8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

1/77

xataclnghoilaothachma

sn

hathiencoien

kimau

CHUC MNG NM MI

Xa tc hai phen chn nga aNon sng nghn thu vng u vangC VUA - PHT HOANG

TRN NHN TNG

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

2/77

VN HINVIT NAM

Tap ch xut ban 02 ky/thangKy chnh ra ngay 25 hang thangKy chuyn Vn hoa - Kinh t ra ngay 10 hang thangGiy phep hoat ng bao ch s 397/GP-BVHTTva s 41/GP-SBS

Toa soan - Tr s48 Hng Vin - qun Hai Ba Trng - Ha NiT&Fax: 04.8210904Email: vanhienvietnam@yahoo.com

Vn phong Ban chuyn S 6 - l 12 B Trung Yn - Trung Hoa - Ha NiT: (84.4) 2118229

C quan ai din tai TP.HCM

288B, An Dng Vng, Qun 5, TP.HCMT: 08.8353878

C quan ai din tai min Trung va Ty NguynTng 5 Khach san Eiffel, 117 L , a NngT: 0511. 647529Fax: 0511. 811972

Chu nhimGS Hoang Chng

Tng bin tpTS Pham Vit Long

Pho Tng Bin tp Thng trcNB Nguyn Th Khoa

Pho Tng Bin tpNB Nguyn Th KyTS Nguyn Minh SanNB Trn c Trung

Trng ban Tr sNB Nguyn Hoang Mai

Giam c c quan ai din tai TP.HCMNB Vo Thanh Tn

Pho Giam c c quan ai din tai TP.HCMNB Tnh Hai

Th ky toa soanNB T My Sn

NB T HoaHi ng Bin tpThng tng Nguyn Nam Khanh - GS VuKhiu - GS.NSND Trn Bang - GSTS Trn VnKh - GS Trng Lu - GSVS H S Vnh - NSVu Mao - GSTS Thai Kim Lan - NSND. TSPham Th Thanh - NSND ng Nht Minh - TSoan Th Tnh - GSTS Nguyn Thuyt Phong

Trnh bayT My Sn - Trnh Tin Hung

Ba 1:Ngh s Thanh Lng(oan cheo Tng cuc Hu cn)

Anh: Nht AnhTai tr phat hanhDoanh nghip sach Thanh NghaTP. H Ch Minh

In taiCng ty in Cphn Sao Vit, Ha Ni

Gia: 22.000

4. Thiu s ng hanh cua nhngtac gia tm huyt

DOAN HOANG GIANG6. co lp tr thc xng ang

HOANG TUY10. Trng sang trong th Bac, trongtn Bac

NGUYN TT HIN12. Nguyn Tn - Nha khoa hocqun s u tin cua x ang Trong

PHC TIN14. Bao tn vn hoa Chm

INRASARA16. Mt cht men say

N TRUYN18. i guc trong nhn gian

NGUYN XUN KNH20. Ngh v Phan Thanh Gian

HUYNH HUNG22. Hom hnh trong ca dao tnh yuNam B

OAN TH THU VN24. Han Mc T la ai?

CH LAN VIN28. Cai vui cua tac phmHOANG NH TAI

32. Th L - Song Kim - NguynHuy Tng va tnh yu kch

NGUYN HUY THNG35. Thm thm chn v...

NGUYN NGOC T36. Mt ma... Tao Mat cheo

VU HA40. L Cao ai - Elbert Einstein v

DioxinPHAM NGOC BCH

42. mnh mng tnh dnTHANH PHONG

44. Hu Thnh nh u k yTHANH THAO

46. Trng ca binHU THNH

48. Vn hoa dn tc cung chay uavi thi gian

NGOC ANH50. Cuc gp g gia ngh thut Cailng va trit hoc Pht giao

NGOC ANH52. Hoang nh Tai - Cai ep va sbnh yn

C56. Cuc sng vn tip din

THANH HOA58. Ngi cua c vt Oc Eo

PHU XUYN60. am Thanh Sn va l en... michiu

TUN LONG62. ng ban nc va nghn bai thluc bat

NGUYN VN HOC66. Phc Tch Lang C

VU HAI SA68. Guru Granth Sahib - Kho tangchn ly cua vu tru

SS.P.SINGH - S.S NARANG70. Cach mang - cac dang xoay

VU HOANG HOA

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

3/77

4. Deprived of traveling with confi-dential authorsDOAN HOANG GIANG

6. To have worthy intellectualsHOANG TUY

10. Moon is light in poetry of UncleHo, in his name

NGUYEN TAT HIEN12. Nguyen Tan - the first militaryscientist of South Vietnam

DO PHUOC TIEN14. To preserve Cham culture

INRASARA16. One glaze to get drunk on wine

DON TRUYEN18. Wooden shoes in the life

NGUYEN XUAN KINH20. Think about Phan Thanh Gian

HUYNH HUNG22. Be mischievous in love folk-songof South Vietnam

DOAN THI THU VAN24. Who is Han Mac Tu?

CHE LAN VIEN28. The interesting of the workHOANG DINH TAI

32. The Lu - Song Kim - NguyenHuy Tuong and tradegy of love

NGUYEN HUY THANG35. To thirst for singing

NGOC ANH36. Password... Traditional operettaby Tao Mat

VU HA

40. Le Cao Dai - Elbert Einsteinabout DioxinPHAM NGOC BICH

44. Huu Thinh remember one andtell one

THANH THAO46. The epic of sea

HUU THINH48. Traditional culture races to thetime

NGOC ANH50. The meeting of Reforme TheatreArt and Buddism philosophy

NGOC ANH52. Hoang Dinh Tai - The beauty andthe silent

DO DUC54. The life has still continued

THANH HOA56. The person of Oc Eo antiques

PHU XUYEN58. The man sells water and a thou-sand six-eight meter poems

NGUYEN VAN HOC60. Guru Granth Sahib- The truthtreasures of universe

SS.P.SINGH - S.S NARANG62. To be light one season ofChristmas

TRANG QUYNH70. Revolution - The forms of turning

VU HOANG HOA

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

4/77

Chung ta va trai qua tamngay m y si ni va haohng, hao hng trong nim

am m sang tao, si ni trongnhng khat vong tm toi - tm toi mts i mi cho sn khu thn yucua chung ta.

Th nghim tm ra nhng iumi me cho Sn khu cua chung tala mt cng vic kho khn, gian kh,m hi va nc mt, la nhng trn

tr, dn vt, nhng khat khao chaybong, oi hoi chung ta phai mtnhiu cng lao, phai chu nhiuthach thc, phai dn thn... va bitu lai phai chp nhn mt s ngcay cua tht bai?

Nhng con ng mi... vn lacon ng chung ta phai vn ti,vn ti bng mt s kin tr, bngbnh, manh dan va dung cam...

Chnh v vy, tht cam ng bit

bao v cuc tham gia cua 13 n vngh thut. o la: Nha hat Tui tre,Nha hat Ngh thut hat bi TP. HCh Minh, Nha hat Mua ri ThngLong, Nha hat Mua ri Vit Nam,Trng Cao ng Sn khu TP HCh Minh, oan Kch Nam nh, Nhahat Sn khu nho 5B Vo Vn Tn,oan Kch Cng an nhn dn, Nhahat Ca mua kch Lam Sn ThanhHoa, oan kch Qun i, Nha hat

VN HINVIT NAM

4

S KIN BNH LUNLIN HOAN SN KHU TH NGHIM TOAN QUC LN TH I

THIU S NG HANHCUA NHNG TAC GIA TM HUYT

DOAN HOANG GIANG

Lin hoan Sn khu th nghim toan quc ln I din ra t ngay 1 - 8/12/2008 vi s tham gia cua 13 n v ngh thut

n t 3 min Bc - Trung - Nam a khep lai vi 3 giai tp th, 4 giai cho ao din, 8 giai vang va 13 giai bac cho din

vin, 7 giai thng cho cac thanh phn tham gia sang tao khac. Chung ti xin trch gii thiu anh gia cua NSND Doan

Hoang Giang, Chu tch Ban giam khao Lin hoan v nhng thanh cng va han ch cua lin hoan...

V n b bn kia

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

5/77

VN HINVIT NAM

5

Dn ca Ngh An va Cu lac b Snkhu cua Hi Ngh s Sn khu VitNam.

Cac ao din cua 13 n v nghthut a mang n Lin hoan Sn

khu th nghim ln nay tt ca tmlong, nim am m, khat vong va catai nng cua ho. Ho mang n nhngsc mau khac la, nhng quan nimmi me. Ho a cng hin cho ngixem nhng v din hng thu, angi xem t ngac nhin nay nngac nhin khac, khan phong lunlun vang di nhng trang v tay tanthng cho nhng kham pha taobao, cho nhng tm toi trn tr my m hi nhoc nhn va gian kh.

Nhng th nghim v mt kchban khng coi trong ct truyn, xungt, tnh cach va hanh ng nhnvt. Nhng th nghim m rngkhng gian va thi gian. Co v thnghim khng trang tr, phuc trang,hoa trang sn khu. Co v din chmua tung, din tung ma khngnoi, khng hat. Co v din a phathuy nguyn tc tng hp cua loaihnh sn khu a vao v dincua mnh nhiu loai mua dn gian,

c in, hin ai vi nhiu cach dinbiu hin va th nghim.Ri nhng th nghim a ngh

s kch noi vao din cung con ri, ahai khng gian vao trong mt thigian, a m nhac hin ai, muahin ai va ca tru vao kch hat vdm, ri hn xac phn thn, hitng trong hi tng, tip nhn

nhng yu t tinh hoa cua tung,cheo vao kch noi...

Ngh thut sn khu la nghthut tng hp va chung ta vui mngnhn thy rng: nhng v din trong

t Lin hoan sn khu th nghimnay a c cac ao din huy ngmt cach ti a nhng yu tphu tr:trang tr nhiu v din a ong goprt c lc cho tai nng ao dintung hoanh, m nhac, m thanh vaanh sang cung gop mt phn khngnho cho sn khu thm lung linh, rcr, huyn ao va ngoan muc.

Lin hoan ln nay co nhngthanh cng va cung co nhng thtbai! Co nhng v din tt vi nhng

din vin rt tt nhng lai qua cu ky,co nhng v din c khan giachp nhn, nhng lai qua thiunhng yu t th nghim, qua thiunhng tm toi i mi trong phngphap th hin, co nhng v din ivao li tm toi s lc, ngi ta khngthy nhng sang tao mi me i lnma lai keo lui loai hnh ngh thutcua mnh nh tr v luc s khai khochp nhn. Co nhng ao din quatham lam nh nhng ngi i bun

giau vn ling a tung ra trn sandin cua mnh ngn ngang nhngthu phap, tha thai n bi ri lamloang nhng chu ma mnh cndin at. Le ra v din co th machlac hn, d tip nhn hn lai ri vaotnh trang mu m, kho hiu. Nhngao din o qun rng: Ngh thutcao cng chnh la s mc thc!

Suy cho cung: Ngh thut snkhu chn chnh phai la mt nnngh thut xut phat t nhng ttng ni dung cao ep, nhng phathin y tng mi me cua thi ai,

nhng vn quan thit cua conngi... Nu thiu nhng iu o thsn khu ch con la mt cai g o benho, mt cai bong h hng i bn lcuc i. Nu thiu nhng iu oth du ao din co cgng bao nhiui na, co tai nng bao nhiu i na,co tht nhiu thu phap hay ho baonhiu i na th cung ch la mt mbao b hao nhoang, ong goi chomt mon hang kem cht lng.

Chng le ao din chung ta lai

dc ht tm huyt, tai nng, tm toibit bao nhiu thu phap, chung talam nhng trang tr t tin, nhnganh sang huyn ao, ma m, nhngdin vin c phach m ta cho mtni dung nhat nhoa, v v.

Tht tic la trong cuc thnghim nay chung ta a thiu nhngtac gia tm huyt cung ng hanhtrong cuc tm toi i mi cua snkhu chung ta.

Chung ta anh gia cao nhng

sang tao, nhng thu phap mi cuaao din... nhng c gng cua cacoan ngh thut nhng tht ra tronglong chung ta vn thy tic nui mtiu g o, vn thy thiu mt iu go... vn thy nhng v din cuachung ta cha mt tm cao nhchung ta m c.

Ngi ta noi rng: Cai mi baogi cung ra i trong song gio, baotap. Vy th s dung cam la mt oihoi cua nhng ngi i tm toi, khai

pha!Tht bai ln nay th co sao nh?

Khi tht bai hm nay cua chung ta laise la bai hoc thanh cng cho nhngngi i tip?!

Va nhng cuc kim tm, thnghim cua chung ta lun lun thithuc, khat khao, khng mt moi...khng phai ch trong nhng cuc linhoan... ma thng xuyn trong isng ngh thut hang ngay. V thnghim la mt cng vic lu dai... ludai va gian kh... no ch danh chonhng con ngi kin tr va nhngtrai tim dung cam.

Ngu hng t chuyn C be ban dim

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

6/77

VN HINVIT NAM

6

V TRIT LY GIAO DUCSau nhiu nm Phn Lan ni

ln vi nhng thanh tu kinh t,khoa hoc, cng ngh lam ca thgii khm phuc, ngi ta phathin ra cai gc cua s thnh vngy la giao duc. Ba phn t th kyqua, nc My a chim v tr s

mt trn hu ht moi lnh vc

khoa hoc, cng ngh then cht.Nu noi tr thc la noi tai nng thkhng u tai nng n r nhiunh My. Nhiu ngi chung tabt bnh, phn n chnh ang vimt s chnh sach nc ln co khiqua tan bao cua gii cm quynMy, song vn cha bao gi htngng m tr tu va tai nng cua

tr thc My ma nhng mm mngthnh vng a nay n t nhngai hoc u tin khi My mi lpquc. oc th cua Tng thngPhap gi cac nha giao Phap, oc bai din vn nhm chc cua baChu tch H Harvard, cang thyro vn tr thc noi cho cung lavn giao duc. Nc Phap mun

DIN AN VN HIN

Thi th tao anh hung th cung thi th, c ch tao ra phm cht ngi tr thc. Noi rohn la hoan canh chnh tr xa hi, la ban lnh, tai nng cac nha lanh ao quc gia, vamt phn chnh yu, la mi trng giao duc ng thi. Cho nn ti rt tan thanh haybt u bng vn giao duc ban chuyn xy dng lp tr thc mi.

HOANG TUY

CO LP

TR THC XNG ANG

Hnh anh nn giao duc xa: Gi hoc sinh vt va gi hoc lch s (anh bn)

Quc T Giam - c coi la trng aihoc u tin cua Vit Nam

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

7/77

VN HINVIT NAM

7

khi phuc truyn thng vn hoarang r cua mnh t Th ky Anhsang, nc My mun tip tuc dnu trong th ky vn minh tr tu,u thy cn da vao tru ct giao

duc. Ma trong giao duc th quantrong trc ht la t duy c ban vgiao duc, tc la trit ly giao duc,ng li giao duc.

Nhn lai lch s hnh thanh lptr thc VN qua cac th h, ti vnbn khon mt cu hoi ln: tai saotrong hn 80 nm qua, hnh nhcha co th h tr thc nao vtqua c v tai nng, tr tu va caphm cht nhn cach, th h trthc nhng nm 30-45 th kytrc-thi ky T lc Vn oan,trao lu Th mi, co cac nhac sVn Cao, ng Th Phong, co cacnha khoa hoc, giao duc hin aing Thai Mai, Hoang Xun Han,Ta Quang Bu, L Vn Thim, TnTht Tung, H c Di, NguynManh Tng, Nguyn VnHuyn, Trn c Thao, co nhngnha hoat ng chnh tr Pham Vnng, Vo Nguyn Giap, Phan

Thanh... Hu ht nhng tr thcnay u hoc trng Phap ra, masao tinh thn dn tc rt cao vanm 1945 tuyt ai b phn hou i theo cach mang chnglai thc dn Phap. iu o ta hmu thun vi quan nim ph bin xa nay la nha trng thcdn ch ct ao tao ra nhng ngilam tay sai cho thc dn.

Trong khi o, cac th h trthc c ao tao sau nay Lin

X va cac nc xa hi chu ngha cumt cach bai ban, ln ln trong nngiao duc thm nhun ly tng xahi chu ngha cao ep, hng ngayc gian tip hay trc tip bidng tinh thn yu nc, yu chungha xa hi, yu lao ng, ghet boc lt, xa thn v dn v nc...ma sao co ve nh phm chtkhng c nh ta ky vong.Dng nh co cai g khng tht, cocai g cha n lm, cho nn gp

hoan canh khng thun li th bcl nhiu nhc im. Chung ta cobit bao tin s, giao s va gn y

r ln ca my ta vin s (chc danhnay cha co VN, nhng numun trng ra th ca nc hinnay cung co th trng ra ca nghnvin s kiu nay ch khng t), ri

lai co ca nhng b oc v ai th ky21, nhiu nhn vt tr thc xutchung n ni ang co k hoachphai danh 25 hecta t vao thibui t quy hn vang, xy mtVn Miu hin ai mi u chvinh danh by nhiu bc ai tr.Th nhng co ai dam chc cai giatai tr thc ln y sau nay se ccon chau hoan nghnh khi tnc n hi hng thnh?

o la cai nghch ly cn phn

tch va ly giai khi ban v giao ducva ao tao.

Ring ti ngh rng nn giaoduc, vn hoa Phap ma th h trthc tin bi 30-45 a c hngtht s la mt nn giao duc tintin thi o. Cai phn thc dntrong nn giao duc y ch la cai vongoai do bon thc dn ap t thuc a ma cung ch co tac dungrt han ch, con cai phn nhnvn, cai phn vn hoa c ban, caiphn tht s la tinh tuy trong trit

ly giao duc cua no thi o th aitip thu c u tt cho ho, chot nc ho, cho nhn dn ho,

khng c la cho ngi Phap, chonc Phap. Co le chnh v nhnthy iu y ma Phan Chu Trinh

a sang sut ra: hng dn tr,chn dn kh, hu dn sinh. Giy khi ma vn hoa, giao duc alch pha qua xa vi kinh t, a nluc chung ta phai suy ngh nghim

tuc v ng li, trit ly giao duc,ch khng phai ch ban chuynnay hai khng, mai nm khng,v.v. Nhng vic nay cung cn lam khi ng dao u cho cngcuc cai cach, nhng sa a vao oma qun i cai ct loi se co tacdung ngc lai.

Khng th may moc v ua canm, nhng co mt s tht ladng nh phn ln nhng can bc ao tao Lin X va cacnc xa hi chu ngha trc yu thiu cn ban v vn hoa phquat. T duy cua ho ch phat trintheo mt ng ray ma h ai trtra la nguy him. Cho nn trnhng trng hp han hu, hothng ch la nhng chuyn vinky thut c trang b mt s vnkin thc ky thut, chuyn mnhep nao o, thi o, va cung rtmau lac hu, nhng thiu mt

nhan quan rng, thiu mt tmnhn ra ngoai nganh ngh hep cua

mnh, cho nn b han ch ngaytrong vic phat trin chuyn mn,va cang b han ch ng trc

nhng vn xa hi, vn hoakhng thuc pham vi chuyn mnhep cua mnh. Mi ngi ch bit

Anh: TL

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

8/77

VN HINVIT NAM

8

DIN AN VN HINvic cua mnh, ch lo cho mnh, tkha nng va cung khng thch thuhp tac vi ban be ng nghip.D b lm vao th ch ngi ayging, d mc bnh v cung,

khng hoa nhp vao dong chayvn minh cua thi ai, khng chpnhn lut chi quc t, ri ngaycang tut hu ma vn t ru ngumnh, t anh la mnh, va anhla nhn dn mnh vi nhngthanh tch khng co tht. Chaytheo danh hao, chay theo quynlc, chay theo chc tc, la cn bnh thi ai cua tr thc VN.Cha bao gi trong xa hi ta co

nhiu Xun Toc o nh by gi.Ti noi co ve bi quan, nhng thanhn kht khe mt chut bitngi bit ta, con hn nhm mtchu quan mt cach l bch.

NHNG SAI LM LAM THA HOA GIAO DUCTr lai vn giao duc hin

nay cua ta, iu ti lo lng nht las tha hoa trm trong cua no. Noikhung hoang nhng net chnh cuakhung hoang y la s tha hoa, bincht. Giao duc co nguy c trthanh phan giao duc. Co nhiunguyn nhn nhng trc tip lamtha hoa giao duc co ba sai lm lnma ti goi la sai lm h thngtrong quan ly giao duc.

1. Chnh sach i vi ngithy. o la sai lm u tin va taihai nht do quan nim lch lac vs mang va vai tro ngi thytrong nn giao duc hin ai. Phanng lai t duy lac hu trong nha

trng cu, gan cho thy quyn uytuyt i, bin giao duc thanh quatrnh truyn at va tip thu hoantoan thu ng, la ung. Nhng to a xut hin t duy cc oanngc lai, phu nhn vai tro thencht cua thy i vi cht lnggiao duc. Vi cach hiu giao ducth s nng v cam tnh, khi thnhn manh mt chiu hoc sinh latrung tm, khi khac tn chngtrnh, sach giao khoa ln a v

linh hn giao duc, nhn nhcht lng ai hoc thp khngphai do thy ma do chng trnh,

v.v. dn n hoan toan xemthng vic xy dng i nguthy giao theo chun mc chuynmn va ao c hin ai. Trongmoi khu t tuyn chon n s

dung va bi dng ngi thy,khu nao cung pham sai lm ln.c bit t hai la chnh sach lng.Ngay t u a bo qua kinhnghim mun thu co thc mivc c ao, tra lng cho thyc giao di mc sng hp ly, lyc ngn sach eo hep (tht ra ch lado tham nhung va s dung ngnsach khng hp ly), bo mc cacthy c t cu kim thm thunhp bng moi cach (day thm,

lam thm, n ni khng himgiang vin ai hoc day s trn 30

gi/tun). Co th noi khng quaang tt ca nhng cn bnh trmtrong: gian di, tiu cc, di tra,lang ph, quan liu... hin a ivao xng tuy cua giao duc makhng mt phong trao noikhng nao co th cha tr cu co ngun gc su xa lin quanti cai li h thng c ban nay.

2. Tp trung tt ca vic day vahoc vao thi c, noi ro hn la thay vthi, kim tra thng xuyn nghim

tuc tng hoc phn bao am ktqua hoc tp vng chc va thccht th dn ht c gng vao cac ky

thi tt nghip, thi quc gia nngn, cng thng, rt hnh thc mathiu nghim tuc, sinh ra hichng thi rt c bit cua giao ducVN: gn thi mi lo hoc, hoc i

pho, hoc nhi nhet ch ct thi,thi cai g hoc cai ny, thi th naohoc th y, chu yu la hoc thuclong cac loai bai mu, cac ap anmu. Trc y thi theo b thicho sn, nay b thi bin tngthanh cac bang cu truc thi.Ngha la t duy co thay i g u,hai mi nm tri, tn bao cngnghin cu, cui cung tr lai gnnh im xut phat, di mthnh thc co ve mi che du

mt phng phap c l. Lai conchuyn thi trc nghim, thi t

lun. Ngi ta thi trc nghim vimt muc ch khac, ta khngnghin cu ky, a ra ap dung aitra vao thi tt nghip THPT trongkhi trnh chuyn nghip vkiu thi nay con cha bao am,cho nn gy tn kem va lam kh cahoc sinh ln thy giao. Ri ungmt cai cm cac trng khngc ap dung hnh thc trcnghim khi thi hoc ky, lam ca thyva tro hoang mang, khng hiu

giao duc la cai g ma co th quan lytuy tin nh th. em vic hocphu thuc vao vic thi, khin thi

Anh: Bao anh t Mui

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

9/77

VN HINVIT NAM

9

ch khng phai hoc tr thanh hoatng giao duc chu yu, n mcmun hiu thc cht giao duc VNnh th nao ch cn quan sat hoatng cua nha trng va xa hi

trong mua thi. T kiu thi nhiukh e ra nhng dch vu ky lahim thy: ky ngh phao thi, thithu, vit lun an thu, lam bnggia, bng tht nhng hoc gia, v.v.Cho nn chng nao con duy trkiu hoc va thi nay th xa hi conphai tra gia nng n cho s tut hucua giao duc. Cha k nu tnh htmoi khoan chi trc tip va giantip phuc vu cho cac ky thi th langph ln ti con s khung khip, bnh thng a kho chp nhn,vi tnh hnh kinh t kho khn nhluc nay cang kho chp nhn hn.Nhiu nc nh Trung Quc hayHan Quc, thi con nhe nhang hnta ma ho a ph phan cai anguc thi c cua ho, con thi c nhta khng bit phai goi la cai anguc g.

3. Chay theo s lng, hy sinhcht lng, bt chp moi chun

mc, thng l va kinh nghim

quc t, khin vic hi nhp khokhn va khng canh tranh ningay vi cac nc trong khu vc.y chnh la bnh thanh tch, chkhng la g khac. Phat trin s

lng th d, nht la khi ngi dncon khat hoc tp nh trong xa hita. Ch am bao cht lng mikho, vy nn c chon cai d malam, d gy n tng, d bao caothanh tch. Trn a vy th lam saochng c bnh thanh tch di. Trong hoan canh y ma congi con bnh vc bnh thanhtch, vin le ch nhn manh chtlng luc nay la xa x (!), th thtkhng hiu ni ta mun phat tringiao duc va khoa hoc theo kiunao. Nguy hai la cn bnh naynghim trong nht cp ai hocva ao tao thac s, tin s, tuynchon, cng nhn GS, PGS. Trongthi ai toan cu hoa, mun hinhp thanh cng, phai hiu bit vatn trong lut chi, trc ht la cacquy tc, chun mc, thng l quct. Th nhng t cac chun mcthng thng nht v c s vt

cht, i ngu giang day, cho n

vic tuyn sinh thac s, tin s,anh gia cng trnh nghin cukhoa hoc, anh gia cac lun vnthac s, tin s, tuyn chon, anhgia GS, PGS, anh gia cac ai hoc...

phn ln u khng theo nhngchun mc quc t ma da vaonhng tiu ch t sang tac, nng vcam tnh th s, rt thp va rtkhac so vi quc t, thiu khachquan, thiu cn c khoa hoc, thiuminh bach, d b li dung mu lich ring cho tng nhom thay vphuc vu s nghip chung. S thiuhiu bit va coi thng cac chunmc quc t th hin trong moi

chu trng xy dng ai hoc, chon gn y nht vn rt chuquan. ic khng s sung o lacn bnh c hu cua nganh giaoduc.

Tt ca cac sai lm h thng nutrn khin giao duc dn dn bincht, xung cp, xa ri tt canhng gia tr cao quy con sot lai tqua kh. Xu hng tha hoa yphat trin co nguy c e ra mt

nn giao duc phan giao duc.Anh: Bao anh Vit Nam

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

10/77

VN HINVIT NAM

10

DIN AN VN HIN

Chu tch H Ch Minh knhyu cua chung ta la mt

nha chnh tr li lac ngthi la mt nha vn hoa ln cuathi ai.

Ai cung bit Bac thng lamth va th cua Bac mang m tnhyu t nc - con ngi, thinnhin, chng lai ap bc, bt cng.

kha canh yu thin nhin,Trng Sang la hnh anh rt eptrong th Bac gy nhiu n tng.Thi gian Bac b bt giam trongnha tu cua Tng Gii Thach (1942

- 1943), mt s bai trong hn mttrm bai th cua tp Nht ky trongt, Bac vit khi co trng ln:

Trong tu khng ru cungkhng hoa

Canh ep hm nay kho hng hNgi ngm trng soi ngoai ca sTrng dom khe ca ngm nha th.

(Ngm trng)Hoc:

Trung thu ta cung Tt trong thuTrng gio m nay gn ve suChng c t do ma

thng nguytLong theo vi vi manh trng Thu.

(Trung Thu)Thi gian khang chin chng

xm lc Phap, du b bn cngvic, cam hng khi trng ln, Bacvit:

Trng vao ca s oi thVic qun ang bn xin ch

hm sau.Tm hn Bac vi Trng Sang lami quan h gn bo, kho xa rinhau. Con hnh anh Trng Sangtrong tn goi cua Bac la s bc lkn ao, su sc thng qua sdung thut ng (Han Nm) makhi hiu ra la mt bt ng thu v:

Cach y 47 nm, mt tr thcNam b cua thi Nam B khangchin a ly lam t hao, vui snggiai thch tn Bac cho lp tre ang

d cuc hop ky nim ngay sinhcua Bac (19-5-1950) noi rng: tngoi H Ch Minh la s khng nh

TRNG SANG TRONG TH BAC

TRONG TN BAC NGUYN TT HIN

Bng mt tnh yu nng nan, s knh phuc su sc i vi ngi cha gia dn tc, lanh tu v ai H Ch Minh, ng Nguyn Tt Hin, vnla mt Anh b i Cu H thi khang Phap, can b i ngoai cua Mt trn Dn tc Giai phong min Nam Vit Nam thi khang My, mtang vin 50 nm tui ang, a mit mai nghin cu va co nhng phat hin thu v xung quanh tn goi cua Ngi trong mt bai vitc ng trn bao Nhn Dn ngay 21/9/1997. Chung ti xin gii thiu lai bai vit trn ban oc tham khao mt cach hiu kha cao v con ngi va t tng cua Bac H knh yu.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

11/77

VN HINVIT NAM

11

mt c tin, mt phm gia cualanh tu cach mang, ng thi lamt li ku goi co tnh thuytphuc cao, nht la vi tng lptrn co hoc thc.

V le: theo ch Han:- T H do ch C va chNguytghep lai

- T Ch do ch S va chTm t chng nhau

- T Minh do ch Nht vach Nguytghep lai

Cac ban y trong t H ChMinh co n hai ch Nguyt.

Ring t H (C, Nguyt)tao thanh hai cu th i nhau,mi cu bay ch:

C KimNhn NguytBt TngThc Kinh

Kim ChiuThi CNguyt Nhn

Phong dch va din giai:Ngi xa khng bit Mt

Trng ngay nayMt Trng ngay nay tng

chiu sang ngi xa.T Ch(S, Tm) co ngha la

ch s co nhit tm.T Minh (Nht la mt tri,

Nguytla mt trng) co ngha lalun lun sang sut.

Xet v thi im xut x cua

tn goi, Bac chp nhn tn goimi (sau tn goi Nguyn AiQuc) co th la thch ng vithi cuc mi. Luc o Bac angng trc trong trach ln va

t nc ta ang vao mt thic co mt khng hai trong lchs, cn thit phai i vao mtcuc vn ng ln, t chc valanh ao toan dn Vit Namng ln gianh thng li trongcuc Cach mang Thang Tam

nm 1945.Lch s u tranh giai phong

cua dn tc ta a sinh ra Chutch H Ch Minh - nim t haocua nhn dn ta va cac dn tc b ap bc trn th gii. Va saukhi Bac mt i, Ngi a laicho chung ta cai quy gia cnthit vt qua moi kho khn,

gianh thng li. o la nhng baihoc v T tng va ao c HCh Minh. Cai quy gia cn thity cung sanh bng luc m ticn co trng sang ln bu tri.

kt thuc bai vit nay,ung la ngi i xa khngbit Trng Sang ngay nay v hoa mt t lu, song Trng sangngay nay trn ng i tt yucua no, tip tuc y lui bongm, em lai anh sang mi - anh

sang cua mt Danh nhn vnhoa kit xut cua nhn loai - HCh Minh.

TH CUA NHA VN SN TUNG

Anh Nguyn Tt Hin knh quy!

Ti a nghin ngm Trng sangtrong th Bac, trong tn Bac, y nghatn Bac, mt phn quan trong cua ttng H Ch Minh, va ti a photo30 ban cho anh em chiu ngo vn,anh em nhom nghin cu dch ly,chung ti u trn trong va rt lythu cng trnh nghin cu cua anh.

V gia tr khoa hoc cua cngtrnh la ang quy.

V tm long cua tac gia, tr tuva cng phu tm toi, sang tao cua tacgia th khng th khng than phuc.

La mt ngi say m trong cacuc i su tm, tm hiu taiBac H va a vit mt vai trang sachnho v Bac, ti cam n anh a choti mt gia tr mi v tn Ngi mati cung a lu tm trong nhiunm. Chung ta a gp nhau trnKnh H Ch Minh. Ti rt tmc vi anh:

Ngi xa khng bit H ChMinh ngay nayH Ch Minh ngay nay tng

thu hiu ngi xa.Cang tm c hn: Bac v mnh

la Mt trng ma khng chon Mttri.

Ch ly va thu tnh vy. Bac tngt hoa C u hng nht cn - ingan nht chi mai.

Ch co ngi mang dong la tmhn cua bc v nhn H Ch Minh

ma ngun la y tu hi t la cuadn tc va nhn loai, cho nn tingm hai bc chn dung Bac Htrong cu truc sang tao cua anh, tilng ngi trong mt trang thai tnhl tm ba! Va, ti thc cam Bac Hlinh diu hin hin! y la Tt Hintm thanh th nhn thanh. y lamt sang tao hnh tng Bac H v hoa cham tr truyn thng cuadn tc ta.

Hen co c duyn anh em ta se

c gp nhau, am ao vi SongTrng!Ha Ni, Rm thang 9 Ky Mao (10 - 1999)

/c L Thanh Hai, Uy vin BCT, B th Thanh uy TPHCM tip nhn tng phmcua tac gia Nguyn Tt Hin

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

12/77

VN HINVIT NAM

12

sau chin thng nm Canh Dn1470, t Quang Bnh vao n PhuYn va ca Ty Nguyn thi o vncon nhng t phong ba khoi latrong nhiu th ky lin tip. Mt gockhut nhng y nhng bi hung tronglch s x ang Trong thi o, rtmay mn c mt chng nhn vinhn thc rt ro s mnh chnh tr cuamnh, a ghi lai trong mt tac phmco th noi la c nht v nh v mttrc tac. o la trng hp cua TiuPhu s Nguyn Tn vi tac phm VuMan Tap Luc th, mt tp sach mamy chuc nm sau o Thng ThB Hoc kim Tng Tai Quc S quantriu Thanh Thai, cu Cao Xun Duca anh gia la dung b tuc cho cac

sach s trc y cha y u, soi rothm cac iu cha tng tn.Nguyn Tn, tn y u la

Nguyn Cng Tn, sinh nm NhmNgo (1822) tai phu Kin Xng (ThaiBnh), thu nho la ngi thng minhdnh ng. Nm Thiu Tr th ba(1843) ng theo cha v qu phu TNgha (Quang Ngai) thm m phn ttin, nhn co ky thi Hng o au n ng th va c nhn. Saukhi thi , Nguyn Tn c b lamHun ao, nhng sau o do thy contre nn triu nh quyt nh rut ngv tong s tai Quc T giam, sau olai b nhim chc Hanh Tu C Mtvin. Do co ngi thn quyn uy trongtriu nn khng bao lu Nguyn Tnc c lam Tri phu An Khanh. Tuynhin i lam quan cua ng ni tingla ngi thng thn, lim khit va

quyt oan. Lam quan mt i duquyn uy co sn trong tay nhngcuc sng vn rt thanh bn, khi tht

lc tui 50 ng ch lai von ven 3nen bac. Xot thng canh ngheo tungcua gia nh Nguyn Tn, vua T cphai cho lam mt vic hi hu la cpnguyt bng cho me ng, iu matrc o triu nh cha bao gi lami vi nhng gia nh quan vin nithn da.

ang chc Gian ai, ng vngmnh vua i ng Chu (Hng Yn),nhanh chong lp c cng trang nnc b nhim An sat Hng Yn.Nm Quy Hi (1863) ang lam An satThai Nguyn, nghe tin qu nha coloan, Nguyn Tn dng s v triunh xin am nhn cng cuc bnhnh. S nghip cua Nguyn Tn cole c nhc nh v sau la do thi

gian 8 nm ng nhn trong trach depyn loan lac vung sn cc QuangNgai. Tiu Phu s (ngach tam phm)

T TRONG DI SAN

NGUYN TNNHA KHOA HOC QUN S U TINCUA X ANG TRONG

PHC TIN

Cac loai tau chin thi xa

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

13/77

VN HINVIT NAM

13

la chc vu ma ln u tin triu nhnha Nguyn t ra cho mt vin quana phng ri trao cho Nguyn Tntrc nht trong s nhng v quanam nhn trong trach bnh nh

vung Quang Ngai sau nay. Chnhtrong thi gian trn nhm vung binvin nay Nguyn Tn a quyt nhghi lai nhng iu mt thy tai nghev a d, lch s, ca tnh, phong tuc,ngn ng... cua cac b lac thiu staia phng vi muc ch xy dngmt cm nang kinh nghim chonhng ngi sau co trach nhim trngi ni vung cao y kho khn nhQuang Ngai. Phu Chnh ai thnHoang Cao Khai, trong bai ta danhcho Vu Man Tap Luc th vit vao nm

Mu Tut (1898) a anh gia tacphm la: co khoach ra qun ngaytrn sach v vy.

Vu Man Tap Luc th vit bngHan vn, in va phat hanh nm ThanhThai th 10 tc nm Mu Tut (1898).Kt cu tac phm c chia thanh 3phn chnh (quyn) gm a ly, nhnvn va lch s.

Phn a ly gm cac muc snxuyn, cng vc, ly l (thuc quyn1). Muc sn xuyn ghi chep ky cang

tt ca cac ngon nui ln nho, sng suiao m cung din bin cac cuchanh qun do Nguyn Tn hoc cactng di quyn thc hin vi nhngchi tit ly thu. Muc cng vc va ly lchu yu m ta rng hep cua nhngkhu vc u ngun, c ly gia cactruc giao thng. a s cac a danhtrong phn nay u vit bng chNm phin m t li phat m cuangi Thng hoc do ngi Vit bana t ra.

Phn nhn vn gm cac muc

ngn ng, thu khoa, th nghi (tnhcht t ai, nc) c tac gia sukhao t m chim t na quyn 1 ngn ht quyn 2. Phn nay cung cp

rt nhiu d liu lin quan n phongtuc, nha ca, li n mc, dung,binh kh ln nhac kh... co le chu y cuatac gia mun giup nhng ngi sautrang b kin thc thc tcho cac hoat

ng giao dch vi cac sc dn thiusn nau ni rng su nui thm theophng chm tri b tri ky, bach chinbach thng.

Phn lch s gm cac muc khoach anh dep, phng sach phongng, kin tr duyn cach va s tchcac danh tng (cho n ht quyn3). Trong phn nay muc k hoachanh dep c tp trung th hin htsc t m nhng suc tch, c bit lacac chin dch hanh qun trn ahnh i nui him tr. Kinh nghim

binh phap y c truyn at rorang cac ng li tin thoai, cachphuc binh, du chin cung nhng yucu c ban i vi mt vin tngcm qun nh mu lc, am tngtnh hnh, cn trong khi ra qun vac long thuc ha. Muc nay cungkhng bo qua nhng kinh nghim phudu dep yn loan gic ma khngcn ng binh.

Tinh thn chung cua tac phm lamt thai lam vic khoa hoc, thn

trong va cn nhc, c bit khi tac gia cp n nhng s kin thuc vqua kh cung nh nhng cu chuyncha c xac tn. Chng han i vinhng s vic Nguyn Tn nghec v danh tng Bui Ta Han (BcQun c Bui Ta Han (1496-1568) la danh tng thi Hu L, cocng ln trong vic m coi x angTrong, c c dn trn Quang Namthi o thanh hoa, thng goi tn ngtrong luc cung t, khn vai), nhn xetcua ng la rt mi me va tin b,

thm ch la rt gn vi quan im bmn a ly phong th hoc. Tt nhinphong cach khoa hoc cua NguynTn trc tin c xy dng trn

mt s nghip a c s sach xacnhn vi t cach mt nha qun skin tr, am lc va hanh ng vngvang, mt nha hanh chanh kheo leova c . Va vi Vu Man Tap Luc

th, theo nhn xet cua ng Cac aiHoc s Trng Quang an, ng lai taonn mt ban sc c ao so vi cacbc danh tng trc ng nh Bui TaHan, Nguyn C Trinh, L VnDuyt, va nhng ngi sau ng nhTrng Quang , Nguyn VnNgoan.

Mt im cn lu y la s liu docac nhn t bin soan a s u lanhng ngun s liu tin nguyn, sliu trc tip hay la s liu u tay,ngha la tac gia trc tip bit s kinhoc la nh chnh mt thy, chnh tainghe va chnh tac gia la ngi aong mt vai trong cac vic xay ra.Trng hp nay co le ung nht vitac phm Vu Man Tap Luc th cuaNguyn Tn. Henri Maitre, mt nhanhn chung hoc ni ting ngDng trc y nhn xet o la mttp hi ky cung cp nhng ghi nhnrt chnh xac, rt quy gia v cac scdn thiu s Quang Ngai, thm vaomt trang s rt ky thu v lch s x

ta. Vu Man Tap Luc th a la mtngun tai liu u tay va tin khi vitv lch s vung thng du QuangNgai, Bnh nh do vin Tiu phu su tin vit ra va truyn lai cho conchau trong dong tc ng QuangNgai lam kim ch nam cho vic giyn ni nay. Cac sach v, trc tac,bin khao cua ngi Phap vit vvung cao Ngha nh, ri phn lncac s liu cua triu Nguyn hocsach v cua cac tac gia Vit Nam v

sau, khi mun truy cu v cac scdn thiu s hai tnh nay u datrn tac phm VuMan Tap Luc th.Chnh mt ngi trong dong tcNguyn Tn, Din - Lc qun cngNguyn Thn cung a ni tip snghip cua cha ng t chn rng caonui ca cua Ngha nh sn phong, nnh cuc sng ngi dn thng du o, phat trin cac phng lcchin u va cung c t th vngmanh cho c s quc phong va phat

trin nui rng min ty Trung ky,nh vao kinh nghim tch luy t cunsach VuMan Tap Luc thnay.

(Theo Tia Sang)

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

14/77

T TRONG DI SAN

V VN CHNG VA NGN NGSau nhng n lc khng mt

moi cua cac nha nghin cu, cgia phn nao nhn bit nn vnhoc c Chm, ca vn hoc dngian ln vn hoc vit. Nhngnn vn hoc cua mt dn tcco ch vit sm nht ngNam A c trnh bay nhth a u cha? Tai sao

mai hm nay, vn hoc sVit Nam vn cha cochng nao v no? Vau la sang tac mi bngting dn tc? Bi vnhoa ch sng thc khi noco mi trng va phattrin trong mi trngo. a phn sang taccua Inrasara la bng

ting Vit. Tuyn tp

sang tac - su tm -nghin cu Chmmang tn Tagalau qua 9s, phn ting Chm

chim s lng rt t. Matuyn tp nay sng c

nh thin ch cua vai trthc Chm. C quan chcnng hoan toan bang quan

vi s co mt cua no.Pha tp th, ba

cun T in song

ng Chm - Vit rai, a gop phnthit thc vaonghin cu va bao

tn ngn ng Chm. Ban binsoan sach ch Chm - Ninh Thuna lam c nhiu vic: soan sachNg vn Chm cp I, sach giaovin. Quan trong hn, ho a aotao c trn nm trm giao sinh,non mi ngan em hoc sinh Chm bit oc va vit ch Chm. Tuynhin, vn kin thc ch Chmcac em c trang b a khng con

phat huy tac dung sau o, bikhng co sach oc thm. Th hChm hm nay noi ting me en ting ph thng n hn phnna.

Trong cuc noi chuyn nhnKy nim 30 nm Ban bin soan, tinhn vic thy day hoc sinh tingcauh bilaung, nhng va bckhoi lp hoc, ca thy ln tro u ixem bong a! Nghin cu ngnng mang tnh han lm hay sachv nha trng ma chi, nu ngnng sng cua dn tc o ang blai tap va lui tan. Vy, u la lithoat?

Trung tm Nghin cu Vnhoa Chm - Ninh Thun thanh lpt nm 1993, mang chc nng toln ung nh tn goi cua no. Ticrng mi lm nm sau khi ra i,Trung tm mi trnh ra ung mttp truyn c tp hp c 58

truyn nhng a phn u tuynlai t n phm co trc o! Ngoaira c quan nay vn cha cochng trnh hay hanh ng thit

Vn hoa - vn minh Champa, sau 200 nm khng c vun xi, bip a lui tan rt nhanh, bi s v tnh cua thi gian va ca v tm cua

con ngi. Du t hn trm nm nay, nhn thy nguy c tiu vong cua

nn vn hoa y, nhiu nha nghin cu, nha khoa hoc trong va ngoai

nc a cng sc, tr tu vao vic phuc dng khun mt cua no,

nhng kt qua at c vn con rt xa so vi yu cu...

BAO TN VN HOA CHMINRASARA

VN HINVIT NAM

14

Ngh nhnBau TrucAnh: BAVN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

15/77

thc trong vic bao tn va phathuy vn hoa truyn thng dn tc.Cu hoi na t ra: tai sao mai nhm nay, Trung tm vn cha cotap ch cua ring mnh?

V KIN TRUC VA IU KHCDu cac kham pha va cng b

v mang nay la thanh tu sm vaquan trong nht v nghin cuvn hoa - vn minh Champa,nhng n hm nay bc man b nv xy dng thap vn con la nmtrong ni b n cha c khai v.T o cac phng thc phuc chhay trung tu cha th ap ngung thc t yu cu. No tao d

ng cho khng t nha nghin culn ke thng ngoan. Bn canh las th khng t khu di tch con bomc cho hoang ph, trong o khudi tch ng Dng rt in hnh.Vai chuc nm qua, cac hoa s vaiu khc gia Chm vn chaong gop g nhiu vao bao tn vagii thiu nn my thut dn tc rath gii.

V CA - MUA - NHACy la mang tai thu hut lc

lng hoat ng ng ao nht,thi gian qua. T nhac s kim ca sAm Nhn cho n cac ngh nhnChm ln tui nh Thach Tm,Trng Tn, ho a co ong gopkhng nho vao vic biu din cungnh truyn day k nng cho th hsau. T oan ngh thut dn gianChm - Ninh Thun thanh lpnm 1993, vi hai mi lm dinvin trong o ni bt qua nhiu

thi im khac nhau n oanngh thut dn gian Chm huynBc Bnh, tnh Bnh Thun, thanhlp nm 1989 gm hai mi dinvin khng chuyn, tt ca a coong gop nht nh vao vic giithiu ca - mua - nhac Chm nvi qun chung Chm ln th giibn ngoai.

Co th noi hoat ng ca - mua -nhac mang tnh thc tin cao hnca trong cac lanh vc vn hoaChm. Cac iu mua dn gian thhin bng tn goi cac iu trngGinng, t iu Biyen, Tiaung,

Wah Gaiy,... cho n iu PpoTang Ahauk, t vic s dung aocu gm quat, khn, lu, roi, kim...tt ca u c cac ngh nhnChm rut ta t hang trm l hi

ri a ln sn khu trnh din, rtthanh cng. Canh o, cac iu dong Hung ly cam hng t cacthao tac cua nhng tac phm iukhc Champa xa, giai machung, rut ta va tng hp ctam th tay va bn th chn, taothanh Mua cung nh, du gpphai vai phan ng, nhng sau ochung a chinh phuc ng aocng chung yu ngh thut.

Th nhng, ngoai ngh schuyn nghip ng Hung, huht cac ngh nhn khng chuynChm sau vai thanh cng cp thiy, ang biu hin khng t s btchc gng gao, tip nhn sailch hay sang tao tuy tin. Minm qua, net c ao cu a co duvt cua s lp lai. u la c trngca - mua - nhac Chm nh laChm? Lam th nao hin aima vn truyn thng? Va tai sao

mai n hm nay cha co tacphm nghin cu giup ngioc nhn din toan canh nn ca -mua - nhac Chm lu nay ngi tac ngh no ln lm! Con no ln rasao, u la ngun gc cua no, vano co anh hng th nao n mnhac Vit? Cac c quan va nhngngi co trach nhim a khi naot ra cho mnh cu hoi nay cha?

V NGANH NGH TRUYN THNGHin nay ngi Chm co haingh c bit n: th cm lang

My Nghip va gm Bau Truc. Bncanh cng trnh: Ngh gm ctruyn cua ngi Chm Bu Truc -Ninh Thun cua Vn Mon, nghgm Bau Truc tng a thttruyn, cung a khi sc t vainm qua; chung ta nhn thy tailang o ca li lam theo c truynln s hoc hoi vai thao tac vakiu dang mi. Canh o, ngh dt

th cm Chm Ninh Thun cungtao s chu y c bit. Cng ty dtInrahani ra i, va su tm lu

gi hang trm hoa vn va sanphm c truyn, ng thi cunga sang tao nhiu mu ma mi,mang lai s nhn nhp cho thtrng th cm. mt mc

nao o, th cm Chm a trthanh mt mt hang.

Nhng mt nn vn hoa co bday truyn thng nh Chm ch coth thi sao? u la y hoc va dchoc c truyn Chm? Thin vnhoc va t chc hanh chnh ngayxa? Cac tn tui ln a co n lcang trn trong, nhng toan canhnn vn hoa Chm vn co mt nhnhng manh vun chp va. Hn

na, cac chp va nay lai khng nc tay chu nhn a tao dng vaang lu tr no. Cac cng trnhnghin cu him khi n tay ngbao, chung cang khng c daytrong cac trng Trung hoc co conem Chm. Ngay Bao tang Chm tnh Ninh Thun, ba con Chmcung him co c hi tip cn, noichi Bao tang dn tc trong o comanh t danh trng bay sanphm vn hoa Chm tt Ha Ni,Chm hoan toan khng co iukin n thng ngoan. Trongtnh hnh chung o, Nha trng bayvn hoa Chm INRA cua nha thInrasara tai lang My Nghip tnhNinh Thun ch la mt ca quyv vong.

TRACH NHIM THUC V AI?Chung ta a noi qua nhiu v

tim lc - tim lc con ngu yn (y

th Nguyn Duy). Vn hoa Chmla mt nn vn hoa c ao lamgiau thm sc thai cua vn hoa adn tc Vit Nam. Nhng nn vnhoa y ang b tht tan, mai mt.Chu nhn khi xa cua no phn ththiu iu kin bao tn phn laikhng con mn ma vi di san chang. Nh vy, phuc dng vn hoaChm c t ra vi chung tahm nay, khng ch la mt thai ng x vn hoa lam phong phu

nn vn hoa dn tc ma con la mtkha nng anh thc tim lc - timlc kinh t to ln!

VN HINVIT NAM

15

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

16/77

VN HINVIT NAM

16

T TRONG DI SAN

Co le t ai lai khng chng

kin du ch mt ln trong i

cai khng gian huyn ao h

h, thc thc ri b cun

hut vao mt trang thai va

thanh knh va xn xang, kho

long cng ni cua mt cuc

hu bong, ln ng trong

cac n th T Phu. y la

mt hin tng tm linh trongao th Me (Mu) - mt tn

ngng lu i cua ngi

Vit, xut phat t vung qu

chu th sng Hng, dn da

lan truyn trong ca nc.

MT CHT

M E N S A YN TRUYN

Cam giac lung linh huyn aoma con ngi c chmm, ngt ngy trong o

c tao nn bng nhiu yu tngh thut c sc. T nhng scmau lng ly cua cac ban th TPhu cng ng chp chn tronganh nn u huyn, n nhng yphuc rc o, trng, vang, xanh cuang C, bong Cu tao nn cai xnxang, e p, thanh knh nh dncon ngi vao mt th gii tin,thn:

Ai v x Ngh th vCo tri bin rng, thin ngmai cheo

Dng ng Hoang Thp i heong ci con nga bach,

lng eo ngai vang.(Gia vn ng Hoang Mi)Khng nhng th, s cun hut,

trao dng cua m nhac qua tingan, ting phach rn ra cung lica, ting hat cua cung vn tao nnmt ma lc nng y con ngi

thoat khoi s nu keo rang buccua i thng c lng lngtrong mt coi phiu linh nhe bng:

Mt dai ngn ha/trng inbong nc

Be lai v toa/bai yt Muvng/Khoan hi d khoan

(Vn C Ba Thoai)Him co mt loai hat th nao

ma lai co sc quyn ru, m mlong ngi nh m nhac ChuVn. ngh thut Ca tru m nhacthng phiu diu su lng nhc tan hoa vao ve ep cua th

tao cam giac yn bnh, tnh lng.Con hat Chu vn lai danghng ngoai, khai phong, khoangat, ap ao va chinh phuc. Nhngiu Cn, iu Xa, iu Doc...tng bng rn ra, cun hut a taonn mt mi trng m nhac ysinh kh nh goi mi, thi thuc,dn dt con ngi hoa ng trongmt coi say m:

Mt mai cheo v n Bat haiDanh ting c Ba Thoai,

mu yu

Mt tron ba ngn c kiuToc my mn mt my miuphu dung.

(Gia vn c Ba Thoai)Tiu dao di dng nghe tnhTh tin mt tui, Pht Kinh

trm tTha nhan ha phu ngm thKhi xem hoa n, khi ch

trng trongKhi linh thiu nc non bngCanh cy mc vong, long sng

tha thuyn.(Gia vn ng Hoang Mi)Trong khi li hat a dn con

ngi vao mt th gii ao cuaThin phu, a phu, Nhac phu,Thuy phu vi nhng hnh tngMu Thng Thin, Mu LiuHanh, Mu Thng Ngan, Mua phu, Mu Thoai cung cac nghoang, ba chua qua nhng bai Vnchu k v thanh tch trong thgii siu hnh - th m nhac laikhi gi nhng trang thai tnh camrt thc cua con ngi vi nhng

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

17/77

VN HINVIT NAM

17

ni bun vui, say m, ngi ca,chuc tung. Cai hi nhac Chu vnbao trum va ng tr vt ln trns trn thut vn chng atti trang thai cam xuc y hngkhi. y m nhac a vt quayu t tn ngng, tn giao trthanh mt th loai ngh thut dngian c sc.

Yu t lam nn s cun hut, layng, bng khi cua m nhacChu vn phai chng la tnh chtvu khuc cua no? m nhac vu khucla m nhac cua hanh ng, biuhin s hng khi ni tm, phdin nhng nim vui cht chatrong long ngi. Cac gia ngu c din ra trong mt tintrnh mang tnh vu ao, luc bnh

lng khoan thai, khi rn rang cunhut. Nhng bc i nhun, lt,xin i, xin song song, chn bo

b, tay gun ngon, gun c tay,ban tay, gun ui cho n dangmua khn, mua quat, cheo o, utin, bn cung, phi nga... Tt cac hoa quyn trong mt linkhuc m nhac m a tnh cht vukhuc. Co th noi hat Chu vn vamua Ln ng la mt cp phamtru thm my c ao cua vn hoadn gian Vit Nam c truynni lu i trong lch s.

Nu nh trong cu truc nhacCheo nhp ngoai c coi la mtnet c trng, mt thu phap tao suyn chuyn cua giai iu, th nhac Chu vn nhp mt lai cs dung ti a, duy tr mach ptit tu tao sc bt - mt ctnh cua m nhac vu khuc. Giai

iu m nhac Chu vn tin hanhmt cach bnh n trong nhp 2 vicu cu gon ghe, h ng, i ap

mach lac, hai hoa. No gn gui vingn ng m nhac hin ai nn dnghe, d nh va cun hut trongdong chay tit tu si ng.

Noi ti m nhac Chu vn

khng th khng noi ti cy anNguyt. Vai tro cua an Nguyttrong Chu vn co th v nh cyan ay trong ngh thut Ca tru.No la mt thanh t cn va u tao nn phong cach ngh thutring, kho trn ln.

an Nguyt cung vi trng,phach, canh, xnh (i khi co catiu, sao, thp luc) a tao nn ctcach, hn va cua nhac Chu vn.

m khu trm, ting nhn nhacua an Nguyt mang ve thmtrm gi cam cung vi li anhhoa thanh hai dy tao nn hiuqua xn xang, rao rc long ngi.c bit ngh thut v (tremolo) m khu cao c khai thac trit tao nn s cun hut lay ngky la. S reo rt hoa my cua tingan nh mt dong thac m thanhkhi cun cun bung phat, luc laihin hoa, uyn chuyn, len loi,

ngp tran tm tng ngi nghe.No tao nn mt trng mthanh hp dn cun hut conngi vao mt trang thai ngtngy say m. Trong bai vn BaChua Liu con truyn lai nhngcu hat v ve ep quyn ru cuanhac Chu vn (do Thanh Ha sutm):

Ngi ca vnh phu ngm thTp tanh ting truc, ting t

m thmThi khuyn trm thanh thathanh thot

Gy dan Tranh be bt be baiNhac m nhng lot bn taiDu long vang a d ai

cm anh!m hng cua nhac Chu vn

co cai ti roi cua mua xun, cairc r tng bng cua l hi, caixn xang, hn hu, trong trng cuatm hn Vit Nam. No thc s la

mt thn tu, c chng ct tnghn nm Vn Hin mun icon chau c... say!

Ba chua Nguyt H. Tranh: Vu Thanh Ngh

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

18/77

VN HINVIT NAM

18

T i guc a c k trongtruyn thuyt, i guc lambng nga voi cua Ba Triu,n guc tre, guc g, ri gucnha,... i guc a gn bo lu daivi i sng ngi Vit.

Song song hai chic thuyntnh

u rng ui phng onginh hai hang

Mt chic em ch nm changHai chic em ch mi chang

ra iTrach ngi qun t li nghn trn ngi chc chng ngh

g n em!( la cai g?)(Li ngh tc la qun iu

ngha)

Cu theo th luc bat y nhtrn la v i guc nho be, mtvt dung gn bo mt thit trong

i sng cua ngi Vit. Trongvn hoc dn gian, co truyn thuytChn chua tranh ngi nhc n stch i guc a c truyn tungnhiu i trn vung t Cao Bng.Thu y, Cao Bng thuc b Vunh, nc Vn Lang. B nay rng bao la, chia lam chn vung, mivung co mt Po (chua) cai quan.Mi Po lai co mt bit tai va khngPo nao chu phuc Po nao, vy nncac Po hop nhau lai thi tai. CoPo khoe tai cy lua, co Po khoe taighep thuyn, Po nay khoe co taitrong mt ngay m mai mt chicli cay thanh mt chic kimkhu, Po khac lai khoe tai bncung, lai co Po khoe eo a thanhi guc khng l. Cuc ua tai

din ra trong mt ngay m machng Po nao lam xong c viccua mnh. Po khoe co tai eo a

tuy a eo xong i guc a rt to,nhng cha kp lam quai, anh bo.Ngay nay i guc a o vn connguyn ven lang Ban Thanh (xaB Triu, Hoa An, Cao Bng).

Trong iu kin kh hu nongm, quen trng lua nc, gioidung thuyn, ngi Vit thng chn trn. Vao cui th ky X,vua L ai Hanh con co luc citrn, ong kh, i chn t, ni nha Trn ngi dn u ichn khng, da chn rt day khintreo nui nhanh nhen va khng schng gai. Ngi quy tc i giaybng da, khi n cung in th laithao giay. Noi chung, ngi Vitxa t khi dung guc.

Th nhng, theo s sach i

guc a xut hin Vit Nam khasm. Cac sach c cua Trung Qucnh Nam Vit ch, Giao Chu ky

T TRONG DI SAN

I GUC

trongNHN GIANGS.TS. NGUYN XUN KNH

Guc co thi Ty Sn

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

19/77

co ghi rng Ba Triu ( th ky III)i guc bng nga voi: Triu uvu dai ba thc, khng ly chng,khi i nui chn thng mang mtloai guc goi la kim kch (Sach

Giao Chu ky).Ngay trc nng thn, vaonhng ngay gia ret, phu n va anng khi i d hi he nh amthng i guc gc tre. Guc itrong nha c ngi an ng eo bng g, co mui un cong congbao v ngon chn, quai doc th tt bng my ch khng phai bngquai da ong ngang nh kiu gucthi cn ai. Trc kia Phu Yn(Nam Trung B), i guc bnhdn nht la guc do ngi dn qut eo ly. Loai guc nay cao hni guc san xut ban, mui hicong ln, trc mui co dui mt lthung t bn trn xung, pha saudui mt l ngang. Quai guc lamt si dy, co th dung vai xe lai,mm, m, cho khoi au chn.Guc xo quai l ngang, a titrc, xung l pha trc, gut lai bn di, ging nh quai dep

Nht hin nay. Ch cong ln tranhcho quai khng b giap t khoimau mon, chong t. Bn canhguc t eo, tnh nay cung a coban guc g danh cho an ng vacho phu n. Guc phu n hi eo chnh gia, con guc an ngkhng eo nn c goi la gucxung. Guc san xut Phu Ynkhng sn, gi nguyn mau trngcua g, thng la cy lng mc.Con guc nhp t Hu th co sn,

hoc sn u mt mau, hoc snhai mau (thng la mau en va

mau nu), pha long ban chn lamt hnh tam giac mau nhat hn.Ch nhng ngi kha gia mi iguc sn. Mt s ni goi guc ladon nn a co thanh ng Chn

giay chn don ch s giau co,sang din.Cho n nm 1940, hoc tro nam

trng cng tnh Bn Tre mc b ba ba trng, chn i guc. TrcCach mang Thang Tam nm 1945,guc san xut kinh Hu goi laguc Kinh. y la loai guc co lam bng da hay g nhe, sntrng, mui thu kim tuyn. HaNi, ngi ta a ra kiu guc phima, cao, dung cho phu n, conc quang cao trn bao chnhng nm 40:

By lu ay b mo kim,Kiu giay phi ma nay tm a ra.Vao nhng nm 50 - 60, ngi

ta em guc mc c san xut lang ng tc Yn Xa (xa TnTriu, huyn Thanh Tr, Ha Ni), Ke Giay (xa Lin Trung, huynan Phng, tnh Ha Ty) v snha 12 ph Hang Ga, hay v ph

Bach Mai Ha Ni sn, x hoa,sau o mi em ban. i guc dimau xanh cua nhng hang cy suc thu a la net ep mt thi cuathiu n thu :

ng su lu ri in ting gucXun v, tao rung nh an em.(Th T Hu)Vao cui nhng nm 70, bn

canh guc g, guc nha a ra i.Cung vi giay dep, chc nng chuyu cua i guc la vt phuc sc

chn. Tuy vy, cung co trnghp, i vi guc g, ngi ta

khoet rng got ct giu vangbac va cac th n trang quy himkhac khi i xa.

Nu nh chic non, chic ymla nhng vt gi hng cho hn th

dn gian, co mt trong nhiu li cadao th i guc hu nh b thi sdn gian lang qun. Him hoi mico bai:

Sang mai mang i guc ra daobn vn

Cuc ku cuc hat bn cn huha

Cuc ku ting nho ting toNa thng phn cuc, na lo

phn mnh.(Ca dao Nam Trung B)Bu lai, trong th loai cu ,

i guc co mt nhiu hn:Hai nang son phn rn rnMi nang cong ti nm thng

an ngRa ng tro chuyn lng

bngV nha nu bo nm khng mt

mnh.( la cai g?)i guc a gn bo vi i

sng ngi Vit, co thi gian vicdung guc (keo theo vic san xutguc) a b lng xung. S phuchng cua i guc my nm gny chng to quan nim v cai epang ngay cang a dang hn, vavic dung guc tr lai cung phnnao th hin c s gn gi vatrn trong nhng vt dung gian dcua lp tre ngay nay.

Bai vit co s dung t liu cua GS.

Trn Quc Vng, TS Nguyn XunDin, nha nghin cu Trn S Hu)

VN HINVIT NAM

19

i guc ky luc Vit Nam cua cng ty Hoa Anh atGuc cua ngi Dao

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

20/77

VN HINVIT NAM

20

T TRONG DI SAN

Phan Thanh Gian sinh nm1796, qu Vnh Long, tin s nm 1826 - v tin su tin cua vung t Nam ky,

phung s ba triu vua nha Nguyn laMinh Mang, Thiu Tr, T c.MT NGI TNG GN BO

THN THIT VI T QUANGPhan Thanh Gian tng sng, lam

vic va co nhiu k nim su sc vit Quang. Nm 1835, ng c clam Bchanh Quang Nam. Ch ocqua bai th Vong vu (mong ma)cung thy c tm long cua ng vinhn dn t Quang: Trng nhngtha rung cao thp kia/ Ma lua a

ua vang mt na/ Sang thu nay giagao tt cao/ Hung lai b hi han dnay/ Nng dn tht ang thng/Mong tri sm xung trn ma xun/ kp thi cho dn tnh tao lai...

Nm 1836, khi nghe tin vua MinhMang sp ng du Ngu Hanh Sn,ng a dung cam dng s can ngn:Nha vua i tun hanh, dn trong hat

nghe noi ai ma chng vui mng,nhng nay vao khoang thang t,thang nm mua ha, mua lua khngc tt, lai ang gp luc thi tit caycy trng trot. Nu lai phai mt phencung ng th dn lo c vic nay semt vic kia. Vy xin tam nh dn dc sc vao vic rung nng.iu nay lam Minh Mang ni trn linh, nghi ng co un khuc bntrong nn giang ng xung hang lucphm. Nh vy la, v thng va lo

cho dn t Quang ma Phan ThanhGian b mt chc.Nm 1863, Phan Thanh Gian lai

co dp gn bo mt thit vi mt ngiQuang Nam, o la tin s Pham Phu

Th. Trong phai oan ai din chotriu nh sang Phap va Y Pha Nhoxin chuc lai ba tnh min ng Namky, Phan Thanh Gian c c lam

chanh s, con Pham Phu Th lampho s. Ho sng va lam vic bnnhau nn rt hiu long nhau. Chnhv vy ma, sau khi Phan Thanh Gianva qua i, trong khi triu nh Hutrn tranh trach nhim, kt ti ng,th cu Pham Phu Th qua bai iuvn, a co cai nhn khac: B ti gib coi phai cht vi b coi.../Mtphong di biu ngo ht can trng/Tht ang cho ngi oc phai khoc.Do Phan Thanh Gian tng gn gui,

thn thit va co long vi nhn dnt Quang nn tng co mt thi, taitrung tm thanh ph a Nng comt con ng va mt ngi trngtrung hoc ph thng mang tn ng.

NGH V PHAN THANH GIANHUYNH HUNG

Trong mt thi gian dai, Phan Thanh Gian - mt nhn vt lch s rt gn gui vi nhn dn t Quang- b kt ti laban nc. S kt ti nay khng ch bng cu ve truyn mng Phan, Lm mai quc, triu nh kh dn ma con bigii s hoc nc nha. By gi, trc oi hoi cua nhn dn, gii s hoc buc phai anh gia lai cu Phan.

nh thn Phan Thanh Gian tai chn nui Ba Th, Thoai Sn, An Giang

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

21/77

VN HINVIT NAM

21

BI KCH TRONG MT GIAIOAN LCH S Y BIN NG

Phan Thanh Gian lam quan tngcng 41 nm, trong o 5 nm cuii (1862-1867) gp nhiu thachthc va btc, dn n bi kch. Nm1862 ng cung Lm Duy Hip aidin cho triu nh buc phai ky Hoac Nhm Tut, nhng 3 tnh minng (Bin Hoa, Gia nh, nhTng) cho Phap. Nm 1867, vichc Kinh lc s, ng mt lun 3tnh min Ty (Vnh Long, Chu c,Ha Tin). Nhn thy trach nhim cuamnh trong vic mt Nam ky, va to bay tm long vi vua, vi nc,ng a t x, nhn n 17 ngay riung thuc c t vn. Trc o,ng a co mt tuyn ngn rt angtrn trong: La c ba sc (cua Phap)khng th php phi bay trn mtthanh luy ma ni y Phan ThanhGian con sng

Ngay sau khi Phan Thanh Gianmt cho n cui thk XX va nhngnm u thk XXI, s anh gia vnhn vt lch s Phan Thanh Gianvn con nhiu khac bit, thm chtrai ngc nhau. Trong khi T c,ngi chu trach nhim cao nht vvic mt nc a ln ting kt tiPhan Thanh Gian: xet phai ticht..., truy oat chc ham, eo botn bia tin s, mai cai an tram

giam hu, th Pham Phu Th,Nguyn Thng u bnh vc ng.Ring Chiu trong Vn t Luctnh s dn trn vong a khng nhPhan hoc s ht long cu nc...

Cho n nay, cac nha nghincu lch s vn cha xac nh cu vePhan, Lm mai quc, triu nh khdn xut x u, vao thi giannao. Vic Trng nh c khingha bng cu y cung ch la vooan. Song iu nay th co xut xhn hoi: Nm 1962-1963, trn tapch Nghin cu lch s min Bc ani ln cuc tranh lun v PhanThanh Gian va a i n kt lun doGS Trn Huy Liu trnh bay: Phan

trc sau vn ri vao tht bai chungha, phan lai nguyn vong vaquyn li ti cao cua dn tc, cuanhn dn, pham ti dng thanh hint cho gic, va t o phu nhn lunt cach ao c cua ng.

Vi kt lun o, sau ngay thngnht t nc nm 1975, hang loattn trng, tn ng min Nammang tn Phan Thanh Gian u bxoa bo, trong o co ng va trngPhan Thanh Gian a Nng.

Vnh Long qu hng ng, mt scs th t, di tch lch s lin quan nPhan Thanh Gian u b t ra ngoaidanh muc quan ly cua chnh quynva nganh vn hoa a phng.

LONG DN VA YU CU ANHGIA LAI CU PHAN

Trong khi cac nha vit s anhgia Phan Thanh Gian nh trn, th laky thay, tai Vnh Long, Bn Tre vanhiu a phng khac Nam ky, asnhn dn vn m thm th phungng. Ho t nguyn gn gi, tu tao nian ngh, ni th t cung cac di lchlch s- vn hoa lin quan n ng.Ho lu truyn kha nhiu chuyn kv c , nhn cach, nng lc, longthng dn, yu nc cua ng.

Trc tm long cua nhn dn,gii s hoc buc nhn lai mnh trongvic anh gia nhn vt lch s PhanThanh Gian. Nhiu ngi ly giairng: trc y, do t liu thiu thn,lai b chi phi bi t tng chin ugiai phong dn tc nn vic anh giaPhan Thanh Gian qua nng n. Bitbao cu hoi t ra cn c giai ap

mt cach thoa ang. Xa nay bannc la vinh thn ph gia ch co ainh Phan Thanh Gian ban nc rit t? ng mang t tng tht baichu ngha hay ng buc phai tranh

mt cuc chin u khng cn sc qun dn ta khoi mau? Nung t chc chin u th liu cothng li hay ri cung mt thanh nhNguyn Tri Phng, Hoang Diu Ha Ni sau o? mt Nam ky luctnh th ngi chu trach nhim chnhla triu nh nha Nguyn, ng ula T c, ch sao lai ht ti liln u mt ng gia a qua 70 tui,nhiu ln xin ngh hu nhng khngc chp nhn? V phng phap

s hoc, nu anh gia mt con ngima cha t ho vao hoan canh lchs cu th th liu co khach quan, cothu ly at tnh?...

Rt may, qua hai cuc hi thaokhoa hoc c t chc Vnh Longnm 1994 va TP HCM nm 2003,gii s hoc a chnh thc xoa cai anban nc, phan bi t quc cuaPhan Thanh Gian, va anh gia rngng la mt tr thc nng long yunc thng dn nhng cui i a

lm vao canh b tc, bi kch trongmt bi canh gian trun va authng cua t nc (GS Phan HuyL).

T s anh gia nay, u thang8/2008 tai Vn Thanh Miu VnhLong a din ra mt s kin rt co yngha: ln u tin chnh quyn nhanc a ng ra chu tr l tngnim Phan Thanh Gian nhn ngaygi ln th 141 cua cua ng. Sinhthi, nguyn Thu tng Vo Vn Kit

ha se v d l va se phung hinmt tng ng chn dung PhanThanh Gian. Nhng ng a t ngtra i trc o khng lu nn gia nhcThu tng a thc hin tron venli ha trn tai bui l.

Nhn vt lch s Phan ThanhGian c anh gia lai, c phuchi danh d khng ch la nim vuicua nhn dn Nam ky ma con lanim vui cua khng t ngi dnQuang Nam, a Nng, bi nh trna noi, ng vn co nhiu duyn ncung nh tng nng long vi t vangi x s nay.

Cu Phan Thanh Gian

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

22/77

T TRONG DI SAN

Trc ht la cht hom hnh khng c tnh, khng dung cng,toat ra mt cach t nhin qua nhng t ng mc mac; khngh trau chut chn tht n ngi nghe phai bt ci.Mt anh chang qua i si tnh a tr thanh "liu mang":

"Dao phay k c, mau khng mangCht th chu cht, bung nang anh khng bung"Mt c nang tht tha ca tin a git mnh "hu va" v kp thi

nhn ra "chn tng" i tng:"May khng chut na em lmKhoai lang kh xt lat em tng cao ly sm bn Tau"Co nhng ni nim tng t p u trong long, nhng cung co

khi ngi ta khng ngai ngn th l trc tip vi ban tnh:"Ti xa mnh hng cht cung auThuc bac trm khng manh, mt nhn nhau manh lin"Ho la nhng ngi lao ng chn cht, nn cung bay to tnh

cam vi nhau bng th khu ng thng ngay khng chng din,mau me, tuy vy, cai tnh trong o cung manh

lit va su sc.y la li tm s cua mt anh chang mhm khuya khot ln li i thm ngi yu:

"Thng em nn mi i mTe xung b rung t mm hng auMay t mm nn mi hng auPhai ma t cng t xa nhau phen nay"Chang tht tha cht phac, nhng ma cung co

chut ranh ma y ch? Cht hom hnh a toat ra tcai "tht tha ti nghip".

Nhng phn ln vn la s hom hnh mang tnhcht ua nghch. Mt chang trai a phong ai ni

nh ngi yu cua mnh bng cach so sanh v von traolng:"Vng cm ba ba con noVng em mt ba gi gio khng ln"Ni vn vng t tng i vao tn gic ngu khin chang tr

nn lu ln mt cach bun ci:"Phong loan trai chiu rng thnh

Anh ln qua ung cai gi, tng ban mnh, em i!"Nhng cai c ao la y ni nim o lai c bc l mt

cach hai hc:"Ti xa mnh ng tri nng ti noi maCanh ba ti noi sang, gia tra ti noi chiu"

Co mt chut phong ai lam cho li noi nghe hi kho tin!Nhng h g. Chang noi khng phai ct i tng tinnhng iu o la s tht ma ch ct cho nang thu hiu tm

HOM HNHTRONG CA DAO TNH YU NAM B

VN HINVIT NAM

22

S mc mac hn nhin t ng, cach th hin

dung d va ng nghnh gy nn nhng bt ng

thu v la cht hom hnh thng thy trong ca

dao tnh yu Nam b. o cung la biu hin tnh

cach c trng cua ngi dn ni y.

OAN TH THU VN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

23/77

VN HINVIT NAM

23

tnh si cua mnh. Nang bt ci cung c, ph rng"xao" cung c, min sao hiu rng mnh a phaingoa ngn ln n th mong ngi ta ro c longmnh.

Lai co mt chang trai ang thi ky tip cn i

tng, mun khen c nang xinh ep, d thng makho m li trc tip. tranh t ngt, s sang, changa ngh ra mt con ng vong him co:

"Tri xanh bng trng nhuy huynhi n ba ngoai e ma, ma e mnh d thng".Muc ch cui cung ch n gian la khen "mnh d

thng" ma chang a vong qua nm non bay nui. Btu t th gii t nhin - trong th gii t nhin lai btu t ng tri - tao hoa sinh ra nhng loai cy, hoaep e - ri mi bc qua th gii cua loai ngi -trong th gii loai ngi lai t hin tai ngc dong lchs bt u t t tin ng ba, ti th h cha me, riti nhn vt chnh - "mnh". Tht la nhiu kh, vong votam quc lam cho i tng hoan toan bt ng. Nhngli ng nghnh kia dn dt ti s hiu ky hao hcmun bit "chuyn g y", cho n khi cai kt cucthnh lnh xut hin lam cho c nang khng kp chng... Nhng ma no tht m ai, tht co duyn bit bao,nn du phai o mt, c hn cung vui long va khngth bung li trach moc anh chang kheo nnh!

Ngc lai, cung co nhng li to tnh kha tao bao, ssang, nhng hnh anh th lai ht sc ng nghnh, ddom:

"Con ch ngi da gc bngNo ku cai "qut", biu ng cho ri"Nhng ngi nghe cu "xui by" nay khng th

khng bt ci, con i tng xui by cung lm cungco th tng cho ngi xui co phn tr trao kia mt cainguyt dai.

Nhng cu ca dao hom hnh khng ch bt ln ttm trang ang vui, tran y hy vong, co khi "ru thuirut" ma ho vn ua. Nhng trc tr trong tnh yunhiu luc c trao lng hoa n giu ni nim cuangi trong cuc:

"Thac ba nm tht a thanh bun

u thai con chim nhan u nhanh tung ch em"Qua la "khi tnh thac xung tuyn ai cha tan",

nn chang lai quyt tm ch tip kip sau cho nkhi nao nn duyn nn n. Kin nhn n th la cung!

Khi chang trai c gng n ht cach vn khng cic ngi mnh yu, khng bit trut gin vao u,ben li cho mt nhn vt tng tng:

"Qut ng t cai trotng nhay tot ln ngon cy bnBiu ng se mi ch nm bay ln, ng hng se"Thai quyt lit trong tnh yu lm luc c th

hin y n tng. Anh chang hay c nang trong cuca dao di y a xem cai cht nhe nh lng hng.Tha cht con hn la le ban!

"Chng tha ln xung ging cai "chum"Cht ngum ri iSng chi y chu ch m ciLoan xa phng cach bit ng ngi vi ai?"Co chang trai th quyt tm em tui thanh xun

gi vao ca Pht:"Nu ma khng ly ng emAnh v ong ca cai rem i tu"Chang va mun to long mnh va mun th long

ngi yu. Va c nang cung to ra quyt tm khngkem. Chang i n u nang theo n o thachthc cung s phn:

"Tu u cho em tu cungMay ra thanh Pht th chung mt chua"Bng cu ua d dom cua mnh, c nang a lam

nhe hn tm nghim trong cua vn trong t tng

anh chang va cung hoa giai tm t lo u, phin muncua chang - "Co g ang bi quan n th? Cai chnh laem vn gi vng lp trng" - ng thi cung hamthm chut ch giu - "Ma co chc la tu c khngy?".

Khi yu, nhiu c gai cung manh dan bay to tnhcam cua mnh khng kem cac chang trai.

"Phai chi ct rut ng au em ct rut em trao anh mang v"Khng tic ca thn th, sinh mang cua mnh, nhng

c gai ch... s au, tht la mt cai s y n tnh rtang yu. Hay khi chang trai mun liu mnh chng

to tnh yu, nhng cung lai "nhat gan" n bt ci:"Ga duyn chng ng hi nayTi cheo ghe ra sng cai, nc ln y...

ti cheo v"Tinh nghch, hom hnh nhng luc ua vui va ca

nhng khi tht vong, o la vu kh tinh thn cua ngilao ng chng choi nhng khc nghit cua hoancanh. Nhng chang trai, c gai t phng Nam alu lai trong li ca cu hat ca tm hn yu i, hamsng, hn nhin cua ho trn con ng khai m vungt mi cua qu hng tip ni qua bao th h - o latinh thn phong khoang, linh hoat, day dan ng bin

cua nhng con ngi "Ra i gp vt cung lua; Gpduyn cung kt, gp chua cung tu"...(Tap ch Tai Hoa Tre)

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

24/77

VN HINVIT NAM

24

Nhng nm thang trong ai o, ta cn tnh gicnn s ca mng m thip ngu. Ch chp mtmt ty thi, co khi v, gic tran. Hungna la cai t tng! ng ch L Dun bao: Nhiungi, hai ngi, mt ngi, ca nhn la i tp th.Nhng nm y khng co tp th, nhiu ngi th mtmang, nn co khi ta canh giac ch co hai ngi, luc tr

troi mt ngi. T Hu mi vit: m cui nm ringmt ngon en th a co nhiu ngi khng mun coring va mt y. Con ngi ta thch no gia i hnhng i, tp oan, hn th lai la i -hnh-ang-chin-u, va tp- oan-ang-san-xut. Ta a no thng, hanh ng, lao ng vi tt ca y ch, reo ho, vtay m p, va ta ngai no khi tnh lng, khi xuc cam.Co xuc cam th cung la xuc cam phn khi, ch hay chicai xuc cam bun! i, T i, th ma T lai cung ccau bun:

Ta trut linh hn gia luc yGio su v han nut trong cy

Con em sao chng hay g caTa khng hay, hoc la khng mun hay, khng

dam hay. Ta khng hay rng con ngi gm cac vn xa hi lch s ma ta quan tm trc tin la rt ung,lai con mi con ngi co mt thn phn, mt cuc iring... Trm nm trong coi ngi ta, hu tai th, taicoi th nay th khng phai ch sinh kh, bnh kh, laokh, t kh ma con khng tin nn kh. Kh v t ban,va tt cung cua chu ngha t ban la chu ngha quc,la ntrn o. Nhng ch bit tng hoa cac quan hxa hi th khng hiu Mac. Mac bao: Cai g thuc vngi, vi ti u khng xa la. Th ma T yu, Tau, T bnh tt, T trong c n, T i din cungcai cht, lai xa la vi ta ? Thao nao Aragon hoi: Trm

nm sau ngi ta co bit Baudelaire khng nh. Vang ni cau: Nu ngi ta khng bit Baudelaire thcn coc g bit n ngi ta.

Tr lai vn con ngi mt t. V noi g th noi, y th vn nao, cung la chuyn v no y thi. Mtquyn sach ni ting trn th gii tn la Ngi, kecha ai bit y. C nhin la bit, nhng mi vong

ngoai. Nhn ngoai noi lin mt cuc. Nhng ma no comt cu. Khoa hoc bao no la hai ghep lai. Anna de

T TRONG DI SAN

Han Mc T

ANH LA AI?CH LAN VINDu la ke hu sinh (kem Han Mac T 8 tui) nhng nha th Ch Lan Vin vn la ban thn cuanha th Han Mac T trong nhom th Ban Thanh T Hu (gm Quach Tn - Han Mac T -

Yn Lan - Ch Lan Vin) Bnh nh nhng nm trc Cach mang thang Tam. V vy, khng

co g la khi Ch Lan Vin la mt trong nhng ngi thu hiu nht tai nng va thi phap Han

Mac T. VHVN xin gii thiu bai vit cua nha th Ch Lan Vin v nha th Han Mac T, ngi

ban va bc an anh cua ng, thin tai th Vit c coi la b n nht th ky 20.

Han Mc T va trng Tranh: Duy Ninh

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

25/77

VN HINVIT NAM

25

Noailles th bao no la v s Coeur Innombrable nakia. C nhn la ni tm. Noi Cao Ba Nha tm thytrong mt mnh bay tam bit ly ngha la vn khngphai la mt. ngi, di no con co no, bn canh nolai co no, ng sau no con co no (ma no ng yu tinh).

Bong ai theo doi bong mnhBong nang yu tinhNu ci nh ting vpha lHay i su va th T, vao mt t bao cua th Anh

mt chut. Gn nm mi nm nay, ta a ng g nAnh u. Khng kheo th y la dp u tin mt. Vvn mnh va ai, mt mnh hay hai mnh o, co lucT vit:

Lua tri ai dt vi ai cngAi tha chim bay n Quang HanKa ai ganh mau i trn tuytVa mt bai khacAi i lng lng trn lan ncVi lai ai ngi kht canh tiMa sao ngm cng th y mingKhng noi khng rng nn ca hiLhomme cet inconnu, ngi, cai ke b mt ta cha

bit ht y ri y. Han Mc T a k cho Quach Tn,Quach Tn a vit ln trn bao. Va y la mt hintng rt tht. Mt m khuya vng, mt mnh T conngi ngm trng trn b. Bng Anh thy co ai o ngikht rt bn anh. Ri t ngi o lai hin ra ngi na.Ri bin i. Ri thy mt b ng lai nh tuyt. Trn

b co mt ngi vam v mc ao lng ganh hai thungthic chay bng bng. T hai thung tung toe ra nhngmau la mau. T hoang s chay v nha.

Rainer Maria Rilke, thi hao Tip va cua ca th kynay, khi vit Bi ca uy-n (Elegie de Duino) a chuthch: oc bi mt ke v hnh. Hoang Trung Thngnm ngoai bao ti: Mnh ung ru nhiu nn bbnh huyn tng, mnh nghe ai noi trong quat may(Xin noi la anh vn c vit nh thng, hay nhthng). Bnh tm thn, ta vi kt lun. Va a nocho cac nha y hoc, phn tm hoc. Hay dng lai a. Tinh n mt v du ma cac nha hin tng lun

Husserl hay nhc. Co mt bnh nhn nghe ting noi

kiu y. Bac s khng tin. Ngi bnh cau: Tin haykhng mc ng, nhng ro rang ti nghe thy. Cac vkch vit v Jeanne dAre cua Phap u co loai vic nAnh hung nghe nh trn. Mc k y hoc, v th tahay th m xa n hin tng y. No la g? V T

au yu chng! Khng, theo ti chnh la Anh rt khoe,cai hn th Anh rt khoe. Cha la c n, cha la h v,cha la cai cht dp dn trong phong bnh, va giam trng nay mun thu tiu Anh ma khng c.Anh la Mt. No mun zero hoa anh, h v hoa Anhcho khng con du vt. Nhng Anh u co chu thua.Anh hoa hai, hoa ba, mnh ngi canh mnh, hn thmnh lai vam v ra, n nang ln, ganh chay, ganh caiganh mau i mnh, chay trn cai b tham kch cua imnh. Cung la mt cach i choi! Hn gp trm ln caiphng phap ngm bong mnh di ging cuaNarsisse n heo mon, huy dit i khng con tn tai kip Ngi.

Nu ta hiu cho s i pho y cua T th hn Anhcha co g hn ma, bong quy, hay la cai linh hn cuaChua thi vao, trong t set la ta: Ta khac hn rangoai ca ming. Hn, o la san phm cua Anh taora. Tao ra, lai con dt no i chi na: Dt hn i rongra mt m nay. Anh co ban. Han Mc T khng conthu ng la san phm trong ban tay Thng , tanh, Anh a chu ng, ong vai Thng hi phamthng y, nhng vui ch, c n ch. Khac hnra, cho hn cao vng ln mun trng bng Ming,

cai c quan s dung Li, Ngn ng, Anh lai con khacra nhan sc, ngi yu:Ca ming ta la trng la trngCa long ta v s gai hng nhanTa nha ra y mt NangCho my lng l cho nc ngt ngyVa bng dng t th, ti nh n khoa hoc, n

nha khoa hoc v ai cua nhn loai Einstein. ng noi:Cai iu ep nht ma ta co th cam giac c chnhla cai kha canh huyn b cua cuc i. o la tnh camsu xa trong ni cua ngh thut va khoa hoc tht s.Nha khoa hoc tht s tng i yu s diu huyn va

nui a tre y trong ni, th sao ta, nha vn ngh conM Han Mc T Gnh Rang, Quy Nhn Vn hoa trong khu m

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

26/77

VN HINVIT NAM

26

bp bnh lai mun tuyt i ch yu cai g mt la mt,hai la hai ro rang, ch khng th mt vn la hai c?

Ti a co mt kt lun ky cuc, ngc i na. Hnhnh trc cach mang, ca nc au thng, ma thmmt giot au thng cua T th thuyn au thng ta

nng qua, va chm vao b au thng mt! Ca cuci trong vong n l, th cai huyn diu cn thit, cnkp nht luc y la pha cai vong y giai phong mnh,ch huyn diu, diu huyn ln bn sng Ngn gitlua chi, nc bin thanh trng trng ra nc th lathoat ly nguy him... y, nhng by gi, by gi thkhac. Thp van hung binh cua ta a quet sach cac th quc n y. Ta quyn lc, ta oai hung ma bt tailai khng nghe ting khoc kia, khep mt lai khngnhn s diu huyn kia th nguy him! Bit u ung ch la s t tin sc khoe mnh, sc lc mnh,ma ri chu quan, ma ri lanh am, ma ri v tm, mari quan liu... va cui ng la s x cng ng machbao tan. Con mt chp chp ngac nhin, con mtlong lanh khoc cn lm ch. Ch phai u ch cocon mt tnh thc, tnh tao, canh giac, trng trng.Nha tiu thuyt ln Lin X, Bndarev noi v s mangcua nha vn la: bng nhng dy thn kinh loi trn, hocam nhn ni au cua nhng ngi khac va truyncho ng loai nhng tn hiu v s khn cung phaicu giup nhau. Tn hiu S.O.S cua T khng phai chcu Han Mc T ! Cht ri, Anh cn g! Cu chung tay ch. Ngi di vc su vn cu ke trn b.

Cu ta khoi s cht cng day da, giam sut xuc cam,

giam sut nhn tnh, nhn tnh... ng s no lam cho tathoat ly. oc i, ban se thy no lam cho ta thoa t chkhng thoat ly, ta thanh thoat, , phai y, no co tacdung ty ra va thanh loc.

Co nhiu ng nhn cho n nay v T. Rng Anh

la ting noi cua tn giao, cua Thin Chua giao. Co thcung cha sao! Cac nc xa hi chu ngha chu u,ng u la Lin X, khi tip thu di san cua qua khth ba phn t cac tac phm xa la cua nhng nha vnhay noi n Thng . Va ta cha tip thu th cac nhas, s t na, i Ly, Trn o sao? C nhin la HanMc T yu Chua, ngun ng vin ln, v cung lnvi Anh trong bc ngt ngheo. Nhng khi Anh vitbai Thanh n ng trinh Maria:

Cho ti dng li cam ta pho nguyCn lm luy va trai qua di th la Anh va vit

cho me trn tri va vit cho Me Anh di t. Me i,con sp cht nay mai. Con khng s cht me a. Nhngngh rng con phai ri bo me, con au long qua. Tinh cai li th y. T la ngi con rt co hiu. T cungtng v ch L trong bai vn xui tuyt vi nh thuytinh Chi gia mua trng: ch thanh thoat tinh khi,uy nguy va ti tt nh pho tng c ba Maria.Chuyn di t thanh ra chuyn trn tri. Mt ngicng giao chnh tng khng th vit: i ch co mthanh phuc lam chi co hai canh Tnh va Nit ban.Ln cao trn Thng thanh kh, T t gp thin thnma hay gp cac nang tin ang tm Va i mi biu

l ht xun tnh. ng a Anh ln cao, nhng cungxin ng li dung Freud li dung phn tm hoc, haAnh xung mt nha th xac tht. Chnh th tuc tronganh, cai sc nng cua s sng co hn va co thn th ya nu Anh lai, khng cho Anh t dy bay vut vao coiSiu hnh. Va chng anh th ch u co tuc ! Khi tathch Day day sn uc mt toa thin nhin cuaNguyn Du, ta phai thch ka bong nguyt trntrung tm cua Anh. Cha le c H Xun Hng coquyn ma bong trng Anh th b cm!

Cung khng nn np sau lng cua Heiddeger, noiAnh la nha th cua v vong thi gian, con ngi b

cun hut vao h v, vao coi cht. Ai ma cha la nha thcua thi gian, v ai ma khng b cun hut trong dongsng m thm hay chay xit o? Nhng ngc icha, Han Mc T lai bc vao khng gian y:

... Chp tay ti lay ca min khng gian

...Van lay khng gian xoa nhng ngayBn khon cua Anh khng phai la luc nao, ma

u:Ti vn con y hay u?Ai em ti bo di tri su?Con H V, con s cht? Bit mnh ang cht, se

cht, th ma:

Ta i bt nng ngng nng reo nng chayTrn song canh, song la trn song ao c g ma ohy hy

T TRONG DI SAN

Canh trong kch 100 phut cui cua Han Mc T

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

27/77

VN HINVIT NAM

27

Ta rnh nghe nim y bng khung trong gio langVi la hi th nng nan cua tui th ngyHi nhng ngi ang sng, ang tha sc sng,

ang di dao sinh lc nh chung ta, co lam cdm cu nh vy khng?

Van tu, bay i, nng rp triTung h nng, ma bay i, u bit Anh khng ngvao hang cac cu gia ang sp hang lu khu ch gi baot. Ka Anh ang chay reo trong sn, trong nng ngoaikia! "Bay i, nng.

Ai o bao Ngi ta khng giai thch mt ngiang gin (hay ang in th cung th), ngi ta hiuAnh ta thi. Co khi ch hiu cung cha u. Phai cam.Dung y thc giai thch, hiu cha c th phaihuy ng cai vn ling tim thc, kinh nghim, trcgiac, ky nim... ma bao trum cam mt cai xem sao.

Trng, trng trng la trng, trng, trngTh la tn cung cua s d hiu ri, co g, con g

giai thch na? y th nhng cam cho c cai nhpiu tng, tng, tng, nh ting trng cham vao tmhn, tng, tng, tng nh cai ngn vang cua tm hnkhng dt, th la lai b mt, lai huyn diu ri! ocHan Mc T la nh vy. Co khi oc tng cu, tng y,cm tng b phn ln ta khng hiu. Nhng ao i, ocmt hi ca bai, cho no cun ta i trong dong chaycua no, cam cho ht cai hn, cai kh lc, cai khng kh,cai nhp iu toan bai, vng toan bai, th ta lai ngra. Cai rung ng nh cam toan bai giup ta quay lai

hiu c tng ch, tng cu, tng b phn. B truykch bi cai cht, T hi ha, dn dp, sang tao ch uco lam vn! Anh trut i mnh, long mnh tng trn,tng hi ch u co ngi iu khc, cham tr tngcu, tng ch. Ta phai hiu Anh khng phai tng cutng ch ma phai tng hi. Cac nha th khac ta tmhiu, ri lam quen, quen cho n thuc, cang thuc,nhp tm ta cang kham pha ra va yu ho. Nhng viHan Mc T co khi lai c phai yu Anh trc, thucAnh trc, nh th ta quen vi nhng ky, nhng siu,nhng in, nhng dai, nhng iu ta khng nghe:

Ngi lng nghe, lng nghe trong ay ging

Ting vang ri chm lm xung h vthy c cac mau ta khng thy:...Cht ri, xim ao trng nh tinh... Bong em chn ch trong bao nhiu mauAnh co nhng tm nhn ta cha quen thuc:Anh ng cach xa hang th giiLng nhn trong mng ming em ciMc nhng th ta t mc:Ao ta rach ri tri khng vaSut bn mua trng mc vai trngCho n lng thc cua Anh cung khac:Gio trng co sn lam sao nTa hay cho ta cun i trong dong nhac, cai nhac

mi nghe cha hiu no noi g, ch cam c no ru ta,nhng ng st rut, son (m thanh) i trc va sens

(y ngha) se ln theo sau, ln theo sau, ng st rut.Sang chi thi, sang chi thi, ma aiThu y ri! Bc ln cu thcSao vang ri y trn song ncng nga tay ma hng mau tri sa

Ri lai chi vi nay bong trng la gio phiu diu nay t th vang vo dm d hat l i taBeethoven bao rt ung: m nhac la mt s thin

khai cao hn moi khn ngoan, moi trit hoc. chocai nhac dai dai cua oan th nay ru ta, nghe nhngmau kia, sao tri kia, t th kia, giot l no, bng dngta thy loe ra nh c khn ra, c thin khai vanhn ra rng: Han Mc T y ri. Mau ra sau, chivi va vang vo, phiu phiu trng gio va hat l dmd.

Cai cu truc nghch ly cua Han Mc T ! Hn trangl cua Anh y, ma tham kch i Anh y. Hiu ri.

ka, by gi i din vi b ng, trn im caoGanh Rang, m T bng dng ngi choi. Cach khngxa m Tr, lu ai cua mt tn vua nha Nguyn gn oang lui tan. Nguyn Trong Tr la T u co thanhn th vua y. Du c cc n my, T vn tin caingi sang tao cua mnh, Anh mi la vua ch.

Ta i tm mng tm xunGp vua nha Nguyn bay trn myRu nng ung vao th say

Rc r nh mt v vua:y mnh lm m nhng hao quangNgha la anh khng chp nhn s huy dit, s cat

bui, tro bui hoa Anh nh li nguyn rua: T cat buimi tr v cat bui. Ngha la anh tin sc sang tao bantay thi s ke ln trng cua Anh. ng thi tin chungti se anh gia ung tai nng siu y.

Ganh Ranh... Quy Nhn... ti nh lai bao nhiuhnh anh, ky nim mt thi. Nh Anh, nh khng khgia nh Anh, bac gai thn sinh ra anh, ch L... Nhnhng ngi ban gn xa a dnh lu n T, bao boc,um boc ly Anh - Quach Tn, Trn Thanh ch,

Trong Qu (Thanh Ngh by gi), Trong Min, BchKh, Yn Lan, Hoang Dip, Nguyn Vit Lam, v.v...Nh tn nhng ngi con gai tng i qua hay laitrong i anh, co ngi la bong hnh, co ngi ch lacai tn thi. Anh cha gp mt: Hoang Cuc, MngCm, Mai nh, Thng Thng va cai tn:

Ta ch Ngoc trn tau chuiSng cung thim gio chng thiNhng la cha, nh nht vn la ti nh chu Hanh,

cu be co tn ma hoa v danh, nhng ma bn nm tricu vn hang ngay chm soc, em cm cho T. GpHanh luc nao cung thy Hanh ci! Qua chu y n triky, tri m ma qun ngi n nhn nay i la mt iukhng phai u, hi cac sach sau nay v Han Mc T.

Vin Tnh Vin, 2-9-1987

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

28/77

VN HINVIT NAM

28

T TRONG DI SAN

CUC I VA NGH THUTPhn ng chung ta nhng hoa

s cng chc nc mnh u sng,lam vic trong cuc i mong choan lanh tt ep. Tac phm lam rac chp nhn ngay, c trinlam, may th c mua, co danh vva tin cua nho nho u hanhdin, bay c phong tranh ring,co cun sach quang cao, vai ba baivit ca tung la sung sng lm

ri... Nhng khat vong va tm lycng chc mt i dp tt nhng

cn m sang tao vn bao gi cungnhoc nhn va cn nhiu can am...Mt thi dai lu chung ta a

sng nh th, hoan canh sngkhc nghit nh th: cm ao, ssn soc ti ngh thut, dn trtrong mt nc ngheo, ma tt calai danh cho tin tuyn, chinthng chin trng. NguynSang vt ca sng va ve nh baohoa s cung thi: 10m2 nha, bpkim xng ve, thiu sn, but.Quanh nm khoac ao bng xam xt

va chic mu cu sn xum xup trnu ngay ca luc nm ngu. ng lamt ke bt hanh, c n c ctheo ca ngha en va ngha bong cav thn phn va ngh thut.

Me gia mt mnh lai minNam luc cht khng h gp mt.Hai ln ly v: ln u i khangchin Vit Bc, c ta (ngiPhap) bo v nc. Ln hai la chThuy, thiu n Ha Ni hin lanh,xinh xn bo ng ra i sau ngaythng nht tai Sai Gon do bnh

CAI VUICUA TAC PHMHOANG NH TAI

Cai vui cua tac phm ch nm bn ngoai, thc t cai au kh trong qua trnh no vnnm bn trong

(Nguyn Sang)Chn dung t hoa

Kt nap ang in Bin Phu

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

29/77

VN HINVIT NAM

29

him ngheo. Ngi ma ng htmc yu thng cung la mt matln lao nht. Cuc i b tc vtinh thn, vt cht trong cuc sngc c tr thanh bnh tng, chttrong nhng chen ru rm, quancoc ven ng ni qu hngmin Nam. Nm m ng yn nghgn me gia, nm canh ngi vcon rt tre c mt mc yuthng, knh trong ng ngay t lucgp mt, ti luc qua i.

Chung ta a sng dai ngaytrong mt khng kh ngh thutkhc nghit, cach nhn hin thc

hep hoi, thi ky u tr cua nghthut theo phng phap ta chntm thng, du nhp.

Lam sao ma chu ni cach vecy tre cua Nguyn Sang trong bcsn mai Ngh tra ma ng ckhng khng bao rng Anh ve treth nay th la tre my ngh cua horung ca. Trong khi chung ta cao con mt nhn m phong, minhhoa th ng ln ting - Nghthut co thin nhin, thin nhinkhng co ngh thut. Nhng binhnh qua quyt tao bao trong bcsn mai Kt nap ang in Binco ln a tranh lng ly nay b kengu dt ly inh st rach ln mttranh. Ho khng chu c ch

nay ve thiu cy ai ra hoa, chkhac, ng rung ct ngang chla net ve thiu hai chiu khng

gian nh trong thc a. Bc kittac nhiu nm b bin thanhging nm, ri bong ban va inhst... lam vic! Ban tay ke vit bainay, hai mi nm trc a auxot sa lai nhng vt inh ngangdoc tan bao kia, luc Bao tang Mythut Vit Nam ngh tac giachep lai, c cung lu gi.

Mt ln, nhom hoa s tre nthm ng, mang vu tru bc snmai ln cui cung d trin lamquc t tai Ha Ni, hy vong cgiai anh se khao ung ca ph.Nguyn Sang ang m, nm dai

trn ging, chua chat noi rng:Anh co bao gi c giai thngu!.

Thng nht

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

30/77

VN HINVIT NAM

30

T TRONG DI SANTi a nhn thy ngi an ng

vi b mt gia nua, heo ua y mmt khoc nc n trc bat cm,i ua va tm anh ngi v. Bcchn va anh mt tn ngn nhn

mt a tre lm chm trn he ph.Hanh phuc a khng bao gi mmci cung ng, con vinh quang xa vi ng nao co ngh... Co g anui ng u ngoai ru. Ru giupng thoang nh v mt thi trai treni chin trn ngay xa vi tmhuy hiu chin s in Bin kynim. Ru giup ng qun lang,giup ng v cam, sm gp laingi ma ng yu du mt ninao xa lm...

Thanh cng cua mt danh hoai sng ngi hoa s du lm

canh ngheo tung kit xac, ban nha ve hay ngt ngng nha lu xehi do... Ban tranh. Lau ca khnngoan hay am m, in loan. Bnhng ke ng thi rung bo hayh hoan ln la mt tai nng! Kedung ng tin va danh v anh bong tac phm va tn tui mnhtht m cung chng lam ai xao

ng, ban n, nu tac phm cuaho tm thng te nhat, chngong gop g cho nn my thut,chng anh hng ti ai - v nhngg ho co, thin ha nhiu ngi con

xut sc hn.Nguyn Sang la mt nhn cachln, ng khng bn tm nnhng phu phim bn ngoai tacphm. La hoa s cua cach mang vakhang chin, tm huyt taichin tranh cach mang. T bc sndu u tin Ch Bo m mau Vit Bc ti bc sn mai cui cungThanh nin thanh ng Nam B.Bc tranh Kt nap ang inBin Phu sn mai ve 1963 a ngln v tr hang u cua hi hoacach mang Vit Nam.

Lam sao qun c nhn vtnng dn, ngi lnh Cu H, cnma m ky nim chin khu.Nhng chin hao la mau vikhun mt ngi lnh quyt tm.Thanh nin, sinh vin trn chintrng ng ph i din vihong sung ke thu. Cng thngnghet th, bi hung vn tran y

nhn tnh, cht tao hnh tht ep.Nhng thiu n xinh ti i trongm H Gm hay nhng cachiu manh me, du dang Trongvn, Chai toc, trn nhng tm

sn mai lng ly.Nguyn Sang xut sc mangtranh chn dung vn ngh s nhT Hoai, Nguyn Tun, ban be,nhng thiu n xinh ep co imt m to, trong treo nhn thngvao cuc i. Em be i mu rm,tui vai kim thi an bom i hoc.Nguyn Sang la hoa s ve chndung thanh at nht cua hi hoahin ai. Nhiu bc ni ting: BaLm, Ba Thanh Thuy, C c, BaVng, Em ti... Hai bc chndung t hoa tuyt vi cua ng ycam xuc va linh hn.

Nguyn Sang thch ve meo,ng la vua meo. Hang trm meoky tn Nguyn Sang ang tnh te,u ym n ua bn nhau trn nnlua, giy o, sn du, trn voc snmai tng bng, khoang at.Nhng tac phm cua ng co mt nhiu nc trn th gii.

Trong vn

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

31/77

VN HINVIT NAM

31

ng la hoa s co t tng, giaiquyt vn xa hi ln lao gaycn rt nhun nhuyn lay ng.Nhng b cuc b th cao tay,nhng nhn vt cng cap, tnh

cam. Hnh hoa hin ai, maunguyn sc ong anh nh tranh dngian. Ngh thut cua ng gian d.Khng kh khan, hao nhoang saorng bi u oc lun vn ng(li cua ng) con tim thanh thcyu thng, tai nng tri phu binao, a dang va quyn ru.

Nguyn Sang la mt thuyntrng, t tin, can am, thch thamhim. Dong mau Nam B k chi bao t. Trn ai dng mnhmng nhiu con song la, chn triChu u xa lc, cung vi Nguyn

T Nghim, Nguyn Tin Chung,Bui Xun Phai, bao gi ng cungkp quay v vi dong sng Hng

qu hng, em be nha qu tocbuc ui ga, nhng vt trongm hi, anh Tu, anh Phng haychu cho a cng lang, tip sc hith cua nghn nm dn tc trong

tranh lang H, cham khc nhlang mc mac, th ngy...Va trnnn tri m ao khoi sng, ng cocng ln trong vic be mt bcngot ngn ng cho nn hi hoami chung ta... (Thai Ba Vn).

Bi ng la hoa s 100%, ke lhanh co ly tng, dn thn khngmt moi cho ngh thut. Bc snmai ng ve lin ngay m, cn stret qut nga trn gia ve. Bc sndu Thanh Giong (Knh tng me)va tnh cam hoa s trong mi nmtri, hang chuc ln xoa bo. Hoa sva ngi mu ve xong tm toanday ln nh tm chn chin. o lasc lao ng cua mt bc thy,khng bt chc ai, khng gp laimnh, nghim tuc, kho tnh. Cngcuc kim tm la khng bao gi ktthuc.

Thanh cng cua Nguyn Sangkhi tip xuc vi chu ngha hin ai

ma Picats thin tai la ai dintrong tac phm cua mnh ng vnsuy ngh va nhn lai c bngtm hn va con mt ngi VitNam. Vi ng, o la iu sngcht vi hoa s s nay nu co mngvin du. Chnh th no hin ai,dn gian, gn gui quen thuc vicng ng. Ke hiu bit ln ngibnh dn u yu mn, thch thu.

Nguyn Sang tng ve tem, vegiy bac Vit Bc, tranh c ng,

minh hoa sach bao, ve ba nhac bm (sau ngay thng nht) cao. Nhng tac phm c lp tbt mau, lua, tranh, khc g, phnmau, sn du, sn mau ma ngonan ng nao cung sanh soi ca.

Gic t lang ti, Thanh Giong,Thiu n va hoa sen, Tnh cam hoasla nhng sn du kh ln v tainng, t tng. Net but dao datnhe nhang, mau sc lng ly mvang. Nhng bc chn dung ta ca

tnh va tm hn khac nhau vihnh hoa bc thy, but phap iuluyn, mau sc sang trong.

Nguyn Sang, Nguyn TNghim, Nguyn Gia Tr la nhngcy ai thu sn mai Vit Nam. Tacphm cua ho lam rang r mt nnmy thut. Nguyn Gia Tr a sn

mai n nh cao nhng canh thntin mng ao, vang son cung nhai cac tng lp th dn thNguyn Sang y sn mai ti nhcao khac vi tng lp i thngcn lao, canh bi hung chin trn,xung t manh me cua cuc snghin ai. ng b sung vao sn mai bang mau vang, xanh, dip luc,cach din ta phong phu, gn nhv tn. Nhng tac phm hoanhtrang thanh cng nht cua NguynSang nm sn mai va y la cnggop y ky diu cho hi hoa: v chtliu va danh ting.

Nguyn Sang la mt ngisang tao, mi tac phm cua ng lamt cuc vt va hoa thn mtnhoc. Hm nay ve nh hm quath be but i (li cua ng) cucchay ua kit sc ti nhng bn bv nh cua phai ep. Cuc kimtm m mai qun nm thang,

ngheo oi, thit thoi va bt hanh.Sc manh cua nim vui sng matac phm tra lai, nim an ui, h trv tn y tht ln lao nhNietzsche, nha trit hoc ngi ctng vit: Sang tao la s giai thoatthnh thang khoi kh au, s baybng cua cuc i. Nguyn Sangla mt vung mo, nhng va qungkhng l thin, khng d ao bi,khi c thy lai cho ta sng st,bt ng lin tip. Nng lng cc

manh, tr lng di dao. Nhngvung qung tng tng lp lp, achiu, a din long lanh...

o la vung a quy thu HaNi thang 7 - 1984 - Trin lam utin cung la li chao vnh bit. ola toan b i ng su tp ctrn ca nc ven ven hn 100 tacphm trng bay tai Bao tang mythut Vit Nam:

- Tng bng, sung sng, hah... man nhan. o la tt ca nhng

cai vui cua tac phm ng co sau 65nm 4 thang trn mt t, traotng moi ngi.

C gai

Meo

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

32/77

VN HINVIT NAM

32

T TRONG DI SAN

Trong s cac cu hoc sinhtrng Bonnal, Hai Phonghi nhng nm 20 cua th

ky trc, co le Th L la ngithanh danh sm nht. Tt nghip bc Thanh chung nm 1928 khiva tron 21 tui, chang bach dinth sinh thi tip vao trng Caong My thut nhng ch hoc mtnm th bo. ri tm n thi cavi nhng thi phm khng vng bui trn lam m long bao ngiyu cai ep thoat tuc. ri nnm 1934, khi mi 27 tui, a tlp cho mnh mt thng hiu

trn bao gii: L Ta, ngi gichuyn muc th ni ting sanh soitrn Phong hoa, c quan cua Tlc vn oan...

D hiu v sao thy giaoNguyn Hu Tao lai t hao vngi tro cng nay cua mnh nth. Mt ngay cui nm 1934, khila hoc tro an em hoi chuynthy v bc an anh Nguyn ThL, tc Th L, rng trc ythy co oan c tng lai sanlan cua chang khng, th thy achng ngai ngn tra li: Co ch,thy a nhn thy ngay thin bm

cua tro L, cung nh tro Hin, cacanh y chu hoc lm, hoc gioi lm(Hin la Vu Vn Hin, cung la cuhoc tro Bonnal, v sau tr thanhlut s ni ting, co chn trong nicac Trn Trong Kim).

Trong s nhng tro n huchuyn thy Tao hm y, co chati - nha vn Nguyn Huy Tngtng lai. Cha ti sinh nm 1912,thua Th L nm tui; tt nghipThanh chung nm 1932, sau ThL bn nm. Bn, nm nm trongcuc i ngi ta khng phai lanhiu, nhng vao thi im o,cha ti con kem ng Th L vnhiu phng din. Nm 1934, khiTh L a la mt nha th, mt nha

bao co tn tui, th cha ti con lamt ngi v danh trong bongti (ch dung cua chnh ng); khiTh L a la ngi cm cn naymc trn thi an, th cha ti conang tp lam th hong d thi baoPhong hoa ni thi s la mt chusoai. T o n u nhng nm40, cha ti vn thng hay tr itr lai y nh tm n Th L nh ng oc th ch bao cho, hoc,

nu c, nh thi s vit ta chotp th Nht im linh ai ngang khao khat xut ban. Ch nkhi chuyn hn sang vit kch vatiu thuyt, cha ti mi qun ic ni am anh Th L. Th ring gia nhp Vn hoa cu quc,quyt em ngoi but phung s choly tng ma ng giac ng, vi mtnh hng dt khoat dn tc,ai chung, khoa hoc. ng chngcon vng bn vi nhng vn th

thoat tuc, cua mnh cung nh cuangi, du chung co sc cam dn th nao...

TH L - SONG KIM - NGUYN HUY TNGVA TNH YU KCH

B ba: Song Kim - Nguyn Huy Tng - Th L

NGUYN HUY THNG

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 12 nm 2008

33/77

VN HINVIT NAM

33

Cach mang thang Tam thanhcng. Sau nhng may mo lungtung ban u, ch t thang sau chati a co v kch Bc Sn, ccng din trn sn khu Nha hat

ln thu u thang 4-1946.Thanh cng cua m din a cogia tr khch l rt nhiu, khngnhng cho cng chung ang oihoi nhng tac phm sn khuxng ang vi nn c lp agianh c, ma trc ht la chochnh cha ti, ngi co trachnhim cung cac ng ch cua mnhxy dng mt nn vn hoc nghthut mi. Chc chn ng a rt thao khi oc nhng li khen cuacng lun, ai loai nh v kchBc Sn co th xng ang la mtchm manh, canh tnh cho nhngai con nghi ng kch cach mang,hay Kch Bc Sn la mt v sangtac... Bc Sn la mt v kch cachmang ma khng co tnh cach tuyntruyn...

Tuy nhin, cha ti la mt nhavn co u t cht ngh s bitnghi ng moi hao quang; ng c

bit chu trong y kin cua giichuyn mn, hoc ch t, cuanhng ngi thc s co tri thc vaoc ph phan. Nht ky nhng ngaynay cua ng con ghi lai cu noikhay rt au cua mt tr thc banng, bac s Pham Ngoc Khu:Mt thng b giam mun cho nocht ch vic cho no oc bao mttrn(nht ky 24-5-1946). Th nn,du a co Bc Sn ni nh am,ng vn cam thy trn trn khi

cha ro thai cua nhng nhavn, nha hoat ng sn khungoai oan th. Khng bit co phaido t ky am th khng, nhng rorang nht ky cua ng ngay 17-7-1946 co mt cu kha t ti: Camthy s khinh b ngm ngm trongnhng phe: Tun, Th L, ChuNgoc. Luc nay, Th L va cungban kch Anh Vu vi nhng ngi ban ch ct Nguyn Xun Khoat,Bui Cng Ky, Vn Chung... va

ngi ban i Song Kim tr v HaNi sau chuyn lu din khp cactnh t Ha Ni n Quy Nhn.

Nhp vao khng kh cach mangtng bng thu , oan kch amau chong xy dng kch muc chonhng thang ngay ti. Trong s oco v Tham cua Lu Quang

Thun. Mt ngay cui thang 7, chati c ao din Th L mi nnha Minh c hop ban v vicdin v nay. Trai vi e ngai banu cua cha ti, ng a gy ccam tnh; thm ch co ngi concho rng ng a hoan toan dambo cai cu, y noi v v Bc Sn cuang. Co th noi t y bt u scng tac cam ng gia hai gngmt cua sn khu kch noi VitNam hi u nhng nm cachmang va khang chin: Th L vaNguyn Huy Tng...

Nhng ngay u Toan quckhang chin, cp v chng Th L- Song Kim tan c v Ha ng,n sau Tt inh Hi 1947 thc lin lac Nguyn Vn Maion ln Xun Ang thuc huynHa Hoa, Phu Tho. N ngh sSong Kim nh lai: Ti Xun Ang,a thy nhiu anh ch em vn

ngh t nhiu nga ng vui vetp trung v: Nguyn Huy Tng,T Ngoc Vn, Hoai Thanh, NgHuy Quynh, T Hoai, NguynXun Khoat, Nguyn Khang, MaiVn Hin, Thanh Tnh, TrnHuyn Trn... Chung ti rai ractrong cac nha ng bao, nhngvn quy qun gn nhau lamthanh mt trai vn hoa khangchin (Cuc i sn khu cuachung ti; Nxb Vn hoa; 1983).

Cung theo cun hi ky cua SongKim, by gi i sng cua hai vchng ba gp rt nhiu kho khn,co th noi thuc dang ngheo nhttrong nhom anh em vn ngh scung i. Hang thang, Th L ctr cp mt mon tin nho, nhngkhng u. N ngh s phai cungc con gai nui i ong lua cuang bao ri gia, dn, sang thanhgao lam banh cun, banh np bancho ng bao tan c va anh em

trong trai vn hoa. Nhng ng bakhng luc nao ngui d nh lamkch trong khang chin, cung nh

cha ti khng luc nao bung licy but. Th L con nh mt kynim rt cam ng. Hm y, nhath dy sm, ra sui ra mt tha thy cha ti y t luc nao.

Toc ng bu xu, ru ria tua tua,nhng trng ti tnh nh vn connguyn s hng phn. ng cho ban bit m qua va vit xongmt man kch, va ru lat na sangoc cho hai v chng ngh s cungnghe...

V kch Nhng ngi lai, tacphm tm c nht cua cha titrong nhng nm khang chin,cung chnh la s cng tac u tingia ng va Th L vi t cach lahai khu quan trong nht cua mtv din: tac gia va ao din. Coiu, y la mt v kch co quy mln, nht la trong hoan canh khangchin, v vy ch co th dng cmt man thi - man bn. Nhngch chng y thi cung a lam vii bit my ni nh Ha Ni cuangi Ha Ni ra i khang chin.Mt ln, ai T, Thai Nguyn cocuc din cho chin s Trung oan

thu . Luc tan v, cac ch