8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

1/140

6. Toi a nghe tieng noi nghn na mtr on g tieng cong, tieng chieng

8. Di san cu a van hoa hon thieng cu adan toc12. Cai bat bien cu a nen gia o duc mi18. Chung toi d ien kch Kieu19. Cau hotren song Hng vacun g

Bnh Thu c Gia Th24. an n gu yet x a vanay28. n h Bang - N goi nh tn h ngi30. An tng Vu Khieu34. Gihon conhan36. Kien t ru c coaLat trong t ranh Vi

Quoc Hiep42. Thanh Loc va "Ngay xa n gay

xa"46. Nhng sac mau tat48. HoBa Be, ng c vien Di san thien

nhien t hegii52. Lang coha i n gan nam vu ng ong

Th ap Mi54. S tha t m i ve Van Ly Trng

Th anh62. Lalibela - Giao ng nham thach64. Ch inh p huc tri cao66. ep v muc ch cao ca

Tap ch xuat ban h ang thangGia y p hep ho at ong ba o ch so 397/ GP-BVHTT

Toasoan - Tr s :30/ 79A LyNam e- Ha NoiT: 04.7471896; Fax: 04.7337686Ema il: vanhienvietnam @hn.vnn .vn

Van p hong ai d ien t ai TP.H CM :288B, An D n g Vn g, Qu an 5, TP.HCM

T: 08.8353878

Chunhi e mHo ang Ch ng

To ng Bi en tapHo SVnh

PhoTong Bie n tap Thng tr cNg uy en TheKho a

Ph oTong Bie n tapNg uy en Th eKyNg uy en Min h San

Giam oc ie u hanhVoThanh Tan

Th ky toa s oanTMy Sn - N gu yen Hu Ph ai

Hoi ong Bie n tapNgu ye n Nam Khanh -Tran Bang -Tran VanKhe -Ngu yen Gia o-Vu Mao-Th ai Kim Lan -Ph am Th Tha nh -Ph am Viet Lo ng -a ng Nha tMin h-o an Th Tnh -Tr ng Lu -Than hH ng-N guy en Thuy et Phon g

Ba 1Co ng chieng Tay N guye n - Anh: Tran nh

Tai tr phat hanhTong cong ty Hang kh ong Viet N am

Doan h n gh iep s ach Tha nh Ngh aTP. HoCh Minh

In taiXng in Tin ho c, H aNo i

Gia: 16.000

VN HINVIT NAM

Vi cac tac gia:Vu c Tam, Hoang Chng, Ho S Ta, Le Tien Tho, Vu nh Hoe, TranVan Khe, Tran Bach ang,Le Ngoc Tra, Vu An Thi, Le Van Trien, XuanAn, Tran Thu, Pham Ho Thu, Phng Anh, Trnh Sinh, Le Ba Lieu, ThnhPhat, Le Nam Thang, Thuan Viet, Van Quy, c Ngoc, Bui Kim Xuyen,Thnh Phat, Le Thanh Hien, Kim ng, Ha Huyen, Ho Th Hong Dung,Quach Tung Phong, Phng Th, Hong Ti, Thuc Minh...

Trong so nyTHANG 12/ 2005

an tngVu khieu

30

12

2 Mng choTy Nguyenmng cho t nc

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

2/140

VN HINVIET NAM2

4

16

20

34

Trng ChinhTong B thcu oi mi

Co thu VietNhng yun xnh

Le hoi Vlentineben bsong Hong

Ngy xun ve uehng qun ho

Vo Van Kiet

Nguyen Thuyet Phong

Nguyen The Khoa

Phng Anh

8. Cuoc hop mat tham tnh vanhoa dan toc

Hoang Bch Ngoc12. Mai vang Yen T

Hoang Quoc Hai15. Le hoi cua dong song

Ha Huyen

24. Tan man quan ho

c Mieng26. Chi quan hoNgo Van Dam - Thanh Ngan

30. Gio xuan toc dai yem aoThu Hng

31. Hat um

32. Hoi thi goi banh thlang Gm

36. Hoi Tram - Le hoi phonthc tren at To37. Hoi Chen lang Nga38. Tuc choc san chon bantnh cua ngi Thai ien Bien

Dng nh Minh Sn

40. Canh con mua xuanoan Th tnh

42. To tom iem hoi lang ngay xuan

Le Ba Lieu44. Bai choi - T san chi ngay xuanbc len san khau

Trng Quang Luc46. Nghe tranh Hang Trong

o c50. Cham long ac sac ieu khac

truyen thong

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

3/140

VN HINVIET NAM 3

66

80

11

8

Cung LiChng T Di

tng phm cu

Trung quoc

ng Thi SnSu 25 nm giiChopin

H Th Cungi l hnh

co n

Giai pham xuanbnh tua

Tan Linh

Phng Lan

54. Ba v kch viet trong nhng ngay Tet -Nguyen nh Thi

56. Toi a c ngot ngao cam nhanLe Chc

58. S gap g gia th Bac va Am nhaceo

on Truyen64. Mua len trau - Bo phim Viet Nam aun tranh c giai Oscar

Phng Anh72. ao Tien at nha nhiep anh nam 2005

84. Ong to nghe tranh a quy Viet NamThuy Thao

88. oan Van C - Tet sang ba ngoaiLy Khac Cung

90. Thai Kim Lan - Khong gian Viet, tam honViet gia tri Tay

92. Thu Van - Tam long cua mot hoc tro ben kiaai dng

Bui Kim Xuyen94. Nam at va chiec mu tai beo

Dng c Quang

96. Thanh bnh Ban GiocNhat Anh

108. em xuan ke minh thap sachTram Hng

114.Bom Bo lch s a sang trangNh Anh - Ho Van

118. Cung Li-Chng T di tangham quy gia cua Trung Quoc gi Holywood

122.

Me vang nha - chuyen tranh NhatBan

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

4/140

VN HINVIET NAM4

giipmxbnh tuat2006

Cho mng i hoi ng ton uoc ln th Xky niem 20 nm oi mi

Trng ChinhTong B th cu oi mi

Trong y c toi, ong ch Trng Chinh luon l mot nh lnh o uyen thm, ng nh.ong ch l tm gng ln ve ngh lc, nguyen tc. ong ch chng nhng l ngi co congln trong viec hi xng oi mi m con ong gop ln cho viec gn gi y cng trongng. Nhng cong hien to ln cu ong ch cho s nghiep cu ng, cu dn toc mi c

trn trong v nhng bi hoc uy bu ong ch e li cho chung t vn con nguyen gi tr.

T trai sang: Chu tch Ho Ch Minh, Thieu tng Nguyen ChThanh, Tong b th Trng Chinh va Pho thu tng Pham Vanong tai Viet Bac, nam 1951.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

5/140

VN HINVIET NAM 5

Vo Van Kiet

Thi ky au khang chienchong Phap, t oi hoat ong m ien N am . Khi o ,chung toi chbiet ten cac ong

ch lanh ao cao cap cua angvath ng hn h d ung d ien m ao,phong thai qu a c ng vcong taccu a tng ong ch . Ti cu oi nam1950, ra chien kh u Viet Bac dai h oi ang la n thII, toi m ic gap cac ong ch : Tr ngCh inh, Ph am Van ong, VoNguyen Gia p Toi con nh, a ntng au tien cua toi lathayong ch Tr ng Chinh va ongch Vo Ngu yen Gia p cog ngmat h ao hao g iong nhau . Trongau toi nay r a m ot yngh kh ath uv: Tron g soba ng i hoc troyeu cu a Bac H o, ba tru cot vea ng, Ch nh phu, Quan oi thdng nh ong ch phu trachcong ta c ang va ong ch p hutrach quan s lamot ca p .

Hoi o, anh em tron g oanai bieu Nam Bo chung toithng hay la m nung Bac Tonva oi khi ca Bac H o e "voivnh" banh keo, thuoc la. Riengv i ong ch Tr ng Ch inh,chung toi k hong dam v thayong ch lu on ngh iem ngh . T ong ch toat r a cai g ovt

len tren i thng, ngithng vaman g p hong thai cuamot lanh tu. ng trc ongch, toi cocam giac mnh thatnho be va d ng n h nh nghieu biet, suy ngh eu b oc ra

ca. Sau ai hoi ang lan th II,toi c hoc lp Hoa Nam Trng N guyen Ai Quoc III,kh oa 6 thang, tr c khi i ngbovao lai ch ien trng Nam Bo.Mot lan, t rng to chc lienhoan van nghe. Toi tham gia t ietmuc ong kch , vao v ai m ot achu. Kh i biet coong ch TrngCh inh ti d , co i b ieu d ien, m acduc liet va o loa i "gan to",nhng toi cung thay "n". Trc

kh i bat au, toi p ha i xu ng phongla m mot man mua la n ch o nongng i e lay ca n am. Het vkch , cac ong ch lakhach mieu kh en , ong v ien. ong ch Trng Ch inh ba t ta y toi: "ongch dien kha lam, nh ng ay laa chu Nam Bo ch khonggiong a ch uBac Bo". Mai tilu c nay, toi van tham tha linhan xet va m an g t nh kh ch leva mang t nh nhac nh: Lambat c viec g cung phai nghien

c u, ao sau su y ngh.Mot ieu ac biet la , d utiep

xu c vi ong ch Tr ng Ch inh t

so vi cac ong ch lanh ao caocap kh ac, nhng t rong thi gianCh ien khu Viet Bac cu ng nhtr on g su ot kh ang chien chongPh ap, toi thng nhti ongch vi tat cas knh t rong va

long tin vng chac. Hoi o, sachv hiem hoi lam. toi co cuonTr ng ky kh ang chien nhatnh th ang li cu a ong chTr ng Ch inh vacoi olacuonsa ch goi au. M oi khi oc, toi laith ay hien len hnh anh ong chTong B th nghiem trang, t rtue.

Toi c nghe ke ve VuaQu an g Tru ng va rat an t ng vihnh anh nhng "Sphu Bac H a".Toi cocam gia c ong ch Trng

Chinh nh m ot s hoa qu yengia t nh cach cua m ot s phuvi pham ch at cu a ngi cachmang. Cang vesau nay, toi ca ngth ay nhng cam nhan o cu amnh la khong sa i va tha y ong ch nhng ac trng angkn h cu a m ot nhanho "tu than,te gia, tr quoc". ong chTr ng Chinh t nghiem kha cvi m nh t cch, li noi, tr on ggiao tiep hang nga y cung nhtren cac d ien an, hoi ngh.

Ch nh s ngh iem kh ac ay truyencho m oi ng i kh ong kh nghiemtr an g, s oi hoi tr ach nhiem va

Tong b th Trng Chinh (gia), ong ch VoNguyen Giap va ong ch Pham Van ong trongngay oc lap 2/9/1945.

T phai sang: ong ch Chu Van Tan, Van Tien Dung,Vo Nguyen Giap, Trng Chinh tai Viet Bac nam 1950.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

6/140

VN HINVIET NAM6

ton tr ong n g i khac. N ga ytrong cac buoi h op BoChnh tr,toi chuythay cac ong ch lanhao cao cap khac cothenoi uavi nhau , nhng kh i noi viong ch Tr ng Ch inh th luongi th ai o ngh iem chnh. Toicho rang , s nghiem ngh, mcthc cu a ong ch Tr ngChin h agop phan g ign ky

cn g tr on g a ng. ieu nay r atcan thiet v cu ng comot soongch lanh ao cothoi qu en xuexoa, gia nh.

Luc ngoai Bac lam cai cachru ong at, toi ch c ngh e t nhhnh d o m ot soong ch codpra cong tac noi lai t rong noi bo.Hoi o, ong ch Le Duan mit mien Bac tr va, noi vichung toi: Cai cach ruong at cog okhong on. nhieu vung,trc o c quan tnh , huyen

ong tai nhad an. Ti cai cach ,van n hng ong ch okhong a idam nh an ngi a cho mnh

chung song d i m ot m ai nhanh ngi trong gia nh . Thamch cac chau nhoh et s c v o t ,th eo th oi quen chay lai vo va pchao h oi th qu ay mat i, coi nhkh ong qu en biet. Ch ua xot qua.

Viec ong ch Tong b thng ra nhan kh uyet iem, n hankylu at t rc ang v echao caicach ruong at, giu p toi nhan

thc sau sa c them venguyen tacang. Langi ang v ien, ducn g v nao cu ng luon n gh iemchnh chap hanh kylu at ang.Sau na y, khi r a Tru ng ng congtac, codp c trc tiep chngkien s cong ta c t ren tinh th anong ch , rat m c ton tr ong n haugia ong ch LeDuan va ongch Trng Ch inh, toi ca ng kn htrong ong ch va t nhu :Tr ng Chinh thc s la tamg ng m au mc vet nh nguyen

tac vangh l c cong san.Sau giai phong, toi lam Ch u

tch Uy ban nh an dan, B th

Thanh uy Thanh pho Ho ChMinh. Kho kh an chong chat,vng mac u be. Chung toing c xuoi mo mam moi cacheth ao gkhokh an. ong chPh am Van ong hay goi ua toila"Chutch ga o", "Chutch heo".Coong ch gan ch o toi cai t en"T ng vt rao". Moi nam vaila n, toi r a HaNoi bao cao cong

viec. Tr on g n hng cuoc hoi nghnh vay, khong t ong ch khong ong tnh vi nhng giaiph ap d o Thanh ph o e xua t.ong ch Tr ng Chinh thnglang nghe rat cham chu. N hngcau hoi, anh mat cu a ong ch mach bao toi rang ong ch ythc c conhieu van emimath c tien ang at r a, d ucoieu trai ngc v i nhng g v anc coi lau ng, lachnh t hongt tr c ti nay. oi vi ch u

tr n g cai cach cong th n gngh iep mien Nam , ong ch Trng Ch inh cung kh ong boc lo

giipmxbnh tuat2006

Tong b th Trng Chinh noi chuyen vi can bo cao captoan quan chuan b cho chien dch ien Bien Phu, 12/1953. anh: TL

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

7/140

VN HINVIET NAM 7

th ai o qu yet liet nh mot soong ch k hac. Thai ocu a ongch Tr ng Chinh kh i oongvien, khch letoi rat n hieu v toihieu rang ong ch von la"cay"lyluan valangi het s c chatche, n ghiem khac (ngay vi vane khoan nong nghiep , d u aqu yet nh th eo a so, ong ch van bao lu ykien khong ongtnh cu a m nh ).

Lan n ao vao Thanh p hoHoCh Minh, ong ch cung h oith am, t m hieu venh ng c s iau tr on g th ao gkh okh an. Motkyhe, ong ch ti aLat vachotm lanh ao cac ien hnh det,bot giat, t huoc la cua Th anh

pho en trnh bay kytnh hnh.Kh i o, toi cam nhan laong ch aba t tr ung mach , bc au dora con benh vaang su y n gamtm th uoc tr. Cu ng t o, duong ch van lu on nguyen ta c,ngh iem kh ac nh v ay, n h ngdng n h toi thay ong ch gangu i hn . Nam 1982, t oi ra H aNoi p hu trach Uyban KehoachNhanc. N hng lan BoCh nhtr ho p ban vekin h te, ong chTr ng Ch inh t hng kh uyen

khch toi p hat bieu vatoi thaycang vesau ong ch cang quantam ti n hng ykien khac nhau .

ong ch Le Du an qu a i,ong ch Tr ng Ch inh c BanCh ap hanh Trung n g bau lamTong b th va bat t ay chuan bai h oi VI. Phai noi r ang, vaothi iem o ch co ong ch Trng Ch inh vi h ieu biet sa usac velylu an, v ahn h anh motong ch het s c nguyen ta c, cophan cng t heo kieu ch nh

th ong, mi cothech ao thanhcong ai h oi VI - ai h oi cuaoi mi. ieu toi thay het scthuvla"tac g ia" - noi ch nh xachn la"chubien" - cu a oi m ilai lamot ng i v on c co i lahet sc "c ng" nh ong chTrng Ch inh. Toi h ieu rang,ong ch achuyngh e t nhieupha va ac biet laacoi trongykien cua nhng can bocotduy, dam noi that, noi roquan iem cua m nh. ong ch la

ngi rat k ien tr au tr anh vimoi y t ng , moi s viec math eo ong ch lakh ong ung va

cu ng rat quyet oan oi vinh ng ieu ma ong ch cho laung an, uc s.

Toi cu ng co ieu kien thamgia mc onhat nh v ao quatr nh chuan b van kien a i hoiVI. ong ch Tr ng Chinh trctiep ch ao soan thao va chth an s a cha tng cau, chtron g d tha o van kien. Qu athc t ien cong viec sau nay, toicang thay ch i tiet co ve man gtnh kythu at orat quan trong ,can thiet. oi vi nhng tai lieulien qu an ti cac ch utr n g ln,neu ngi lanh ao khong tr ctiep cho nh hng rorang ma"giao khoan" ch o anh em bien

tap th sau nay ducosa i, s alai cung kho at ung tam canth iet, m on g m uon. Cu oi giaioa n chuan b, ca n th i g ian xemxet tmti tng cau chebaoam moi yteu c th ehien.

Tron g so cac ong ch lanhao cao cap cu a ang, ong ch Trng Ch inh noi t ieng lang irat ky tnh t rong viec sd ungcau ch. Toi co mot ky niemnho, khoquen. Quang au nam1976, tr on g mot bu oi hop vi

lanh ao Thanh pho, ong chTrng Ch inh noi rieng vi toican l u yti m ot nhan vat angsong Thanh pho. Toi g isoghiten nhan vat nay. Do th oi quen ,toi ghi h o nhan vat nay th anh"Ng uyen" th ay v "Ngu yen".Ngoi ca nh toi, ong ch TrngCh inh ngoqua va o bao: "ongch viet lon r oi, d au nga chkhong phai d au hoi".

Khong ch rieng t oi, n hieuong ch lanh ao Thanh p hoHo

Ch Minh hoi o cung "n" s chat che, nguyen tac cua ongch Trng Chin h. N gay saungay giai p hong mien Nam, t renthc te, ke ca trong nhng baihat, ta c p ham van th moingi agoi Sai Gon laThanhph o Ho Ch Minh. Nh an danThanh p hocoi olaniem t haoln. N am 1976, tr c khi Quochoi (ca nc thong nhat) hop,Th anh uy bao cao xin ykien cacong ch lanh ao ch u chot

ph n g an e ngh Quoc hoicong nhan ten goi cu a Th anhph olaThanh phoHoCh Min h.

Nhieu ong ch tothai ochapth uan phn g an nay. Riengong ch tothai ok hong ongy. ong ch n oi: Lch s phaith anh van. Cha covan ba n cogiatr phap lynao at ten m icho Sai Gon la Thanh pho HoCh Minh. V vay, Quoc h oi p haiquyet nh at ten mi choThanh phoch kh ong ch congnhan ten goi o. Van e cangln ca ng phai lam ung Hienphap, p hap lu at.

ong ch Tr ng Ch inhkhong t rc tiep com at chientr ng m ien Nam nh cac ongch LeD uan, N gu yen Van Linh,Le c Tho N ep sin h hoa t,

phon g cach cua ong ch cu ng cophan khac so vi cac ong ch o. V vay, m ot t hc tela comotso ong ch Nam Bo du knhtr ong n hng t ga n gu i than matvi ong ch . Tuy n hien, vinh ng g ong ch alam eaang ta, at nc ta bc vaocong cu oc oi mi, tat ca eu ratmc qu ymen v atin t ng ongch. Toi c biet, t rong thi gianchuan bnhan s ai h oi VI, m otsoong ch lan loi tmien Nam

ra , ti xin gap ong ch Tr ngCh inh e"nan n" ong ch t ieptu c lam Tong B th th em motnh iem ky n a. ieu o thatkhong ai cothehnh dun g ctrc o.

Trong ky c toi, ong chTr ng Ch inh lu on la m ot nhalanh ao uyen th am, ang knh.ong ch latam g n g ln vengh l c, ngu yen t ac. ong ch chang n hng la ng i cocongln trong viec khi xng oi

mi m acon ong gop ln choviec gn gi ky cng trongang. N hng cong h ien to lncua ong ch cho s ngh iep cuaang, cu a dan toc mai c trantr ong vanhng bai hoc quybauong ch elai cho ch ung t a vancon nguyen giatr, ac biet lavao thi iem toan ang ta angnolc thc hien nhiem v u trungtam la phat t rien kinh te vanhiem vut hen chot lachnh on,xay dng ang, nham ap ng

yeu cau cu a thi kyphat trienmi.q

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

8/140

VN HINVIET NAM8

giipmxbnh tuat2006

Cuoc hop mt

thm tnhvn ho dn toc

Hoang BcH ngoc

Khach sa n Sai Gon ba sao va c xaydng them tang th10 trong that bet heva sang trong, om ot na tang lah oitrng va sa n kh au bieu d ien ngh e thuat. Nhavan LeThanh Chn - Giam oc khach sa n ongthi cung la th anh vien sang la p cu a Trung t amnghien c u bao ton vaphat huy van hoa dan toc,au tien cho Trung ta m tochc buoi letong ket5 nam th anh lap (2000 - 2005) valetrao th nga o Tan nam 2005 (t II) v ao sang 30/ 12/ 2005.Tchieu hom trc, hoa sHoa ng Nguyen Ai h oiha tran g tr nhng b c anh hoa t ong cua trungta m. Ca c nghe s bai choi tQ uang N gai vao,nghes ha t dan ca Tha nh Hoat HaNoi ti aphoi hp vi ca c nghes bai ch oi LK5 ang song

ong ch Vu Mao trao tang Giai thng ao Tan.

GS Hoang Chng gii thieu s nghiep cuaNhac s Nguyen Vnh Bao.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

9/140

VN HINVIET NAM 9

TP. H oCh Minh luyen tap tiet muc, la m cho KSSai Gon tr nen tng bng khong kh van nghedantoc, m ot khong kh m acolecac KS khac khongcoc.Vasa ng ngay 30/ 12/ 2005 hang tram N hanghien c u, van n ghes vabao ch aen v i tang10 khach sa n Sai Gon tr on g sooconhng ba ctr ng lao danh tieng nh GS Tra n Van Khe, GSan h hung lao ong VuKhieu , nhac s Ngu yen Vnh

Bao, GS Tran Trong ang an vacac N SND LeThi,inh Bang Phi, TraGiang vacocaGS.TS Tha iKim Lan t c ve, GS.TS N gu yen Thuyet PhongtMyen. ac biet, cocanhac s VuMa o - UVTang, UVTV Q uoc hoi, Chutch UB oi ngoa i Quochoi cung kp bay tHaNoi ti cang lam cho buoilethem long t ro ng v aam cung cha t ng co. Sauchn g t rnh v an n gh eac sac am chat d an ca bamien, lali khai mac cu a nhath Nguyen TheKy,

tiep th eo GS H oa ng Chn g - Tong Giam ocTrung tam NCBT-PHVH DT, Chu nh iem Tap chVan Hien Viet N am abao cao tom tat thanh tch5 nam hoa t ong cua Trung ta m vaTap ch VanHien Viet N am . N g i ngh e ch am chutheo doi vacam nhan c nhng viec lam rong ln vaay yngh a van hoadan toc cu a mot toch c p hi ch nhphumang tnh xa hoi hoa, maang vaNhan c

an g th uc a y vakhuyen khch.Cuoc hop cang t rnen trang n ghiem vasoi noi

khi ch uyen sang phan tr ao giai thng a o Tannam 2005 (t II) cho 7 ca nhan vata p th e. Sau licong bocua GS.TS Nguyen Th uyet Phong vedan hsach vat hanh tch cua nhng ng i c giai, t GS.TS Tran Van Khe, en nhac sNguyen Vnh Bao,GS.TS Tha i Kim Lan , nh ath N gu yen Th eKy, nh abao VoTha nh Tan, N ST Ngo c Nga (TM nhahat

GS.TS Tran Van Khe va Nhac s Nguyen Vnh Bao hoa an tai buoi le

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

10/140

VN HINVIET NAM10

ngh eth uat hat boi TP. H oCh Minh)vi n hng nu ci r at t i, lan l tb c len san kh au (ch co nha vanD n g Trong Dat v om maphai vangmat) - n hac sVuMao - TM Quoc hoi,

GS H oang Chng - TM Hoi onggiai th ng ao Tan - lan l t traobang vahoa cho tap thevacanha nc giai ao Tan nam 2005.H angchuc nhaba o achen nhau chup anh,gh i hnh cung vi nhng trang vota ynong nhiet, b ieu th long ng ng m ooi vi nhng ngi x ng ang ctang giai thng lan n ay. Nhac s Vu Ma o p hat bieu kh en ng i Tr ung ta mNCBT&PHVH DT a co nhng sangkien h ay vaconh ng thanh tch xuatxac, lacon ch im au an t rong phong

trao xahoi hoavan hoa, m aang vaChnh phu rat qu an tam.e ap lai long ng ng mo cua

moi ngi, GS Tran Van Khe(85 tuoi),nhac s Ngu yen Vnh Bao (89 tuoi)cung hoa tau nhac cu dan toc - Nhacs Tran Van Khechi an n guyet ( ankm ) nhac s Ngu yen Vnh Bao ch ian tr an h, hai ca y an reo ra t van glen nhng a m th anh ngot n gao, sa ulang qua n hng ban vong co, kimtien ra t xa khien cho ng i ngh enh ch m am t rong nh ng am thanh

kyd ieu di oi ban tay g ianhngtieng an rat t recu a nhng n gh e sbac thay ve n ca ta i tNa m bo.

Cu oc h oi tu ngh ethuat lch s naycon t iep d ien t rong toi 30/ 12/ 2005 docac ngh e s dan ca vabai choi LK5th c h ien, ac biet, nhac s Ngu yenVnh Bao cung n gi hoc troao ThuVan ahoata u nhieu bai ban coratha y, nobieu th s tiep noi khongngng cua dong am nhac t ruyenth ong Viet Nam . Ta i buoi g iao lunay nhac s Nguyen Vnh Bao abay

totam tnh cua m nh. Ong n oi: "Tron gnh ng na m song trong cheoMy-Ngu y toi a n mnh engh ien cu va phat trien am nhac d an toc, mac d uth e, cac tong th ong Ngonh Diem,Nguyen Van Thieu van biet toi atng mi toi ti an hat cho ho nghe,nh ng toi kh ong bao g in ha n homot ieu kien g, mot u ai nao, chen hom nay la n au toi mi nhangia i t hng ao Tan - g ia i t hngman g ten dan h nh an va n hoa VietNam - toi coi ay laphan t hng ca oqu y nh at trong i la m nghe thuatcu a mnh, noset iep s c ch o t oi t ieptu c truyen ba von ngh equ ybau cua

giipmxbnh tuat2006

ong ch Vu Mao trao tang Giai thng ao Tan choTG Vo Thanh Tan.

NSND Le Thi phat bieu cam tng.

V chong nghe s c Dung - Bch ao bieu dien trong.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

11/140

VN HINVIET NAM 11

Vu Mao

5 nm ngh tnhNhac s Vu Mao, Uy vien Trung ng

ang, Chu nhiem uy ban oii ngoai cua Quochoi, rat xuc ong khi tham d buoi le tong ket5 nam hoat ong cua Trung tamNCBT&PHVHDT, tap ch Van Hien Viet Namva trao giai thng ao Tan tai TPHCM ngay30/12/2005 va qua. Ket thuc bai phat bieucua mnh, ong a ng tac mot bai th tangcac ai bieu tham d buoi le. VHVN xin trantrong gi en ban oc tam long cua ong.

tm co Vie m otr m ie c o o p yC xm op om ynye D, o t ve y vi mgi po ho C Mitie c io li iV q o o r kiC cim ko moi, m ri coi

c

gi ri o x r5 m m m x.

Khach san Sai Gon 30/12/2005

dan toc cho thehetrehom na y".Coao Thu Van, n g i h oc t roquycu a

nhac s Nguyen Vnh Bao xu c ong noi: Tuytoi song n c Myxa xoi, nhng van hngve To Quoc, van "tam s hoc ao", thnhthoang lai veTP. HoCh Minh ehoc tha y

Nguyen Vnh Bao. Nam nao toi khong vec th van p hai nh th ay d ay qua In tern et .Nhng g hoc c toi la i p hat h uy t ren atMy, cu th elabieu d ien phuc vu ba con VetKieu vaday lai cho hoc sin h trong ococangi M y"

Cai ngay cu oi nam nay TP mang ten BacHoth at lacoyngha b iet bao. Toi cam n h ainha tai tr , hai M anh Thng Quan: LeThanh Chn vaVoThanh Ta n atch cc hotr en hng ng i hoa t ong van hoa dantoc ca nc vanc ngoa i coc hoi hopmat t ren thanh pho mang ten TP. H o Ch

Minh - e tiep tu c thc hien ng loi cu aang laxay dng mot nen van hoaViet Namtien tien am aban sac dan toc.q

Ton N Hy Khng

Li ny toi viet

Li y oi vie co i

Ki m x e roin x i o, ep yC x v ve oi

Li y oi vie co X x i co Ki tCo o m ye dMo i ro ic oi x

Li y oi vie co emLc o x e em

t li o c oi ocDo d ic ye

Li y oi vie co oiKi m x q roih x eo m toi i e lc pi

D co ye e mD co y x mo min oi v co so mi

Vi n t ep mo i

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

12/140

VN HINVIET NAM12

giipmxbnh tuat2006

MivngYenTHoang quoc Hai

N hng nam sau mi, baymi cua th e ky tr c, cmoi o ong ve, toi t hngth eo nhanh iep anh oHuan xuongv n mai nh acu Mai lang ongMytc ong Ph uLiet h uyen Than hTr, cu con cobiet dan h la"Mai lamong chu", etham th uxem cnao

th chup c anh mai cho bao tet.Ph ai n oi ay lavn mai duy nhatva noi tieng nhat quan h v ung H a

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

13/140

VN HINVIET NAM 13

Noi v ao thi o. Bi n hng gocmai n on t n ha t v n n ha cuMai cung coti gan tram tuoitho. Con cac v n tren Tay Ho,Qu ang Ba, N gh i Ta m ch tha

th oa ng vai goc m ai tap .Nhanhiep anh t ai hoa naysay m e cai ep en kyla, vaong khong bao gitiec cong tiecsc v n o.

Ha Noi, ta th ay co phoBach Mai, gan ola i cocalangHoang Mai (ba y gi eu ath anh p hng). Xap t otr veen Yen S, Khuyen L ng eula th ai a p cua th ng t ngTran Kh at Chan.

Vn mai nh a cu Mai vi

nhng cay mai coth u, g oc xux,canh nhanh tha tht, th an mocmeo, vao c au th ang ch ap akhong con mot ch iec la. Tinhmat lam mi thay ni nach lanh ng m am nu ch, va thangau canh cao tt kia, mot nhanhcha ra nh mot que r ao kho, la ixoanmot nu hoa t ra ng muot.

Nha nh iep anh o Hua nang loay hoay tm goc obammay. Con cu Ma i la i i xemngam tng goc mai, xem cosau

sia, h oa c oam cua at av acha hay kho qua, e cu conieu tiet. Nom sac d ien cu honghao quac thc, toc rau bactr ang, cqu an h quat ben n hngcoi mai gia , t oi cocam giac n hay lamot v tien, an g coi gi mot vn cay quycua nhatri.Toi c leo eo i theo cu , n gh ecugiang g iai nhng ieu lyth uvei song cay mai cung tr ietlyp h ng ong, c cac nha hien tr iet coxa kythac tr ong

sa c hoa vavoc d ang cu a loaihoa.

T lau, toi van u ap hoaimot thac m ac, b en em ra hoicu Ma i:

- Th a bac, ba ch mai t h ta ivn nha bac ay roi. Conhoa ng m ai th au mi coa.Cophai xaHoa ng Ma i bay gi,chnh lani trong mai vang t xa xa?

Cu Mai gat au thong tha ap:

- Ch nh the! Hoang mai xala tr ai t rong mai va ng cuath ng t ng Tran Khat Ch an,

th i n haTran, the ky 14. Vungnay cac cu toi t ru yen lai, xa lavung at an ch i cu a ca c bacvn g gia. Con giong mai vanga tu yet chu ng t lau la m.

Ch nh toi cung kh ong c thay.- Th a bac, nh thecongh alamien Bac ta ba y gi kh ongcon giong mai vang na?

- Toi khong d am chac, n hngqu atha t t rong i toi cha cnhn th ay m ai vang t ren at Bac.

Va nh va y, toi cung inhninh lam ai vang chcomienNam , toi cu ng chbiet mai vangqua sa ch bao m athoi.

Mai gan tet At Mao (1975)mien Nam a ra t chau mai

vang at t rc lang Chutch HoCh Minh, toi m i t an mat thay.Ng i Ha Noi en xem maivang rat ong, cung latham tamtnh mien Nam tr en at Bac.

Qu a th at m ot loai hoa ep .Net ep cua mai vang laep s khoekhoan, s t i tan bocba ch chk hong kn ao, ua pnh ba ch mai ngoai Bac. Maivang canh khoe, nu map, ca nhto, m au t i roi vath ecu ng conhieu kieu, lai n ung dp teco

truyen.Mai vang mien Nam , t a nh

hoa ao mien Bac, la loai hoat ng t r ng ch o ngay tet, n enkh ong the th ieu vang tron g ca cgia nh.

Conam, nhng ngay ap tettoi con Sai Gon, vai d ao chhoa tr en ng N gu yen H ue,mi thay h et n et p hon g p huva veep en nao long cua camotr ng m ai vang trong vo sosacmau hoa la. That chang khac g

hoa ao, laloai hoa ap ao t ron gch hoa H ang Lc ngoai HaNoi.

Vatoi inh nin h mai vang n c ta ch cot H ue tr vaoNam . Cho ti thang gieng namNham Tuat (1982) nhan codptoi vetham Yen T . oan hanhhn g chung toi bat au tsu oiGiai Oan , leo het ng tu ng coth u len Thap to, ch ua H oa Yen,ch ua Va n Tieu roi len en nhchua ong cao vi vi, qu an h

na m ch cogiovamot khoangtri mus n g. Sn g d ay acti m c, ca ch xa mot vai m et, ch

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

14/140

ngh e c t ieng noi ch kh ongnh n ro mat nhau. Thang congon giop h p hat lam tan bts ng i mi thay m ot amqu an t ien ang tu hoi. Lot rnh

cu a chung toi i loi t ren, nen boqua chua Mot m ai. Bi the khixu ong, ch ung t oi i ng d i,exem ngoi chua oc ao nay.

i loi di, nen lu c v elai boneo Van Tieu mai ng BaoSai. T chua Bao Sai i xu ongphai qua mot trien doc thoa i,ng tr nen toi om bi rngtruc ken day.

Ti mot au doc, ch ung toidng lai i n hau . Bong toi batgap mot mau vang sang noi len

gi a am tan rng xanh tham.Toi oa n, o lacay v ang an hang n hoa. Vang anh lam otloai ca y than go, to n h cay cmngu oi, thng n ay h oa vangmata hay ba t ga p ni cac vnhoa HaNoi.

Het oan doc th cai m auvang kia cung k huat t heo tr iennui. en c a ch ua Mot mai, muihn g h oa b i buoc chung t oipha i dng b c ngo qu an h.Chua ung nh ten goi, ch co

mot m ai ap vao n ui eche n angche m a. ay la ngoi "Longong t " do c ieu ng Giachoang Truc Lam au aenhatto at ten. ay cu ng lani cieu ng vacac etcu a ngauth ng ngoi kiet gia e langchan tam. ay ch nh lamot navom hang, di lakh e vc, nhlar ng ai nga n. Tron g chua comay pho t ng atac hnh ta mto:Tran Nhan Tong, Phap Loa vaHuyen Quan g. Lai comot giengato bang ch iec n on thung, sauti hai ba gang t ay, canh olamot ch iec gao da vati cachucchiec chen, e cho kh ach hanhhn g muc u ong. Nc g iengtr on g n h nc cat, mat lanhnh nc a, ngo t lm nh ncma n gau , qu anh na m khongba o g ican. Kh i ch ung toi thaph ng xon g qu ay ra , tri bongbng sa ng. Mot vat nang vanghoe doi xu ong p ha tr c c achua, vai canh hoa vang r i lata , t oi n gc n hn len. Tri i, camot cay ai thucao ti hn chuc

met h oa vang r c r, nom nhmot ch iec ta n vang p hu chetrc m ai chua. Toi q uay ra hois baay lacai g. N ah s lientton giang g ia i:

- ay lacay m ai vang, hoa nttet ti h et thang gieng.Long toi va xon xang, va

bang hoa ng, h et nhn am recaythoc v ao s n a, la i nhn thancay t o t i cavong t ay om khongxue. Toi cui xuong nhat maycanh hoa ru ng , noy het nh ngcanh mai vang tan mien Namxa xoi. Toi lai h oi n has:

- Bach th ay, quan h Yen T ay con cocay nao n a, hay chcomot ca y nay?

S ba ci:- Khong phai chcomot cay,

mamot rng. N eu ong en ayvao crang t hang g ieng, i vepha sau thac Ng Doi, ong sethay co nhng am cay mauva ng . Ch nh lahoa mai ay.

Qua chuyen tro, thay khachco long h ieu ao, s ba haophong dan them: "Cac ong leonui thenay khi nao m et, comlay than cay tung, n ham mat,tnh tam th nh e mot lu c, se

thay ng i khoelai ngay . Chnhla"cu Tung" t ru yen na ng lngcho ay".

Khi xuong di san chua HoaYen th anh ngay a gan tat.Chung toi chi quan h quat vensa n chua. May cau ai trcchua banh goc xu x, nom coknh nh nhng cay tu ng caybach , c trong tai ay tiLy, i Tran, cach nay ti cangan nam. La i cocamot cay m ailap lo ni s n d oc, loangth oa ng may ch iec nu vang convn g sot. Cay mai n ay nho, gocch va mot chet ta y, than coicoc bi nob camot lu ong giovat, vaxa ngu on nc.

Chung toi ngam canh chuatrong hoang hon. Gioim phangphac, may t tr en nh nui saxu ong moi luc m ot day hn.Chung toi khong dam ri khoisan chua, v ca ngoi chua, cavu ng thap Toeu chm trong bes n g tr ang xoa. Chung toi n oichu yen makhong nh n rom atnh au , th nh th oa ng may t an

loang troi tng mang tng mangchap chn tron g anh ien sa ngnhoe, cam giac n h moi n gian g i ng, noi c i trongmot thegii cua than tien.

Boi be mt mung may khoibua vay. Toi cht hieu v saoc Tran Nhan Tong lai at tench ua nay la "Van Yen". Van Yencongha lamay khoi. Ngan namxa no at he, vanay va n the.Lai t hoi v sao ca ch ay hnnam tram nam, Le Thanh Tongen tham "Va n Yen t" la i bancho nomot cai t en mi.

Chac han LeThanh Tong enay vao d p au xuan, nhavu ath ay xung qu an h chua tang tang

hoa n, n ao mai vang, n ao bachhai ng, nao hong tra, naobch ao, hong ao, tam xu an,o qu yen Cam ot vung rngnui bng len muon sac, muonh ng. Cam kch ve ep cuamuon loai hoa , nen Le ThanhTong a bu ot go i "H oa Yen"th ay v "Van Yen".

S th at ca hai ten goi euhp ly, eu xu at p hat t canhsac maat ten.

Ba sau xu ong nui, tri lai

mus ng, nen chang th ay cmai va ng au o. N hng nh ngmua xuan sau, t oi kiem maivang n eo sau th ac Ng Doi. Qualamot r ng mai ch ay doc t riennui uon ln qu an h con th ac.Ma i ay sac mau r c rh n ,cay coi t ot t i hn . Canh hoaru ng phu kn mat nc, khien cadong su oi rc vang, don ved auth ac. Thac tung toe mot mauvang t ng nh ay la ncvang t t ri cao rot xuong. Vaquanh quat vung chan thap To,th nh th oa ng gia ai n ga n xanhngat la i hien len ay omot vaikhoa ng sang vang t i, a y lanhng ta n mai vang iem tochoat Phat them phan huyen ao.

Vay la tYen T , mien thangcanh valinh a v ao bac nhatcu a nc N am, ti m ien c c namcua To qu oc, moi o xu an veeu vang anh mot sac m ai:

Mai vang Yen T !

Mai vang m ien N am !q

VN HINVIET NAM14

giipmxbnh tuat2006

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

15/140

VN HINVIET NAM 15

Le hoicu

dongsong

Ha Huyen

N

hieu nha nghien cu van hoath goi o la tro U Uan, mot trovui tieu bieu ch xuat hien

cac lang ben Ta ngan ha lu songMa. Nhng rieng lang T Minhthuoc xa Hoang Long (huyen HoangHoa, Thanh Hoa) tro U Uan cnang cao hn, to chc long trong hnva dan lang goi o la Le hoi cuadong song.

Khi nguon t day Pu Huoi Long(tnh ien Bien), con song Ma lamghenh nhieu thac che nui, bang rng,cuon cuon lao mnh ve pha bien. Amhng d doi cua dong song thamam vang vao tng hat phu sa, boinen b nen bai, boi nen xom nenlang, boi nen tnh cach phong tung,choc tri khuay nc cua con ngix Thanh. Ch co song Ma mi cotieng ho do ta do ta. Va cung chsong Ma mi co tro U Uan ma moi lica tieng hat eu tham am ngonnguon song nc. Song Ma khi ramrap oan "nga nc" ve ti mien halu, trc khi hien mnh cho bien, consong dng lai trai long lu luyenmanh at a nang , om ap mnh.Tro U Uan ghi lai khoang khac thienglieng o cua dong song. Dng nh

con song choang day, hoa than thanhnhng ieu mua uyen chuyen, memmai nh dai nc, long bong tiengsong vo vach a, loc boc tieng cheokhua Tro U Uan lang T Minh aphan anh c nhng net chnh o.Mua xuan, nh lang T Minh rp sacc. Tieng trong hoi tung tung t sannh lan dai tren ngo a vang ra tanben song. au tien oan ngi gomcac cu trong lang, khan xep ao dai,tay cam hng nghi ngut khoi trnhtrong tien ra ben nc. o la le ondong song. Mua xuan dong song sevao hoi vi lang. Ai cung tin vay.ong dong song la mot oan ngi(do dan lang chon t trc) gom 1 bame va 12 ngi con trac tuoi chng13, 14 ng ch san tren ben songque. Khi cac cu trong lang xuat hientrong mat mat e th tieng trong, tiengan, tieng mo, tieng senh bat than odon roi trai dai nh tieng nc o."Dong song" bat au vao lang. oanngi ong dong song uon ln cacieu mua, uyen chuyen i len giongnh dong nc ru xiem ao ng day.

au cht khan m ba, chan di depcong, co eo vong bac, ngi me iau hai tay luon lac chuong gia tieng

song vo. Bc ke theo me, ngi conau ao thung, quan trang, that lngxanh, au cht khan thu ru, tay cammo coc coc cua phu hoa theo tiengchuong reo song vo cua me. Mimot ngi con con lai eu eo matna, oi toc gia, chan quan xa capnau, ao thung xanh va i va muatrong nhp trong, nhp an. Vao tinh lang, 12 ngi con chuyen thanhhang oi, chay nhp ngan khep thanhmot vong tron. Ngi me ng giabat nhp hat:

Lay chn tang cham cham ngaivang

Di bon be hai hang coi thoToi nay nc U UanNhan lang ta m hoi thng xuanTheo le cu ra trnh tro thien nghe

Toi sinh c ngan ay chau12 con gi 12 ben ncBen uc, ben trong, ben sau, ben

trcen mua xuan tat ca cung veDang cho lang hat lua, cu khoaiDang cho lang mua mang no amSau li ngi me hat, lan lt 12

ngi con t xng ten:- Toi con th nhat c me at

ten la Mo- Toi con th hai c me at ten

la Senh- Toi con th ba thch an uong

c me at ten la chen- Toi con th bay trai gai m , ra

ng mat nham tay s nen c meat ten la Mo

C the 12 ngi con t hat xngten lam sao gii thieu ten mnh thatoc ao, gianh c nhieu tieng ci,tieng hoan ho cua dan lang. Sau caccau hat at ten, la en cac cau hatchuc phuc. "Dong song" tien en bancua cac cu, va hat nhng cau hatmng tho, roi hat nhng cau hat chucmng dan lang. Khi "Dong song" hat

chuc mng xong, oi thanh nien langtay cam cheo go c cat dan giayhong ieu sac s lam ong tac cheothuyen tien ra gia san nh t t hoanhap vi "Dong song" trong lan mabui bay bay lan cung khoi hng mtm, song vi xom lang, nc vingi vut tr nen xiet bao gan gui,than thiet. Song quyen luyen changmuon ri ngi ra bien. Ngi cam nsong quan mnh "e" nhng hat phusa cho at lang them mau m.

Bai ca lao ong, bai ca ve tnhngi c am nong nh sac hoa ao

trong Le hoi dong song cua lang TMinh.q

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

16/140

VN HINVIET NAM16

giipmxbnh tuat2006

Co thu Viet

Nhng

y un xnhCay da hng tien Luc

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

17/140

nguyen tHe KHoa

Khong phai n ga u nhien macay d ahn g Tien Luc

Bac Giang a i vao bot ien bach khoa noi t ieng th egiiLar ou sse . T ien na y ain anhcay d ahn g Tien Lu c vi ch uth ch lacay d ath ha i theg iisau mot cay dakhac chau Ph i.Da h ng la loa i cay ac bietqu y hiem, cogoc n gu yen sinhngu yen t huy, tng a tu yetchung sau mot t ran ai hongth uy nga n nam tr c. N hnghang ngan nam nay, loai cay cogiong h o long n ao coai ay vanlang lesong tren at soi oi sonTien Lu c, bat chap thi gia n, batchap th ien ta i, ch hoa, tr e

trung vat i tot la thng , vanhang ngay toa bong mat vah ng thm cho cuoc song .

Cay da h ng ung la mot

"dan h m oc", mot th ky quanxan h, kh ong ch cua Viet N ammacon cu a thegii, niem thaochnh ang cu a ngi dan TienLuc, m anh at a ta o nen str ng ton ky d ieu cu a no.Nh ng Tien Luc khong ch cocay dah ng. Theo ngi xa ,Tien Luc con gh a lach on ng cua sau nang tien. N hng th eoung t dang cua cua chTienLuc khac tren b ia a dng nh lang tthi H au Leth Tien

congha laau tien, con Lu c lamau xanh cua cay la. N h vay,Tien Luc co ngh a la ni mau

xanh cu a cay coi c ton trongvacham chut n hat. Th at ungvi d an h th m cua mnh, TienLu c laat la nh cu a cac loai cay

coi. N hieu xom cu a Tien Lu cmang ten cay: xom Cay Bang,xom Cay Da, xom cay Th ong vacac ngoi nh ocung m an gten cay: nh Cay Bang, nhCay DaTh eo cac bola o ay,cay bang n h Cay Bang, cayth ong xom Ca y Thong colecu ng cu ng tuoi vi ca y da, cu ngl c l ng vaxu an sac kyla qu ami th e ky nh cay d a. Tuyvay, chung khong nc tieng bonbe na m chau n h cay d a n

gian v chung lathong vabang,congha khong phai laloai cayhiem hoi nh "lao t r ng" lang

VN HINVIET NAM 17

kho co the noi hchi t i di nhngng pho rp bong

co thu gi thu o HNoi, co o Hue, thnh pho mng tenBc hy ng trccy d hng Tien

Luc, cy 7 re HoBnh, cy th Trieu

ong, cy si Vn Pht,rng duoi ng Lm,

goc me nh NguyenHue, cy Tn Tro,cy ngo ong su ien

Thi Ho, cy locvng Ho Gm, cy si

Hng Trong...Cc cothu o thc s l

nhng y un xnhm to ho bn

tng cho t nc"xnh ong, xnh

song, xnh rng, xnhbien" bon mu ny

Cay a Chng Dng.

Cay a lang Van Phu.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

18/140

VN HINVIET NAM18

gieng.u ng la tr en at nc ta,

nhng loai cay quen th uoc nhcay bang, ca y thong vanhngcay a, e, xanh, si, xac, gao,

me, saucotu oi t ho tram nam,ngan nam khong hie m . To ikh ong biet Bo nong nghiep vaphat tr ien nong thon hay Tongcuc thong ke acocon sotongh p cu a canc hay cha nhngchr ieng ha i a p h ng ongbang Bac BolaHaTay vaThaiBnh v a ch o ieu tra v at hongkes boebao vecac cothu t

tr am tu oi trlen t h moi ni acho con soha ng nghn . Cac vungat co kh ac n h Bac N inh, BacGiang, Vnh Phuc, PhuTho, Namnh , Ngh eAn , HaTnh , coo

Huecolecon socung kh ong thn th e. ac biet, con so ay thuo Ha Noi ngan n am va nhien cua chung ta , ni ra ngolagap co thu, ch ac ch an con hnrat nhieu lan.

Cai het sc quyh iem aychnh lacai s kh ong hiem ay:coth u tren at nc bon ngh nnam cua chung t a n hieu quava

ep qua!u ng va y! Khong ch ra t

nhieu macon ra t ep, th ien hnhvan tr ang, thien bien van hoa,vt xa m oi tng tng lang

man nhat cua chung t a.Mu a thu v a qua, SVHTTHaTay cotochc m ot trien la manh vecac ca y co th u cua qu eh ng mnh va olam ot cu octrien lam lam ngi xem ngngang v shap dan bat n gcuano. Chrieng mot loai cay tngaqu aqu en th uoc vi m oi ng iVN ta : cay a, cay a cua g ieng

giipmxbnh tuat2006

Cay a bay re Hoa Bnh

Cay th 1000 tuoichua Trieu ong anh trong bai:Nhat Anh

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

19/140

VN HINVIET NAM 19

nc, san nh, cay a cua chuCuoi vach Hang cung ahien ra tr c t a vi n hngdang v e, bocu c la vaep en mc khotin.Ma au chco a, con con ao th , n ao ga o,nao troi, nao siHau nh tat ca, khong ch

ang chiem ng ng nh ba ng chng songcua s tr ng sinh kydieu macon n h mottu yet t ac ngh ethuat. Ta cht n hmot n hanxet cua K.Pa uxtopxki: th ien nhien chnh langi sa ng t ao v ai vahuyen b nhat.

B nhng tam anh cu a cu oc trien lamquyen r u, toi atm vemot solang queHaTay d oc song Nhue, song ay e tan matnhng tuyet tac cu a thien nhien o, nhngcay a 3 reBnh a, Than h O ai, cay a 7 reHoa Bnh , cay a hoa gao Ch ng Dng,cay a Gii i, Phuc Tien, cay gao en Boau, ca y thnghn tuoi ch ua Trieu ong, ca y

si khong lonh Van Ph at.Tai ni to a laccac kyquan xanh nay, toi cang h ieu cac "cu"cothu kh ong ch rat ep macon r at thieng.Neu Tien Lu c, toi t ng ngh e tr uyen tu ngmoi khi ca y d ah ng gay canh laiem baomot sbien cua cuoc i v nh ang cogiacth giac tan, ang loan ly th than h bnh, th ngi d an Hoa Bnh, Th ng Tn kera ng caya 7 readng len camot b c tng th anhche ch xom lang, no a t ng hng chukhong biet bao nhieu an ban ti tmot onPh ap, than canh lochovet an giac m avans ng sng ti xa nh. ac biet m oi "cu " co

thu eu elai trong dan gian bao s tch, baohuyen th oa i sau xa vetnh i, lei, ga n bomat th iet vi s ton ta i vaphat t rien cu alang que, at nc, vi snghiep cu a cac b acth anh t han, an h h ung d ng lang, ginc,vi caloi song vacach yeu ep cu a ngidan sau luy tr e lang. Ca y me h n 300 tuoi tainh aNguyen Huetai lang Kien Mycoth ekecho chu ng ta ve s pha t tch cua nh ngngi a nh hung ao vai Tay Sn con rangduoi n gh n tu oi ng Lam la mot ba ngchng song v e ta i thuan voi giu p nc aiphaquan Nam Han cua NgoQuyen.

Coth u Viet N am kh ong ch labieu hienrc rcua s c song vaveep kydieu, batkhuat cua thien nhien non nc Viet N amma con mang am dau an nen van hiennghn nam cu a dan toc bi noagan bosa uxa vi t ruyen thong Viet, lch s Viet, t amlin h Viet. N okhong ch lacac kyqu an th iennhien macon lacac kyquan van hoa, m otnen van hoa lu on xanh ti, xu an sa c, tcaccoi giav ng chai luon bng nn hng choinon, loc biec moi oxuan ve

That t hao kh i t a coth enoi: at nc talaat n c cua nhng cothu, at n c cu anhng kyquan xanh .q

Cay si 1000 nam nh Van Phat

Hang duoi co ng Lam

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

20/140

VN HINVIET NAM20

giipmxbnh tuat2006

Ngy xun ve

ue hngqun Ho

nguyen tHuyet PHong

Sau lehoi ong a, oan ch ung toi len ngi Bac N inh. Tu yen ng HaNoi - BacN inh kh ong qu a 30 ca y so. oa nEart hwat ch chung toi gom 12 n gi gom cacthien nguyen vien My va Anh, ch tr toi(tr ng oan) van ghes dng cam Ton N Than h Tuyen (th ong d ch vien) lan g i Viet.Mu c ch cua chuyen i nay laeghi am vatm

hieu vetr uyen th ong h at quan ho, m ot t ruyenthong ca hat cox a v anoi bat n hat Viet N am.Nogan lien vi i song lehoi vatam tnh cu a

anh buong vt o em re em i ch eo m ch tr(qun ho Bc Ninh)

anh: Tran Huan

anh: Khac Hng

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

21/140

VN HINVIET NAM 21

ngi dan ong bang song Hongma nh ieu nha nghien cu aqu an tam, nhieu bu t mc atuon chay, ghi lai nhng li hatva phong t uc d ien xng.

Cog ac biet t rong qu an ho?ola niem thon thc cu a chungtoi t lau . N am 1993, th i kycha p huc hoi nhieu sin h h oa t lehoi v aoa n khach nghien cungi n c n goai p hai t rai quanhieu thutu c. Chung toi i theos hng d an cua n han vien BoVan Hoa Thong Tin . Cac quanchc a phn g nong nhiet gii

th ieu vi chung toi n hng ca squ an ho ha y n ha t. Tu y v ay, ca i ch machung toi nham en vancha at. N goai mat chuyenngh iep , con mat d an gian nh

the nao? Lan nay khac han.Chung toi ca m thay n h motcanh ca mtoan g. Ngoi nh co

lang Lim am rong ca ra etai tu c tr uyen thong cung n gh inhsac than t mot ngoi en nhoen ay, cai r on cua lang, caitinh th an cu a cu a lehoi cot xaxa.

Noi en lang Lim, n gi t ath ng ngh ngay en cac la ngkh ac t rong le hoi h at qu an ho.Nga y x a, theo t u c truyen co49lang qu an ho. N ay, con so na ykh ong c xem chuan lam oivi ca c nha ngh ien cu. Tu ynhien, cochap nhan nonh motcon so bieu tr ng s doi d ao,

th nh v ng n ao o(v nh caccon so3, 5, 7, v.v.) Tlang n ayen lang khac, hoi h at quan holien tu c t iep th eo cho en ga n cathang. Nh the, s vu i chi, ca

hat keo d ai ra, e en bu lainhng ngay lao ong met moi

Mong bon lahoi Keo Co

Mung nam hoi Ochang chonhau ve

Mong sau i hoi BoeMung bay t r ve i hoi ong

Cao(Hoi Lim ri vao n gay 13

th ang gieng am lch .)Niem vui cua oan chung t oi

hom nay la c trc tiep endhoi Lim , quan sat, g hi am, vagh i anh nhng sinh hoa t ac saccu a mot lehoi t ieu bieu. Trcnhat phai noi Bac N in h la ca i n oivan h oa Viet N am , la thu oman g ten Luy Lau, ta u th iennien kyth nhat. Bac N inh conco en gan 1 n ga n t ien s tr on ghe th ong g iao d uc th i x a.

Nhng d i t ch cho thay ao Phata truyen va o n i ay t cuoithekyth 2 Cong Ngu yen. Sinhhoa t thn g m ai quoc tecung comat cu ng thi. Ngi Trung A,An o, Tr ung Hoa , v.v . han acomat ni ay. V t he, n hngphon g tu c cot ru yen con sot laitren manh at nay that v ocu nghiem qui. Nhng chua But Thap, nh Bang, nh Lim, v .v. lanit ng d ien ra hang ngan namnh ng le hoi m ang tnh truyen

th ong nhat n c. La ngi sinhra t ong ba ng song C u Lon g,toi en ay cu ng ng ngac nhcac ban My, Anh tr on g oa n vayth oi. N goai ngon ng Viet qu enthuoc, toi van bngnh ai v acon la i rat nhieu ieu mi la ca nphat h ien.

Ch ung toi phai ch ia nhaut ng nhom nhoegh i thu , v hatmua televaha t t nh ca quan ho d ien r a n hieu n i tr ong la ng ,qu an h kh u oi Lim. H at tr en oi,

tr en ho, t ron g nha, n goa i san.Khac vi hoi d ien nghe thuat cac thanh p homatu iem lasa nkh au, n i ay moi n g i cotheng khau hat oi ap tng oinam , nr at hao hng, tnh t .Hnh dang ac t r ng cua cacngi hat la khan xep (khanong), ao dai th e, vao(du). Go imot cach qu en th uoc la lien an h,lien ch trong luc hat qu an ho t rthanh phong tu c ha u nh chdanh cho qu an ho .

ieu thuv, ngongnh oi vitoi langay cacac cu g iacu ng hatoi ap nhau mot cach tnh t ,

anh: Nhat Anh

anh: TL

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

22/140

VN HINVIET NAM22

th am ch en viec svat ao nhau(ma khong s b ghen!) Ai cunghieu ay la mot c hoi "hiemco"! Ngay x a, cac lang thngcocac "bon" qu an ho, hat t hauem su ot sa ng, oi ap qua laivi n hng li t h tsa ng tac vinhau e tranh tai, ngu chungnh au tron g m ot nha kh i moi met,tu c goi la "ngu bon". Nh ngcuoc ngubon ay luon lu on lakyniem ep thi thanh nien BacNinh . N h ng mot khi ha i langquan ho aket nghiavi nh au ,th du ngi hat co thay h aycach may, yeu nhau cach maycung kh ong c lay nhau , v lydo m uon gi giong ha t h ay cholang, cho cha khong b mat imot nhan tai vetay ben kia . Conbao n hieu nhng p hong tu c ketcha thu v khac trong quan ho

khac ca n tm hieu them. Cang isau vao n hng ni cohat qu anho con g i ph ong cach co xanh Trung ong, Nam, H o, v.v,ta mi thay ra ng qu an ho hngve tn ngng dan g ian cuangi xa. H at qu an ho cauma, quan ho hieu, quan h otr um au v.v

Ngoai m ot vai iem abiet,cac lien anh, lien ch gap au hatay, n en chung toi p hai san tmsu ot ngay ttr en oi xuong cacho. Xuong oi, ra en ca c hongh e ca c lien an h lien ch hattr on g khi ngoi tren nhng chiecthuyen nan , thuyen rong. Tu ynhien, ieu lam toi cam thay hikho chu la tren thuyen rong(sn ve tr en thiet gia ta o), cacanh ch hat vi microphon es va mot ong loa thos eam th an h

c khuyech ai. Nh ng khonoi, m ay khong co chat lngtot, n en keu re re, t ieng ctieng mat! Toi thiet ngh, n gayxa ngi ta hat t ren hoeamthan h c va ng tren mat nc.o cung la cach khuyech aitieng hat. Lai na, gan mat nclong lan h, ch iec th uyen tr oi bongbenh gay nen canh tng vacamgiac thuv.

Tram khuc song odon mot benEm chayeu chang, em en chi

ay?Theo p hon g tu c quan ho,

ng i hat cok inh n gh iem hn ,vao ngh esm hn c goi bata u ch Ha i, ch Ba, ch T , v.v.Theo th bac nay t a thay cos chuan nhan ta i n ang, vaa vtrong cong ong qu an ho . Trcay toi v an ngh sai r ang chco

giipmxbnh tuat2006

anh: Nhat Anh

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

23/140

VN HINVIET NAM 23

trong Nam ngi ta mi goi chHai, a nh Hai va ngoai Bac ng ita ch goi la anh Ca , ch Ca.Nhng nay t oi m i thay ieu aykhong ung. Ca ch goi tron g

Nam cung aconh theBacNinh roi. Khi n ghe ng i qu anho goi nhau ba ng cach ay, toibong cam thay mot s i day thantnh nao o noi lien gi a toi(ng i mien N am ) va ng iqu an ho. Ch T H ng (Thu yHng) tr on g chiec ao tth anlam bang t, nhe nh ang , tr angnha, bong troi len mot bai hatnong n an, tnh t lam sao:

Tng t mot nhp ba cauBac Nam oi ngachu sau oi

ni (Con) chim khon chet met vemoi

Ngi khon chet met ve nhinhoto

Ben song kia coluc nho.Trong qu an ho, tnh chat tr

tn h rat sau am. en ay toimi thay c net ac trngnay. Cac cu giavan hat t nh camot cach "tnhien", trong khi xahoi chung qu anh xem lachuyenbnh th ng, th am ch con ta n

thng. ong thi, ay cu ng lamot mohnh xahoi "m ", coth eacot nga n na m na y (hay tra t thi Ly- nh t ng t ru yentron g g ii qu an ho). Du giava nhat nhng ba i t nh ca makh ongsb xahoi cho la "xng ca voloai"! n g nhien, ay la hoixu an, h oi cua moi t ang lp , m oila tuoi Moi nam mot la n, enhen la i len. Trong cai h iem aybong t r th anh qu i. Trong caihao hng ay setrth anh nong

otnh cam. Coth engi ta yeunhau, vayeu cacai "d p" hiemay ec gap nhau, ehat vinh au trong ngay hoi.

Theo truyen th ong, kh i hat

qu an ho, ho hat oi (nam hoacn). Mot n gi hat ch nh goi la"giong dan", m ot ng i h at phugoi la"giong luon". Ngi hatgiong d an thng phai cokinhngh iem hn , khoehn . eoi la i,mot oi kia sehat mot bai khacman g yngh iaoi ng . Van ehat oi con comot giatrtr iet lyxahoi manhieu h oc giaaban.

Hom ay toi c vinh hanhgap nh ac s Hong Thao. An h la nhan ghien c u chuyen sau v e

quan ho. La ng i H a Noi,nh ng anh do n ve song ThCau, Bac N inh, e c songngay t rong cai "noi" qu an ho .Ngh e toi en Bac N inh, anh ene gap g trao oi. Gap a nhnhieu lan ni ay, cung nh an h,toi cam thay mot tnh cam nongnan n ao o vi Th Ca u. An hnoi, t ron g truyen thong qu an hocogan hai tram lan ieu , coenhn ngan bai h at. Sau nay,chung toi gap nhau , say m eban

venh ac tnh trong hat qu an ho,conh ieu iem nhat tr nh au gi achung toi. Toi vaanh cu ng chorang m ot bai hat quan h okhongch the hien 1 dang thang am(nh "ngu cung" ma ngi tathng n oi), m ado s ket h pcac phan t than g am (scaleunits) gom ba hoac bon am.Ch ung noi ket qua mot tru c(pivotal poin t), hoac lien ketcach nhau ba ng m ot quang hai.S bien d ang thang am trong 1

bai h at c cac n han hac h ocgoi la "metabole" (ta m dch la"chu yen he"). Ch nh v the, khinghe m ot bai hat, ta cam thayc nhieu cam giac an mac

vao nhau tng t nh n ghe motban giao hng tay p hn g v inhng chuyen dch cac am heminor - major.

Hoi Lim co th e noi lamottong hp cac s inh hoa t van hoaa p h ng, chkhong rieng ghat qu an ho. Pha di oi ng ita tiep tu c ch i tr ocngi vicon cba ng ng i that ong vait ng, s, tng , xe, p hao, mavi cac em be tran g p huc vu inh tu ong hat. Cac ban tr eth i

nhau chi anh u. Nh ng cayu cao chat n ga t. Nhng t aao tth an la lt nh th ng thaytrong tranh.

chua Lim, Phat, cac thanh,th an van c moi ng i xem laniem tn ng ng chung, khongphan biet. Tieng chuong movang len vi n hng li k inh comat khi toi c nghe. N h ngbai kin h Phat bang t ieng Viet"ngu yen chat" (thay v cac kinhbang tieng H an-Viet) va giai

ieu that dan gian khien toi thaynh kh o ta ng am nhac Ph atGiao can c t iep tuc n ghienc u, t m hieu th em. N ot iem antrong m ot lehoi a p h ng m aha t qu an ho la trong iem. Lehoi van lalehoi khap ni, tthu na o; nh ng cau ha t qu anho tnh thom nay v an laquanho cua Bac N inh ngan nam vanvat.q

anh: TL

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

24/140

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

25/140

VN HINVIET NAM 25

mac sau ong, khien nhen phaivng t nh mac man cho ngingu.

Bai ca: e nhen giang mungmi ch la mot trong so hai mi banoi long ma ngi Quan ho thng

the hien luc chia tay, sau chia tay.Nhng noi long ay la nhng bai cama chung toi cho la nhng bai cahay nhat trong mot canh hat Quanho nh: Trong rong, Chia re oini, Chuong vang gac ca tamquan, Re phng chia loan, enhen lai len...

Khan vuong mo quaTrang phuc n Quan ho ng

nhien la phai ke en ao nam than,may bang the, lua, yem co vien,

bao that lng xanh, vay soi ru hnhli trai, chan i dep cong.... tngnh the cung la u, vay ma conmot chi tiet nho, nhng rat quantrong en mc khong the thieu, ola "khan vuong mo qua".

Khan vuong mo qua khong hanai biet hat quan ho cung biet cht;ma dau co biet cht cung chachac a ep. Trong thc te nhieulien ch Quan ho mac trang phucQuan ho rat ep, nhng khan chabiet cht nen t nhieu lam giam veep thanh nha, oan trang cuachnh mnh. Co ngi a noi: Khanmo qua phai cht sao cho va, hpvi khuon mat, tao cho khuon mat(khi cht khan) nh hnh chiec bupsen. Neu cht cai Mo qua cao,trong no ieu, neu e cai Mo thapqua, khuon mat tr len an, toitam... Muon cht khan Mo qua choep, trc tien phai "biet quan toctrong mot khan van toc, vong tronlai va at ngay ngan len au, hixe va hnh bau duc ve pha gay,ghim lai". Nhng quan trong hn la

khan vuong em gap sao chokheo va can oi (gap cheo thanhhnh tam giac) be hnh mo qua saocho chnh gia ng ngoi trenau, bat hai goc khan ve hai phatai roi that mui gay.

Thc ra khan vuong mo quakhong n thuan ch la cong cutrang phuc tren au ngi thieun, ma han la cong viec nghethuat lam ep can co ngi congai Quan ho. Cung v the chang,khuon mat bup sen cua ngithieu n Quan ho trong ngay hoimuon i va muon i... lam ngngan cac lien anh.

Cht nh.... Co ai o a tng

thot len:Nhn em khan vuong mo qua,e anh trong da t vng.Nhn em khan vuong mo qua,e anh hoa a v ngi....

Ngoi ta man thuyenay la bai ca rat pho thong cua

quan ho. Pho thong en cai mcngay ca li gii thieu cua bai canay, nhieu ngi cung biet. Th dukhi cac lien anh hat:

- Ngoi ta song aoHoi ngi tri ky ra vao van

vngGio lanh ong trng,Na chan na chieu na ging

i ai....Th cac lien ch hat ap lai

rang:- Ngoi ta man thuyen,Giang in mat nc cang nhn

cang xinhSn thuy hu tnh,Th ngam ngoai lai ru bnh

trong khoang...Vi li dan tren ay t than a

noi ti viec Ngoi ta song ao vaNgoi ta man thuyen la hai bai cangi quan ho thng dung khi hatoi - ap. Ngoi ta ni man thuyenuong ru ngam trang tng ngvi viec ngoi ta song ao (ca soben phong cua ngi con gai)m hoi ban tri ky ra vao co thayvan vng. Hai khong gian khacnhau cung chung mot y tng: motben la ngoi thuyen bong benh giaem trang - mot ben la ngoi cuaso hng lan gio lanh em ong -chung nhau cai noi niem nhungnh, ch i ban tnh quan ho...

Cai hay cua Ngoi ta manthuyen ngoai tnh am nhac con laphan am nhac luc ket thuc. Changthe ma Nhac s Nguyen Van Ty khi

viet: Mot khuc tam tnh cua ngiHa Tnh a boc bach rang: "Toibat chc phan ket cua bai Ngoita man thuyen cho: a amnhac m ra that bay bong. Lam traini chon cau Ha - am nhac nhbay vong len, nh khat khao. BaiHa Tnh cua toi th... co cong tavun trong th mau at lai nenti...."

Toi nh lai nhng nam thangchien tranh chong My - hai nghe sMy la Gien-phon-a va Ho-ly-niakhi en tham quan ho - a hatsong ca bai hat nay mot cach saysa. ng trong can nha ni stan, vi cai giong l l - the ma hai

ch vi dang ieu u a - y nh lang tren thuyen, hat Ngoi taman thuyen..., nh ai....

Trau tem canh phngXa xa, quan ho a tiep khach,

i mi khach, hoac i chi hoi,tham ch sang nha nhau "thamthay, tham me - sau na la thamanh Hai, ch Hai "thng la co citrau la au cau chuyen".

Tha gi trong cau chuyenthng ngay, cung lay mieng traulam c. Chang han:

"Trau nay trau tnh, trau tnh,Trau loan, trau phng trau

mnh trau ta.Trau nay tem toi hom qua,Hom nay tiep ban mang ra mi

ngi...".Ca dao Viet Nam th tham tha,sau xa:

An trau cho mieng o moi,Uong ru cho chen ti oi

ma hong.Trong Dan ca Quan ho co ca

mot bai ca noi ve mieng trau temcanh phng ma gi theo nhngtam trang: "Th tay em nang cai citrau. Mat em nhn em liec emtrong... Trau tem canh phngdang len mi ngi. Ai i co thauchang la en chung em chang..."

Hoan thanh mot mieng traukhong kho, quan trong la biet chonla, chon vo, chon cau va ac bietphai kheo tay. Cung th miengtrau, ngi nay tem ep, ngi kiatem tho cung la chuyen de hieu.Tem e co, chac nhieu ngi temuc. Tem mi khach ma khachan trau con nh mai, nh ca "caitnh, cai tnh" trong mieng trau...mi la kho. An trau khong han echo "Mieng o moi"; uong chenru la uong cai Tnh, the mi xaxoi rang: uong ru cho chen tioi ma hong la v vay. Cai chenlam g co ma hong. Ma hong ch khuon mat thieu n, nhat la thieun Quan ho khi tiep ban th ma ahong - cang hong them...

Ca dao con noi:Yeu nhau cau sau bo ba,Khong yeu cau sau bo ra lam

miNhng ca dao cung nhac:Mi nhau mot mieng cau kho,Ngi khon thch mong, ke tho

tham day.

Lam c mieng trau a kho.c mi trau con kho hn. Vtlen tat ca cai tnh, cai ngha; la li

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

26/140

VN HINVIET NAM26

giipmxbnh tuat2006

Chiqun ho

Ht un ho thnhieu ngi biet.Loi chi un ho thco ngi ch biet.

Vung un ho tho vi cu c:"...Nghe r th cunghy tnhNghe chi un hoco tinh mi tng".

anh: TTXVN

ngo Van DaM-tHanH ngan

Loi ch i sau ay giup ta hieu oi ieu ve

nghechi qu an h o. Thng th chi qu anho coben ra , ben oi. Bai r a c xu athien trc, sau ococa c bai oi.

Thiet tha lam ot bai ha t qu an ho hay , chonen nhieu ngi thch hat. Do o, congi vant ng labai oc (m ot) nhng th c te, loi ch inay acomot soba i, trong ocobai "Manao". Chung toi n han thay, n oi d ung vanchng cua bai "Man ao" ng v tr bai rami ung. "Th iet tha" la i labai oi.

Man aoSang t rang sang cavn ao,Sang qua vn man, sang vao vn m.

Hu t nh phan ep duyen a,Hoi ngi chon trang ai au ta.Tha nhi xin hoi mot nhi,Duyen kia ahen hay ngi giacao.Nguyen cung chung bong man ao,Con e long khach ni nao xng chang.Thuan dong caloi xuoi dong,Ai em cung queahang sanh oi.m nhi xin hoi mot nhThiet thaDuyen may gap canh gap ngi,Gap ni quan ho, gap ngi tai hoa.Thay nhi nan nthiet tha,

Ngot ngao au li, man maben tai.Vang nhi mang tieng ei,Khong vang th nelong ngi xiet bao.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

27/140

VN HINVIET NAM 27

That long cot iec au nao,Con e long khach man ao xng chang.Ngon en kheu todi t rang,Ai em ngi ngoc, duyen vang sanh oi.Nguyen cung chung bong man aoXem xong li ca cua hai bai hat t ren, ta denhan

ra noi d ung chnh lachuyen tn h duyen cua mot oinam n.

Ben hoi: m li, thy. Ben ap: totnh, ngthuan. ong thi ta cung n han ra: olacu oc hatgiao duyen t rong m ot canh ha t quan ho. Cu ng v hat giao d uyen t ron g cu oc chi, cho nen ay khongn thuan tn h duyen cua mot oi t ra i, gai m anoai d ien cho s giao d uyen cua n hieu oi tra i, gai.Nocon bao ham ta m t , t nh cam; nhieu lnh vcvan ch n g, n gh eth uat... cu a cacong ong en d hoi. V vay, ben nay mot oi, ben kia mot oi, oiap nh au nh ng lai chung cho cahoi oi ap nh au .

Mat khac, hai bai h at nam tr on g mot loi chi, conhieu noi d ung, thuph ap et hi thotai n ang cuang i tham d cuoc chi, nham at ti ch: pha nnh th ang, th ua, ch o nen, hai ba i hat tr en noconlu la i trong van h oa qu an ho e nh ieu n g i,nhieu i sau pha i "lao tam, kho t " trong n gh echi. Khong ch"nhat phien tai t nh th ien co lu y"maha ng chuc, hang tr am cap ta i t nh echo nhieungi, nhieu i sau phai lien lu y. Va y t a hay xem,ngoai n oi d ung noi len tnh yeu nam nth bai n aycon nhng g elien lu y cho i sau . Phai suy n gh ,tm toi nhieu ekhoi thu a trong cuoc chi, ola ieu bu oc ng i ta phai "tin h t ng" am metrong

cuoc chi. "Ch i qu an ho b thua , ve em cay m uikh ong ng uc".Loi chi n ay conhng m eo m c g? Theth theo

lu at sa u, t am. Ba cau th au danh cho hat b(m).Moi an hat con la i lamot cap th tam, sau . Mangsa ng tao nam gi a chthhai vaba cu a cau sa uch. Theo cau truc cua giai ieu , m ang sa ng taoc them vao nam ch(t ).

Cu th e, cac an hat n gi x a athem vao n hsau:

Bai m ot cobon ca u th sau ch :"Tha nhi (cung ai t ien ay toi) xin comot nhi""Nguyen cung (cung ai trang khuya ta) chung bong

man ao""Thuan dong (dong song uc trong oi) caloi xuoi

dong""m nhi (tien ay cho chung t oi) xin hoi mot

nhi" .Bai hai cobon cau sau ch:"Vang nhi (ngi ra ssau em) mang t ieng ei""That long (t em, t em, em) cotiec au nao""Ngon en (en khuya ai kheu nay) kheu todi

trang""Nguyen cung (cung ai trang khuya ta) chung bong

man ao" .Ng i qu an ho qu y nh : Trong mot bai, ha y

nhieu bai hat eu nam trong m ot loi ch i, th eo mottheth nh at nh . Nh ng echo bai hat c bosu ng th em li h ay , yep; mat kh ac, en gi en

chi c p hat huy tai n ang ong gop vao cu occhi, secomot ch o tr ong goi la"mang sang tao"cho ng i en chi c them chva o. Tat nhienng i ra ba i cu ng phai conhng t th em man g tnhch at gi y, lam mau.

Xem nhng cau , nhng chthem vao t a th ay:Neu enguyen cau th sau chahay roi, v nh:"Vang n hi man g t ieng e i" nhng n eu mangsang ta o c them nam ch, cau th sau chathanh cau ca 13 ch:

"Vang nhi (ngi ra ssau em) mang tieng ei" .Hoac la: " Ngon en kheu todi trang"Thanh cau ca: "Ngon en (en khuya ai kheu nay)

kheu todi trang" .Ror ang cach them li, them chlam cho noi

dung cau ca p hong phu them. Tam t , tnh cam...cua ng i i tham gia chi quan ho alang onglai cang sau am, kn ao, t enh hn .

Cho nen, hat qu an ho p hai nam c loi ch i th ngi hat mi phat trien c het tai nang cu amnh.

Ca c bai ca qu an ho, chuyeu hat bang t h, phobien latheth 6/ 8. Nhng gan n h bai nao cu ngcoma ng sang tao engi en chi t hem ch(t )vao, lam cho n hieu ng i lam t ng: quan hochcoli ca chkh ong phai hat t heo th .

Lai na: Chthsau cua cau sau chbao gicung phai m an g dau huyen. N eu v lydo nao o,chnay khong man g dau huyen th ngi h at phaihat sang tao. Trong bai nay cocau: "Ngon en kheutodi tra ng". Ch "trang" ung ra phai m ang dau

hu yen, n h ng neu cogidau hu yen, em thay ch "trang" ba ng mot chkhac selam noi d ung bai thkem hay ; bu oc phai gi chtr ang th ng i hatphai u on giong, begiong cho at yeu cau cua giai ieu . Chth ba, th nam vasau cua cau th ta mch c nhac la i hai la n. Chtht cua cau sauchcung c nhac lai hai lan. ay lamot thuphap ch nh cua chum chi nay. Viec quy nhnhng chphai nhac i, n hac la i hoac m ang dauhuyen nh vay, hien nhien lata o nen cung ba c caoth ap (cao o) kh ac nhau egiai ieu bai hat h ay ,ep. Tu y n hien nhng chnhac la i ay k hong clam toi ngha v an chn g, sai lech noi d ung bai hat.

Vi trnh ongay nay, p han ln ngi hat bietch, biet n hac, ch o n en neu noi d ung t h h ay, laic ky am th anh nhac mi i kem th s tr uyenday quan ho khong gap khokhan nh xa (tuy v aykya m nhac qu an ho kh ong n gia n). N oi vay,khong congha ch i c loi chi "Th a thiet m anao" ladedang. M ot bai r a, m ot bai oi n h trenc xem laoi chnh, v n g i r a ba i, ng i oibai t ng x ng nh au . N h ng , ay m i lachi h aibai cosan. N eu ngi chi lai m uon cothem cacba i oi m i th ba , th t tiep theo th kh ong ngia n ch ut nao.

Cuoi cu ng langi thc hien loi ch i, tc la

ngi h at. Giong hat cang hay, n gi h at cang coduyen, th chat l ng cu oc chi at cang cao.q

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

28/140

VN HINVIET NAM28

giipmxbnh tuat2006

tHu Hng

Xa kia ao yem th ng chc goi vi ca iten n om na lacai yem, olathtr an g p hucacot ba o i nay vav an con giccho en ngay h om nay . Kh ong chvao chon cung nh vi cac m enh phucong nn g, cai yem con raruong ong "dam ma dai nang" vi ngi nongdan vacung vi chiec ao tthan, cai yem theo chem en vi hoi nh am, gop phan tao n en bo"qu oc p huc" cu a qu ybath i x a.

Cai yem xu at hien trong cu oc song cu a ngidan Viet Nam tlau nhng mai ti i nhaLycai

yem mi " nh hnh" vec ba n. Theo dong lch s ,cai yem khong n gng b ien oi, n ang cao t nh thammyqu a nhng lan cai t ien. Tu y nhien, "cu oc ca chmang" cua cai yem chxay r a v ao au thekytrckhi cai quan kieu Tay vacai vay am xoe xamnhap vao Viet Nam . ' t heky17, cai yem van chacos thay oi ln lao vehnh th c. Th eky19, ca iyem cohnh vuong vat cheo tr c ngc, goc t renkhoet lolam co, h ai au cua lo, nh hai m au dayecot r a sau gay. Neu cotron goi la yem coxa y,conhon au hnh chV goi layem coxe, t chV m axesa u xu ong goi layem cocanh nhan. Bcsan g the ky20, ao yem cang c s d ung pho

bien vi nhieu kieu dang vam au map hon g phu.Danh cho ngi lao ong coyem mau nau det bangvai tho. Ngi ln tuoi m ac yem mau tham. Con

ga i nhagia giao m ac yem nhieu mau, tr an g nhavakn ao. Loai yem "m ", mau sac s, cocam sautr equ abng c, "thach th c" chdan "tri i" d angTh Mau mi m ac. Thi ky"cach tan" nay, coyemthng c "dan" them ba ng ch e "baohiem" hoa c may vien lan vai, theu hoa cap th eong bien co.

Mot loai yem hay c cac cogai sdu ng nala"yem eo bua". Goi la yem eo bua bi ngimac chung thng exa hn g va o trong tu i v ainh oeo canh yem, ochnh lathvu kh vocungli h ai cua cac co gai thi xa... Khong ch vay,ch iec yem con lam nen nhng cau chuyen tnh yeu

vocu ng oc ao. Xa, cac coga i khi h en hongimnh yeu th ng "em" mot mieng tr au tr on g chiecyem cua mnh, d an gian go i ola"khau tr au daiyem". Colekh ong coth tr au nao "linh th ieng" hnloai trau dai yem nay.

e trtha nh "quoc p hu c" cua qu ybaquycotrc khi chiec ao dai ra i, i kem vi cai yem lach iec a o canh khoac n goai khong cai cu c. Kh i rangoai ben ngoai ch iec yem phai cothem ch iec aodai, ch iec vay l i t rai bang lnh, d ai lua ao h oacmau mgatha t n gang lng, cai xatch ba c lu nglang, bo "o ngh e" #n trau ben pha canh s n,chan man g d ep. Ch a h et, phuc tr an g r a ng con

phai ke en lahai ch iec kh#n oi au: kh #n nhieu(qu an ben trong) va kh#n moqu a (trum ben ng oai).Neu ung dp hoi he nh am cac cogai thng

Gio xun toc di yem o

Hnh nh nhng co gi thtth trong t o di duyendng t lu tr thnhbieu tng cu Viet Nm.

Tuy nhien, nhn li u trnhpht trien lch s trngphuc dn toc, Viet Nmhong ch co o di m conco o yem - th trng phuchong the thieu cu ngicon gi x.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

29/140

VN HINVIET NAM 29

Ht um

Cac xa Phuc Le, Pha Le (huyen ThuyNguyen) c coi la que hng hatum cua Hai Phong. Hat um ay rat

giau lan ieu: trong quan, co la, sa mac, lygiao duyen. Vao hoi, mot khi ben n - von hayot ngot chuyen lan ieu trong khi hat ma phaben nam khong kp oi la thua. Hat um Phuc Le gan vi Hoi m mat. Con gai PhucLe quanh nam dung khan cht che mat ch eh hai oi mat en nh hat nhan. Ngay hoim mat con c coi la ngay cac co gai thisac ep, lam quan c ngi. Chiec khan tungra e lo nhng khuon mat trang mn, moi hong

nh hoa lu, lam cho Hoi thi hat um themsay me, hao hng. Trai gai hat mng, hat hoi,hat o, hat hoa, hat giao duyen (hue tnh), hattien...

Hay nghe ben n hat o:Tam sn, t hai, nhat phan ienChang ma giai c, em lien theo khong?Ben trai hat giai:Tam sn la nui, t hai la songNhat phan ien la ruong, theo khong la

nang.Va ben trai tach ra, mot chang cam tay co

gai hat giao duyen:

Thay em va ep, va xinhAnh thuan nhan tnh, anh nam co tayNam roi, anh hoi co tayAi nan nen trang, ai day nen tron?Roi chang ke noi gian truan:V nang anh phai i emNga nam ba cai, at mem khong auV nang anh phai i thamNga st au goi, nga tham banh che!Ben gai cung boc lo tnh cam:Yeu nhau qua oi qua chngTreo non quen met, ngam gng quen cay.Khong t cac chang trai, co gai v cam men

nhau qua li ca, ieu mua ma roi nen v nen

chong. Va v the, hat um luon la le hoi hapdan, tre trung, tr thanh net ac trng trong khotang van hoa truyen thong cua vung at nay.q

tr an g b them cho m nh chiec non qu ai thao , toc va ncao cai lc.

Suot ch ieu dai lch s, cai yem a i vao "giacm" cua biet bao thehemay rau . "Tr i m a lay yemmache - Coanh ng ga c con e noi g ?". a p lai,cac nang cu ng chang va: "c g song hep tay gang- Bac cau dai yem cho chang sang chi".

Ca i yem lath tr an g p huc va k n ao, va..."m " mot cach ngheth uat vaoc ao. Chath emaTh Mau noi vi chang no:" Gioxuan toc d ai yemao - Anh trong thay oa n sao khong vao th aphng!".q

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

30/140

VN HINVIET NAM30

giipmxbnh tuat2006

Rieng cuoc th i banh chngthkhaph c ta p. Theo s tch tha nh hoang t h nh lang Phu a th N guyenKnh lat ng cua nhaMac, ongco tai thao l c a c vu aMac phon g tc Quan cong, thaiuy Tay Ky Vng thng Tru Qu oc; khi ve h u, ong cphong ap lang Phua . KhiTrnh Tung em quan anhnhaMac, tran ch ien ac liet Bun Thng , tuy ave hu nhngN gu yen Knh achieu moquansy e keolen giup

nha Macch ong la iTrnh Tung.Tr c kh i raquan, ongtrie u tapnhan dan 2 lang Phua vaPhuLeva tuyen borang, neu "anhth ang th cho d annh, con neu bai

th nh dan". Ongg i lai bame nhdannuoi d ng. H ang ngay,dan 2 lang thng goibanh chng valam mon ra u cannom bun ebieu ba. Tran anhBun Thng qu an Mac thua to,Ngu yen Knh b chem, thi thecua ong tr oi theo song Tch veen oa n song gia 2 lang Ph ua vaPhuLe th dat vao b,song anh a vao en chan nuiMieu. Nhan d an lang Phu a

vt len nui ehom sau chon cat.Nh ng sang hom sau ra xem thmoi aun ap len thi thecu a

ong thanh mot ch iec goat ln.Nhan dan gingu yen at moi,sau ocom ot khu rong ln amoc len thanh rng cay o ro,tra u bo khong the chu i vaoc. Nhli ngu yen t r c kh i

ra tran, d an 2 la ng at on ongNgu yen Knh lam th anh hoangth ien ngang cung ba meong. Sau o, vua Trieu Ngu yena sac ph ong ong la Th ngang p hu c than va ba me laQu oc thai p hu nhan. Cen 11,12 thang Gieng hang n am lai m hoi etng nhvth anh hoang

vatoch c cac nghi tedang lencu Knh va ba Quoc thai phunhan nhng chiec banh chng,

mon rau can nom bun vanhnga t ra u tem canh phng enh lai m ot th i nhan dan anuoi dng bame cua cu Knh.

Lethi goi banh th cung batngu on t s tch o. H ang nam,cac v chc sac t rong lang danhhan 1 sao r uong t ot g ia o cho cacgiap c p han cong goi banhth. Giong nep cay egoi banh

phai lanep cai h oa vangva thm va deo.

Theo hn g c cualang, m oi giap c

gia o g oi 2 ch iecbanh. Banh goi

th eo kieu ba nhtay, coch ieu dai

50cm, ngknh b anh aboc bo la phaiat 20cm . Moich ie c banhna ng 2,5kg (t r bo la). la ngtoi chco3 nha conoi ong co ng kn h60cm , o la nh ng nh a

giau , sa m ch e

lu oc banh th moi n am 1 lan.Ng i c chon

goi banh th phai lang i co ao c tot, v chongsong toan, khong can an, khongcotang . Sau khi thu hoa ch luanep cay ruong cu a la ng, ngic goi banh thphai sang saykylay hai yen thoc n ep eriengvao m ot ch iec chum e th ockhong b am hoac m oi m ot. Teten man g thoc ra p hi kh o, sa ng

say lan na ekh i xay g iagaokhong b gay nat.

Ladon g egoi ba nh th phai

Hoi thi goi bnh th lng GmLe hoi mu xun cu lng Gm (tc lng Phu , x Cn kiem, Thch Tht) c m vongy 11, 12 v 13 thng Gieng hng nm. Ngy hoi m r rt nhieu cuoc thi v cc tro vuiy cht thng vo nh: Thi g th, thi bnh chng th, thi u vt, thi tem tru cnhphng...

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

31/140

VN HINVIET NAM 31

chon lato vadai uv a vi kch th ccu a banh th. Ruong ecay lu a goi banhthchla m 1 vu lu a mua (gat vao thang10), vu chiem kh ong cay lu a m ach etr ong au. Th u hoa ch au vao th ang 4

xong cu ng p hai chon lay 2k g au ngon,loai boha t lep .Vao 27, 28 t hang chap, n g i c

giao goi banh thp hai xay g iag ao, khixay ga o xong em giapha i cho t la da,lamay t ron vao gao egiacho h at gaocomau xanh biec. Con au cu ng phai xaytr c valoa i bon hng hat b nat. Banhthto nh vay n en khong the em gaogoi ng ay mapha i oga o cho ch n n h oxoi; au sa u khi ai sach vo, cung phaiem nau chn.

Xoi dra engu oi, ladong c xep

can nhau 3-4 la, e xoi vao d at r a ch oeu, ve au th anh kh uc to bang chiec v ochai, roi at vao g i a, sau oven xoi haiben la i ch o k n nhan au. Ven la2 ben etao thanh ch iec banh tay dai khoang60cm, sau o qu an la t giang cho chiecbanh tron eu .

Sau kh i goi xong phai ch o ba nh vaonoi ong on c nong vao lu oc. Muoncho banh deo, khi soi eu , nc troi lentren banh, p hai tat bep khoang 2-3 giecho noi banh nguoi h an roi m i un lai,khi n c soi lan 2 c 15 phut mi vt

ba nh ra lan cho banh tr on eu lac.Cai khocua viec goi banh tay la khi catba nh ra n han phai chnh gia, ba nhphai m em vaukch th c, comau xanh lacay miat.

Ngay hoi bat au t 11 th ang Gieng, t sa ng sm,thanh nien trai t rang cu a cac g iap mac ao dai thatl ng o, quan tr ang oi m am ba nh co2 chiec p huvuong vai ieu cung bacon keo nhau ra nh. Ta i san nh, cac cuaesa n 4 chiec ban, banh c xep lenba n ecac cut a vao cu ng thth anh, sau ocuocteth an ba t au. Sau kh i texong, Ban giam kh ao coucac cu chc sac cua 4 g iap cu ng cham giai.

Tat cabanh cu a 4 g ia p c boc bolaecan tngchiec, sa u ocham mau banh, n han banh phai t roneu chnh gi a. N eu banh thieu can, banh comauvang h oa c nhan b lech seb phat. Neu ba nh deo,mem, comau xanh, nhan ch nh g i a, k huon b anhtr on eu sec g iai 3 qu acau va3 tien (moi t ienbang 60 ong). Giap nao c giai sec to chcr c banh va giai v e ech ia cho cac h ot rong giap.Giai thng khong ln, nhng cotac dung ong v ienbacon tch c c ca y giong lu a n ep cai vatrong au econg uyen lieu goi banh vao dp tet. Ngi goi banhc giai sec may m an canam, an nen lam ra v ac moi ngi knh ne. Do cotu c goi banh thnenquelang Phua van goi banh an tet theo kieu banhta y (mien Nam goi labanh tet).q

anh: Tran Huan

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

32/140

VN HINVIET NAM32

PHng anHsu tam

V

ung at tren hai b songHong, mot ben la lang T

Nhien (xa T Nhien, ThngTn, Ha Tay), ben kia la en aHoa va en Da Trach, th cThanh Ch va cong chua TienDung (xa Da Trach, Chau Giang,Hng Yen), t xa xa c en ngay14/2 (am lch) a dien ra le hoitng nh mot trong nhng moitnh ep nhat cua ngi Viet.

Chuyen ke rang: i Vua Hungth 18, co nang cong chua xinhep hien thuc sa ten la Tien Dung.Mot ngay xuan, nang cung oanthuyen du ngoan tren dong song

Me. en bai T Nhien, hng khitrc thien nhien ky thu, nang saiquay man tren dai cat trang mn

e tam nc song Hong. Nhngdong nc thm mat xoi tren thanthe nang roi chay tren cat lam hienra mot chang lc ien, tre trung,khong mot tam vai che than angvui mnh trong cat. o la Ch ong

T, mot chang trai ngheo lamnghe chai li ven song. TienDung cht ngh chac la duyen trisap at nen ben hoi chang cho rongon nguon. Ch ong T ke chonang nghe ve so phan cay cc cuamnh. Tien Dung cam ong bicau chuyen cua chang trai ngheohieu ngha. Nang mi changxuong thuyen, m tiec #n mng,ket duyen chong v. T ay, nangcong chua xinh ep lai vung atbai ngheo kho, lam dau lang T

Nhien. Tng truyen, v chongnang nh c truyen phep la agiup dan giup nc qua cn baocn thien tai, ch hoa...Sau o hai

v chong thanh tien, hoa ve tri.Chang trai ngheo Ch ong T

c ton vinh la mot v than linhtrong "t bat t" cua dan toc Viet. ong bang Bac Bo, nhat la vungven song Hong, song uong, co

en hang tram ni lap en thCh ong T va cong chua TienDung, nhng ch en a Hoa namben b song Hong, oi dien vibai T Nhien, en th c lap taini a tac thanh moi lng duyencua ho, mi c goi la en thtnh yeu. ay la ngoi en do nhath Chu Manh Trinh, que lang PhuTh, cung nhng ngi dan tongMe S dng nen vi 18 cong trnhln nho, cac mai en mang hnhthuyen rong cach ieu, trong en

co tam bia a khac ang vanchng tuyet tac cua Chu ManhTrinh ke lai cau chuyen tnh yeucua nang cong chua con gai vua

giipmxbnh tuat2006

B le hoitnh yeuvLe hoi "Vlentine"ben b song Hong

Le hoi Ch ong T.anh: TTXVN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

33/140

VN HINVIET NAM 33

phon thc co truyen

Thoi th ve bai T Nhiene em tam, e thanh hien toi ra(Th o Nm Co)

Hung vi chang trai anh ca ngheo tren bai cat song Hongac sac nhat cua le hoi la cac nghi le rc nc, rc gay va nonthan. i au am rc la con rong ln rong vai chuc thc uon lntheo nhp trong hoi. Hang chuc chiec thuyen cam c ngu sac bi ragia dong song lam nghi le lay nc. Bnh nc lay gia dong c phuvai ieu, rc ve en lam nghi le dang hng. Sau nghi le long trongnay, ieu mua Tien do cac thon n n tuoi cap ke, tre ep, c chonla ky cangtrnh dien vi nhng dai lua hong. Tren vai nhng "co tien"la hai bau nc, au oi a trau cau, mua uyen chuyen, kheo leo,trong tieng nhac sinh tien ron ra

Sau o, bat au nhng tro chi dan gian dien ra nao nhiet. Mua st, vat, vo, bat vt, mua gay, anh u va ac biet la chi c boi va totom iem.

Le hoi tnh yeu tng nh moi tnh Ch ong T - Tien Dung benb song Hong co the coi nh mot le hoi "Valentine" Viet Nam vi thongiep truyen i cua to tien: Tnh yeu ch thc vt len tren moi phanbiet ang cap, giau ngheo, sang hen...q

Ch ong T - Tien Dung.

tranh cua Ngu

Le rc tren song Hong.

Vn nhan co en Ch ong T.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

34/140

VN HINVIET NAM34

giipmxbnh tuat2006

Hoi Trm - le hoi phon thc tren t ToTro Trm vo em mi hiChng xem Tro Trm cung hoi mt xunB m chu, me bong conkhong xem Tro Trm cung buon c nm(C do Phong Chu)

H oi Tram c tochc lang Tra m, xa T Xa,Phong Chau, Ph u Thovao ngay 12 thang 1 a m lchhang n#m . olamot lehoi cung

vat linh c th trong m ieulang b ieu hien ch o nam tn h v antnh go i la no, nng. a y lalehoi cua tn ng ng phon th cvi h ai phan: lekn con goi lalemat valerc lu a than.

M au lehoi lalemat, congoi la le "linh tinh tnh phoc".ay la dau vet cua nhng lecung sinh th c kh coxa, n hamcau mon g sinh soi n ay n(phonth c). u ng 0 g i(g iTy) ongTd an 1 oi nam n r a t r c

mieu. N am ong kh o, n macvay yem ao. Cung ong T , holam lekhan vai than linh mieu

Trovaxin a m dng . Khi h ogicao 2 vat l inh non ng th enta t, ong thi v ang len khaulenh cua ong Tmieu - "linh tinhtnh phoc". Sau kh au lenh, oi

na m n "phoc" no n ng vaonhau , ung 3 lan. Dan lang nnthch i, bi, theo q uan niemcua lang, n eu no nng "phoc"trung vao nhau th n#m omuamang seboi t hu , cay coi t ot t i,ngi vat bnh yen khoe m anh

Sau am th anh "phoc" cua nonng latieng horat to cu a ongT mieu: "Thao kh oan". o lahieu lenh cho p hep th an h niennam n om nhau reo hoexuauoi ma ta qu yd, vaa nha u

va o bat c n i nao ho muon.Nhng ong g ia, bacarut lu i chlet iep th eo - lerc lu a th an -

c t ien hanh vao sang sm,kh i atomat ng i.

Sang h om sa u, le rc lu athan c to chc het sc longtr ong. Lua th an lanhng bong

lu a that t o m ay, chon kyt muatr c, c at tr en ngai kieu, vtr cua cac v than. Le rc luath an, ngoai m uc ch cau mongcho mua mang ti tot con baytolong biet n oi vi cac vuaHung - nhng ng i aday ch ongi d an nghet rong lu a n c.

Phan sa u cung cua TroTr amla hoi trnh ngh e "t dan chingh iep" (s, n ong, cong, th ng).TroTram khong conhng t roecao t ai tr , e cao t inh tha n

th ng vo... m achconhng tromoc m ac, vui n hon, tham ch r attuc, hai hc, rat gan vi sinh

anh: Phan ang Nhat

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

35/140

am rc bat au t mieu thn than Linh Sn MNn g. Gi a luc lerc ngh iem tran g thanh kn hnhat, khong h ieu tmot goc khuat n ao bong n oi

len on ao xolan. Ay lahoi CHEN abat au. olalucan ong, th an h nien, caong g iaoxo en chop hu n,cacac bagia, th ieu n, m achen vai th ch canh. H oxoaynhau , giang co nhau , lan lon va o n hau , bat n hau ra motgoc gieng hay bt ng, goc ca y hay loi re... t ron g nhngtieng ci n h mot th nhac m oc m ac, a m ap s song,tnh yeu, sket oa n, than ai, t rong c vong m a t huan

giohoa, am dn g ket h p , lang xom t i v u i... Cuocchen xay ra voi va, t rong bong toi, nhng het s c haohng, sang khoai ... Giay lat, cuoc chen bong dng lai,

cu oc rc la i t ien hanh tron g trong rong cm. Bat chtgi a am rc, cu oc chen la i t ai d ien. Luc nay ngc lai,gai chen trai ch khong pha i t rai chen gai, bagia chenong gia , ntuchen nam than h... t rong t ieng c i hahe,vui thch.

May n gay sau o, am televan c tien hanh nhth ng leta i en t hN am Than goi laong Va nh. Valan nay cac cuoc chen la i d ien ra, lu c gai chen tr ai, roina m chen n , roi nlang chen khach thap ph ng na m...cho en em ram, cu oc te levarc than ket thuc taimieu nthan... Vaay th con th em tu c tat en emoing i h oan toan t do tron g bong toi, g iong nh em ra am lang La trong cau ca dao:

Bi am rc Gia Hoi ThayVui th vu i vay chang tay raLa...Trong n hng g ia y p hut t at en ay, d ai ngan chang b iet

bao lau , tat canhng g d ien ra g i a h ai ngi khac giieu c ngh iem nhien chap th uan n h mot let nhiencua am dng hoa h p, xu an kh giao hoa. Nhra coainen v nen chong sm th lang cu ng khong bat v a, m acon giam mot n a sotien nop tr eo cho lang, nh ngamnoi olado thanh than phuhoxe d uyen...

Bay gi, h oi CHEN ath anh d vang . Tu y va y tron gkyc cu a n gi la ng N ga, hoi Chen van c nhn hmot lehoi cotruyen kyth u, yeu i, la ng man cu a ongcha. No la da u vet sau am cua tn ng ng phon th c,

cau m ong s sin h soi na y neduy tr vapha t huy noigiong.q

VN HINVIET NAM 35

Hoi Chenlng Ng

Lng Ng, ten nom cu lng Ng Hong, que Vo,Bc Ninh, hong biet t bo gi, c mung 6

thng gieng, hi lm le rc thn, the no cungco Hoi Chen.hoat hang ngay.

V du, kh i tr nh n gh enong, top t h cayvi cau hat v ay an y:Nay ch em i!Kh i cay n hgoc ch ong lenNgon thi cam xu ong mi nen mua

mangHay khi tr nh n ghe"cong", ca c dien v ien

va ca ng i n gh ekeo si - cung bong, vagi m ot s lien t ng chuyen "phong t he":

N:Xin ng quan th ap so caoBong em anan h vao macun gNam:

Thela nhat si nh bongV a can va keo ch ang thong mot ngaySi loi r a bang cochayPhng chai en hoi m ua day keo

thuyen.Chnh v va y macocau ca d ao:Cuoc i vat vasm homi xem tr oTra m uom mieng ci.q

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

36/140

VN HINVIET NAM36

giipmxbnh tuat2006

Dng nH MinH Sn

Vi con ng i th quan niem ve tu oi yeun g cu a ca c dan toc x a vana y rang: t ra i"kh on" dng v, gai "ln" ga ch ong, olaquy lu at ton tai vaphat t rien cu a xahoi loai ngi.

Nhng quan niem vecai "khon" vacai "ln" cu amoi thi ai cokh ac nhau . Nga y n ay , tra i "kh on"phai 20 tuoi vagai "ln" phai 18 tuoi th m i bcva o t uoi yeu ng. Song thi x a, ng i ta coi contrai 10 tuoi laa"khon" vacon gai 12 tu oi la a"ln" - t c lavao tuoi yeu ng. ong thi v an edng v, gachong cu a moi d an toc cung conhngphon g tu c ta p qu an kh ac nhau kh aac biet.

Ng i Kin h th coqu an niem: nh at gai hn "hai"nh tr ai h n "mot" vacha m eat au , con ngoi ay.Cho nen ho, tron g nha cocon trai ln 10 tu oi lacha m e aat van eh oi v cho con, mot coga i12 tuoi. olat t ng phon g k ien ap at.

Nhng vi cac d an toc thieu so th v iec yeung cua con tre c t do hn , do chu ng nhoa t lay. Ngi Meo Tay Bac th tu oi trethngga p nhau cac p hien ch xu an, hoa c cac hoixu an. Con ngi Van Kieu vung Tr Thien, kh icon ga i en 13 tuoi, bc vao k yeu n g, cha m elam cho con gai m ot cai lan ngoai n n g th eo

tieng Van Kieu goi lanha"xu ". Vao m ua yeu n gth vai ba co, comot nha"xu " ecac ch ang tr ai emen o, anh an Ta L cu ng cac cogai hat li tnh

Tuc "choc sn" chon bn tnh

cu ngi Thi ien BienMu xun l mu cu he sinh thi

gio hon, muon ngn cy l bcvo "th" m ho et tri v, ocung l mu xun yeu ng tnh

t tuoi tre con ngi.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

37/140

VN HINVIET NAM 37

t . olaph on g t uc yeu n g cua t uoi tre, ngiVan Kieu trien day nui Trng Sn. Con ngiThai Tay Bac theo tng vung, cung cophon g tucyeu ng khac nhau cua t uoi tre. Vu ng Lai Chauth tu oi tr et tnh tr on g h oi nem con: chiec con

tu ng len cao , bay en tay ai va tay ay ca m lay, ola li nhan c ban au . Con ngi cua v ung SnLa th trai gai t tnh tai san "Han khuong" vangi vung ien Bien th t rai gai v i tu c "ch ocsan" (xac san ), et tn h.

Bai viet nay, xin ke ve cuoc t tn h t heo t uc"ch oc san" cu a ngi Thai vung ien Bien, m ang i viet thi tuoi trecu ng c tham gia t uc"ch oc san" nay, vi am con trai cua ban vao xu annam 1958.

Ng i Thai en tu oi yeu n g, trong giai oa ntm hieu , ban em cotu c "choc sa n" goi ban tnhhom hnh: con trai ng d i gam nhasan, cam

que ch oc nhe len choem cogai nam - tn h ieu cle, egoi ban ga i r a hat tnh t . N hng ba c ch a mevegia, em em ngh e ieu Khap Xai Peng cua tu c"choc san" cu ng boi h oi n hcai cai t huxa x avatham mong cho con trechon c ba n tnh v ay.

Hang n am, sau mua gat h ai xong, khoang t hang12 am lch tr i, em xuong tr i se lanh, ca c nhai n gusm. N hng chang trai en tuoi "Ai" taptr ung lai au ba n ot la, th ay nhau th oi sao P Papvahat li goi ban tnh. Tieng sao t ram bong h oa cu ng li ca yeu ng, bay vao ban, en tng nha,bao hieu mua yeu n g vi tu c "choc san" aen.

Theo lan ieu Khap Xai Peng:oi cao ath anh t ng nn g bongNgon nui nao cung cobia dngEm t ng rang em cao h n caAnh con cothang en ta n tr iHoac:Khong yeu c emAnh lam giac g i a banKhong lay c n angAnh lam loan gi a m nga biet o la nhng li khoa t r ng , nh ng

khong thekem phan kien quyet, nhng coga i entuoi "y" nghe m arao r c i trong. Sau o, ca c

chang trai, solai t iep tu c hat, sophan nh au toavao ba n, en nhacoban ga i n oong sao, ng digam sa n, cam que choc n he len choem cogai nam- neu kh ong m ay choc nh am sang cho em ba meth m e noi: N onam ben kia . i cai "c" ay lacogai d ay ven man, nhe en mca, ra vi ban tnh.

Nhng em au , phan n hieu la con trai tha ynhau th oi sao vahat n gi ca ban gai.

Yeu ngon tay th on lahanhu oi m at ep dai nh latr au xanhAnh yeu em li c ngu yen mai n hNhkhang khang t nh son sat oi taHoac:Em chtham ay bobong nenKhong v vang bac chat kn homNg i xau (bung) vang bac n h sat r ong vun

Ch ang ba ng c ta: mai vac d ao eo lam nentat ca.

Hoi "choc san" en khuya mi t an cuoc, a i venhanay, he n hom sau.

Nhng em tiep th eo, t he th c choc san van

d ien ra , nhng cuoc hat ch ung c rut n ga n danlai. N hng oi bc au ah p yth tach ra , cogai a ba n tr ai venhamnh, ngoi au he, ot la:tr ai thoi sao P Pap , gai h at li t tnh. N hng nhacanh n gh e vaneu comi oi mi nhath caban eu c nghe hat.

- Neu tnh em xa, t nh anh quan la iCu on nhau nh t va ng M ng ChienCu on nhau nh Cay s i cuon th an aQu ynha u n h quyma non kiem txa

- Li h en em et ren khan PieuLi d an em ca i t rc ao ngc

Li tham em cai tren mai tocCai m ai toc em s riAnh t rao tnh th ng em cat trong long

- ayeu nc ngap au khong s a hen hochan loi van i t m

- Me cai ca "san" em mca "quan"Cha cai c a "quan" em semca "sia".Canh tri Tay Bac n hng em trang, t rang sang

toamau xanh bac, tieng sao d at d u n non hoacu ng li ca yeu thng sa y am, n ang hon l a oi

vao coi m ong. Cang v ekhuya, ban la ng cang yenang, tnh l a oi cang am th am l l ng chi vicu a phut huy hoa ng thanh th ien: Nhp sa o P xaoong, d on dap, r eo rat, luc vut len cao nh hoavaomay xanh s n g ba c t ren nh nui, lu c l n xuongthap, thap hn vc suoi, tham th am ta n ay longngi.

Giai ieu cua nhp sa o P Pap ay, d ulavu tlen cao hay l n xu ong thap, eu bam vao am ieuA - X - C. Am ieu C la m net La y uoi, con am ieu A vaX la m hat nhan cua giai ieu . N h netDao au vd16 vavd 27 th hai am ieu A chong lennhau.

Tien trnh cua tu c "choc san" ch cham dt vaithang sa u o, khi tng oi, t ng oi ai vao onnh. Tiep en laviec tien hanh cham ngo, anh contra i en re"lu kh i". Trong thi gian re"lu Khi" phai nam ngoai "quan" e con th th achcong viec la m an vas hoa hp vi ben nhagai.Sau mot vu lam nn g, mot vu lam mua: cay b a,mng pha i eu at, th thi gian tht ha ch axong. Tien hanh lea n hoi "chung chan" bc vaoth i kyrechnh thc.

Viec t m hieu tac thanh l a oi cu a ngi Thaid ien ra ba a iem ola: Tu c "choc san", hat"Han khuong" vahoi "Nem con" ngay xuan. Nhngtuc "ch oc san" phai ch ang lacosm hn cavasoinoi lavung ien Bien maen nam 1958 van cond ien ra lan cu oi.q

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2005

38/140

Cnh Conmu

xun

VN HINVIET NAM38

oan tH tnH

Trong hoi, con hieu trov uinh ua n g a, m ua s t ,anh cau, hat ln, anh

qu ay, c p phao, keo conhn g nam n t hanh nien Tayra t a th ch mon t c con (tu ngcon hay nem con). ay lamottrochi d an gian thu hu t cong ao quan chung, v t rchet noc to chc trong motkh oang khong gian thoa ng rong.Ngi vao cu oc thi thotai n angkh ong han ch e, ng i d xem dung xa , ng gan van lu onlu on co ieu kien phong tam

mat theo doi cuoc th i mot cachdedang, thoa i mai, vareo ho, covu nh iet tnh . Ngi tham d

nem con khong nhat thiet phaicos c khoetu yet oi, ch cankhong quayeu, cai oi hoi nhieu

hn las d eo d ai, tin h mat, kheotay Do o, n em con con coyngha la mot m on theth ao; h nth e, txa xa, nem con cung ac coi la mot d p e giaoduyen.

Quacon tr ong n h ch iec goivuong nho, m oi ca nh khoa ngna gang tay, c ghep laiba ng n hng m anh vai h nh ta mgia c nhieu mau ( o, xa nh,lam). Ruot c nhoi thoc, h otbong, cat tao trong l ng canth iet cho ng i s dung. goc, nh mot hoac nhieu dai vai nho(qu acon coxa nh ti 20 d ai)nh chiec uoi ngu sac.

Mot than cay mai cao vut,

ngon uon cong t hanh vong t ron(ng kn h kh oang 40cm) d angiay m au trang (t ng t r ng ch o

ba u tr i trong sang), gia lamot h nh tron mau o (t ngtrng cho ong m at t ri ch oi lo i).Coni dan mot ben lagiay o(t ng t r ng ch o m at tri), benkia lagiay vang (tng t r ng chomat tr ang). Vong tron nay selaiem hut qu acon t hai pha bayen.

Dan ban as a mot mam legom mot au l n lu oc, mot congatr ong lu oc, xau canng, mota xoi mau o, mot a xoi mauva ng va2 quacon. a p h ngnao co ieu kien, mam le co

nhieu ocung h n .Ong m o khan cu ng xong,

cu oc vui m i bat au. Luc nay

giipmxbnh tuat2006

Tet en trm ho u n, trm loi sinh soiTng n chim en i trnh ong ny dp dulieng cnh ch nng xun ve xem ngi Ty n

tet, m hoi long tong (hoi xuong ong), hy

vong mot nm mi lm n phn chn.