Skripta Za Kolokvij

7/23/2019 Skripta Za Kolokvij

1/21

TP & IS & A 2013 1

%100*sk

bksk

V

VVK

PROGRAM TERENSKE NASTAVE

1. Terenski rad sa mjerenjima Obaranje stabala i izrada drvnih sortimenata, sekcioniranje stabala, mjerenje debljine

kore, kresanje grana, prikrajanje, trupljenjem mjerenje istog vremena trupljenja,

preuzimanje Mjerenje dimenzija panja, koeficijenata istoe debla, prosjene irine goda

2. Obrada podataka Obrada podataka sekcioniranja za svako stablo te ostalih mjerenja na stablu i panju Obrada podataka preuzimanja po stablu Izrada zajednike iskoritenja pri sjei i izradbi i strukture izraenih sortimenata Izrada tablice uinka trupljenja motornom pilom i grafikog prikaza

3. Analiza sintetiziranih rezultata sa zakljunim razmatranjima

II. UPUTSTVA ZA RAD

Obaranje stabala i izrada sortimenata

Obaranje stabala obavljaju umski radnici motornom pilom uz uporabu pomonihalata (klinovi, sjekire). Nakon obaranja studenti izvode mjerenje duljine (visine) oborenogstabla (od pridanka do najvieg vrnog pupa). Mjerenje se vri metrom ili vrpcom sapreciznou na decimetar. Ujedno se odreuje i visina prve ive grane, radi utvrenjakoeficijenata istoe debla. Ovi podaci unose se u manual sekcioniranja.

Kresanje grana obavljaju studenti opremljeni sjekirom i zatitnom opremom. Kresanjegrana vri se uz potivanje pravila sigurnog rada (objanjenog na predavanju) te pravila i

propisa izrade.Kresanje debelih grana obavljati e radnici motornom pilom.Sekcioniranje stabala provodi se radi preciznog utvrenja volumena stabala sa korom

i bez kore. Krupno drvo stabla bijelom se kredom razdijeli na sekcije duljine 2,0 m, dok suzavrne sekcije debla, ralji i grana duge najmanje 1,0 m do najvie 3,0 m. umskomkredom obiljei se sredina svake sekcije te se izmjere dva meusobno okomita promjera satonou na milimetar (d1 i d2 sa korom) pomou promjerke. Pri tome se promjerka polaepod kutem od 45 lijevo i desno od uzdune osi sekcije.

Debljina kore (k1 i k2) mjeri se na dva nasuprotna uzorka izvaena sjekirom na sredinisvake sekcije. Kora se mjeri na milimetar tono, a uzorak mora obuhvatiti mrtvu i ivu koru.

Redni broj sekcije, duljina sekcije (zaokruena na decimetar), promjeri sekcije d1 i d2

sa korom (oitanje na mm) te debljine kore k1 i k2 (oitanje na mm) upisuju se u manualsekcioniranja.Pri obradi ovog manuala najprije se rauna ds s korom na 1 decimalu. Odbijanjem

debljine kore (k1 i k2 ) od srednjeg promjera s korom dobiva se d s bez kore. Nije potrebno naisti nain raunati i d1 i d2 bez kore.

Temeljem duljine sekcije i srednjeg promjera (ds) s korom i bez kore rauna se drvnivolumen na 3 decimale. Volumeni sekcija se sumiraju te se rauna postotno uee koreprema formuli:

Gdje je K volumni postotak kore; Vsk volumen stabla sa korom; Vbk volumen stabla bezkore.


2/21

TP & IS & A 2013 2

'

1

m

cm

l

ddpp n

Prosjeni pad promjera rauna se po formuli:

Gdje je pp prosjeni pad promjera; d1 srednji promjer 1.sekcije (cm); dn srednjipromjer sekcije na kraju tehnike duljine debla (cm); l meusobni razmak primjera d1 i dn(m).

Izradba krupnog drva izvest e se sortimentnom metodom, tj. umski proizvodiodrediti e se ve u umi (kod panja). Postupak je slijedei:

1. Izmjeriti tehniku duljinu debla.2. Prikrojiti deblo na umske sortimente tako da se od raspoloivog drva dobije

najvea vrijednost. Pri tome voditi rauna o standardu (dimenzije i greke drva) iostalim faktorima prikrajanja. Tonim mjerenjem duljine trupaca smanjuju segubici u volumenu drvnih sortimenata.

3. Prostorno drvo u deblu i kronji prikrojiti na 1,0 m duljine.4. Na mjestu prikrajanja radnici motornom pilom vre trupljenje prerezivanjem

drva okomito na uzdznu os.5. Pri trupljenju topericom se mjeri isto vrijeme trupljenja, a podaci se upisuju na

poleini manuala sekcioniranja.6. Trupci se okreu i dorauju za preuzimanje. Dorada najee obuhvaa kresanje

neokresanih grana i glatko zatesivanje kvrga.7. Prostorno drvo mjeri se u oblom obliku (oblica) i za potrebe prakse ne vri se

uobiajeno cijepanje i slaganje.

Preuzimanje drva predstavlja postupak mjerenja i obiljeavanja i evidencije izraenihproizvoda.

1. picmetrom (vrpcom) mjeri se i evidentira ista duljina trupca tako da sezaokruuje na puni decimetar na nie. Duljina trupca mjeri se na najkraemmjestu.

2. Srednji promjer je aritmetika sredina dvaju meusobno okomitih mjerenja.Pojedinana oitanja kao i aritmetika sredina zaokruuju se na puni centicimetarna nie. Srednji promjeri mjere se s korom te se od aritmetike sredine odbijaodnosna debljina kore (k1 i k2) i unosi u manual.

3. Trupci se obiljeavaju prema Pravilniku o obiljeavanju drva i odnosnom

standardu. Na elu trupca udara se evidencijski broj (ili postavlja obrojanaploica), dimenzije trupca i oznaka sortimenta.


3/21

TP & IS & A 2013 3

NPO ZAGREB, GJ DUBRAVA - MOKRICE, ODSJEK 14aTABLICA ISKORITENJA KOD SJEE I IZRADE (KOBILJAK, 16. do 17. sijenja 2009.)

Prsni Obujam Obujam dobiven Izraeni obujam stabla Iskoritenje

Konsig. prom. Visina stabla sekcioniranjem Udio Tehniki Svega Pros- Ukupno Pros- Otpad

Grupa broj stabla stabla Schum. Schwapp. sa bez kore sortimenti tehnike t orno izraeni Svega Tehnika torno

stabla Hall. (tabl.) korom kore Q - A Q - B Q - C Q - D drvo obujam drvo

cm m m3 % m3 %

HRAST LUNJAK (Quercus robur L.)

1 45 30 2,50 2,49 2,95 2,60 11,77 0,00 0,84 0,58 0,00 1,42 1,08 2,50 84,7 48,2 36,5 15,3

1 2 64 32 5,56 5,51 6,41 5,54 13,54 2,09 0,00 0,00 1,18 3,27 1,91 5,18 80,9 51,1 29,8 19,1

3 58 32 4,43 4,49 4,87 4,13 15,14 0,00 0,88 1,42 0,20 2,50 1,19 3,69 75,8 51,4 24,4 24,2

4 59 31 4,55 4,52 5,06 4,42 12,74 0,78 0,80 0,91 0,51 3,01 1,12 4,13 81,5 59,4 22,1 18,5

2 5 61 31 4,87 4,84 4,53 3,94 13,01 0,00 1,62 0,00 1,11 2,73 0,83 3,56 78,6 60,4 18,3 21,4

6 48 28 2,67 2,68 2,74 2,29 16,22 0,00 1,04 0,25 0,46 1,75 0,46 2,21 80,7 64,0 16,7 19,3

10 54 29 3,56 3,53 3,58 3,16 11,58 0,00 0,00 0,83 0,92 1,74 1,32 3,06 85,7 48,7 37,0 14,3

3 11 57 31 4,19 4,21 4,05 3,46 14,55 0,57 0,64 0,71 0,16 2,08 1,26 3,33 82,4 51,3 31,0 17,6

12 59 31 4,47 4,52 3,93 3,31 15,76 0,00 1,41 0,48 0,21 2,10 1,08 3,18 80,9 53,4 27,4 19,1

13 54 26 3,23 3,18 3,85 3,24 15,91 0,61 0,64 0,66 0,19 2,10 0,80 2,90 75,2 54,5 20,7 24,8

4 14 47 30 2,77 2,73 3,17 2,64 16,72 0,00 0,47 0,65 0,51 1,63 0,84 2,47 78,0 51,4 26,6 22,0

15 53 30 3,52 3,50 3,92 3,43 12,50 0,00 1,63 0,00 0,73 2,36 0,73 3,09 78,7 60,2 18,5 21,3

SVEGA 55 30 46,32 46,20 49,04 42,16 14,04 4,06 9,96 6,49 6,18 26,69 12,60 39,30 80,1 54,4 25,7 19,9

67,93 32,07 100,00

% 15,21 37,32 24,31 23,16 100,00

4. Prostornom drvu duljine jednog metra mjeri se 1 promjer s korom u sredini oblicena puni centimetar.

5. Evidencija se vodi u knjizi preuzimanja te se pomou raunala vri obraun drvnihvolumena po sortimentima za svako stablo posebno.

Mjerenje debljine kore

Uinak trupljenja motornom pilom se moe izraziti na dva naina:1. Utroenim vremenom po promjeru (s/d)2. Prepiljnom povrinom u jedinici vremena (cm2/s)

Izrauje se tablica efektivnog vremena i uinaka trupljenja te grafiki prikaz.Na temelju podataka sekcioniranja i primanja (preuzimanja) izrauje se i grupna

zajednika tablica iskoritenja stabala kod sjee i izrade. Ona obuhvaa izraunavanjeiskoritenja (tehnika i prostorno drvo), strukturu drvnih sortimenata te udio otpada.

Visina panja uzima se kao srednja vrijednost nekoliko izmjerenih visina panja; na isti

nain odreuje se i srednji promjer panja. Koeficijent istoe odreuje se kao odnos izmeuduljine stabla do prve ive grane i totalne visine stabla. Starost stabla se utvrdi brojanjemgodova na panju stabla. Prosjena irina goda odreuje se na tanjem kraju trupca tako da seprebroje godovi na vanjskih 10 cm pravca povuenog iz sredita debla.


4/21

TP & IS & A 2013 4

Datum: 23. i 24. sijenja 2009Broj grupe: 1Voa grupe: GaloviOstali: Golubi,Maroevi,Mazor,Medved,Mio,Miokovi, Mio, Miokovi,Mrmi,Mren,Niki

SEKCIONIRANJE STABLA

Kons. Duljina Promjer sekcije Obujam drveta Debljinabroj Broj sekcije s korom bez kore s bez kore

stabla sekcije d 1 d 2 d S d 1 d 2 d S korom kore k1 k2 k1+k2m cm m3 cm

18 1 2,0 50,0 49,6 49,8 46,8 0,389 0,344 1,6 1,4 3,02 2,0 46,1 46,7 46,4 43,4 0,338 0,296 1,4 1,6 3,03 2,0 43,4 44,9 44,2 41,7 0,306 0,272 1,2 1,3 2,54 2,0 41,8 42,6 42,2 38,9 0,280 0,238 1,7 1,6 3,35 2,0 39,5 44,0 41,8 39,2 0,274 0,241 1,4 1,2 2,66 2,0 48,2 44,3 46,3 44,1 0,336 0,305 1,0 1,2 2,27 2,0 36,2 33,8 35,0 32,8 0,192 0,169 1,4 0,8 2,2

8 2,0 34,1 32,2 33,2 30,0 0,173 0,141 2,0 1,2 3,29 2,0 29,5 29,5 29,5 27,1 0,137 0,115 1,1 1,3 2,410 2,0 26,5 26,6 26,6 23,5 0,111 0,086 1,5 1,6 3,111 2,0 23,4 23,5 23,5 19,7 0,086 0,061 2,1 1,7 3,812 2,4 19,8 20,3 20,1 18,0 0,076 0,061 1,1 1,0 2,1

R1 13 1,8 13,1 11,9 12,5 9,6 0,022 0,013 1,2 1,7 2,9R2 14 2,0 8,8 9,0 8,9 6,6 0,012 0,007 1,2 1,1 2,3R3 15 1,5 8,4 8,8 8,6 6,5 0,009 0,005 1,2 0,9 2,1G1 16 2,0 21,2 26,1 23,7 21,9 0,088 0,075 1,1 0,7 1,8

17 2,0 19,4 18,8 19,1 17,1 0,057 0,046 0,8 1,2 2,018 2,0 16,4 15,7 16,1 13,9 0,040 0,030 1,1 1,1 2,219 2,0 14,2 15,1 14,7 13,0 0,034 0,026 0,8 0,9 1,7

G1Ra 20 2,5 9,2 10,0 9,6 7,4 0,018 0,011 1,2 1,0 2,2G1Rb 21 2,6 9,8 10,2 10,0 8,1 0,020 0,013 1,0 0,9 1,9

G2 22 2,0 40,6 13,8 27,2 25,0 0,116 0,098 1,1 1,1 2,223 2,4 11,0 10,8 10,9 8,6 0,022 0,014 1,1 1,2 2,3

G3 24 2,0 14,2 15,4 14,8 12,5 0,034 0,025 1,0 1,3 2,325 2,0 11,9 12,1 12,0 9,5 0,023 0,014 1,2 1,3 2,526 2,9 8,1 8,0 8,1 6,0 0,015 0,008 1,2 0,9 2,1

G4 27 2,0 10,5 10,8 10,7 8,4 0,018 0,011 1,2 1,1 2,328 2,2 10,0 10,2 10,1 7,4 0,018 0,009 0,9 1,8 2,729303132333435

363738394041

UKUPNO: 3,243 2,733

Vrsta drveta: Hrast lunjak (Quercus robur L.) Postotak kore: 15,74 %Konsignacioni broj stabla: 6 18/2009 Obujam stabla: 3,343 m3

Prsni promjer stabla: 52 cm Koef istoe: 0,74Visina stabla (procjenjena): m Prosjeni pad promjera: cm1,35cm/m Promjer panja: 85 cmVisina stabla (mjerena): 29,5 m Prva iva grana: 22 m Visina panja: 0,19 mStarost stabla: 96 godina Prosjena irina goda: god 55goda/10cm Obujam panja: 0,108 m3

Manuali


5/21

TP & IS & A 2013 5

KNJIGA PRIMANJA TEHNI KE OBLOVINE

Redni Promjer na sredini Debljina Promjer Duljina sortimenta O ujam sortimenata -Vbroj duljine s korom kore sortimen. stvarna po normi Klasa kakvoe sortimentasort. 1 2 1+ 2 bez kore S l A B C D

cm m m3

1 47,0 44,0 3,0 42 4,42 4,4 0,609

2 43,0 42,0 3,0 39 3,05 3,0 0,3583 41,0 40,0 2,5 37 3,54 3,5 0,3794 37,0 36,0 3,2 33 3,82 3,8 0,3255 27,0 26,0 2,4 24 3,04 3,0 0,1376 23,0 24,0 2,1 21 2,04 2,0 0,0697891011121314

15 Svega: 0,609 0,000 0,000 1,269

KNJIGA PRIMANJA PROSTORNOGA DRVA

Red. Promjer Duljina Obujam Red. Promjer Duljina Obujam Prom. panja, cmbr. cm m m3 br. cm m m3 1 861 38 1,0 0,113 31 2 782 25 1,0 0,049 32 3 963 15 1,0 0,018 33 4 1084 20 1,0 0,031 34 5 605 11 1,0 0,009 35 Sre . 866 21 1,0 0,035 36 Visina panja, m7 10 1,0 0,008 37 1 0,20

8 16 1,0 0,020 38 2 0,239 17 1,0 0,023 39 3 0,1710 9 1,0 0,006 40 4 0,2211 16 1,0 0,020 41 5 0,1512 9 1,0 0,006 42 Sred. 0,1913 9 1,0 0,006 4314 11 1,0 0,009 4415 8 1,0 0,005 4516 18 1,0 0,025 4617 7 1,0 0,004 4718 8 1,0 0,005 4819 8 1,0 0,005 4920 18 1,0 0,025 5021 11 1,0 0,009 5122 9 1,0 0,006 5223 8 1,0 0,005 5324 7 1,0 0,004 5425 12 1,0 0,011 5526 13 1,0 0,013 5627 14 1,0 0,015 5728 11 1,0 0,009 5829 9 1,0 0,006 5930 8 1,0 0,005 60

Svega: 0,510


6/21

TP & IS & A 2013 6

Trupljenje motronom pilom

Tablica trupljenja

10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70

7-12 13-17 18-22 23-27 28-32 33-37 38-42 43-47 48-52 53-57 58-62 63-67 68-72

3 2 5 3 14 15 20 25 48 50

2 3 5 5 13 16 15 25 41 140

2 5 5 8 13 18 21 24 36

1 3 3 7 9 16 17 34 25

2 4 6 8 14 15 21 25 37

1 7 12 8 13 23 15 29 25

3 2 8 7 8 25 30 32 110

1 3 6 9 19 18 19 27

3 2 5 10 15 15 35 24

3 4 4 8 17 15 23 25

5 3 4 11 10 20 23 30

2 3 4 5 13 17 19 25

2 5 4 4 9 13 11 27

2 3 8 7 13 15 20 20

2 3 6 7 11 14 23 21

1 5 10 10 12 20 24 20

1 5 8 7 10 15 18 283 3 10 8 9 19 16

2 3 8 9 17 17 14

2 2 7 12 11 17 26

2 2 5 7 15 5 21

2 3 8 7 13 17 22

2 2 5 7 11 21 30

2 3 4 7 17 25 25

1 2 7 9 14 17 25

2 3 3 7 15 19 25

1 2 5 7 14 17 21

1 2 5 10 20 23 30

1 2 8 8 15 22 19

2 5 8 7 10 12 23

1 4 3 7 13 15 18

4 2 8 8 10 20 21

3 4 9 10 9 20 16

2 6 7 10 15 20 18

n 418 418 566 321 560 793 724 441 322 0 190 0 0

t, cmin 195 113 99 43 46 46 34 17 7 0 2 0 0

t, sec 1,28615 2,21947 3,4303 4,47907 7,30435 10,3435 12,7765 15,5647 27,6 0 57 0 0

A , cm 79 177 314 491 707 962 1256 1590 1963 2375 2826 3317 3847

A/t,cm/sec 68,1 59 66,9 58,1 64,4 65 59,3 53,5 63,1 49,2 - - -

Promjer oblovine na mjestu trupljenja - ds, cm

Mjerenavremenatrupljenja

t

,cmin

sec6,0*n

tt

sec

4

*

/2cm

t

d

tA

s

Prosjeni utroak efektivnog vremena trupljenja

Prepiljena povrina u jedinici vremena


7/21

TP & IS & A 2013 7

NORME

PRAVILA RAZVRSTAVANJA HRASTOVA DRVA (EN 1316-1:2012)


8/21

TP & IS & A 2013 8

PRAVILA RAZVRSTAVANJA HRASTOVA DRVA (JUS/HRN) stare norme


9/21

TP & IS & A 2013 9

PRAVILA RAZVRSTAVANJA BUKOVA DRVA (EN 1316-1:2012)


10/21

TP & IS & A 2013 10

PRAVILA RAZVRSTAVANJA BUKOVA DRVA (JUS/HRN) stare norme

JUS-HRN sustav normi proistekao je iz planske privrede te oblo drvo razvrstava u veliki brojnamjenskih razreda (npr. trupci za furnir, rudniko drvo, kolarsko dro, trupci za ljutenje,trupci za ibice itd.). Drugi sustav normi predstavlja europske HRN-EN norme za oblo drvo

koje su proistekle iz trinog gospodarstva te oblo drvo razvrstavaju u 4 razreda kakvoebez prejudiciranja njegove namjene. Primjena europskih normi nije obavezna u trgovinidrvom jer je kupoprodajni ugovor prema europskim steevinama pravno gledajui iznadnormi.


11/21

TP & IS & A 2013 11

GREKE DRVA

Greka drva je s gledita pridobivanja drva dakle svaka osobitost u obliku ili grai ivog iliobloga drva koja moe utjecati na iskoritenje ili tehniku obradu materijala. One se mogu

razliito podijeliti: prema dimenzijama one mogu biti velike (kvrge, pukotine, kosa ica itd.) i male

(srne mrlje, smolne vreice, hodnici insekata itd.).

prema postanku mogu se dijeliti na prirodne greke (koje su posljedica naina rastadrvea), zatim greke nastale nepravilnim postupcima pri preradi drveta i greke kojesu posljedica napada organizama (gljiva ili/i insekata).

Kod pridobivanja drva greke oblog drva i piljene grae mogu biti:

nepravilnosti oblika

nepravilnosti anatomske grae drva

nepravilnosti obrade drveta

oteenja od fizikalno mehanikih utjecaja

promjene boje te promjene boje i konzistencije drva

oteenja od insekata

Poznavanje greaka drva neophodno je pri prikrajanju drva kao najvanijem postupkuizradbe drva. Bez poznavanja greaka ne moe se pravilno izvriti procjena kvalitetesastojine, odreivanje kakvonih razreda drvnih sortimenata i njihova trgovina.

Vanost greaka drva je to neposredno odreuju tehniku i novanu vrijednost drva idrvnih sortimenata.

NEPRAVILNOST OBLIKA OBLOGA DRVA

Eliptinost (ovalnost) debla je odstupanje poprenog presjeka oblog drva od krunogoblika. Ogleda se u znaajnoj razlici izmeu veeg i manjeg promjera.Mjere se najvei i najmanji promjer na udaljenosti 1 metra od debljegkraja oblovine sa tonou na 1 cm i nepravilnost izraava odnosomnjihove razlike prema veem promjeru.

Eliptinost = [(dmaxdmin)/dmax] x 100(%)

Stabla nesimetrine kronje redovito imaju eliptine presjeke. Uslijedneravnomjerno rasporeene teine (kod nagnutih stabala) ili utjecajavjetra, prilagoavanjem stabla mehanikim i statikim silama popreni presjeci postajunepravilni, eliptini, a nekad i kvadratini. Pojava eliptinih presjeka moe biti izazvana iinfekcijom gljive, zatim raspucavanjem od studeni i sraivanjem dvaju ili vie debala.

JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Eliptinost

Presjek se smatra pravilnim ako razlikaizmeu najveeg i najmanjeg promjera nijevea od 1/10 (10%) najveeg promjera.

Kod prvih trupaca (perac) mjeriti naudaljenosti od 1 m od debljeg kraja.


12/21

TP & IS & A 2013 12

ljebovitost deblaje odstupanje poprenog presjeka oblog drva od krunog oblika, koji uperifernim zonama ima nepravilnost u obliku ljebova orijentiranih prema unutranjosti.lijeb je longitudinalno usko udubljenje i izdignue na povrini oblog drva. Ako odnos dubinenajveeg lijeba i promjera na tanjem kraju nije vei od 1/20 (5%), presjek se smatrapravilnim. ljebovitost je kod nekih je vrsta nasljedna osobina (grab), dok je kod drugih

posljedica fizioloke i anatomske veze izmeu grana i korijena. Mjeri se na tanjem krajusortimenta dubina najveeg lijeba, sa tonou na 1 cm, i izraava odnosom izmjereneveliine prema veem promjeru.

Koninost (pad promjera) debla je odstupanje oblika obloga drva od oblika valjka,odnosno od punodrvnosti. To je smanjenje promjera debla uzdu visine debla ili duljineobloga drva. Drvo se smatra jedrim ako koninost nije vea od 1 % veeg promjera. Jedrinase izraava u centimetrima po metru na jednu decimalu.

)/()(

. 21 mcmL

ddKoni

Koninost oblovine sa ilitem (perac prvi sortiment) mjeri se od mjesta gdje prestajevelika deformacija odnosno na najmanje 1 metar udaljenosti. Kada koninost nije jednolina,mjeri se na mjestu gdje je najvea, s tim da duina bude najmanje 1 metar.

JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Koninost

(%)100*1

21

d

LK

dd

)/(

)(. 21 mcm

L

ddKoni

Zakrivljenost debla je odstupanje geometrijske osi obloga drva od prave linije. Mjeri senajvea visina luka na zakrivljenoj duini i dijeli se sa razmakom izmeu dva krajazakrivljenosti. Izraava se u cm po m' (na jednu decimalu).Ona moe biti:

Jednostruka - krivina samo u jednoj ravnini Dvostruka - krivina u dvije ravnine

Viestruka - krivina u vie od dvije ravnine

Izraava se u postocima kao odnos najvee visine luka i duljine debla (trupca).

)/(/

/ mcmL

hostZakrivljen

m

cm


13/21

TP & IS & A 2013 13

JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Zakrivljenost

)/(/

/ mcmL

hostZakrivljen

m

cm

(%)100*/

/

m

cm

L

hostZakrivljen

)/(/

/

mcmL

h

ostZakrivljenm

cm

NEPRAVILNOSTI ANATOMSKE GRAE DRVA

Nejednakost irine godova je nepravilnost strukture drveta. Mjeri se na elu oblovinekoje ima ue godove. elo mora biti glatko, ravno i prerezano pod pravim kutem na uzdunuos oblog drva da bi linije godova bile to vidljivije. Od centra prema periferiji povue sepravac na kojem se izmjere irina najueg i najireg goda s tonou na 0,5 cm. Nejednakostse izraava njihovim meusobnim odnosom (razlikom). Od mjerenja se izuzimaju godovi u

srcu do 10 % promjera ela oblog drva. Nepravilni popreni presjeci ujedno znae da jenejednaka irina godova. Oni poveavaju nehomogenost grae drveta, ime se smanjujenjegova tehnika vrijednost (zbog razlika u teini, tvrdoi, vrstoi, cepljivosti ipromijenljivosti obujma dijelova drveta irih godova i dijelova drveta uih godova).

Prosjena irina goda mjeri se na vanjskoj 1/3 polumjera u mm. Vrijednost 1/3 polumjeradijeli se sa brojem godova u tom podruju.

irina goda = (R/3)/n

Valovitost linije godaje nepravilnost strukture drva, vidljiva je na poprenome presjekudrva.

Valovitost se iskazuje kao omjer povrine sa pojavom valovitih godova i ukupne povrine

poprenoga presjeka oblovine.JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Godovi

Nejednakost irine godova mjeri se na elurezane grae koje ima ue godove. Povue se

ravna linija okomito na godove, najveemogue duine. na toj se liniji izmjeri irina

najireg i najueg goda sa tonou od0,5mm. Nejednakost se izraava izraunatomrazlikom mjerenih irina. Kod oble grae je isti

postupak mjerenja, samo se godovi u srcu do10% promjera ne uzimaju u obzir.

Prosjena irina goda mjeri se vanjskih75% reprezentativnog promjera. Povue se

linija (okomito na godove) du koje seprebroje godovi te se duina linije (u mm)

podjeli sa brojem godova.


14/21

TP & IS & A 2013 14

Reakcijsko drvo najee se formira u nagnutim stablima te ranama etinjaa i listaa.Ono moe nastati i zbog djelovanja vanjskih faktora koji izazivaju promjene u unutarnjimnaprezanjima stabla (stalni vjetar u jednom smjeru, pritisak snijega ili naslonjenih stabla). Uformiranju reakcijskog drva sudjeluju i drugi faktori kao (npr. sila tea, svjetlo, hormoni rastai sl.).

Kompresijsko drvo (crljen drvo) je lokalna promjena strukture drveta etinjaa u viduzadebljanja zone ranog drva u godovima. Kompresijsko drvo veinom je tamnijeobojeno to je izraenije na radijalnom i poprenom presjeku. Mjeri se i izraava kaovalovitost. Kompresijsko drvo je abnormalno tvrdo i slabije od normalnog drva istevolumne teine.

Tenzijsko drvo je lokalna promjena strukture drva listaa u vidu pojaanja stijenkistanica elatiniranim (neodrvenjelim) vlaknima. Nastaje s gornje strane grana inagnutih debala. Ono je obino najbolje razvijeno u najirim dijelovima ekscentrinihekscentrinih godova. Greka se ne mjeri samo se konstatira postojanje.

JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Reakcijsko drvo

Ne mjeri se ve se greka samo konstatira.

Ovisno o metodi mjerenja - mjeriti duljinui/ili irinu pravokutnika koji zatvara greku,

te izraziti u cm ili % sa ukupnomirinom/duljinom povrine na kojoj sejavlja. Ne mjeriti samo konstatirati

greku.

Kovrdavost (deveravost) je nepravilan, isprepleten tok drvnih vlakanaca (rebravost,upredenost, ikriavost, ikavost ili mazer, cvjetavost). Deveravost predstavlja sasvim

nepravilan tok vlakanaca. Javlja se kod javora, klena, jasena, brijesta, breze, hrasta, oraha,bora, smreke i nekih drugih vrsta. Uzduni presjeci takvih stabala imaju naroito lijepu icijenjenu teksturu. Drvetu nepravilnog toka vlakanaca mijenjaju se vrstoa na savijanje,modul elastinosti, stupanj cjepljivosti, tvrdoa, vrstoa na pritisak i otpor na smicanje.Njegova se estetska vrijednost znaajno uveava.

JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Kovrdavost

Na poprenom presjeku rezane grae, izmjerise povrina punog presjeka i dio povrine sa

grekom, te se izrazi postotnim udjelom sobzirom na povrinu punog presjeka.

Ovisno o metodi mjerenja mjeri se duljinai/ili irina pravokutnika koji zatvara grekute se izraava u cm ili postotku s obzirom

na ukupnu mjerenu povrinu. Ne mjeri seve se konstatira.

Ekscentrino srceje srce koje znaajno odstupa od geometrijskog sredita na poprenompresjeku obloga drva. Ekscentrino srce udaljeno je od sredinje osi debla, a uzrokujeneravnomjernost gustoe drva odreenog stabla, zbog ega esto dolazi do deformacije.Mjeri se utvrivanjem najvee udaljenosti izmeu srike i geometrijskog sredita oba elatrupca. Ekscentrinost se izraava u postocima srednjeg promjera jednog ela trupca.


15/21

TP & IS & A 2013 15

Ekscentrinost= (l/D) x 100(%)

JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Ekscentrinost srca

Mjeri se udaljenost srca od sredita presjekaoble grae (tonost 1cm) i izraava odnosom

ekscentrinosti prema srednjem promjeru.

Mjeri se udaljenost srca od sreditapresjeka oble grae, izrazi u cm ili postotku

s obzirom na srednji promjer.

Dvostruko srceje postojanje dvaju srika na poprenome presjeku oblovine (koji najeeima ovalan oblik). Kad srastu debla dvaju ili vie stabala iste vrste, koja su se u mladostinalazila priljubljena jedno uz drugo (naroito stabla saena u snopove i izdanaka stabla izistog panja), na poprenom presjeku se vide dva ili vie srca. Dvostruko se srce javlja i pridekapitaciji terminalnog pupa kod stabala ganjaka i kod pripanjaka (jele i smreke). Kodlistaa se dvostruko srce javlja na mjestima gdje se deblo grana i gdje se izdvajaju debelegrane od debla. Na mjestima gdje se dodiruju srasla debla vidljivi su ostaci kore (uraslakora). Kod drveta sa dvostrukim srcem poveana je nehomogenost grae; zbog toga se ono

nepravilno utee, buja, puca i vitla, stupanj cjepljivosti je manji, a tekstura je nejednolika.JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Dvostruko srce

Mjeri se razmak izmeu centara (tonost 1cm)i izraava odnosom tog razmaka i srednjeg

promjera trupca.Ne mjeri se ve se samo konstatira.

Unutranja (dvostruka) bijelje prisustvo potpunog ili nepotpunog prstena u sri koji imaboju i znaajke bijeli. To je postojanje pojasa bijeli u unutranjem dijelu sri pa se na

poprenom presjeku vide dva pojasa bijeli. Nastaje uslijed nenormalnog procesa osravanja.Ovo moe nastupiti iz raznih uzroka: privremeno nedovoljne ishrane stabla uslijednepovoljnih klimatskih prilika (npr. viegodinje sue) i sl. Dvostruka bijel moe biti vie ilimanje izrazita; ona redovno tee granicom godova. To je rijetka pojava osim kod hrasta gdjese ee pojavljuje. Smanjuje estetsku vrijednost drveta, a postoje razlike i u tehnikimsvojstvima sri i bijeli.

JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Dvostruka bijel

Mjeri se irina pojasa sa tonou od 1cm iizraava izmjerenom irinom. Ne mjeri se ve se samo konstatira.


16/21

TP & IS & A 2013 16

)/(/

/ mcml

aUsukanost

m

cm

Urasla kora je greka drveta koja oznaava postojanje dijela kore obuhvaenog drvetom.Moe biti:

povrinska, kada izbija samo na jednoj strani grae,

prodirua kada izbija na dvije strane grae.

JUS D.A0.101 EN 1310:1997Urasla kora

Ne mjeri se ve se samo konstatira.

Ovisno o metodi mjerenja (na rezanojgrai) mjeri se duljina i/ili irina

pravokutnika koji zatvara greku te seizrazi u cm ili postotku s obzirom na ukupnuirinu i/ili duljinu povrine. Zabiljei se broj

greaka koje su due od 1m i koje seproteu preko ukupne duljine grae. Ne

mjeri se ve se samo konstatira.

Usukanost vlakanaca odnosi se na spiralno uvijanje vlakanaca oko centralne osi debla.Prema smjeru ice razlikuje se lijeva i desna usukanost ice. Mjeri se visina otklona ice naduljini od 1 m s tonou od 1 cm u odnosu na liniju koja je paralelna sa uzdunom osioblovine.

Kod nekih vrsta ona je stalnog smjera. Stabla divljeg kestena su npr. usukana nadesno, astabla jablana ulijevo. Jela i smreka su u mladosti usukane ulijevo, a u starosti pretenoudesno. Stupanj usukanosti nije isti na cijeloj duini stabla; on moe biti najvei u bliziniilita, a i blizu povrine; redovno je vei na povrini nego dublje u deblu (tj. manji je kodmladih stabala).

O pojavi spiralne ice postoji vie teorija. Ona se objanjava ili utjecajem vjetra ili svjetla,zatim utjecajem zemljita. Kod nekih je vrsta usukanost redovna pojava; ona se javlja i kodstabala prenesenih iz svog prirodnog areala; zbog toga se smatra nasljednom osobinom.Usukanost ice negativno utjee na neka mehanika i fizika svojstva drveta, ime sesmanjuje i njegova tehnika upotrebljivost (smanjuju se vrstoa na savijanje, vrstoa naistezanje, drvo usukane ice vie se vitla - naroito daske izrezane od stabala koja su umladosti bila usukana na jednu, a kasnije na drugu stranu).

JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Usukanost ice

Mjeri se veliina otklona ice na duini od 1m,sa tonou od 1cm, a izraava se odnosom

veliine otklona prema promjeru u postotcima.

Mjeri se veliina otklona ice na duini od1m (odabere se dio trupca sa najveom

usukanosti). Izrazi se u cm po metrutekuem ili kao postotak. U sluaju prvog

trupca mjerenje se vri minimalno 1m oddebljeg kraja.


17/21

TP & IS & A 2013 17

Kvrge se normalno nalaze u svakom stablu. To su osnovice ivih i dijelovi mrtvih granaobuhvaeni godovima debla. Dok je grana iva, ona svake godine stvara novi god koji sedirektno nastavlja na god debla. Kada izumre, godovi debla postupno obuhvaaju njen donjidio (njenu osnovicu). Postoji puno ralambi kvrga, a za podruje pridobivanja drva odvanosti su ralambe obzirom na: stupanj uraslosti, veliinu, zdravstveno stanje, stupanj

sraslosti, oblik i meusobni poloaj. Kvrga koja potjee od ive grane naziva se iva ili sraslakvrga, jer je u anatomskom kontinuitetu sa tkivom debla. Ujedno je to i neispadajua kvrga,a nekad se naziva jo i zdrava ili crvena kvrga (ui godovi, vei sadraj smole kod etinjaate tanina kod nekih listaa redovno ini boju kvrge tamnijom od okolnog drveta). Kvrga kojipotie od mrtve grane naziva se mrtva kvrga. Ona nije srasla sa tkivom debla; zbog togalako ispada pri preradi drveta; otuda joj i ime ispadajua kvrga ili sljepica. Crnom kvrgomnaziva se dio ispadajue kvrge koji posljednji uraste u deblo. Tamnu boju dobiva od korekoju godovi debla postupno obuhvaaju.

Podjela kvrga na obzirom na stupanj uraslosti:

o neurasle kvrge - kvrge vidljive na povrini oblovine,

o zarasle kvrge (sljepice) potpuno zarasle kvrge sa vidljivim tragovima napovrini kore,

o urasle kvrge nevidljive na oblome drvu.

Podjela kvrga po veliini:

o kvrice (etinjae do 6 mm promjera, listae do 10 mm promjera)

o male kvrge (etinjae od 7 - 20 mm promjera, listae - od 11 - 20 mmpromjera)

o srednje kvrge (od 21 mm do 40 mm promjera)

o velike kvrge (preko 40 mm promjera)

Podjela kvrga prema zdravstvenom stanju:

o zdrave kvrge bez tragova trulei i pukotina,

o natrule kvrge sadre trule do 1/3 povrine presjeka kvrge,

o trule kvrge sadre trule preko 1/3 povrine presjeka kvrge,

o kvrge sa pukotinama sa 1 ili vie radijalnih pukotina te mogu biti natrule itrule.

Podjela kvrga prema stupnju sraslosti sa drvom:

o srasle kvrge godovi su srasli sa okolnim drvom na opsega kvrge,

o djelomino srasle kvrge - godovi su srasli sa okolnim drvom na duljini od do opsega kvrge,

o nesrasle (ispadajue) kvrge - godovi su srasli sa okolnim drvom na duljinimanjoj od opsega kvrge.

Podjela kvrga prema obliku:

o okrugle kvrge odnos najmanje i najvee osi kvrge nije vei od 2,

o duguljaste kvrge odnos najmanje i najvee osi kvrge kree se u rasponu od2 do 4,

o

polegue - odnos najmanje i najvee osi kvrge vei je od 4.


18/21

TP & IS & A 2013 18

Podjela kvrga prema meusobnom ploaju:

o pojedinane kvrge udaljenost izmeu dvije kvrge vea je od 15 cm,

o kvrge u prljenu kada se kvrge na povrini obloga drveta rasporeene uprljenu.

JUS D.A0.101 EN 1310:1997Kvrge

okrugle i duguljaste mjere se najmanjipromjer presjeka kvrge (tonost 1 mm) iizraava izmjerenom veliinom.

polegue mjeri se duina presjeka narubu grae (tonost 1mm) i izraavaizmjerenom veliinom.

skupne kvrge mjeri se svaka kvrga

zasebno i izraava brojem svih kvrga uskupini i zbrojem njihovih veliina.

kvrge u vijencu mjeri se najvea kvrga uvijencu

sljepice utvruje se dubina sljepice podplatem, pa se od polumjera oblovine, namjestu na kojem se sljepica javlja, odbijeumnoak tog polumjera i odnosa izmeuvisine i irine usta sljepice.

mjeri se manji promjer kvrge (u mm) neuzimajui u obzir okolni kalus.

sljepice ovisno o metodi mjerenja,mjeri se visina luka sljepice (u mm), nemjeri se ve se samo konstatira.

Tzv rue zadebljanja koja inicirajusljepice.

Promjer kvrga mjeri se u milimetrima, na mjestu najmanje dimenzije. Skupine kvrga mjerese tako da se zbroje najmanjih promjera pojedinanih kvrga.

ivii su ostaci grana koje su se razvile iz spavajuih pupova. Oni se ne mjere ve se samokonstatira njihovo postojanje.

OTEENJA ZBOG FIZIKALNO-MEHANIKIH UTJECAJA

Paljivost je raspucavanje oblog drveta u radijalnom smjeru, pri emu raspukline teku odsrca gdje su najire, a suavaju se prema periferiji.

Prema dubini moe biti. mala paljivost: duina protezanja od srca prema periferiji do 1/6 debljine grae,


19/21

TP & IS & A 2013 19

srednja paljivost: duina protezanja od srca prema periferiji do 1/2 debljine grae,

velika paljivost: duina protezanja od srca prema periferiji preko 1/2 debljine grae.

Po obliku moe biti:

jednostrukapaljivost: u smjeru jednog promjera,

unakrsna paljovost: u smjeru dva razliita promjera,

zvjezdasta paljivost: u smjeru vie od dva promjera.

JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Paljivost

Kod jednostruke paljivosti se mjere duinapukotine i promjer ela trupca na kojem se

paljivost nalazi. Kod zvjezdaste i unakrsne p.se mjere duine pukotina (u cm) i promjer ela

trupca, a izraava se odnosom najdue

pukotine prema srednjem promjeru trupca uznaznaku broja krakova paljivosti.

Ovisno o nainu mjerenja kodjednostruke paljivosti mjeri se duina

pukotine (u mm) od sredita prema van.Kod unakrsne i zvjezdaste paljivosti mjeri se

duina najdue pukotine (u mm) od

sredita prema van. Ne mjeri se ve sesamo konstatira.

Zimotrenost, mrazopuc(ljivost) ili raspukline od studeni su radijalne pukotine koje uzkratak glasan prasak naglo nastaju najee u donjim dijelovima debla za vrijeme velikog inaglog ohlaivanja. Naroito esto nastaju za jakih hladnih vjetrova, pred zoru, na sjevernimi istonim ekspozicijama i na vlanim stanitima. Pukotine su u poetku najire na periferijidebla. U unutranjosti debla raspuklina je obino i dalje otvorena. Pukotine su irokenekoliko milimetara do par centimetara; one mogu biti dugake i nekoliko metara. raspuklinenastaju uslijed jakog tangentnog utezanja pri ohlaivanju drveta. Periferija debla se hladi

jae i naglije nego unutranjost; raspukline usljed djelovanja jakog mraza koje nastaju uvanjskim slojevima debla i proteu se du stabla, a mogu da prodiru do sri.

Mjeri se kao raspukline.

Okruljivost je luna ili kruna raspuklina, odnosno odlupljivanje drveta po granici goda.Nalazi se u deblu (rijetko i u granama), na odreenoj udaljenosti od srca, obino samo unjegovu najdonjem dijelu (nekad samo do visine od 1 m ili jo manje). Ponekad se proteeuzdu cijelog debla.

Po veliini moe biti:

djelomina okruljivost, kada pukotina zahvaa dio periferije goda,

potpuna okrulijivost, kada pukotina zahvaa cijelu periferiju goda.


20/21

TP & IS & A 2013 20

Potpuna okruljivost je redovitono dua i nastaje kod debala pravilnog krunog preseka icentrikog srca, dok djelomina je ea kod debala ekscentrinog srca.

Po broju godova, u kojima se javlja, moe biti:

jednostruka okruljivost, kada pukotina zahvaa samo jedan god

dvostruka okruljivost, kada pukotina zahvaa dva goda, viestruka okruljivost, kada pukotine zahvaaju vie od dva goda.

JUS D.A0.101 EN 1310:1997

Okruljivost

Mjere se promjer ili tetiva luka (u cm)okruljivosti (ovisno o veliini) i izraavaju se

odnosom prema srednjem promjerupoprenog presjeka na kojem se okruljivost

nalazi ili samoj irini presjeka.

Ovisno o nainu mjerenja mjeri sepromjer okruljivosti u mm ili u postotku sobzirom na promjer trupca. Ne mjeri se ve

se samo konstatira.

TRULE DRVA

Truleje pojava razaranja drva uslijed djelovanja gljiva koja se ogleda izrazitom promjenomboje,a zatim smanjenjem teine, vrstoe i tvrdoe drva. Promjena fizikih i mehanikihsvojstava drva su uzrokovana kemijskim razgraivanjem organskih spojeva (lignina,celuloze,). Drvo s kasnim stadijem trulei se ne moe iskoristiti kao tehniko drvo. Trule sejavlja u stojeem, oborenom i preraenom drvetu. Proces trulei tee razliito kod srnih ibakuljavih vrsta zbog samih razlika u njihovoj histolokoj grai.

Po boji razlikuju se: bijela trule - promjena prirodne boje drva u svijetlo-bijelu, bjeliastu ili ukastu boju

trulog drva;

crvena trule - promjena prirodne boje drva u crvenu ili smeu boju trulog drva;

boginjava trule - promjena prirodne boje drva u tamnosmeu boju trulog drva sanepravilno razasutim bijelim pjegama. Najee se javlja kao sekundarna pojava kodhrasta koji je izgubio koru i bijel. Napada samo sr, a iri se naglo u smjeru debla.Kod smee trulei esta je i tzv.kockasta trule kod koje se drvo raspada u kocke,godovi se odjeljuju, a trulo drvo se moe pretvoriti u prainu;

proarana trule - kada na drvu nastaju smee mrlje razasute u vidu traka kojepoute ili pobijele;

Prema smjetaju razlikuju se:

periferna trule - kada je zahvatila vanjsku (perifernu) zonu drva, na poprenompresjeku je u obliku prstena, uglavnom je posljedica vanjskih povreda u koje senasele gljive;

centralna trule - kada je zahvatila unutranju (centralnu) zonu drva, te se poinjeiriti od anatomskog sredita debla, gdje je zaraza preko korijena ili kroz ostatkeprelomljenih grana;

nepravilna trule - kada je nepravilno zahvatila i vanjsku i unutranju zonu drva,

poinje se iriti od periferije debla, samo to zahvaa pojedine dijelove i u perifernomi u centralnom dijelu stabla.


21/21

Trule smanjuje trajnost drva, umanjuje mu vrstou, tvrdou, elasticitet i ostala tehnikasvojstva, te drvo postaje neupotrebljivo za tehnike svrhe. Openito se moe rei da gljivekoje uzrokuju smeu trule dovode do brzog smanjenja vrstoe drveta, gljive koje uzrokujubijelu trule dovode do sporijeg smanjenja vrstoe drveta (uz izuzetke), pojedina tehnikasvojstva padaju razliitom brzinom i odreenim redoslijedom, te premda drvo u poetku

trulei izgleda nepromijenjeno vrstoa mu je smanjena.T bolest predstavlja uzduni oiljak koji nastaje na dubeem stablu, a izgleda kao slovo Tna poprenom presjeku oblog ili piljenog drva. T bolest se povezuje sa oteenjem kambijauslijed ozljeivanja kore dubeih stabala te zbog promjena u mikroklimi sastojine nakonproreda uzrokuje aktivaciju patogenih gljiva. HRN JUS norme ne spominju T bolest kaojednu od greaka drva.

GREKE BOJE DRVA

Neprava sr (lano, crveno, smee srce) je promjena anatomske grae stvaranjem tilau stanicama drva bakuljavih vrsta. Neprava sr ima nepravilan oblik i ne poklapa se sagranicama godova okolnog drva. Neprava sr nastaje kao aktivna obrambena reakcija ivih

stanica na prodor kisika u deblo. Osreni dio drva se teko impregnira pa takvo drvo estopodlijee trulei.

Documents

Skripta Za Kolokvij