8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

1/77

Nng

4.Mt Trung tm vn hoa dntc hoat ng hiu qua

L TIN THO6. Ngi phat hay tri phat

PHAM VIT AO12. Mt lp hoc trong chin tranh

NGUYN PHU TRONG14. Ca tru - ngh thut c nhtv nh

TRN VN KH14. Nguyn Du va ngi nnhac

cng t Long ThanhTHANH

20. Lang tiMCH QUANG

27. Dung cam, say sa qun mnhnh Chu Cm Phong

BUI MINH QUC

30. "Con rng An Nam" - xuyntac lch s

NG MINH PHNG32. Nng tnh vi s thi

VIT LONG

Tap ch xut ban hang thangGiy phep hoat ng bao ch s 397/GP-BVHTT

Toa soan - Tr s:30/79A Ly Nam - Ha NiT: 04.7471896; FAX: 04.7337686Email: vanhienvietnam@hn.vnn.vn

Vn phong ai din tai TP.HCM:288B, An Dng Vng,Qun 5, TP.HCMT: 08.8353878

Chu nhimHoang Chng

Pho Tng Bin tp Thng trcNguyn Th Khoa

Pho Tng Bin tpNguyn Th KyPham Vit LongNguyn Minh San

Giam c iu hanhVo Thanh Tn

Th ky toa soanT My Sn - Nguyn Hu Phai

Hi ng Bin tpNguyn Nam Khanh - Trn Bang - MchQuang - Trn Vn Kh - H S Vnh - Vu Mao- Thai Kim Lan - Pham Th Thanh - ngNht Minh - oan Th Tnh - Trng Lu -Thanh Hng - Nguyn Thuyt Phong

Trnh bayT My Sn - ng Ngoc Quang

Ba 1Phin ch ng VnAnh: L Ba Liu

Tai tr phat hanhDoanh nghip sach Thanh NghaTP. H Ch Minh

In taiXng in Tin hoc, Ha Ni

Gia: 16.000

VN HINVIT NAM

34. i hi cng chingL BA DNG

36. Xem kch Nhng linh hnthc BCH NGOC

38. Mng cy ai thuMch Quang 90 xun

HOANG CHNG

42. Xic VN trn ng hi nhpL THUY44. "ng th in" sao diu

THUY THAO46. i cheo qu ti

PHUC TOAN51. Na Hang nm y

C52. Nha cai in

PHAN L HOANG HA54. VN-Mt sc cun hut c bit

TUN LONG65. ng Ty chi giy do

QUANG PHUNG58. Ghi ngn trn t LaoL HUY QUANG60. Cn bao v Phnom Bakheng

THUC MINH

Tduy

ch

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

2/77

10.Khau Vai - The Land of LoveDO DUC

12.Starry SkyHA HUYEN

14.Scholars in Gia DinhTRAN BACH DANG

22.The Definition of Virginity in"The Tale of Kieu"

THAI KIM LAN28.The Passion for Epic

VIET LONG

The Traditional

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

3/77

VN HINVIT NAM4

NSND L TIN THOTh trng B Vn hoa - Thng tin

Nhng thanh tu ang t hao trong 6 nm qua maTrung tm a xy dng va phat trin v truynthng vn hin ngan nm tht ang hoan nghnh.Nganh vn hoa - thng tin anh gia cao hoat ng

nhit huyt, sang tao va hiu qua cua Trung tm va Tapch Vn Hin Vit Nam, vi nhng chin s tnh nguyntrong vic hng ng Ngh quyt T. 5 (Khoa VIII) vachnh sach xa hi hoa cac hoat ng vn hoa - nghthut, khoa hoc, ky thut cua ang va Nha nc ta.

La mt t chc t nguyn cua vn ngh s, tr thc,

trong o nong ct la cac GS, TS, VS va cac ngh s tntui cua t nc, a s la nhng bc cao nin, nhngnhiu tai nng giau tm huyt nh cac GS Vu Khiu,

Hoang Chu Ky, Trn Vn Kh, Trn Bang, Mch Quang,Hoang Trinh, H S Vnh, Trn Ngha, Thai Kim Lan,Nguyn Thuyt Phong, Tt Thng, v s nghip bao tnva phat huy cac gia tr cua vn hoa, vn hin dn tc mat nguyn cng hin tri thc cua mnh cho s nghip vnhoa dn tc. Trung tm NCBT va PHVHDT a tp hp vakhai thac c nhiu tr tu va tai nng ln, nhiu ngunlc tinh thn va vt cht tim n trong xa hi, phi hp ttcac nganh, cac cp, cac a phng, cac n v vn hoa- ngh thut lin tuc trin khai c nhiu hoat ng htsc phong phu, thit thc, t chc cac cuc toa am, hithao khoa hoc gy c ting vang, bin soan, xut banmt scng trnh nghin cu vn hoa - ngh thut co gia

tr, t vn cho ang va Nha nc mt svn v nghthut truyn thng, gop phn tch cc vao vic gi gn vaphat huy ban sc vn hoa dn tc, xy dng nn vn hoaVit Nam tin tin, m a ban sc dn tc.

bnh lunS KIN

Mt trung tm vn hoa dn tc

HOAT NG HIU QUA

Thang 7-2005, tai khu du lch Thac a (Ba V, Ha Ty) ti a c d lkynim nm nm thanh lp Trungtm Nghin cu Bao tn va Phat huy vn hoa dn tc (NCBT & PHVHDT). Ti rt vui khi c nghe GSHoang Chng - Giam c Trung tm bao cao nhng cgng, nhng thanh tch cua Trung tm va Tap chVn Hin Vit Nam. Ti cung rt t hao v c uyquyn trao Bng khen cua Thutng Chnh phucho lanhao Trung tm... n thang 6 nm nay, nhm tng kt, anh gianhng vic lam cua mnh va rut kinh nghimtin xa hn, Trung tm lai tchc lk nim 6 nm thanh lp va hoat ng, trong ocoTap ch Vn HinVit Nam.

Hop mt u xun 2006 tai Trung tm NCBT&PHVHDT

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

4/77

VN HINVIT NAM 5

Tap ch Vn Hin Vit Nam, c quan ngn luncua Trung tm Nghin cu Bao tn va Phat huy vnhoa dn dc, nh anh gia cua nhiu ng ch lanhao ang va Nha nc, a kin tr tn ch muc chgii thiu va quang ba cac tinh hoa cua vn hoa -ngh thut dn tc, u tranh gn gi va phat huycac gia tr o trong i sng t nc hm nay. Tapch co ni dung phong phu, hnh thc ep, a tngbc tr thanh ngi ban ng tin cy cua tt canhng ai yu mn va quan tm tm hiu vn hoa,vn hin dn tc.

Trung tm cung a tng kt 10 Giai thng aoTn va trao giai ao Tn, cho nhiu vn ngh s cothanh tch xut sc vi s hng ng cua ng aonhng ngi hoat ng vn hoa, vn ngh va giithng tin ai chung, va mi y Trung tm a linkt cac hi Di san vn hoa, Hi KH lch s cungCng ty Hoang Nht Quang t chc thanh cngcuc thi "Ngi ep cac vung kinh Vit Nam".

Trong iu kin phai hoan toan t trang trai vkinh ph cua mt t chc phi chnh phu, mt n vxa hi hoa th nhng thanh tch cua Trung tm vaTap ch trong 6 nm qua ang trn trong va rt angbiu dng.

B Vn hoa - Thng tin coi Trung tm va Tap chVn Hin Vit Nam la thanh vin trong ngi nhachung cua vn hoa dn tc, du la trc thuc Linhip cac Hi Khoa hoc, Ky thut Vit Nam. Trungtm la mt m hnh tt, y trin vong, i u trongphong trao xa hi hoa vn hoa rt ang biu dng,ang khuyn khch trong vic thc hin xa hi hoacac hoat ng vn hoa - ngh thut. Xa hi hoa lamt chin lc ln cua ang va Nha nc vi muc

tiu huy ng toan b cac ngun lc tinh thn, vtcht cua toan xa hi, toan dn vao s nghip xydng va phat trin mt nn vn hoa Vit Nam tintin, m a ban sc dn tc. Chnh v vy ma lanhao B Vn hoa - Thng tin a ung h manh mengay t u vic hnh thanh Trung tm va Tap chtrong sut 6 nm qua. Chung ti lun quan tm theodoi khch l, h tr trong pham v kha nng va trachnhim giup Trung tm va Tap ch phat trin.Nhiu n v cua nganh vn hoa - thng tin trungng va cac a phng a phi hp rt cht che viTrung tm va Tap ch t chc thanh cng nhiu hoatng vn hoa ngh thut, trong o thanh cng tt

ep cua vic trin khai thc hin d an "Sn khuhoc ng" do Chnh phu va B Vn hoa - Thng tingiao cho Cuc Ngh thut Biu din va Trung tmNCBT & PHVHDT thc hin la mt th du tiu biu.

Ti bit cac nha khoa hoc, vn ngh s, nha bao Trung tm NCBT & PHVHDT nh nhng chin stnh nguyn, thm lng hoat ng bng nhng viclam khng mt moi, a chng minh s cn thit cuaTrung tm va Tap ch cho s nghip chung.

Trong pham vi kha nng va trach nhim cuamnh, B Vn hoa - Thng tin se tip tuc gop phnvao s xy dng va phat trin cua Trung tm va Tapch Vn Hin Vit Nam bng nhng giup , ung h,khch l, h tr va phi hp thng xuyn. Chc

chn Trung tm se ngay cang phat trin hn, xngang la con chim u an trong phong trao xa hihoa vn hoa.q

/c Trng Tn Sang va GS Hoang Chng

L tng kt 5 nm Trung tm NCBT&PHVHDT, Tap ch VHVNva trao Giai thng ao Tn

Mt Hi thao do Trung tm NCBT&PHVHDT t chc

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

5/77

VN HINVIT NAM6

PHAM VIT AO

D lun khng th khngt du hoi: Tai sao mtgung may chu trachnhim quan ly kha s, nhiutng nc ma kim soat khng ni,khng phat hin ra nhng khoantin ln ma "Dung Tng", NguynVit Tin a rut ra xy nharing, mua xe cho mn lung tung,anh bac, bao gai... Phai n khibt c Bui Quang Hng, gingnh "tkin hng sut toang v"th ni tnh PMU18 mi l ra. Nukhng b ra vu nay, cac c quanquan ly nha nc, c quan chcnng cua ang va Nha nc vnanh gia ang b PMU18 la trongsach, vng manh. B trng ao

nh Bnh, Th trng NguynVit Tin, Tng Cao Ngoc Oanhnu khng b ra vu nay, ho se la

ai biu d ai hi X, ha hennm gi nhng cng v cao hnsau ai hi X...

D lun v tm linh th chorng: "cai cht" cua Bui TinDung la cai cht do "tri phat"; ala tri phat khng thchng !

Do c ch quan ly cua chungta long leo; do h thng phap lut

cha hoan chnh, do nng lc,phm cht cua con ngi b thoaihoa qua nhanh, chu ng khngni vong quay cua c ch?

Nu khng nhn thng vao stht th khng th nao phat hintrong thn rut "con -ch "ang tim n rt nhiu nhng tuim, nhng " mi' co th gynn nhng vu sut v.

Chung ti a su tp c gn

150 vn ban phap quy, kh19x27day gn 2000 trang, nng gn 10kg: cao nht la Lut Ngn sach,

Lut Xy dng va di o la cacNgh nh, quy ch, Quyt nhcua Thu tng, cac Thng t linB va cua cac B quan ly chuynnganh nh B K hoach-u t,B Tai chnh, B Xy dng, BGiao thng vn tai a xum vao luthoa, quy ch hoa vic quan ly, sdung, thanh tra kim tra cac ngun

vn u t-xy dng.Vu PMU 18 a lam l ro cac

vn ban phap quy nay hnh nhkhng my hiu lc? V sao? Donhng vn ban phap lut nay cons h, con nhng l kim cha ukha nng ngn chn nhng ke nhBui Tin Dung, Nguyn Vit Tinhay do ai o tao iu kin cho hoc tnh dm ap ln lut phap...

Hay th im qua cac l kim

o:"Lkim" 1: Quan ly nha ncv ngoai t cua Ngn hang nha

Ngi phathay Tri phat

Vu PMU 18 b mt cachht sc tnh c, mt s "maymn" cho c quan bao vphap lut. Do phat hin ratrum c bac Bui QuangHng nn mi l din racon bac triu la Bui TinDung - lam v ra hang loatnhng ng dy tiu ccco lin quan ti PMU18...

Vu an PMU18 digoc nhn vn hin

Cu Hoang Long (TP Thanh Hoa) khanh thang 12-2000 nhng ngaysau o a xay ra hang loat s csut lun, lam thay i thit ktng chi

ph xy dng ti 36 t ng.

vn hinDIN AN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

6/77

VN HINVIT NAM 7

nc Vit Nam?Va qua nganh cng an a bt

c khng ch mt mnh BuiQuang Hng ma nhng 3 trum cbac co lin quan ti nhng dngdy c bac quc t. Mt du hoit ra y la: Nhng khoan USDln n hang triu nay a chuynra nc ngoai bng cach nao?Chc chn no khng d dang nhchuyn mt bc th in t. Stin nay chc khng chuyn theohnh thc "cu van", khng thchuyn qua con ng bu in.

Theo chung ti: ch con mt "lkim" duy nht o la qua h thngngn hang.

Theo Quyt nh s 160/ Q-NH7 ngay 8-7-1996 cua Thngc Ngn hang Nha nc quy nhtai iu 1: "Ngn hang Nha ncla c quan quan ly Nha nc vtin t, tn dung, chu trach nhimkim soat cac lung ngoai t vaova ra khoi Vit Nam, trong o covay, tra n nc ngoai cua doanh

nghip".Vy trach nhim cua Thngc Ngn hang Nha nc n utrc vic Bui Tin Dung vanhng tay c bac chuyn khoantrong nc qua ngn hang vanhng trum c bac nh Bui QuanhHng nu s dung h thng ngnhang chuyn tin ra nc ngoai,phuc vu cho vic anh bac? Cac cquan iu tra va nganh ngn hang

cn lam ro "l kim" nay sm btlai?"Lkim" 2: Quan ly nha nc

cua B K hoach-u t?Cac cng trnh giao thng do

PMU18 lam chu u t phn lnu thuc nhom A, tc la nhom doThu tng ph duyt. rut rut,rut c tin t cac cng trnh nay,Bui Tin Dung va Nguyn VitTin a dung chiu thc s dungcac "nha thu phu", thc cht la

"cac sn sau" khng ch, thaotung ngun vn u t, v hiuhoa Quy ch u thu c ban

hanh kem theo Ngh nh88/1999/N-CP cua Chnh phu.

Muc 2 cua iu 52 cua Quych u thu a phn cp trachnhim v quan ly u thu cho BK hoach u t nh sau:

- B trng B K hoach ut co trach nhim:

a/ Thm nh trnh Thutng Chnh phu xem xet phduyt v:

- K hoach u thu cua cac dan do Thu tng Chnh phu quytnh u t;

- Kt qua u thu cac goi thuthuc thm quyn ph duyt cuaThu tng Chnh phu...

c/ Kim tra, thanh tra cng tacu thu trn pham vi toan quc.

Vic PMU 18 tchc ra nhngcuc u thu tr tra, vic NguynVit Tin, Bui Tin Dung s dungvn ODA mua xe biu tng lungtung, lam ng n trang trai cuamnh, hi l mt s quan chc aphng hp thc hoa quyn s

dung t rng lam trang trai, tgia, xy ch... co nm trong baithu a c B K hoach u tthm nh, trnh Thu tng phduyt khng? Trong Quy ch uthu giao cho B KH-T trachnhim kim tra, thanh tra cac ktqua u thu trong pham vi toanquc?

Theo chung ti Quy ch uthu va Ngh nh 17/CP a quy

nh ro chc trach cua B KH-T,khng nh B trng Vo HngPhuc un y ln cho Chnh phukhi tuyn b vi bao ch: "B Khoach-u t cho rng cac cquan quan ly nha nc v ODAcn ra soat lai chc nng nhim vukhc phuc s chng cheo hocbung long quan ly, ng thi tngcng phn cp va chu trachnhim cua cac B, nganh... "(Tuitre, 12-4-2006).

Phai chng y la mt biuhin "chay lang" cua lanh ao BK hoach u t trc nhng "ung

nhot" va btai PMU18?!"L kim" 3: Quan ly nha nc

v tai chnh cua B Tai chnh?B Tai chnh la c quan c

Nha nc giao cho nhim vu quanly cac ngun chi, thu ngn sachtrong o co co ngun vn ODA. thc hin vic quan ly cacngun vn u t, t nhng nm1980-1990 B Tai chnh thanh lpTng cuc u t va cac Cuc u tva phat trin bam sat tng cngtrnh xy dng, ra soat vao tngvn ban thanh quyt toan, ra soat

tng nh mc, n gia, khilng cng trnh trong cac vn banthanh quyt toan. Chnh S Taichnh cac a phng la c quanban hanh b nh mc n gia chocac vt liu, vt t chu yu trongcac cng trnh xy dng va muasm trang thit b u t. B Taichnh cung la c quan duyt gianhiu hang muc cng trnh xydng.

Phn e, Muc 4 iu 39 cua

Ngh nh 17/CP quy nh v chcnng nhim vu cua B Tai chnhtrong vic quan ly ngun vnODA: "Theo doi, kim tra, cngtac quan ly tai chnh trong vic sdung ngun vn ODA; t chchach toan k toan ngn sach nhanc i vi ngun vn ODA...".

Phn e cua muc 3, iu 7 cuaQuy ch quan ly u t va xydng ban hanh theo Ngh nh

52/CP/1999 cua Chnh phu a quynh chc nng, nhim vu cua BTai chnh: "Thanh tra, kim tra taichnh i vi d an cua cac tchcn v s dung ngun vn u tcua nha nc; hng dn, kim travic quyt toan vn u t s dungvn nha nc va thc hin quyttoan vn u t cac d an nhom As dung vn nha nc...".

Phn a, muc 2 iu 57 cuaQCQLTXD quy nh ro: "B

trng B Tai chnh ph duytquyt toan vn u t cac d an doThu tng Chnh phu quyt nh

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

7/77

VN HINVIT NAM8

u t va d an nhom A s dungvn ngn sach nha nc"...

Ngh nh 17 tai iu 39 co 5muc, co 10 iu quy nh nhimvu cua B Tai chnh v ngun vnODA; trong o muc 4, phn e aquy nh nhim vu cu th cua BTai chnh: "Theo doi, kim tracng tac quan ly tai chnh trongvich s dung ngun vn ODA; tchc hach toan k toan ngn sachnha nc i vi ngun vnODA...".

Thit tng nh th a qua ro

rang va m c cac quy nh xacnh chc trach cua B Tai chnh!Th nhng trong tra li phong vnbao Tui tre s ra ngay 8-4-2006,khi c hoi v trach nhim trongvu PMU18,Th trng B Taichnh Trn Vn Ta lai tra li rtliu rng: "Theo Lut Ngn sach,quan ly ngun vn ODA la BKH-T, con B Tai chnh chquan ly vic phn b, d toan ngnsach, ng thi ghi s vic tip

nhn ODA trong muc d toanngn sach... Theo ti, trach nhimcua cac b, nganh trong vic quanly vn u t phai tip tuc sp xplai, khng tnh trang ai cung cotrach nhim, tng khu tng phnnhng cui cung khi xay ra mt dan lang ph, tht thoat th lai khngbit trach nhim thuc v ai".

ng Trn Vn Ta con chorng: "Tt ca nhng d an lin

quan ti lnh vc GTVT maPMU18 quan ly u do B GTVTquyt toan. B Tai Chnh nu coch thng qua hp tac ghi snNgn sach. "Hoa ra chc nng cuaB Tai chnh khng ln hn chcnng cua mt Vu Tng hp, mtChanh vn phong cua B Khoach-u t; B Giao thng vntai thi ?!

Nu ung nh ng Trn VnTa noi th B Tai chnh a t chi

mt nhim vu do Chnh phu giao,nhim vu nay ghi ro trong Nghnh 52, Ngh nh 88 va Ngh

nh 17? Bi v phn ln nhngcng trnh do PMU18 la chu ut u thuc nhom A va thucngun ngn sach. Noi cach khac,B K hoach u t va B Taichnh a ao nhim trong vuPMU18 do o nhng tiu cc mixay ra nghim trong nh th.

Chung ta khng thkhng tdu hoi trach nhim cua B Taichnh trong vic tht thoatnhng khoan tin ln, tai san lntai nhng d an nh PMU18.Trong khi o B nay lai ang

xut ra lut thu thu nhp anh vaomc thu nhp t 1 triu ng/thangtr ln, anh thu 10 % vao tinnhun but t mc 500.000/trln? Phai chng B Tai chnh angmun khi phuc loai "thu thn"ma thc dn Phap trc y a banhanh?! Hay y la mt kiu: bonni kh rach ai ni qunhng?!

"L kim 4": Thm nh cac"thm nh" cua Kho bac Nha

nc...Vic quan ly cac ngun vnu t vn mang ting la do "nmcha, ba me"; do khng co ngichu trach nhim chnh nn dnn tht thoat, vu PMU18 la mtin hnh. Thc ra nhng ai tnglin quan t nhiu n vic s dungtin ngn sach u hiu: mt cquan tht s co toan quyn, co khanng kim tra, kim soat tt ca cac

ngun chi tiu ngn sach trong oco ngun vn u t, ODA, o laKho bac Nha nc.

Chung ti a nghin cu kyQuyt nh 235/2003/Q-TTg cuaThu tng Chnh phu quy nhchc nng, nhim vu va c cu tchc cua Kho bac Nha nc. ocvn ban Quyt nh 235, chung tithy nganh kho bac kha cChnh phu "cng chiu". TrongQuyt nh 235, Chnh phu ch

giao quyn ma khng h co mtdong nao quy nh v mt trachnhim hanh chnh, hnh s nu lam

quyn hoc tim quyn, chi tiusai ch chnh sach?! Trong khio nhiu nganh khng c ungn tin, ngoai quy nh v quynhan con co ghi ro trach nhimhanh chnh, hnh s cu th; conhng nganh nh nganh thanh traChnh phu con quy nh cu thnhng iu cm ky, nu vi phamse truy cu trach nhim hnh s thma ngi ta con vi pham...

Theo Quyt nh 235, Kho bacNha nc co 17 nhim vu vaquyn han. Trong o muc b cua

khoan 4 iu 2 trong phn quynhan quy nh: "T chc thc hinchi ngn sach nha nc, kim soat,thanh toan, chi tra cac khoan chi tNgn sach Nha nc theo quynh cua phap lut"; tai khoan 6cua iu 2 quy nh cu th hn:"Kho bac Nha nc co quyn tchi thanh toan, chi tra cac khoanchi khng ung, khng u cac iukin theo quy nh cua phap lutva phai chu trach nhim v quyt

nh cua mnh"?!Theo chung ti, cac c quaniu tra cn lam ro vai tro va trachnhim cua Kho bac Nha nc ivi nhng khoan tin chi sainguyn tc tai Ban quan ly D anPMU18 va nhiu d an khac angc cac c quan phap lut xemxet, truy cu trach nhim hnh s?Kho bac Nha nc khng ch coquyn ma con phai chu trach

nhim hanh chnh, hnh s i vinhng khoan tin Nha nc giaocho: thu, quan ly, gi va chi!

"Lkim" 5: Quan ly nha ncv cht lng cng trnh xy dngcua B Xy dng?

Chc chn vic rut rut caccng trnh do PMU18 lam chu ut se anh hng n cht lngcng trnh. iu 2 cua Quy chQLTXD a quy nh nhim vucua B Xy dng: "Thng nht

quan ly nha nc v cht lngcng trnh xy dng, theo doi,kim tra, phat hin va kin ngh x

vn hinDIN AN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

8/77

VN HINVIT NAM 9

ly cht lng cac cng trnh xydng; c bit v cht lng caccng trnh xy dng thuc cac Dan nhom A "...Nh vy "l kim"th 5 nay v cht lng cng trnhxy dng thuc trach nhim canhgi cua B Xy dng nhng hnhnh cung b bo ngo nt. Trong vuPMU18, B Xy dng cung gnnh ng ngoai cuc, khng oaihoai g n nhng cng trnh giaothng va lam xong a xung cphang loat v b rut rut ly tini anh bac...

"Lkim" 6: Cng tac thanh trakim tra cua cac c quan Thanh tranha nc?

Trong cac vn ban phap quy vquan ly u t xy dng u comuc thanh tra kim tra. Cac BGiao thng Vn tai, B Tai chnh,B K hoach u t, B Xy dngva Tng thanh tra Chnh phu uc quy nh ro nhim vu thanhtra giam sat ngun vn u t nay.Th nhng theo thng tin bao ch

th ch co Thanh tra Chnh phu laa vao thanh tra D an cu HoangLong nhng lai bao cao nhm lnThu tng s tin tht thoat t 4,5ty ng thanh 4,5 triu ng.

Cac c quan thanh tra khachnh nh u im lng, khng ngy.

"Lkim" 7": Quan ly nha ncv cng tac can b?

By gi th ai cung ro moi tiucc t nan tai PMU18 u do BuiTin Dung va Nguyn Vit Tin lanhng ke u tu. Nhng t nannay co t lu: t chuyn giau lnbt minh, n vic c bac, n chisa oa, rt nhiu nhng dn, canb, thm ch mt s c quan chcnng nh cng an tng bit, lpbin ban, lu h s? Ngi dnNinh Bnh t lu a t nhng cuve v Nguyn Vit Tin:

Ninh Bnh co nui Non To

Khng bng quan Tin nm hora tin...Con Bui Tin Dung th dn lam

cu ng thuc nganh giao thnga t lu truyn khu nhau cu:"Noi co ngi nghe, e co ngis , v co ngi chm, nm congi bo p, n co ngi lo, tu congi chay...".

Th th v sao cac c quan chcnng v quan ly can b lai khnghay bit g? Bao ch cht vn ngB trng B Ni vu v trachnhim quan ly can b cua b nayxung quanh d lun v chuynchay chc, chay quyn cua BuiTin Dung, Nguyn Vit Tin.

ng B trng a tm cach thoaithac, anh trng lang: cha kimtra, cha kt lun, cha thtra li...Tom lai cho ti khi vu PMU 18 b cac c quan quan ly v conngi, can b hnh nh cha hbit, hnh nh cha h thy, chah nghe co vn g ang phaiquan tm, can thip theo chcphn nha nc a giao cho mnh.

Qua vu an PMU18 con bc lmt kha canh khac cua cng tac

quan ly can b: trong hoan canhbnh thng, rt nhiu c quan,can b, quan chc tm moi cach tranh, oat, chim dung quyn;song khi ung vic, nht la mi khivu vic b b th tm moi cach tranh cng, li, un y, lplim trach nhim cho ngi khac,cho c ch, cho tp th Chnhphu... Hin tng nay a din ramt cach cng khai, trng trao.

Qua cach tra li cua ng Btrng B K hoach u t, BTai chnh. B Ni vu chung tithy moi s u y ln cho tpth Chnh phu, ma chu trachnhim ln nht la Thu tng.Khng mt B nao nhn li v Bmnh, v ca nhn lai cang khngthy? Mt Chnh phu vi nhngng B trng nh vy th Thutng con mt, tin nha nc conmt va dn con khdai dai...

Vu an PMU18 khng ch lamt bai hoc t gia cho cac cquan quan ly nha nc ma con cho

ca nhng ke liu mang, quen thoicy quyn cy th, coi "tri bngvung", coi thng d lun xa hi.Vu PMU18 la bai hoc cho nhngke tn th bao lc va ng tin:Nhng cai khng mua c bngtin th se phai mua mt rt nhiutin...

Lut nhn-qua phng ngtng uc kt: i m lm se congay gp ma... Chnh v vy maNguyn Bnh Khim mi tngkhuyn:

Lam ngi chcy khi

quyn thCo thugp thi tt ui xe...Nguyn Du xa tng vit:Thin cn tai long taCh tm kia mi bng ba ch

tai...Bai hoc t gia cua PMU18

tht cn thit phai m xe, phn tch cho nhiu ke ang m mt, entm lao vao con ng lam n btchnh theo vt xe cua NguynVit Tin - Bui Tin Dung nh

rng: ch co cy quyn, cy tai,(tai y nn hiu thm kha canhtin tai), bi li tri lng lnglm. Nu luc nay, luc kia, ni nayni kia con co nhng c quan chcnng, con do ai o v ga m, btlc hay dung tung, hay n gian dokhng lam tron trach nhim, thcuc sng vn con co nhng siu chnh khac... Nu ai o nghrng mnh a tao lp c quynth oai trum thin ha ri: dimt ngi va trn triu ngi, dovy mun lam g th lam la mt aotng! Quyn lc, quyn th, nhtla nhng th mua c bng nhiutin u ch la nhng th phuphim, phu vn, nht thi...

Di goc nhn vn hin, VuPMU18 cn tip tuc c phntch, mxe lam bai hoc v lutphap, ao c, trit hoc "cho ngaynay, cho ngay mai va cho mun

i sau" nh li mt bai hat cuanhac s Hoang Vn...q

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

9/77

VN HINVIT NAM10

vn hinDIN AN

THAI KIM LAN

Ret mt nhiu ngay a lamt cong gng mt co mauda trng xanh, mn va matlanh hi ma cua mi con ngiHu. Ngi i c lm lui gngmnh chng lanh nh nhng photng cng nhc x dch trn cacneo ng. Ri co mt ngaykhng hen trc, bng u giacu Trng Tin, ni khuc sngHng lng gio, t pha nui KimPhung a v nhng tia baochuyn mua. Nh t mt coi xa mo, anh nng rt trn vai trn nonng ngang, nhe nh t, nh mt

manh lua the choang pht qua, vagng mt, dang i cua mi ngibng tr thanh nhe nhom nh khoi

nh sng, xung cu chia nhauv nhng con ng rn rang hnn cua Hu hm nay...

Nng mi n Hu nh khngi bng bc chn gay gt ma

bng i canh mong cua sng muThun An pha ln vi hi rngTrng Sn. Sang cung nh tra,tra cung nh chiu, nng langang khng thay sc mau, c nhmt vung anh sang a c locqua nhiu tng sng, my, gio,m nhat mng lung ging trai lncanh vt.

Bui sang, khu vn Hu conlng yn p lanh trong hi nggia, bng nghe m mt chut

thoang hng hoa mc - mt chutthi! khng nng m nh giamua he - nh cung mt nhay mt

vi tia lp lanh trn chum cau giaci ng th, - du bao cua mtngay khng ma - Trong khoanhkhc sau, ca vn cy nh layng chuyn mnh on nng, mt

cach se sang, t nh, gn nh e ngaimi ting chao nim n n ao selam cho nng tan bin i. Hngm cua hoa - cua tri him hoitrong mua lanh gia - nh va u tan sng trn la cua nhng cytrong khu vn, nghe hi nclun lu chuyn i trong cac machm giai y tit iu uyn chuyncua mau xanh.

Co phai y la du hiu cuamua xun ang tr v? Xin ng

t mt cu hoi rn rang nh thtrong ni tnh lng ban mai cuavn cy Hu! Hay lng nghe

NngPhu Xun

Gia nhng cnnng oi nng cuaha trng vanhng chui mal th cua ngsu, Hu conhng ngay makhng gian vathi gian tungnh la "ao", canhvt, con ngi clung linh chpchn na co na

khng, y la khianh nng utin tr v saumy mi ngayma u ru.Cu Trang Tin

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

10/77

VN HINVIT NAM 11

ting t cua nng ang nho giot tcanh! Va hay nhn i! gi phutnng v nh mt tnh c, nh mtcn may mn theo kiu "may ma","may ma ti Hu gp ngay khngma!" trong nhng ngay thangchap.

Ngi Hu hay king, khngdam goi tn nhng iu, nhngtnh cam mnh trn trong yu du,s mt ln ln ting la mt ln"mt thing", tnh cam, s vt setan loang, bin mt... Mi hintng u la mt dim phuc b n

cua tri cho! Cho nn ca khu vnrm rap um tum co cy on anhnng bng s diu ky cua thuttang hnh" bin co thanh khng":m a khng li khu vn bt ngv hnh trong giy phut nng ln,cho tt ca thanh mt s i chv nh nao o, co le la mt cuctai sinh hay hi sinh hay mt bci vao coi thng hng... Xin ngnoi ro! Ngay ca co cy cung khngdam he li lao xao, mc cho

mau xanh chay hoa vi anh nnglun lu chuyn th sang mauxanh lam u mc m h... ang lala la cy a dang a hnh, trongphut chc khu vn tr thanh mtmang khng gian xanh bng bnhtrong mt th anh sang h ao...Trong giy phut mu nhim y,chu nhn khu vn, khi m canhca on nng sm, thoang chctng nh ang bc chn trong

coi mng...Nhng xin ng vi vang tinngay rng anh nng hm nay ch lacn mng - nhng gic mng lamcho Hu "tng bng" hai u,khng u dy ln mt chut hixun! Hay lng nghe ting ngcua qua giang chu (mng cut)ang ri trong vun, ng hthui khng v vi Hu ngheo nantrong bui cui ng. Giang chutrn canh du cho chn ti vn cha

phai la giang chu, phai i mtthi im nng m va tm - nhting nhc nh cua nng sm qua

hng hoa mc - giang chu rixung, cham t - phai "ri vacham" nh mt nghi l hanh thm,nh s cui xung cua giot nngu tin - o la b mt v ngotthanh khit v song cua nhng muigiang chu trinh nguyn, hai trncanh khng cham t giang chuvn con gi mt v chua cha uxng danh la vin ngoc cua triring tng cho t.

Nu chnh trong long nngkhng m khng nng lam saogiang chu tr thanh mt giang

tin trong mua ng Hu? Nunng khng thc la thc th lamsao co c mt qua ngot trai muakhng co Bc Nam ma ch cotrong vn Hu nh trai giangchu? Va se khng u hai mt ngm cho ht mau hng rc r cuahoa hai ng trc khi la ngonm xun ang n r trong vnKim Long, Xun Hoa, V Da,Thuy Xun... Co le phai bin thanhcon su hoa hay mt nang Uut nh

trong chuyn thn tin chui vaonm gia nhng canh hoa thyc ht ve lng ly mau hngthm cua oa hai ng, thu roci ngun cua giot nng mongmanh trong vn vn d la mt hoadim sn, a c my gio cuaHu nh nhng ngi th thu cngtinh xao mai dua thanh loc lamthanh nhng tac phm tuyt vicho Hu.

Co ai n Hu ma khng quacu Trng Tin, dng lai mtgiy nhn sng nui, vi mt chutkhat khao c ngm anh sang uagin vi song nc sng Hng,se thy ni ngac nhin theo linsau nim tht vong. Khng conhng phut sng Hng rc rchoi loi trong mua he vi v vanlp lp anh bac anh vang, hay tmngat n rung mnh trong mua thu.Ch co mt giong Hng ang hoa

mnh v tn trong anh sang xanhl, ch sang hn anh trng mtgam mau rt nhe, tri nc phn

cach nhau bng mt net nhat mgia "l lng my tri ngng lai"va "lao xao song nc cun i", o nh co mt tay th bac laothanh con sot lai cua thi xa, thuxao a n xut thn, a bantay tai hoa tung rai mt lp nhubac trn giong sng, thay mt ncbong loang bng mt lp nhu mtrm mc, cho sng tr lai cvi tri my thanh mt giang thuycong trng thin nht sc!

Ti v Hu gia mua ng ch,nhng ngh rng bun te la x Hu

mua ng! Giac quan va tm thca chun b trc nhng v chuacay cua "cht na", "cai cay", "damn", "mm ca" cua nhng buin chiu am bac trong cn madm. Bng "gp may" tri angm nng! Bt gp trai giang chuang ri, nghe hoa hai ng lngly trong nng, hoa mc thmhng trong vn...

Khi a cung nh khi on,ngi em trai noi "may qua, tri

hm ni nng, ca thang Hu ma!"va "may qua, tri hm ni nng, comay bay i!" vi mt nu ci naming rt Hu. Khi n cung nhkhi i thy nu ci con trai Huging nh bong nui chay qua nisn Phu Bai, dang nui rt thn rtgn gui, a tng nh m vai tingay khi chn va t ln tng cpth nht xung tau, bn ni trin nuila my m, bn kia trin nui nng

ang ln, nh nu ci na ming...Bng nghe lanh b vai trong chicgh... Co chi an ui trong chuyntin bit nay? Ti bng nh co lnmnh a c an ui v cung khi trlai x ngi ln th nht bt gpmy cu th cua Hoelderlin: "Ta setrv... i rng nui thn thng achche ta nhng ngay xa y....

Co phai nui Kim Phung vncon thuy chung ng o on nngcho sng Hng mang i... bin

bit?q

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

11/77

VN HINVIT NAM12

NGUYN PHU TRONGUy vin B Chnh tr, B th thanh

uy Ha Ni

Ti co th noi ngay rng: lp ti(lp vn, nin khoa 1963-1967) la mt lp c bit.c bit trc ht la ch lp rt

ng, gn 130 ngi. Luc u ch cohn 60. Ti nh bui tu trng contha tht lm. Hm y la mt buisang ep tri, u thang 9. Chung titp chung giang ng 1- phLThanh Tng. Trc luc kim danh

sach, ti ng chi di Vn Taoan. Ngc nhn ln cng trng

ngm mai dong ch "Trng ai hocVit Nam" sao ma thy lng lng,hanh din. Gp nhau bui u conb ng, lam quen nhau con rut re.Nhng thy ban hu ai cung vao loai"siu" ca. Khng hoc sinh gioi vnnht nh vn toan min Bc (luc omi ch co min Bc) th cung ngu hang tnh, hang khu vc. Tim ra thy "chn" va "king de".Vao hoc c mt vai thang g yth c b sung thm gn 30 ngi

t bn Trng Ly lun nghip vu vnhoa chuyn sang. Cung co nhiu tay

c phach lm. Hoc mt chp, ncui nm 1964, u 1965, lp ti laic tng hn ba chuc anh ch emna, t cac lp ngh thut, sn khuin anh Lin X, ng cchuyn v ( tranh chu anh hngcua trao lu xet lai luc o). Thla lprt ng, lc lng hung hu, baogm nhiu nganh va loai hnh nghthut. Scan b ln tui kha nhiu.T c quan, x nghip i hoc cungco. T b i chuyn v cung co.

vn hinDIN AN

Mt lp hoctrong chin tranh

Cu sinh vin Khoa Ng vn H Tng hp Ha Ni mng sinh nht Giao s Ha Minh c

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

12/77

VN HINVIT NAM 13

Cac anh ch t Lin X, ng c vhu ht u ln tui ca. Loai nh timi mi tam, i mi, nhng nhiu

anh ch a tui "bm" ri. Lp co chib ring, co chi oan thanh nin rtmanh. V th lp co iu kin thamgia tch cc va si ni cac phong traocua nha trng. Bay tam i la ngicung lp a nn v, nn chng, nnng nn ba co le cung nh u tho.

Cai c bit th hai cua lp ti lac chuyn ch , ch hoc quanhiu ni. Thoat ky thuy la ky tucxa Lang (gn chua Lang), cung viKhoa S. y vn la trng Dn tcmin nui, sau chuyn cho Trngai hoc Tng hp va Trng Trunghoc Trung Hoa. Nhng ngay Langla nhng ngay kha thu v va co nhiuky nim. Ky nim cua nhng sinhvin Vn khoa mi vao trng cony m mng, ky nim cua nhnganh chang va c nang mi tp thln u, co bit bao nhiu nao nc,bit bao nhiu iu mi me, d xucng, d bun vui. Lang c hn1 nm. n cui nm 1964 u 1965lp ti c chuyn v va hoc taikhu Thanh Xun - M Tr (Trngchnh tr cua B ai hoc va Trng

ai hoc Ngoai Ng). Trong khngkh ca nc suc si anh My, thanhnin hoc sinh suc si kh th"Ba snsang", chung ti ua nhau vit nbng mau tnh nguyn xin vao Namchin u, hi ha tp luyn, tp trngia, tp hanh qun, bao ng, aohao, ao hm... Nhiu hm t 3 gisang a tp hp i ngu co la nguytrang, co gy gc, vu kh chay maivao Ha ng xui ng ven sngNhu.

n he nm 1965, cuc chintranh pha hoai cua My ra ti Ha Nia rt ac lit. Chung ti c lnh is tan. Lp ti la lp u tin lnng chun b c s trng lpni s tan. y la net c bit th ba.n gian va gon nhe, mi ngi mtba l hoc tui xach, chung ti i taum ln ga Quan Triu (ThaiNguyn). Co cai g oai v, th mng;co cai g b him, hao hc. Xung tauri i b sut m 35 cy s, quasui, qua rng. Ti nh hm o sangtrng, tri vao thu se se lanh. Ai lyu bn ba. Ti lm nhm oc th

va tng tng ra ngi chin chinhtrong th THu:Nh m ra i t tri bc la

Ca thanh nghi ngut chaysau lng

Nhng chang trai cha

trng n anh hungPhi nng gio vi hoa nganconi...

Nhng ngay Trang Dng (VanTho - ai T - Bc Thai) la nhngngay co bit bao s kin di vao tmhn, ky c cua chung ti. Leo nui,lun rng, cht cy, ly na v lamnha, dng lan. Cng vic tht la mime va hp dn, nhng cung y pnhng nguy him, gian trun. Nhngngay nng con . Nhng ngay mama leo ngc dc, treo ln nui cao,ng trn, vc thm, vt mui, gaicao... tht la khng n gian. n thch co bt m luc hoc cm th 3phn n ng vi canh rau mungsung. Nu co hai mng, nht tram,ly cui th cung ban cho nha bp co tin chi dung. c cai sn, khoaikha sn, lai re. Ti mua luc ma nthm. Co chang th sinh sau bacm con n c hang cn sn.Ngay i lun rng leo nui, nhng vti vn phai hoc rt khuya. Ti conkin tr chep tay c gn mt chuctp th mi (v luc o khng co iu

kin in n, phat hanh nh by gi).Cai hi Lang chung ti cung atng thc rt khuya, anh nao cungham hoc n 1- 2 gi sang. Hoc nmc i thanh nin c o cua lpphai mi i ngu, am bao sckhoe. Nhng luc o con co insang, co ban ghang hoang. Chnhng ngay Trang Dng nay chco ngon en du cai tin va lyging lam ban thi.

Co le v th ma ng bao rtthng va quy chung ti, cu mang,um boc chung ti nh con em trongnha. Gia nh nao cung nhng chochung ti ca gian bung vai baanh em . Thnh thoang lai mi cm,mi sn. Hp tac xa co nh ct lua,ganh thoc ong thu, p p, vacg lam nha... th lai cho gao, cho xi.Ngay l, ngay Tt, xa vin c chiagao, chia tht thnao anh ch em lpti cung c Ban Chu nhim hptac xa cho nh th. Co ln hp tac xacho chung ti ca mt con tru va tagao lin hoan lp. Bn thngchung ti anh vt sut m mi tht

ni 1 con tru. Sang ra mt qua, boca long, ca ong sach...Chung ti xac nh phai cgng

va hoc tt, va giup ng bao. Titi i phat thanh thng bao tin this; t chc trin lam tranh anh tuyn

truyn nhng chu trng cua angva Nha nc; biu din vn nghphuc vu ba con... cung xm tro ao. By gi ngh lai, khng hiu saoluc o lam c nhiu vic n th.Cung hat ho, n ca, tp ca; cungmua sap, mua , mua non... man ghi ta, c- cooc- -ng hn hoi.c bit la tai din kch. Din nhngv c sc nhNi gio, u co gicla ta c i, Tay cay tay sung, Kiu(cua thy Hoang Xun Nh), Ngaytan cua bao chua... noi cho cngbng va khach quan, lp ti din kchrt hay, rt co duyn, c ng baohoan nghnh. i biu din khp nitrong vung. i thc t cac n vthanh nin xung phong lam ngtrn Lang Sn cung din. Va baophi hn na la dam keo nhau vbiu din Nha hat Ln Ha Ni v"Nguyn Vn Tri" cua Hoc Phi doHoang Chng ao din. Hi con Lang a dam keo xe bo ch phngman ra biu din sn khu hThuyn Quang th ln nay dam vmn phng man, qun ao, ao cu

cua Nha hat Kch Quc gia trnhdin, mi nhiu v B trng, Thtrng n xem. ng nh QuangGiam c Nha hat ngac nhin ntron mt!

Lp ti la th o! Hoc gioi. Laong c. Lam dn vn kheo. Dinkch hay. Sng vi nhau th y tnhngha. Cai hm tin mt s ban lnng vao Nam chin u bn bSui i, ke ngi i, va haohung, va xuc ng. Bon con gaikhoc nh ma nh gio. Bon con traikhng sao cm c nc mt mavn het to: "Hay ci ln!". n tnhm nay, sau hn 30 nm, chung tii vi nhau vn rt tnh ngha. Tuyke mt, ngi con; ke Nam ngiBc, co chau ni, chau ngoai; mingi mt hoan canh, mt sphn,nhng chung ti vn rt quy nhau,thng xuyn gp g, vn "may taochi t", vn si ni tre trung nhnhng ngay nao.

u co phai o la cai rt cn thitcho mi ngi chung ta, lam cho hnta thm phong phu, sc ta thm deo

dai, tnh ta thm bat ngat...q

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

13/77

VN HINVIT NAM14

GSTS TRN VN KH

I. V th

Hu ht cac loai hnh nhac cVit Nam u co s phi hp gia

th va nhac. Trong dn gian, ve,ng dao co th 3 ch, 4 ch; huht cac bai dn ca Hat ru, Ho, Ly, i

ca nam n, li ca cua cac lan iuCheo, Hat vn la th luc bat (mtcu 6 ch, mt cu 8 ch), luc batbin th (2 cu luc bat co thmnhng ting m co ngha hay vngha cho net nhac va tit tu haicu th thay i), song tht luc bat (2cu 7 ch tip theo cu luc bat).Trong nhac truyn thng bac hoc co

th luc bat, luc bat bin th, lai cothm cac th th theo ng lutngu ngn tht ngn.

Ca tru s dung tt ca cac th thtrn, ngoai ra con dung th 8 chkhng co trong thi ca c, ch sau naymi thng dung trong th mi VitNam. Th 8 ch dung trong Hat noi,gm 11 cu chia lam 3 kh.

CA TRUngh thut

c nht v nha cort nhiu bai vit v xut x, b dy lch sva chiusu ngh thut cua Ca tru. Trong bai vit nay, ti ch nuvai yu tcho thy ngh thut Ca tru v cung c aotrong nc Vit Nam va trn th gii.I- Ca tru la mt s phi hp a dang, tinh vi, nhunnhuyn gia thi ca va m nhac, i khi vi camua. Catru conhng qui lut cht che, ro rang trong th vanhac, nhng khng quakht khe, ma cochp nhn mt vai

ngoai l.II- Ca tru conhng net c thu trong hai lnh vc thanh nhac va kh nhac khng tm thy trong cac b mnm nhac khac.III- Ca tru dung t nhn lc ma hiu quabiu din va ngh thut rt cao.IV- Ca tru congun gc Vit ch khng du nhp t nc ngoai, cotchc theo giao phng, coqui chaotao ao nng trong chng trnh hat thi va hnh thc phat giai.

di sanT TRONG

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

14/77

VN HINVIT NAM 15

Cha th loai nhac c nao adang v th nh vy.

Ca tru la mt loai nhac thnh

phong, nh Ca Humin Trung, caTai t min Nam. Nhng trong cacloai ca nhac thnh phong khac, bai caco net nhac cnh, nu t li micung phai tun theo net nhac o.Ring Ca tru, trong cac "li" hay"th" (khoang 15 th Hat chi, 12 thHat ca nh), giai iu khng cnh ma tuy theo thanh giong cua lith. Thanh ra, nhng bai Gi th,Hat ru, Bc phan, Mu co nhnggiai iu khac nhau, cung mt thHat noi co ca trm bai (theo sach Catru bin khao- Bng oan va Trong Hu) .

Mi loai th u co net nhac vatit tu c bit tao ra nhiu thtrong Ca tru. Luc bat va luc bat binth co trong Mu, Bc phan, Xmhu tnh, hay ngm theo Sa Machoc Bng Mac, th 8 ch trong Hatnoi.

II. Thanh nhac - kh nhac -nhng net c thu c nht v nh

1. Vthanh nhac: Co le ngoai hatTung co nhng ky thut phong phu

va c ao, con cac b mn ca nhacc truyn - k ca Quan ho Bc Ninh,Ca Hu trong nhac thnh phong -khng co ky thut thanh nhac phctap, tinh vi nh Ca tru.

ao nng hat khng ha mingto, nhn c nh mm mi, khng ymanh hi t bung phi ra ma phai"em hi" trong c, phai bit "m "ma li ca nghe vn ro rang. Hat phai"tron vanh ro ch". Hat trong canh khng cn ngn nga. Hat chico cach ht, con kin, khachn cach luyn ngn "tahir" trong cnhac Ba T, "tremolo" trong nhacu, "yodel" trong nhac Thuy S. ht lam cho cu hat thm duyn, cokhi nh ting nc n, th than. TSTrn Quang Hai tng nghin cu ichiu nhiu truyn thng thanh nhactrn thgii, a phn tch ky thut ht cua Ca tru qua hnh anh hin lnmay sonagraph va cho bit ky thutnay rt c ao, khng co trong cacky thut thanh nhac khac.

2. Vkh nhac:a) C phach: gm 3 phn: mt

thanh tre hay mt manh g goi laban phach, hai chic dui g la phachcai va phach con. Trn th gii

khng u dung hai chic dui matrong o co mt chic tron u hinhon, chic kia tron va che hai. Dui

nhon nh dng vt (linga, theocach goi cua n ), dui che hai lam vt (yoni theo cach goi cua n). Go hai dui vao c phach taonn ting manh ting nhe, ting caoting thp, ting trong ting uc,ting dng ting m. Tay cmphach cai, phach con, tay nao aln cao tay nao di thp, ngtac nhp nhang uyn chuyn nhmua, cach go phach theo 5 kh quinh, oan "lu khng" (ch co tingan ay va ting phach khng co lica) cung co l li, tt ca cho thyy la mt ngh thut khng tm thytrong cac b go khac. Ting phachphai ro rang phn minh, khi go ringtng dui, khi go hai dui mt lt la"chat", hai phach m dng chennhau, xen ke, pha trn, co nhp manghe nh khng co nhp, co ma nhkhng, thc ma nh h, hin ma nhn.

Ngi n lun hanh din vicach anh trng Tabla va Bahya cuaho, trong o ngi nghe co th camnhn c tit tu Tala nh bc i

u n cua phu n va laya nhchic vay pht ph theo bc chn,m c bc i ma khng mc cai pht ph cua chic vay. Haichic phach cai, phach con trong Catru cua ngi Vit cung tao c mtloai tit tu hin n nh th.

b). an ay: ch dung duy nhttrong Ca tru. Thung an hnh chnht hay hnh thang, mt an bngcy ng ng, co mt ma khng coay, cn rt dai, gn 10 hay 11 phmbng tre rt cao, phm u ngaygia b dai cua dy an. an mc 3dy t, ln cach nhau mt quang 4,anh dy khng nhn cho tingtrm, bm phm thanh ting cao.Khng co cu an u an trckhi qun dy vao truc, nn trn anay co cach nhn khac thng:"nhn chun" le ra phai co cao hnmt quang 2 th lai phat ra mt mng cao ma mau m khac. Phman gn theo thang m chia quang 8thanh 7 quang ng u (equihepta-tonic), th hin d dang quang batrung bnh gia th va trng (neutral

3rd between the minor 3rd and themajor 3rd), mt quang c thu cualu vc sng Hng thng gp trongHat ru, Hat noi va Sa mac. Nhac

cng phai anh ro ting v, tingvy, ting lia, tay trai phai bit cachnhn, rung, nhn chun, bm 3 dy

khi an ch "dinh dinh dinh". Khichn phng khi du dt, khi manhkhi nhe, ting an trong oan songu, lu khng hay phu hoa theo lica chng nhng co net nhac, ma contao nn "hn nhac".

c) Trng chu. Trng chu Ca trukhac trng chu trong Tung, t kchthc n cach anh. Kch thc vahnh thc rt gn trng cua Cheonhng cach anh va chc nng hoantoan khac. Dui trng khng goi la"dui" ma la "roi chu". Roi chu bngg, dai hn dui trng khac. Ngianh trng cm roi trong tay mt, govao tang trng - goi la "chat", anhroi sat trn mt trng - goi la "tom".Ngi cm chu goi la "quan vin",phai sanh Ca tru, bit ro cac khan, kh phach, bit an thnao lahay, hat thnao la "khun", la "hanghoa" va khng anh trng "bt minga ao", lai phai nm ro cac cng thcxuyn tm, song chu, lin chu, hama, lac nhan khen ch, thngphat ung ni ung cach, dang ngi,tay cm roi, tay vn mt trng phai

phong lu ai cac. Nghe ting chu,thnh gia bit gia tr va phong cachcua ngi cm chu.

Trn th gii, khng co loai trngnao gi 3 chc nng nh trng chuCa tru:

1. tham gia vao cuc din bngnhng ting trng m u, chmcu, va kt thuc.

2. khch l ngh s, ph phan,khen thng ca nng kep anthm hao hng.

3. hng dn cho thnh gia vkhng phai ai cung bit giong cating an hay ch nao va hay nu. Ting trng chu cua ngisanh iu giup cho thnh gia bitthng thc va tr nn sanh iuhn.

III. Khng th loai nhac ctruyn nao dung t nhn lc mathi gian biu din va hiu quangh thut cao nh Ca tru

A. Trong nc Vit:Trong nhac thnh phong c

truyn, chng trnh biu din ca

nhac Hutrn mt ting ng h cnco dan ngu tuyt tc la 5 nhac cng.Dan tam tu (nguyt, tranh, nh)

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

15/77

VN HINVIT NAM16

khng co trng phach phu hoa,khng co li ca trn vi ting an,kho lam cho thnh gia say m trn

mt ting ng h, nu thm ngica th tng sngi biu din la bn,khng con la tam tu na.

Trong sn khu truyn thng ths ngi biu din rt ng. RingHat bai choi trc luc "t t lngian" co mt ngi hat cac vai khacnhau, mt an nh va mt sanh sa,tc la cung ch co 3 din vin, nhngngh thut rt th s so vi Ca tru.

B. Trn thgii:Trung Quc, Nht Ban co nhng

chng trnh c tu trong mt buitrnh din: an pipa (ty ba TrungQuc), an guzheng (an tranhTrung Quc 16, 19, 22 dy), ankoto (Nht). Nhng ch co kh nhackhng co thanh nhac va trng phachphu hoa. Nht Ban con co nhombiu din Sankyoku gm 3 nhaccng an Koto, Shamisen,Shakuhachi, khng co hat va nhpphach phu hoa.

Triu Tin co biu din c tuan Kayageum vi phu hoa cuatrng Chang gu (trng c), nhngkhng co hat.

Cac nc A rp co thanh nhac lachanh, phu hoa ch co an dy khayUd, an cung keo Keman, i khi cotrng Daff.

Ngi Ba T co hat la chanh,phu hoa co an dy khay Tr hocSetr, co an cung keo Kemantche,

va trng Zarb cung goi la Tombak..n co nhiu phong cach hatnhng cu th, nhng bai th nhDhrupad c in, Kheyal ban cin, bay bm, Thumri tnh cam,phong khoang. Nhac kh phu hoa chlam nn ma khng hoa theo giaiiu, co trng phu hoa nhng khngco ting phach.

Va trong tt ca cac loai nhac ktrn u khng co trng chu phphan.

IV. Ca tru la mt truyn thng

xut phat t nc Vit ch khngdu nhp t nc ngoai, co huynthoai v xut x cy an ay, vcac v T s (theo sach Ca tru binkhao cua Trong Hu va Bng oan)

Ca tru c t chc cht chethanh phng, giao phng, do trumphng va quan giap cai quan. Catru co qui ch v s truyn ngh,cach hoc an hoc hat, co nhngphong tuc trong s nhn nhn aonng ranh ngh, nh l m xim ao

(thy cho phep mc ao ao nng biu din chanh thc ln u tintrong nh lang goi laHat ca nh),co nhung qui ch v vic chon ao

nng i hat thi (ngoai tainng va sc din cn phaico c hanh tt).

Cac cuc hat thi vaphat giai c t chcranh re, cac l hi c chanh rt nghim chnh.Ca tru c nhiu nhac s,nhac hoc gia nc ngoaitheo hoc, tm hiu, nghincu: TS Barley Norton(Anh) Thac s AlienorAnisensel (Phap) GSStephen Addiss (My). Catru c gii thiu tai aihoc Sorbonne Paris, aihoc Hawaii at ManoaHonolulu (GS.TS TrnVn Kh thuyt giang).

Ca tru c c quan, tchc quc t tn vinh vaxut ban di dang ahat. Tng th ky Hi ng

quc t m nhac thucUnesco Jack Bornoff,Giam c Vin quc t

nghin cu m nhac vi phngphap i chiu tai c, GS AlainDanielou a tng Ban danh d cho

NSND Quach Th H, ngi a thamgia vao vic thc hin a hat Ca truva Quan ho do Unesco phat hanh.a hat nay c Unesco gi tngtrn 400 trng ai hoc va Nha Vnhoa cua nhiu nc u, A, My, Uc,Phi.

Nm 1994 tai Paris, a Ca tru doNha Vn hoa Thgii phat hanh vis tham gia cua nhom Ca tru ThaiHa c Laurent Aubert, nha phbnh bao Th gii m nhac (LeMonde de la Musique) xp hang"Choc" (chn ng), hang cao nhttrn ca 4 sao.

Nm 1985, Ca tru la 1 trong 9 titmuc c tuyn la vao Din anm nhac chu A do Unesco t chctai Bnh Nhng (CHDCND TriuTin).

Quy Ford a hai ln tng tin taitr cho vic khi phuc Ca tru: ln thnht cho lp th nghim ngn hancho hn 200 hoc vin do Nhom ThaiHa cua cu Nguyn Vn Mui amnhim; ln th hai ong gop cho vict chc Lin hoan Ca tru toan quc

2005 tai Ha Tnh va Ha ni.Mt nhom ch co hai ngh s biudin va mt quan vin va tham giabiu din va ph phan ma tp hpnhiu yu t ngh thut lam chothnh gia co th nghe hng gi, hngm, co khi ngay nay qua ngay khacma khng ngan. Ngi bit nghe secam nhn c vn chng bongby cua cu th, thang m iu thcdi dao cua giai iu, tit tu rnrang cua tay phach, ch an gnguc hay bay bm cua anh kep,khng kh nghim trang hay rn ra

cua bui trnh din trong o th vanhac quyn vao nhau nh bong vihnh.

Mt loai hnh m nhac co b dylch s (theo s liu va vn bia),chiu su ngh thut, tuy co nguy cb qun lang, nhng ang chimc s quan tm cua chnh quyn,s thit tha gn gi cua ngh nhn,s on nhn nng hu cua ngitrong nc va nc ngoai, s tnvinh va tai tr cua cac t chc quct, rt xng ang c Unesco xem

xet h s ma chung ta se trnhtrong tng lai.q

di sanT TRONG

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

16/77

VN HINVIT NAM 17

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

17/77

VN HINVIT NAM18

TH ANH

M

ua xun nm Quy Du(1813) Nguyn Duphung mnh vua i s

Trung Quc. S b khi hanh tHu va dng lai Thng Long mtthi gian ngn, c quan TuynPhu (Tng trn) on tip va mtic khoan ai trong th. Trongtic, hang chuc n nhac cng, ca sc goi n biu din giup vui.Nguyn Du phat hin mt iu antai hoa, iu luyn khac la vinhng nhac khuc ng thi. Vthanh s rt sanh nhac y ly lam

la, nhn ky ngi anh an, th ola mt n nhac cng a lung tui,thn hnh gy go, sc thai co vetiu tuy , dung mao chng phn sonva trang phuc co phn gian d.Nang lng le ngi cui chiu,khng noi khng ci. Nguyn Dukhng bit la ai, nhng nghe tingan th thy quen thuc. ng nglong trc n. Tic tan, ng hoithm th ra chnh la c Cm, mt

danh ca, mt tay an cua tThng Long ma ng a tng bitt hai mi nm trc trong batic bn H Giam ma ng a cd cung vi cac khach quan TySn.

C gai tai danh ly lng mtthi ma ting an cua c a tnglam cho cac khanh tng Ty Snsay m in ao, mai vui sut sangthu m ma gi y ch con mtthn hnh heo hon, tan ta. Nguyn

Du bui ngui thng cam va trnng i s ng a lam bai th ghi lai nhng ky nim bun vui ln

ln nay.Ting an cua c a c

Nguyn Du m ta tht sinh ng:Ban tay tin nm dy bin hoaTing khoan nh thoang gio

rng thngTrong nh ting hac

m trngManh bia Tin Phuc

gp lung sm ranSu tham ting ngm

Trang Tch bnhKhach ngi nghe nh tnh

nh say...

Ting an luc th khoan thaitrm lng nh ngon gio nhe thoangqua, luc th trong treo nh tinghac ku ln gia m hm khuyakhot, luc th manh me nh set

anh trn u bia Tin Phuc, lucth bi ai su tham nh giong ngmcua Trang Tch khi lm bnh. oc

my cu th trn ta lai lin tngn ting an cua Thuy Kiu anhcho Kim Trong nghe:

Trong nh ting hac bay quauc nh nc sui mi sa

na viTing khoan nh gio

thoang ngoaiTing mau sm sp nh tri

maNgon en khi tokhi mKhin ngi ngi ocung

ng ngn suNghe noi c Cm a c hoc

an t nho vi cac nhac s danhting trong chn cung nh va anhiu ln tu nhac trong ai invao nhng ngay l tit, nhng baitrnh din cua c u la nhng

khuc cung phung phuc vu cho vuaL, chua Trnh, ngi ngoai khngh c bit, nay lai c em ra

Nguyn Duva ngi n nhac cng

t Long Thanh

Nha th Nguyn Du

di sanT TRONG

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

18/77

VN HINVIT NAM 19

phuc vu cho quan tng Ty Sn:Trung Hoa ai in khuc nayTy Sn quan khach chp tay phuc taiCi vui sut m dai chng dtThng tai, ai mc sc tin vungTin vang xem ta t bunHao hoa ln cavng tn, cng huTrai Ngu Lng thiu u the thmCung anh thua chng dam tranh phn...oc n oan nay ta lai thy thp thoang bong dang

ngi ky n trn bn Tm Dng trong bai Ty ba hanh cuaBach C D:

GaThin Tai s phen dng khucA Thu Nng ghen luc im t

NguLng chang treganh uaBit bao the thm chuc mua ting an.Nguyn Du anh gia rt cao ngi n nhac cng cua

t kinh ky:Tng chng ba sau cung xunBau nay v giatri danh Trng AnMt iu ang chu y la khi oc Nguyn Du, hnh nh

co ln ta a bt gp ng tnh chuyn chng lai Ty Sn,th nhng trong th vn lai thy Nguyn Du khng mtli oan gin, thu ghet ma dng nh con yu mn, nhtic nha Ty Sn na, nh khen cac quan chc Ty Snsanh nghe nhac va hao hoa phong nha con hn ca vng

tn, cng hu! Tm trang Nguyn Du thc cung rc ri,ung nh nhn xet cua nha ph bnh vn hoc Hoai Thanh.La mt nha th a cam Nguyn Du a ngm ngui khi

nhc n chiu ai Ty Sn mt thi oanh lit, n naych con mt ngi nhac cng tiu tuy ang thng:

Thanh di, cun ssang trangB du, du btang thng dp dnC nghip nha Ty Sn amtCh con y: mua hat mt ngi!Trm nm nhay mt ma thiau long vic cul ri m a...

Luc sinh thi nha bin khao lao thanh L Thc anhgia cao bai Long thanh cm gia ca cuaNguyn Du, ng a so sanh bai th nayvi bai Ty ba hanh cua Bach C D. Nhngtai sao no lai khng c phbin rng rainh bai th cua ho Bach, theo ng, co le lan nay cha co mt ban dch hay ngangtm vi bai din m Ty ba hanh cua PhanHuy Thc. Nhn dp chung ti xin giithiu bai dch cua ng Pham Vu Toan, mtdch gia th ng c anh gia cao hinnay ban oc tham khao:

Thanh Thng Long co ngi ep noTay cm ca chng ro tnh danhNgh an c phach trong thanhC Cm mai goi, lu thanh danh xngKhuc "Cung phung" trong cung triu trcNhac thn tin hoc c my ai?Gp nang t thu thiu thim bn h Giam tic vui tng bngNang khi y tui chng ba bayXim ao hng lng ly mt hoa

Ngy th trong dang kiu saKhach trong tic yn long a nh sayBan tay tin nm dy bin hoaTing khoan nh thoang gio rng thngTrong nh ting hac m trngManh bia Tin Phuc gp lung sm ranSu tham ting ngm Trang Tch bnhKhach ngi nghe nh tnh nh sayTrung Hoa ai in khuc nayTy Sn quan khach chp tay phuc taiCi vui sut m dai chng dtThng tai, ai mc sc tin vungTin vang xem ta t bun

Hao hoa ln ca vng tn , cng hu!Trai Ngu Lng thiu u the thmCung anh thua chng dam tranh phnTng chng ba sau cung xunBau nay v gia tri danh Trng AnThm thot hai mi nm t yTy Sn thua, ta chy vao NamLong Thanh gang tc khn thmNoi chi yn tic bao ln din raNay Tuyn Phu v ta bay ticN ca nhi hu ht tui xunCui ban mt mai hoa rmNet bun, sc kem, tm thn mai gy

Chng son phn, mt may u dt:Chnh danh ca s mt ngay nao!Khuc xa, giong mi l traoLng nghe ta nhng nao nao, ngm ngui.Bng nh lai hai mi nm trcTic bn h tng c gp nangThanh di, cun s sang trangB du, du b tang thng dp dn.C nghip nha Ty Sn a mtCh con y: mua hat mt ngi!Trm nm nhay mt ma thiau long vic cu l ri m a.T Nam ra u a bac trngTh trach ai sc chng phi phaMt trng tng tng ngay xaThng thay gp mt lai ng chng quen.

Bai ca ngi anh an

thanh Thng Long

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

19/77

20 VN HINVIT NAM

T duy CHEO

Cheo hay bt chnh thc sn khu nao khaccung ch la mt trong nhng th tro chi conngi b y ra tiu khin. Ngi ngh schng thng dung t "chi" ngh thu t noi v cng vic sang tao cua mnh hay sao.

TRN BANG

iu ai cung thy la tro chinao cung co phng tin chiring, co lut l, co phep tcchi ring cua no.

Ngh "chi" tng chung loaisn khu cung tng t nh vy.

Kch noi oi mt t duy ring chono goi la t duy kch noi. Cheo oimt t duy ring cho no goi la tduy cheo. T duy kch noi khacbit t duy cheo. Dung t duy kchnoi lam cheo th nghch ly chng

khac g a mt kin tng c vuan u vi mt kin tng ctng.

Vy t duy cheo la g?1. La t duy th

Ngi lam cheo (tac gia, aodin, din vin) la nhng nha th ts, nha th k chuyn bng nghthut cheo. Vi t duy th ngingh s cheo miu ta cuc sngkhng dang thai t nhin nh ngoaii. Cuc sng vao cheo c khai

quat hoa ln, tinh chon

nhng net thit yumang y th. Va y th ylai c th hin thngqua ngn ng nghthut a dang cua cheo,thng qua nhng thuoan ngh thut giautnh biu hin nh cl, n du, tng trng

Vn hoc cheo la vnhoc th. Ngi ta thy cheo hu nh tt ca cacth loai th phu Vit

Nam. Dung ph bin lath ngu ngn, tht ngn,th luc bat, cac th bincua no va th vn binngu. Ca dao tuc ng lailang trong cheo toa ra vhng thanh khit ngotngao cua hn qu VitNam. Ngn t th trongcheo gi v tr c bitquan trong. V li th y gn cht vi cac linoi (noi s, noi lng, noichnh, noi lch) vi

ngm, vnh, va, vi cacgiai iu hat. Li thkhng nhng la linh hncua giai iu ma con layu t gop phn cho giaiiu ep thm ln. Trai

tr lai, giai iu (gm ca hat, cac linoi va ngm vnh) nng niu, nhnnha tng t trong li th khin cho ycua t, ve ep m thanh cua t nhc tn ln mt sc mi. Ngnt rac ri cvn vo thanh th khngth ngm ln, hat ln. Ma cgng ep a vao th ch lam chogiai iu b nhim i ma thi.

Vn hoc kch ban la khu utrong qua trnh sang tao mt tro din.

No phai la ngun cam hng, la c s ngi ao din cung b sunhng din vin, nhac cng, nhacs sang tao ln mt tro din mangm a cht th cua cheo.

ng tac trong din xut cheo lang tac th. cheo, vic a lnsn khu nhng canh sinh hoat nhthc ngoai i vi rm rt nhng ngtac vun vt mang thun tnh sinh ly la

iu cm ky. Cheo x ly chu yunhng ng tac a c chon loc,nhng ng tac co y ngha. Nhngng tac nay lai c lam ep hoct im thm bng ng tac trangsc ma nha ngh goi o la ng taccach iu, ng tac mua. Va t chtliu nay ngi ngh s biu din taonn nhng bai th ng tac thc s.Lp mua "mi tra"cua Suy Vn onmng chng la Kim Nham tr v achng la mt bai th v tnh yu vahy vong. Lp mua ra tro cua Th Muchng a la mt bai th rc la vkhat vong tnh yu. Trng oanmua khng li trong lp tro Suy Vngia daila mt bai th t s tuyt vi.Qua nhng ngn ng tac ng SuyVn hi nh lai thi nin thiu cuamnh: Nhng canh rc du chn tm,se t dt lua, kim ch va may

Ban cht cua m nhac la th. mnhac co phn ong gop ln trongngh thut cheo. Nhiu h thng laniu vi hn hai trm ca khuc. Laicon nhng hnh thc noi li, ngm,vnh, va

m nhac cheo bt ngun t nnvn hoa c hang ngan nm cuangi Vit chu th sng Hng atao cho phong cach ngh thut naymt sc thai dn tc c thu.

ao din cheo phai la ngi amhiu cac lut th trn, la ngi ngra ch ao, bit kt hp hai hoa chtth cua ngn t, cua ng tac, cuam nhac cui cung tao nn mttro din th.

Nhng tro din cheo ep e,sang trong c sang tao mt cach

cng phu nh th chung ta thynhiu nhng nm thang thnhvng cua ngh thut cheo.

Song chung ta cung a lai thy

TRANH: BUI XUN PHAI

di sanT TRONG

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

20/77

VN HINVIT NAM 21

ngh thut cheo b dung tuc hoa, btha hoa i nh thnao trong nhngnm b suy thoai. nhiu tro din,ngn t rac ri, ng tac rac ri,m nhac lai cang rac ri. Khngcon la ngh thut cheo na. Cheo

a mt i cht th ban nguyn cuano.

Ngi co t duy th mun sangtao trc ht phai hiu bit lut lamth. Song con mt iu c ban, mtiu quan trong hn na la phai cohn th. Hn th la g? Noi chung, lakhat vong hng ti cai Chn, caiThin, cai My. Chn- Thin- My tuyba nhng ch la mt. No la tia lathing tim n trong con ngi tthi nguyn thuy. No la cai ma Laot goi laao, Pht goi la Chn nh.

Hn th tao nn cam hng cua ngingh s. Ngh thut nao cung mangtrong no mt hn th.

Vy hn th trong cheo la g?

T xa xa, ngi din cheo cungngi xem cheo sng thn thit vinhau sau luy tre lang. Thn thit timc ngi din co th k chuyntiu lm trn chiu cheo va ngixem co th can vao tro bng nhngting bnh phm hoc i khi concai va vi vai din lam "xm" hn lptro.

Ho la nhng ngi nng dn lamn vt va hai sng mt nng, phaichng choi lin min vi thin taich hoa, vi nhng th lc en titrong xa hi. Du rng vy, trongtm hn ho vn sang toa ra mtnim lac quan yu i. Ho ci vuigiu ct ngay ca trong au kh. Vacung ngay t nhng ni kh au cuakip ngi y chay rc ln honhng khat vong tm linh. Ho khatvong mt cuc sng yn vui. Ho khatvong c sng trong long v tha,

trong tnh yu thng nng nan cuacng ng. T khat vong y ho lamra nhng ca dao, nhng iu dn ca,dn vu, nhng truyn tiu lm,nhng thn tch, nhng tro vui tngbng trong cac l hi.

Va chnh do tip ni c cai hnth manh lit cua ng cha ta manhng ngh nhn cheo v danh asang tao nn nhng tch cheo c malu truyn ti ngay hm nay.

Nhng ngi xem cheo c khngth qun hnh tng nha s gai gia

trai Th Knh sn sang chui ng bitbao s nhuc oan trai cua xa hi, ngayngay i xin sa nui hat mau ricua Th Mu thanh ngi. Hoc hnh

tng Th Phng trong sut mitam nm loan lac thay chng nuime. Vao hang quy xin n cho me,ct tht mnh cho cop n cu me,hy sinh hin ca i mt cho Sn thn ly thuc cu bnh cho me. Hoc

hnh tng Dng L a v i nuiban va ngi v Chu Long sngbn canh Lu Bnh mt nho sinh haohoa phong nha trong ba nm tri vngi c long chung thuy. Trong tchTm Cam, hnh tng c Tm chti sng lai bao ln phai chng la biutng cai Chn- Thin- My , tia lathing khng bao gi co th mt i con ngi? Y ngha ao c trongcheo thng c lang man hoa,nng ln ti mc tuyt i, siupham mang cai cht huyn b cua

ao giao phng ng.2. Ni dung siu pham mangnhiu yu t tm linh oi hoi mt tduy ngh thut tng ng: T duyhuyn thoai.

T thi c xa, th lun gn bovi huyn thoai. Trong qua trnh lchs huyn thoai co xu hng i gnlai cuc sng trn tuc, bin hoathanh ba dang thai khac nhau. Badang thai nay u thy ro trong cactch cheo c.

Mt la nhng tch huyn thoaich thc co thn tin, but thanh, quythn tham gia, k v nhng s vicsiu pham nh ly v tin, hoa Pht,tm nc thn hoa ep, i ngoc luly nhy vao lam lanh i mtThuc vao dang nay co th k nnhng tch cheo c nh: TrngVin, T Thc, Quan m Th Knh

Dang th hai la nhng tch noi vnhng mi quan h gia nhng conngi trong i thng, song nhngs vic, nhng tnh cach trong tch laimang tnh siu pham. Nh tch cLu Bnh Dng L. S vic Dng

L a v i nui ban cung nh svic Chu Long thuy chung vichng trong sut ba nm sng bncanh chang th sinh hao hoa LuBnh la vt ln khoi le i. Tnh bancua Dng L, tm long thuy chungcua Chu Long u c nng lnti mc tuyt i mang tnh cht lytng. Cung siu pham nh vy,long v tha cua Trinh Nguyn trongtch cheo cung tn. Gia con chngva con mnh Trinh Nguyn a tnguyn danh an t hnh cho a con

e cua mnh. dang th ba, nhng tch cheoch con gi lai hai tcht c ban cuahuyn thoai la tnh ky va tnh lang

man. Hai yu tnay t tng tngtao nn chnh cht th cua tro din.Nhiu tch cheo c thuc dang naynh tro Kiu, Suy Vn, Tng ChnCuc Hoa

Trong nh ngha cua cac t in

th ca ba dang trn u nm trongpham tru huyn thoai (myth). Huynthoai la noi v nhng tch truyn,nhng nhn vt khng co tht, ch dotng tng bay t ra. Ma nu cotht th t nhiu cung phai mang tnhsiu pham.

T duy huyn thoai trong cheobiu hin theo cach ring cua no.Siu pham xen ln vi pham tuc.Cao ca thn tin xen ln vi dungtuc. Ngi nng dn ngheo nhmun nu keo canh gii huyn thoai

xung vi i sng thc t y ncmt va ting ci cua ho. ang lucT Thc ngy ngt trc ng tinThn Phu th anh H xem tngTin, goi ming Tin la cai hcm,goi b ngc Tin la cai ban bc, vtheo H: "Gn c con, khng ly taythy bc th cm ua thy gp a".Hay nh vai T Hng khi xe duynT Thc ly nang tin Giang Hngkhng qun tranh thu ch tay xungmt c gai ep ngi gia khan gia"xe" lun vao mnh. Cheo a tao nnmt thgii cho ring mnh, mt thgii va thc lai va huyn ao.

Th ky XX, chuyn sang thi kycheo hin ai, t duy cheo gp si nghch cua t duy ta thc n tngh thut phng Ty. Sn khucheo cai lng tuyn ngn theokhuynh hng ta thc cua kch "ThaiTy". Vao gia thky, ta thc vn lakhuynh hng chu ao trong nnvn hoc ngh thut cach mang. Nm1957, Nha hat Cheo xy dng tchLo nc thnln i cac yu thuynthoai lam ni bt nn y thc u

tranh cua ngi nng dn chngcng quyn. Phai ti ln dng laith ba (1972) tro din mi tr v lamt tch cheo huyn thoai thc s.i vi nhng v v tai hin aith t duy ta thc kch noi a ln at,hu nh thay tht duy huyn thoaicua cheo. y la giai oan xut hinnhng v "kch cheo" con goi la "kchpha ca".

V kch cheo Con tru hai nhacua ti ra i vao nm 1965. Ch saunhng nm gn gui hoc tp cac

ngh nhn trong Hi din nghincu cheo va sau o trong cng vicphuc hi mt sv din cheo c timi nhn ra sai lm u tr cua mnh

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

21/77

VN HINVIT NAM22

va t o c gng sp tch tro v tai hin ai theo cach t duy cuacheo.

Trong C gai va anh vt, mttch truyn v cach mang thang Tama c huyn thoai hoa. Tch k vmt c gai hoang da khng co nca cai tn, cai tui. C thng lytrm gao cua nha Ngh Tng emv cu nhng ngi thn ang bcht dn v nan oi. Mt ln, c b tns quan Nht bn b thng, chay lnvao trong rng, gp mt ng Ke emv nui dy. Sau o ng Ke t choc cai tn Thu Hng va c i lamchnh tr vin mt i tuyn truyn vutrang. C v cung ngi yu la Lc - i trng i t v giai phongqu hng. S thay i thn ky cua

con ngi c lam moi ngi kinhngac. Cui v c gai k lai:Ngay y trn by ac quyCon ln vao rng suBung oi vt thng auChn khng con ng vngCo la truyn n mang ngi

sao vang nho nhoCon vn git bn mnh t

ngay hi u xunNh ch Tm luc nguy nanLin ly ra con cu khnLa ky thay ngi sao vang

nm canhBng hin ln to ln la thngng bn la mt Ke gia dang dp

xng xngChom ru tha i mt hin t

toasang- Mt ng tin?- Vng mt ng tin ng tin!a con v quanuiCo sui nc reo vuiTron vom la xanh tiCo chim rng ua hotPhep tin giup con bng i mtBit oc chbit cach noi nng

Bit n i ng ang hoangSang lang khn ngoan nh ngi

cach mangT cai Gai ti tm lm than

tui nhucCon tr thanh Thu Hng

ngi con gai t do.Hnh tng ng Ke n du Bac H.

C Gai biu trng tnh thng yucua cach mang. Lc biu trngsc manh cua cach mang. Trong cachuyn thoai xa, khat vong cua conngi u nh vao lc cua thanh

thn ma thc hin. Ngay nay, lcphu tr y la cach mang. Y ngha cuahuyn thoai nay la nh vy.

Nu C Gai va anh vtthuc

vao dang miu ta th nht cua t duyhuyn thoai th v Chuyn tnhnhng nm 80 th hin y ngdung dang miu ta th hai vao mtv cheo v tai hin ai. Xa hiVit Nam vao nhng nm 80 cua thky XX a chng kin s bung n mtcuc u tranh quyt lit gia mtbn la ao c cach mang c nuidng t cach mang thang Tam, mtbn la th lc c ac cua ng tint nn kinh t th trng mi nhennhom. Nhn vt Quang biu trngcho tm hn trong sang n mc lytng cua con ngi. Nhn vt Tbiu trng cho th lc huy hoai ngtin. Va gia hai cc t tng i lpo la s dn vt tm ng cua ThmThao c gai vn cng va L - mt

anh giao lang. y chu y n tnhtuyt i mang y ngha ly tng cuahai tnh cach Quang va T.

Dang th ba co ng dung phbin trong cac v cheo v tai hinai. Tch va tnh cach nhn vt co thly t i thng. Song cai ithng nay phai c lang man hoa,ky hoa i. Y nay a c thnghim trong v din Tnh rng.Tnh ky trc ht tch truyn k vmt gia nh sn trang oan tu sauhai mi nm chia la v mt cn lurng. Tnh rng th hin ba scthai khac nhau ba tnh cach nhnvt: Mt anh cng binh cn g, mtc ky s nng nghip trng rng vac gai ngi Dao ti ep nh mts hoa thn cua rng xanh. Tnh kyva tnh lang man ni ln ro rang nht Dan rng xut hin m u chobn mua (bn oan din cua v) vihnh thc khac nhau. Dan la hnhthc rng c nhn vt hoa, va givai tro dn truyn, va tm tnh chochuyn vi nhn vt trong kch.

Nhn chung, nu quan sat tng

tn cac tch cheo c va ba tch cheov tai hin ai gii thiu chung taco th i n nhn xet rng: Tnhlang man, tnh ky la hai yu t cban, hai yu t "ct tuy" khng thsao nhang c trong t duy huynthoai.

3. T duy cheo la t duy c l.T duy cua ao giao phng

ng la t duy hng ni. Vn hocngh thut phng ng vi chcnng "tai ao" a t t duy y hngs miu ta cua mnh vao nhim vu

noi ln bng hnh tng ngh thutcai "y", cai "thn" bn trong cua svt. Phng phap miu ta y laphng phap c l. Cho nn, con

co th goi t duy hng ni cua cheola t duy c l.

Phng phap c l s dung cacphng tin ngh thut nh tngtrng, biu trng, n du, ngu y, lintng din ta.

Trn sn khu tung, mt cuaQuan Cng bi o. Mau o biutrng cho ban cht tt ep bn trongcua nhn vt. Mau en biu trngcho tinh thn nghim minh chnh trccua Bao Cng. Nguyn Du vit v vquan toa x an Kiu: "Trng ln mtst en s"cung ham y ta thn o.Trong din xut i vong quanh snkhu vi bai hat ng trng trnnonhoc vi nhng ng tac h liSui treo non la a u gi y ngixem lin tng ti canh i rng ri.

c l hoa (conventionalize) thngi vi cach iu hoa (Stylization).Cach iu hoa la mt bin phap khaiquat hoa thc hin. Cach iu hoa laqua trnh i tm cai thit yu mangban cht cua s vt va khuch aino, lam ep no ln. Nguyn Du acach iu hoa, con co th goi la cl hoa mua xun bng hai cu lucbat: Conon xanh tn chn tri/ Canhl trng im mt vai bng hoa.Canh sc mua xun tht la munhnh mun ve, song y NguynDu ch chon ly hai y: Co va hoa l.Hai y nay c khoa trng va kyhoa i.

Trong sn khu truyn thngCheo, Tung, phng phap c l,cach iu hoa la lut l, la phep tcc ban chi phi toan th kch ban chon din xut cua tro din. Tro dincheo c mu mc Quan m Th Knha chng minh s tht nay. y,s vt qua c l hoa khng nhngbin dang i ma i khi con mangdang thai nghch ly vi i thng.Ngoai i lam g co Me p bc

mm thy Xa trng bo vao giai thtlng cua mnh noi ln thoi n bncua bon cng hao. Lam g co viclang nao lai ch gm co Thy mu,Hng cm, ic. Chng qua lacheo mun "chi" cai tinh thn hu baicua bon chnh quyn a v trachnhim x oan Th Knh.

T duy th. T duy huyn thoai.T duy c l. Ba yu t th, huynthoai, c l lin h chng cht vinhau, tao iu kin cho nhau tn tai,hp thanh mt tng th thng nht

hu c. Co th goi y la t duy cheoc cha? Nu nh ngha v tduy Cheo ch ngng lai tai y ththt la cha y u. V nhn tng

di sanT TRONG

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

22/77

VN HINVIT NAM 23

quat, y mi ch la t duy nghthut, la nhng l lut phep tcchung a san sinh ra nhiu hnh thcsn khu truyn thng phngng. Cac hnh thc nay, nh Cheova Tung ta, tuy cung mt ngunt duy y song rt khac bit nhau,khac bit nhau trong ngn ng nghthut, trong ca nhng lut l pheptc vn dung chung. T y, tngchung loai sn khu nay lai oi mtt duy ngh thut cho ring mnh: Tduy Cheo, t duy Tung.

Vy cui cung t duy cheo la g?

La t duy th, t duy huyn thoai,t duy c l thm m trong ngnng c thu, trong nhng lut lphep tc sang tao c thu cua mt

hnh thc sn khu goi la Cheo.Thanh qua cu th cua t duy cheo lanhng m hnh (mu hnh) nghthut: M hnh hat mua, m hnh cacloai nhn vt, m hnh cac loai lp trov.v

n y mt vn ln t ra:Chung ta ang bc vao thky XXI,liu t duy cheo nay con phu hp vithi ai khng?

T duy ngh thut bao gi cungbt ngun t t duy trit hoc, t duykhoa hoc cua thi ai. Nn khoa hocc gii c in khi u t Niutn a

chng phng Ty t thky XVIIva n thky XIX theo chu ngha quc tran sang phng ng. Cungvi s ra i cua khoa hoc c in lachu ngha duy ly cua Descartes vachu ngha ta thc trong vn hoc nghthut. Nn khoa hoc c in tao nns phat trin manh me v ky thutcng ngh lam thay i rt ln isng vt cht cua loai ngi.

n cui th ky XIX va u thky XX Einstein vi thuyt tng i,Bohr va Heisenberg vi giai thch v

c hoc lng t a mang nhng thayi lam ao ln tn nn tang khoahoc c gii c in. "Nn vt ly hinai va thng nht va ly giai nhiukhai nim c ban cua trit hoc, va ra nhng cu hoi ln cua loaingi ma cac nha ao hoc t xa atng kt, va ky la thay, nhng phathin nay cua nn vt ly hin aikhng khac bao nhiu vi nhng ktlun cua cac thanh nhn ngay xa"Thc vy, vt ly hin ai trong khphu nh thuyt "Hat c ban" cua vtly c in lai ng nht vi vu tru

quan "Van vt vi nht th" - cai chnly ma cac nha ao hoc phng nga phat hin ra bng trc giac.

S xut hin cua khoa hoc lngt a lam lung lay thc s chu nghaduy ly trong trit hoc va t duy tathc trong vn hoc ngh thut.

Trong hoat ng vn hoc nghthut phng Ty vao nhng nm 30cua thky XX ni ln trao lu "hngv phng ng" c bit ba lnhvc th, hi hoa va sn khu. Haych noi v ngh thut sn khu. Phap, t s gi y cua sn khu Bali,Antonin Artaud xut ra "sn khuthun tuy" J.L.Barrault "sn khutng th" va ng t th nghim notrn sn khu. Ly cam hng t snkhu Nht Ban va Trung Quc,Meyrhold lp "sn khu hin thcc l tai nha hat "Thang Mi" Nga; va vao gia thky B.Brecht

c ly lng vi "sn khu t s" cuamnh. y la khng k mt s loaisn khu khac trong o c bit la"sn khu phi ly" cung thi xut hin phng Ty. Khuynh hng noichung: T duy hng ni, ly c llam phng phap, dung cac phngtin tng trng, n du, lin tng din ta nh sn khu phngng. Xut phat t tnh hnh trn manhiu chuyn gia sn khu phngTy sang thm nc ta vao na cuithky XX co nhn xet rng sn khutruyn thng Cheo Tung mang

nhiu yu thin ai.Th ky XXI la th ky cua nnkhoa hoc hin ai. T duy ngh thutsn khu phng ng phu hp vinhng mu hnh t duy cua khoa hochin ai le nao co th coi no la lachu. Co iu la, trung thanh vi tduy ngh thut cua mnh, mi chungloai sn khu c truyn phngng cn giai quyt nhng vn ngh thut ring cua mnh apng vi yu cu thm my lun luni mi cua thi ai. La nhng ngi

lam cheo chung ta tin tng co thvt qua thach thc nay nu co cmt t duy cheo phong phu va nhyben.

Lam th nao co mt t duyCheo phong phu va nhy ben. Trcht la thng thuc ngn ng Nghthut cheo, thng thuc nhng lutl, phep tc, vn dung chung trongsang tao. S hiu bit nay khng chtrn mt ly thuyt ma phai trainghim no trong qua trnh lam ngh.

i vi ngi lam ngh cheocung nh vy. Trc ht la sing

nng lam ngh, tm huyt vi ngh.Th hai la khng dng lai trnh t duy ngi chi c goi la "sach

nc can" ma phai vn ln ti trnh giai quyt c nhng vn micua ngh thut. i vi cao thu c lath c, nha th la bai th hay, coni vi ngi lam cheo la nhng mhnh ngh thut. Ngi co t duycheo phong phu phai la kho tangnhng m hnh ngh thut cheo thugop t nhng tro din t c ch kim.Nhng ngh nhn li lac cua cheo cla nh tho.

Nh Ly Mm - mt ngh nhnchuyn din "h". Trong mt buigii thiu vai "h gy" vi ban snkhu nc ngoai, cu a din ht trono n tro kia thi gian dai n ligia chng phai ngh cu dng lai.Tm hiu ra mi bit rng, th ra tt cacac mu tro "h gy" trong t ching

cheo u nm trong con ngi cu.Va ti khng con ly lam la na khinh lai vai "khach tru" trong Mt trnci - cheo tai hin ai cuaNguyn nh Ngh. Cu a ngu hngsang tao nn hnh tng mt nhnvt ng thi hai hc va sinh ngkhin ai a tng xem khng th qunc. Hn phai co nhng chu h nbn trong t duy sang tao cua cu.

Thuc cung loai vi Ly Mm, coth k n nhng ngh nhn nhTrum Thnh, Ca Tam, Hai Sinh, TLin, Nm Ngu Ho sng nh ca

vi nc trong kho tang nhng mhnh cheo truyn thng. Ho snghang ngay cung mang duyn dangcheo. Do o ho ngh ln la cheo. Hodin ra la cheo. i vi ho, bao lamkch ho cung lam ra thanh cheo. yla trng hp xay ra trn sn khucheo cai lng vao nhng nm 20cua th ky XX. Mc du Nguynnh Ngh - ngi ch ao ngh thuttuyn ngn cai cach cheo theohng ta thc cua kch Thai Ty,song trn sn khu Lac Vit thi by

gi vn tung hoanh nhng hnh dangnhn vt cheo, vn ron ra nhngting ci cheo cua T Lin, NmNgu. Th ra ng Ngh khng cai taoni cai t duy qua m a cht cheocua nhng ngh nhn thu nap v tt ching cheo.

Noi tom lai, at ti t duy cheophong phu va nhy ben oi hoi baiu kin: Mt la, nhn thc y uv ngn ng cheo, v phep tc vndung chung trong sang tao, hai la,chim lnh c kho tang m hnhngh thut cua cheo, ba la, thng

xuyn ren luyn nng cao t duyngh nghip.q

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

23/77

VN HINVIT NAM24

MCH QUANG

Ti tn tht la Nguyn Th Khoan, sinh ngay 1 thang5 nm 1917 tai lang Phung Sn phu Tuy Phc tnhBnh nh. Trc ti, co hai ch u b cht luc 3, 4tui. Do o ti tr thanh con cng. Nhng cach cng cuacha me ti khng phai la mun g c ny, ma la c bitchu trong day d ti, va thng yu va nghim khc. Nhati co 5 sao rung t, thu ngi cay, me ti i cy nn c

xp vao trung nng. Cha ti la mt nha nho tu tai. Thuhiu cai le "nhn chi s tnh ban thin, tanh tng cn, tptng vin", cho nn ng c y "tp" ti t thi th u. Trctin, ng kcho ti nghe s tch cac v tin tbn ni, bnngoai ti sng xng ang vi tin t, sau ng day cho titnh yu lang, lang Phung Sn. Phung Sn ngha la nuiphung. "Phung" la tn min nam cua con phng hoang.

Ranh gii pha Ty cua lang ti vi lang Tnh Giang la

Lang tiT ng hoNguyn, ni thbai v hai ngNguyn ThHinva Nguyn ThLng

ng langPhung Sn.

ANH: HOANG NGUYN AI

di sanT TRONG

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

24/77

VN HINVIT NAM 25

mt day nui nho. Day nui nho y lai c t tin ngidn lang ti va lang Ky Sn chia hai nui khac nhauthuc hai lang khac nhau: nui Phung Sn thuc langPhung Sn, nui Ky Sn thuc lang Ky Sn. t tnPhung Sn v trn nui co mt gp a ging hnh chimphng hoang nm p. t tn Ky Sn v lng nuiging hnh cai yn nga. Nui Ky Sn la mt ngon nuia soi. Nui Phung Sn la mt nui a hoa cng. Nhiuni trn nui nhng ng a, theo s di chuyn cua magio t nhin a hnh thanh nhng thng canh nho, lanim t hao cua dn lang, nht la cua cac nha nho, theothuyt "a linh nhn kit" (ngha la: kh thing sngnui uc nn nhn tai).

Theo s hng dn dn dn cua cha ti, lu chungti (ti va my ban cung trung la cung xom) a lnlt lam quen nhng thng canh t hon y va cung thyt hao.

Thp nht la canh "H Chung h Trng". "H" la

ting a phng dn gian t tn cho nhng sui conhng tang a chng cht ln nhau, ch co nc vaomua ma, va do nc xoay tao thanh hm h trong gpa. Cac nha nho goi la "CKh, Chung Kh". Goi lah chung h trng la v trn h co tang a co tingku nh ting chung co tang a ku nh ting trng.

Cha ti ch tang a to mt phng hnh tron ngknh 2 met. ng nht mt vin a nho cm tay,anh vao tm a nghe ting ku nh chung. Ri nganh vao mt tang a dng ng canh a chung,ting ku nh ting trng. Lu chung ti reo ho, ri uanhau nht da, anh chung anh trng rt thch thu,

anh theo ca mt hi trng hi chung nh nhlang. Cht ti anh th vao mt tang a dng ng idin a trng. Tang a ku ln "cum... cum... cum...cum" nh ting mo tron ln cua nha chua. Tt ca vaanh theo va het ln: "co ca a mo na ne!". Cha tinoi: "ung la ting mo ai cua chua". Ma la tht! Chco ba tang a y anh vao ku ting chung, tingtrng, ting mo, con tt ca nhng tang khac ch kucach cach. Cha ti dn chung ti theo ng mon valn cao va i vao pha Nam xem "a Phung". Niy rt nhiu gp a. Tt ca u la a hoa cng

khng phai thach nhu. Cha ti ch vao mt gp giaam cy co gm ba tm a. Rut tm a nm giavn ln ging nh cai cva u cua con chim ln.

Hai tm a xp nghing hai bn cnh hai cai canh.Cha ti cho bit nha nho goi o la "Phung hoang sao"(phng hoang nm ) ma trng ging tht. Va chnay, trn nh nui, nh ln mt tang a cao n 5 metging hnh li dao. Cha ti bao o la "a Mui dao".Ti chay n gn xem cho ro. Hoa ra khng phai mttang a chn cm di t ma la hai tang a chng lnnhau. a Mui dao dng chng ln mt tang a ngpdi t, chng hi lch mt t. Th no ng y trnnh nui lng gio bn phng ma bao nhiu i khng nga. Tht la "vng nh tri trng".

Cach a Phung mi bc co ba tang a vun vc,cao hn 2 met ng ba goc nh ba ng tao khng l.Cha ti bao o la "cum ng tao". Cach cum ng taomi bc co ba tang a, hai tang dng ng, mt tangt ln trn hai tang kia, tao khoang trng co hai vachtng va mt mai che u cho hai ngi ng ngitranh ma nng. Cha ti bao o la "a nha". ng noi

tip: "a Mui dao, cum ng tao, a Nha, co s tch cay?", ri ng k:"Ngay xa, khng bit t thu nao, vung nay la

vung bin ngp. Nui nay, nui "Ky Sn", nui "Ct taulai", u la ba hon ao nh ln gia bin. Bng t ung Khng L n. ng y li trn bin nh mnh litrn rung nc vy. ng y p b gia bin. Caccon hay nhn xung pha m Th Nai kia ka, day nuixa xa ngn m Th Nai vi bin ng, la b do ngKhng L p y. ng lai be mt song tat, kia ka,cac con hay nhn cai lom xung gia day nui, o la caisong tat cua ng. ng tat can ht nc bin cua vung

nay bt ca n. Xng ca ng vt cht ng lu ngayhoa a thanh "nui Xng ca" lm chm gia vungrung cua lang Nhn n y nhn thy kia. "a Muidao" la dao cua ng Khng L lu ngay hoa a. "Cumng tao" la bp cua ng. "a Nha" la ni ng ngingh. Chnh nh ng Khng L ma by gi ta co caclang, co rung t". Chung ti ang ng trn nhnui, cho nn mt nhn bao quat ca mt vung rng ln.Chung ti thy ro day ao ngn cach m Th Nai vabin ng, co ch a lom thp xung theo hnh congma dn ca vung u goi la "Song tat". Gn hn chung

ti nhn ro nui "Xng ca" nh ln gia rung, cachnui Phung Sn my cy s.Cha ti ngng mt luc ri noi tip: "o la chuyn

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

25/77

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

26/77

VN HINVIT NAM 27

tin lang, ln lua, thy u tinh t. Hoi ra, ngi utha rng: "Lang ti ngay nay c giau co th ny,u nh co quan c tri phu la Nguyn Th Hin, coquan an sat la Trn Cng in va c tu tai Nguyn ThXng sang tao ra vy". Nhn ti mun tm s tch,ngi lang y mi soan tt ca cac hang n t bia chtrnh qua, ti ly lam khen ngi lm, mun t li kynim nhng v cha ranh.

n nm Khai nh th hai, thang mi mt, ti ihiu quc trai, th s lac quyn cua ngi lang ynhiu hn cac lang; n ky han np bac, th lang ynp trc hn cac lang. Xet ch s do mi bit nh cotin lua cua lang mi c nh th.

Hi thang Ging thang Hai nm Khai nh th ba,

ng tin b mt, ti em kim ngn i phat chn. ingang qua lang y ti thy dn tnh ngi ngi uno m, khng mt ting than, lai thy trc ca lmlang ngi qua ke lai ng nch, y la ngi cac langn vay lua mn lua. Than i! Cac ng y khi thuyma xong lp xa Ngha thng ra chng qua munmu vic ch li cho lang mnh o ma thi, khng ngngay nay lai kp n vic nc, kp n cac lang khacnh th u.

Nhn o ti ngh lai: trong luc ti lam tri huynhuyn Quang in co ng th lang lang Ph Lai, tn laH Vn Tr lp thanh Xa thng, ti co t hai cu i

dan trong lang bay to iu tt. Lai luc ti lam triphu phu Ninh Thun, co ng hng s lang ai Longtn la L Vn Hiu lp xa Ngha thng, ngi langly lam n. Ti cung co lam mt bai vn bia tan dngcai cng c y.

Va chng cac ng H cng, L cng ma thit lpXa thng ch li mi co mt lang, ti con chng damlam ng thay, phng chi cai long cng cua cac ngny lai kp n vic nc, kp n lang khac, ma tilam ng i sao cho phai. Nhng ma cai cng c cainhn phm cua cac ng, xem trong t cao gia cua

Nguyn cng i T c va lai li lp t, li bia cuang tu tai Nhn n tn la Nguyn Quynh Phu noi raa ro ri, khng con ch nao ma ti noi lai c na.

T nay v sau, ch mong cho lang y gi ly thanhnghip ngay mt thm nhiu, ch li cho cac ngkhng bit u la cung. Lai trng cho ngi cac langkhac noi gng theo o, lam th nao lm co lua d,rng co tin rong, v xa hi ma m vic cng ch, lovic cng li, thi chng nhng ngi trung s taihng hoa nh i, du n ngi khac hat nh tiy cung khng sao ma khng khen ngi c".

Trch "Danh nhn Bnh nh" 1941 cua Bui Vn

Lng(y la mt trong hai bai vn khc trn bia a cmthach dng trc ngha t (n th ba nha cng c)).

Nh quy Ngha thng ln, lang ti tr cp choganh hat b cua ng Bu Ba tr thanh ganh hat cualang, phuc vu cac l hi Xun Ky Thu t, ngay Tt, hatkhng ly tin, cho nhn dn xem. Ti c xem hatb t thu ln nm. Ganh hat Phung Sn lang ti cohai kep ni ting ca tnh: Ba Ga va Chanh Ca ng.Ba Ga chuyn kep rn (nh Tit Cng, Trng Phi),Chanh Ca ng chuyn kep trng kep o (nh chThanh, ng Kim Ln).

Cung nh quy lang sung tuc, cho nn Tt nm nao,ngoai hat b cua lang, lang con tchc t cy bng(phao hoa ctruyn) do ng Thy Kin lang Ky Snsan xut. Nm quy d nhiu th t cy bng 12 tngnm d t th t cy bng 6 tng. "Cy bng" la kiu

phao hoa ctruyn kt hp vi ri phao. Ti c cacban bn mua ri cho bit Ha Ni, Bnh a cungchuyn phao hoa nay nhng phn ri th do mt nghnhn ng di cy phao git dy. Cy bng cua ngThy Kin th tt ca u c iu khin bng phao.Goi "tng" la v mi tng co mt kiu phao vi mt trori kt hp do phao git dy. Tt ca my tng u cb tr trn cy tru g chn di t gia quang trngrng. Khi bt u, ngi t phao t ngoi t dicung cy phao. Nhng v sau, ng Thy Kin sang taora "con nga chm ngoi" t xa ch khng ng dicy phao. Cy phao c trng ngang gia quang

trng ch lang ti. ng Thy Kin ngi trc hinmt ca hang cach cy phao khoang chuc met. ngchm ngoi ngay tai y. Mt chic phao chut x chayva chay men theo mt ng dy ng y buc t chngi n cy phao. Chay n gp ngoi cy phao, phaochut x ln ra chm ngoi. Kiu "con nga chm ngoi"t xa y c ngi xem tan thng v tay vang dy.Ti con nh my loai phao va my kiu ri. Phao cophao n, phao x. Phao nch co mt loai khac nhau ting nto hay nho. Phao x co nhiu loai: phao gingxay, phao hoa cai, phao en, phao thng thin, phao

chut. Ri, ti ch con nh c ba canh: canh xling chuc mng nm mi, canh tin mua (hnh tinbng giy bi, do phao iu khin xoay tron di anhphao en), canh go chung go mo (chung mo thtc t trn cy phao, phao iu khin anh). Trophao chung mo la tro khin ngi xem ngac nhin,tan thng nht. Ti thch cy bng c truyn hn bnphao hoa, thch ch no kt hp rt hay vi ri.

Dn lang ti ai cung t hao v Ngha thng cualang mnh. Sau Cach mang thang Tam, do chu trnghp nhiu lang thanh xa, lang ti hp vi my lang lncn thanh xa Phc Sn. Va quy Ngha thng b xoa,

nhp vao cng in.q(Trch hi ky"i ti va ngh thut")

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

27/77

VN HINVIT NAM28

di sanT TRONG

TRN HOA BNH

T

rong mt thi gian kha dai chng khi u, tnh khngchuyn nghip la mt c im ln a chi phi ti tt

ca moi hoat ng cua nn bao ch non tre nc ta. iuhin nhin trc nht la chung ta cha co mt i ngu nhabao thc thu. Th chn nhng ngi le ra cn c ao taomt cach chuyn nghip o la cac nha vn, nhng ngi cungs dung phng tin ch vit nhng lai theo mt li t duykhac. Phng tin hoat ng cua cac t bao cung thiu thn,chp va, chu yu da trn s cung ng nho giot t nha ncbao h (tr nhng t bao thn chnh phu). Cac toa soan cungcha co mt c cu hoan chnh va hp ly, phn nhiu do mtvai ngi "xum lai" (ch cua Vu Trong Phung) cung lam vinim yu thch cng vic va khng t ngu hng, tuy tin.Nhiu t bao vn hoat ng trong khun kh mt nha xutban, va ra bao va ra sach... Trong mt cai nhn chung nht,

ngi ta thy luc o, cach lam bao khng my khac vi cachlam vn chng va iu nay se anh hng trc tip ti vn th loai cua bao ch: phn ln cac nha bao co xut thn t vnnhn, hoc gia hoc nhng ngi m mng vn chng khoa c,ho a vit bao bng nhng kinh nghim cua vit vn va hunh khng co khai nim ro rang v cac th loai bao ch. o lathi ky ma cac nha nghin cu a nh danh mt cach tngi chnh xac la vn - bao bt phn (tng i, v thc t chahn nh vy. Chng han ngay khi lam t bao ting Vit u tint nm 1865, Trng Vnh Ky a a ra mt tiu ch v cachvit "trn tut nh li noi" phn bit vi li vit bin nguva y ry in ccua vn chng khi o. Tuy nhin, y thc lamt chuyn nhng lam c n u lai la chuyn khac!).

Tnh trang chung trn y se c cai thin dn theo stham gia ngay cang ng ao cua cac nha bao tn hoc, chu anhhng cua vn hoa Phap, c bit la n nhng nm 30 cua thky XX. Ho tip thu nhng kinh nghim t bao ch phng Tyva phn nao t bao ch Trung Hoa, hoc c ao tao t chnhmi trng bao ch Phap, nhm tm kim nhng phng cachnng cao cht lng cac t bao ting Vit ma ho chu trng,vi m c at ti s bnh ng ngh nghip vi nhng t baoting Phap do chnh ngi Phap thc hin tai ng Dng. Coth tam coi thi im 1929 vi s xut hin cua t ng Ty- "mt t bao c lam nh Ty" - s ng ngi lam bao mico dp ng ngang nhn lai nhng g ma ho va cac nha bao itrc a lam vi cac t bao ting Vit, va ho mun co nhng

thay i v phng din ngh nghip. Noi cho ung th t1908, trong Vn minh tn hoc sach, cac tr thc mn thi vaco tinh thn ci m trc vn minh phng Ty a y thcc bao ch nh mt phng tin vn hoa hin ai mang tnh

c thu ngh nghip cao,nhng ho vn chu yu dnglai ly thuyt ma khi y conthiu mt dn chng sinh

ng nh trng hp ngTyva Hoang Tch Chu. Conha nghin cu a coi hintng ng Ty nh mtcuc cach mang ngh nghiptrong cng vic lam bao nc ta, mt nhn xet cochut "phong thn" nhngkhng phai la khng co ly.Nhng thanh cng bc uo - chu yu do lp nha baotre khi xng - a co tacng ti ng ao cac nhabao va cac t bao khac, dnlam thay i din mao cuamt nn bao ch con non treva tng bc gop phnchuyn nghip hoa ngh bao nc ta.

Trong qua trnh vn ng co y thc o, cac th loai trnbao ch Vit Nam a co khuynh hng tach dn khoi s phongtoa cua cac th loai vn hoc, chung tr thanh nhng th loairing bit cua bao ch. Noi mt cach chung nht, yu tthngtn a c t v tr hang u trong nhng th loai o. Tintc - th loai sng con cua bao ch - ng nhin xut hinsm nht. y la th loai hoan toan mi vi ca ngi vit lnngi oc. T thi Nam ky a phn (1883) ngi ta a bit

a tin git gn trn t bao cua nha th m rng sc muacua ngi oc (s vic con ga choi moc nhm cung hong ngchu khi ng nay ang ha ming cho no n trc khi vao mtcuc a ga Hu, ng chu - vn la quan trong triu - a thitmang). Cang v sau cach th hin tin tc cang tr nn a dang;co tin su, tin kem bnh lun, tin chuyn thanh bim hoa this (cy vt da en smt cua Phap vao giai chung kt HaiPhong trn ng Ty, Tan a kim sng bng boi s Ha lactrn Phong Hoa...), tin anh kem theo li bnh ngn gon (loaiphi c chin u mi cua c trn ng Dng tap ch, qunNht khn ngoan tra lai Trng Hoc Lng ac a tch thutrn ng Ty...). Bnh lun, co th coi la mt phat sinh cua tintc khi no ly s kin lam hat nhn, xut hin trn khp cac

mt bao. But chin, mt pha phat trin khac cua bnh lunnhng vi mt li t duy nng v lp lun cht che va mt vnphong "ao ", lam nn ban sc cua nhiu cy but va nhiu

S phat trin thloai bao ch VNnhng nm u th ky XX

va tnh hnh san nh th loaibao ch Ng Tt T

Ng Tt T

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

28/77

VN HINVIT NAM 29

t bao. Phong vn a i mt bc dai, t ch ch co mt giongvn vit cua ngi hoi va ngi ap trn nhng Luc tnh tnvn, Nam Phong... n s tach bach cua vn noi gia phongvin va nhn vt trn nhng Thi vu, ng Ty... a em nrt nhiu thu v cho ban oc vn ch quen thng thc vnchng. lai du vt vn hoc nhiu nht, "bao ma nh vn",co le la th loai xa thuyt va mt th loai na c goi chungla bai bao. th loai trc, ngi ta vn quen vi cach b cucva din at cua mt bai vn co nhng din giai i luc rnhrang; th loai sau, vi nhng ni dung chu yu co mau scvn hoa, khao cu, hoc thut, ngi ta rt d s dung cac thuphap vn chng ma vn thy y tng c trnh bay tron ven(hu nh cac nha vn khi vit bao u co nhng tac phm kiunh vy, o la nhng tac phm co dung lng khng ln nhngrt kho phn nh th loai, mc du no c vit ra vi y nh in trn mt bao). S chuyn dch khng d dang nhngngoan muc t vn hoc sang bao ch, chnh la cac th loai vnco ranh gii mong manh gia hai loai hnh ly vn t lamphng tin nay: tiu phm, ky s, phong s, phong s iu tra,

thng c "rut gon" thanh hai th loai tiu phm va phongs. Tiu phm co gc gac t th loai tap vn cua vn hoc, mtth loai vn c cac nha vn, c bit la cac nha vn phng

ng a chung. Cac th loai "nho" cua vn hoc thng cxp vao khu vc nay: nhan am, nhan tng, th t, s tay... vic im chung la dung lng nho va co yu tngu hng. cim nay ngay lp tc c phat huy trong thi bui cua baoch va nhu cu cp nht thng tin cua xa hi. Ch cn nhn vaotn cua cac chuyn muc danh cho tiu phm trn mt bao sethy ngay iu nay: Noi hay ng, Gung trn xoay may, Cuchuyn hang ngay, Cu chuyn hang tun... Thay v phn nguhng co chut thu tac kiu vn chng, tiu phm bao ch giy a nong bong mt y thc xa hi va tnh muc ch cua no

lun lun c xac nh nh mt ly do tn tai cua mi tacphm. "Trong bao ch, tiu phm co dung lng nho va tn sxut hin t hn so vi cac th loai: tin tc, phong s, bnhlun...", nhng "tiu phm khng nh vai tro la mt vu kh scben" - nha nghin cu Ta Ngoc Tn a a ra nhn xet nay khikhao sat th loai tiu phm trn bao ch Vit Nam t nhngnm u th ky XX tr lai y. Phong s cung la th loai xuthin kha sm trn bao ch nc ta, trung khp vi thi imxut hin cua tiu phm, co mt t u thky XX nhng phain nhng nm 1932-1945 mi thc s la "thi ky hoang kim"th nht cua th loai nay. Thanh cng nay trc ht thuc vcac nha vn chuyn sang/ng thi vit bao, ho co nhng thmanh c bit khi s dung mt but phap co s giao thoa va

cng hng gia vn chng vi bao ch, "No va c xemnh la thanh tu cua mt thi ai vn hoc rc r vi nhngcuc cach mang va cach tn ln, va c xem nh la thanhtu cua mt nn bao ch tuy non tre nhng lai co tc phattrin khac thng, tao nn nhng "ky bin" trong i sng xahi tinh thn Vit Nam vao nhng thp nin cui cua tin banth ky" (Li noi u b su tp Phong s Vit Nam 1932-1945- Vn hoc, 2000). Hang loat tac gia va tac phm phong s trnbao ch giai oan nay a i vao ca lch s bao ch va lch s vnhoc hin ai Vit Nam, chnh bi ly do o. Tuy nhin, xet chocung, nhng thanh cng rc r cua phong s cn phai cnhn nhn trc ht t pha bao ch, no a tr thanh mt thloai bao ch, no xut hin va tn tai do nhng yu cu cua bao

ch. Cung cn phai noi thm, tnh chuyn bit cua cac t bao(mt du hiu cua bao ch hin ai) c manh nha t nhngnm 1908-1918 trong bi canh thuc a nc ta, cung co

tac ng ti s hnh thanh va lam su sc cac th loai bao ch.Mi t bao phuc vu cho mt i tng ban oc chnh yu seco mt s th loai thch hp va c a chung khac nhau,chung se tao c hi cho cac nha bao c phat huy va sangtao mc cao nht nhng c im va li th cua cac th loaio. Chng han, cac t bao co khuynh hng chnh tr xa hi(Trung Bc tn vn, ng Ty, Phu n thi am, Vit bao...) seco yu cu v mc va cht lng cac th loai tin tc, bnhlun, xa thuyt khac vi cac t bao co khuynh hng vn hoa,giai tr (Ngay nay, ch hu, Thi vu, Tao an...) - nhng t baoquan tm nhiu n cac th loai thch hp nh tiu phm, butchin, phong s... (Co hn mt tun bao mang tn Phong s,xut ban nm 1940 Sai Gon).

Nhn lai, v c ban, n nhng nm 30 cua th ky XX, cacth loai bao ch Vit Nam a nh hnh kha ro net, co phnc chiu theo nhng tiu ch cua bao ch phng Ty. Nhnxet sau y cua nhom tac gia thc hin b su tp Phong sVit Nam 1932-1945, khng ch ung vi bi canh vn hocnc ta luc o , ma con ung vi ca s ra i va phat trin cua

cac th loai bao ch, y la thi im "Yu t t bin cuatruyn thng vn hoc dn tc kt hp vi yu t hin aingoai sinh trong mt mi trng xa hi - vn hoa ban aang n lc chuyn mnh di anh hng phng Ty, angnng theo chiu hng din tin cua lch s gia nhp mtcach chu ng va tch cc vao quy ao vn hanh chung cua thgii".

Khac vi nhiu cy but ng thi hoc trc o, thanhdanh trong lnh vc vn chng ri mi chuyn sang vit bao,Ng Tt T (1893 - 1954) a co mt im xut phat chungcho ca hai lnh vc hoat ng nay. Thi im ng xut bancun sach dch u tay (1923) va gia nhp lang bao (1926)cach nhau khng ang k, o la luc ma bao ch Vit Nam a

bc vao mt chng phat trin mi va ban oc noi chung aphn bit kha ranh re gia thoi quen oc bao khac vi ocvn. Khi u la mt nha bao khng chuyn (hiu theo nghakhng c ao tao), nhng c im noi trn cung a hinnhin la mt li thcho Ng Tt T: ng se t b rang bucbi nhng thoi quen cua t duy va tm ly sang tao vn hoc khivit mt tac phm bao ch. La ngi tai nng va mn cam, nga kha nhanh chong bt c nhp chuyn ng cua i sngbao ch ng thi va bit tm ra thmanh cua mnh trongmt sth loai bao ch, c bit la nhng th loai co s gngui vi vn hoc. Stac phm cua ng lai, ca vn va bao, coth coi la s. Nm 1996, b toan tp gm 5 cun cua ngc xut ban a co day 4000 trang in. Nm 2005, s tac

phm mi su tm c cua ng chnh thc cng b - vi doan con cha y u - ring s tac phm bao ch a cnng ln con s ngot 1500 (bao gm ca stac phm bao cha bit trc o).

Nhn vao khi lng tac phm cua Ng Tt T, ngi takhng co g phai ban cai khi san nh chung thanh hai khu vcln: tac phm vn hoc va tac phm bao ch. Nhng cung comt cach san nh khac. Vu Ngoc Phan a chia tac phm cuaNg Tt T lam 4 loai: vn hoc bnh lun - but chin - dchthut - phong s va tiu thuyt, mt cach chia khng theo tiuch phn bit vn va bao. Dng nh chnh cac nha nghin cuvn hoc cung cha dt khoat khi sp xp mt s tac phm cuaNg Tt T trong "lanh a" ma ho quan tm, o la nhng tac

phm c vit pha trn hai but phap vn hoc va bao ch cuang. Chng han, Vu Ngoc Phan goi Vic langluc la tiu thuyt,luc lai la tiu thuyt phong s cung mt bai nghin cu -trong khi cac nha nghin cu bao ch lai mc nhin coi tac

8/9/2019 Tp ch vn hin s 5 nm 2006

29/77

VN HINVIT NAM30

phm o la phong s bao ch; Nguyn Hoanh Khu