Myä úã miïìn Namvaâo sûå nghiïåp cêìn xêy dûång nïìnvùn hoåc múái hiïån àaåi cuãa Töí quöëcta?

Ngaây 1/5/1975, àûáng úã DinhÀöåc Lêåp Saâi Goân giaãi phoáng, trongcú man niïìm vui àïën ngheåt thúã,trong röån rõp ngûúâi, vaâ xe, vaâ cúâ, vaâhoa... töi böîng mûúâng tûúång nhònthêëy möåt doâng söng nhoã vúái nhûängluâm tre chaáy seám lûãa àaåi baác lên

tinh: con söng Baâu Sêëu khöng tïntuöíi cuãa töi, vaâ möåt cuåm nuái êm u,núi chõ Dûúng Thõ Xuên Quyá tûângsöëng thui thuãi möåt mònh suöët thaángroâng, ngaây ra rêîy àuöíi khó, àïm vïìàöët nûáa ngöìi viïët thiïn truyïån ngùænlêëp laánh tònh yïu vaâ niïìm tin conngûúâi, truyïån ngùæn “Hoa rûâng”.

Anh Nguyïîn Troång Oaánh vúáitöi, hai anh em ruã nhau chen chuácgiûäa doâng ngûúâi xe àöí ra chêåtàûúâng, ài laâm caái cöng viïåc töi àaähûáa vúái Nguyïîn Thi buöíi saáng mûúâi ba nùm trûúác trong khu rûâng thöngyïn tônh têy Thûâa Thiïn, tòm cho bùçng àûúåc àûáa con maâ Nguyïîn Thichûa biïët mùåt. Chuáng töi àaä tòmàûúåc chaáu.

Töi noái vúái chaáu möåt àiïìu chùèngcoá gò múái laå:

Chaáu aå, ba chaáu laâ möåt ngûúâihuâng.

Coân möå Thi, khöng tòm àûúåc.Anh cuäng vêåy, anh àaä thaânh àêët àaicuãa chuáng ta höm nay röìi.v

(Trñch “Chiïën trûúâng, nhûäng nùm thaáng êë y söëng vaâ viïët” , tûåa do

toâa soaån àùåt)



Hoãi: Nùm 1975, khi chiïë n tranh Àöng Dûúng chêëm dûát, ngaâi àaäviïët caác nhaâ hoaåch àõnh chñnhsaách cuãa chuáng ta boáp meáo sûåthêåt àïí tiïëp tuåc theo àuöíi nhûängchñnh saách àöë i ngoaåi tûúng tûåsau chiïë n tranh. Quan àiïím cuãangaâi giúâ àêy coá thay àöíi?

Chomsky: Caác võ àoá àang laâm

àuáng nhûäng gò khi êëy chuáng ta àaätiïn liïåu. Möîi cuöën saách, möîi baâi baáo àûúåc xuêët baãn àïìu noái rùçngnûúác Myä baão vïå miïìn Nam Viïåt

Nam chöëng laåi cuöåc xêm lùng cuãamiïìn Bùæc. Thêåm chñ ngûúâi ta coânmö taã nhûäng ai phaãn àöëi cuöåcchiïën naây nhû nhûäng keã biïån höåcho Haâ Nöåi. Muåc àñch laâ che àêåymöåt sûå thêåt: Myä àaä têën cöng NamViïåt Nam. Cuöåc têën cöng nhùçmvaâo khu vûåc nöng thön bùæt àêìunùm 1962 nhûng sûå thêåt naâykhöng àûúåc chñnh thûác àûa vaâo sûãsaách cuãa nûúác Myä. Cho àïën têånngaây höm nay, nhûäng ai chöëng laåicuöåc chiïën taân baåo àoá vêîn bõ xemlaâ àang baão vïå cho Bùæc Viïåt Nam.

Vaâ àoá chó laâ möåt phêìn cuãa chuöîi cöëgùæng nhùçm giúái thiïåu vïì cuöåcchiïën tranh naây nhû thïí àoá laâ cuöåcxung àöåt giûäa hai miïìn Viïåt Nam,coân nûúác Myä chó giuáp Nam ViïåtNam. Tiïëc thay sûå bõa àùåt àoá bêygiúâ laåi laâ “sûå thêåt chñnh thûác”.

Hoãi: Taåi sao Myä têë n cöng NamViïåt Nam nïëu khöng coá cuöåcxêm lùng cuãa miïìn Bùæc?

Chomsky: Trûúác tiïn chuáng taphaãi khùèng àõnh sûå thêåt laâ chñnh



ch êy un 30 nùm, Myä ä hêë bå ron uöåhïën rnh àön Dûn - uöå hïën d nhêë, honû öën u nhêë ron lh sû nû Myä. 30 nùm ärö qu, nhûn y nhô u uöå hïën n y unnhûän hêåu qu m no ïí lå vên on ûä nuyïn r öë v nhûän uöå phïu lûu m do Wshnonïën hnh. tuy nhïn, sûå hêå vï uöå hïën d nhêë,ho nû öën u nhêë ron lh sû nû Myä lå bhe êëu hoùå bop meo. Dû êy l b r l phonvêën u go sû Nom chomsky, möå hoå ïën böå

Myä , vï vêën ï n y.Lñnh Myä trong cuöåc chiïën Viïåt Nam.

Bûác tûúâng tûúãng niïåm binh lñnh Myä chïë t trêån.

Chiïën tranh Viïåt Nam

S Û Å T H Ê Å T VA Â B Õ A À Ù Å T




Myä phaát àöång cuöåc chiïën tranh taåimiïìn Nam Viïåt Nam. Nùm 1954taåi àêy àaä diïîn ra möåt thoaã thuêånchñnh trõ. Tuy nhiïn àïën cuöëinhûäng nùm 1950 Myä àaä sûã duång

lûåc lûúång buâ nhòn baãn xûá maâ Myähuêën luyïån vaâo nhûäng muåc tiïutrêën aáp cuãa mònh. Coá thïí xem àêylaâ chiïën dõch khuãng böë rêët hiïåuquaã chöëng laåi Viïåt Minh. Vaâo luácàoá Viïåt Minh àang tuên thuã triïåtàïí Hiïåp àõnh Geneva vaâ hy voångHöåi nghõ Hiïåp thûúng chñnh trõ seäàûúåc thûåc hiïån taåi Nam Viïåt Nam.Vò vêåy chùèng nhûäng hoå khöngtheo àuöíi bêët kyâ haânh àöång khuãng böë naâo maâ ngay caã tûå vïå trûúácnhûäng haânh àöång baåo lûåc chöëng

laåi mònh hoå cuäng khöng laâm nöët.Àïën thaáng 5/1959, sau khi àaä coáquaá nhiïìu ngûúâi bõ taân saát trongcaác chiïën dõch do ngûúâi Myä töíchûác, Viïåt Minh múái cho pheáp sûãduång baåo lûåc àïí tûå vïå. Vaâ gêìn nhû ngay lêåp tûác chñnh quyïìn buâ nhònSaâi Goân tan raä tûâng maãng lúán búãichñnh quyïìn àoá chùèng dûåa vaâo gòhïët ngoaâi sûå àöåc taâi vaâ baåo lûåc. Àoáchñnh laâ caái cúá àïí Myä keáo àïën. Töixin nhùæc laåi, khi àoá khöng hïì coá caáigoåi laâ quên àöåi Bùæc Viïåt Nam hiïån

diïån úã miïìn Nam. Sau àoá Mùåt trêånDên töåc Giaãi phoáng miïìn NamViïåt Nam (MTDTGP) àûúåc thaânhlêåp. Thêåt êën tûúång, MTDTGP laânhoám duy nhêët kïu goåi giaânh àöåclêåp cho Nam Viïåt Nam. Nùm 1962àöång thaái naây àaä khiïën giúái cêìmquyïìn Myä hoaãng súå. Tûâ 1962 àïën1965 Myä quyïët têm ngùn caãn miïìnNam Viïåt Nam giaânh àöåc lêåp.Àûúng nhiïn lyá do laâ Kennedy vaâ Johnson hiïíu nïëu bêët kyâ möåt giaãiphaáp chñnh trõ naâo àûúåc chêëp nhêånúã Nam Viïåt Nam, MTDTGP seächùæc chùæn lïn nùæm quyïìn: thïë lûåcchñnh trõ cuãa mùåt trêån maånh húnnhiïìu so vúái Chñnh quyïìn Saâi Goân.

Trïn thûåc tïë, Kennedy vaâ saunaây laâ Johnson àaä cöë tònh caãn trúãtêët caã moåi nöî lûåc cho möåt giaãi phaápchñnh trõ. Hoå àûa nûúác Myä vaâocuöåc chiïën àïí ngùn chùån àiïìu àoá.Nùm 1964 Myä tiïën haânh neám bommiïìn Bùæc Viïåt Nam nhùçm muåcàñch buöåc Haâ Nöåi duâng aãnh hûúãngcuãa mònh kïu goåi chêëm dûát cuöåcnöíi dêåy úã miïìn Nam Viïåt Nam.Washington hy voång àûa maáy baychiïën àêëu tûâ nhûäng cùn cûá taåi

Nam Viïåt Nam neám bom miïìn Bùæcseä buöåc Haâ Nöåi àûa quên vaâotham chiïën úã miïìn Nam àïí röìi coáthïí rïu rao rùçng miïìn Bùæc xêmlùng miïìn Nam. Àiïìu àoá thêåt löë

bõch. Taåi sao ngûúâi ta laåi laâm nhû vêåy, taåi sao Myä laåi lo súå möåt miïìnNam Viïåt Nam àöåc lêåp? Theo töi,nguyïn nhên möåt lêìn nûäa khaá roäraâng: ngûúâi ta súå miïìn Bùæc “thöntñnh” miïìn Nam Viïåt Nam, ngûúâita súå möåt cuöåc hoaâ giaãi seä dêîn àïëntiïën trònh phaát triïín thaânh cöng vïìxaä höåi vaâ kinh tïë, taåo ra aãnh hûúãngàöëi vúái toaân khu vûåc. Roä raâng,phong traâo caách maång taåi àêy coáthïí seä keáo Viïåt Nam ra khoãi quyäàaåo cuãa Myä, khöng àïí Viïåt Nam

trúã thaânh möåt Philippines thûá hai.Nûúác Viïåt Nam múái coá thïí seä traoàöíi mêåu dõch vúái Myä, nhûng dûátkhoaát khöng phaãi laâ thuöåc àõa cuãaMyä. Àêy laâ àiïìu nguy hiïím àöëi vúáiWashinton búãi luác àoá Viïåt Nam seätrúã thaânh biïíu tûúång cho caác nûúáclaáng giïìng, laâm suy yïëu aãnhhûúãng cuãa Myä trong khu vûåc. Chonïn, vêën àïì cú baãn laâ phaãi ngùnchùån têët caã nhûäng phong traâo dêntöåc khöng cho chuáng cú höåi phaáttriïín xaä höåi vaâ kinh tïë. Vaâ trong

möåt chûâng mûåc thêëp hún, nhûängàiïìu tûúng tûå cuäng àûúåc Myä thûåcthi taåi Laâo vaâ Campuchia. Têët caãnhûäng viïåc laâm trïn àïìu àûúåc lûutrûä. Töi muöën noái rùçng ngûúâi ta àaä boáp meáo lõch sûã, nhûng nhûäng gòàûúåc lûu trûä, nhûng sûå thêåt thòkhöng ai coá thïí baác boã àûúåc.

Hoãi: Vêåy àiïìu trúá trïu laâ chñnhnguyïn nhên nûúác Myä dûåa vaâoàïí gêy chiïë n - baão vïå àöåc lêåpcho Nam Viïåt Nam - laåi laâ caáiphaãi bõ tiïu diïåt?

Chomsky: Àuáng vêåy.

Hoãi: Ngaâi coá nghô ngûúâi ta àaäthaânh cöng trong viïåc boáp meáosûå thêåt hay khöng?

Chomsky: Nhûäng ngûúâi àaätraãi qua giai àoaån àoá hiïíu roä hún.Nhûng thïë hïå treã thò khaác. Hoå phaãinghiïn cûáu àïí tòm ra sûå thêåt.

Hoãi: Coân nhûäng tû tûúãng phaãnchiïë n ngay trong loâng nûúác Myä?

Chomsky: Cho pheáp töi àûúåcnoái àöi lúâi vïì phong traâo àêëu tranhàoâi hoaâ bònh. Sau cuöåc Töíng têëncöng Tïët Mêåu Thên, möåt cêu hoãilúán àûúåc àùåt ra laâ coá nïn gûãi thïm

vaâi trùm ngaân lñnh Myä sang thamchiïën taåi Viïåt Nam hay khöng. Vaâluác àoá Böå chó huy Liïn quên àaä rêëtlo ngaåi seä khöng coá àuã quên söë àïíkiïím soaát tònh hònh trong nûúác. Hoåsúå möåt phong traâo xuöëng àûúângrêìm röå phaãn àöëi chiïën tranh vaâtònh traång chia reä trong nûúác nïëugûãi thïm quên sang Viïåt Nam.Nghôa laâ ngûúâi ta àaä hiïíu rùçngmûác àöå phaãn khaáng úã trong nûúácchùèng khaác gò möåt cuöåc nöåi chiïën.Vaâ hoå àaä àuáng. Àoá chñnh laâ minh

chûáng huâng höìn cho têìm voác cuãaphong traâo phaãn àöëi chiïën tranhViïåt Nam diïîn ra ngay trong loângnûúác Myä. Cuäng chñnh nhûäng cuöåcxuöëng àûúâng rêìm röå trong thaáng10 vaâ 11/1969 àaä haån chïë khaãnùng leo thang àaánh phaá bùçngkhöng quên cuãa Nixon. Têët caãnhûäng sûå kiïån trïn àïìu cêìn phaãiàûúåc ghi nhúá. Nhûng möåt lêìn nûäachuáng laåi bõ loaåi ra khoãi sûã saáchcuãa chuáng ta. Tuy nhiïn, nhûäng höìsú lûu trûä ghi nhêån nhûäng gò àaä

diïîn ra thò vêîn coân àoá.Hoãi: Theo öng, chñnh saách àöë ingoaåi cuãa Myä àöëi vúái ÀöngDûúng sau chiïë n tranh laâ gò?

Chomsky: Sau chiïën tranh,nûúác Myä àaä thi haânh möåt chñnhsaách àûúåc goåi laâ “laâm chaãy maáuViïåt Nam” khiïën ngay caã nhûängtêåp àoaân kinh doanh baão thuã bïnngoaâi ûúác Myä cuäng phaãi kinhhoaâng. Chuáng ta àaä phaát àöångchiïën tranh nhùçm ngùn caãn ÀöngDûúng thûåc hiïån phaát triïín xaä höåivaâ kinh tïë. Duâ cú may laâ rêët ñt búãihêåu quaã cuãa cuöåc chiïën quaá nùångnïì, nhûng nhaâ cêìm quyïìn Myä vêînmuöën baão àaãm rùçng àiïìu àoá seäxaãy ra. Vaâ vò vêåy Myä àaä hêåu thuêîncaã Khmer Àoã - nhûäng keã phaãi chõutraách nhiïåm vïì naån diïåt chuãng taåiCampuchia, vaâ tûâ chöëi böìi thûúângchiïën tranh. Coá thïí noái, möåt thúâigian daâi Myä àaä khöng tûâ möåt thuã

àoaån naâo àïí phaá hoaåi àiïìu kiïånsöëng taåi Àöng Dûúng.vLÛÚNG LÏ GIANG

Theo Indochina Newsletter





HOAÂNG NGOÅC BÑCH

T haáng 5 nùm 1975, lêìn àêìutiïn töi túái Saâi Goân vaâ cuä ng lêìn àêìu tiïn töi tiïë p xuác vúái

túâ baáo Saâi Goân Giaãi phoáng (SGGP) – möåt túâ baáo àõa phûúng ra àúâi súám nhêët úã Thaânh phöë Höì Chñ

Minh. Túâ SGGP luác naâ y trònh baây coân àún giaãn, nhûng nöåi dung khaá phong phuá , thöng tin nhanh vaâchñnh xaác. Coá leä vò thïë maâ ngûúâi àoåc úã TP Höì Chñ Minh coi àêy laâ túâbaáo haâng àêìu maâ hoå tòm àoåc.Khaách saån Saâi Goân tûâ ngaây àêìugiaãi phoáng cho àïën nay ngaây naâo cuäng coá gêìn 100 túâ SGGP cho khaách àoåc miïîn phñ. Ngoaâi rachùèng coá túâ baáo naâo khaác àûúåc cêëp miïî n phñ cho khaách troå. Töi hoãi nhaâ vùn Lï Thaânh Chún – Giaám

àöëc Khaách saån Saâi Goân: Vò sao laåi chó mua baáo SGGP? Öng cho biïë t: “Baáo SGGP àaáp ûáng àûúåc nhu cêìuthöng tin cho ngûúâi thaânh phöë nïnngûúâi ta thñch àoåc”. Töi túái nhaâ cêåuruöåt töi – lûúng y Nguyïîn Truác,thêëy öng chó mua baáo SGGP tiïë ng Hoa. Öng noái: Töi quen àoåc saáchchûä Haán, nïn rêët thñch àoåc baáo SGGP tiïëng Hoa. Trong túâ baáo naây muöën biïët thöng tin vïì vùn hoaá xaä höåi, kinh tïë , thõ trûúâng, y tïë àïìu coácaã, chó mêë t vaâi ngaân àöìng maâ biïët àuã thûá chuyïån caã trong nûúác vaâtrïn thïë giúái”. Àöëi vúái töi, möåt ngûúâi söëng úã Haâ Nöåi, ngaây naâo cuäng àoåc baáo SGGP, túâ baáo naây àaä trúã thaânh möåt ngûúâi baån thêåt àaáng tin cêåy.

Trong lêìn gùåp gúä nhên kyã niïåm30 nùm giaãi phoáng miïìn Namcuäng laâ kyã niïåm 30 nùm baáo SGGP,nhaâ vùn Dûúng Troång Dêåt, Töí ng Biïn têåp baáo SGGP – ngûúâi cuâng vúái caác cöång sûå àang tñch cûåc caãi

tiïën nöåi dung vaâ hònh thûác túâ baáo cuãa mònh àïí “phuã soáng” toaânquöëc, cho biïët:

“Laâ cú quan ngön luêån cuãa

Àaãng böå Àaãng Cöång saãn Viïåt Nam

TP Höì Chñ Minh, tiïëng noái cuãaChñnh quyïìn vaâ nhên dên TP.HCM, 30 nùm qua, baáo SGGP àaäcoá sûå trûúãng thaânh vïì nhiïìu mùåt.Tûâ chöî coá söë lûúång phaát haânhkhiïm töën trong nhûäng ngaây àêìugiaãi phoáng, hiïån nay, baáo SGGP àaävûún lïn trúã thaânh möåt trongnhûäng túâ baáo haâng ngaây coá söëlûúång lúán cuãa caã nûúác. Vúái lúåi thïëlaâ túâ baáo Àaãng cuãa möåt thaânh phöëlúán, baáo SGGP àaä vûúåt khoãi phaåmvi cuãa möåt túâ baáo àõa phûúng. 30

nùm phêën àêëu vaâ xêy dûång, vúái 4nguöìn caán böå: tûâ chiïën khu vïì, têåpkïët vaâ tûâ Haâ Nöåi vaâo, caán böå taåichöî vaâ trûúãng thaânh sau giaãiphoáng, àïën nay baáo SGGP àaä coámöåt àöåi nguä caán böå, phoáng viïnàuã sûác hoaân thaânh nhiïåm vuå phaáttriïín túâ baáo trong giai àoaån caáchmaång múái. Hún 500 caán böå, cöngnhên viïn trong àoá coá hún 100phoáng viïn, biïn têåp viïn àanggaánh vaác nhûäng nhiïåm vuå nùångnïì, troång yïëu trong viïåc àöíi múái túâ baáo theo yïu cêìu àöíi múái àêët nûúác,hoaâ nhêåp vaâo khu vûåc, hoaâ nhêåpvaâo thïë giúái. Chêët lûúång àöåi nguä

hoaåt àöång trong nhiïìu lônh vûåc nöåi

dung, in êën, phaát haânh, kinhdoanh... àang tûâng bûúác àûúåcnêng lïn.

Goáp phêìn vaâo viïåc nêng caochêët lûúång túâ baáo, khöng thïíkhöng kïí àïën nhûäng àêìu tû vïì cú súã vêåt chêët, kyä thuêåt, trang thiïët bõthöng tin. Viïåc ûáng duång Internet,mua thöng tin cuãa caác haäng thöngtêën nûúác ngoaâi, giuáp cêåp nhêåt hoaáthöng tin quöëc tïë àûúåc ngûúâi dênquan têm. Hïå thöëng maáy in, hïåthöëng vi tñnh chïë baãn, maáy ghi

phim vaâo loaåi hiïån àaåi vúái giaáhaâng triïåu USD àaä àoáng goáp tolúán vaâo viïåc tùng chêët lûúång hònhthûác túâ baáo. Àûúng nhiïn ài cuângvúái nhûäng àêìu tû naây laâ hiïåu quaãkinh doanh cuãa túâ baáo khöngngûâng tùng lïn. Hiïån baáo SGGP laâmöåt trong söë nhûäng túâ baáo cuãa caãnûúác tûå haåch toaán kinh doanh vaâkinh doanh coá hiïåu quaã. Vúáidoanh söë khöng ngûâng tùng, haângnùm ngoaâi tûå chi phñ cên àöëi, traãlûúng, àaãm baão nöåp àuã caác nghôavuå thuïë vaâ coân thûåc laäi haâng chuåctyã àöìng goáp vaâo ngên saách Nhaânûúác.

30 NÙMbaáo Saâi Goân Giaãi phoáng A Ã N H : C T V




Bïn caånh hoaåt àöång baáo chñ vaâkinh doanh, thûåc hiïån nhûängàûúâng löëi cuãa Àaãng vïì cöng taác xaähöåi, àïí tùng sûác thu huát vúái baånàoåc, tûâ nhûäng nùm qua, baáo SGGP

àaä hònh thaânh möåt hïå thöëng hoaåtàöång xaä höåi coá yá nghôa, àûúåc dû luêån quan têm. Caác chûúng trònhnhaâ tònh nghôa, nhaâ tònh thûúng,quyä chûäa bïånh cho bïånh nhên cú nhúä... àaä giuáp àúä thiïët thûåc choàöng àaão baâ con ngheâo, caác giaàònh chñnh saách. Giaãi thûúãng TönÀûác Thùæng, giaãi thûúãng cho nhûängcöng nhên ûu tuá àûúåc àöng àaãongûúâi lao àöång thaânh phöë quantêm. Giaãi thûúãng Voä Trûúâng Toaãnlêëy tïn möåt nhaâ giaáo nöíi tiïëng cuãa

àêët Nam böå. Tûâ TP Höì Chñ Minh,nùm nay àaä múã röång ra caác tónhCêìn Thú, Soác Trùng, Bïën Tre, haângnùm tön vinh giaáo duåc. Giaãi thûúãng Vùn hay chûä töët thu huáthaâng nùm haâng chuåc ngaânhoåc sinh gioãi vùn tham gia.Quyä hoåc böí ng Nguyïî n VùnHûúãng àaä trao haâng trùmsuêët hoåc böíng höî trúå cho caácsinh viïn y khoa ngheâo, hoåcgioãi, caác baác sô múái ratrûúâng sùén saâng ài cöng taác

vuâng sêu, vuâng xa cuãa caácTP vaâ caác vuâng khoá khùnkhaác cuãa àêët nûúác. Caácchûúng trònh hoaåt àöìng xaähöåi kyã niïåm nhû Haânhquên vïì Àiïån Biïn, kyã niïåm50 nùm chiïën thùæng ÀiïånBiïn Phuã vaâ chûúng trònhXeã doåc Trûúâng Sún, kyã niïåm 30nùm giaãi phoáng hoaân toaân miïìnNam, chûúng trònh 1.000 chiïëc xeàaåp vò treã em Têy Nguyïn, chûúngtrònh Muâa xuên cho em; gêy quyäxoaá muâ cho àöìng baâo caác dên töåcthiïíu söë Têy Nguyïn àaä àûúåcàöìng tònh cao cuãa dû luêån xaä höåi.Caác cuöåc thi aãnh Quï hûúng quaöëng kñnh; caác cuöåc thi saáng taác cakhuác vïì Àiïån Biïn vaâ cuöåc thiphoáng sûå “30 nùm thöëng nhêët àêët nûúác, 60 nùm nûúác Cöång hoaâ xaä höåi chuã nghôa Viïåt Nam” àaä trúãthaânh nhûäng hoaåt àöång thïí thaovùn hoaá coá yá nghôa, goáp phêìn kñchthñch caác taâi nùng àûúåc giúáichuyïn mön uãng höå. Vúái àõnhhûúáng àoá, hoaåt àöång xaä höåi cuãa baáo SGGP àaä thûåc sûå ài vaâo chiïìusêu, khöng chó taåo àûúåc sûå tin cêåy

cuãa baån àoåc maâ coân goáp phêìn lantoaã, kñch thñch sûå tham gia cuãa xaähöåi, laâm saáng toã tñnh giai cêëp vaâtñnh nhên baãn trong àûúâng löëicöng taác xaä höåi cuãa Àaãng ta.

Gùæn vúái àúâi söëng nhên dên,àöåi nguä phoáng viïn cuãa baáo SGGPàaä goáp phêìn phaãn aánh nhûäng bûácxuác, têm tû nguyïån voång cuãa quêìnchuáng, nhûäng yá kiïën phaãn höìi vïìàûúâng löëi chñnh saách, giuáp kõp thúâiàiïìu chónh nhûäng quyïët àõnh chûaphuâ húåp, thûåc sûå laâ cêìu nöëi giûäaÀaãng vaâ nhên dên. Trïn cú súãàûúâng löëi àa daång, àa phûúng hoaácaác quan hïå àöëi ngoaåi cuãa Àaãng ta, baáo àaä múã röång thöng tin quöëc tïëtheo hûúáng àa daång, àa chiïìu,

àuáng àõnh hûúáng. Möåt mùåt àaãm baão thöng tin trung thûåc, khaáchquan, toaân diïån, phuâ húåp vúái tñnhcúãi múã bao dung cuãa truyïìn thöëngdên töåc. Mùåt khaác àêëu tranh kiïn

quyïët vúái nhûäng biïíu hiïån phaãnnhên loaåi, phaãn nhên vùn, phi giaicêëp laâm thiïåt haåi àïën quyïìn lúåidên töåc vaâ sûå nghiïåp àöåc lêåp, hoaâ bònh, dên chuã vaâ tiïën böå xaä höåi.Nhùçm cung cêëp cho baån àoåc möåtcaái nhòn khaái quaát, toaân caãnh vïìthïë giúái, caác xu hûúáng chñnh trõ,kinh tïë. Tûâ àoá àõnh àuáng hûúáng àivaâ ruát ra nhûäng baâi hoåc cêìn thiïëtcho sûå phaát triïín àêët nûúác, trang bõkiïën thûác nhiïìu mùåt àïí nêng caodên trñ, taåo àiïìu kiïån töët cho sûå höåinhêåp.

Tuy vêåy, con àûúâng àïí vûúåtqua tû duy tuyïn truyïìn xú cûáng,löëi moân, cöng thûác, thiïëu húi thúãcuãa àúâi söëng thûåc tiïîn coân àêìy khoákhùn. Caånh tranh trong lônh vûåcthöng tin àaåi chuáng hïët sûác quyïëtliïåt trong khi àöåi nguä cuãa chuáng

töi vêîn coân xa múái àaáp ûáng nöíinhu cêìu thöng tin chñnh àaáng cuãaàöng àaão baån àoåc. Cuäng khöngthïí khöng noái àïën nhûäng thaáchthûác cuãa sûå phaát triïín. Nùm 2004,

baáo SGGP àöìng loaåt triïín khaihaâng chuåc dûå aán: Cao öëc vùn hoaánghiïåp vuå, vûâa laâm toaâ soaån, vûâalaâ trung têm àaâo taåo dõch vuå baáochñ vaâ höåi nghõ quöëc tïë, vûâa laâmvùn phoâng cho thuï 16 têìng. Caoöëc taâi chñnh thûúng maåi liïn doanhvúái Quyä àêìu tû phaát triïín Höì ChñMinh. Àêìu tû hïå thöëng maáy inhiïån àaåi vaâ xêy dûång nhaâ in múáitaåi quêån 12. Cao öëc vùn phoâng HaâNöåi vaâ caác vùn phoâng àaåi diïånCêìn Thú, Hêåu Giang, Àaâ Nùéng, Àaâ

Laåt, Gia Lai, Àùæc Nöng. Àùæc Lùæc,Thaái Nguyïn, Quaãng Ninh... Vúáimûác àêìu tû haâng triïåu USD.Chuáng töi cuäng àang xuác tiïën àïìaán xin tùng thïm caác êën phêím

(hiïån SGGP coá 5 êën phêím laâ:SGGP haâng ngaây, SGGP thûá7, SGGP thïí thao, SGGPàiïån tûã, SGGP Hoa vùn vaâhaâng loaåt caác túâ tin nhanhphuåc vuå caác sûå kiïån quöëc tïëvaâ thïí thao nhû Tin nhanhvuâng võnh, Tin nhanh vïì

cuöåc chñnh biïën úã Liïn Xö,caác túâ Tin nhanh vïì giaãi boáng àaá thïë giúái, chêu Êu - Àöng Nam AÁ... àaä thûåc sûåtaåo àûúåc sûå tin cêåy vaâ yïumïën cuãa àöng àaão baån àoåc,trong àoá coá baån beâ quöëc tïë),àïì aán múã röång sang lônh vûåc

xuêët baãn, laâm phim vaâ àïì aán thaânhlêåp caác cöng ty cöí phêìn. Nhûäng dûåaán àoá àoâi hoãi chuáng töi phaãi àoaânkïët, nöî lûåc vûúåt qua khoá khùn vaâtûå vûúåt lïn chñnh mònh. Nhûngmuöën thaânh cöng, chuáng töi rêëtcêìn àûúåc sûå laänh àaåo chùåt cheä cuãaThaânh uyã TP. Höì Chñ Minh, cuãalaänh àaåo Àaãng vaâ Nhaâ nûúác; rêëtcêìn sûå höî trúå, thaáo gúä cú chïë cuãacaác Böå, Ban, Ngaânh, sûå höî trúå tinhthêìn cuãa àöng àaão baån àoåc, cuãa baån beâ àöìng nghiïåp. Vaâ cuäng chócoá nhû thïë, SGGP múái hy voångvûún lïn ngang têìm cúä caác túâ baáotrong khu vûåc vaâ quöëc tïë vïìnghiïåp vuå vaâ kyä thuêåt, coá thïí vûängvaâng vaâo thïë kyã 21 vúái tû caách laâmöåt têåp àoaân baáo Àaãng vûängmaånh trong tûúng lai”.v

Chuã tõch Quöëc höåi Nguyïîn Vùn An tiïë p TBT baáo SaâiGoân Giaãi phoáng Dûúng Troång Dêåt.




TÛÂ TRONG Di SaãN

HÖÌ SÔ VÕNH

Àoá laâ cêu hoãi cuãa nghòn àúâi, cuãa

nhiïìu nhaâ tû tûúãng vaâ nhaâ nghïåthuêåt cho àïë n thúâi àaåi chuáng ta.Nhûäng cuöåc tranh luêån tûâ nhiïìu phña triïë tthuyïë t àïí tòm àïën chên trúâi leä phaãi diïîn raliïn tuåc, coá luác lùæng dõu, coá nhûäng luáctûúãng nhû mùåt biïín àöång, söi suåc nhûängcún soáng dûä, nhûng cuöë i cuâng thò trúâi vêînyïn, biïín vêîn lùång, khi hai phaái àöë i àêìutòm àûúåc möåt lùng kñnh vùn hoáa chung.Möåt trong nhûäng cuöåc tranh luêån nhû vêåydiïîn ra trïn vùn àaân úã nûúác ta vaâo nhûängnùm 1935 -1939 (thïë kyã 20), àoá laâ cuöåctranh luêån nghïå thuêåt võ nghïå thuêåt vaânghïå thuêåt võ nhên sinh. Caái khaác nhau

giûäa hai phaái thò roä röìi: khaác nhau vïì nhêånthûác, vïì quan àiïím triïë t hoåc, vïì phûúngphaáp vaâ trònh àöå caãm thuå thêím myä.Nhûng trong quaá trònh tranh luêån, giûäa hoåcoá nhiïìu kiïën giaãi dêîn àïën àiïím höåi tuå: àoálaâ têìm nhòn vùn hoáa röång, yá thûác dên töåc,loâng yïu nûúác, sûå tön vinh vùn chûúngdên töåc vaâ sûå tûå yá thûác vïì vùn hoáa tranhluêån. Têë t caã nhûäng nöåi dung noái trïn,chuáng töi tòm thêë y trong cuöën: “Nghïåthuêåt võ nghïå thuêåt hay nghïå thuêåt võ nhên sinh” (nùm 2004), möåt cöng trònhàûúåc giúái nghiïn cûáu, giaãng daåy ngûä vùnhoåc, vùn hoáa hoåc, nghïå thuêåt hoåc àoán àúåivúái nhiïìu chûúng muåc phong phuá, àùåcbiïåt laâ hai thû muåc: caác baâi viïë t tham giatranh luêån tûâ nùm 1935 - 1939 vaâ caác baâinghiïn cûáu vïì cuöåc tranh luêån noái trïn tûâ1940 àïën nay.

Àïí baån àoåc dïî theo doäi, chuáng töi xinthuêåt laåi diïîn biïë n cuöåc tranh luêån tûâ chöîàûáng höm nay. Coá thïí chia cuöåc tranhluêån thaânh ba àúåt: àúåt thûá nhêë t àûúåc múãàêìu bùçng baâi cuãa Thiïë u Sún “Hai quan niïåm vïì vùn hoåc” (2/1935) khi öng khöngtaán àöìng Nguyïîn Baá Hoåc chuã trûúng vùnchûúng phaãi “biïë t cheáp sûå thûåc” vaâ phï

phaán Phaåm Quyânh, ngûúâi chó coi troångsaách giaáo khoa coân thú vùn, tiïíu thuyïë t laâloaåi “vùn chûúng chúi”. Hai quan niïåmchõu aãnh hûúãng cuãa Nho giaáo lêë y viïåc

phuåc vuå àaåo lyá laâm muåc àñch vùn chûúng.Tiïë p theo, Thiïëu Sún coân viïë t “Nghïå thuêåt vúái àúâi ngûúâi” (3/1935), vùn hoåc bònh dênvaâ quan niïåm: vùn chûúng laâm viïåc choàúâi theo caách riïng, àoâi hoãi tñnh khaáchquan, khöng vuå lúåi. Nhêån thêë y quan àiïímtrïn rêë t phöí biïën trong xaä höåi, àùåc biïåt laâtrong giúái vùn nhên, Haãi Triïìu trûúác àoáhai nùm trong “Sûå tiïën hoáa cuã a vùn hoåc vaâ sûå tiïë n hoáa cuã a nhên sinh” , coá hai thûávùn hoåc cùn baãn: húåp vúái tiïë n hoáa hay traáivúái tiïë n hoáa; coân loaåi vùn hoåc chuã trûúngkhöng dñnh gò vúái “tiïë n hoáa cuãa nhên sinh,siïu nhiïn baåt tuåc, hö haâo thuyïë t nghïåthuêåt võ nghïå thuêåt” laâ traái vúái tiïë n hoáa.Haãi Triïìu coân coá baâi daâi àùng hai kyâ trïnbaáo Àúâi múái: “Nghïå thuêåt võ nghïå thuêåt

hay nghïå thuêåt võ nhên sinh” àaä theo saátnhûäng baâi viïë t traái vúái quan àiïím duy vêåtvïì nghïå thuêåt cuãa öng, vaâ cho rùçng, “Caái phaát nguyïn cuãa nghïå thuêåt laâ úã trong xaä höåi, maâ caái cûáu caánh cuã a noá cuäng úã trong xaä höåi”. Haãi Triïìu baác boã loaåi nghïå thuêåtcuãa thiïíu söë , mua vui cho möåt giai cêë p àuãùn àuã mùåc, khöng bao giúâ diïîn àaåt nöíitònh caãm, yá chñ, nguyïån voång cuãa söë àöngdên chuáng.

Àúåt thûá hai keáo daâi chûâng möåt nùmnhên viïåc àaánh giaá cuöë n “Keáp Tû Bïì n” cuãa Nguyïîn Cöng Hoan, àûúåc múã àêìubùçng baâi “Vùn chûúng laâ vùn chûúng” cuãa

Hoaâi Thanh. Theo öng, vùn chûúng laâ“vêåt quñ”, laâ saãn phêím kïët tinh vaâ thùnghoa cuãa têm höìn nghïå sô rung àöång tûâ caáiàeåp vônh hùçng cuãa thiïn nhiïn vaâ nöîibuöìn - vui muön thuúã… Öng vñ vùnchûúng nhû: “Böng hoa àeåp, àêì y hûúng sùæc, àem laåi cho con ngûúâi nhûä ng giêy phuát say sûa, thoaát tuåc àïí quïn ài nöî i nhoåc nhùçn maâ hûúáng túái caái Àeåp, caái Àaåo caái Thêm Chên cao caã vaâ huyïì n diïåu”.Cuâng vúái Hoaâi Thanh, caác öng Lûu TroångLû, Thiïë u Sún, Lï Traâng Kiïìu, Phan VùnDêåt, Lï Quang Löåc àïìu chuã trûúng duy trò

tûå do tuyïåt àöë i cuãa nhaâ vùn trûúác aáp lûåccuãa nhaâ cêìm quyïìn vaâ cuãa cöng chuáng,baão vïå tñnh àöåc lêåp cuãa vùn chûúng trûúácmoåi raâng buöåc xaä höåi. Àaáp laåi nhûäng lêåp

Nghïå thuêåt

vò ai ?Nhïå huêå vò ? Nhên snh? Xä höå? con nû? Hyvò hñnh no hoùå khön vò möå ò ?

Haãi Triï ìu.

Lûu Troång Lû.

Hoaâi Thanh.




luêån cûåc àoan, tuyïåt àöë i hoáa thiïnchûác cuãa nghïå thuêåt vaâ caá tñnh nghïåsô, Haãi Triïìu cho rùçng, àoá laâ thûá lyáthuyïë t “tûå döë i mònh vaâ lûâa döë i ngûúâikhaác”, tòm sûå êín nêë p cho vùn hoåc vaânhaâ vùn trïn nhûäng thaáp ngaâ. Nhiïìu

baâi viïë t cuãa Haãi Vên, Haãi Thanh,Lêm Möång Quang, Höì Xanh khùèngàõnh vùn hoåc laâ saãn phêím cuãa xaä höåilaâ yá thûác tinh thêìn xaä höåi; noá mangnöåi dung xaä höåi sêu sùæc vaâ giaáo duåctû tûúãng, böìi àùæp tònh caãm cho ngûúâiàoåc. Song do nhiïìu leä, bêy giúâ caácöng chûa chuá yá thñch àaáng àïë n àùåctrûng nghïå thuêåt, vai troâ caá tñnh saángtaåo cuãa nghïå sô, nhûäng phûúng tiïåncuãa “sûác àêíy hònh thûác”, tñnh àadaång, àa thanh cuãa ngön ngûä vùnhoåc. Vò vêåy, nhûäng baâi viïë t cuãa caác

öng coân coá chöî sú lûúåc, cûáng nhùæc,thiïë u sinh àöång, chûa thêåt cúãi múãcuãa ngûúâi laâm cöng taác nghïå thuêåtàöë i vúái cuöåc söë ng vaâ con ngûúâi. Àoálaâ chûa kïí coân coá àöi chöî caác öngnùång lúâi khi goåi hoå bùçng “Vùn sô phuhaâo”, “Vùn sô trûúãng giaã tiïë p tay chogiai cêë p boác löåt”...

Tûâ nùm 1936 cho àïën nùm1939, cuöåc tranh luêån bûúác sang àúåtthûá ba vaâ coá phêìn lùæng dõu. Luác naây,caã hai phña àïìu coá nhûäng àiïìu chónhcêìn thiïët trong nhêån thûác, quanniïåm vaâ saách lûúåc cuãa mònh. Nhûäng

dêë u hiïåu àoá thêë y roä khi cuöën “Vùn chûúng vaâ haânh àöång” (1936) doHoaâi Thanh, Lûu Troång Lû, Lï TraângKiïìu viïë t, bõ chñnh quyïìn thûåc dêncêë m lûu haânh. Coân Haãi Triïìu thò choin “Vùn Sô vaâ xaä höåi” (1937) vaâ nhiïìubaâi vïì vùn hoåc vaâ chuã nghôa duy vêåt.Thúâi àiïím lõch sûã naây laâ “àïm hömtrûúác” cuãa cuöåc chiïën tranh thïë giúáimúái vaâ nhûäng àaám mêy àen àangvêìn vuä bao phuã bêìu trúâi nhên loaåi.Vêë n àïì cêëp thiïët, söë ng coân luác naâylaâ viïåc baão vïå nïìn vùn hoáa dên töåcàûúåc àùåt lïn haâng àêìu. YÁ kiïën sauàêy cuãa Lan Khai (1939) kïu goåi sûågùåp gúä hïët thaãy moåi traâo lûu tû tûúãng vaâ moåi khuynh hûúáng nghïåthuêåt, miïîn laâ caác traâo lûu, khuynhhûúáng cuâng chung möåt muåc àñch:“Gêy dûång möåt nïìn vùn hoáa ViïåtNam”.

Vêåy nhûäng àiïím qui têm giûäa haiphaái laâ úã chöî naâo àïí taåo nïn yá nghôavïì baâi hoåc cuãa cuöåc tranh luêån nghïåthuêåt 1935 - 1939? Theo töi, ñt nhêë tcoá böë n àiïím sau àêy:

Vùn hoåc phaãn aánh cuöåc söë ng xaä

höåi, laâ cöng cuå phuåc vuå lúåi ñch cuãangûúâi lao àöång; àöëi tûúång phaãn aánhcuãa vùn hoåc khöng chó boá heåp vaâotñnh giai cêë p, vaâo möåt giai cêë p cêìn

lao maâ laâ Con Ngûúâi, con ngûúâimang tñnh nhên loaåi. Àêy laâ yá kiïëncuãa Thiïë u Sún: “Nïë u ngûúâi bònh dênchûa noái àïë n trong vùn chûúng nûúácta, thò bêy giúâ khöng cêìn chuá yá àïìcêåp túái hoå àïí thïë giúái con ngûúâi trong

vùn chûúng khöng bõ khuyïë t àiïím,àöìng thúâi, khöng thïí haån chïë ngoâibuát viïë t vïì caác àöë i tûúång khaác”.

Sûá mïånh cao quñ cuãa nhaâ vùnàûúåc caã hai phña tön vinh úã nhûängmûác àöå khaác nhau. Nïë u nhû HaãiTriïìu nhêë n maånh nhaâ vùn xaä höåi,nhaâ vùn cuãa giai cêë p cêìn lao (Tr.56),thò Hoaâi Thanh coi nhaâ vùn laâ möåtngûúâi söë ng giûäa xaä höåi... laâm hïë tphêån sûå àöë i vúái xaä höåi... phaãi biïë tbïnh vûåc keã yïë u chöë ng laåi sûác maånhcuãa tiïìn cuãa, cuãa suáng àaån... cêìm

buát chûa phaãi laâ viïët vùn. “Vùnchûúng laâ vêåt quñ coá àêu àûúåc nhiïìuthïë ” (Tr.163). Coân Phan Vùn Dêåt,sau khi phên biïåt nghïå thuêåt laâ nghïåthuêåt vaâ nghïå thuêåt võ nghïå thuêåt laâkhaác nhau, àaä thûâa nhêån con ngûúâixaä höåi cuãa nhaâ vùn, nhûng nhaâ vùncoá nhiïìu àiïím khaác ngûúâi thûúâng, àoálaâ böå oác thöng minh, tònh caãm döìidaâo, kyá ûác bïìn hún, sûác tûúãng tûúångmaånh hún... (Tr.215)

Viïåc àaánh giaá truyïån “Keáp Tû Bïì n” cuãa Nguyïîn Cöng Hoan giûäahoå cuäng coá àiïím gêìn nhau. Haãi Triïìu

coi Keáp Tû Bïì n laâ möåt taác phêímthuöåc traâo lûu nghïå thuêåt võ nhênsinh, “Xem vùn “Keáp Tû Bïì n” chuáng ta nhêån thêëy roä taác giaã àûáng vïì mùåt taã thûåc chuã nghôa (reáalisme)... noá múã ra möåt kyã nguyïn múái cho caái tû triïì u taã thiïåt vaâ xaä höåi úã nûúác ta” (Tr.132).Coân Thiïë u Sún thò khen ngúåi nhaâ vùnhoå Nguyïîn laâ cêy buát “thiïn taâi hiïë mcoá” àaä say sûa noái àïë n bïì traái xaä höåi,ûa phanh phui nhûäng caái heân keámsêu xa, àöåc aác cuãa àúâi ngûúâi. Vúái súãtrûúâng caác biïån phaáp nghïå thuêåttûúng phaãn (Art du constraste) nïncaác chuyïån cuãa öng thûúâng coá haicaãnh traái ngûúåc nhau, caãnh naây laâmtùng yá nghôa cuãa caãnh kia, gêy lïn võchua chaát cuãa àúâi ngûúâi(Tr.129,130). Tûâ bêëy giúâ, HoaâiThanh àaä coá nhûäng kiïë n giaãi taáo baåo,tinh tïë vïì möë i quan hïå thên thuöåcgiûäa taác phêím vùn hoåc vaâ ngûúâi àoåc;taác phêím vùn hoåc àûúåc öng coi nhû “ngûúâi thiïë u niïn khao khaát tònh yïu maâ ngûúâi tònh chñnh laâ cöng chuáng.Cöng chuáng rêë t àöå lûúång nhûng cuä ng rêë t nghiïm khùæ c, dêî u sao töi

vêî n tin úã trñ thöng minh cuã a cöng chuáng hún”.Xêy dûång vaâ phaát triïín nïìn vùn

hoáa dên töåc trong àiïìu kiïån lõch sûã

múái laâ àiïím àöìng thuêån giûäa caácàaåi biïíu cuãa hai phña. Chuáng tabiïët rùçng yá thûác dên töåc, chuã nghôadên töåc laâ nöåi haâm êín chûáa nhiïìugiaá trõ, laâ phûúng chêm lúán àïí hoaåtàöång caách maång, chiïu têåp hiïìn

nhên, laâ haåt nhên cuãa chñnh saáchàaåi àoaân kïët cuãa Chuã tõch Höì ChñMinh. YÁ thûác dên töåc nhùçm xêydûång möåt nïìn quöëc vùn, quöëc hoåc,möåt nïìn lyá luêån vùn nghïå trûúác khi“Àïì cûúng vùn hoáa nùm 1943” raàúâi laâ àöång lûåc lúán thuác àêíy nhûängnhaâ vùn, nhaâ nghïå thuêåt, nhûäng trñthûác àïën vúái caách maång thaángTaám vïì sau. Ngay tûâ bêy giúâ,chuáng ta thêëy caác võ coá nhûängquan àiïím roä raâng, nhûäng nhêånthûác sêu sùæc vïì xêy dûång nïìn vùn

hoáa dên töåc. Búãi àoá laâ “Quöëc höìn”,“Quöëc tuáy” cuãa dên töåc. Qua khaãosaát vùn nghiïåp cuãa caác nhaâ vùnlúán M.Gorki, R.Rölùng, H. Baácbuyát,Haãi Triïìu tòm thêëy tñnh caách dêntöåc, yá nghôa quöëc tïë trong nhiïìuvùn phêím cuãa hoå, khùèng àõnh sûåthöëng nhêët giûäa tñnh giai cêëp, tñnhdên töåc vaâ tñnh nhên loaåi cuãa vùnhoåc. Buâi Cöng Trûâng noái àïën quanàiïím kïë thûâa vùn hoáa dên töåc vaâsûå tiïëp nhêån vùn hoáa caác nûúác. HöìXanh ca ngúåi Haãi Triïìu àaä coá cöngàöì cúâ: Nghïå thuêåt võ nhên sinh àïí

khöi phuåc “caái höìn nghïå thuêåt xûa,àïí thûác tónh coäi loâng caác thïë hïå treã,caãnh tónh höìn nghïå thuêåt cuãa nûúác nhaâ bùçng caái thuyïët biïån chûáng duy vêåt cuãa öng” (Tr.241). Coân LûuTroång Lû vaâ Lan Khai phï phaán oácsuâng ngoaåi, tònh traång “mêët göëc”,“ngoaåi hoáa” vùn chûúng nûúác ta,do sûå lûúâi biïëng, cêíu thaã, do thoáiquen chó muöën hûúãng thuå nhûängcaái coá sùén cuãa ngûúâi Têìu vaâ ngûúâiPhaáp. Theo caác öng trong àõa haåtvùn chûúng, àùåc tñnh dên töåc nùçmúã ngön ngûä dên töåc, caách caãm,caách nghô cuãa dên töåc, têm höìndên töåc. “Tñnh dên töåc laâ phêìn tinh tuáy thuêìn thuåc sêu xa trong têm höìn cuãa dên töåc ” (Tr.67).

Cuöåc tranh luêån àaä kheáp laåi, tñnhàïë n nay vûâa troân 70 nùm. Nhûng yánghôa vaâ baâi hoåc cuãa noá laâ sêu sùæcvaâ to lúán, búãi sûác söë ng vaâ sûå phaáttriïín cuãa möåt nïìn vùn nghïå dên töåcàûúåc tñnh khöng chó bùçng àõnh lûúångvaâ àõnh tñnh cuãa chiïìu cao taác phêím,maâ coân àûúåc ào bùçng nhûäng cuöåctranh luêån vùn nghïå vúái muåc àñch

laâm trong saáng, laânh maånh nhûängquan àiïím vùn nghïå chên chñnh dûúáisûå laänh àaåo cuãa Àaãng Cöång saãn ViïåtNam.v





THÛÚÅNG HÖÌNG

Khi giùåc Phaáp chiïëm thaânhGia Àõnh, Töíng àöëc VoäDuy Ninh tuêîn tiïët, Voä Duy

Dûúng ra nhêåp haâng nguä khaángchiïën cuãa Trûúng Àõnh, nhû möåthaânh àöång khùèng àõnh thaái àöå dûátkhoaát chöëng laåi aách àö höå cuãa xêm bang. Öng laâ ngûúâi àêìu tiïn lêåp racùn cûá chöëng Phaáp Lyá Nhún (rûângSaát thuöåc Trêën Biïn bêëy giúâ). Vïìsau, khi Trûúng Àõnh ruát lui chiïën

thuêåt khoãi cùn cûá Tên Hoâa (GoâCöng), àaä cuâng hoåp vúái öng àoángtaåi Lyá Nhún, biïën núi naây thaânhmöåt mêåt khu kiïn cöë ngay cûãa ngoã

vaâo Gia Àõnh thaânh.

Vïì sau, giùåc Phaáp döìn lûåclûúång huâng hêåu vêy haäm LyáNhún, têën cöng töíng lûåc vúái muåcàñch tiïu diïåt goån nghôa quên, bùætcho bùçng àûúåc nhûäng laänh tuånghôa binh nhû Trûúng Àõnh, VoäDuy Dûúng... Tuy nhiïn, bùçngmûu trñ vaâ sûå che chúã cuãa nhêndên àõa phûúng, caác laänh tuå nghôaquên àïìu thoaát àûúåc vaâ trúã laåi GoâCöng.

Cuâng vúái Trûúng Àõnh, VoäDuy Dûúng àaä biïën vuâng "Àaám LaáTöëi Trúâi" thuöåc laâng Kiïíng Phûúác,Tên Hoâa (Goâ Cöng) thaânh möåt khukhaáng chiïën vúái sûå böë trñ cú súã, töí

chûác àöåi nguä taâi tònh, quy cuã, gêy

söëc maånh cho boån xêm lûúåc Phaáp.Tûâ cuöëi nùm 1864, chó vúái möåtnghôa quên chên ûúát chên raáo tûâGoâ Cöng keáo vïì, khöng àêìy saáuthaáng sau, caã vuâng Àöìng ThaápMûúâi cuãa Thiïn Höå Dûúng laâ möåtmö hònh cùn cûá àõa àêìu tiïn cuãachiïën tranh du kñch mang sùæc thaáithuêìn Viïåt, do möåt ngûúâi ViïåtNam aáo vaãi, chên trêìn àûáng rakhúãi xûúáng, töí chûác möåt caách saángtaåo, mûu trñ, taâi tònh.

Caác hònh thûác cuãa möåt cuöåcchiïën tranh nhên dên vúái nhûängchiïën thuêåt du kñch, lêëy yïëu àaánhmaånh, lêëy nhên nghôa thùæng hung

VOÄ DUY DÛÚNG

ngûúâi con Quaãng Ngaäiúã àêët Nam böå Voä Duy Dûn snh nùm1824 å Nhô Hnh,Qun Nä. Nùm lïn 18uöí, ön heo h vo

g ành. Ön hoå rêëo nhûn khön y vohïë u h. Ön khönhñh höën qun rûn,nïn bo hoå, heo luyïånvoä v möå söë hnh nïn yïu nû ûn h nhû trûn ành, trûn gHöå, Nuyïn thön, ÊuDûn Lên. Kïí bêå

rûn hûån l thukho Bu Hûäu Nhô uänhûn ùåp ä bnhuyïån h hïë v nhu.

Thiïn Höå Dûúng - Voä Duy Dûúng




taân, dûåa vaâo dên, vêån duång trñ lûåccuãa toaân dên àaánh laåi möåt thïë lûåcmaånh gêëp trùm ngaân lêìn. Boån xêmlûúåc Phaáp àaä kinh hoaâng trûúácnhûäng àoân kyâ laå, hiïåu quaã khön

lûúâng: àaân ong voâ veä, àaân rùæn höíàêët àöìng lêìy, hêìm chöng, hoãacöng...

Chñnh tïn Thöëng àöëc Nam KyâLa Grandieâre àêìy kiïu haänh, tûåcao cuãa möåt nûúác àaåi Phaáp huângmaånh, àaä phaãi nhiïìu phen khiïëpvña, suyát mêët maång khi tiïën cöngvaâo Àöìng Thaáp.

Cuöåc khaáng chiïën kiïn cûúângcuãa Voä Duy Dûúng, Àöëc binh Kiïìuvaâ caác chiïën hûäu, chó keáo daâi trongvoâng hai nùm, nhûng nhûäng töín

thêët maâ hoå gêy ra cho giùåc Phaáp laâvö kïí. Tûâ thiïåt haåi quên sûå cho àïënuy tñn, laâm cho boån àêìu soã Phaápvö cuâng súå haäi.

Nguyïîn Trung Trûåc, TrûúngÀõnh, Thuã Khoa Huên, Voä DuyDûúng àaä quy tuå àûúåc trong lûåclûúång cuãa mònh tûâ nhûäng nöngdên chên àêët, cho àïën nhûäng nhaâtrñ thûác khoa baãng, kïí caã nhûäng"haão haán" tûâ Quaãng Nam, BònhThuêån, Gia Àõnh, Àõnh Tûúâng,Vônh Long, Àöìng Thaáp, An

Giang... Nhûäng ngûúâi theo vïì dûúáilaá cúâ khúãi nghôa Thiïn Höå Dûúng,hoå nhòn thêëy úã hoå Voä möåt taâi nùng,àûác àöå vaâ loâng yïu nûúác thûúngdên vö búâ bïën.

Taåi Àöìng Thaáp Mûúâi, ngûúâi taxem Voä Duy Dûúng nhû möåt laänhtuå cao caã, möåt tinh thêìn trong têmtûúãng.

Maäi hún trùm nùm sau, khilaänh tuå Nguyïîn AÁi Quöëc - Höì ChñMinh laänh àaåo cuöåc caách maång vôàaåi chöëng Phaáp, Myä, taåi chiïëntrûúâng miïìn Nam, caác chiïën khumúã ra úã khùæp caác vuâng, trong àoácaác chiïën khu Àöìng Thaáp Mûúâivúái nhûäng trêån àaánh du kñch thêìnkyâ àaä cho thêëy boáng daáng cuöåcchiïën àêëu cuãa nghôa quên ThiïnHöå Dûúng ngaây trûúác. Coá ngûúâinoái rùçng têìm aãnh hûúãng cuãa chiïënlûúåc Voä Duy Dûúng àaä ùn sêu vaâtöìn taåi maäi maäi trong loâng ngûúâiÀöìng Thaáp Mûúâi, àoá nhû möåt àùåctrûng theo kiïíu "Àaánh giùåc cuãaThiïn Höå Dûúng".

Cuöëi nùm 1866, cuöåc khaángchiïën Àöìng Thaáp Mûúâi bõ vúä. Dotûúng quan lûåc lûúång nghiïng hùèn

vïì phña quên Phaáp xêm lûúåc.Nhûng loâng dên vaâ aãnh hûúãng cuãaThiïn Höå Dûúng thò khöng bao giúâlung lay. Cuöåc khaáng chiïën cuãanhên dên khöng bao giúâ chêëm dûát.

Danh tiïëng cuãa Voä Duy Dûúngcaâng cao hún, nhû àûúåc "hiïínthaánh" trong loâng ngûúâi dên ThaápMûúâi.

"Ai vïì Àöìng Thaáp maâ coi Maã öng Thiïn Höå trùng soi

laånh luâng...".Möåt lúâi than thúã thöëng thiïët,

möåt hoaâi niïåm khön nguöi vïì möåtcon ngûúâi, maâ àöëi vúái nhên dênhêìu nhû bêët tûã. Möåt ngûúâi maâ thênxaác khöng hïì gûãi laåi úã Àöìng ThaápMûúâi, nhûng dên Àöìng Thaáp cûá

xem nhû úã àoá coá möåt nêëm möì cuãaöng.Vïì àiïìu naây, nhiïìu truyïìn

thuyïët vaâ caã saách vúã coân laâ nhûängnghi vêën: Thiïn Höå Voä DuyDûúng coá thêåt àaä chïët vaâ chönthêy taåi Àöìng Thaáp Mûúâi?

Giùåc Phaáp thò cho rùçng, VoäDuy Dûúng àaä boã xaác cuâng nhiïìunghôa quên khi chiïën khu ÀöìngThaáp Mûúâi thêët thuã cuöëi nùm1866. Coá nguöìn tin laåi cho rùçng hoåVoä àaä hy sinh khi rúâi Àöìng Thaáp

Mûúâi ài ra biïín ngûúåc vïì miïìnTrung.Nhûng têët caã chó laâ giaã thuyïët.Saách, sûã thúâi êëy khöng ghi

thïm möåt sûå thêåt khaác: àoá laâ sûå töìntaåi cuãa Voä Duy Dûúng sau nùm1866. Lyá do û? Theo tòm hiïíu cuãachuáng töi, bùçng caác nguöìn taâi liïåuchñnh, trong àoá quan troång laânhûäng nhên chûáng söëng tûâ ÀöìngThaáp Mûúâi, An Giang, Goâ Cöng,Saâi Goân - Gia Àõnh, Biïn Hoâa, BònhThuêån vaâ taåi Quaãng Ngaäi quïhûúng hoå Voä, têët caã àïìu xaác nhêån:Voä Duy Dûúng chó rúâi Àöìng ThaápMûúâi sau nùm 1866 vaâ tiïëp tuåccuöåc àúâi coân laåi vúái con àûúâng àêëutranh khaác.

Möåt nguöìn taâi liïåu àaáng tin cêåyquaã quyïët rùçng khi rúâi Àöìng Thaáp,Voä Duy Dûúng àaä trúã laåi Goâ Cöng,Lyá Nhún röìi vïì Bònh Thuêån. Chñnhnúi naây, hoå Voä àaä hay tin ngûúâi vúåtreã cuãa mònh úã Gia Àõnh àaä coá vúáimònh möåt ngûúâi con trai vaâ àaätûâng àûa con vïì Bònh Thuêån vaâsau cuâng theo möåt àûúâng dêy bñmêåt trong thên töåc hoå Voä, ngûúâi taàaä gûãi àûáa beá böën tuöíi khi êëy ài

thùèng ra Nghïå An, thay vò NghôaHaânh, Quaãng Ngaäi àïí traánh sûåtruy naä cuãa giùåc Phaáp.

Tûâ sau nùm 1867, khi thûåc dênPhaáp chiïëm toaân coäi Nam Kyâ thò

nhûäng nhaâ yïu nûúác nhû NguyïînThöng tûâ àêët Nam Kyâ àaä "tõ àõa" raBònh Thuêån goåi laâ laánh naån.Nhûng taåi sao laåi laâ nhûäng ngûúâinhû Voä Duy Dûúng, NguyïînThöng hay Trûúng Gia Höåi (böë cuãanhaâ caách maång Trûúng Gia Mö,ngûúâi sau naây àûa àûúâng choNguyïîn Têët Thaânh - Nguyïîn AÁiQuöëc vaâo Saâi Goân) múái hiïíu.

Vaâo nùm 1871, khi àang giûächûác Böë chñnh tónh Quaãng Ngaäi,Nguyïîn Thöng àöåt nhiïn bõ baäi

chûác, bõ bùæt giam vaâ bõ xûã trûúång(àaánh bùçng roi). Triïìu àònh thò chorùçng hoå Nguyïîn bõ töåi sú xuêët khixûã möåt vuå aán, àöìng thúâi bõ tïnnõnh thêìn Lï Doaän xaâm têëu thïm...Nhûng thêåt ra vuå aán NguyïînThöng coá liïn quan àïën bñ mêåt VoäDuy Dûúng. Coá tin noái rùçng tûâ1867 àïën 1871 giûäa NguyïînThöng, Voä Duy Dûúng, TrûúngGia Höåi coá sûå liïn kïët ngêìm vúáinhau, nhùçm muåc àñch taåo àiïìukiïån cho hoå Voä gêy dûång lûåc lûúång

vaâ cùn cûá taåi Bònh Thuêån.Vuå viïåc khöng thaânh. Tûâ àoákhöng coân nghe vïì tung tñch VoäDuy Dûúng nûäa. Riïng vïì gioåtmaáu duy nhêët cuãa öng, phaãi chùngàaä lúán úã xûá Nghïå trong möåt giaàònh mang hoå khaác?... Coân viïåc taåisao nhûäng gò liïn quan àïën VoäDuy Dûúng laåi ñt àûúåc sûã saáchnhùæc àïën nhû nhûäng laänh tuåkhaáng chiïën àöìng thúâi? Hiïíu möåtcaách sêu xa thò do búãi ngûúâi Phaápsúå aãnh hûúãng cuãa chiïën tranh dukñch Àöìng Thaáp Mûúâi hún bêët cûácuöåc khaáng chiïën naâo khaác. Búãiaãnh hûúãng cuãa cuöåc chiïën tranhdu kñch Thiïn Höå Dûúng úã ÀöìngThaáp Mûúâi coá têìm aãnh hûúãng lúánhún, sêu röång hún, möåt cuöåc chiïëntranh nhên dên àuáng nghôa!Chuáng muöën dêåp tùæt, vuâi vaâoquïn laäng möåt mêìm hoåa khönlûúâng.

Duâ bõ cêëm àoaán, bõ che àêåy kyäàïën mêëy thò cuöåc chiïën àêëu cuãa VoäDuy Dûúng vêîn àûúåc nhên dênkhùæc ghi, truyïìn tuång vaâ vêånduång...v



QUAÁCH TÊËN

Nguyïn trong khoaãng nùm1960 – 1961, möåt höm töiàïën thùm öng baån giaâ laâ

Trêìn Thuác Lêm úã khoám MaáyNûúác, Nha Trang, thò gùåp öng baånàang àoåc thú Höì Xuên Hûúng chongûúâi anh - Trêìn Baá Ngoaån nghe.Àoåc àïën baâi: “Ngaán nöîi chöìng

chung”: Keã àùæp chùn böng keã laånh luâng Cheám cha caái kiïëp lêëy chöìng

chung Nùm thò mûúâi hoaå nïn chùng

chúáMöåt thaáng àöi lêìn coá cuäng

khöng Chõu àêëm ùn xöi xöi laåi hêímCêìm bùçng laâm mûúán mûúán

khöng xong Thên naây vñ biïë t phêìn naâ y nhó Thaâ trûúác thöi àaânh úã vêåy

xong.Cuå Trêìn Baá Ngoaån baão em:

“Chuá àoåc laåi cêu kïët”. Sau khinghe àoåc laåi cêu kïët “Thaâ trûúác thöi àaânh úã vêåy xong” , cuå Ngoaånnoái möåt caách thêån troång: “Tûâ luácnhoã, töi thûúâng nghe öng nöåi àoåclaâ: “Thên naây vñ biïët phêìn naây nhó/Thaâ nöîi cêìu hû nûúác àoáng rong”.

Cuå Trêìn Baá Ngoaån laâ möåt nhaânho úã Nghôa Haânh (Quaãng Ngaäi),

chaáu nöåi nhaâ danh sô àêët QuaãngNgaäi Trêìn Myä Dû, dõch giaã têåp“Baåch Vên thi trñch dõch” , trïn 100 baâi àûúåc nhiïìu ngûúâi khen laâ Tñn

Thuêån Myä. Cuå Ngoaån luác bêëy giúâàaä sùæp vûúåt mûác cöí hy, phong àöåthanh nhaä.

Töi khen cêu “Thaâ nöîi cêìu hû nûúác àoáng rong” hún cêu “Thaâtrûúác thöi àaânh úã vêåy xong” thêåp böåi. Cêu “nûúác àoáng rong” yá àaäkñn àaáo vùn laåi giaâ dùån maâ khöngmêët tûå nhiïn. Thêåt laâ möåt khöëi cêímthaåch vö haâ, khöng chuöët trún

khöng chuâi maâ boáng, laâm àïë chopho tûúång toaân chên. Àoåc ài àoåclaåi, töi nhêån thêëy cêu thú naâykhöng phaãi tûå xuêët tên yá, maâ coáduång àiïín. Song àiïín gò àêy? Öng baån Trêìn Thuác Lêm khöng biïët, cuåTrêìn Baá Ngoaån cuäng khöng biïët.Tûâ êëy, gùåp ngûúâi àaáng hoãi töi àïìuhoãi. Cuå cûã Nguyïîn Taåo rêìy: “Àoåcthú thò tòm hiïíu cho àuáng cêu àuã yánghôa laâ àûúåc röìi, cêìn chi phaãi têìmchûúng trñch cuá cho nhoåc sûác”. CuåThuác Giaå cûúâi: “Nhaâ thú naây thêåtrêìy raâ! Caái gò cuäng muöën tòm hiïíucho thêëu ngoån nguöìn laåch söng!Khoãi súå ài laåc, mònh àïì nghõ ài tòm baâ Höì maâ thêím vêën thò hún”.

Ngaây xuên coân daâi, töi khöngvöåi ài tòm baâ Höì, maâ cûá àuãng àónhài tòm núi thïë gian.

Vaâo khoaãng àêìu thêåp niïn1970, töi vïì Bònh Àõnh thùm quï.Töi xuöëng Phuá Taâi ngöìi àúåi xe lïnBònh khï. Cuäng ngöìi àúåi xe, möåtnhoám phuå nûä chûâng 5 – 6 ngûúâi,con gaái coá, àaân baâ coá, xuám nhautrïu möåt anh chaâng vûâa goaá vúå...Möåt baâ tuöíi söìn söìn, vûâa nhai trêìuvûâa haát: “Cêìu hû liïåu sûãa cho

xong/Àïí chi chúâ àúåi àoáng rong

cöåt cêìu”. Caác cö con gaái phaá lïncûúâi thñch thuá. Töi cuäng muöënnhaãy lïn reo: “Tòm àûúåc röìi, tòmàûúåc röìi!”. Thò ra nguöìn göëc cuãacêu “Thaâ nöîi cêìu hû nûúác àoáng rong” laâ cêu ca dao naây! Cêu cadao thêåt hay! YÁ kñn, lúâi àuác maâ thêåt bònh dên! Töi liïn tûúãng àïën möåttêëm phaãn ngûåa goä, vûâa daây vûâaröång, mùåt laáng boáng nhû gûúngsoi. Nhûäng cêu ca dao chaãi chuöëtmaâ tûå nhiïn, bònh dên maâ baác hoåclêìn lûúåt hiïån trong têm trñ töi, nhû

nhûäng ngûúâi baån nghe coá baån thênúã xa àïën: “Chaâng vïì àïí aáo laåi àêy/Canh khuya thiïëp àùæp ngoångioá têy laånh luâng” ; “Chaâng vïìthiïëp möåt theo mêy/Con thú àïí laåi chöën naây ai nuöi ”; “Ai xuöi bûúámlaåc vûúân dêu/Dêu duâ thùæm laábûúám àêy phaãi têìm”... Cêu ca daoàaä hay, maâ baâ Höì àem sûã duångmöåt caách taâi tònh hïët mûác! Cêu cadao noái vïì ngûúâi àaân öng. Baâ Höìchó “àaánh chòm cöåt cêìu” laâ húåptònh húåp caãnh.

Hai cêu “Thaâ trûúác thöi àaânh úãvêåy xong” vaâ “Thaâ nöîi cêìu hû nûúác àoáng rong”, yá nghôa khöng



co möå êu h hûn qunh quêín låron êm rñ ö no 10 nùm r, bùæph suy nhô. ào l êu: “thên naây vñ biïë phêì n naây nhó/thaâ nöî i êì u hû nûúá àoá n ron”, ron b “Naá n nöî i höì n hun” u Hö Xuên Hûn.

â

Cêu thú khuêët lêëpcuãa möåt Taâi nûä

Baâ chuáa thú Nöm Höì Xuên Hûúng.




khaác chi nhau, nhûng cêu trûúácthêåt thaâ, cêu sau dñ doãm, trongnûúác mùæt coá nuå cûúâi, nuå cûúâi vûâamóa mai vûâa cay àùæng.

Khöng ai daám chùæc rùçng cêu

naâo laâ chñnh vùn, cêu naâo laâ cêucuãa ngûúâi sau sûãa chûäa. Nhûngtheo sûác buát cuãa baâ Höì vaâ khñ vùncuãa baâi thú thò töi tin rùçng cêu thú cuãa cuå Trêìn Baá Ngoaån àoåc laâ“àuáng nguyïn baãn”, cho àïën khitòm thêëy àûúåc baãn thaão chñnh taycuãa baâ Höì viïët cêu “Thaâ trûúác thöi àaânh úã vêåy xong”.

Cêu “Thaâ nöîi cêìu hû nûúác àoáng rong” coân cho chuáng ta thêëyrùçng baâ Höì laâm beá sau khi àaä goaáchöìng.

Ngûúâi chöìng trûúác cuãa baâ laâmöåt viïn tri phuã laâm quan úã VônhTûúâng vaâ cuäng mêët úã Vônh Tûúâng,tuöíi chûa àêìy 30. Baâ kïët duyïncuâng öng phuã múái àûúåc 27 thaángvaâ khi öng phuã naây mêët thò baâ múáinùçm nöi àûáa con àêìu loâng, Chonïn baâ coá baâi thú “Khoác chöìng”:

Trùm nùm öng phuã VônhTûúâng úi

Chûa chùé n ba mûúi cuä ng möåt àúâi Chön chùåt vùn chûúng ba

thûúác àêët Neám tung höì thó böën phûúng

trúâi Nùæm xûúng dûúái vaán chau

maây khoác Hoân maáu trïn tay móm miïång

cûúâi Hùm baãy thaáng trúâi laâ mêëy chöëc Trùm nùm öng phuã Vônh

Tûúâng úi!

Vùn chûúng thöëng thiïët! Lúâithú chaãi chuöët song khöng ngêënvïët duång cöng. Baâi thú laâ möåt baâithuã vyä ngêm. Nhûng cêu múã vaâcêu àoáng yá nghôa khaác nhau, tuytrïn “trùm nùm” dûúái cuäng “trùmnùm”. Búãi “trùm nùm” trïn laâ“trùm nùm trong coäi ngûúâi ta”, laâ“nhên sanh baách tuïë vi kyâ”. Coân“trùm nùm” dûúái laâ “trùm nùmtònh nghôa vúå chöìng”, laâ “baáchniïn giai laäo”. Tònh chên, caãnhthiïët, tûá tên kyâ, khñ nhêët quaán. TaãnÀaâ tiïn sinh goåi Höì Xuên Hûúnglaâ Taâi nûä vaâ phï bònh thú baâ laâ“Thi trung hûäu quó” vaâ caác thên sôtiïìn böëi úã Bònh Àõnh, nhû cuå ngheâNguyïîn Troång Trò, cuå cûã Huyânh

Baá Vùn... khen baâi “Khoác chöìng” cuãa baâ Höì “Nhêët chuá höìn thaânh,quaán tuyïåt kim cöí”, nghôa laâ “Möåtàuác maâ nïn möåt caách troån veån, tûånhiïn. Hay chêëp caã nay lêîn xûa”.

Nhûng trong caác saách quöëcngûä xuêët baãn tûâ àêìu thïë kyã choàïën nay, àïìu cheáp:

Trùm nùm quan phuã VônhTûúâng úi

Caái núå phuâ sinh àaä traã röìi Chön chùåt vùn chûúng ba

thûúác àêët Neám tung höì thó böën phûúng

trúâi Àoân cên taåo hoaá rúi àêu mêët Miïång àaä y caân khön thùæ t laåi thöi Hùm baãy thaáng trúâi laâ mêë y

chöëc Trùm nùm quan phuã VônhTûúâng úi.

Chùèng cêìn biïån baåch, nhûängngûúâi raânh thú Àûúâng luêåt vaâ coátêm höìn nghïå sô àïìu nhêån thêëy roäàêu laâ kim cûúng, àêu laâ hoacûúng.

Khöng thïí baão rùçng ngûúâi sauàaä “luyïån àaá thaânh ngoåc”. Búãi aicoá taâi hún Höì Xuên Hûúng àïí àûathú Höì Xuên Hûúng lïn àïën tuyïåtàónh? Thúâi Phaáp thuöåc, möåt võ

Tiïën sô úã Huïë àaä noái: “Vïì thú Nöm, tûâ thúâi Trêìn àïën nay, HöìXuên Hûúng ngöìi chiïëu nhêët.Chiïëu nhò khöng coá, chiïëu ba

khöng coá, chiïëu tû múái àïënNguyïîn Khuyïën”.

Huöëng nûäa thûúâng tònh trongthiïn haå, keã lêëy vùn ngûúâi khaáclaâm cuãa mònh thò nhiïìu, chúá mêëy

ai chõu àem thú hay cuãa mònh gaáncho ngûúâi khaác, nhêët laâ gaán chongûúâi xûa? Hûäu lao vö cöng, ñchlúåi gò?

Töi tin chùæc rùçng hoùåc ngûúâiàöìng thúâi vúái baâ Höì hoùåc ngûúâiàúâi sau khöng nhêån thûác àûúåc neátàöåc àaáo, chöî thêm thuyá cuãa nhûängcêu “Chûa chùén ba mûúi...; Nùæmxûúng dûúái vaán...; Hoân maáu trïntay...”, hay chúi nghõch cho vui, àaäsûãa nhûäng cêu êëy thaânh cêu “Caáinúå phuâ sinh...; Àoân cên taåo hoaá...;

Miïång àaäy caân khön...”. Sûãa chûäanhû vêåy chùèng khaác gò cùæt boã thênaáo sau cuãa chiïëc Kim luä y vaâ chêëpvaâo bùçng möåt têëm vaãi nhuöåm nêu.Song nhûäng nhaâ sûu têìm thú cöíkhöng chõu khoá tra cûáu, phöëi kiïímkyä caâng röìi múái àem duâng àïí soaånsaách, khiïën cho baån àoåc “têån tñnthú”, lúáp naây àïën lúáp kia, àúâi naâysang àúâi noå, àaä laâm khuêët lêëpnhûäng vêìn thú quñ giaá cuãa cöínhên.

Tòm thêëy cêu naâo, baâi naâo bõ

khuêët lêëp, töi àïìu giûä gòn trêntroång, àïí chúâ nhûäng ngûúâi àöìngàiïåu, àöìng têm.v

Tranh: Buâi Xuên Phaái





NGUYÏÎN NAM KHAÁNH

S uöët thúâi gian khaáng chiïënchöë ng thûåc dên Phaá p, àöìng chñ Trêìn Kiïn (tïn thêåt

Nguyïîn Tuêën Taâi) àaä hoaåt àöång khùæp caã chiïën trûúâng Nam – Bùæc,Têy Nguyïn nïn àaä nhêån thûác ngaây caâng sêu sùæc võ trñ chiïën lûúåc vaâ vai troâ cuãa àöìng baâo dên töåc thiïíu söë taåi chöî cuãa Têy Nguyïn,bao göìm caác tónh miïìn Têy cuãa

Khu V, Khu VI vaâ vuâng Àöng Bùæc Campuchia vaâ Nam Laâo.Sau khi kyá Hiïåp àõnh Giú-ne-

vú 1954, àêët nûúác Viïåt Nam taåm

thúâi chia cùæt 2 miïìn Nam – Bùæ c.Lûåc lûúång khaáng chiïën úã miïìnNam Viïåt Nam phaãi têåp kïët ramiïìn Bùæc, àöìng chñ Trêìn Kiïnàûúåc Àaãng phên cöng úã laåi hoaåt àöång, tiïë p tuåc vêån àöång nhên dênchöëng chïë àöå Myä Diïåm: àöìng chñ Trêìn Kiïn laâ uãy viïn Khu V phuåtraách vuâng Têy Nguyïn.

Àöìng chñ àaä cuâng caác Tónh uãy Têy Nguyïn vêån àöång nhên dên,àùåc biïåt laâ dên töåc thiïíu söë taåi chöî hònh thaânh phong traâo caách maång söi nöíi trong nhûäng nùm 1956 - 1960 nhû khúãi nghôa Traâ Böìng (Quaãng Ngaäi), Vônh Thaånh (Bònh

Àõnh), Bùæc AÁi (Ninh Thuêån) hay phong traâo chöëng quên Myä öì aåt keáo vaâo xêm lûúåc miïìn Nam Viïåt Nam cuöëi nùm 1964 – nùm 1965 maâ tiïu biïíu laâ chiïën thùæng VaånTûúâng, Pleime –IADRAN – SaThêìy – Ngoåc Rinh Rua (1966 - 1967), giaãi phoáng möåt phêìn àêët àai úã Têy Pleiku – KonTum 1971 - 1972.

Cuöëi nhûä ng nùm cuãa thêåp kyã1960 àêìu thêåp kyã 1970, àöìng chñ phuå traách kinh tïë khu vaâ chuãnhiïåm hêåu cêìn Quên khu V, àöìng chñ àaä coá saáng kiïën xêy dûång cú súãhêåu cêìn vaâ saãn xuêët tûå tuác úã Quên

Àöìng chñ Trêìn Kiïn

vúái võ trñ chiïën lûúåccuãa Têy Nguyïn

A Ã N H : À Ö Ì N G À Û Á C T H A Â N H

A Ã N H : H O A Â I L I N H

Caâ phï - kinh tïë muäinhoån cuãa Têy Nguyïn.

Khai hoang úã Àùæc Lùæc.




khu V maâ nöíi bêåt laâ àöång viïn böåàöåi tröìng sùæn khùæp Têy Nguyïn – vaâ coá saáng kiïën laâ möîi khi àún võ naâo thiïëu gaåo, nhöí sùæn àïí ùn thò phaãi tröìng laåi gêëp 2 hoùåc 3 lêìn. Vò

vêåy maâ böå àöåi Têy Nguyïn àaä coáthïí truå vûäng taåi chiïën trûúâng Têy Nguyïn trong nhûäng nùm 1969 àïën 1971.

Sau hiïåp àõnh Paris thaáng 1/1973, àöìng chñ Trêìn Kiïn àaä coásaáng kiïën àïì nghõ Khu uãy vaâ Quênkhu V töí chûác caác àún võ saãn xuêët chuyïn nghiïåp (khung caán böåquên àöåi) àûa thanh niïn miïìn Bùæc vaâo thaânh lêåp caác àún võ saãn xuêët chuyïn nghiïåp nhû 331 úã àùcuy (KonTum), àún võ 332 (úã

Konhaânûâng Gia Lai), àún võ 333 úãKronpach (Àùæc Lùæc). Àún võ 334 (úãNinh Bònh Thuêån), caác àún võ saãnxuêë t naây tûâ nùm 1975 àïën nhûäng nùm 1980 àaä hònh thaânh nhûäng àún võ saãn xuêët coá hiïåu quaã roä rïåt laâ àaä bûúác àêìu hònh thaânh caác khuchuyïn canh do àöìng chñ TrêìnKiïn phuå traách chung goåi laâ binhàoaân 773.

Tûâ sau nùm 1980 àïën nay,àöìng chñ Trêìn Kiïn àûúåc Àaãng vaâNhaâ nûúác giao caác nhiïåm vuå úã

Trung ûúng vaâ Chñnh phuã, nhûng àöìng chñ vêîn thûúâng xuyïn quantêm àïën vêën àïì võ trñ chiïë n lûúåc vaâvai troâ cuãa àöìng baâo dên töåc thiïíusöë taåi chöî úã Têy Nguyïn, nïn hïî coádõp vaâ taåo àiïìu kiïån laâ àöìng chñ goáp nhûäng viïåc laâm vúái Àaãng vaâNhaâ nûúác úã Têy Nguyïn.

Àêìu nùm 2001 xaã y ra sûå kiïånTêy Nguyïn. Tuy àöìng chñ àaä vïìhûu, nhûng àöìng chñ àaä àïën trûåc tiïëp nhûäng núi xaãy ra sûå kiïån2/2/2001 àïí nghiïn cûáu vaâ trao àöíi vúái caác àöìng chñ laänh àaåo, chó àaåo caác cêëp úã Têy Nguyïn.

Töi àûúåc dûå möåt söë cuöåc trao àöíi cuãa àöìng chñ Trêìn Kiïn vúái caác àöìng chñ laä nh àaåo Têy Nguyïn.

Sau àêy töi xin ghi laåi yá kiïë ncuãa àöìng chñ Trêìn Kiïn vïì võ trñ chiïën lûúåc, vai troâ cuãa àöìng baâo dên töåc thiïíu söë taåi chöî, vaâ caác giaãi phaáp maâ àöìng chñ Trêìn Kiïn àaä nïu àïí chó àaåo Têy Nguyïn vaâàöìng baâo dên töåc thiïíu söë taåi chöî tiïëp tuåc thûåc hiïån 2 nhiïåm vuåchiïën lûúåc úã Têy Nguyïn (baão vïåTöí quöë c vaâ xêy dûång àêët nûúác).

Lõch sûã vaâ thaânh tûåuTrong lõch sûã lêu daâi, cuäng nhû

trong lõch sûã caách maång tûâ khi coáÀaãng Cöång saãn Viïåt Nam laänh

àaåo, Têy Nguyïn laâ möåt vuâng dêntöåc, vïì ranh giúái haânh chñnh, phên böë vuâng kinh tïë, coá thïë naây thïëkhaác, nhûng vïì phûúng diïån laâmöåt vuâng dên töåc ñt ngûúâi thòngoaâi 5 tónh: Lêm Àöìng, Àùæc Lùæc,Gia Lai, Kon Tum, Àùæc Nöng,vuâng dên töåc naây coân göìm khudên cû cuãa àöìng baâo ñt ngûúâi úãmiïìn Têy caác tónh Trung Trung böå,Nam Trung böå vaâ Àöng Nam böå.

Laâ möåt trong ba vuâng dên töåc ñtngûúâi lúán nhêët nûúác ta, laâ "chiïëc

nöi lúán" cuãa haâng chuåc dên töåc anhem, nhûäng ngûúâi chuã lêu àúâi nhêët,khai phaá, giûä gòn àêët àai, rûâng nuáivaâ nhûäng taâi nguyïn vö cuâng quyágiaá.

Têy Nguyïn, caã kinh tïë, chñnhtrõ, an ninh, quöëc phoâng, vùn hoáaxaä höåi laâ möåt àõa baân chiïën lûúåc vöcuâng quan troång trong sûå nghiïåpxêy dûång bïìn vûäng vaâ baão vïå sûåtrûúâng töìn cuãa Töí quöëc XHCNViïåt Nam.

Têy Nguyïn coân coá quan hïå

mêåt thiïët vúái vuâng Àöng BùæcCampuchia vaâ Haå Laâo; laâ möåt àõa baân chiïën lûúåc cuãa Nam ÀöngDûúng. Xêy dûång vaâ baão vïå TêyNguyïn coân laâ xêy dûång vaâ baão vïåmöåt vuâng chiïën lûúåc lêu daâi cuãamöëi quan hïå àoaân kïët hûäu nghõ coáyá nghôa söëng coân cuãa 3 nûúác ViïåtNam, Laâo, Campuchia trong tònhhònh thïë giúái thuêån lúåi cuäng nhû trong tònh huöëng khoá khùn. Caácthïë lûåc thuâ àõch tûâ trûúác àïën nayàïìu rêët quan têm àïën khu vûåc naây.Thûåc dên Phaáp àaä töí chûác "Goum"vaâ gêy ra baåo loaån Sún Haâ 1950; àïëquöëc Myä àaä tûâng coá töí chûác"Furlo" vaâ àùåt ra caái goåi laâ "Nhaânûúác Àïga" àïí chöëng laåi nhên dênvaâ Nhaâ nûúác ta.

Nûúác Viïåt Nam ta àaä hònhthaânh trong lõch sûã laâ möåt quöëc giagöìm 54 dên töåc anh em, àöìng loângchung sûác xêy dûång vaâ baão vïå Töíquöëc. Möîi ngûúâi möîi gia àònh, möîiàõa phûúng, möîi dên töåc anh em

àïìu coá nghôa vuå vaâ quyïìn lúåithiïng liïng laâ xêy dûång vaâ baão vïåTöí quöëc thöëng nhêët.

Àêët àai rûâng nuái, khöng phêån, biïín àaão vaâ thïìm luåc àõa, taâinguyïn trong loâng àêët laâ taâinguyïn chung cuãa caác dên töåc anhem cuãa Töí quöëc VN.

Vêën àïì dên töåc laâ möåt böå phêånrêët quan troång cuãa Chuã nghôa Maác- Lïnin, Tû tûúãng Höì Chñ Minh vaâ baãn thên nguyïn lyá àoá àaä chó roä:têët caã caác dên töåc duâ nhoã hay lúán,giaâu hay ngheâo, coá trònh àöå vùnminh thêëp hay cao, àaä töìn taåi choàïën nay laâ qua haâng ngaân nùmàêëu tranh àïí sinh töìn àïìu laâ vô àaåicaã, àïìu àaáng àûúåc kñnh troång, bònhàùèng vaâ àûúåc chùm lo sûå phaáttriïín nhû nhau.Vò vêåy, khi xem xeátnhiïåm vuå baão vïå vaâ xêy dûång Têy

Nguyïn phaãi xuêët phaát tûâ quanàiïím dên töåc cuãa Chuã nghôa Maác -Lïnin, Tû tûúãng Höì Chñ Minh.Trong caác cuöåc khaáng chiïën chöëngxêm lûúåc, Àaãng ta àaä laänh àaåonhên dên Têy Nguyïn coá nhûängcöëng hiïën xuêët sùæc xûáng àaáng vúáivõ trñ chiïën lûúåc cuãa mònh trong sûånghiïåp giaãi phoáng, thöëng nhêët àêëtnûúác...

Nïëu khöng coá cùn cûá chiïënlûúåc Têy Nguyïn gùæn liïìn vúáivuâng cùn cûá caách maång Àöng Bùæc

Campuchia vaâ Haå Laâo thò khöngcoá chiïën thùæng to lúán 1945 úã chiïëntrûúâng miïìn Nam Viïåt Nam vaâphöëi húåp coá hiïåu quaã chiïën dõchÀiïån Biïn Phuã 7/5/1954 thò khöngdïî gò chuáng ta laåi coá möåt chiïëndõch Höì Chñ Minh àaåi thùæng30/4/1975.

Nhúâ xaác lêåp àûúåc quan àiïímdên töåc àuáng àùæn nhû vêåy cho nïnkhi phong traâo chung gùåp khoákhùn thò Têy Nguyïn laåi xuêët hiïånnhûäng cao traâo caách maång nhû:khúãi nghôa tûâng phêìn giaânh quyïìnlaâm chuã cuãa nhên dên caác dên töåcTêy Nguyïn vaâ miïìn Têy caác tónhTrung vaâ Nam Trung böå, trongnhûäng nùm 1959 - 1960.

Sau 15 nùm àöíi múái, kinh tïë xaähöåi úã Têy Nguyïn àaä coá bûúác phaáttriïín khaá toaân diïån vaâ àaä vêånchuyïín maånh sang saãn xuêët haânghoaá. Kinh tïë tùng trûúãng úã mûáckhaá cao vaâ liïn tuåc. Mûác tùng GDP bònh quên thúâi kyâ 1996 -2000 àaåt12,5% bùçng 1,78 lêìn mûác bònhquên chung cuãa caã nûúác. Nùm2000 mûác bònh quên GDP toaânvuâng tùng 2,33 lêìn so vúái nùm



1990. Töíng kim ngaåch xuêët khêíutùng tûâ 124 triïåu USD nùm 1990lïn 376 triïåu USD nùm 2000. Cú cêëu kinh tïë coá bûúác chuyïín dõchsang saãn xuêët haâng hoaá vaâ tùng tyã

troång cöng nghiïåp vaâ dõch vuå. Thunhêåp bònh quên àêìu ngûúâi tùnggêëp 2,5 lêìn, àúâi söëng nhên dêntrong vuâng, trong àoá coá àöìng baâodên töåc ñt ngûúâi taåi chöî àûúåc caãithiïån àaáng kïí. Tyã lïå höå àoái ngheâotrong àöìng baâo dên töåc ñt ngûúâi taåichöî giaãm tûâ 50% xuöëng coân 20%(theo tiïu chuêín cuä).

Nhên dên caã nûúác vaâ Àaãng taluön luön nhúá ún caác dên töåc úã TêyNguyïn vaâ caác huyïån miïìn Têy úãcaác tónh Trung Nam böå, Nam

Trung böå, Àöng Nam böå.Caác dên töåc anh em trïn àõa baân naây, dên töåc naâo cuäng coá anhhuâng duäng sô. Àoá laâ maáu thõt, ruöåtraâ cuãa àaåi gia àònh Viïåt Nam, cuãaTöí quöëc Viïåt Nam, cuâng vui buöìn,sûúáng khöí, chia seã ngoåt buâi, àùængcay.

Nhûäng vêën àïì töìn taåiCuâng vúái sûå phaát triïín nïu

trïn, hiïån nay coân töìn taåi nhûäng

vêën àïì nghiïm troång. Trong 30nùm qua, kïí tûâ sau nùm 1975,khöng núi naâo khaác laåi phaãi traãiqua nhûäng lay chuyïín dûä döåi caã tûånhiïn vaâ xaä höåi nhû Têy Nguyïn.

Trong voâng 30 nùm qua dên söëàaä tùng lïn gêëp 4 lêìn chó yïëu laâtùng cú hoåc. Do chuã trûúng coi TêyNguyïn laâ "vuâng giaän dên cuãa caãnûúác" lêëy àêy laâm núi giaãi quyïëtvêën àïì aáp lûåc dên söë cho caã nûúác(chuã yïëu tûâ caác tónh àöìng bùçng Bùæc böå vaâ möåt phêìn tû Duyïn Haãi

miïìn Trung lïn) röìi sau àoá laâphong traâo di dên tûå do vö töí chûácrêët aâo aåt. Vïì sau göìm caã ngûúâi tûâvuâng nuái phña Bùæc keáo vaâo, tyã lïåtùng dên söë úã Têy Nguyïn vûâa qualaâ 5,15%/nùm, coá núi nhû Àùæc Lùæcàïën 7%/nùm.

Tùng dên söë cú hoåc lúán vaânhanh àïën choáng mùåt nhû vêåy laâmàaão löån maånh meä cú cêëu dên cû úãTêy Nguyïn vaâ tûâ àoá têët yïëu dêînàïën nhûäng àaão löån khöng thïítraánh khoãi vïì nhûäng mùåt khaác.

Caác dên töåc baãn àõa, trûúác àêy laâdên töåc àa söë giúâ àêy trúã thaânhdên töåc thiïíu söë vúái tó lïå lúán ngay

trïn vuâng àêët cöí truyïìn cuãa mònh(àêìu thïë kyã 20 ngûúâi dên töåc thiïíusöë baãn àõa chiïëm 95%, thò àïën nùm1975 tyã lïå àoá laâ 50% vaâ àïën nay chócoân 20%). Hêåu quaã cuãa cuöåc àaåi di

cû êëy coá thïí noái laâ rêët nghiïmtroång.Trûúác hïët laâ Têy Nguyïn àûúåc

tùng cûúâng möåt lûúång lao àöånglúán, taâi nguyïn tiïìm êín lêu àúâiàûúåc khai thaác khaá maånh (vuâng caâphï lúán nhêët nûúác, laâ möåt vuângcao su chuã yïëu trong caã nûúác). Vïìmùåt laänh thöí àêy cuäng laâ vuângphaát triïín kinh tïë maånh vaâ nhanh.Nhûng viïåc tùng dên söë cú hoåc vúáityã lïå quaá cao àaä laâm cho caác dêntöåc thiïíu söë baãn àõa bõ mêët àêët,

mêët rûâng vaâo caác nöng lêmnghiïåp vaâ vaâo tay nhûäng ngûúâinúi khaác àïën, vaâ mêët nhûäng núithuêån lúåi, truâ phuá nhêët, chó coá möåt böå phêån nhoã ngûúâi dên töåc thiïíusöë baãn àõa hoâa àûúåc vaâo traâo lûuchung, ñt nhiïìu coá àûúåc àúâi söëngkhaá lïn. Àaåi böå phêån ngaây caângluâi vaâo rûâng sêu, lêm vaâo ngheâoàoái triïìn miïn (tyã lïå 45% àoáingheâo, chuã yïëu laâ thuöåc vïì dêntöåc ñt ngûúâi baãn àõa).

Àêy laâ möåt trong nhûäng

nguyïn nhên sêu xa nhêët cuãa sûåmêët öín àõnh khöng thïí traánh vïì xaähöåi vaâ hùèn coân àïí laåi hêåu quaã lêudaâi khöng thïí giaãi quyïët möåt súám,möåt chiïìu àûúåc.

Sûå àaão löån àöåt ngöåt vïì cú cêëudên cû cuäng têët yïëu dêîn àïën sûåàaão löån vïì vùn hoaá xaä höåi. Vùn hoaácöí truyïìn àöåc àaáo vaâ àùåc sùæc cuãacaác dên töåc ñt ngûúâi taåi chöî úã TêyNguyïn.

Khaái niïåm vïì vùn hoaá göìmnhiïìu nöåi dung maâ ngûúâi ta àaä noáinhiïìu àïën vêën àïì vùn hoaá. Àoá laâvùn hoáa saãn xuêët, hoùåc àuáng húnlaâ vùn hoaá ûáng xûã vúái tûå nhiïn àïísinh töìn. Möi trûúâng sinh töìn tûângaân àúâi cuâng vúái ngûúâi dên töåc ñtngûúâi taåi Têy Nguyïn laâ rûâng.Rûâng khöng chó laâ taâi nguyïn,thêåm chñ khöng chó laâ "möi trûúâng"theo nghôa heåp möi trûúâng tûånhiïn nhû ta vêîn thûúâng noái. Àöëivúái ngûúâi dên töåc ñt ngûúâi baãn àõaTêy Nguyïn àún giaãn hún nhiïìu,rûâng laâ têët caã, laâ toaân böå cuöåc söëngcuãa hoå, con ngûúâi úã àêy laâ möåt böåphêån hûäu cú khöng thïí taách rúâi vúáirûâng.

Khi ta hoãi möåt àöi vúå chöìngngûúâi Mnöng, hoå lêëy nhau luácnaâo? Hoå seä traã lúâi "nùm chuáng töiùn rûâng" "Thêìn göî", tûác laâ caái nùmlaâm rêîy úã khu rûâng coá tïn nhû vêåy.

Trong cêu traã lúâi àoá, coá thïíthêëy àûúåc rêët nhiïìu àiïìu:1. Ngûúâi dên töåc ñt ngûúâi taåi

chöî Têy Nguyïn goåi laâm rûâng laâlêëy caái ùn tûâ rûâng, laâ "ùn rûâng".

2. Rûâng khöng chó laâ khönggian, rûâng coân laâ thúâi gian.

3. Khöng - thúâi gian rûâng êëy laâkhöng gian tûúng àöëi cuãa tûâng buön, play (laâng), laâ àún võ söëng cú baãn cuãa con ngûúâi, trong khönggian thúâi gian àoá.

Àún võ cú baãn duy nhêët cuãa xaä

höåi truyïìn thöëng laâ laâng (buön,play) úã àêy chûa coá nhêån thûác vïìcaá nhên, cuäng chûa thêëy coá möåtàún võ xaä höåi naâo cao hún laâng;ngûúâi ta thûúâng noái ngûúâi TêyNguyïn coá tñnh cöång àöìng rêët cao.Àiïìu àoá laâ àuáng nhûng cêìn phaãinoái roä thïm: cöång àöìng àoá chñnh laâcöång àöìng laâng, nïn hoå khöng thïísöëng taách khoãi laâng; laâng laâ möåtcöång àöìng cû truá, möåt cöång àöìngsúã hûäu vaâ lúåi ñch, möåt cöång àöìngsaãn xuêët, möåt cöång àöìng têm linh

vaâ möåt cöång àöìng vùn hoaá.Cú súã vêåt chêët quan troång nhêëtcuãa cöång àöìng laâm nïn nïìn taãngxaä höåi Têy Nguyïn àoá chñnh laâquyïìn súã hûäu têåp thïí cuãa cöångàöìng laâng, àöëi vúái àêët vaâ rûâng.Rûâng nuái tuy coá mïnh möng nhû vêåy nhûng khöng coá núi naâo laâ vöchuã; tûâng mêîu àêët, tûâng khu rûângcuå thïí, caác ngûúâi chuã cuå thïí àoá laâcöång àöìng laâng. Phaåm vi möîi laângàïìu coá ranh giúái cuå thïí tûâ con nûúácnaâo àïën con nûúác naâo, taãng àaá naâoàïën sûúân àöìi naâo, ngoån àöìi naâo,àïën chên döëc naâo àïìu coá chuã. Vùnhoaá Têy Nguyïn laâ vùn hoáa rûâng,cho nïn phaá rûâng laâ phaá hoaåi vùnhoaá Têy Nguyïn.

Viïåc di dên lúán lïn TêyNguyïn trong suöët nhûäng nùmqua laâ hoaân toaân khöng coá nhêånthûác àuáng vaâ khöng tñnh àïën mùåtcú baãn naây. Khi möåt tyã lïå trong cú cêëu dên cû bõ àaão löån do di dên öìaåt vûâa qua thò sûå àaão löån sêu sùæcnhêët chñnh laâ vùn hoaá rûâng, vaârûâng bõ taân phaá laâ têët yïëu vaânhûäng hêåu quaã vïì möi trûúâng laâàûúng nhiïn...v






Vùn Cao Nhå sô Vùn co ïën v Huïë û nhûännùm 1940 v ä qu nhïu ïm rïn sönHûn. V ön oå sön Hûn l “sönHuïë”: “Möå àïm àaân laånh rïn sön Huïë / Öi nhúá nhun hoaâi vaå aá o xanh”.

TÖ KIÏÌU NGÊN

Caách goåi thêåt àöåc àaáo vaâ gêy êë n tûúång. Àaä coá ngûúâiHuïë , gioång Huïë , ca Huïë , noán Huïë thò sao khönggoåi laâ söng Huïë ? Múái nghe àaä thêë y con söng nöíi

lïn vúái nhûäng neát riïng. Möåt neát riïng tuyïåt vúâi cuãa söngHuïë coá leä àoá laâ con söng êm nhaåc, con söng chaãy vúáitiïë ng àaân ca àïm àïm, khöng núi naâo coá. ÚÃ àoá, Vùn Caoàaä gùåp möåt ngûúâi tri kyã. May mùæn hún Baåch Laåc Thiïnngaây xûa trïn bïë n Têìm Dûúng, phaãi nùn nó mêë y lêìn ngûúâica nûä múái têëu khuác Tyâ ba â, hoå Baåch chó àoáng vai troâ ngûúâikhaách ngöìi nghe röìi phaãi khoác búãi tiïë ng àaân; Vùn Cao laângûúâi bùæt thiïn haå phaãi vui buöìn, thûúng caãm theo mònh,öng àaä àaân cho ngûúâi àeåp haát vaâ coá khi öng chuã àöång àaân

cho naâng nghe, xem nhû àaä gùåp Chung Tûã Kyâ.“Nhû Tûã Kyâ nghe nhaåc Baá Nha Em nghe anh daåo khuác thu xa...Thuyïì n xuöi vïì bïë n mö thuyïì n hó? Söng trùæng búâ xa löå boáng nhaâ”.Hoå cûá àaân haát cho nhau nghe. Thuyïìn cûá tröi trïn

söng Huïë . Sûúng phuã mõt muâng khiïë n doâng söng trùængxoaá khöng coân biïë t laâ thuyïìn têë p vaâo bïë n naâo. Vô Daå hayKim Long, Bao Vinh hay Gia Höåi? Khöng biïë t nûäa! Thuyïìntröi, nhaåc tröi, lúâ lûäng, mú höì, nûãa thûåc nûãa mú...

Hònh nhû Vùn Cao coá kyã niïåm gò sêu sùæc vúái muâa thunïn trong nhûäng ca khuác àêìu àúâi cuãa öng, baâi naâo cuängnoái àïë n muâa thu:

“Àêy muâa thu chïë t Nghe muâa àang rúát Rúi theo laá vaâng”

(Buöìn taân thu)Àïën “Cung àaân xûa” thò:Höìn cêì m phong hûúng hònh daáng thu taân Giúâ coân mong chi ngûúâi haát theo àaân Vaâ trong “Trûúng Chi”:“Öi tiïë ng cêìm ca thu túái bao giúâ...” Coân vúái söng Huïë , muâa thu àoá caâng trúã vïì thêë m àêåm:

giûäa baâi thú baãy chûä böîng nöíI lïn hai cêu bònh thanh:“Öi àaân u hoaâi gò muâa thu? Öi àaân u hoaâi gò muâa thu?” Mûúâi böë n tiïë ng bònh thanh vang lïn nhû möåt lúâi than

àêìy hoaâi niïåm. Tiïë ng àaân thu hùèn àaä laâm ngûúâi ca nûä trïnsöng Hûúng xuác àöång cho nïn àöå u sêìu trong gioång haátcuãa naâng cuäng tùng theo:

“Gioång haát sêì u chi phêë n nûä úi

Tûâng canh trúâi àiïí m möåt sao rúi Taâ taâ trùng lùån hiu hiu gioáAÁnh lûãa chaâi xa thêë p thoaáng tröi” Neát buát thuãy mùåc cuãa Vùn Cao àaä chêë m phaá àuáng

caãnh söng Huïë vïì khuya. Têë t caã lùång im. Trïn söng chócoân tiïë ng àaân ca dòu dùåt. Gioá hiu hiu thöíi. AÁnh lûãa chaâilung linh theo chiïë c xuöìng nhoã cuãa ngû öng tröi thêë pthoaáng xa xa... Söng Huïë quaã àaä coá luác mang hònh aãnhcuãa möåt bïë n Phong Kiïìu hay möåt goác Têìn Hoaâi. Khöng gòthuá võ khi ài thuyïìn trïn söng Huïë , thûác dêåy giûäa möåt biïínsûúng trùæng mõt muâng, nghe tiïë ng gaâ eo oác, khöng biïë t laâthuyïìn mònh àang laåc àïë n bïë n naâo. Àoá coá thïí laâ tiïë ng gaâxao xaác tûâ phûúâng Thoå Löåc hay xoám Kim Luöng. LûuTroång Lû viïë t vïì söng Hûúng cuäng taã tiïë ng gaâ:

“Tiïë ng gaâ àaä gaáy ran trong xoám Bònh minh àaä raång khoám tre cöì n...” (Rûúåu giang höì)Cêu thú giaãn dõ nhû lúâi kïí chuyïån. Vùn Cao thò mú

maâng, thanh thoaát hún, öng viïë t:“Gioâng Tiïu Kim Thuã y gaâ xao xaác Ngêí n thêë y kinh kyâ khoái vêën vûúng” Tiïu Kim Thuãy laâ möåt tïn goåi khaác cuãa söng Hûúng.

Giúâ àoá laâ giúâ gaâ gaáy saáng, àïm vui àaä taân:“Anh caån lúâi thöi, em dûát nhaåc Biïåt ly àöi phaách ngoá àaân tranh Möåt àïm àaân laånh trïn söng Huïë Öi nhúá nhung hoaâi vaåt aáo xanh”

(Möåt àïm àaân laånh trïn söng Huïë )Trong baâi thú naây Vùn Cao coá sûã duång ba phûúng ngûä

Huïë , àoá laâ ba tûâ hó , àöi vaâ ngo á. Thöng thûúâng, khi cuöåcàaân ca kïë t thuác, ngûúâi ca nûä xïë p cöí phaách cho vaâo tuái luåa,ngûúâi nhaåc syä treo àaân lïn. Tûâ àöi cuãa Huïë coá nghôa laâ“neám ài, liïång ài”. Khöng biïë t Vùn Cao àaä duâng theo nghôanaâo? Chùæc khöng phaãi theo caái nghôa... “liïång cöí phaách ài”maâ nguå yá chó coân “àöi” nhõp àaân nûãa laâ Tûã Kyâ vaâ Baá Nhachia tay nhau giöë ng nhû Phaåm Hêìu àaä viïë t trong baâi Daånhaåc :

“...Àïë n phñm sau cuâng laâ biïåt ly” “Öi nhúá nhung hoaâi vaåt aáo xanh”... söng Huïë àaä trao

cho Vùn Cao thïm möåt kyã niïåm, laâm àêåm thïm yá nhaåc thuxa. Ngûúâi ca nhi mùåc aáo xanh, Vùn Cao mùåc aáo xanh? Ai

nhúá nhung ai hay caã hai cuâng nhúá àïë n nhûäng gioåt lïå thêë màêîm vaåt aáo xanh cuãa Giang Chêu - Tû Maä, kïë t quaã cuãamöåt àïm àaân laånh trïn söng, àùæm höìn trong tú truác.v





SöngHûúngDi saãnvùn hoáa thïë giúái?

Vïå trun êm D sn thïë UNEScO ï nh chñnh quyïn thûthïn Huïë v trun êm Bo ön D ñh cöë ö Huïë lêåp hö s ïí ïå

rònh UNEScO ön nhêån sön Hûn v nh qun ö b l D snvùn ho nhên loå l möå n vu…

NGUYÏÎN XUÊN HOAÂNG

Tin vui êëy laâm nhiïìu ngûúâi ngaåcnhiïn vò baãn chêët kyâ diïåu cuãamöåt thöng tin lúán. Coá möåt cêu

hoãi thuá võ àûúåc àùåt ra laâ taåi saonhûäng doâng söng nöíi tiïëng trïn thïëgiúái nhû Lïna, Mississipi, Ða Nuáp,

Hoaâng Haâ, Trûúâng Giang, söng ÊËn,söng Hùçng, söng Nin... chûa bao giúânhêån àûúåc lúâi àïì nghõ cuãa UNESCOàïí àûúåc cöng nhêån laâ Di saãn thïë giúái.Ðoá laâ nhûäng doâng söng lúán daâi haângnghòn cêy söë, chaãy qua haâng chuåcquöëc gia, coá têìm voác cuãa möåt thiïnnhiïn huâng vô vaâo bêåc nhêët thiïn haå.Trong khi àoá, söng Hûúng, kïí tûâ àêìunguöìn vúái tïn goåi AÂ Phaâng (cuöåcàúâi) cho àïën meáp biïín cûãa Thuêån Anchó daâi voãn veån möåt trùm cêy söë.Nïëu nhûäng doâng Lïna, Mississipi,

Trûúâng Giang, Hoaâng Haâ... laâ nhûängàaåi löå aánh saáng thò söng Hûúng laâmöåt con àûúâng nhoã nhiïìu cêy xanh

A Ã N H : T L

A Ã N H : T L

A Ã N H : A N T H A Â N H À AÅ T




traân ngêåp sûúng muâ. Nïëunhûäng Ða Nuáp, söng ÊËn, söngHùçng... laâ möåt daäy nuái huâng vôthò söng Hûúng laâ möåt hoân non böå àêìy suy tûúãng nùçm trong

khu vûúân nhoã lùång leä. Laâm möåtpheáp so saánh giaãn àún nhû vêåy,àïí chuáng ta coá thïí thêëy giaá trõthêåt sûå cuãa söng Hûúng. Ngoaâinhûäng lúåi ñch thiïët thûåc vïì kinhtïë nhû nguöìn nûúác sinh hoaåt,phuåc vuå cöng nöng nghiïåp, giaothöng, du lõch... giaá trõ àïíUNESCO àïì nghõ cöng nhêånsöng Hûúng laâ Di saãn thïë giúái laâúã têìm vùn hoáa cuãa noá.

Trûúâng töìn cuâng vúái thúâigian, söng Hûúng, tûâ lêu àaä ài

vaâo thú ca, nhaåc, hoåa... noá chaãycaã vaâo àõa haåt nghïå thuêåt thûá baãy vúái böå phim “Cö gaái bïnsöng” cuãa àaåo diïîn nöíi tiïëngÐùång Nhêåt Minh. Chó riïng vúáinghïå thuêåt, söng Hûúng àaäàûúåc ghi laåi àêìy àuã thên têmcuãa möåt diïån maåo vùn hoáa sêuthùèm. Chó cêìn àoåc möåt tûá thú man maác ngêåm nguâi cuãa TöëHûäu, nghe möåt giai àiïåu cuãaVùn Cao, ngùæm nhûäng bûác hoåacuãa Bûãu Chó, Hoaâng Ðùng

Nhuêån, Ðùång Mêåu Tûåu... laâ coáthïí hònh dung khaá troån veångûúng mùåt vùn hoáa cuãa söngHûúng.

Vúái têët caã tònh yïu daânh chosöng Hûúng, coá ngûúâi àaä höìnghi vïì hûúng thúm cuãa doângsöng: coá phaãi söng Hûúng coámuâi thúm khöng, vaâ nïëu coáhûúng thúm thò àoá laâ muâihûúng gò? Coá leä laâ khöng nïnàùåt ra möåt cêu hoãi nhû vêåy vòlaâm sao coá thïí caãm hïët àûúåcmuâi hûúng vöën huyïìn höì cuãadoâng söng. Baão hoa thaåchxûúng böì àêìu nguöìn àaä chosöng Hûúng muâi thúm - àoácuäng chó laâ möåt giaã thiïët vaâ àaäcuä. Theo töi, söng Hûúng thûåcsûå coá muâi thúm vaâ muâi thúm êëythay àöíi theo doâng chaãy, khönggian vaâ thúâi gian nhêët àõnh. Ðêìutiïn laâ hûúng thúm cuãa àaåi ngaânTrûúâng Sún luác söng coân trinh baåch úã trïn nguöìn, röìi tiïëp àoá laâhûúng thúm cuãa nhûäng muâa cêytraái ven söng, núi doâng söng àiqua, àïën trûúác trûúâng Quöëc hoåc,doâng söng mang muâi hûúng cuãa

nhûäng taâ aáo trinh nûä Huïë nganngaát hûúng thúm thaão chaáyloâng chaáy daå hoåc troâ. Vaâ quachúå Ðöng Ba, söng Hûúng coámuâi võ cuãa nhûäng hiïåu taåp hoáa,

muâi noán laá Huïë ngai ngaái dêìuvaâ muâi dêìu cuâ laâ cuãa caác meå àiphiïn chúå súám... Nïëu tinh tïë vaâchõu khoá coá thïí nghe muâa àöngnûúác söng Hûúng coá muâi vanikem, muâa haå muâi hûúng sen,muâa thu toãa hûúng cuác vaâ muâaxuên traân àêìy hûúng cuãa loaâi coãdaåi vêîn núã àêìy ven caác triïìnsöng. Coân trong möåt ngaây, buöíisaáng súám tûâ doâng söng toãa ramuâi hûúng laânh laånh cuãa loaåi caârem vêîn thûúâng àûúåc baán daåo

cho treã con. Buöíi trûa, doângsöng ngêåp traân muâi hûúng cuãanùæng giaâ pha vúái võ caá töm nöìngnheâ nheå tûâ loâng nhûäng chiïëcthuyïìn àaánh caá trïn söng. Vaâ buöíi chiïìu nûúác söng Hûúng coámuâi thúm cuãa hoa mimöda, laylùæt nhû möåt lúâi nhùæn gúãi nöìngnaân: Xin àûâng quïn töi... Hûúngtûâ giûäa loâng söng dòu dõu baycho àïën khi mùåt trúâi àoã rûåc lùånxuöëng sau kinh thaânh Huïë, vaâàïm töëi tûâ nhûäng haâng cêy

nhoaâi ra mùåt söng möåt sùæc tñmhû vö.Chó riïng hûúng thúm, chûa

noái àïën veã àeåp kyâ laå hêìu nhû khöng coá thêåt, söng Hûúng àaävûúåt Hoaâng Haâ, Trûúâng Giang,Ða Nuáp... àïí trúã thaânh ûáng cûãviïn àêìu tiïn cuãa thïë giúái àûángvaâo danh muåc Di saãn vùn hoáanhên loaåi. Cuäng tûâ àêy, àùåt ra bao nhiïu vêën àïì ngöín ngang baão töìn, gòn giûä vaâ phaát huy giaátrõ Di saãn vùn hoáa naây. Coá leä àïílaâm chuã söng Hûúng, laâm chuãthiïn nhiïn cêím tuá cuãa xûá Huïë,chuã nhên cuãa noá cêìn coá möåtchiïìu sêu vùn hoáa Àöng phûúngvaâ khaã nùng kyä trõ cuãa phûúngTêy. Töi chúåt nhúá Ra XunGanzatöëp khi öng nhùæc laåi lúâicuãa dên töåc Avar: “Nïëu anh bùænvaâo quaá khûá bùçng suáng luåc,tûúng lai seä bùæn vaâo anh bùçngàaåi baác”.

Gòn giûä söng Hûúng laâ gòngiûä möåt thûá gia taâi lúán lao cuãaMeå - vaâ àoá laâ traách nhiïåm cuãamöåt Lûúng Têm Vùn Hoáa.v

A Ã N H : T L

A Ã N H : T L

A Ã N H : À

A Â O H O A N Û Ä




TRANG THÚ tHaáNg tÛ

TRÊÌN VUÄ MAI

Cûåc NamÚ, caái gioá Tuy Hoaâ Caá i gioá chuyïn cêìn vaâ phoá ng tuáng

TRÊÌN MAI NINHCûåc Namgioá chûúáng ngang trúâigioá tûâ La Hai ngûúåc lïn Àùæc Lùæcàûúâng xuyïn sún hùèm döë cgioá quêìn vang traãng trùng thumöåt löë i reä bêët ngúâbaån ài Phan Thiïë tvö chiïë n khu Lï Höìng Phong aác liïåthêìm sêu dêëu nûúác muâa khömuöë i vûúåt lïn àónh thùèm

nûúác maát qua nùm thaáng àïë n bêy giúâ

Söng cuöìng giêåt chên búâ bïën lúãcoân àêy lúâi nhùæc nhúãba mûúi nùm nïë m mêåt nùçm gaiÀa Ngû ngêí ng nhòn Bia Àaá

ta àau trong daåthùçng aác ön dêîn giùåc vïì laângtaân tranh phúi caát trùængmaáu ngûúâi àöí rûâng dûúng Baäi Àùængcha ta

hai mûúi nùm giûä laâng ài vïì möåt löë iem gaái tathên quêën cúâ àêë u tranh choái loåituöíi treã taàaánh giùåctuöíi treã taàoåc thú “Nhúá maáu” Trêìn Mai Ninh

Khuác huâng traáng ruâng vangbûúác khúãi sûå lïn àûúâng Nam Tiïë ngûúng mùåt treã höm nay cuãa àoaân quên

giaãi phoángchuáng bay kinh hoaâng û?trûúác maâu aáo möåt buöíi mai moåc dêåytûå nhûäng cùn hêìm nuöi gioá chûúáng Cûåc NamÖi maâu aáo nhû àöìng bùçngloâng ta thûúng nhúá quaáem gaái deão vai gaánh nûúác qua cêìugioá bayluä giùåc àïën giïëng laâng vêîn àuåc

Luä giùåc kinh hoaâng, em coá biïë t?Àêë t nûúác thûúng Cûåc Nam bõ taân saát

giûä loâng trong veoÀêë t nûúác thûúng Cûåc Nam meå ngheâodùån con ra trêån

nhûäng àûáa con bònh thûúâng nhanh nheånài vaâo khaáng chiïë n hùng say

Àêët nûúác cùm húân bao nöîi cùæt chiakhöng quïn àûúåc nöîi àau mêë t àêët

cuãa caãi cha öng luä giùåc baán ài röìi ùn hïëtchêë t maâu chêë t söë ng nuöi ngûúâiàïën bao giúâ phai laåtdêë u vïët nhuåc nhùçn naâybaân tay chuáng bay öm giaây àinh lñnh Myä.

Cûåc NamCûåc Namta say àùæm tûå bao giúâ khöng biïët nûäabêìu trúâi trong veobiïín thùæm trong veotûâng giêy phuát hiïån lïn hònh aãnhnùm khoá khùn loâng khöng buåi múâruöåt ngheá vaâi lon höåt mñt

Höm naychñnh uyã trao cúânïëu mùæt anh rúi lïålaâ noái roä niïìm vui chiïë n sô cho sûác maånh naây vaâo trêån àaánh gêë p

trùm lïn

Öi, nhûäng baân chên nùæng àöë t caát hêìm

lúâi thïì thêëm vaâo vaách söng maåch àaánhûäng thaânh phöë ta yïu nhû thaânh Nha Trangnùång chùæc àûáng lïnnhûäng baân chên nùång chùæcsûác maånh nhên dên nöëi dêåy kïë t liïìn

Trïn soãi àaá xaác bêìy gian maáu sêîm

Cûåc NamCûåc Namnhûäng trêån àaánh nöëi daâi khúãi nghôagiaãi phoáng nhûäng xoám laâng cûãa múã

nhûäng trêån àaánh baáo tin lïn vúái söng Höìngnoái vïì caánh tay maånh meä vûún túái Haâm Luöng

noái vïì muâa xuênàïën tûâ tay ngûúâi chiïë n sô böng höìng núã bïn búâ Cam Ranh.

LÏ ÀIÏÅP

Khuác traáng cathaáng Tû Àêë t nûúác thuúã trong lûãa àaånTrûúâng Sún haâo khñ ngêë t trúâiTa ài loâng khöng vûúáng bêånPhûúng Nam - möåt hûúáng naây thöi!

Thaáng Tû möîi nùm trúã laåiCûá nguyïn kyá ûác ngaây naâoCaái àoái run àêìu gêåy chöë ngCún söë t nuái rûâng xanh xao...

Àöìng àöåi ai coân ai mêë tTrûúâng Sún truâng àiïåp coân àêyNgûúâi ài mang theo tuöí i treãNgûúâi vïì toác trùæng phuã àêìy

Khuác traáng ca xûa gûãi laåiDoåc àûúâng Trûúâng Sún höm nay.4/2003




NGUYÏÎN THÏË KHOA

Nhûäng àïm naây

chuáng ta gùåp nhauNhûäng àïm naây chuáng ta gùåp nhauNhûäng ngûúâi baån chûa möåt lêìn quen biïëtNhûäng ngûúâi baån àaä vö cuâng thên thiïë tTrong nhûäng àïm naây chuáng ta gùåp nhau

Coá cêìn gò phaãi biïë t tïn àêuKhöng aánh saáng àïí nhêån ra neát mùåtCaái lêëp laánh tin yïu laâ aánh mùætCaái hûúng võ quen thên laâ muâi möì höi

nöìng cay

Coá gò àêu chó möåt thên cêyNúi hai voäng cuâng rung theo nhõp thúãBaån múâi töi möåt nùæm cúm ùn dúãVõ muöëi meâ thúm khöng thïí quïn

Coá gò àêu chó möåt nguåm nûúác rûângMaâ maát rûúåi loâng ta qua suöët töëiMöåt mêí u thuöëc chuyïìn tay nhau rñt vöåiHúi khoái vaâo nön nao nhû say

Coá gò àêu baån àaä kïí cuâng ta

Nhûäng tïn àêë t baån tûâng yïu mïë n nhêë tMöåt ngûúâi meå hiïìn laânh bêët khuêëtMaái lïìu cêët lïn trong phaáo chuåp phaáo bêìy

Nhûäng thaáng nùm gian khoá nhêët qua röìiVêîn coân nhûäng thaáng nùm gian khoá nhêë tBaån ài trûúác àaä traãi nhiïìu thûã thaáchLaåi bûúác vaâo thûã thaách múái cuâng ta

Bêìu trúâi Trûúâng Sún nghiïng nghiïng maái nhaâÏm ïm rûâng cêy, ïm ïm boáng laáTieáng chim hoát coá gò laå quaáMuâi hoa naâo böîng thúm bêng khuêng

Cuöåc àúâi úi, ta muöën haát lïn yïu mïë nvö ngêìn

Àûúâng chiïën àêë u thïm biïë t bao beâ baånNhûäng gùåp gúä tònh cúâ thaânh aánh saángThaânh tònh yïu, haånh phuác, niïìm vui

Ngaây mai, ngaây mai chuáng ta chia tayBao miïìn àêë t goåi ta vïì chiïën thùængTa seä söëng hún ngaây qua nhiïìu lùæm

Vò nhûäng àïm naây chuáng ta gùåp nhau

Söng Tranh 1973

HAÂ PHÛÚNG

Ngaây xûaThïë laâ àaä hai mûúi nùmnhûäng con àûúâng töi qua àaä thaânh cöí tñchvaâ kyã niïåm àaä nûãa hû nûãa thêåtchó gùåp laåi mònh thaãng hoùåc trong mú

Töi khöng muöë n nhû ai cûá neão cuä tòm vïìcon àûúâng múái gêåp ghïình bao caám döîtöi haånh phuác hay laâ töi àau khöí coá khaái niïåm naâo riïng biïåt vúái nhau àêu.

Baån beâ töi toác àaä baåc trïn àêìuquaá nûãa àúâi laåi tòm nhau thuúã êëybêë t chúåt möåt khuya naâo thûác dêåythêë y xung quanh vùæng lùång àïë n nao loângÖi baån beâ thuúã êë y coá coân khöng

Töi laåi chúâ nghe tiïë ng cún giönggioá aâo aåt cêy rûâng truát laáTöi nhòn töi nhû gùåp ngûúâi xa laåtuöí i treã vûâa àêë y àaä vuåt xa

Töi laåi chúâ möåt tiïëng chim

buöíi tinh sûúngtrùng rûâng xao xaác quaátöi nhúá töiàïm thuúã naâo nön naãlïånh xuêë t quênnao nûác lïn taâu...

Töi laåi chúâsao töi cûá chúâ tröngNgaây xûa mongBêy giúâ töi laåi nhúá

nhûäng con àûúâng àaä vïì trong chuyïån cöí àïí bêy giúâ ngú ngaác nhúáNgaây xûa...

PHAÅM QUANG NGHÕ

Chên thêåtEm vêîn nhû ngaây xûaKhöng möåt lêìn noái àïë n tûâ yïuVaâ cuäng khöng thïì thöët bao àiïìuLúâi em chó nheå nhaâng, khe kheäNhû nöîi buöìn êm thêìm lùång leäChó coá con tim múái hiïíu àûúåc thöi

Em noái vïì nhûäng quaäng àúâi em muöënàaâo sêu chön chùåt

Nhûäng kyã niïåm vui, buöìn em muöë n quïn

maâ khöng thïí naâo quïn,Caái thúâi anh laâ cuãa em!

Em nhùæc laåi caái thúâi chiïën tranhLûãa tònh yïu chaáy cuâng lûãa àaån bom

ngoaâi mùåt trêånEm noái: chiïë n tranh cuöìng àiïn nhû

lûãa hêånMaâ sao tùæt àûúåc anh úiCoân ngoån lûãa cuãa riïng emCûá chaáy suöë t cuöåc àúâi?

Anh khöng biïë t vò sao nhû thïë Cûá möîi lêìn em gùåp laåi anhLaâ em kïí chuyïån thúâi chiïë n tranhCuâng vúái bao nöîi àau cay nghiïåtCoá phaãi vò trong chiïë n tranh con ngûúâi

yïu say nhauMaâ khöng hïì súå chïë t,Hay vò chiïë n tranh àaä laâm àûát möëi tònh?

Em noái, tònh yïu khöng thïí naâo àem

chia seã àûúåcvaâ khöng thïí duâng khuön maâ àuácnhûäng möë i tònh,

duâ laâ caái khuön àeåp nhêët,Trong tònh yïu khöng ai àûúåc quyïìn

thay mùåt.Ngûúâi con gaái naâo cuäng muöën tûå mònh vaâmöåt mònh giaânh lêë y ngûúâi yïu.Em noái suöë t cuöåc àúâi em mêët maát

rêë t nhiïìu.Em àaánh mêë t, nhûng khöng àaânh

chõu mêët.Lúâi em baäo giöng, chên thêåt:Khi chïët röìi, em seä lêëy laåi anh!

A Ã N H : À O A Â N C Ö N G T Ñ N H



THANH TUÁ

Nhùæc àïën thõ xaä Goâ Cöng, ai cuäng àïìu coámöåt caãm nghô àoá laâ möåt vuâng coân haâmchûáa nhiïìu neát cöí kñnh vaâ tûå nhiïn

nhêët vuâng ÀBSCL. Vuâng àêët xûáng danh “àõalinh nhên kiïåt” naây qua nùm thaáng vêîn coânlûu giûä nhiïìu di tñch lõch sûã coá giaá trõ, nhûängdanh nhên àûúåc ngûúâi dên tûå haâo tön vinh.Ngoaâi möåt söë quan chûác thúâi Nguyïîn, GoâCöng coân laâ núi saãn sinh nhiïìu danh nhên tïntuöíi trong àúâi söëng xaä höåi àûúng thúâi, nhêët laâvïì vùn hoáa, giaáo duåc, chñnh trõ nhû Thaái hêåu

Tûâ Duä, Hoaâng hêåu Nam Phûúng, TrûúngÀõnh, Höì Biïíu Chaánh... Caác di tñch lõch sûã àûúåc baão vïå, lûu truyïìn nhû lùng möå hoå Phaåm (töí

tiïn cuãa baâ Tûâ Duä, meå vua Tûå Àûác), möåTrûúng Àõnh xêy cêët vaâo nùm 1864 bùçng àaáong tröån nhûåa cêy ö dûúác, möå bia bùçng àaátrùæng Quaãng Nam khùæc àêìy àuã chûác tûúác cuãaöng: “Àaåi Nam Bònh Têy Àaåi tûúáng quênTrûúng Cöng Àõnh chi möå”.

Bïn caånh caác di tñch coá giaá trõ vûâa kïí, hiïåntaåi Goâ Cöng coân töìn taåi nhiïìu ngöi nhaâ cöí nhêëttónh. Theo tû liïåu lõch sûã (hiïån coân lûu giûä úãPhoâng Vùn hoáa Thöng tin thõ xaä Goâ Cöng) tónh,Goâ Cöng trûúác àêy coá 40 laâng, ngûúâi dênthûúâng goåi laâ “laâng Thaânh Phöë”. Nhaâ cûãa núinaây luác àoá chó toaân laâm bùçng laá, àïën nùm 1862

múái àûúåc xêy bùçng nhûäng ngöi nhaâ tûúângvûäng chùæc. Nùm 1862 cuäng laâ nùm “laângThaânh Phöë” trúã thaânh tónh lyå Goâ Cöng. Nùm2002 töí chûác JICA cuãa Nhêåt àïën khaão saát thò



NHAÂ CÖÍ

Goâ Cöng

th xä go cön vöën l “hu phu”u huyïån phñ àön ónhtïn gn - n höå uå , o lûuvùn ho, nhïå huêå, knh ïë uon khu vûå. g r n y ä ùnsêu vo nïëp ùn, nïëp nhô, snhhoå u nû dên go cön ûbo ny. tuy nhïn, rû öëöå ùn rûn nhnh hon rïnkhùæp lônh vûå ron söënhïån ny hò lïåu v ro “hu phu”uän nhû nhûän r ruyïnhöën o on ûå lûu ûä nöí?

A Ã N H : T L

Nhaâ cuãa Àöëc phuã Nguyïîn Vùn Haãi.

Nhaâ baâ Lêm Töë Nhû, xêy dûång nùm 1933.




Tiïìn Giang coá 350 ngöi nhaâ cöí maâriïng TX Goâ Cöng coá àïën 2/3 loaåinhaâ cöí giaá trõ naây.

Khoaãng 3 nùm trúã laåi àêy töëcàöå phaát triïín cuãa TX Goâ Cöng

khaá nhanh. Àùåc biïåt, laâ nhûängthay àöíi vïì diïån maåo àö thõ thöngqua viïåc àêìu tû cú súã haå têìng.Nhûäng ngöi nhaâ múái àûúåc cêët lïnkhang trang “ùn theo” nhûäng conàûúâng nöåi ö vûâa àûúåc nêng cêëp,múã múái, àaä tö àiïím thïm neát àeåpvöën coá cuãa “laâng Thaânh Phöë”thuúã naâo. Àïën hïët nùm 2004, thõxaä àaä hoaân thaânh viïåc nêng cêëp20 tuyïën àûúâng nöåi ö vúái àêìy àuãhïå thöëng cêëp thoaát nûúác, chiïëusaáng, vóa heâ, cêy xanh àöìng böå;

mùåt àûúâng àûúåc traãi bï töngnhûåa. Àûúâng Trûúng Àõnh àûúåcxem laâ àeåp nhêët thõ xaä. Song songàoá coân múã nhiïìu tuyïën àûúângtroång àiïím nhùçm múã röång àö thõtrung têm theo hûúáng Bùæc - Namtaåo àiïìu kiïån cho thõ xaä tiïëp cêåndïî daâng, thuêån tiïån hún vúái khudu lõch biïín Tên Thaânh vaâ Quöëclöå 50 ài TP.HCM. Àöìng thúâi, chúåmúái Goâ Cöng cuäng àaä àûúåc àûavaâo sûã duång nhùçm thuác àêíy giaolûu haâng hoáa, dõch vuå, thûúng

maåi cho toaân vuâng. Àònh Trungàaä àûúåc truâng tu nêng cêëp àaápûáng mong moãi cuãa nhên dên vïìmöåt àõa chó thúâ cuáng àaä ùn sêuvaâo têm linh ngûúâi dên Goâ Cöng.Haâng loaåt nhûäng di tñch lõch sûãvùn hoáa àaä àûúåc àêìu tû tön taåonhùçm giaáo duåc truyïìn thöëng vaâphaát triïín du lõch nhû àïìn thúâlùng möå Trûúng Àõnh, di tñch kiïëntruác nghïå thuêåt (nhaâ cöí, àûúåc xêydûång cuöëi thïë kyã 19) cuãa Àöëc phuãNguyïîn Vùn Haãi, Nhaâ truyïìnthöëng thõ xaä (nhaâ baâ Lêm Töë Nhû xêy dûång nùm 1933)...

Nùm 2005, tónh Goâ Cöng múâicaác ngaânh tû vêën thiïët kïë, khaãosaát lêåp kïë hoaåch thûåc hiïån dûå aánnêng cêëp, múã röång Khu di tñchlõch sûã Lùng Hoaâng gia. Trongàoá, dûå kiïën vuâng qui hoaåch röång70 - 100ha xêy dûång hoaân thaânhlùng möå naây gùæn liïìn vúái tour dulõch cuãa Tiïìn Giang. Dûå aán àoá nïëuàûúåc hoaân thaânh thò ai muöën tòmlaåi dêëu tñch xûa möåt thúâi cuãa chaöng thò TX Goâ Cöng cuäng vêîn laâmöåt àõa chó thñch húåp.

Duâ hiïån taåi úã àêy söë nhaâ cöí

coân laåi khaá nhiïìu, nhûng chó coánhûäng ngöi nhaâ thuöåc súã hûäuNhaâ nûúác múái àûúåc gòn giûä nhû nhaâ Àöëc phuã Haãi, Nhaâ Truyïìnthöëng TX, Àïìn thúâ Àûác Quöëc

Cöng Phaåm Àùng Hûng... coânnhaâ tû nhên thò chõu! Caán böå quaãnlyá di tñch TX Goâ Cöng cho biïët:Biïët rùçng àïí nhûäng ngöi nhaâ cöícuãa dên mêët dêìn laâ rêët àaáng tiïëc,nhûng biïët laâm sao àûúåc khi ngaycaã kinh phñ baão quaãn tön taåo ditñch nhaâ cöí thuöåc súã hûäu Nhaânûúác coân gùåp khoá khùn. Hiïån taåinhûäng ngöi nhaâ cöí thuöåc daångphöë (kiïíu nhû úã Höåi An, QuaãngNam) hêìu nhû khöng coân, coânchùng laâ nhûäng ngöi nhaâ biïåt lêåp,

nùçm raãi raác trong thõ xaä. Têët caãàïìu coá chung möåt thûåc traång laâ“xuöëng cêëp trêìm troång, hû àêuvaá àoá. Theo ngûúâi tröng coi nhaâcuãa thêìy Tùng Tiïën Minh (àangàõnh cû úã Myä) thò cùn nhaâ naây coátuöíi thoå trïn 100 nùm, àangxuöëng cêëp trêìm troång, nhûängngaây mûa phaãi duâng thau hûángnûúác nhiïìu núi. Àïí truâng tu, töënàïën vaâi tó àöìng, tiïìn àêu vaâ truângtu àïí laâm gò?! Giaãi phaáp maâ chuãnhaâ àang nhùæm túái laâ àêåp boã àïí

xêy múái! Hay nhaâ cuãa öng BuâiDoaän Cung xêy dûång khoaãngnùm 1895 úã êëp Goâ Tre, xaä LongThuêån. Àêy laâ ngöi nhaâ cöí àùåctrûng Nam böå nhêët trong vuâng.Ngöi nhaâ naây coá daång chûä àinh,lúåp ngoái êm dûúng, vaách göî, cöåtcùm xe, coá diïån tñch 300m2 nay àaämuåc naát nhûng chuã nhaâ àaânhnhòn maâ chõu, hïî döåt àêu cheânàoá! Thêìy Phaåm Àùng Thanh,ngûúâi àang cai quaãn ngöi nhaâ cho biïët sùén saâng àïí Nhaâ nûúác truângtu khai thaác nhûng khöng àûúåcchêëp thuêån! Nhaâ öng Mûúâi Cêìn(söë 112, àûúâng Nguyïîn VùnCöng) tuy xoát xa cho tònh traångxuöëng cêëp nhûng ngaåi àïí Nhaânûúác tham gia truâng tu vò súå aãnhhûúãng àïën chuã quyïìn! Àêy cuänglaâ têm lyá phöí biïën nhêët cuãa caácchuã súã hûäu nhaâ cöí. Chñnh vò thïëmaâ viïåc truâng tu duy trò nhaâ cöí úãGoâ Cöng hiïån nay àang rúi vaâotònh traång bïë tùæc.

Khöng biïët khi tòm ra àûúåchûúáng giaãi quyïët àïí giûä gòn thònhaâ cöí Goâ Cöng seä coân laåi baonhiïu?v

TRÊÌM HÛÚNG

Baân chên

ngûúâi Giao Chó Khi nhûäng phuå nûä quyïìn quyá biïët boá chên thon àeåp

Baân chên ngûúâi Giao Chó àaä beåt ra

Àöi baân chên cuãa möåt thúâi dûång nûúácChaáu con ài vïì trùm ngaã non söngNgûúâi vûúåt qua àaåi ngaân hiïím trúãÀöi chên trêìn trïn vaách àaá chïnh vïnhNgûúâi xuöë ng biïí n trêìn lûng soáng gioáChiïëc thuyïìn con vêåt vaä phong baNhûäng baân chên giûäa àöìng bùçng hoang daäBuân lêìy trún bûúác ngaä bûúác nghiïngGaánh nùång oùçn lûng chên laâm àiïím tûåaBaám chùåt vaâo núi àêë t àaä sinh ra.

Àöi baân chên coá ngoán caái beåt raÀöi baân chên ài qua thúâi tiïìn sûãTrong àau thûúng taão têìn lam luäVêîn giao vïì möëi thûúng caãm thùèm sêu.

Àöi baân chên êëy giúâ coá coân khöngNhûäng triïìu àaåi ài qua bao nhiïu

biïën àöí iTöí quöë c mònh àeåp hún ngaây trûúácCon chaáu bêy giúâ cuäng khaác nhûäng

ngûúâi xûa.

Chuáng ta möîi ngaây tiïë p cêån vúái vùn minhÀöi chên xûa àaä ài vaâo quïn laängNïn chiïìu nay giûäa phöë phûúâng töi gùåpBöîng thùæt loâng thûúng nhúá töí tiïn.

T Û ÚÅ N G B A Â Ê U C Ú





Dûå aán lúánvïì 4 böå tûå àiïínchûä Nöm

Nguy cú mai möåtTûâ TK 10 cho àïën TK 20 - phêìnlúán caác taâi liïåu vùn hoåc, triïët hoåc,

sûã hoåc, luêåt phaáp, y khoa, tön giaáovaâ haânh chaánh àûúåc viïët bùçng chûäNöm. Dûúái triïìu àaåi nhaâ Têy Sún,toaân böå caác vùn kiïån haânh chaánhàûúåc viïët bùçng chûä Nöm trong 14nùm, tûâ 1788 àïën 1802. Noái caáchkhaác, chûä Nöm laâ cöng cuå duynhêët thuêìn Viïåt ghi laåi lõch sûã vùnhoaá cuãa dên töåc ta trong khoaãng 10thïë kyã.

Di saãn naây hiïån nay coá nguy cú tiïu vong. Sau khi chûä Quöëc ngûätheo hïå tiïëng Latin àûúåc phöí biïënvaâo àêìu thïë kyã 20, chûä Nöm dêìndêìn mai möåt. Chñnh quyïìn thûåcdên Phaáp coá chñnh saách cêëm duângchûä Nöm. Ngaây nay, trïn toaân thïëgiúái chûa coá àïën 100 ngûúâi àoåcàûúåc chûä Nöm. Nhû thïë, möåtphêìn rêët to lúán cuãa Viïåt sûã àaä nùçmngoaâi têìm tay cuãa 80 triïåu ngûúâiViïåt.

Goáp sûác vúái caác hoåc giaã taåi Viïåt

Nam vaâ trïn thïë giúái àïí gòn giûä Disaãn vùn hoaá naây, Höåi Baão töìn Disaãn chûä Nöm (Vietnamese NömPreservation Foundation - VNPF)

taåi Myä àang cöë gùæng thûåc hiïån

nhiïìu dûå aán, trong àoá coá dûå aán lúánvïì böën böå tûå àiïín chûä Nöm

100.000 USD/4 böå tûå

àiïín chûä NömTuy àang àûáng trûúác nguy cú

tiïu vong, nhûng, cho túái nay,chûa coá êën baãn Nöm naâo ngoaâi caácvùn baãn cheáp tay, in bùçng möåc baãnhay sao chuåp. Thïë hïå cuöëi cuângduâng chûä Nöm dêìn daâ mêët ài.

Trïn 90% thû tõch Nöm chûa tûângàûúåc phiïn sang Quöëc ngûä. NgûúâiViïåt Nam hiïån nay khöng àïën

àûúåc vúái toaân veån nïìn vùn hoaá lêuàúâi cuãa mònh.

Vúái nhûäng kiïën thûác cuãa VNPFqua cöng trònh lõch sûã in êën chûäNöm (Spring Essence: The Poetryof Höì Xuên Hûúng - CopperCanyon Press, 2000), cho pheáp lêìnàêìu tiïn in àûúåc möåt böå tûå àiïínchûä Nöm. VNPF àaä choån 4 böå tûåàiïín, möîi böå triïín khai möåt goác àöånghiïn cûáu riïng, nhùçm xuêët baãndûúái daång êën phêím hoùåc dûä liïåucöng nghïå thöng tin. Coá àiïìu...xuêët baãn caã 4 böå thò seä cêìn àïën100.000 USD! Trong àoá, böå àêìutiïn – nhùçm giaãi quyïët caác vêën àïìkyä thuêåt àiïån tûã cho caác böå khaác -"ngöën" ngên saách lúán nhêët: khoaãng40. 000 USD!

Böå tûå àiïín VNPF choån xuêët baãnàêìu tiïn laâ quyïín "Giuáp àoåc Nömvaâ Haán Viïåt " cuãa Linh muåcAnthony Trêìn Vùn Kiïåm. Àêy laâmöåt taác phêím àaä hoaân têët sau 20nùm nghiïn cûáu. VNPF dûå àõnhxuêët baãn "Giuáp Àoåc Nöm vaâ HaánViïåt " dûúái daång caã saách in lêîn CD-

ROM. Quy trònh in böå tûå àiïín naâyseä laâ chuêín cho caác êën phêím Nömsau naây. Cöng viïåc naây seä àûúåcthûåc hiïån vúái sûå tham gia vaâ chó

chûä Nöm l h vïëbïíu y n y xû u ïën Vïå. Su kh Vïå Nmho kho h ö höå utrun Quöë vo nùm939, hûä Nöm lên êuïn hnh hûä Quöë nûäïí dïn å ïën Vïåqu mêu ûå bïíu y. Tûå àiïín Giuá p àoåc Nöm vaâ

Haá n Viïåt êën baãn 2004.

Möåt trang cuãa Giuá p àoåc Nöm vaâ Haá n Viïåt .

Linh muåc Anthony Trêìn Vùn Kiïåm.




àaåo cuãa caác nhaâ ngön ngûä hoåc,chuyïn gia tin hoåc vaâ caác nhaâ toaánhoåc coá uy tñn taåi Viïåt Nam, Êuchêu vaâ Myä. Möîi muåc tûâ seä àuúåckiïím chûáng àïí àaãm baão tñnh chñnhxaác vaâ seä keâm theo möåt maä söëUnicode cho pheáp hiïín thõ chûäNöm trïn caác maáy tñnh khùæp thïëgiúái. Khi chûä Nöm àaä coá thïí traoàöíi qua maáy tñnh, toaân böå caác thû tõch Nöm trong caác thû viïån thïëgiúái seä coá thïí àuúåc nhêån diïån vaâkiïím kï. Sau khi xuêët baãn böå tûå

àiïín cuãa Linh muåc Kiïåm, VNPF seätiïëp tuåc xuêët baãn caác tûå àiïín vaâvùn baãn Nöm quan troång khaác.

Vò chûa núi naâo höåi àuã caác kiïënthûác kyä thuêåt cêìn thiïët nïn úã ViïåtNam hay nûúác khaác, chûa coá cú quan hay töí chûác naâo bùæt tay vaâocöng viïåc naây. Höåi VNPF, ra àúâiqua sûå dêën thên cuãa möåt nhoámchuyïn gia tònh nguyïån trïn ba luåcàõa, laâ töí chûác àûúåc trang bõ àïí laâmcöng trònh naây. Têët caã caác dûå aáncuãa VNPF - maâ àêìu tiïn laâ caác tûå

àiïín - àïìu liïn quan àïën viïåc baãotöìn caác taác phêím Nöm, qua àoá goápphêìn giuáp moåi ngûúâi - ngûúâi Viïåttrong, ngoaâi nûúác vaâ ngûúâi nûúácngoaâi - hiïíu roä hún tiïëng noái vaâvùn hoaá Viïåt Nam.

Têìm quan troång cuãa dûå aán tûåàiïín thêåt roä raâng. Qua àoá lêìn àêìutiïn seä coá möåt cöng cuå chñnh xaáckhöng nhûäng cho caác hoåc giaã, nhaânghiïn cûáu maâ coân cho pheáp bêëtcûá ai àoåc àûúåc chûä Quöëc ngûä tiïëpcêån vaâ hoåc chûä Nöm. Viïåc xuêët baãn böå tûå àiïín cuãa Linh muåcAnthony Trêìn Vùn Kiïåm seä laâ bûúác àêìu múã ra cho chuáng ta kho

taâng vùn hoåc tñch luäy tûâ nhiïìu TKcuãa Viïåt Nam, bõ mai möåt vò chiïëntranh. VNPF àang mong tòmnguöìn taâi trúå àïí xuêët baãn böå tûåàiïín Nöm/Quöëc ngûä àêìu tiïnàuáng vúái danh nghôa cuãa noá.Nguyïån voång cuãa VNPF laâ mongmuöën lúáp treã lûu têm túái HaánNöm, röìi duâng cuöën "Giuá p àoåc Nöm vaâ Haán Viïåt" nhû chòa khoaámúã cûãa kho taâng Haán Nöm hiïånnay coân nùçm im lòm trong caác thû viïån úã Viïåt Nam vaâ trïn thïë giúái...

Taác giaã cuãa "Giuáp àoåc

Nöm vaâ Haán Viïåt" Linh muåc Anthony Trêìn Vùn

Kiïåm, quï quaán tónh Haâ NamNinh, sinh 31/12/1920 hiïån laâ möåtLinh muåc Thiïn chuáa giaáo phuåc vuåxoám àaåo hoå Saint Patrick, úãSeadrift, võnh Mexico tiïíu bangTexas, Hoa Kyâ. Khi Linh muåcKiïåm túái tuöíi cùæp saách àïën trûúâng,

thò Viïåt Nam àang bõ nûúác Phaápàö höå, lúáp treã àïìu theo hoåc Quöëcngûä hoùåc Phaáp ngûä. Cêåu beá Kiïåmcoân àûúåc cha daåy thïm chûä HaánNöm. Tuy nhoã tuöíi, khöng hêëp thuåàûúåc nhiïìu, nhûng cêåu beá Kiïåm àaäàûúåc cha truyïìn cho phûúng phaáptûå hoåc Haán Nöm theo Tûå àiïínKhang Hi, möåt cuöën saách luác bêëygiúâ taåi Viïåt Nam ñt coá ai biïët túái.

Tûâ àoá, Linh muåc Trêìn VùnKiïåm vûâa theo hoåc tên hoåc (öng àöîTuá taâi Phaáp nùm 1940 - 1941 taåi Haâ

Nöåi, BS Hoaá hoåc nùm 1951 taåi HoaKyâ, MS Lyá hoåc nùm 1952, röìi hoåcthïm hai nùm Quantum

Mechanics cuäng taåi Hoa Kyâ; ngoaâira öng coân phiïn dõch böå kinh TênÛúác tûâ tiïëng Hi Laåp ra tiïëng Viïåt),öng vûâa êm thêìm nghiïn cûáu HaánNöm. Tûå àiïín "Giuáp àoåc Nöm vaâHaán Viïåt" cuãa Linh muåc Kiïåm àaäphaát haânh vaâ taái baãn vaâo caác nùm1989, 1997, 1999 vúái caác chûä tûúånghònh Nöm Nho tûå tay öng viïët. Túáinùm 2002 sau khi thêëy cöng trònhàaä thaânh hònh, öng liïn laåc vúáiVNPF vaâ Höåi àaä nhúâ GS NgöThanh Nhaân thuöåc Àaåi hoåc NewYork cuâng vúái nhoám caác chuyïnviïn Haán Nöm raãi raác khùæp hoaâncêìu àaä nhêån in laåi saách vúái caác chûäNöm Nho viïët bùçng àiïån toaán.

Chûúng trònh hoåcböíng chûä Nöm

Ngoaâi viïåc xêy dûång caác cöngcuå nghiïn cûáu cho viïåc tòm hiïíu disaãn vùn hoåc Viïåt Nam viïët bùçngchûä Nöm, Höåi VNPF coân daânhmöåt söë hoåc böíng cho caác sinh viïnàùåc biïåt quan têm vïì Nöm. Choàïën nay, VNPF àaä taâi trúå hai sinhviïn cêëp tiïën sô duâng chûä Nömtrong caác cöng trònh nghiïn cûáu,

vaâ möåt sinh viïn treã, ngûúâi Myä göëcViïåt, thöng thaåo tiïëng Haán cöí vaâtiïëng Hy Laåp cöí, hoåc chûä Nöm.VNPF cuäng dûå tñnh taâi trúå nhûängngûúâi treã úã Viïåt Nam mong muöënnghiïn cûáu vïì gia taâi vùn hoaá cuãadên töåc. Trong tûâng trûúâng húåp,VNPF thu xïëp vaâ giúái thiïåu sinhviïn vúái möåt hoåc giaã Nöm taåi ViïåtNam. Möîi hoåc böíng trung bònh laâ1.200 USD cho sinh viïn tûâ nûúácngoaâi, vaâ khoaãng 600 USD chosinh viïn taåi Viïåt Nam. Söë tiïìn naây

coá thïí göìm chi phñ di chuyïín vaâ ùnúã, nhûng chuã yïëu laâ àïí traã thuâ laocho thêìy daåy chûä Nöm.

Chûúng trònh hoåc böíng coá lúåiñch nhiïìu mùåt: tùng cûúâng sûå hiïíu biïët vaâ quan têm vïì 1.000 nùm disaãn àöì söå caác thû tõch viïët bùçngchûä Nöm, vaâ tùng söë ngûúâi amhiïíu vïì truyïìn thöëng Nöm trongthi ca, y hoåc, haânh chaánh, xaä höåi,vùn hoåc, triïët lyá, chñnh trõ, lõch sûãvaâ tön giaáo. Àöìng thúâi goáp phêìnhöî trúå taâi chaánh cho caác hoåc giaã taåi

Viïåt Nam laâ nhûäng ngûúâi truyïìnàaåt di saãn naây.Höåi VNPF tin rùçng tûúng lai

Möåt söë bòa saách chûä Nöm.





TRÊÌN HOÂ A BÒNH

Cuöåc àúâi hún 50 nùm cuãa NguyïînVùn Vônh laâ möåt chuöîi thaáng ngaâyhoaåt àöång mï maãi, trûúác hïët laâ trong

lônh vûåc vùn hoáa. Öng vaâ nhiïìu ngûúâi cuângchñ hûúáng luác bêëy giúâ àaä tûå nguyïån lêëy caá isûå biïët, sûå hoåc cuãa mònh àïí dûång möåt cêycêìu cho sûå giao lûu, hiïíu biïët lêîn nhau giûäahai nïìn vùn hoáa Àöng – Têy. Vaâ öng, giöëngnhû con ve sêìu trong baâi thú nguå ngön nöíitiïëng cuãa La Phöngten do chñnh öng dõch,àaä göìng mònh lïn trïn cêy cêìu êëy, trongmöåt hoaân caãnh “nguöìn cún thêåt böëi röëi” àïíphuång sûå cho caái viïåc maâ bêy giúâ chuáng tagoåi laâ goáp phêìn nêng cao dên trñ. Têm nhû thïë, chñ nhû thïë thò viïåc Nguyïîn Vùn Vônhhûúáng nhiïåt thaânh cuãa mònh vaâo sûå nghiïåptruyïìn baá vaâ cöí vuä moåi ngûúâi hoåc chûä Quöëcngûä laâ möåt sûå lûåa choån dïî hiïíu. Nhûänghaânh xûã trên troång cuãa öng àöëi vúái tiïëngmeå àeã xûáng àaáng laâ möåt têëm gûúng cho caáctrñ thûác “Têy hoåc” (luác êëy, bêy giúâ vaâ mainaây) – nhûäng ngûúâi dïî coá nguy cú sa vaâo

caåm bêîy cuãa sûå voång ngoaåi. Trong caái nhòncuãa öng, dûúâng nhû khöng coá nïìn “vùn hoáalúán” vaâ “vùn hoáa nhoã” maâ chó coá nhûäng neátàöåc àaáo tiïìm êín hay böåc löå trong möîi nïìn

vùn hoáa àoá, chuáng àuã sûác laâm àöëi troång vïìàúâi söëng tinh thêìn giûäa caác cöång àöìngngûúâi. Àiïìu maâ öng vaâ nhûäng ngûúâi cuângchñ hûúáng luác naây muöën laâ ài tòm nhûäng sûå

Nguyïîn Vùn Vônhtûâ “baãn nùng chûä”àïën yá thûác vïì möåtcöng cuå vùn hoáa

Seä khön n rùçn hó ron möå b vïë lå o hïíno ûå ûn öë ê y u vï ön Nuyïn Vùn Vônh(1882 – 1936), lå n kho o hïí ly vï hïån

ûån Nuyïn Vùn Vônh möå h huyïë phuå nhêë vòuöå hoå öån u ön qu l möå hïån ûånphû åp. Nû o hïí oå ön l nh vùn, nhdh huêå, nh bo v hn , ön l nh vùn ho älm ûå nhïu vïå ho ïën rònh o lûu phrïín vùn ho Vïå Nm êu hïë ky 20...

Öng baâ NguyïînVùn Vônh taåi nhaâriïng - 13 ThuåyKhuï, HN (1930).

Caác con chaáu cuãa öngNguyïîn•Vùn Vônh saukhi öng mêë t (1936).

3 ngûúâi con gaái lúán cuãaöng Vônh vaâ cö giaáongûúâi Phaáp daåy àaânPiano (1929).

Nguyïîn Vùn Vônh (1882-1936).

Caác con öng Vônh. Àûángthûá 3 haâng sau tûâ traáisang laâ nhaâ thú NguyïînNhûúåc Phaáp (1930).




tûúng àöìng giûäa phûúng Àöng vaâphûúng Têy, àïí trïn cú súã àoá, àïìxuêët vaâ cöí vuä nhûäng yá hûúángnhùçm canh tên nïìn vùn hoáa nûúácnhaâ. Noái heåp hún, trong caái nhònêëy, öng àaä thêëy (vaâ muöën) coá möåtsûå bònh àùèng giûäa chûä Quöëc ngûävaâ chûä Phaáp. Àoá laâ möåt caái nhòn tûåtin vaâ nùng àöång.

Chó bùæt àêìu vaâo nùm thûá haicuãa àúâi cöng chûác, vaâo luác 16-17

tuöíi, Nguyïîn Vùn Vônh àaä nhiïåttònh tham gia giaãng daåy vaâ diïînthuyïët cöí vuä cho viïåc hoåc chûäQuöëc ngûä, úã trûúâng Trñ Tri (HaãiPhoâng vaâ Haâ Nöåi) vaâ sau àoá laâtrûúâng Àöng Kinh Nghôa Thuåc(Haâ Nöåi, cuâng Nguyïîn Vùn Töë).Nhûng phaãi àïën nùm 1906 trïn àêëtPhaáp, tû tûúãng cêìu tiïën cuãa öngmúái gùåp àûúåc möåt phûúng tiïånàùæc duång cuãa sûå cêìu tiïën - êëy laâ baáo chñ vaâ nhûäng cöî maáy in. Nùmàêìu tiïn bûúác vaâo nghïì baáo, nùm

1907 vúái túâ Àùng cöí tuâng baáo , öngàaä coá ngay baâi Ngûúâi An Nam nïnviïë t chûä An Nam trïn baáo naây,chia seã möåt àïì nghõ bûác thiïët vúáiàöìng baâo mònh. Kïí tûâ àoá àïën cuöëiàúâi, öng àaä laâm khoaãng mûúi túâ baáo caã tiïëng Viïåt vaâ tiïëng Phaáp,öng xaác àõnh baáo chñ laâ phûúngtiïån coá nhiïìu lúåi thïë nhêët trongviïåc truyïìn baá nhûäng tû tûúãngcanh tên cuãa mònh vaâ caác cöång sûå.Ngay caã trïn caác túâ baáo tiïëngPhaáp, öng cuäng khöng ngûâng

thuyïët phuåc moåi ngûúâi, rùçng chûäQuöëc ngûä khöng hïì thua keám möåtngön ngûä naâo. Thêåm chñ öng coânàûa ra nhûäng kiïën nghõ mang tñnh

chuyïn mön vïì tiïëng Viïåt, maâ baâi“Àïí coá möåt tûâ ngûä àöìng nhêët duâng cho baáo chñ baãn xûá” trïn túâL’Annam Nouveau laâ möåt vñ duå.Vïì nhûäng túâ baáo tiïëng Viïåt, núi maâNguyïîn Vùn Vônh àùåt nhiïìu hyvoång vaâo sûå thïí nghiïåm chûä Quöëcngûä vaâ khaã nùng phöí cêåp cuãa noá,coá thïí kïí: Luåc tónh tên vùn (öngàûúåc giao àiïìu haânh tûâ 1910),Àöng Dûúng tap chñ (1913), Trung

Bùæc tên vùn (àûúåc giao quyïìn chuãnhiïåm tûâ 1919), Nam hoåc niïnkhoáa (saáng lêåp nùm 1916 cuângTrêìn Troång Kim, àïën 1919 àöíi tïnthaânh Hoåc baáo : túâ baáo naây laâ cú quan truyïìn baá kiïën thûác vaâ chûäquöëc ngûä cho hoåc troâ)... Têët caãnhûäng túâ baáo tiïëng Viïåt naây àaächûáng minh cho möåt nöî lûåcthûúâng xuyïn cuãa Nguyïîn VùnVônh vïì phûúng diïån truyïìn baáchûä Quöëc ngûä - àiïìu maâ trûúác àoá,trong lúâi tûåa cuöën Kim Vên Kiïìu

do öng dõch tûâ chûä Nöm sang chûäQuöëc ngûä vaâ chûä Phaáp, öng àaä coámöåt cêu nöíi tiïëng: “Nûúác Nam tamai sau naây, hay dúã cuäng úã chûäQuöëc ngûä”! Noái ra àiïìu êëy trong böëi caãnh möåt àêët nûúác coá àïën 90%dên söë muâ chûä, àuã thêëy têìm nhònvùn hoáa cuãa Nguyïîn Vùn Vônh(Sau naây trïn Nam Phong taåp chñ ,öng Phaåm Quyânh cuäng coá möåt cêunöíi tiïëng khöng keám: “TruyïånKiïìu coân thò tiïëng ta coân, tiïëng tacoân thò nûúác ta coân” – taåm gaác

sang möåt bïn muåc àñch chñnh trõtrûúác mùæt cuãa noá, cêu noái cuãa hoåPhaåm cuäng khaá chñ lyá. Thïm möåtdêîn chûáng nûäa àïí thêëy rùçng, chûä

Quöëc ngûä laâ möåt vêën àïì rêët nhaåycaãm àöëi vúái söë àöng trñ thûác ViïåtNam nhûäng nùm àêìu thïë kyã 20).Trong söë nhûäng túâ baáo tiïëng Viïåtmaâ Nguyïîn Vùn Vônh chuã trûúngnoái trïn, túâ Àöng Dûúng taåp chñ (1913-1917) coá nhûäng aãnh hûúãnglúán nhêët trïn phûúng diïån vùnhoáa. Noá àaä giúái thiïåu àûúåc nhiïìutinh hoa cuãa nïìn vùn hoáa Phaáp(àùåc biïåt laâ caác giaá trõ vùn hoåc) vúái

baån àoåc Viïåt Nam, vaâ ngûúåc laåicuäng têåp húåp vaâ giúái thiïåu àûúåcnhiïìu giaá trõ vùn hoáa cuãa Viïåt Nam(nhêët laâ trong caác baâi nghõ luêån cuãaNguyïîn Vùn Vônh, caác baâi khaãocûáu cuãa Phan Kïë Bñnh vaâ NguyïînÀöî Muåc...). Túâ Àöng Dûúng taåp chñ àaä goáp phêìn quan troång hònhthaânh àûúåc caã möåt “thïë hïå 1913” –möåt thïë hïå nhûäng ngûúâi laâm vùnhoáa àang ài tòm, tòm àïí hiïíu mònhvaâ hiïíu ngûúâi, hiïíu mònh àïí nöî lûåccaãi hoáa vaâ hiïíu ngûúâi àïí caãm

thöng, cöång taác. Öng Thanh Laängàaä nïu möåt nhêån xeát vïì túâ baáo naây:“...Gêy hùèn àûúåc möåt phong traâosuâng möå quöëc vùn, taåo ra àûúåcmöåt vùn àaân àöng àaão laâm viïåctheo möåt chûúng trònh chung: möåtàùçng kiïn quyïët baão vïå caái vùnhoáa cuä, möåt àùçng cúãi múã khaiphoáng àöëi vúái thïë giúái”. Vúáinhûäng túâ baáo tiïëng Viïåt cuãa mònh,Nguyïîn Vùn Vônh khöng chó coiàoá laâ möåt cú quan tuyïn truyïìncho lúåi ñch cuãa viïåc hoåc chûä Quöëc

ngûä, maâ öng coân muöën biïën chuángthaânh nhûäng trûúâng hoåc thûåchaânh ngay thûá chûä àoá àïí moåingûúâi hoåc theo: nhûäng taác phêím

Tûâ traái sang: Phaåm Duy Töë n, Phaåm Quyânh, Nguyïîn Vùn Vônh. Tûâ traái sang: Buâi Xuên Thaânh (chuã nhiïåm Haâ Thaânh NgoåBaáo), Phaåm Quyânh (chuã buát Nam Phong), Phaåm Huy Luåc(thaânh viïn Höåi àöìng trõ sûå baáo L’Annam Nouveau),Nguyïîn Vùn Luêån (thaânh viïn Ban biïn têåp baáo Trung BùæcTên Vùn), vaâ Nguyïîn Vùn Vônh.





baáo chñ cuãa öng vaâ caác cöång sûå àaäàûúåc viïët bùçng möåt thûá tiïëng Viïåt

ngaây caâng nhuêìn nhõ hún, gêìn guäivúái àúâi söëng hún. Noá khöng chó laâlöëi diïîn àaåt “trún tuöåt nhû lúâi noái”– theo quan niïåm cuãa Trûúng VônhKyá khi laâm Gia Àõnh baáo – maâ àaämúã ra àûúåc nhûäng khaã nùng biïíuàaåt múái tinh tïë vaâ sêu sùæc hún cuãatiïëng Viïåt. Vêîn laâ àaánh giaá cuãaThanh Laäng: “Caác baáo cuãa öng(Nguyïîn Vùn Vônh – THB) chuãtrûúng àïìu cöë gùæng thuyïët phuåccûåu hoåc vïì sûå tiïån lúåi cuãa thûá chûämúái duâng mêîu tûå La-tinh (...). Kïëtquaã laâ caãm hoáa àûúåc möåt söë nhaânho cöë chêëp. Duâng chûä Quöëc ngûälaâm baánh xe, tû tûúãng múái lan traânvaâo moåi núi moåi xoá, khöng möåt lûåclûúång naâo caãn trúã àûúåc, ài àïën àêulaâ noá xaáo tröån moåi trêåt tûå, xoáa boãmoåi trúã lûåc”. Trong nhêån xeát coáchuát àïì cao naây, quaã thûåc chûäQuöëc ngûä àaä àûúåc àaánh giaá nhû möåt cöng cuå thiïët yïëu cuãa traâo lûuàöíi múái vùn hoáa, àöíi múái tû tûúãngúã nûúác ta luác bêëy giúâ.

Taáo baåo hún, Nguyïîn VùnVônh coân gêy àûúåc bêët ngúâ vúái chuãtrûúng caãi caách chûä Quöëc ngûä vaâonùm 1927. Sau hai mûúi nùm lùnlöån vúái nghïì baáo vaâ xuêët baãn, öngnhêån thêëy nhûäng trúã ngaåi cuãa chûäQuöëc ngûä vïì phûúng diïån in êën.Öng àïì xuêët möåt thûá chûä Quöëcngûä goåi laâ Quöëc ngûä múái, duâng caáccon chûä thay cho hïå thöëng dêëu.Möåt trong nhûäng lyá do öng àûa ralaâ àïí “thuêån tiïån cho sûã duång àiïåntñn quöëc tïë”. Caãi caách cuãa öng

khöng thaânh, nhûng möåt lêìn nûäangûúâi ta phaãi ghi nhêån nhiïåt têmcuãa öng vúái chûä Quöëc ngûä. Phaãichùng àoá cuäng laâ möåt yá tûúãng úã

Nguyïîn Vùn Vônh, dêîu coân mú höì,vïì sûå “höåi nhêåp” cuãa baáo chñ Viïåt

Nam vúái nhûäng tiïën böå kyä thuêåtthöng tin thïë giúái luác bêëy giúâ?Trung thaânh vúái quan àiïím sûãduång triïåt àïí chûä Quöëc ngûä trongàúâi söëng vùn hoáa, tûâ rêët súám –1907 – Nguyïîn Vùn Vônh coân àûángra thaânh lêåp Höåi dõch saách. Öngnoái: “Nûúác Nam ta muöën choáng bûúác lïn àûúâng tiïën hoáa thò phaãimau thu thaái lêëy nhûäng tû tûúãngmúái. Muöën cho nhûäng tû tûúãngmúái trong vùn hoáa Têy Êu truyïìn baá khùæp trong dên gian, thò cêìnphaãi phiïn dõch nhûäng saách chûänûúác ngoaâi ra tiïëng Viïåt Nam”.Khaã nùng Viïåt hoáa ngön ngûä Phaáp(vaâ Hoa) cuãa Nguyïîn Vùn Vônhàûúåc àaánh giaá cao khöng chó úã söëlûúång taác phêím êën haânh trongkhuön khöí tuã saách Êu Têy tû tûúãng do öng saáng lêåp, maâ coân úãchêët lûúång dõch thuêåt. Nhaâ phï bònh Vuä Ngoåc Phan àaä tûâng khenngúåi sûå khoaáng àaåt vaâ “tûúi roângsûå söëng” trong caác baãn Viïåt ngûä

thú nguå ngön La-phöng-ten, kõchSecxpia... do Nguyïîn Vùn Vônhthûåc hiïån. Khöng ai khaác, chñnhöng laâ ngûúâi àaä khúãi xûúáng caã möåtphong traâo dõch thuêåt nhûäng nùmàêìu thïë kyã theo tinh thêìn giao lûuvùn hoáa Àöng – Têy, vaâ bùçng hoaåtàöång thûåc tiïîn naây, öng àaä goápphêìn chûáng minh àûúåc võ thïë bònhàùèng giûäa ngön ngûä dên töåc vúáingön ngûä Phaáp.

Nhòn laåi nhûäng hoåat àöångtrong lônh vûåc vùn hoáa cuãa

Nguyïîn Vùn Vônh, möåt nhaâ vùnhoáa lúán cuâng thúâi vaâ cuâng chñhûúáng vúái öng - ÛÁng Hoâe NguyïînVùn Töë - àaä viïët: “Sûå hoâa húåp thên

mêåt vaâ viïåc àem ûáng duångphûúng phaáp àoá – phûúng phaáp

truyïìn baá chûä Quöëc ngûä vaâ mangcaái tinh thêìn cuãa ngûúâi Viïåt Namcho ngûúâi Phaáp coi vaâ mang caáitinh thêìn Phaáp cho ngûúâi ViïåtNam biïët – àaä laâm cho NguyïînVùn Vônh coá möåt cöng lao àùåc biïåt”.

Khöng nghi ngúâ gò nûäa, nhûängcöng lao àùåc biïåt àoá àaä àûaNguyïîn Vùn Vônh trúã thaânh möåthiïån tûúång vùn hoáa nhûäng nùmàêìu thïë kyã 20 úã nûúác ta. Àaä coá möåtsöë ngûúâi thûã cùæt nghôa hiïån tûúångnaây. Tuy nhiïn àiïím xuêët phaát cuãahoå thûúâng laâ tûâ goác àöå xaä höåi hoùåcchñnh trõ, möåt caái nhòn “tûâ bïnngoaâi”, búãi vêåy sûå cùæt nghôa dûúângnhû vêîn thiïëu thêëu àaáo.

Sûå àöåc àaáo trong haânh xûã vùnhoáa cuãa NguyïînVùn Vônh laâ möåtdõ biïåt hay noá vêîn nùçm trong xuhûúáng chung cuãa söë àöng trñ thûácViïåt Nam giûäa hoaân caãnh nhûängnùm àêìu thïë kyã? Àêy laâ möåt cêuhoãi gúåi yá cho hûúáng giaãi thñch vïì

thaái àöå nhiïåt thaânh, thêåm chñquyïët liïåt úã Nguyïîn Vùn Vônh àöëivúái viïåc truyïìn baá chûä Quöëc ngûä(vaâ tûâ thaái àöå vúái chûä Quöëc ngûänaây, ta coá thïí nhòn röång hún àïënnhûäng haânh àöång vùn hoáa khaáccuãa öng).

Thaái àöå vûâa noái úã Nguyïîn VùnVônh laâ àiïím cuöëi (kïë t quaã) cuãacon àûúâng khúãi tûâ “baãn nùng chûä” àïën yá thûác vïì möåt cöng cuå vùnhoáa, úã möåt trñ thûác mêîn caãm trûúácxu thïë thúâi àaåi.

“Baãn nùng chûä” bao haâm möåtnghôa röång. Noá khöng chó laâ tinhthêìn hiïëu hoåc, khao khaát hiïíu biïët,tön troång sûå hoåc nhû möåt phêím

Àaám tang hoåc giaã Nguyïîn Vùn Vônh taåi Haâ Nöåi.




chêët thiïn bêím núi ngûúâi Viïåt; maâcoân laâ möåt truyïìn thöëng vùn hiïën

nöëi tiïëp tûâ àúâi naây sang àúâi khaáctrong möîi gia àònh, doâng hoå, laângxaä, röång ra laâ möîi vuâng, miïìn, möîidên töåc – chuáng taåo thaânh möåt thûá“sinh quyïín” taác àöång lïn tûâng caánhên, àaánh thûác vaâ nuöi dûúängnhûäng khaát khao khaám phaá vaâsaáng taåo vúái hoå. Vúái Nguyïîn VùnVônh, laâng quï göëc Phûúång Dûåc(Thûúâng Tñn, Haâ Têy) vúái 272 võ àöîàaåt theo con àûúâng chûä nghôa, laâmöåt bêìu “sinh quyïín” röång, choduâ öng khöng sinh ra taåi maãnh àêëtêëy. Taám tuöíi àaä theo gia àònh àïënsöëng nhúâ taåi nhaâ möåt öng ngheâ coáhoå bïn meå taåi chöën kinh kyâ,Nguyïîn Vùn Vônh coá möåt “sinhquyïín” heåp hún nhûng laåi coánhûäng taác àöång trûåc tiïëp àïën sûåhònh thaânh nhên caách cuãa mònh.Thúâi thïë thay àöíi , viïåc hoåc cuãaöng khöng àûúåc may mùæn – chûäNho khöng àûúåc hoåc àïën núi àïënchöën, muöën hoåc tiïëng Phaáp thò nhaâkhöng coá tiïìn – nhûng chñnh vò

àûúåc nuöi dûúäng trong bêìu “sinhquyïín” heåp kia maâ “baãn nùngchûä” trong öng vêîn naãy mêìm tûúitöët, trúã thaânh tiïìn àïì quan troångàïí sau naây öng seä trúã thaânh möåttêëm gûúng saáng vïì sûå tûå hoåc vaâ yáthûác tûå lûåc caánh sinh. Vaâo caái nùmchûa àêìy mûúâi tuöíi êëy, nïëu khöngcoá “baãn nùng chûä”, cêåu beá NguyïînVùn Vônh seä khöng thïí vûâa laâmcöng viïåc cuãa möåt thùçng nhoã keáoquaåt kiïëm söëng úã trûúâng thöngngön laåi vûâa “hoåc loãm” tiïëng Phaáp

taåi àoá – viïåc laâm àaä khiïën võ Hiïåutrûúãng phaãi caãm àöång laâm möåtnghôa cûã laâ nhêån cêåu vaâo hoåcchñnh thûác khi cêåu coân chûa àuã

tuöíi!Nguyïîn Vùn Vônh tûå hoåc maâ

thaânh taâi. Öng “àoåc têët caã nhûänggò rúi vaâo tay mònh” (Vuä Bùçng),thöng thaåo chûä Haán, chûä Phaáp vaâdô nhiïn – chûä Quöëc ngûä. Nhûängcon chûä àaä múã ra trûúác mùæt öngnhûäng chên trúâi röång lúán. Trongquaá trònh tûå mêìy moâ thu naåp kiïënthûác saách vúã vaâ àúâi söëng, yá thûác vïìmöåt cöng cuöåc nêng cao dên trñcho àöìng baâo mònh ngaây caâng roäneát trong öng. Nùm 1906, tûâ höåichúå Maác xêy (Phaáp), öng àaä viïëtthû thöí löå nhûäng têm tû bûác böëivúái ngûúâi trong gia àònh: “Ngûúâimònh bûúáng quaá. Muöën laâm chohoå thêëy sûå tiïën böå thêåt laâ khoá quaá.Chuáng ta khöng bao giúâ chõu nhêånchuáng ta thua keám caác dên töåckhaác. Vaã laåi, nhêån löîi cuãa mònh coáphaãi laâ möåt sûå nhuåc nhaä gò chocam!(...) Ngûúâi naâo maâ àaä tröngthêëy nhiïìu àiïìu lêìm löîi cuãa mònh,ngûúâi êëy gêìn ài àïën chöî hoaântoaân”. Cuäng vaâo thúâi àiïím êëy trïnàêët Phaáp, ngúä ngaâng trûúác cöng

nùng cuãa nhûäng cöî maáy inLinotipe, öng àaä phaát hiïån ra sûácmaånh cuãa baáo chñ. Khöng chêåmtrïî, chûä quöëc ngûä vaâ baáo chñ àaä trúãthaânh nhûäng phûúng tiïån vùn hoáaàùæc àõa trong tay öng, vúái möåt yáthûác raânh maåch “Nûúác Nam tamai sau naây, hay dúã cuäng úã chûäQuöëc ngûä”! Sêu sùæc hún nûäa,Nguyïîn Vùn Vônh coân yá thûác àûúåctraách nhiïåm tûå nguyïån cuãa nhûängtrñ thûác nhû öng trong sûå nghiïåptruyïìn baá chûä Quöëc ngûä cho àöìng

baâo mònh. Öng viïët trïn LAnnamNouveau nùm 1935: “Viïët tiïëng AnNam, theo yá kiïën cuãa töi, phaãikiïm luön caã hai vai troâ àùåc biïåt

khoá khùn, vûâa laâ ngûúâi saáng taåo rangön ngûä vûâa laâ truyïìn baá cho

quêìn chuáng An Nam nhûäng kiïënthûác hoaân toaân múái meã (...).Nhûäng ngûúâi trñ thûác chên chñnh,nhûäng ngûúâi coá möåt vaâi àiïìu àïídaåy baão ngûúâi khaác, coá phaãi laâ hoåcoá nhiïåm vuå phaãi tûå khùèng àõnhmònh vûâa laâ möåt ngûúâi saáng taåo rangön ngûä An Nam, vûâa laâ möåtngûúâi truyïìn baá cho àöng àaãoquêìn chuáng àöåc giaã An Namnhûäng kiïën thûác múái cêìn thiïët choàúâi söëng hiïån nay, vïì caách suynghô vaâ tranh luêån dûåa trïn cú súãcuãa logñc chêu Êu?”.

Khúãi àêìu tûâ möåt “baãn nùngchûä”, Nguyïîn Vùn Vônh àaä ài àïënnhûäng nhêån thûác sêu sùæc vaâ phuâhúåp vúái tinh thêìn thúâi àaåi vïì viïåcsûã duång chûä Quöëc ngûä nhû möåtcöng cuå àöíi múái vùn hoáa. Àoákhöng phaãi laâ con àûúâng chó cuãariïng öng maâ laâ cuãa nhiïìu trñ thûácViïåt Nam khaác nhûäng nùm àêìuthïë kyã khi hoå phaãi àûáng trûúác cêuhoãi vùn hoáa Viïåt Nam seä tiïë p tuåc

phaát triïín theo hûúáng naâo? Nguyïîn Vùn Vônh trúã thaânh möåthiïån tûúång nöíi bêåt chñnh laâ búãi thaáiàöå nhêåp cuöåc duäng caãm cuãa öng, úãvõ trñ tiïn phong. Tûâ “baãn nùngchûä” àïën yá thûác vïì möåt cöng cuåvùn hoáa, phaãi chùng laâ möåt hûúángcùæt nghôa cho nhûäng hoaåt àöångtñch cûåc – àùåc biïåt laâ thaái àöå vúáichûä Quöëc ngûä - úã nhaâ vùn hoáaNguyïîn Vùn Vônh nhûäng nùm àêìuthïë kyã 20?v

(Xin trên troång caãm ún anh

Nguyïîn Lên Bònh - chaáu nöåi hoåc giaã Nguyïîn Vùn Vônh - àaä cung cêëp nhûäng bûác aãnh tû liïåu quyá inkeâm baâi viïët naây. THB).

Öng Nguyïîn Höì - con trai uát hoåc giaã Nguyïîn Vùn Vônh (1951).





Kho saách cöí

vuâng Têy BùæcTRÊÌN NGOÅC TUÁ

Saách cöí - kho tri thûác khöíng löì cuãa

caác dên töåc

Theo tiïën sô Dên töåc hoåc Trêìn Hûäu Sún, saách cöí laâmöåt khaái niïåm tûúng àöëi chó nhûäng loaåi saách cuãanhûäng dên töåc àûúåc viïët bùçng chûä cöí, töìn taåi trûúácCaách maång thaáng Taám. Chûä cöí cuãa ngûúâi Laâo, Lûå,Thaái dûåa trïn vêìn Pa li; saách cuãa ngûúâi Taây, Nuâng,Viïåt àûúåc viïët bùçng chûä Nöm Taây, Nuâng; saách cuãangûúâi Dao, Saán Chay àûúåc viïët bùçng chûä Haán vaâ àoåctheo êm cuãa tûâng dên töåc nhûng cuäng coá nhiïìu tûâ múáitheo kiïíu Nöm Dao. Nöåi dung cuãa saách cöí bao göìmnhiïìu lônh vûåc nhû luêåt tuåc, tön giaáo, vùn hoåc, y hoåc,lõch sûã... nöíi bêåt trong àoá laâ saách vïì luêåt tuåc.

ÚÃ möîi mûúâng cuãa ngûúâi Thaái xa xûa àïìu coá saách vïìluêåt lïå baãn mûúâng (hõt khoong baãn mûúâng) ghi cheáp

vïì lai lõch mûúâng, quyïìn lúåi, nghôa vuå, phong tuåc lïînghi cuãa toaân mûúâng... Caác xaä úã Laâo Cai, Yïn Baái dûúáithúâi Nguyïîn vïì trûúác coá caác baãn hûúng ûúác cuãa laâng,vuâng ngûúâi Dao, Saán Chay coá saách vïì tuåc lïå cûúái, ma

chay, thúâ cuáng töí tiïn... Vuâng ngûúâi Dao Tuyïín LongKhaánh (Baão Yïn - Laâo Cai) têåp trung nhiïìu saách cöínhêët thò coá túái gêìn 70% laâ saách vïì tuåc lïå, nghi lïî tñnngûúäng. Bïn caånh àoá saách cöí ghi cheáp vïì doâng hoå, caácsûå kiïån quan troång cuäng rêët coá giaá trõ khi nghiïn cûáulõch sûã.

Mûúâng cuãa ngûúâi Thaái coá böå phêån mo, chang laâm

nhiïåm vuå quaãn lyá lïî nghi, trong àoá coá ngûúâi chuyïnghi cheáp lõch sûã cuãa mûúâng, lõch sûã cuãa doâng hoå quyátöåc Thaái. Àiïín hònh laâ caác saách Quaán töë mûúáng (kïíchuyïån mûúâng), Quaán taá y puá xúác (kïí vïì bûúác àûúângchinh chiïën cuãa öng cha), Quaán xúác haán cúá lûúng (kïíchuyïån chöëng giùåc Cúâ Vaâng), Quaán xúác Meåo BaáChay ... Nhûäng cuöën saách naây phaãn aánh quaá trònhngûúâi Thaái xêy dûång caác mûúâng, chöëng giùåc ngoaåixêm. Cuöën Lai lõch doâng hoå Haâ Cöng cuãa ngûúâi Thaáiúã Mai Chêu - Hoaâ Bònh cuäng cung cêëp nhiïìu tû liïåu vïìlõch sûã vuâng àêët naây tûâ thïë kyã 14 àïën thïë kyã 19. Saáchvùn hoåc cuäng khaá phong phuá, nhêët laâ saách cuãa ngûúâiThaái. Truyïån thú cuãa ngûúâi Thaái àen coá àïën haâng chuåc

têåp nhû thiïn tònh ca Xöëng truå xön xao, Chaâng Luá - Naâng UÃa, Toong Àoán vaâ naâng Ùm Ca, Chûúng Han...Khaão saát sú böå vuâng ngûúâi Dao doåc söng Höìng, söng

A Ã N H : T T X V N




“Sûu têìm saách cöíngûúâi Dao”

Sau gêìn ba nùm triïín khai thûåc hiïån dûå aán “Sûu têì m kho saách cöí ngûúâi Dao”, àoaân cöng taác àoá coá mùåttrïn 120 baãn úã raãi raác khùæp caác huyïån, lùån löåi àïë n tûâng

ngûúâi giûä saách àïí khaão saát vaâ sûu têìm àûúåc trïn 500cuöë n saách cöí. Àoaân coân lêåp danh muåc saách cöí hiïåncoân úã 80 baãn Dao thuöåc caác huyïån Baão Thùæng, MûúângKhûúng, Sa Pa, Baão Yïn, Thõ xaä Laâo Cai… coá thïí noáiàêy laâ möåt dûå aán khaá àöåc àaáo vaâ thuá võ búãi ñt coá núi naâocoá àûúåc kho saách quyá vaâ phong phuá nhû úã àêy.

Theo Tiïën sô Trêìn Hûäu Sún, möåt thaânh viïn cuãa töítriïín khai dûå aán, trong söë saách cöí àoá sûu têìm vaâ kiïímkï coá túái 68% laâ caác böå kinh thû, caác saách vïì tön giaáotñn ngûúäng, phong tuåc têåp quaán. Saách vùn hoåc tuychiïë m möåt tyã lïå nhoã (22,8%), nhûng coá giaá trõ quantroång. Bïn caånh möåt söë dên ca (nhêë t laâ dên ca giaoduyïn) cheáp laåi, coân khaá nhiïìu têåp truyïån vùn hoåc,bao göìm möåt söë böå tiïíu thuyïë t cöí cuãa Trung Quöë c.

Àùåc biïåt, tûâ trûúác túái nay, caác nhaâ nghiïn cûáu nûúácta múái chó sûu têìm àûúåc 2 truyïån thú ngûúâi Dao, thòriïng trong dûå aán àoá tòm thêë y 23 truyïån thú àûúåc phaáthiïån úã vuâng ngûúâi Dao nhû "Haân Bùçng", "Àaâm Thanh","Baát Nûúng", "Lêu Caã nh", "Traång Ngheâo", "Àö Nûúng truyïån", "Baá Giai truyïån", "Thêì n sùæ t ca"... Trong söë àoá,truyïån thú kïí vïì haânh trònh tòm àêët vêë t vaã cuãa ngûúâiDao chiïë m söë lûúång nhiïìu hún caã (40%).

Cöng viïåc sûu têìm vöë n saách cöí cuãa ngûúâi Dao úãLaâo Cai cêìn tiïë p tuåc lêu daâi. Seä coá chûâng 30 cuöënsaách vùn hoåc cuãa ngûúâi Dao, vaâ nhiïìu cuöë n saách vïìphong tuåc têåp quaán Dao ra àúâi. Àiïìu àùåc biïåt laâ seäàûúåc in bùçng nhiïìu ngön ngûä göìm chûä Dao, Nöm –

Dao, chûä Viïåt… Vaâ nhû öng Trêìn Hûäu Sún noái, saáchseä àûúåc lûu úã möåt baãn laâng laâm taâi liïåu vïì vùn hoaátruyïìn thöë ng.

BT

Chaãy thu thêåp àûúåc 13 truyïån thú, trong àoá coá nhiïìutaác phêím àûúåc phaát hiïån múái nhû Hûúng ly ca, Àö nûúng truyïån, Baá Giai truyïån, Thêìn Sùæt ca... Ngoaâi rasaách cöí coân chûáa àûång nhiïìu kiïën thûác vïì y hoåc, dûúängsinh maâ cho àïën bay giúâ vêîn coân giaá trõ.

Saách cöí àang dêìn bõ mai möåtÀaä coá thúâi kyâ úã vuâng ngûúâi Dao ngûúâi ta àaä coi saách

cöí laâ taâi liïåu tuyïn truyïìn mï tñn dõ àoan, ngûúâi ài hoåcchûä Dao laâ haânh nghïì mï tñn dõ àoan, nïn saách cöí bõtõch thu tiïu huyã khaá nhiïìu. Baãn thên ngaânh vùn hoaá úãkhu vûåc Têy Bùæc gùåp rêët nhiïìu khoá khùn khi baão töìn vaâkhai thaác di saãn vùn hoaá saách cöí. Trong khi baão taâng LaiChêu khöng àûúåc duyïåt kinh phñ mua saách cöí thòkhaách nûúác ngoaâi laåi tòm moåi caách sùn luâng. Baão taângtónh Sún La hiïån àang lûu giûä kho saách chûä Thaái cöí cuãasúã Vùn hoaá - Thöng tin khu Têy Bùæc cuä khi kiïím kï laåikho saách thò chó tuyïín choån àûúåc 2 ngûúâi àaåt yïu cêìudõch vaâ chuá giaãi, nhûng hiïån nay möåt ngûúâi àaä mêët vaâmöåt ngûúâi thûúâng xuyïn öëm àau do tuöíi cao.

Trûúác kia, caác dên töåc àïìu coá phong tuåc lûåa choånngûúâi gioãi àïí truyïìn daåy chûä. Ngûúâi Dao trong lïî cuángàùåt tïn, nhêåp chûä cho con trai coá tuåc lïå àùåt lïn mêmcuáng möåt cuöën saách, möåt thoãi mûåc têìu àïí cêìu mongàûáa treã sau naây hoåc chûä gioãi, àoåc nhiïìu saách cöí vaâ laâmthaây cuáng. Ngûúâi Taây úã ven söng Chaãy cuäng coá tuåc lïåtûúng tûå. Trong lïî àêìy thaáng, öng ngoaåi àem tùång chaáumöåt cêy buát löng hoùåc thoãi mûåc mong chaáu sau naây hoåcgioãi chûä. Àïën khi 10 tuöíi nhûäng àûáa treã naây àûúåc ài hoåcdo caác thaây cuáng daåy àïí àoåc àûúåc chûä cöí. Vaâo kyâ nöng

nhaân, thanh niïn Dao coân tuå têåp úã nhaâ giaâ laâng, thêìycuáng àïí hoåc chûä... Thïë nhûng nhûäng phong tuåc töët àeåpàoá ngaây nay àaä bõ quïn laäng. Söë ngûúâi àoåc àûúåc chûä cöíhiïån coân rêët ñt, trong khi thïë hïå treã laåi khöng mêëy mùånmaâ vúái chûä cöí. Khaão saát cuãa Baão taâng tónh Laâo Cai úã 5laâng Dao Tuyïín thò thêëy chó 8% ngûúâi trung niïn vaâ 4%thanh niïn àoåc vaâ hiïíu àûúåc chûä cöí, trong àoá khöng aiàoåc àûúåc hïët cuöën Àö nûúng truyïån. Tónh Laâo Cai coágêìn 1.000 ngûúâi Böë Y nhûng chó coá 6 ngûúâi àoåc àûúåcchûä cuãa dên töåc mònh. Caã vuâng ngûúâi Thaái úã ThanUyïn (Laâo Cai) coá hún 4 vaån ngûúâi thò chó coá vaâi chuåcngûúâi àoåc àûúåc saách cöí nhûng khöng ai dõch àûúåc.

Sûå chêåm trïî cuãa ngaânh vùn hoaá cuäng nhû viïåc giaãm

nhu cêìu sûã duång saách cöí cuãa àöìng baâo dên töåc àaä laâmcho kho tri thûác quyá baáu naây àang dêìn bõ mai möåt.Vuâng ngûúâi Dao Tuyïín úã Baão Yïn (Laâo Cai) vaâ vuângngûúâi Dao Nga Hoaâng úã huyïån Vùn Chêën (Yïn Baái)vaâo nhûäng nùm 1970, 1980 laâ nhûäng núi lûu giûä nhiïìusaách cöí nhêët nhûng hiïå nay söë lûúång cuäng giaãm suátnghiïm troång. Caác xaä doåc biïn giúái Viïåt - Trung tûâPhong Thöí (Lai Chêu) àïën Mûúâng Khûúng (Laâo Cai)hêìu nhû khöng coân saách cöí. Baão taâng tónh Laâo Cai àaä töíchûác àúåt sûu têìm saách cöí úã vuâng ngûúâi Taây, Nuâng doåcsöng Höìng, söng Chaãy nhûng khöng tòm àûúåc nhûängtaác phêím coá giaá trõ. ÚÃ khu vûåc Mûúâng Loâ, MûúângThan, Mûúâng So - nhûäng trung têm cuãa ngûúâi Thaái

àen, Thaái trùæng cuäng chó thöëng kï àûúåc vaâi chuåc cuöënsaách, nhûäng con söë quaá nhoã so vúái nhûäng gò maâ nïìnvùn hoaá caác töåc ngûúâi àaä tûâng coá. Baão töìn vaâ phaát triïín

Möåt trang saách cöí cuãa ngûúâi Dao.




tRONg àúâi SÖËNg HÖM NAY

HOAÂNG THU PHÖË

Nhaåc sô Höì Bùæc sinh ngaây8/10/1930, taåi xaä Tên Höìng,huyïån Tûâ Sún, tónh Bùæc Ninh.

Nhûäng thaáng nùm tuöíi thú cuãa önggùæn liïìn vúái ngoä xoám, àònh laâng vaâöng yïu êm nhaåc tûâ nhûäng ngaây coânthú beá. Àêìu tiïn laâ nhûäng laân àiïåuQuan hoå mûúåt maâ cuãa xûá súã Kinh

Bùæc, röìi àïën nhûäng êm thanh cuãacaác gaánh haát Tuöìng, Cheâo, Caãilûúng vïì àònh laâng biïíu diïîn àaä thêë mdêìn vaâo têm höìn, vaâo tuöíi thú cuãaHöì Bùæc. 14 tuöíi cêåu beá Bùæc àaä àûúåcböë mua cho möåt cêy àaân violon vaâ tûåmaây moâ hoåc, röìi têåp trung chúi caácbaãn nhaåc hoåc loãm àûúåc nhû Seárenata, Mielliom d’ Arlequin...

Nhaåc sô Höì Bùæc khöng àûúåc àaâotaåo möåt caách baâi baãn, öng tûå hoåcnhaåc qua saách vúã laâ chñnh röìi thamgia caách maång tûâ rêë t súám. Nùm 1945àaä laâ caán böå Viïåt Minh phuå traáchthiïëu nhi tuyïn truyïìn caách maång;1946 laåi sang Vônh Yïn phuå traách.Sau àoá àûúåc ài hoåc lúáp caán böå phuåtraách thiïë u nhi khoaá Baác Höì (1946)vaâ hoåc vùn hoaá àïë n nùm 1949.Trong thúâi gian hoåc, Höì Bùæc àaä àûángra thaânh lêåp ban nhaåc vaâ saáng taácnhûäng ca khuác àêìu tay.

19 tuöíi öng vaâo böå àöåi. Àêy chñnhlaâ quaäng thúâi gian àaánh dêëu sûånghiïåp êm nhaåc cuãa Höì Bùæc vúái sûåra àúâi cuãa baâi haát Laâng töi (1949)bêë t huã. Tiïë p sau laâ haâng loaåt ca khuác

nhû Gùåt nhanh tay, Bïn kia söng Àuöë ng (1950), Giûä maäi tuöíi xuên (1954)... Nhûäng nùm sau naây, öngvïì cöng taác taåi Àoaân Vùn cöng Sû

àoaân 316, àïë n cuöë i 1954 chuyïín vïìÀoaân Vùn cöng Töíng cuåc Hêåu cêìn.34 nùm (tûâ 1956 àïën khi nghó hûu -1990) öng cöng taác taåi Àaâi Tiïë ng noáiViïåt Nam. Vaâ chñnh trong quaäng thúâigian naây nhêë t laâ khi àêët nûúác àaähoaân toaân thöë ng nhêë t, àûúåc gùåp gúätroâ chuyïån vúái nhiïìu vùn nghïå sô tïntuöíi, àûúåc ài túái nhiïìu vuâng àêë t... àaägiuáp Höì Bùæc bêåt ra vaâ hoaân thaânh

nhiïìu taác phêím nöíi tiïë ng nhû: Ca ngúåi Töí quöë c (1960), Saâi Goân quêåt khúã i (1968), Bïë n caã ng quï hûúng töi (1970), Gûã i Viïåt Trò thaânh phöë ngaä ba söng (1974), Töí quöë c yïu thûúng (1975)... Qua nhûäng saáng taác cuãaöng, coá thïí nhêån ra nhiïìu ca khuácàûúåc viïë t àïí ca ngúåi quï hûúng àêë tnûúác, ca ngúåi nhûäng cuöåc àêëu tranhgiaânh àöåc lêåp cuãa quên dên caã nûúác.Theo nhaåc sô Höì Bùæc, àún giaãn vòöng laâ ngûúâi àaä traãi qua caã hai cuöåcchiïë n tranh khöë c liïåt cuãa Viïåt Namtrong thïë kyã 20.

Nïë u Ca ngúåi Töí quöë c (daâi 6 phuát)laâ möåt chûúng trong húåp xûúáng Töí quöë c ta (1960) àûúåc Höì Bùæc viïë tcuâng caác nhaåc sô khaác trong nöîi xuácàöång reo vui vò múái àûúåc hûúãng hoâabònh sau mêëy nùm khaáng chiïënchöë ng Phaáp thò ca khuác Laâng töi saáng taác trûúác àoá laâ möåt baãn valesnheå nhaâng vúái luäy tre xanh ngùættrong nhûäng laâng quï Viïåt vaâ khaátvoång söë ng cuöåc söë ng hoâa bònh cuãamoåi ngûúâi. Nhaåc sô Höì Bùæc kïí, àoá laâmöåt buöíi chiïìu thaáng 9/1949, ngöìi

bïn doâng suöë i úã baãn Vïå, tónh ThaáiNguyïn. Suöë i vùæng, chó thêëy roác raáchtiïëng nûúác, tiïë ng chim chuyïìn xönxao trïn nhûäng taán cêy rûâng, öng

thêë y loâng mònh xao àöång. Öng nhúávïì ngöi laâng Phuâ Lûu nhoã beá cuãamònh úã Bùæc Ninh - núi coá phong caãnhïm àïìm... Vaâ hún thïë , öng thêë y hònhaãnh nhûäng ngöi laâng laâ núi khúãi àicuãa nhûäng ngûúâi lñnh theo tiïëng goåicuãa Töí quöë c vaâ khaát voång baão vïå Töíquöë c khi coá keã thuâ xêm lûúåc. Hoå ra àitrong khñ phaách hiïn ngang, khöngàoâi hoãi möåt àiïìu gò cho riïng mònh àïí

chó mong cho laâng quï cho àêë t nûúácsaåch boáng giùåc thuâ, trúã laåi cuöåc söë ngbònh yïn nhû muön ngaân nùm vêînthïë trïn nhûäng nïë p nhaâ quï Viïåt.Möåt chi tiïë t thuá võ coá leä khöng nhiïìungûúâi biïë t laâ àoaån múã àêìu cuãa cakhuác Laâng töi ban àêìu laâ: “Chiïì u nay sûúng múâ múâ rúi bïn suöë i/Tröng nûúác tröi loâng nhúá quï hûúng/Laâng töi coá tûâng haâng cau soi boáng/Suöëi yïn vui ngaây thaáng tröi nhû doâng söng/Nhûng ngaây naâo quên Phaáp traân qua...”. Vïì sau naây, nhaåc sô HöìBùæc àaä thay bùçng ca tûâ: “Laâng töi

sau luä y tre múâ xa/Tònh töi yïu thûúng nhûä ng nïë p nhaâ /Laâng quï yïn êë m bao ngaây qua/Nhûä ng chiïì u àaân em vui hoâa ca...”.

Tûâ thaânh cöng cuãa ca khuác naây,Höì Bùæc tiïë p tuåc saáng taác nhiïìu cakhuác khaác. Vaâ àùåc biïåt, trong nhûängngaây naây, khi caã nûúác àang hûúángvïì kyã niïåm 30 nùm ngaây miïìn Namhoaân toaân giaãi phoáng, thöë ng nhêë t àêë tnûúác thò baâi ca haâo saã ng Saâi Goân quêåt khúã i laåi khiïë n ta rung lïn. Gúåi laåikyá ûác luác viïë t ca khuác Saâi Goân quêåt

khúã i , nhaåc sô Höì Bùæc vêîn coân nguyïnnöîi xuác àöång. Gioång nheå kheä, öngkïí: “Töi viïë t baâi haát naây trong khöngkhñ cuãa cuöåc Töíng tiïë n cöng vaâ nöíi

Suöë möå ùæn bo , öën hïën ho êm nhå,nhå sô Hö Bùæ ä vnh dûå ûå on nhêånnhïu hûn êm nhå v huên, huyhûn. Bïn ånh g hûn Nh nû ûåro ùån vo nùm 2001, ön ä nhêån ûåHuên hûn Lo öån hån Nhêë, Huy hûnvò hïë hïå re , Huy hûn vò sûå nhïåp phon phuå nûä , g hûn u Höå Nhå sô

Vïå Nm...

Höì Bùæcvúái “Saâi Goân quêåt khúãi”




dêåy xuên Mêåu Thên 1968. Khi àoá,ngöìi úã Haâ Nöåi, nghe tin quên dên tanöíi dêåy töi cûá luön nghô rùçng vêåy laâmiïìn Nam giaãi phoáng àïën núi röìi.Luác viïë t baâi haát naây, töi chûa möåt lêìnàûúåc túái Saâi Goân, thêåm chñ cuängchûa àùåt chên lïn chiïë n trûúâng miïìnNam. Anh hoãi vêåy vò sao töi laåi coá thïísaáng taác àûúåc ca khuác raåo rûåc bûúácchên chiïë n thùæng êëy û? Àoá laâ möåtàiïìu kyâ laå. Töi luác êë y, chó muöën viïë tmöåt caái gò àoá àïí thïí hiïån tònh caãmcuãa mònh. Vaâ chúåt caãm hûáng uâa àïë n,àoá laâ khöng khñ cuãa caã nûúác ra trêån,caãm xuác tûâ nhûäng nùm 50 ài chiïë nàêë u vaâo giaãi phoáng caác thõ xaä cuãavuâng Àöng Bùæc, röìi ûúác nguyïån hoâabònh thöë ng nhêët àêë t nûúác cuãa moåingûúâi dên... Têët caã nhûäng caãm xuác

êë y, cöång vúái nhiïìu tû liïåu àaä tñch luäykhi àoåc saách baáo vaâ xem phim tû liïåuàaä giuáp töi chó sau möåt àïm àaä hoaânthaânh ca khuác Saâi Goân quêåt khúãi àïíngay saáng höm sau gûãi àïë n ÀaâiTiïëng noái Viïåt Nam. Vaâ ngay sau àoáca khuác naây àaä àûúåc daân húåp xûúángÀaâi Tiïë ng noái Viïåt Nam daân dûång vúáisûå lônh xûúáng cuãa hai gioång ca KimOanh vaâ Tuyïë t Nhung”.

Giai àiïåu baâi haát theo nhõp haânhkhuác haâo huâng nhû cuâng nhõp bûúácàêìy khñ thïë cuãa quên vaâ dên miïìn

Nam trïn àûúâng lêåt àöí chïë àöå Myänguåy giaãi phoáng quï hûúng, àêëtnûúác: “Rêì m rêåp bûúác chên ta ài rung chuyïí n àûúâng phöë Saâi Goân/Khi con

chim eán baáo muâa xuên vïì , tin vui chiïë n thùæ ng bay tûâ quï nhaâ, Saâi Goân úi ta àang bûúác trïn àûúâng chiïë n thùæng...”. Vúái Saâi Goân quêåt khúã i viïë ttrûúác ngaây miïìn Nam hoaân toaân giaãiphoáng, nhaåc sô Höì Bùæc àaä àïí laåi choàêë t miïìn Nam thaânh àöìng Töí quöë cmöåt ca khuác giaâu yá nghôa vaâ xûángàaáng trúã thaânh möåt trong nhûäng cakhuác hay nhêë t vïì Saâi Goân...

Nhùæc àïën Höì Bùæc cuäng khöng

thïí khöng nhùæc túái möåt baâi haát cangúåi àêë t caãng Haãi Phoâng rêë t hay, àoálaâ baâi Bïë n caã ng quï hûúng töi . Öngviïë t ngay taåi Haãi Phoâng, nùm 1970.

Nhaåc sô Höì Bùæc têm sûå vúái töi: “Àoá laâmöåt buöíi chiïìu ngöìi trïn cêìu Caãngböîng thêëy möåt cö gaái àang laái xetrong Caãng. Thïë laâ cêu haát: “Úi cö gaái laái xe trïn Caã ng. Xe em bon vaâtoác em bay trïn soáng biïín quï hûúng ” lêåp tûác hònh thaânh. Hònh aãnh“toác em bay...” laâ do töi tûúãng tûúãngchûá thûåc ra cö cöng nhên àoá loån toácgoån gaâng vaâ coá... àöåi muä cöng nhên.

Höì Bùæc laâ möåt ngûúâi ài nhiïìu núivaâ dûúâng nhû àïë n àêu öng cuäng coáàûúåc nhûäng baâi haát àaánh dêë u bûúácchên mònh. Haäy nhúá laåi tïn baâi haát àïíhònh dung chùång àûúâng öng àaä ài, tûâLaâng töi, Bïn kia söng Àuöë ng... àïë nGiûä biïí n trúâi Xö Viïët Nghïå An, Muâa xuên qua Trûúâng Sún, Haânh khuác

ngûúâi thúå loâ, Trïn àûúâng Haâ Nöåi, Gûãi Viïåt Trò thaânh phöë ngaä ba söng, Coáai vïì thaânh Huïë, Àaâ Laåt yïu thûúng,Vïì àêy Cön Àaã o...

Coá möåt àùåc àiïím khaá dïî nhêån ratrong toaân böå saáng taác cuãa Höì Bùæc laâöng ñt phöí thú ngûúâi khaác. Theo nhaåcsô, tuây tûâng hoaân caãnh cuå thïí maâ lúâibêåt ra trûúác hoùåc giai àiïåu êm nhaåcbêåt ra trûúác. Vûâa biïët nhaåc vûâa biïë tlúâi (hoùåc ngûúåc laåi) seä laâm tùng hûángthuá trong quaá trònh saáng taác. Phöí thú ngûúâi khaác seä bõ tû duy cuãa baâi thú

àoá chi phöëi. Öng chó coá thïí phöí thú àûúåc möåt khi àaä coá dõp tiïë p xuác hoùåcthên quen vúái chñnh taác giaã cuãa baâithú àoá...v





HOAÂNG MAI

Khöng coá gò laâm chocon ngûúâi treã laåinhanh bùçng àûúåc tùæm

mònh trong khöng khñ tuöíithú. Àaä 40, 50 nùm xa caáchbaån beâ ngöìi trïn ghïë nhaâtrûúâng phöí thöng trong khutrûúâng nöåi truá hoåc sinh miïìn

Nam. Bêy giúâ chuáng töi àïìulaâ nhûäng öng, nhûäng baâ tuöíitrïn dûúái 60, thêåm chñ coángûúâi àaä trïn dûúái 70 nhûngvêîn quêy quêìn höì húãi, trïuchoåc nhau nhû thúâi coân thùætkhùn quaâng àoã. Sung sûúángàïë n traâo nûúác mùæt khi gùåp laåinhûäng baån thên möåt thúâinhûng biïìn biïåt 40, 50 nùmnay múái gùåp laåi do hoaâncaãnh àêët nûúác coá chiïëntranh. Rúâi trûúâng phöí thöng,

möîi ngûúâi möîi ngaã, chó thöngtin vúái nhau àûúåc thúâi gianàêìu sau àoá phaãi thûúângxuyïn thay àöíi chöî hoåc (àaåi

hoåc, cao àùèng), chöî úã, laâmviïåc vaâ thêë t laåc tin nhau.Chiïë n tranh laâ thïë àoá. Coânàïí maâ gùåp laåi nhau àaä laâhaånh phuác lúán nhêët cuãanhûäng tònh caãm caách xa.Traách chi nhau luác naây, cûávui cho boä nhûäng ngaây vêë tvaã, lùn löån trong cöng taác,chiïë n àêë u vaâ caã trong mûu

sinh cuöåc söë ng thûúâng ngaây.Nhûäng ngûúâi baån cuâng lûáavúái töi ngaây xûa, nay coánhiïìu ngûúâi àaä trûúãng thaânhtrïn caác lônh vûåc cöng taác,chiïë n àêë u. Coá ngûúâi laâ anhhuâng, tûúáng lônh trong lûåclûúång vuä trang; coá ngûúâi laâGS, TS, NSND, NGND trïncaác lônh vûåc, ngaânh nghïìcöng taác vaâ cuäng coá rêëtnhiïìu laâ caán böå laänh àaåoÀaãng, Nhaâ nûúác, laänh àaåo

caác Böå, Ngaânh. Nhûng àïë nàêy têë t caã tûúãng nhû vêînàang ngöìi trïn ghïë nhaâtrûúâng thuúã naâo: tûå nhiïn, höì

Cuöåc gùåp gúäcuãa 50 nùm

Thuã tûúáng Phan VùnKhaãi taåi cuöåc gùåp 50nùm HSMN.

Trûúâng HSMN söë 6nay laâ trûúâng THCSNgö Quyïìn.




húãi, 50 nùm múái coá cuöåc gùåp àöngvui, àêìy àuã thïë naây. Thuã tûúáng PhanVùn Khaãi, ngûúâi anh, ngûúâi chuá cuãacaác thïë hïå hoåc sinh miïìn Nam, cuânglaâ dên têåp kïë t nïn cuäng rêë t hiïíu vaâchia seã tònh caãm chên thaânh, êë m

cuáng vaâ àêìy chêët tûå nhiïn cuãa nhûängcon ngûúâi böåc trûåc, àa caãm, thùèngthùæn. Anh ngöìi trïn ghïë Chuã tõchàoaân höåi thaão cuâng vúái Böå trûúãngGiaáo duåc Àaâo taåo vaâ anh chõ Lï Bûãu,Trêìn Thõ Thanh Thanh, Lï Du Phong(àaåi diïån cho Ban liïn laåc hoåc sinhmiïìn Nam) vui veã suöët caã buöíi àïínghe nhûäng yá kiïë n phaát biïíu, nhûängbaâi tham luêån sêu sùæc cuãa caác thêìy,cö giaáo; caán böå phuåc vuå vaâ hoåc sinhúã caác trûúâng miïìn Nam noái vïì kinh

nghiïåm vaâ nhûäng baâi hoåc trong caáchtöí chûác quaãn lyá, giaáo duåc vaâ àaâo taåocaác thïë hïå hoåc sinh miïìn Nam trong20 nùm àêë t nûúác bõ chia cùæt. Nhûängyá kiïë n àïìu thêë m àûúåm tñnh nhên vùntrong giaáo duåc, trong caách phuåc vuåvaâ nuöi daåy caác em hoåc sinh – haåtgiöë ng àoã cuãa caách maång miïìn Nam.Têë t caã caác baâi tham luêån, caác yá kiïë nphaát biïíu àïìu nhêën maånh àïënphûúng phaáp àaâo taåo, giaáo duåc saángtaåo, phuâ húåp hoaân caãnh vaâ taåo àûúåchiïåu quaã cao nhû Àaãng, Nhaâ nûúácmong àúåi. Cuå thïí àoá laâ:

- Kïë t húåp giûäa àaâo taåo kiïë n thûácvúái giaáo duåc àaåo àûác. Hoåc sinh miïìnNam coá neát àùåc trûng chung laâ söë ngxa gia àònh, xa ngûúâi thên vaâ àïìu úã

lûáa tuöíi ham chúi hún ham hoåc. Viïåctöí chûác quaãn lyá, nuöi dûúäng vaâ giaáoduåc möåt lúáp ngûúâi nhû thïë laâ hoaântoaân múái vúái nïìn giaáo duåc nûúác ta

(luác bêë y giúâ). Nhûng Àaãng, Nhaânûúác maâ cuå thïí laâ Böå Giaáo duåc (naylaâ Böå Giaáo duåc vaâ Àaâo taåo) àaä töíchûác nuöi daåy rêë t töë t söë con em miïìnNam. Phûúng phaáp gùæn àaâo taåo kiïë nthûác vúái töí chûác caác hoaåt àöång têåp

thïí àïí giaáo duåc àaåo àûác, taåo möåt lúápngûúâi vûâa höìng vûâa chuyïn cho xaähöåi laâ rêë t quan troång. Caác töí chûácàoaân, àöåi úã caác trûúâng miïìn Namàûúåc àùåc biïåt quan têm. Trong caácsinh hoaåt têåp thïí àöåi viïn, àoaân viïnthûåc sûå laâ vai troâ noâng cöë t, laâ sûácmaånh àïí laänh àaåo nhaâ trûúâng dûåavaâo giaáo duåc, reân luyïån caác em coânyïë u keám hoùåc hoåc sinh caá biïåt. Àoaânàöåi vêîn laâ têåp thïí gêìn guäi caác em,cuâng trang lûáa caác em, dïî gêìn, dïî

thöng caãm vaâ sùén saâng chia seã moåivêë p vaáp, khoá khùn, thiïë u thöë n tònhcaãm cuãa caác em. Nhaâ trûúâng, Àoaânthanh niïn thûúâng xuyïn töí chûác caácsinh hoaåt têåp thïí nhû thi biïíu diïînvùn nghïå, thïí duåc thïí thao, ài daängoaåi, cùæm traåi v.v... Chñnh nhûänghoaåt àöång àoá àaä giuáp caác em gùæn boá,tön troång têåp thïí, vun àùæp cho têåpthïí cuãa mònh, nhoã laâ töí, lúán hún laâlúáp, laâ trûúâng. Nhúâ àoá rêë t nhiïìu emàaä tiïë n böå trúã thaânh àêìu taâu gûúngmêîu löi keáo caác baån chêåm tiïë n. Vaâocêëp 3, hêìu hïë t caác em àïìu àûúåcàûáng trong haâng nguä cuãa Àoaân vaâ coámöåt söë em àûúåc kïë t naåp vaâo Àaãngngay khi coân ngöìi trïn ghïë nhaâtrûúâng.

- Àaâo taåo kiïën thûác gùæn vúái laoàöång vaâ caác hoaåt àöång xaä höåi. Àêy laâmöåt phûúng phaáp àaâo taåo rêë t töë t úãcaác trûúâng HSMN. ÚÃ cuöë i cêë p 2, àïë n

kyâ nghó heâ, hoåc sinh àûúåc chia thaânhnhiïìu nhoám ài àïë n caác xaä trong tónhcoá trûúâng HSMN àïí töí chûác daåy vùnhoáa, giuáp dên thu hoaåch vuå muâa, laâmthuyã lúåi, cuâng vúái thanh niïn àõaphûúng töí chûác sinh hoaåt heâ cho caác

em thiïë u nhi... Àùåc biïåt trong thúâigian àoá caác em hoåc sinh àïìu thûåchiïån 3 cuâng vúái nhên dên: cuâng ùn,cuâng úã, cuâng laâm. Cûá nhû vêåy trongsuöë t caác nùm hoåc tûâ cuöë i cêë p 2 àïë ncêë p 3, kyâ nghó heâ naâo HSMN cuängchia nhau vïì caác xaä àïí giuáp dên saãnxuêë t, daåy vùn hoáa... tûâ àoá böìi àùæptònh caãm, nhên caách cho caác em hoåcsinh. Hoå nhòn ngûúâi lao àöång möåtcaách thên thiïån, àöìng caãm, thûúngmïë n, chûá khöng coá sûå khinh khi, xacaách. Ngoaâi ra úã caác trûúâng miïìn

Nam àïìu töí chûác caác töí ngaânh nghïìàïí giuáp caác em kïët húåp hoåc têåp gùænvúái thûåc tïë nhû: töí chùn nuöi, töí möåc,reân, tröìng troåt... Hoåc têåp kïët húåp vúáilao àöång àaä giuáp hoåc sinh tûúãngthaânh rêë t nhiïìu. Àiïìu àoá cho thêë yrùçng, HSMN sau khi ra trûúâng duâ laâphöí thöng hay àaåi hoåc àïìu trúã thaânhngûúâi lao àöång thûåc thuå, biïë t cöë nghiïë n sûác lûåc vaâ trñ tuïå cho cöng viïåcmònh àûúåc phên cöng vaâ coá thïí laâmàuã thûá viïåc maâ khöng ngaåi khoá.

- Hoåc sinh miïìn Nam àûúåc giaáoduåc, àaâo taåo möåt caách toaân diïån bao

göìm: àûác, duåc, vùn, thïí, myä, laoàöång... ÚÃ caác trûúâng miïìn Namngoaâi viïåc giaáo duåc vùn hoáa, caáctrûúâng àïìu rêë t chuá troång giaáo duåcàaåo àûác, böìi dûúäng kiïë n thûác thêímmyä vaâ reân luyïån thïí duåc thïí thao.Ngay tûâ cêë p 1, caác em àaä àûúåc hoåcnhaåc, hoaå, thïí duåc. Àiïìu àoá noái lïntaåi sao úã caác trûúâng miïìn Namphong traâo vùn thïí rêë t maånh. Trûúângnaâo cuäng coá möåt àöåi vùn nghïå, thïíthao hoaåt àöång thûúâng xuyïn phuåcvuå cho caác hoaåt àöång trong trûúângvaâ phuåc vuå ngoaâi xaä höåi. Chñnh vòvêåy, àaä taåo cho nhaâ trûúâng möåt neátvui tûúi, saãng khoaái, búát cùng thùèngtrong hoåc têåp, lao àöång àuáng vúáiphong caách cuãa hoåc sinh miïìn Namphoáng khoaáng, höìn nhiïn, maånh meä.

50 nùm tröi qua, caái thúâi treãtrung, söi nöíi àaä lùæng àoång. Nhûngnhûäng gò àaä hoåc àûúåc trong caáctrûúâng miïìn Nam vêîn nhû coân àanghùçn trïn tûâng gûúng mùåt, trong caáchnghô, trong haânh àöång cuãa möîingûúâi. Tûå haâo biïë t bao lúáp ngûúâi àoáàaä coá mùåt trïn caác lônh vûåc cöng taác,

chiïë n àêëu vaâ àaä cöë ng hiïë n hïë t mònhcho Töí quöë c, nhên dên, laâm raång rúächo danh hiïåu: Hoåc sinh miïìnNam.v





Saâi Goânnhòn tûâHaâ Nöåico nhïu nû snh r S gon…co nhïu nû ûn bo S gon r …co nhïu nû vên n söën S gon…

co nhïu nû nöí dnh nh S gon…co nhïu nû b S gon nhêån hòm…co nhïu nû ä ïën S gon “n” lên… V uän o nhïu nû hû möå lên ûå ïën Sgon, m ö l möå…

NGUYÏÎN THANH BÒNH

Tûâ xa Saâi Goân - töi cöë gùæng àïínhòn, àïí thêëy Saâi Goân qua

aánh mùæt cuãa muön ngûúâi:khi laâ baån, khi laâ ngûúâi tûâng biïët,khöng ñt ngûúâi mònh ngûúäng möå,vaâ coá caã nhûäng ngûúâi töi rêët mongmöåt lêìn gùåp mùåt...

Tûâ Haâ Nöåi, töi thêëy laåi têmtraång nhaâ vùn Nguyïîn Tuên khiöng ngöìi úã chñnh maãnh àêët naâyviïët “Saâi Goân töë ng Myä”: “...Bêëy giúâlaâ àïm muâng hai raång muâng baTïët (31/1/1968) khoaãng 3 giúâ saáng (giúâ Saâi Goân) tûác laâ khoaãng 2 giúâsaáng Haâ Nöåi. Moåi ngaã àûúâng dêîn

vaâo ruöåt Saâi Goân liïìn bõ cùæt àûát...Saâi Goân khöng coá àiïån, chó thùæp bùçng phaáo saáng quên sûå Myä. Nûúác thiïëu, vaâ caã Saâi Goân ùn bùçng àöì

höåp Hoa Kyâ. Caác cûãa haâng àoáng kñn, baánh myâ baán rong àùæt gêëp mêëy lêìn moåi ngaây. Caác cêëp tiïíuhoåc trung hoåc àaåi hoåc àïìu khöng múã cûãa trûúâng. Thaânh phöë Saâi Goân möîi ngaây chó sinh hoaåt coá 6 tiïëng àöìng höì, tûâ 8 giúâ saáng àïën 2 giúâ chiïìu. Ngoaâi giúâ àoá, ngûúâi ài àûúâng seä bõ an ninh Myä nguåy bùænchïët. Trong giúâ àoá thò àûúåc ài,nhûng laåi cêëm ài xe àaåp, cêëm ngöìi xe gùæn maáy, cêëm duâng taâu xuöìng ghe. Vaâ cêëm ài thaânh töëp ba ngûúâi,amen”.

Tûâ Haâ Nöåi cuãa 30 nùm sau àoámaâ töi vêîn caãm thêëy höìi höåp cuângchaâng Trung uáy Buâi Quang Thêån

rúâi quï luáa Thaái Bònh vaâo böå àöåi,röìi khi giúâ khùæc lõch sûã àïën, anhàûúåc lïånh cuâng àaåi àöåi xe tùng cuãamònh tiïën vïì Saâi Goân, nhùçm thùèng

Dinh Àöåc Lêåp vêåy maâ khi vûúåt cêìuSaâi Goân röìi vêîn chûa roä Dinh ÀöåcLêåp nùçm úã àêu. Nhûng röìi BuâiQuang Thêån cuäng àaä khùæc tïnmònh vaâo lõch sûã dên töåc àïí trúãthaânh ngûúâi “cùæm cúâ trïn DinhÀöåc Lêåp”. Haäy cuâng àoåc nhûängdoâng do chñnh Buâi Quang Thêånviïët: “Vûúåt qua cêìu Saâi Goân, caâng vaâo sêu, thaânh phöë trong chiïëntranh vùæng ngùæt, chó coân tiïëng nöí êìm êìm cuãa xe tùng chuáng töi.Nhûäng ngöi nhaâ luáp xuáp chen lêënnhûäng ngöi nhaâ cao têìng àïìu àoáng cûãa im óm nhû nñn thúã chúâ chiïëntranh ài qua. Chuáng töi têåp trung cao àöå quan saát tûâng goác chïët cuãa

caác khu nhaâ, nhûäng con heãm,ngaách phöë, suáng àaån lùm lùmtrong tû thïë sùén saâng chiïën àêëucao àöå, loâng núm núá p lo súå bêë t cûá

Àûúâng phöë Saâi Goân.

A Ã N H : À Ö Ì N G À Û Á C T H A Â N H




caái gò cuä ng coá thïí xaãy ra tûâ nhûä ng chöî êëy... Sûå têåp trung cao àöå laâmcho chuáng töi quïn ài caái nùæng gay gùæt cuãa thaáng tû Saâi Goân. Ngöìi trong xe tùng nhû trong loâ êëp

trûáng, möì höi ai cuäng tuáa ra ûúát àêîm caã quêìn aáo (...).Luác naâ y, ngoaâi Dinh Àöåc Lêåp,

xe tùng, böå binh ta àaä traân vaâo. Töi ruát cúâ giaãi phoáng úã cêìn ùng-ten rabuöåc vaâo, keáo lïn. Laá cúâ giaãi phoáng bay phêìn phêåt trïn noác Dinh Àöåc Lêå p trong bêìu trúâi ngêåp nùæng cuãa thaânh phöë Saâi Goân. Töi haå cúâ xuöëng lêëy buát maáy Trûúâng Sún mang theo ghi vaâo goác dûúái laácúâ doâng chûä: 11 giúâ 30’ ngaây30/4/75, bïn dûúái ghi thïm chûä

Thêån röìi laåi keáo laá cúâ lïn. Töi gêëp laá cúâ nguyå laåi, àem xuöëng nheát vaâo hoâm kñnh xe tùng. Sau naâ y giao laåi cho caán böå baão taâng nhaâ nûúác.

Töi thêë y trong Dinh Àöåc Lêåp,ngoaâi àûúâng phöë, böå àöåi, nhêndên, caã rûâng ngûúâi, rûâng cúâ, rûâng hoa àang hên hoan àoán chaâo chiïënthùæng...”.

... Coá möåt Saâi Goân anh huângtrong chiïën àêëu. Nhûng cuäng coángay möåt Saâi Goân bònh yïn vúáinhûäng êm thanh vaâ caãnh sùæc cuãa

vuâng àêët nhiïåt àúái àêìy quyïën ruä.Ta cuâng söëng laåi vúái doâng vùn lêëplaánh cuãa thi sô Chïë Lan Viïn: “Saâi Goân coân bao nhiïu quyïën ruä,nhûng caái hònh aãnh maâ chiïìu nay töi seä mang ài êëy laâ caái hònh aãnhthay chuyïín, biïën àöí i dõu daâng cuãa phöë röång, trúâi xanh, luác nùçm trïnxe thöí möå , töi àïí cho noá chúã mònhqua phöë xaá (...). Töi phaãi thuá thêåt raàêy rùçng caác phong võ Saâi Goân laâ úãcaã núi xe thöí möå. Chiïëc xe nho nhoã ,maâ göìm bao nhiïu yá nghôa úã trong.Caái maái troân laâm nghô àïën sûå maát meã cuãa nhûäng mui ghe. Caái loâng nghiïng nghiïng cho ta hûúãng caái caãm giaác nûãa ngöìi nghiïm trang,nûãa nùçm raä rûúåi, khöng chaán naãnmaâ cuä ng chùèng khùæ t khe. Caái söë chöî ngöìi, trong böë n chöî : böë n ngûúâi baån, böë n anh em, hay böë n keã thuêånhoaâ cuãa möåt gia àònh...”.

Tûâ Haâ Nöåi, töi nhû àûúåc luöìnsêu vaâo nhûäng con heãm àïí cuângnhaâ vùn Minh Hûúng àùæm say vúáiNhaåc àûúâng phöë : “Cêåu beá rao mò àûúng vö xoám. Êm àiïåu nhñ nhaãnh nhû sûác söëng höìn nhiïn vaâvö tû cuãa cêåu beá truyïìn àûúåc qua

caác thúá súåi cuãa hai thanh tre goä vaâo nhau. Xe mò àêåu ngoaâi àûúâng lúán,gêìn ngaä tû. Cêåu beá tung tùng vaâo heãm nhoã, ngoä cuåt. Tuöíi coân hamchúi. Vûâa goä vûâa nhaãy nhoát. Coá ai

kïu nêëu mò - cêåu chaåy voåt raàûúâng, bûng thûác ùn vö têån nhaâ.Röìi laåi tiïëp tuåc goä... cöëc, cùæc... caâcöëc, cöëc cöëc... caâ cùæc... Tiïë ng nghe liïë ng thoùæng vaâ nhñ nhaãnh, nhöånnhõp vaâ gioân giaä hún, nïëu àûúåc nhiïìu nhaâ kïu nêëu...”.

Tûâ Haâ Nöåi, töi chúåt biïët coân coámöåt Thaânh Löåc khaác êín trong möåtnghïå sô Thaânh Löåc nöíi tiïëng cuãagiúái sên khêëu vaâ àûúåc nhiïìu ngûúâingûúäng möå vúái kyá ûác êëu thú anhmùåc aáo baâ ba trùæng haâng àïm tröën

nhaâ ra öm cêy cöåt àeân bùçng theáptrùæng nhòn thaânh phöë vaâo àïm, àïíröìi lúán lïn anh viïët: “Töi vêîn cûáluön nghô ngúåi maä i àiïìu laå lêîmngöì ngöå vïì caái con àûúâng “caá hêëp” êëy; cuäng möåt möåt àûúâng maâ múái saáng súám àang baán caái thûá àïí ngûúâi ta ùn, thoùæt möåt caái laåi traânàêìy thûá àïí ngûúâi ta àoåc, giöëng nhû con ngûúâi ta luön phaãi cênbùçng caác nhu cêìu vïì tinh thêìn vaâvêåt chêë t möåt caách coá yá thûác, tûånguyïån vêåy”. Àïí röìi, chñnh anh

àûa ra nhêån xeát: “Ngûúâi Saâi Goânbiïët yïu tûâng goác phöë xûa, tûâng con heãm cuä, nhûng laåi vö cuâng vui s ûúáng khi thêëy thaânh phöë mònhsöëng hiïån àaåi hún, vùn minh hún.Saâi Goân khöng chó söë ng cho mònh,maâ coân cho t ûúng lai con chaáumònh, cho thïë hïå mai sau...”.

Cö nhaâ thú treã Vi Thuây Linh, baån töi, tûâng vaâo ra, tûâng duyïnnúå vúái Saâi Goân thò email cho töi:“Saâi Goân àang muâa khö. Tûâ miïìnTrung, àïën Têy Nguyïn haån haán, phûúng Nam khaát nûúác. Chöën phöìn hoa lúán nhêët Viïåt Nam, úãgêìn phña xñch àaåo, nïn nhiïìu nùæng àïën phaát söët! Phaãi chùng vò nùæng noáng maâ luön “múã cûãa àoán gioá”,maâ thaânh phöë luön ài àêìu, àöíi múái, con ngûúâi cúãi múã , tûå nhiïn,thoaãi maái söëng, àaánh giaá vaâ nhònnhêån: Saâi Goân àoán têët caã nhûäng ngûúâi con tûá xûá vïì àêy sinh söëng laâm ùn. Saâi Goân khöng nguã maânûúâm nûúåp àïën - ài, höì nhû luönvöåi vaâng söëng maâ nhû “khöng söëng”, khöng kõp hûúãng thuå thêåt kyä caâng, troån veån. Dên Saâi Goân thûáthiïåt chia seã vúái khaách múái àïën,

ngûúâi nhêåp cû vïì nhõp söëng Saâi Goân - cuöën phim 36 hònh/giêy,khiïën ngûúâi ta bõ cuöën huát, lao vaâo àïën mûác khöng kõp nhúá àiïìu gò cuåthïí. Nhûng cûá möîi lêìn ài xa laåi

nhúá sûå “rûåc lûãa”, êìm aâo cuãa noá, laåi mong trúã vïì... (...) Saâi Goân àaáng súåvò àöng quaá thïí, nhiïìu ngûúâi dênchaåy xe vöåi vaä quïn luêåt lïå àïënmûác nhûäng khaách Têy ba lö tuå têåp úã khu phöë Têy Àïì Thaám, PhaåmNguä Laäo àaä truyïìn nhau kinhnghiïåm xï dõch: “ÚÃ Saâi Goân, cûánhùæm mùæt maâ qua àûúâng, chûáàûâng chúâ tñn hiïåu àeân hay tòmvaåch trùæng cho ngûúâi ài böå”. Saâi Goân àaáng yïu khöng chó úã nhûäng cöng trònh haâo nhoaáng maâ coân

àaáng nhúá úã nhûäng heãm sêu,nhûäng khu nhaâ lam luä xêå p xïå,nhûäng ngûúâi dên baán àöì lùåt vùåt àïën mûác khöng thïí lùåt vùåt hún (...).Bònh yïn lùæ m, dêîu buöíi saáng vaâàïm àïìu àûúåc àaánh thûác tûng bûâng búãi êm thanh cuãa ngûúâi xe,mò goä (xûåc tùæc), têím quêët, tiïëng xe àêíy rong baán àuã thûá haâng tûâ traái cêy, xöi nhiïìu maâu, nhûäng nhaâhaâng sang troång hay quaán coác àuãthûá àöì nhêåu bònh dên (khö caá, khö mûåc, xoaâi xanh ùn vúái mùæm ruöëc)

cho caác doanh nhên hay caác öng baângheâo huát thuöëc rï cuäng coá thïí xaãlaáng, xaã xuá paáp möîi chiïìu vïì. Boâbña, huã tiïëu, nhûäng quêìy sêm laånh1.000 à/ly, xe ba gaác chúã dûâa baánnûúác ngay taåi chöî ; riïng sùæn hêëp,ngö luöåc do nhiïìu ngûúâi tûâ quï Bùæc vaâo mûu sinh...”.

* * * ...Saâi Goân cuãa baån. Saâi Goân cuãa

töi.Trong möåt Saâi Goân lúán, coá

nhiïìu Saâi Goân nhoã...Töi àaä thêëy Saâi Goân trong mùæt

cuãa nhiïìu ngûúâi; àaä thêëy Saâi Goân úãnhûäng goác, nhûäng àiïím khaácnhau; thêëy Saâi Goân trïn cao, SaâiGoân dûúái thêëp...

Vaâ töi tin, cuäng nhû töi, möîingûúâi seä coân tiïëp tuåc phaát hiïån ranhûäng goác nhûäng àiïím khaác nûäaàïí thïm hiïíu, thïm yïu vaâ muöënàùåt chên àïën maãnh àêët phoángtuáng vúái kyá ûác àan vaâo hiïån taåi;vúái thúâi tiïët cuãa mûa, cuãa nùæng,cuãa gioá vaâ mang caái tïn gêìn guäimaâ quyïën ruä: Saâi Goân.v

Haâ Nöåi, 4/2005





Êm vangcuãa nghïå thuêåt Ca truâLêu ny, khön ñnû ä nhêm lênc ru l nhïå huêåu êëp hûånlûu, u ên lp

qun vïn u snnhn rö, hñh hû än v hûn lå.

HOAÂNG BÑCH NGOÅC

Thêåt ra àêy laâ nghïå thuêåt cuãa nhêndên tûâ nhên dên maâ ra, àaä coá tuöíiàúâi gêìn 10 thïë kyã cuâng thúâi vúái

nghïå thuêåt Cheâo. Vua Lyá Thaái Töí laâ

ngûúâi coá cöng gêy dûång nghïå thuêåt Catruâ trong cung àònh tûâ thuúã manh nha.Àaåi Viïåt sûã kyá toaân thû viïët: “Ban nûä

nhaåc cung àònh coá con haát Àaâo thõ gioãinghïì cêìm ca àûúåc vua Lyá Thaái Töí banthûúãng”. Nhû vêåy, Ca truâ coá tûâ thúâi Lyávaâ caái nöi cuãa noá laâ Cöí Àaåm - NghiXuên - Haâ Tônh, àêy cuäng laâ maãnh àêëtsinh ra hoùåc nuöi dûúäng nhûäng danh

nhên vùn hoáa nhû Nguyïîn Du, NguyïînCöng Trûá, La Sún Phu Tûã NguyïînThiïëp... Vò vêåy maâ Liïn hoan Ca truâ Nghïå nhên àaân àaáy.

Tiïë t muåc chaâo mûâng cuãa CLB Ca truâ Thaái Haâ taåi Liïn hoan.

Nghïå nhênNguyïîn Thõ•Truác.




toaân quöëc lêìn àêìu tiïn àûúåc töíchûác taåi Haâ Tônh vaâ Haâ Nöåi.

Sau nhûäng ngaây thi taâi trïn caáinöi Ca truâ Nghi Xuên, caác nghïånhên nhiïìu thïë hïå laåi keáo vïì Vùn

Miïëu – Quöëc Tûã Giaám (Haâ Nöåi)tiïëp tuåc àua taâi. Liïn hoan Ca truâlêìn naây coân thu huát rêët àöngnhûäng chuyïn gia nghïå thuêåt dêntöåc, àùåc biïåt coá GS.TS Trêìn VùnKhï – ngûúâi àaä gêìn nûãa thïë kyãnghiïn cûáu nghïå thuêåt Ca truâ. TaåiLiïn hoan naây, öng vûâa laâ tû vêëncho Ban giaám khaão, vûâa laâ ngûúâiphên tñch sêu caác yïëu töë ca haát vaâêm nhaåc àùåc sùæc cuãa Ca truâ cho caácviïn quan vaâ àaâo nûúng cuäng nhû

nhaåc cöng, àöìng thúâi öng cuäng laângûúâi tham mûu cho Böå Vùn hoáaThöng tin trong viïåc lêåp höì sú àïìnghõ UNESCO cöng nhêån Ca truâ laâDi saãn vùn hoáa phi vêåt thïí cuãanhên loaåi.

Sên Vùn Miïëu chêåt kñn ngûúâixem kïí caã khaách du lõch nûúácngoaâi àûáng, ngöìi trêåt tûå trong caáikhöng gian tônh lùång úã chöën vùnhiïën tön nghiïm. Têët caã hûúáng vaâosên khêëu àang diïîn ra nhûäng àiïåumuáa Boã böå, muáa Baát dêåt ... do haângchuåc vuä nûä treã trung àïën tûâ ThaáiBònh vaâ Àöng Anh (Haâ Nöåi) biïíudiïîn.

Àêy laâ nhûäng àiïåu muáa trongsên khêëu Ca truâ àaä coá tûâ xûa trongcung àònh, múái àûúåc khöi phuåc,coân nhiïìu hònh thûác biïíu diïîn kïëthúåp khaác chûa àûúåc khai thaác. Vòtheo PGS Vuä Nhêåt Thùng – chuyïngia nghiïn cûáu Ca truâ thò, ngaây

xûa Ca truâ àûúåc triïìu àònh phongkiïën àêìu tû xêy dûång thaânh möåtloaåi hònh nghïå thuêåt biïíu diïîntöíng húåp (ca, muáa, nhaåc vaâ troâdiïîn), coá sûã duång tröëng chêìu loaåito gêìn nhû trong sên khêëu Tuöìng.Nhûng àïën sau naây, khi Ca truâ trúãlaåi vúái dên gian thò phaãi tiïët giaãm

biïn chïë, khöng coân troâ diïîn vaâmuáa têåp thïí nûäa, nïn caác quanviïn boã tröëng (chêìu) lúán àïí duângtröëng chêìu nhoã nhû ta thêëy hiïånnay – möåt nghïå thuêåt àún giaãn chócoá möåt ca nûúng, möåt nhaåc cöngàaân àaáy vaâ möåt quan viïn cêìmchêìu maâ vêîn mang tñnh baác hoåc

Sûác hêëp dêîn cuãa Ca truâ laâ kyäthuêåt haát, khöng chó coá haát maâ coânngêm vaâ luyïën laáy, rung, û... hïëtsûác tinh tïë àïí diïîn taã têm traång cuãanhûäng nhên vêåt àêìy phûác taåp nhû baâi “Tyâ baâ haânh” cuãa Baåch Cû Dõnoái vïì cuöåc àúâi truên chuyïn cuãamöåt ca nûúng khi hûúng sùæc àaä múâphai. Baâi “Höìng höìng Tuyïët tuyïët” cuãa Dûúng Khuï cuäng laâkhuác ca trûä tònh maâ chó coá Ca truâmúái löåt taã àûúåc caái thêìn cuãa noá.

Caái khoá cuãa ca nûúng laâ vûâahaát vûâa goä phaách bùçng caã àöi baântay mïìm maåi, tiïëng phaách vûâa giûänhõp, vûâa hoâa quyïån vúái àiïåu haát,lúâi ca. Coá thïí so saánh nhûäng àiïåuhaát trong Ca truâ vúái nhûäng àiïåuhaát khoá nhêët trong nghïå thuêåtTuöìng nhû haát khaách, haát têîu maä,xûúáng... Thïë maâ taåi Liïn hoan Ca

truâ lêìn naây coá nhiïìu diïîn viïn treãhaát hay nhû Nguyïîn Kiïìu Anh,Nguyïîn Thu Thaão úã CLB Thaái Haâ,Phaåm Thõ Mêån úã CLB Löî Khï (HaâNöåi), Nguyïîn Thõ Cung CLB DênChuã, Àoaân Thõ Chinh úã CLB Trungtêm VHTT Haãi Dûúng vaâ NguyïînThõ Minh Hùçng úã CLB Ca truâ Bùæc

Ninh... Ngoaâi ra caác nghïå nhênàaân àaáy Nguyïîn Phuá Àeå (HaãiDûúng), nghïå nhên tröëng chêìuNguyïîn Vùn Muâi (Haâ Nöåi) cuängàûúåc thûúãng Huy chûúng Vaâng vaâdiïîn viïn treã Nguyïîn Khaánh Linhúã CLB Ngaäi Cêìu (Haâ Têy) àoaåt giaãidiïîn viïn triïín voång.

Ban giaám khaão vaâ khaán giaã hïëtsûác ngûúäng möå diïîn viïn treã ÀoaânThõ Chinh (23 tuöíi) úã Haãi Dûúngàaä àaåt àûúåc caác tiïu chuêín thanhvaâ sùæc veån toaân nïn vûâa àûúåcthûúãng Huy chûúng Vaâng, vûâaàûúåc trao xiïm aáo Àaâo nûúngtrong lïî tön vinh truyïìn thöëng hïëtsûác long troång nhû caác vua quanngaây xûa àaä laâm.

Nhûäng hònh thûác khen thûúãng,tön vinh naây nhû möåt thöng àiïåpvïì sûå phuåc hûng vùn hoáa dên töåc,laâ möåt àöëi troång cuãa caác xu hûúángvùn nghïå thûúng maåi.

Sau nhiïìu nùm thaáng mai möåt,laäng quïn, nhúâ coá sûå quan têm cuãaÀaãng vaâ Nhaâ nûúác vúái nhûängchñnh saách àuáng àùæn cuâng vúáinhûäng viïåc laâm cuå thïí, nïn Ca truâàang dêìn dêìn àûúåc phuåc höìi...v

Trao giaãi thûúãng cho caác nghïå nhên tham gia LH Ca truâ.

GS.TS Trêìn Vùn Khï, Cuåc phoá CuåcNTBD Lï Chûác vaâ nghïå nhên Ca truâ





“cöåi xûa” (kh bn:àû Hïín, åo dïn:NSÛt Lï chû) l ïëmuå hm Höå dïnSên khêëu c lûnhuyïn nhïåp onquöë nùm 2005 å tP.Hö chñ Mnh u Nhh c lûn VïåNm. àêy l möå v

dïn ron söë 19 v ï hïån å hm dûåhöå dïn n y.

sûå trúã vïì vúái nghôalúán cuãa dên töåc!

‘ Coäi xöa ’




TRÊÌN BAÃO HÛNG

Coá thïí noái chûa bao giúâ àïì taâihiïån àaåi laåi chiïëm ûu thïëtuyïåt àöëi trong möåt höåi diïîn

Sên khêëu Caãi lûúng (19/23), búãiBan töí chûác khöng chêëp nhêån caácàïì taâi daä sûã, huyïìn thoaåi. Nhûng“Cöåi xûa” cuãa Nhaâ haát Caãi LûúngViïåt Nam vêîn àûúåc ghi àiïím vïì àïìtaâi, búãi höåi diïîn töí chûác taåi TP. HöìChñ Minh vaâo àuáng dõp kyã niïåm 30nùm giaãi phoáng miïìn Nam maâ laåiphaãn aánh khaá xuác àöång têëm loângnhúá vïì cöë hûúng cuãa nhûäng ngûúâixa xûá möåt thúâi lúä bûúác vaâ têëm loângnhên hêåu võ tha cuãa quï hûúng, àêëtnûúác àöëi vúái hoå.

“Cöåi xûa” laâ möåt cêu chuyïån buöìn, nhiïìu dùçn vùåt cuãa cûåu trungtaá khöng quên nguåy Lï Bùæc (TrungKiïn àoáng) giûäa möåt bïn laâ tònhcaãm vúái quï hûúng vaâ möåt bïn laâsûå hêån thuâ muâ quaáng keáo daâi suöëtgêìn 30 nùm. Sinh ra trong möåt giaàònh cöng giaáo, nùm 1945 múái gêìnmöåt chuåc tuöíi àêìu cêåu beá Lï Bùæcàaä phaãi di cû vaâo Nam theo chênChuáa. Röìi nùm 1975 chïë àöå SaâiGoân suåp àöí, Lï Bùæc cuâng gia àònhdi taãn vaâ öng trûåc tiïëp chûáng kiïëncaái chïët tûác tûúãi cuãa vúå con trïn biïín (Hoaâi Hûúng, con gaái Lï Bùæchiïån laâ àûáa con duy nhêët cuãa öngkhi öng lêëy baâ Xaâ No trïn àêët Myä).Àaáng leä phaãi cùm giêån boån baánnûúác vaâ cûúáp nûúác thò Lï Bùæc laåihûúáng sûå hêån thuâ vïì phña nhûängngûúâi cöång saãn, búãi öng cho rùçngvò hoå maâ öng phaãi tha hûúng, phaãi

tan naát gia àònh. Trong khi baâ XaâNo (Thuáy Liïn àoáng), Hoaâi Hûúng(Höìng Haånh àoáng) àau àaáu nöîithûúng nhúá quï hûúng vaâ muöën

àûúåc vïì thùm thò Lï Bùæc laåi cêëmàoaán, vò öng nghô rùçng nhûäng

ngûúâi cöång saãn chiïën thùæng seäkhöng tha thûá cho öng búãi quaängthúâi gian öng cöång taác vúái phña bïnkia. Röìi àïën khi Hoaâi Hûúng thathiïët yïu Hoâa Bònh (Maånh Huângàoáng), möåt nghiïn cûáu sinh àïën tûâViïåt Nam, Lï Bùæc sùén saâng cho àöitreã kïët duyïn nhûng vúái möåt àiïìukiïån laâ Hoaâi Hûúng khöng àûúåcvïì Viïåt Nam vaâ Hoâa Bònh phaãi úãlaåi Myä àïí nöëi nghiïåp taåi cöng tylúán cuãa öng.

Têët nhiïn laâ Hoâa Bònh khöng

àöìng yá, búãi anh khöng thïí xa quïhûúng, xa meå giaâ vaâ em gaái. KhiClark, möåt cûåu chiïën binh Myä(Xuên Thöng àoáng) – baån thêncuãa Lï Bùæc, sang Viïåt Nam trúã vïìcho Lï Bùæc biïët nhûäng thay àöíi cuãaViïåt Nam vaâ thaái àöå cuãa nhên dênViïåt Nam vúái cûåu binh Myä, öngvêîn nûãa tin nûãa ngúâ. Röìi Lï Bùæcquyïët àõnh vïì Viïåt Nam. Öng àaächûáng kiïën ngöi möå cuãa cha meåöng mêëy chuåc nùm qua vêîn àûúåc baâ meå quï hûúng tröng nom,hûúng khoái, àûúåc gùåp baâ Nïët(NSÛT Vûúng Haâ àoáng), meå cuãaHoâa Bònh - ngûúâi mêëy chuåc nùm úãvêåy nuöi con khön lúán sau khichöìng bõ maáy bay Myä nguåy neám bom giïët haåi. Trúã vïì Myä, Lï Bùæcnhû bõ löåt xaác, öng ên hêån vò töåi löîicuãa mònh vaâ cuäng rêët caãm àöångtrûúác nghôa tònh cuãa quï hûúng.Àöi baån treã Hoâa Bònh – HoaâiHûúng àûúåc àöìng yá cho xêy dûångvaâ trúã vïì Viïåt Nam.

“Cöåi xûa” khaá sùæc saão, tinh tïëkhi khùæc hoåa tñnh caách vaâ têm lyácaác thïë hïå ngûúâi Viïåt úã nhûäng võthïë khaác nhau, nhû Hoâa Bònh, thïë

hïå treã lúán lïn úã trong nûúác, nhû Hoaâi Hûúng sinh ra vaâ lúán lïn taåi

nûúác ngoaâi; röìi nhûäng thïë hïå trûúácnhû baâ Nïët, ngûúâi baám truå taåi quïhûúng vaâ Lï Bùæc - Xaâ No nhûängngûúâi di taãn ra nûúác ngoaâi vúáinhiïìu mùåc caãm... Möîi ngûúâi vúái võtrñ cuãa mònh coá caách nhòn vaâ caãmnghô rêët khaác nhau - coá khi àöëiàõch nhau, nhûng trong chiïìu sêucuãa têm khaãm hoå àïìu coá tònh yïu,sûå gùæn boá vúái quï hûúng àêët nûúáctrûúác nghôa lúán cuãa caách maång vaâdên töåc, hoå dêìn dêìn trúã nïn hiïíunhau vaâ gùæn boá vúái nhau. Coá thïí

noái vúã diïîn khaá thaânh cöng khiphaãn aánh xu thïë têët yïëu xoáa boã mùåccaãm, xoáa boã hêån thuâ, àoaân kïët xêydûång àêët nûúác cuãa nhûäng ngûúâiViïåt Nam sau 30 nùm giaãi phoáng,duâ trûúác kia hoå àûáng úã àêu.

Vúã diïîn coân hêëp dêîn ngûúâixem búãi tñnh caách nhên vêåt khaá àadaång, nhiïìu chiïìu vaâ caác nghïå sôcuãa Nhaâ haát Caãi lûúng Viïåt Namàïìu àaãm nhiïåm töët vai diïîn cuãamònh, tuy möåt vaâi ngûúâi vêîn chûakïët húåp àûúåc nhuêìn nhuyïîn giûäahaát vaâ diïîn. Àùåc biïåt laâ NSÛTVûúng Haâ àaä thïí hiïån rêët xuácàöång vai ngûúâi meå miïìn Namnhên aái vaâ bao dung. Nhûúåc àiïímtûâng thêëy cuãa Caãi lûúng àïì taâihiïån àaåi laâ möåt “vúã kõch noái coáhaát”, àaä àûúåc àaåo diïîn Lï Chûáckhùæc phuåc khaá triïåt àïí trong “Cöåi xûa” vaâ möëi liïn hïå giûäa noái - haátvaâ diïîn, giûäa chñnh luêån vaâ trûätònh àûúåc xûã lyá khaá tinh tïë. Chótiïëc laâ caác taác giaã coân tham nhiïìu

yá tûúãng vaâ chi tiïët nïn vúã diïîn coáchöî coân röëi vaâ rûúâm raâ. Röìinhûäng maân haát muáa coân bõ laåmduång, bõ keáo quaá daâi. v





THAÃO CHI

Pho sûã thi àöì söå bùçng

hònh aãnh

“Giaã i phoáng Saâi Goân” àûúåc traãidaâi tûâ trêån têë n cöng cuãa quên ta giaãiphoáng Buön Ma Thuöåt àïë n ngaâymiïìn Nam hoaân toaân giaãi phoáng. Àoá

laâ nhûäng cuöåc töíng àöång viïn sûácngûúâi, sûác cuãa tûâ hêåu phûúng miïìnBùæc vaâo chiïë n trûúâng miïìn Nam, laânhûäng trêån àaánh taáo baåo, saáng taåocuãa quên giaãi phoáng úã Xuên Löåc,Àöìng Duâ, Nûúác Ngoåt, laâ nhûäng trêånphaáo kñch dûä döåi cuãa ta vaâo sên bay

Biïn Hoâa, Tên Sún Nhêët, laâ sûå kiïånMyä lêåp nöåi caác múái do Dûúng VùnMinh laâm Töíng thöë ng thay NguyïînVùn Thiïåu, cöë giûä Saâi Goân, Biïn Hoâa

vaâ àöìng bùçng söng Cûãu Long, laâquyïë t àõnh cuãa Böå Chñnh trõ vaâ Trungûúng Àaãng têë n cöng vaâo 5 àiïímtroång yïë u cuãa Saâi Goân àïí giaãi phoángthaânh phöë , laâ nhûäng cuöåc ruát chaåy, ditaãn höîn loaån cuãa Myä vaâ nguåy quên,nguåy quyïìn Saâi Goân... Böå phim taái

hiïån haâng chuåc àaåi caãnh, haâng trùmcaãnh vûâa vaâ nhoã, haâng trùm nhênvêåt chñnh, thûá, haâng vaån nhên vêåtquêìn chuáng cuâng vúái maáy bay, xe

N y 27/4/2005, böå phm “giaã i phoá n Saâi goân” är mùæ khn ron å phm ky nïåm 30 nùm phon mïn Nm, höën nhêë êë nû. àêy lmöå böå phm hu hu sûå qun êm hu y ùå bïåu dû luêån, khön hó vò no l möå “pho sû h” vï

dêëu möë qun roån u lh sû dên öå m on bno ûå lm ron möå h n ky luå: 13 nùm, oknh phñ khöín lö , möå ïkñp sn åo ö söå , rqu h åo dïn, hu hu hn huå uöå höåho vï quên sûå , nhïå huêå, lh sû...

PHIM “GIAÃI PHOÁNG SAÂI GOÂN”:

Pho sûã thi àiïån aãnhvïì àaåi thùæng muâa xuên




tùng, phaáo kñch... taåo thaânh möåt bûáctranh hoaânh traáng. Àùåc biïåt, gêìn 100nhên vêåt lõch sûã cuãa caã hai bïn chiïë ntuyïë n seä xuêë t hiïån: phña quên giaãiphoáng laâ Töíng Bñ thû Lï Duêín, Àaåi

tûúáng Voä Nguyïn Giaáp, Tûúáng VùnTiïën Duäng, Trêìn Vùn Traâ..., phña bïnkia laâ Àaåi sûá Myä Martin, TûúángWaydand, Töíng thöë ng Nguyïîn VùnThiïåu, Dûúng Vùn Minh...

Nhûng nhûäng chuyïån ngûúâi thêåtviïåc thêåt chó àûúåc duâng laâm nïìn chonhûäng saáng taåo nghïå thuêåt. Nhûängcaãnh trong phim àûúåc xêu chuöîi búãisöë phêån cuãa hai nhên vêåt hû cêë u: Sû àoaân trûúãng quên Giaãi phoáng TrêìnDu vaâ Àaåi taá nguåy Nguyïîn Thaânh –möåt ngûúâi àïë n luác hy sinh múái biïë t

con trai chñnh laâ möåt chiïë n sô trongSû àoaân mònh, möåt ngûúâi luön phaãisöë ng trong nhûäng àêë u tranh, dùçn vùåt,cùng thùèng, àïí röìi cuöë i cuâng gianhêåp haâng nguä quên giaãi phoáng...Àan xen trong phim coân laâ nhûängcêu chuyïån xuác àöång: àöi vúå chöìngmúái chó àûúåc hûúãng haånh phuác ngùænnguãi trong àïm tên hön, sau haimûúi nùm gùåp laåi nhau trong ngaâygiaãi phoáng thò àêìu àaä baåc, möåt nûäbiïåt àöång Saâi Goân yïu möåt chiïë n sô xe tùng miïìn Bùæc, khi àoán nhau úã

àêìu cêìu Bònh Triïåu thò anh chiïë n sô bõbùæn leán... Trong phim, haånh phuác, söë phêån cuãa möîi con ngûúâi hoâa quyïånvúái söë phêån cuãa dên töåc...

Haânh löå nan!Àïí böå phim ra mùæt khaán giaã, ïkñp

saáng taåo àaä phaãi vêë t vaã suöë t 13 nùmtrúâi roâng raä. Nùm 1992, kõch baãn “Saâi

Goân – Vêì n thùæng vuát lïn cao” cuãa taácgiaã Hoaâng Haâ àûúåc thöng qua,nhûng laåi khöng tòm àûúåc kinh phñsaãn xuêët. Sau àoá, kõch baãn àûúåcchónh sûãa, böí sung búãi nhoám taác giaãNguyïîn Trêìn Thiïët, Long Vên,Nguyïîn Àùng Thûåc, Vuä Vùn Kha vaâcaác cöë vêë n lõch sûã, quên sûå, nghïåthuêåt... Qua nhiïìu lêìn sûãa chûäa, kõchbaãn chñnh thûác àûúåc Böå VHTT duyïåtvaâo nùm 1999 vúái tïn goåi “Giaãi phoáng Saâi Goân” vaâ giao cho Haängphim truyïån Viïåt Nam thûåc hiïån vúái

kinh phñ 12,5 tó àöìng. Àaåo diïîn LongVên – ngûúâi àaä laâm caác phim “Biïåt àöång Saâi Goân” , “Heån gùåp laåi Saâi Goân” ... àûúåc giao laâm àaåo diïîn böåphim. Thaáng 3/2001, nhûäng thûúácphim àêìu tiïn chñnh thûác àûúåc bêë mmaáy.

“Giaã i phoáng Saâi Goân” laâ böå phimnghïå thuêåt, nhûng coá àïì taâi lõch sûãhiïån àaåi nïn àoâi hoãi àöå chñnh xaác vaâchên thêåt cuãa sûå kiïån, nhêë t laâ nhiïìunhên vêåt coá thêåt trong phim hiïån vêîncoân söëng. Àiïìu naây buöåc nhûäng

ngûúâi laâm phim phaãi cêín troång trongtûâng sûå kiïån, tûâng chi tiïë t. Coá nhûängchi tiïë t tuy nhoã, nhûng khiïë n àoaânlaâm phim phaãi mêë t rêë t nhiïìu thúâi

gian, cöng sûác: àïí coá àûúåc chiïë c ti vitrong caãnh Töíng thöë ng Thiïåu ngöìixem tivi nùm 1975, nhoám àaåo cuå àaäphaãi maây moâ tòm kiïëm, lùæp gheáp tûâlinh kiïån cuãa nhûäng chiïë c ti vi àúâi cuä

trong suöë t möåt thaáng, àïí quay caãnhxe tùng vûúåt söng Saâi Goân, àoaân laâmphim laåi phaãi haânh quên ra Bùæc quaytaåi möåt caái höì lúán úã Bùæc Ninh, àïíthûåc hiïån caãnh maáy bay neám bomgêy chaáy nöí, xe tùng huác àöí cöíngDinh Àöåc Lêåp phaãi chúâ caã thaáng trúâiàïí xin pheáp quay... Thïm vaâo àoá,viïåc phuå thuöåc lúán vaâo caác àún võ böåàöåi vïì maáy moác, xe tùng, maáy bay vaâsûác ngûúâi (2.000 chiïë n sô vaâo vaiquên giaãi phoáng vaâ quên nguåy) cuângvúái viïåc phaãi tòm diïîn viïn giöë ng vúáinhûäng nhên vêåt coá thêåt caâng khiïë nthúâi gian quay phim keáo daâi, mêë t 4nùm múái xong.

Nhûng chùång àûúâng gian nancuãa “Giaã i phoáng Saâi Goân” vêîn chûadûâng laåi àoá. Khi böå phim gêìn vïì túáiàñch, chó coân phêìn hêåu kyâ thò àaåodiïîn Long Vên ngaä bïånh nùång,khöng thïí laâm viïåc àûúåc. Nùçm trïngiûúâng bïånh, öng cûúng quyïëtkhöng chõu àïí ngûúâi khaác tiïë p tuåcphêìn viïåc cuãa mònh. Tuy nhiïn, ngaâykyã niïåm 30 nùm giaãi phoáng Saâi Goânàaä cêån kïì, khöng thïí chêìn chûâ àûúåc

nûäa, Cuåc Àiïån aãnh àaä quyïë t àõnhgiao cho àaåo diïîn Vuä Xuên Hûng,möåt àaåo diïîn tûâng laâ chiïë n sô quayphim giaãi phoáng thúâi chöëng Myä, laâm



HOAÂNG CHÛÚNG

Anh Vuä Kyâ laâ ngûúâi thû kyálêu nhêët cuãa Baác Höì, tûâ luácBaác laâm Chuã tõch nûúác

(nùm 1945) àïën ngaây Baác ra ài(2/9/1969). Caâng laâm viïåc, Baác Höìcaâng tin tûúãng ngûúâi giuáp viïåc cuãa

mònh vaâ gêìn nhû giao phoá chotoaân böå cöng viïåc “tay hoâm chòakhoaá” tûâ viïåc ùn, úã, ài laåi cuãa Baác(ùn moán gò, ài thùm núi naâo, tiïëpkhaách naâo... kïí caã ài thùm caácnûúác).

Thúâi kyâ xêy dûång CNXH trïnmiïìn Bùæc, Chñnh phuã phaãi huyàöång möåt lûåc lûúång TNXP ài xêydûång àêët nûúác, vúái lúâi kïu goåi cuãaBaác: “Khöng coá viïåc gò khoá/Chó súåloâng khöng bïìn/Àaâo nuái vaâ lêëp biïín/Quyïët chñ ùæt laâm nïn”. Àêy

cuäng laâ möåt chiïën dõch, möåt mùåttrêån röång lúán àêìy gian khöí, cêìnphaãi coá möåt ngûúâi chó huy, möåttöíng tû lïånh àuã àûác, àuã taâi, nïnBaác àaä cûã ngûúâi thû kyá cuãa mònh –anh Vuä Kyâ – laâm Töíng àöåi trûúãngTNXP. Baác àaä trûåc tiïëp cêëp choanh möåt túâ giúái thiïåu rêët àùåc biïåtvúái nöåi dung: “À/c Vuä Kyâ, ngûúâi cao 1m56, phuå traách thanh niïnxung phong, àûúåc pheáp ài àïën caác núi cêìn cho cöng viïåc. Höì Chñ Minh”

Dûúái sûå chó huy cuãa anh VuäKyâ, haâng vaån TNXP àaä àaâo nuái vaâlêëp biïín, khai phaá àêët hoang xêydûång cöng trûúâng, xêy dûångàûúâng taâu hoaã v.v... Anh coânthaânh lêåp Àoaân vùn cöng TNXPmaâ töi coá vinh dûå tham gia nïnàûúåc biïët anh vaâ ngûúäng möå anhtûâ àoá.

Sau khi caác töí chûác TNXP àaäöín àõnh, anh Vuä Kyâ laåi àûúåc BaácHöì triïåu vïì tiïëp tuåc laâm thû kyá choBaác, mùåc duâ toaân àoaân TNXP trïnmiïìn Bùæc àïìu muöën ngûúâi chó huygiaâu kinh nghiïåm laâ Vuä Kyâ vêîn úãlaåi “trêån àõa” vúái mònh.

Laâm thû kyá cho Baác Höì, anhVuä Kyâ khöng nhûäng laâ möåt nhaâ töíchûác gioãi maâ coân laâ nhaâ ngoaåi giaotïë nhõ, khi àoán nhûäng àoaân khaáchquöëc tïë àïën thùm vaâ laâm viïåc vúái

Baác Höì. Àùåc biïåt, anh Vuä Kyâ coân laângûúâi caán böå “vi haânh” rêët gioãi.Anh thûúâng àoáng giaã möåt nöngdên, hoùåc möåt caán böå thûúâng naâoàoá ài xuöëng cú súã tòm hiïíu tònhhònh röìi vïì baáo caáo vúái Baác Höìtrûúác khi Baác àïën thùm, nïnnhûäng caán böå laänh àaåo àõaphûúng nhiïìu khi rêët kinh ngaåc vòsao Baác Höì laåi biïët àûúåc caã nhûängchuyïån hay, caã nhûäng chuyïån yïëukeám úã àõa phûúng mònh vaâ caán böåmònh. Anh Vuä Kyâ chó tiïu deâ xeãn,tiïët kiïåm tûâng àöìng àïí laâm vöëncho Baác ài höî trúå ngûúâi ngheâo,ngûúâi cö àún, taân têåt. Chñnh phêímchêët trong saáng cuãa anh maâ BaácHöì coi anh laâ möåt ngûúâi giuáp viïåctêm àùæc nhêët, nïn rêët tin úã anhtrong moåi cöng viïåc “nöåi trúå” vaâ“ngoaåi vuå” keáo daâi tûâ luác Töíngkhúãi nghôa cho àïën ngaây 2/9/1969– ngaây Baác ài xa.

Biïët Baác Höì laâ ngûúâi rêët yïunghïå thuêåt dên töåc nïn anh Vuä Kyâ

thûúâng xuyïn töí chûác nhûäng buöíi biïíu diïîn cho Baác xem, hoùåc töíchûác nhûäng buöíi ùn cúm thên mêåtgiûäa Baác vaâ caác nghïå sô. Hêìu hïët

caác nghïå sô tïn tuöíi nhû Lïå Thi(Tuöìng vaâ Baâi choâi), AÁi Liïn (Caãilûúng), Nguyïîn Thõ Thêm (Cheâo),Song Thao (Dên ca Nghïå Tônh)...àïìu àûúåc Baác Höì múâi ùn cúm vaâ

haát cho nghe.NSÛT cheâo Kim Liïn kïí:“Ngaây 20/12/1968 Àoaân cheâoNam Haâ àûúåc T.Û múâi lïn diïîn vúã“Trêìn Quöëc Toaãn ra quên” , diïînxong Àoaân chuêín bõ vïì thò anh VuäKyâ ài àöi guöëc möåc maâ anh chõ emnghïå sô thûúâng goåi thên mêåt “anhguöëc möåc” túái nhaâ khaách söë 8 ChuVùn An thùm hoãi àöång viïn chuángtöi rêët têån tònh. Anh hoãi: “Caác emlïn Haâ Nöåi biïíu diïîn cho T.Û xemxong, bêy giúâ coá nguyïån voång gònûäa khöng?”. Chuáng töi traã lúâi:Nhúâ anh taåo àiïìu kiïån cho chuángem àûúåc vaâo biïíu diïîn cho Baácxem. Anh Kyâ vui veã traã lúâi: “Töi seävïì xin yá kiïën Baác, chiïìu, töi baáolaåi”. Àuáng chiïìu höm àoá anh laåiàïën baáo cho chuáng töi Baác àaä nhêånlúâi. Röìi anh àûa chuáng töi túái têånnhaâ saân cuãa Baác trong khu vûúânPhuã Chuã tõch. Höm àoá, Baác hoãichuyïån chuáng töi rêët nhiïìu vaâchuáng töi cuäng haát nhiïìu àiïåu dên

ca cho Baác nghe. Baác rêët thñch,tûúãng chûâng nhû Baác nghe hoaâikhöng chaán, nhûng anh Vuä Kyângûúâi àiïìu khiïín moåi chûúng



Nhúá anh Vuä KyâNgûúâi thû kyá têån tuåy cuãa Baác Höì

co leä ä o lên ûåùåp nh Vuä Ky ïu nh möå on nû hêëpêåm o möå êëm lon

röån m v nuå ûû un oån no êëmp o sû hnh phuåbêë ky öë ûån no.




trònh cuãa Baác, àïí àaãm baão sûáckhoeã cho Baác, àaä nhùæc chuáng töi laânïn dûâng laåi vaâ heån dõp khaác, anhseä taåo àiïìu kiïån cho vaâo thùm Baác.Nhû anh Vuä Kyâ heån lêìn sau, àêìu

thaáng 8/1969, trûúác khi Baác mêët,sau khi ài diïîn úã Paris vïì, chuángtöi laåi àûúåc anh Vuä Kyâ töí chûác chovaâo Phuã Chuã tõch thùm vaâ ùn cúmvúái Baác, coá anh Vuä Kyâ cuâng ùn. Baáchoãi:

- Kim Liïn ài Têy vïì chùæc theâmcanh cua lùæm nhó?

- Chaáu theâm lùæm Baác aå! – KimLiïn traã lúâi.

Baác baão: Höm nay Baác chochaáu ùn canh cua vúái caâ. Chaáu ùnàûúåc mêëy baát?

- Kim Liïn traã lúâi: Daå, baãy baát aå!Baác Höì quay sang anh Vuä Kyânoái vui:

- Thïë laâ noá ùn hïët phêìn cuãa haiBaác chaáu ta àêëy.

Ùn gêìn xong, anh Vuä Kyâ baãotöi ngêm thú cho Baác nghe. Töingêm baâi thú “Àoaá sen höìng” cuãaàöìng chñ Xuên Thuyã saáng taác taåiParis tùång Kim Liïn:

Kim Liïn vûâa ngêm cêu:“Kim Liïn nay úã Nam Haâ...” Baác liïìn ngùæt vaâ baão:

“Kim Liïn vöën úã Nam Àaânchûá”, röìi Baác baão töi haát tiïëp ài.Töi xuác àöång ngêm:

“Kim Liïn vöën úã Nam ÀaânMïnh möng àöìng luáa àêåm àaâ

biïín khúi Xinh xinh em núã nuå cûúâi Khoan khoan em muáa deão

mûúâi ngoán tay Tiïëng em cao vuát tûâng mêy Böí ng trêìm em haát caâng say

loâng ngûúâi Nhúá nhung àöi luác böìi höìi Yïu anh chiïën sô giûä lúâi thuyã

chung Kim Liïn nhû àoaá sen höìng Nam Haâ nhû nûúác höì trong

muâa heâÀïm trûúâng thúm ngaát Paris Tai nghe ai haát maâ mï gioång

cheâo” .Töi ngêm xong, Baác khen hay,

töi noái:“Trong Baác àeåp nhû öng tiïn

vêåy”.Baác laåi quay sang anh Vuä Kyâ

noái vui:- Noá laåi nõnh Baác àïí Baác thûúãng

keåo cho noá àêëy!

Röìi Baác dùån anh Vuä Kyâ:- Chuá nhúá gûãi keåo cho hai chaáu

Bñch – Höìng nheá (Bñch – Höìng laâhai con gaái cuãa Kim Liïn maâ Baácnhúá tïn).

Töi kïíí möåt mêíu chuyïån nhoãtrïn àêy àïí thêëy möëi quan hïå giûäalaänh tuå Höì Chñ Minh vaâ anh Vuä Kyâgùæn boá mêåt thiïët thïë naâo trong möåtchuöîi daâi thúâi gian möåt phêìn tû thïë kyã.

Vuä Kyâ laâ möåt kho tû liïåu söëngvïì cuöåc àúâi cuãa Baác Höì. Nùm 1990chuáng töi töí chûác viïët têåp saách“Baác Höì vúái sên khêëu” , chñnh anhVuä Kyâ laâ ngûúâi giuáp chuáng töi rêëtnhiïìu tû liïåu quyá.

Trong haâng trùm chuyïån vïì

Baác Höì vúái vùn nghïå sô maâ anh VuäKyâ kïí, töi nhúá nhêët chuyïån “xinaãnh Baác Höì”.

Vaâo töëi muâng 6/1/1960, BaácHöì giao cho anh Vuä Kyâ töí chûáccho Baác gùåp gúä anh chõ em ài dûåliïn hoan sinh viïn thanh niïn taåithuã àö nûúác AÁo vïì. Buöíi tiïëp taåiPhuã Chuã tõch. Tiïëp xong, möåt söëdiïîn viïn xin chuåp aãnh chung vúáiBaác. Baác Höì cûúâi vaâ chó vaâo anhVuä Kyâ noái:

- Caác cö caác chuá xin chuá Kyâ êëy.

Baác chó chuåp thöi. Chuá Kyâ múái laângûúâi quyïët àõnh cho hay khöngcho.

Mêëy cö diïîn viïn nùæm tay anhKyâ lay lay àoâi àûúåc aãnh. Anh Kyânoái vûâa vui, vûâa thêåt:

- Caác cö àûúåc chuåp aãnh vúái Baáclaâ vinh dûå röìi. Cö naâo coá thaânhtñch cao baáo caáo lïn Baác thò töi gûãiaãnh tùång liïìn...

Mêëy cö quay sang maách vúáiBaác:

- Thûa Baác chuáng chaáu xin aãnhmaâ chuá Kyâ khöng cho, coân bùætphaãi coá thaânh tñch xuêët sùæc múáiàûúåc thûúãng aãnh.

- Chuá Kyâ noái àuáng àêëy! – Baáccûúâi vaâ moåi ngûúâi cuäng cûúâi vui.

Têëm loâng cuãa anh Vuä Kyâ àöëivúái vùn nghïå sô thêåt nöìng êëm, thiïëttha. Thaáng 5/1991 chuáng töi töíchûác chûúng trònh “Thaáng Nùmnhúá Baác” , hêìu hïët nhûäng nghïå sôtham gia àïìu àaä diïîn cho Baác Höìxem. Töi àïì nghõ àûúåc hoåp taåi nhaâsaân – núi Baác úã - vaâ nhaâ gûúngtrong Phuã Chuã tõch – núi caác nghïåsô thûúâng diïîn cho Baác Höì xem.Nhûng cú quan phuå traách khu Phuã

Chuã tõch khöng àöìng yá vò súå àöngngûúâi vaâo chöî tön nghiïm laâkhöng lúåi. Töi liïìn goåi àiïån cêìucûáu anh Vuä Kyâ. Anh Kyâ goåi túáiàöìng chñ Giaám àöëc khu Phuã Chuã

tõch àïì nghõ cho chuáng töi hoåp mùåtúã àêy. Ngûúâi phuå traách coân húilûúäng lûå, töi liïìn goåi àiïån sang Cöëvêën Phaåm Vùn Àöìng, xin Cöë vêëncho yá kiïën uãng höå. Cöë vêën liïìn goåiàiïån cho vùn phoâng Phuã Chuã tõchnoái rùçng: “Anh Vuä Kyâ àaä coá yá kiïënuãng höå laâ töët röìi”... Thïë laâ cuöåchoåp mùåt “Thaáng Nùm nhúá Baác” àûúåc tiïën haânh rêët trang nghiïmvaâ êëm cuáng. Àöìng chñ Vuä Kyâ àïënsúám giúái thiïåu cho chuáng töinhûäng kyã niïåm vïì Baác Höì vúái vùn

nghïå sô. Àùåc biïåt Cöë vêën PhaåmVùn Àöìng cuäng àïën dûå vaâ noáichuyïån rêët hay, rêët sêu sùæc vïì BaácHöì vúái vùn nghïå dên töåc.

Nhaåc sô Trêìn Hoaân luác sinhthúâi coá cho chuáng töi biïët rùçng: baâi“Lúâi Baác dùån trûúác luác ài xa” laâ kïëtquaã gúåi yá cuãa anh Vuä Kyâ khi haingûúâi cuâng nùçm chung phoâng úã bïånh viïån Viïåt – Xö (Haâ Nöåi). AnhKyâ kïí chuyïån Baác Höì rêët thñchnghe haát dên ca, ngay caã trong giúâphuát lêm chung Baác coân baão caác cö

y taá haát cho Baác nghe nhûäng cêudên ca Quan hoå, dên ca NghïåTônh... Cêu chuyïån xuác àöång cuãaanh àaä thöi thuác Trêìn Hoaân viïëtnïn möåt nhaåc phêím àûúåc nhiïìungûúâi yïu thñch, nhêët laâ àöìng baâomiïìn Nam, nhûäng ngûúâi chûaàûúåc gùåp Baác.

Chuáng töi maäi maäi nhúá anh,ngûúâi caán böå ài guöëc möåc mùåc aáonêu söìng, coá haâng rêu meáp nhû möåt nöng dên, luác naâo cuäng tûúicûúâi höì húãi vúái moåi ngûúâi vaâ giuápàúä moåi ngûúâi khöng tiïëc cöng.Chuáng töi àaä tòm thêëy úã anh möåtsöë daáng neát cuãa Baác Höì. Phaãichùng caái àeåp nhên caách laänh tuåHöì Chñ Minh àaä thêëm vaâo conngûúâi Vuä Kyâ thêåt tûå nhiïn. Gêìnàêy gùåp anh, anh coân hûáa vúáichuáng töi khi sûác khoeã bònh phuåcseä tiïëp tuåc kïí cho chuáng töi nghenhiïìu chuyïån vïì cuöåc àúâi cuãa BaácHöì, nhûng tuöíi taác vaâ bïånh têåt àaäkhöng cho anh thûåc hiïån nhûäng lúâihûáa àeåp àoá. Nay anh àaä ài vaâo coäivônh hùçng, àïën vúái thïë giúái bïn kiaàïí àûúåc tiïëp tuåc àûúåc gêìn Baác. Xinvônh biïåt anh.v





H hïë hïå o h m nhêån kh nhu, o qunïím sn kh nhu, nhûn ïím hun uhoå l ònh yïu v êë nû, on nû, uöå

söën n y. ào l ïu m ön hun bùæ ùåp khïën xem rïín läm “caá i nhòn iao nhau” (dïn rû 10 ïën 15/3 å H Nöå) u h nhïå sô nhïëpnh, h v on: Lï Vûån, Lï cûn.

Hai cha con,möåt “Caái nhòn...”

Khu phöë cöí -AÃnh: Lï Vûúång

Gaác chuöng chuâa Keo, Thaái Bònh.AÃnh: Lï Cûúâng.

Àûúâng àúâi - AÃnh: Lï Cûúâng.

Têm traång -AÃnh:

Lï Vûúång




YÁ PHÛÚNG

C

uâng theo àuöíi nghïå thuêåt nhiïëp aãnh,nhûng khoaãng caách 29 tuöíi giûäa ngûúâicha Lï Vûúång vaâ cêåu con trai Lï

Cûúâng àaä mang àïën cho nhûäng taác phêím cuãahoå sûå khaác biïåt.

Lï Vûúång luön trên troång nhûäng veã àeåp bònh dõ. Öng ghi laåi khoaãnh khùæc hai baâ chaáu bûúác qua cöíng laâng cöí, cuäng laâ nhêën maånhtúái “àöå chïnh” giûäa hai thïë hïå, nhûng laåi gùænvúái nhau bùçng súåi dêy tònh caãm (bûác Baâchaáu). Hay phuát nghó ngúi cuãa nhûäng cöngnhên tuyïín quùång than àaä giuáp öng saáng taác bûác Têm traång , vúái àiïím nhêën laâ möåt ngûúâiphuå nûä àöåi noán, chuâm khùn, chó húã ra àöimùæt doäi vïì phña xa xùm.

Trong söë nhûäng taác phêím cuãa Lï Vûúång,ngûúâi xem àùåc biïåt chuá yá túái bûác Àöåc haânh.Bûác aãnh chia thaânh hai maãng saáng töëi roä rïåt.Trïn caái nïìn êëy, ngûúâi ta chó thêëy möåt ngûúâi,möåt ngûåa, möåt cêy vaâ möåt maái lïìu, gúåi lïn sûåcö quaånh cuãa kiïëp ngûúâi.

Lï Cûúâng laåi coá möåt caách nhòn khoãe, treãtrung hún, tûúi múái hún. Anh chuá yá túái caáchoaåt àöång lïî höåi, vaâ cuäng khöng quïn ghi laåinhûäng khoaãnh khùæc àúâi thûúâng. Ngûúâi xemseä “caãm” àûúåc nhiïìu têìng yá tûá trong nhûängtaác phêím cuãa anh. Vñ duå nhû bûác Àûúâng àúâi ,Lï Cûúâng chuåp möåt baâ cuå ài trïn con àûúânglaâng. Thuã phaáp àùåt goác maáy khiïën con àûúângkeáo daâi tñt tùæp nhû àúâi ngûúâi, trong àoá baâ cuåàoá sùæp ài àïën àñch. Phña xa xa laâ möåt cêåu beámúái bùæt àêìu haânh trònh cuãa mònh. v

Àöåc haânh -AÃnh: Lï Vûúång

Àêåp nûúác Baái Thûúång, Thanh Hoáa - AÃnh: Lï Vûúång Chúå Tïë t Trung thu - AÃnh: Lï Vûúång

Ven biïín miïìn Trung - AÃnh: Lï Vûúång

Àöång Àaåi Binh - Chuâa Hûúng - AÃnh: Lï Cûúâng




DOÅc tHEO ÀÊËT NÛÚÁC

Vûúân nhaän cöí

trùm tuöíiàBScL l xû s u êy ùn r, ron o ,nhän l loå êy ûå nhïu ónh rön nhêë.tå Bå Lïu o khu vûn nhän öí ïën nyä rïn rùm uöí. àêy l vûn nhän ùåbïå nhêë àBScL, l nïm ûå ho unû dên phûn, v on l ïím huhu khh phûn x ïën hm qun.

PHÛÚNG UYÏN

Vûúân nhaän cöí Baåc Liïu röång khoaãng 230ha, chaåy daâi trïn 11km ài qua 2 xaä HiïåpThaânh vaâ Vônh Traåch Àöng, thuöåc thõ xaä

Baåc Liïu, tónh Baåc Liïu. Theo lúâi kïí cuãa nhûänglaäo nöng, vûúân nhaän Baåc Liïu àûúåc tröìng trïntrùm nùm trûúác. Ngaây xûa, vuâng naây laâ àêëtgiöìng caát àûúåc hònh thaânh qua quaá trònh böìi lùængcuãa thiïn nhiïn vaâ do con ngûúâi àùæp àï lêën biïín.

Theo truyïìn thuyïët, öng Trûúng Hûng,ngûúâi àêìu tiïn mang 2 giöëng nhaän: Su-bñc vaâ Tu-huyát tûâ Trung Quöëc sang tröìng trïn àêët giöìngcaát Baåc Liïu. Giöëng Su-bñc cho traái to, voã moãng,

cúm daây rêët thúm vaâ ngoåt. Coân giöëng Tu-huyáttraái nhoã, haåt nhoã, nhûng cúm daây, võ ngoåt. Caã 2giöëng nhaän àïìu thñch nghi vaâ phaát triïín rêët töëttrïn àêët giöìng caát, nhêët laâ giöëng Su-bñc àûúåcnhiïìu ngûúâi ûa chuöång. Thïë laâ nhiïìu ngûúâi nhênröång diïån tñch nhaän Su-bñc. Tûâ Hiïåp Thaânh quaVônh Traåch Àöng núi naâo coá àêët giöìng caát laâ coánhaän moåc lïn. Chûa hïët, ngûúâi dên xûá biïín VônhChêu (Soác Trùng) thêëy giöëng nhaän naây thúmngon, nïn qua tòm giöëng mang vïì Vônh Chêutröìng thûã.

Taåi êëp Choâm Xoaâi, xaä Hiïåp Thaânh (quïhûúng xûá nhaän), chuáng töi may mùæn gùåp àûúåcöng Trûúng Kiïët, hêåu duïå àúâi thûá ba cuãa cuå

Möåt chuã vûúân nhaän cho biïët: “Mêëy nùmnay, thu hoaåch tûâ nhaän khöng àuã àêìu tû.Tûâ luác chuyïín sang laâm du lõch sinh thaáithu nhêåp cuãa ngûúâi dên àaä khaá hún”.

Vûúân nhaän cöí Baåc Liïu.




Trûúng Hûng. Vûúân nhaän cuãa gia àònh öngTrûúng Kiïët röång àïën 3 ha, lúán nhêët úã HiïåpThaânh. Khu vûúân do caác cuå àúâi trûúác tröìng àïílaåi, àïën nay tuöíi thoå àaä trïn trùm nùm. Taåi àêycoá möåt cêy nhaän do cuå Trûúng Hûng tröìng àêìu

tiïn, giúâ trúã thaânh cêy nhaän cöí thuå göëc to 2ngûúâi öm khöng giaáp. Öng Trûúng Kiïët xem cêynhaän “töí” naây nhû laâ baáu vêåt cuãa öng baâ àïí laåi,haâng ngaây ra vaâo chùm soác chu àaáo. Trûúác àêy,caã khu vûåc tröìng nhaän khöng coá nûúác tûúái, búãiphña trûúác laâ biïín coân sau lûng laâ àêët giöìng caát.Nhaän phaãi söëng nhúâ vaâo nûúác mûa nhûng vêînxanh töët vaâ ra hoa kïët traái sum suï, haâng nùm cûáàïën thaáng 5 laâ nhaän tröí böng vaâ sau 4 thaáng bùætàêìu thu hoaåch. Möîi nùm chó coá duy nhêët 1 vuå.Tûâ nùm 1965 àïën nay, ngûúâi dên Hiïåp Thaânhlaâm àûúåc hïå thöëng nûúác tûúái bùçng giïëng khoan,tûâ àoá chuã àöång lõch thúâi vuå cho nhaän ra traái súám

hún. Trung bònh 1 cêy nhaän cöí coá thïí cho àïën300kg - 400kg/vuå...Trong nhûäng nùm gêìn àêy, do sûå giaâ cöîi,

thoaái hoáa, giöëng bõ lêîn taåp vaâ thûúâng xuyïn bõsêu bïånh têën cöng laâm cho nùng suêët nhaän cöígiaãm dêìn. Hiïåu quaã kinh tïë thêëp, haâng loaåt nhaâvûúân àöën boã nhaän cöí àïí chuyïín sang tröìng caácloaåi cêy khaác, hoùåc tröìng caác loaåi nhaän múái nhû xuöìng cúm vaâng, tiïu da boâ... vûâa cho nùng suêëtcao, vûâa quay voâng nhanh; coá thïí aáp duång 2nùm 3 vuå. Ngay caã vûúân nhaän cöí cuãa öngTrûúng Kiïët cuäng àaä phaá boã hún 50%. Tuynhiïn,giöëng nhaän cöí rêët quñ, ñt núi naâo coá àûúåc.

Nhûng haån chïë cuãa nhaän cöí laâ khöng bêìu chiïëtàûúåc maâ chó nhên giöëng bùçng phûúng phaápûúm haåt, nïn thúâi gian cho traái rêët chêåm. Coá höåtröìng laåi mêët 15 - 20 nùm nhûng nùng suêët thêëpnïn phaá boã àïí tröìng cêy khaác. Trong khi àïënnay ngaânh nöng nghiïåp vêîn chûa coá chûúngtrònh nhên giöëng nhaän cöí. Tûâ àoá diïån tñch nhaäncöí cûá giaãm dêìn theo thúâi gian.

Khöi phuåc vaâ giûä laåi vûúân nhaän cöí Baåc Liïulaâ vêën àïì cêëp baách àang àûúåc caác ngaânh chûácnùng àùåc biïåt quan têm. UBND thõ xaä Baåc Liïuphöëi húåp cuâng ngaânh du lõch thaânh lêåp dûå aánchuyïín khu vûúân nhaän cöí sang laâm du lõch sinhthaái vaâ du lõch vùn hoáa. Àêy àûúåc xem laâ giaãiphaáp khaã thi nhùçm baão vïå diïån tñch nhaän cöí coânlaåi. Trïn thûåc tïë mêëy nùm gêìn àêy, khoaãng 15höå úã Hiïåp Thaânh vaâ Vônh Traåch Àöng àaä tûåthiïët kïë laåi vûúân nhaän cöí múã àiïím du lõch. Taåiàêy, vûúân nhaän cao, thoaáng maát vaâ diïån tñchröång thñch húåp laâm núi cùæm traåi, daä ngoaåi, nghóngúi... nhêët laâ du khaách úã caác tónh xa thûúâng àïënvaâo muâa heâ àïí thûúãng thûác nhaän cöí Baåc Liïuchñn röå. Möåt chuã vûúân nhaän cöí têm sûå: “Vaâinùm nay, thu hoaåch tûâ nhaän tñnh ra khöng àuãchi phñ àêìu tû, àöën boã thò thêëy tiïëc búãi àêy laâvûúân cuãa öng baâ àïí laåi. Tûâ luác chuyïín sang laâmdu lõch sinh thaái thu nhêåp khaá lïn, trung bònhmöîi ngaây coá tûâ 200 - 300 khaách àïën tham quan.Ngaây cuöëi tuêìn hoùåc muâa heâ hay dõp lïî tïët... söë

lûúång khaách tùng lïn gêëp mêëy lêìn”.Ngaânh du lõch Baåc Liïu cho biïët: muåc tiïu

chñnh cuãa dûå aán laâ quyïët têm baão töìn vaâ phaá ttriïín vûúân nhaän cöí gùæn vúái viïåc baão töìn vaâ phaáthuy baãn sùæc vùn hoáa cuãa 3 dên töåc Kinh - Hoa -

Khmer cuâng sinh söëng taåi vûúân nhaän, xem àêylaâ neát àùåc thuâ riïng cuãa khu du lõch. Theo àoá,ngaânh nöng nghiïåp seä tiïën haânh qui hoaåch laåikhu vûúân nhaän cöí, coá thïí loaåi boã möåt söë cêy giaâcöîi bõ nhiïîm bïånh, cho nùng suêët thêëp. Thay thïëvaâo àoá laâ caác loaåi nhaän khaác hoùåc xen canh cuângxoaâi, sa pö, maäng cêìu, cam, bûúãi... vaâ böë trñ thïmcêy caãnh, hoa kiïíng taåo caãnh quan àeåp hún. Vïìlêu daâi, taåi àêy seä laâ núi töí chûác caác höåi thi cêycaãnh, caá caãnh, chim thuá... vûâa laâm phong phuáthïm àúâi söëng tinh thêìn cho ngûúâi dên, vûâa thuhuát khaách tham quan àïën nhiïìu hún. Àùåc biïåt,khu du lõch vûúân

nhaän coân laâ núi töíchûác nhiïìu hoaåtàöång vùn hoáa dêngian truyïìn thöëng.Taåi àêy seä xêydûång nhaâ trûng baây nhûäng hònhaãnh, hiïån vêåt toámlûúåc lõch sûã hònhthaânh vaâ phaát triïíncuãa 3 dên töåc Kinh,Hoa, Khmer tûângaây àêìu vïì cû nguå

àïën nay. Riïng caácvûúân nhaän seä xêydûång thïm nhaâ laákhung göî cuãangûúâi Kinh, nhaângoái ba gian cuãangûúâi Hoa, nhaâ saânmaái cong cuãa ngûúâiKhmer. Vûâa laâ nhaâmêîu truyïìn thöëngcuãa dên töåc vûâa laânúi phuåc vuå dukhaách nghó ngúi.Ngoaâi ra, coân àûúåc nghe àaân ca taâi tûã, nghengûúâi Baåc Liïu haát baâi “Daå cöí hoaâi lang” cuãa cöënhaåc sô Cao Vùn Lêìu. Caác moán ùn àùåc thuâ vaânhûäng lïî höåi vùn hoáa cöí truyïìn cuãa 3 dên töåc seäàûúåc töí chûác thûúâng xuyïn taåi khu du lõch vûúânnhaän.

Coá thïí khùèng àõnh rùçng, phaát triïín khu dulõch sinh thaái vûúân nhaän chñnh laâ giaãi phaáp cùncú nhêët àïí baão vïå vûúân nhaän cöí trùm nùm tuöíicuãa Baåc Liïu. Àöìng thúâi goáp phêìn giaãi quyïëtthïm cöng ùn viïåc laâm cho haâng ngaân lao àöång.Tuy nhiïn vêën àïì trùn trúã cuãa caác nhaâ chuyïnmön cuäng nhû ngûúâi dên àõa phûúng laâ laâmcaách naâo àïí taåo sûác hêëp dêîn thu huát ngaây caângnhiïìu du khaách vïì tham quan. Àûúåc vêåy thò khudu lõch vûúân nhaän múái töìn taåi.v




NHõP cÊìU BEÂ BAÅN

YÁ PHÛÚNG

Thïë nhûng, taác giaã cuãa nhûäng hoåa phêím dïî thûúng êëylaåi laâ cuãa möåt "öng giaâ" 62 tuöíi ngûúâi Phaáp: hoåa sôGuallino, öng àaä veä bùçng con mùæt treã thú, bùçng caãm

nhêån thïë giúái theo caách maâ caác em caãm nhêån chuáng.Hoåa sô Patrick Guallino têm sûå: "Töi veä vïì thïë giúái tuöíi

thú mú ûúác, vïì nhûäng gò maâ nùm thaáng êëu thú cuãa töikhöng coá àûúåc. Tuy nhiïn, triïín laäm cuãa töi khöng chódaânh cho treã em. Ngûúâi lúán cuäng thêëy rêët nhiïìu thûá trong

àoá, thêëy caã böín phêån cuãa mònh laâ mang àïën cho treã emhaånh phuác".Àiïìu àùåc biïåt trong caác bûác tranh naây laâ neát veä cuãa hoåa

“Öng giaâ” 62 tuöíivaâ nhûängsùæc maâu ngöå nghônh

Bû vo n rïínläm rnh u hoåsô Prk gullno,ûå öí hû åtrun êm Vùn hoPhp, 24 trntïn, H Nöå, ronhn 2 vû qu,nû xem nhû låvo möå hïë u re on, ê ymu sùæ v nhûänne veä nöå nhônh.

Xin chaâo.

Meâo ParisHaånh phuác maâu xanh




sô àûúåc triïín khai trïn caái nïìn cuãa nhûäng cêu thú do chñnh ngûúâi baån

àúâi cuãa hoåa sô Guallino – baâ Anne Poireá saáng taác. Phêìn nïìn böë cuåc bùçng chûä khiïën cho caác bûác tranh trúã nïn chùæc chùæn, coá chiïìu sêuhún. "Töi laâ ngûúâi rêët yïu vùn hoåc. Khi àoåc nhûäng vêìn thú cuãa vúåtöi, töi coá yá tûúãng chuyïín thïí thú vaâo tranh" Guallino giaãi thñch chosûå ra àúâi cuãa nhûäng taác phêím thi - hoåa. Öng vaâ Poireá àaä bùæt àêìuphöëi húåp saáng taác tûâ 6 - 7 nùm nay. Tïn cuöåc triïín laäm lêìn naây cuängxuêët phaát tûâ tûåa àïì möåt cuöën saách viïët chung cuãa hai ngûúâi: “Sùæcmaâu haånh phuác”.

"Àêy laâ möåt trûúâng húåp vûâa laâm thú, vûâa veä tranh, ngûúâi naây taåocaãm hûáng cho ngûúâi kia. Baãn thên töi laâ möåt hoåa sô, töi cuäng mongcoá möåt nguöìn caãm hûáng luön döìi daâo, tuyïåt vúâi nhû thïë", baâ NinhThõ Dïìn, giaãng viïn Àaåi hoåc Myä thuêåt Cöng nghiïåp, nhêån xeát: "Àoácuäng laâ möåt caách giuáp hoåa sô chuyïín taãi yá tûúãng túái ngûúâi xem. Àöi

khi, trong möîi bûác tranh chó coá möåt cêu thú thöi, nhûng noá giuápngûúâi ta hiïíu àûúåc taåi sao laåi töìn taåi nhûäng sùæc maâu, neát veä àêìy vuitûúi, ngöå nghônh, yïu àúâi nhû vêåy".v

VUÄ MAÄO

Quaãng Ngaäi

sùæc xuênThiïn ÊËn giang sún löång gioá ngaânTraâ Böìng, Traâ Khuác vûúåt quan sanTraâ Cêu, söng Vïå gûúng soi boángÀêåp nûúác Thaåch Nham dêng soáng traân.

Chñ sô kiïn cûúâng Huyânh Thuác KhaángTêë m gûúng troån nghôa Phaåm Vùn Àöìng

Àõa linh nhên kiïåt tam nguyïn ThuãNgoån àuöë c Ba Tú raång nuái söng.

Giùåc daä möåt thúâi àúâi khöë n khoáNöîi àau Sún Myä quùån thiïn thuLa Haâ thaåch trêån xêy nguyïån ûúácKhñ phaách quên dên quyïët thùæng thuâ.

Bûâng nùæng trúâi cao chaâo Quaãng Ngaäi

Vaån Tûúâng thaânh phöë saánh thiïn thanhLoåc dêìu - bïë n caãng ngúâi xuên sùæcDung Quêët dêëu yïu taåc sûã xanh.

Bêìu trúâi huy hoaâng.

Con àûúâng àûúåc chiïë u saáng





THUÁC MINH

Hans Christian Andersen sinhngaây 2/4/1805, taåi Odense,Àan Maåch.

Cha öng laâ möåt ngûúâi thúå àoánggiêìy vaâ meå öng chuyïn giùåt thuïquêìn aáo cho nhûäng gia àònh giaâu coá

vaâ trong caác cêu chuyïån cuãa öng coáthïí thêë y nhiïìu chuã àïì noái vïì sûå khaácbiïåt giûäa ngûúâi giaâu vaâ ngûúâi ngheâo.

Ngay tûâ khi coân nhoã, öng àaä yïu

thñch nghïå thuêåt. Andersen àûúåc hoåchaânh rêë t ñt vaâ khi coân laâ möåt cêåu beáluön laâ ngûúâi dïî xuác àöång, hay súå haäivaâ thûúâng bõ trïu.

Cha öng mêë t nùm 1816 khi öngmúái 11 tuöíi vaâ öng buöåc phaãi ài laâm.Öng rúâi quï hûúng lïn Copenhagenàïí kiïë m söë ng nùm 14 tuöíi, khúãi àêìulaâ laâm ca sô, diïîn viïîn nhûng àaäkhöng mêëy thaânh cöng.

Nhúâ sûå giuáp àúä cuãa ngûúâi àúä àêìulaâ àaåo diïîn Nhaâ haát Hoaâng gia,

Andersen hoåc tiïë p phöí thöng nùm1822, khi àaä 17 tuöíi, vaâ túái nùm 1828àûúåc nhêån vaâo àaåi hoåc taåiCopenhagen vaâ bùæt àêìu saáng taác tûâàoá.

Öng àûúåc biïët àïë n àêìu tiïn vúái tû caách laâ möåt nhaâ thú, vaâ nhúâ nhûängbaâi thú àoá coá thïm nhiïìu ngûúâi baãotrúå, cho pheáp öng, möåt ngûúâi rêë tthñch ài du lõch, coá dõp ài túái nhiïìunûúác taåi chêu Êu. Vaâ trong nhûängchuyïë n ài àoá, öng àaä gùåp caác nhaâ

HansAndersenSöëng maäitrong loâng baån àoåcN y 2/4/2005, rïn on hïë , ä dïn r rêë nhïu hoå öånky nïåm 200 nùm n y snh u nh vùn Hns chrsn andersen, u nhûän êu huyïån vïë ho re em ä r hnh knh ïínnhû “Naân iïn aá ”, “Võ on xêë u xñ”, “Böå quêì n aá o múá i uã a hoaân

àïë ”... Nhûän êu huyïån u ön hêå n d nhûn uöën hu reem v nû ln rïn khùæp hïë , ny ûå dh r rïn 150 hûïën v huyïín hïí hnh nhïu böå phm ùn khh.




vùn nöíi tiïë ng thïë giúái nhû VictorHugo, Heinrich Heine, Balzac,Alexandre Duma vaâ CharlesDickens.

Nhûng danh tiïë ng cuãa öng coânàïë n ngaây nay, gùæn liïìn vúái nhûäng

truyïån cöí tñch àûúåc viïë t tûâ nùm 1835– 1872.

Têåp truyïån cöí tñch àêìu tiïn cuãaAndersen xuêë t baãn nùm 1835 vaâ àaärêë t thaânh cöng.

Sau àoá öng viïë t rêë t nhiïìu truyïånthiïë u nhi khaác, gêìn nhû möîi nùm möåttêåp, töíng cöång hún 150 truyïån vaâ àaätrúã thaânh nhaâ vùn vô àaåi nhêë t taåi ÀanMaåch vaâ möåt trong nhûäng nhaâ vùnviïë t truyïån treã em àûúåc yïu thñchnhêë t trïn thïë giúái.

Nhûäng cêu chuyïån cuãa öng thïí

hiïån loâng thûúng caãm àöë i vúái nhûängngûúâi khöë n khoá, bõ ruöìng boã vaâ cûúâinhaåo nhûäng keã hû hoãng, döëi traá.

Nhûäng cêu chuyïån cuãa öng cuängdaåy chuáng ta rùçng hònh thûác bïì ngoaâicoá thïí àaánh lûâa chuáng ta vaâ thêåm chñvêîn coá möåt veã àeåp kyâ diïåu ngaychñnh bïn trong nhûäng nhên vêåt maâhêìu nhû khöng ai ngúâ túái.

Ngaây nay, Hans ChristianAndersen khöng chó àûúåc kyã niïåm taåiÀan Maåch, maâ úã rêë t nhiïìu núi trïnthïë giúái, nhû Thõ trûúãng Tucson, tiïíubang Arizona cuãa Myä àaä tuyïn böë

möåt tuêìn lïî kyã niïåm Andersen trongthaáng Tû naây, vaâ muâa heâ nùm nay,daân nhaåc giao hûúãng quöë c gia ÀanMaåch seä biïíu diïîn taåi Nhaâ haát Hoaânggia Albert úã London.

Vaâ treã em cuãa thïë kyã 21 vêîn tiïë ptuåc yïu thñch nhûäng cêu chuyïån cuãanhaâ vùn tûâ thïë kyã 19 naây.

Öng Simon Williams, thuã thû taåithû viïån, cho biïë t nhûäng vêë n àïì quantroång àöë i vúái treã em thúâi nhûäng nùm1800 cuäng vêîn quan troång àöë i vúái treãem cuãa thïë hïå ngaây nay. ÖngWilliams noái Hans Andersen laâ möåtngûúâi khaá sùæc xaão trong caách àûa ranhûäng thöng àiïåp maâ öng muöë n diïîntaã, nhûäng àiïìu rêë t chung maâ túái têånngaây nay con ngûúâi chuáng ta vêîntiïë p tuåc suy nghô, nhû tñnh nhuát nhaátvaâ loâng can àaãm trong truyïån “Chuálñnh chò duä ng caãm”, hay tñnh phuâphiïë m nhû trong truyïån “Böå quêìn aáo múái cuã a hoaâng àïë ”... Àoá thêåt laâ möåtcêu chuyïån vûâa buöìn cûúâi vûâa thêë mthña.

Hoaâng àïë laâ ngûúâi thêåt phuâphiïë m vò thïë ngaâi àaä diïîu haânh qua

thaânh phöë trêìn nhû nhöång, trong khimoåi ngûúâi thò noái rùçng tröng ngaâi thêåttuyïåt trong böå quêìn aáo múái, cho túáikhi möåt em beá chó ra rùçng thûåc sûå laâ

ngaâi chùèng mùåc quêìn aáo gò hïë t. Thïë laâ têë t caã ngûúâi dên trong thaânh phöë cûúâi phaá lïn, khi thêë y thûåc sûå võhoaâng àïë noå àaä bõ lûâa.

Möåt söë nhûäng nghïå sô haâng àêìutrïn thïë giúái àaä lúán lïn vúái nhûäng cêuchuyïån cöí cuãa Andersen.

Elvis Costello, möåt trong nhûängnhaåc sô haâng àêìu taåi Anh, seä soaånmöåt vúã opera vïì tònh yïu khöng àûúåcàïìn àaáp cuãa Andersen vúái ca sô soprano ngûúâi Thuåy Àiïín, baâ JennyLind.

Möåt ngûúâi hêm möå khaác, laâ nhaåcsô ngûúâi Phaáp Jean Michel Jarre,cuäng trong thaáng Tû naây seä biïíudiïîn taåi Copenhagen àïí kyã niïåm 200nùm ngaây sinh cuãa Andersen. JeanMichel Jarre cho biïë t, nhûäng cêutruyïån cuãa Andersen àaä taåo hûángkhúãi cho öng nhû thïë naâo.Theo öngJarre, qua caách kïí chuyïån cuãa mònh,Andersen noái vïì cuöåc söëng vaâ caáichïë t, vïì tònh yïu vaâ nhûäng tònh caãmcuãa con ngûúâi.

Cêu chuyïån àûúåc Jean MichelJarre thñch nhêë t laâ cêu chuyïån “Caái boáng”, vïì möåt nhaâ khoa hoåc giaâ bõmêë t caái boáng cuãa chñnh mònh, ta vêîn

noái nhû hònh vúái boáng, ngûúâi ài àêuboáng theo àoá, nhûng noá khöng coântheo öng nûäa maâ caái boáng cuãa öngtrúã thaânh... ngûúâi thêåt, cuäng kiïíu nhû laâ truyïån vïì öng chuã vaâ keã àêìy túávêåy.

Truyïån cuãa Andersen bùæt àêìugiöë ng nhû truyïån cöí tñch kïí cho treãem, nhûng laåi kïë t thuác nhû möåt cêuchuyïån triïë t lyá, nhû truyïån “Hoaâng tûã tñ hon” chùèng haån.

Ngoaâi nhûäng truyïån rêë t nöíi tiïë ngnhû vûâa nhùæc úã trïn, coân phaãi kïí túáinhûäng truyïån rêë t nöíi tiïë ng khaác nhû “Cö beá tñ hon”, “Baâ chuáa tuyïët”,“Chim hoåa mi”, vaâ caã nhûäng truyïåncoá leä cuöë n huát ngûúâi lúán hún laâ treãem nhû “Cö beá baán diïm” hay “Giêëc mú cuöë i cuâng cuã a cêy söì i giaâ”...

Caác têåp truyïån cöí tñch cuãaAndersen coá tñnh àöåt phaá caã vïìphong caách vaâ nöåi dung, sûã duångcaác thaânh ngûä vaâ cêë u truác cuãa ngönngûä noái theo möåt caách thûác rêë t múáitrong vùn viïë t taåi Àan Maåch thúâi bêëygiúâ.

Öng viïë t ài viïë t laåi cuöë n höìi kyá,mang tïn “Cêu chuyïån cöí tñch vïì cuöåc àúâi töi” , nhûng nùm êë n baãnnùm 1855 àûúåc àaánh giaá laâ khöng coágò xuêë t sùæc.

Öng qua àúâi taåi tû gia úã Rolighedngaây 4/8/1875, hûúãng thoå 70 tuöíi.

Thöng àiïåp rêë t thöi thuác vïì cuöåcàúâi cuãa nhaâ vùn Àan Maåch naây chñnhlaâ sûác maånh cuãa tònh yïu.

Vaâ nhûäng êë n baãn truyïån cuãa öngcuäng nhû nhûäng böå phim dûåa vaâocêu truyïån àoá àaä khiïë n öng söë ng maäitrong loâng ngûúâi àoåc.v





Thaânh cöí Jerusalem coá diïåntñch 1 km2. Nhûäng bûác tûúâng bao quanh àûúåc xêy dûång

dûúái Àïë chïë Ottoman cuãa SultanSuleiman (1520-1566). Thaânh cöí coá11 cöíng nhûng hiïån nay chó múã 7cöíng laâ: Jaffam (Cam Israel), Zion(Thiïn àûúâng), Dung (Raác thaãi),Lions’ (Sû tûã), Herod’s (Anhhuâng), Damascus vaâ New (Múái).Möåt trong nhûäng caánh cöíng hiïån

nay khöng hoaåt àöång laâ Cöíngvaâng, nùçm cao hún mùåt àêët, dûúáichên nuái Àöìi vaâ chó nhòn thêëy khiàûáng ngoaâi thaânh phöë. Theo quanniïåm cuãa ngûúâi Do thaái, khi Àêëngcûáu thïë xuöëng trêìn, Ngûúâi seä tiïënvaâo Jerusalem qua caánh cöíng naây.Àïí ngùn Ngûúâi túái, caác tñn àöì Höìigiaáo khoaá chùåt caánh cöíng tûâ thúâiSuleiman.

Têët caã caác caánh cöíng àûúåc xêydûång vúái nhiïìu goác caånh, buöåc

ngûúâi dên phaãi ài theo löëi vuönggoác múái vaâo àûúåc thaânh phöë. Àêylaâ caách ngùn caãn keã thuâ phi ngûåanûúác àaåi vaâo thaânh phöë vaâ cuäng

gêy khoá khùn khi chuáng muöën phaácöíng bùçng nhûäng phiïën göî nùång.Bïn trïn cöíng Thiïn àûúâng, nùçmngoaâi khu vûåc cuãa ngûúâi Do thaáivaâ ngûúâi Armenia coân coá möåt löîhöíng àïí àöí nûúác söi lïn keã thuâ.

Cöíng chñnh dêîn vaâo thaânh laâcöíng Jaffa, xêy dûång nùm 1538.Trong tiïëng Arab, àêy laâ Babel-Halil, coá nghôa laâ Yïu quyá, àïí chóAbraham, möåt võ thêìn àûúåc chön úãHebron. Hiïån nay, ötö coá thïí vaâo

Thaânh cöí

JERUSALEMtn böå qu nhûän dä y phöë v on hem nho heåp, dukhh seä m nhêån hêë y sûå lnh hïn u mïn êëph snh b ön o ln u hïë . cêu no:“chun n qu lh sû. àêy hñnh l lh sû”dûn nhû hó ïí dnh rïn ho hnh öíJeruslem.




thaânh qua löëi naây.

Böën khu phöë cöíBöën khu phöë cöí laâ nhûäng vuâng

khu vûåc linh thiïng cuãa ngûúâi Höìi

giaáo, Cú àöëc giaáo, Do thaái (ngaâynay, khu Do thaái luön boángnhoaáng khiïën du khaách khoá tinkhu vûåc naây àûúåc xêy nùm 1400.Cöng trònh cuãa höåi àaåo Do thaái,synagogues , nùçm thêëp hún mùåtàûúâng vò trûúác àêy, ngûúâi Do thaáivaâ Cú àöëc giaáo khöng àûúåc xêy bêëtcûá cöng trònh naâo cao hún caác kiïëntruác Höìi giaáo. Du khaách coá thïí túáikhu vûåc naây qua cöíng Raác thaãi vaâDo thaái . Do thaái laâ cöíng xêy dûång

sau cuâng trong toaân böå thaânh cöí(1540) vaâ àûúåc goåi laâ Cöíng cuãaDavid, Àêëng cûáu thïë vò quay mùåtvaâo ngoån nuái tûúng truyïìn laâ núichön võ thaánh naây) vaâ ngûúâiArmenia. Möîi di tñch núi àêy àïìumang yá nghôa quan troång trongàúâi söëng tinh thêìn cuãa caác tñn àöì.

Nhûäng khu vûåc naây húåp thaânhhïå thöëng vuöng goác vúái diïån tñchkhaác nhau. Àûúâng phên caách laânhûäng con phöë nöëi tûâ cöíng

Damascus túái cöíng Thiïn àûúâng(chia thaânh phöë theo hûúáng àöng-têy) vaâ tûâ cöíng Cam túái cöíng Sû tûã(bùæc-nam). Nïëu vaâo theo cöíngCam vaâ ài trïn phöë David, dukhaách seä thêëy khu vûåc cuãa ngûúâiCú àöëc giaáo úã bïn traái, khu vûåc cuãangûúâi Armeni úã bïn phaãi. Khu vûåccuãa ngûúâi Do thaái nùçm bïn phaãiàûúâng Do Thaái, bïn traái laâ khu Höìigiaáo.

Caách lyá tûúãng nhêët àïí thaám

hiïím thaânh cöí Jerusalem laâ tûå àïímònh laåc àûúâng trong mï cung.Tuy nhiïn, àïí àaãm baão an toaân,khöng nïn ài möåt mònh. Bïn traáicöíng Cam, coá möåt haâng raâo nhoã bao quanh hai ngöi möå nùçm dûúáitaán laá. Ngûúâi ta cho rùçng, àêy laâmöå cuãa hai kiïën truác sû xêy dûångtûúâng thaânh. Coá thïí hoå bõ giïët vòSultan Suleiman khöng muöën trïnàúâi xuêët hiïån thïm möåt cöng trònhnaâo tuyïåt vúâi hún tûúâng thaânh

Jerusalem. Cuäng coá thïí, hoå mêëtmaång vò choåc giêån Sultan khiquyïët àõnh àïí ngoån nuái Thiïnàûúâng bïn ngoaâi tûúâng thaânh.

Tûâ cöíng Cam ài vaâo thaânh phöë,du khaách seä nhêån ngay ra di tñchthaânh luyä vúái thaáp canh hònh truåàûúåc xêy dûång 2.000 nùm trûúác.Trong thaânh luyä coá sên chêìu vaâ baão taâng trûng baây lõch sûã cuãathaânh luyä vaâ thaânh cöí.

Bûác tûúâng phña TêyKhi ngûúâi La Maä phaá huyã ngöi

àïìn cuãa vua Solomon, hoå àïí laåi bûác tûúâng ngoaâi cuâng. Coá leä hoå

choaáng ngúåp vò sûå kyâ vô cuãa cöngtrònh naây vaâ cuäng vò bûác tûúângkhöng nùçm trong khuön viïn ngöiàïìn. Ngûúâi Do thaái tön suâng bûáctûúâng vò àêy laâ phêìn duy nhêët coânlaåi cuãa möåt cöng trònh tûâng laâ niïìmtûå haâo cuãa hoå vaâ núi àêy trúã thaânhnúi linh thiïng nhêët. Nhiïìu thïë kyãqua, ngûúâi Do thaái haânh hûúng vïìPalestine vaâ luön túái Kotel ha- Ma’aravi naây àïí taå ún Àêëng toaânnùng. Coân nhûäng ngûúâi ngoaåi àaåo

goåi àêy laâ Bûác tûúâng cêìu kinh vòtñn àöì naâo cuäng quay mùåt vaâotûúâng àïí cêìu kinh, vúái hy voångàûúåc gêìn guäi vúái Àêëng toaân nùngvïì mùåt têm linh. Trïn tûúâng cuängdaán nhiïìu giêëy kvitlach ghi lúâi cêìunguyïån cuãa caác tñn àöì.

Nuái ÀïìnBïn goác cuãa Bûác tûúâng phña têy

vaâ úã phña àöng nam cuãa Nuái Àïìnlaâ Vûúân àõa chêët Ophel. Cuöåc khai

quêåt taåi àêy tòm thêëy nhiïìu chûángtñch lõch sûã 2.500 nùm cuãa Jerusalem vúái 25 têìng di tñch kiïëntruác. Cöíng Hulda, cêìu thang cöí vaâ

nhiïìu cung àiïån àöí naát tûâ thïë kyãthûá 7 laâ nhûäng di tñch àûúåc nùçmdûúái di chó naây.

Nuái Àïìn, tiïëng Arab laâ Harames-Sharif (Vuâng àêë t cao quyá) röång

40 ha, coá hai cöng trònh coá yá nghôathiïng liïng vúái ngûúâi Höìi giaáo:Voâm àaá (khöng phaãi laâ nhaâ thúâHöìi giaáo) vaâ nhaâ thúâ al-Aksa. KinhKoran goåi àêy laâ Vuâng heão laánhcuãa Jerusalem. Khi ài vaâo Voâm àaá,caác tñn àöì Höìi giaáo phaãi ài chêntrêìn àïí thïí hiïån loâng tön kñnh vúáithaánh Allah. Theo tñn ngûúäng vaâcaác baãn àöì cöí, àêy àûúåc coi laâtrung têm cuãa traái àêët vaâ laâ núinhaâ tiïn tri Mohammed lïn thiïn

àûúâng. Hoå cuäng tin rùçng, nhûängtaãng àaá cuäng muöën theo bûúácchên cuãa Mohammed vaâ dêëu chêncuãa öng coân lûu laåi trïn nhûängtaãng àaá naây. Ngaây nay, khaáchhaânh hûúng khöng thïí mang möåttaãng àaá vïì nhaâ àïí thúâ cuáng nûäa vòhoå chó coá thïí ngùæm tûâ xa, qua möåt bûác tûúâng kñnh. Ngay caånh àoá, coámöåt phoâng göî nhoã lûu giûä nhûängsúåi toác cuãa nhaâ tiïn tri. Bïn dûúáinhûäng phiïën àaá naây laâ Giïë ng Höìn,

tûúng truyïìn laâ núi têåp trungnhûäng linh höìn chïët.Nhaâ thúâ Al-Aksa voâm xaám

nùçm úã phña nam Nuái Àïìn. Al-Aksacoá nghôa laâ Chöën xa xöi vaâ thûåc tïë,nhaâ thúâ naây cuäng nùçm úã núi xanhêët trong quêìn thïí di tñch cuãa nhaâtiïn tri Mohammed. Nùm 1951,vua Abdullah, cuå cuãa vua Abdullacuãa Jordani hiïån nay bõ aám saátngay trûúác cûãa ngöi àïìn naây. GiûäaVoâm àaá vaâ al-Aksa coá möåt voâi

phun nûúác lúán àïí caác tñn àöì rûãachên trûúác khi bûúác vaâo khu vûåclinh thiïng. Khu vûåc naây ngûângmúã cûãa cho du khaách 5 lêìn möåtngaây, vaâo thúâi gian cêìu nguyïåncuãa caác tñn àöì.

Tuy coá tïn laâ Khu Höìi giaáo nhûng núi àêy laåi coá rêët nhiïìu ditñch cuãa ngûúâi Cú àöëc nhû Nhaâ thúâSt. Anne, Nhaâ tu kñn vaâ Nhaâ thúâEcce Homo. Vaâi thêåp kyã gêìn àêy,ngûúâi Do thaái bùæt àêìu àõnh cû taåi

khu vûåc naây.v

H.T(theo Jewishvirtuallibrary)




DOÅc tHEO ÀÊËT NÛÚÁC

Ngên haâng Nöng nghiïåp vaâ phaát triïín Nöng thön ViïåtNam coá tïn giao dõch quöë c tïë bùçng tiïë ng Anh laâVietnam Bank for Agriculture and Rural Developmentgoåi tùæt laâ Agribank

Agribank hiïån coá vöë n Àiïìu lïå 6.300 tyã VNÀTöíng ngöìn vöë n 160.000 tyã VNÀTöíng dû núå 143.000 tyã VNÀ

Agribank coá 28.000 caán böå cöng nhên viïn tiïn tiïë nlaâm viïåc taåi 2.000 chi nhaánh trïn toaân quöë c.

Agribank laâ ngên haâng thûúng maåi nhaâ nûúác giûä vaitroâ chuã àaåo vaâ laâ chuã lûåc trong àêìu tû vöë n phaát triïín

kinh tïë nöng nghiïåp, nöng thön, caác ngaânh kinh tïë troång àiïím, caác lônh vûåc khaác cuãa nïìn kinh tïë ViïåtNam.

Agribank coá quan hïå vúái haâng chuåc triïåu khaách haângtrong nûúác vaâ nûúác ngoaâi thuöåc moåi thaânh phêìn kinh tïë tûâ thaânh thõ àïë n nöng thön vúái gêìn 10 triïåu höå saãn xuêë tkinh doanh, hún 20 nghòn doanh nghiïåp lúán, doanhnghiïåp vûâa vaâ nhoã; Coá quan hïå àaåi lyá vúái 890 töí chûáctaâi chñnh ngên haâng taåi 110 nûúác; Laâ thaânh viïn cuãamöåt söë töí chûác quöë c tïë lúán nhû CICA, APRACA,ABA...; Tiïë p nhêån, quaãn lyá, giaãi ngên 80 dûå aán nûúácngoaâi vúái töíng söë vöën 2.800 triïåu USD.

Agribank àûúåc kiïím toaán Quöë c tïë liïn tuåc tûâ nùm 1994àïë n 2004, àûúåc xaác àõnh laâ ngên haâng hoaåt àöång laânhmaånh àuã tin cêåy, hoaân thaânh àêìy àuã nghôa vuå nöåp ngênsaách nhaâ nûúác, lúåi nhuêån tùng liïn tuåc qua caác nùm tûâ1998 àïë n nay.

Agribank hoaåt àöång kinh doanh àa nùng, cung ûánghún 20 dõch vuå ûáng duång cöng nghïå tiïn tiïë n taåi 2.000chi nhaánh trïn caã nûúác theo hûúáng àa daång hoaá caácsaãn phêím ngên haâng vïì huy àöång vöë n, cho vay, baãolaänh, thanh toaán, dõch vuå theã, dõch vuå chuyïín tiïìn, chothuï taâi chñnh, uyã thaác àêìu tû, kinh doanh chûángkhoaán, kinh doanh vaâng baåc àaá quyá...

Agribank àang têåp trung vaâo 4 nguöìn lûåc cú baãn: Conngûúâi, Cöng nghïå, Taâi chñnh vaâ Marketing triïín khai Àïìaán cú cêë u laåi giai àoaån 2001- 2010 nhanh choáng trúãthaânh möåt têåp àoaân taâi chñnh ngên haâng hiïån àaåi.

Agribank xaác àõnh nùm 2005 laâ nùm "Höåi nhêåp" nhùçmchuêín bõ àêìy àuã àiïìu kiïån phaát triïín kinh doanh bïìnvûäng, höåi nhêåp quöë c tïë trong böë i caãnh Viïåt Nam gianhêåp Töí chûác thûúng maåi thïë giúái WTO.

Chuã tõch Höåi àöìng Quaãn trõ Töíng Giaám àöë cÀöî Têë t Ngoåc Lï Vùn Súã

www.agribank.com.vnTRUÅ SÚÃ CHÑNH: SÖË 2 LAÁNG HAÅ, BA ÀÒNH, HAÂ NÖÅI

Tel: (84-4) 8314 140 Fax: (84-4) 8313 719 Telex: 411-322VBAVTSWIFT: VBAAVNVX Email: [email protected]

Mang phöìn thõnh àïë n vúái khaách haâng

Caách thõ xaä Laâo Cai 33 km qua Mûúâng Tiïn, túái SaPa, nhòn lïn phña xa, múâ aão giûäa laân mêy trùæng dukhaách thêë y moãm àaá vûún cao tûåa àêìu röìng. Àoá laâ

nuái Haâm Röìng. Truyïìn thuyïë t kïí rùçng: thuúã höìng hoang,coá àöi röìng àang maãi mï quêë n quyát bïn nhau trong khicún höìng thuãy àang aâo aåt dêng soáng maâ vêîn khöng hay.Àïë n khi choaâng tónh, höë t hoaãng rúâi nhau, röìi quêîy mònhlïn, nhûng khöng kõp. Tûác thò möîi con rúâi ra möåt núi. Àïënbêy giúâ röìng naâng tuy hoaá àaá, nhûng baãn nùng sinh töìncoân maänh liïåt vêîn cöë ngûúác nhòn theo röìng chaâng bïnphña Hoaâng Liïn phña trúâi Têy.

Nuái Haâm Röìng àûúåc giao cho Cöng ty Xöí söë tön taåovaâ quaãn lyá. Du khaách haäy chöë ng tay lïn àêìu göë i hoùåcchöëng cêy gêåy truác leo tûâng bêåc, chó möåt laát thöi laâ túáivûúân lan trùm hònh vaån sùæc. Liïn tiïë p, trûúác mùæt laâ möåt

bònh nguyïn thu nhoã rûåc maâu hoa àaâo, hoa coã giûäa tiïë txuên. Ài nûäa laâ rûâng àaá vúái caãm giaác nhû laåc vaâo núi böìnglai tiïn caãnh, maâ ngûúâi xûa àaä kheáo tûúãng tûúång àoá laânhûäng moáng vuöë t, löng vêy cuãa röìng. Trong caái höë c núivaách àaá kia nhû àang êín naáu àiïìu gò bñ êín, bêë t chúåt hiïånra qua yá tûúãng cuãa möîi ngûúâi. Lêìn theo vaách àaá laâ àûúânglïn cöíng trúâi möåt vaâ hai, baån seä àûáng trïn moãm àaä ngêë tngêy trong caãm giaác bay lûúån maâ thoaã mùæt nhòn xuöë ngtoaân caãnh thaânh phöë trong sûúng. Núi àêy trúâi àêë t gùåp gúä,

kia laâ chaâng mêy khöng giêë u giêë c möång vúái naâng àaá, dûúáiaánh saáng múâ aão lung linh. Túái àêy khöng nhûäng àûúåc têånhûúãng caãnh sùæc cuãa àêë t trúâi, maâ coân thûúãng thûác khñ trúâitrong laânh cuãa Sa Pa. Thïë laâ bao ûu tû, phiïìn muöån trongloâng böîng tan biïë n...

Ai àïë n Sa Pa, khöng thïí khöng leo nuái Haâm Röìng maâtroâ chuyïån vúái àaá, vúái coã cêy, gioá hoang vaâ mêy trúâi àïítùng thïm nghõ lûåc cho ngaây mai laåi tiïë p tuåc nhûäng cuöåchaânh trònh múái àêìy thuá võ.v

Nuái Haâm Röìng

A Ã N H : T H A N H B Ò N H









KYÃ NIÏÅM 5 NÙMRA MÙÆT BAÅN ÀOÅC(8/2000-8/2005)

ÀÙÅT MUA TAÅI:l Cöng ty Phaát haânh Baáo chñ Trung ûúng - 17 Àinh Lïî, Haâ Nöåi

l Caác Bûu àiïån gêìn nhêë tl Toâa soaån: 30/79A Lý Nam Àïë , Haâ Nöåi - ÀT: (04) 7471896 -

Fax: (04) 7337686l Vùn phoâng àaåi diïån: 288B An Dûúng Vûúng, quêån 5,

TP. Höì Chñ Minh - ÀT: (08) 8353878

Trên troång kñnh múâi!

Haäy àïën vúái Vùn Hiïën Viïåt Nam, túâ baáo cuãa nhûäng ai yïu mïë n vaâ têm huyïët vùn hoáa, vùn hiïë n dên töåc



Documents

Tạp chí Văn hiến số 4 năm 2005