1

1. ISTRAIVANJE I TEORIJAKonkretan oblik povezivanja novog istraivanja s teorijom zavisi od opte teorijske razvijenosti neke nauke, kao i od razvijenosti teorije, koja se neposredno odnosi na predmet istraivanja. Zadatak mnogih istraivanja sastoji se u opisivanju nekih pojava u konkretnim vremensko-prostornim uslovima i u pojmovnim okvirima koje diktiraju vannauni, a ne teorijski razlozi. Postojei raskorak izmeu socioloke teorije i istraivanja izraava se ponekad u stavu da samo istraivanja ine nauku, dok se poloaj teorije, naroito sistematske, smatra dosta sumnjivim.Dva dosta rasprostranjena jendostrana gledita o nainu uspostavljanja veze s naunom teorijom su dosta povezana s razliitim stepenom teorijskog razvoja pojedinih nauka. Prvo od njih jeste skupljaki empirizam, a drugo gledite tumai vezu novog istraivanja s teorijom na hipotetiko-deduktivan nain, osporavajui pri tome skoro svaki epistemoloki znaaj ostalim logiko-metodolokim pristupima i postupcima.

Skupljaki empirizam se zasniva na ideji da je u nauci najvanije prikupiti iskustvene injenice, a da e se zatim relativno lako izvesti teorijski zakljuci iz injenine grae. U njemu dolazi do izraaja shvatanje o spontanom povezivanju pojedinanog istraivanja sa teorijom. Predstavnik skupljakog empirizma je nauno vrlo neobrazovan. Osnovna parola je bila da treba to vie ii na teren. Izvor skupljakog empirizma treba traiti u njenom drutvemo poloaju.

Hipotetiko-deduktivno shvatanje odnosa istraivanja i teorije, koje izrazito precjenjuje ulogu teorije u istraivanju, jeste druga krajnost. Po Poperu, najuticajnijem zastupniku ovog shvatanja u logici i metodologiji, uloga istraivanja se svodi na provjeravanje teorijskih hipoteza, koje su na deduktivan nain izvedene iz postojee teorije.Hipotetiko-deduktivno shvatanje uloge konkretnog istraivanja ima mnoge prednosti nad skupljakim empirizmom, koje proizilaze iz jasnog uoavanja aktivne uloge teorijske misli i svakom razvijenom istraivanju. Ovo shvatanje se vrlo esto zastupa u metodologiji sociolokih istraivanja. U praktinom primjeni, meutim, se mogu uoiti i mnogobrojne slabosti.Osnovno naelo povezivanja pojedinanog istraivanja s teorijom jeste da odnos prema teoriji bude to aktivniji u svim fazama istraivanja, a ne samo prilikom stvaranja njegovog plana i zavrnoj obradi podataka.

Sociolog Richard Mills je iznio nekoliko sugestija o tome kako uspostaviti vezu s teorijom u pojedinanim istraivanjima:

treba birati problem koji istraiva osjea ivotno vanim,

stvaralatvo zahtijeva duboku trajnu koncentraciju, koja proima itavo ljudsko bie,

ovjek mora biti intimno duboko zainteresovan za sadraj svog rada,

istraiva treba da to neposrednije i potpunije poznaje opte uslove u kojima se nalazi predmet istraivanja kao i njegove osobenosti,

teorijska priprema istraivanja treba da bude temeljita i svestrana.

Aktivan odnos prema teoriji je podjednako potreban na poetku u itavom istraivanju, kao i na njegovom kraju. Aktivan odnos prema teoriji u toku istraivanja pomae istraivau da bolje razumije ono to se zbiva u toku istraivanja i moe bolje ocijeniti da li neki postupci u prikupljanju podataka donose stvarno nauno upotrebljive podatke.

2. ELEMENTI TEORIJE NAUNOG OBAVJETAVANJEJedna od najbitnijih osobina naunog miljenja jeste stalno nastojanje da se teorijska zamisao na to metodiniji nain sjedinjava sa to pouzdanijim i preciznijim iskustvenim podacima. Nauka koja nije u stanju da razvije postupke za samostalno prikupljanje podataka, nalazi se u nepovoljnom poloaju. Svaka nauka ima svoj odreeni ugao gledanja. Nauka koja ne razvija sredstva samostalnog prikupkljanja podataka mora se u svojim istraivanjima sluiti samo postupcima tzv. sekundarne analize, koji se primjenjuju na podatke nastale nezavisno od odreenog istraivanja.Eksperiment je najaktivniji oblik naunog istraivanja uopte. Razne tekoe u povezivanju teorijske misli s neposrednim prouavanjem i prikupljanjem podataka o drutvu, mogu se podijeliti u tri osnovne grupe: 1. teorijske tekoe, 2. organizacijske i 3. drutvene.Osnovne osobine izvornih iskustvenih obavjetenja u nauci ispituje teorija naunog obavjetenja. Ta teorija, nije sistematski razvijena, a jo manje konkretizovana u oblasti sociolokog prouavanja drutva. Potpunije razvijena teorija naunog obavjetenja bi morala da obuhvati dvije grupe problema:

1. u epistemoloku grupu spadaju problemi naunog obavjetenja koji su manje-vie istovjetni za sve nauke,

2. u drugu grupu spadaju pitanja koja se odnose na sadrinu obavjetenja, potrebnih nekoj nauci ili grupi srodnih nauka.

Poznato je da su svakoj nauci potrebna izvjesna, u sadrinskom pogledu, ostala obavjetenja.

Razmatranje neke prezentacije da iznese cjelovitu teoriju naunog obavjetenja, nego samo neke najvanije elemente.

3. ODNOS IZMEU PRIKUPLJANJA PODATAKA I POSMATRANJAVrlo esto se svi oblici prikupljanja podataka u nauci nazivaju posmatranjem. Ovo shvatanje je dolo do izraaja u dva evropska metodoloka prirunika: Divereovom i Kenigovom.Divere sve oblike prikupljanja podataka naziva tehnikama posmatranja, pa zatim govori o posmatranju na osnovu dokumenta, te o neposrednom posmatranju u koje ubraja razne ankete i mjerenja.

Kenig razlikuje neposredno i posredno posmatranje (korienje raznovrsnih dokumenata, istorijskih dokumenata, arhivskih materijala, filmova, itd). I Kenig anketu ubraja u neposredno posmatranje.

Posmatranje je samo jedan od oblika prikupljanja podataka, ali oblik koji ima neke bitne osobenosti. U posmatranju se pojava o kojoj se prikupljaju podaci nalazi neposredno, potpuno ili bar djelimino u ulnom opaanju posmatraa.Posmatranje moe da bude: 1. samoposmatranje ili tzv. introspekcija, i 2. opaanje spoljnih predemat ili pojava.

Svi drugi oblici prikupljanja podataka ne mogu se smatrati posmatranjem.

Mnogobrojni naini prikupljanja podataka koji se ne zasnivaju na posmatranju mogu se podijeliti u dvije osnovne grupe: u prvu grupu spada prikupljanje podataka koji u drutvu nastaju nezavisno od naune djelatnosti. U drugu grupu spadaju svi postupci prikupljanja kojima se izvorna obavjetenja stvaraju za specifine naune potrebe. itav postupak se nalazi pod naunom kontrolom.

Razni postupci prikupljanja iskustvenih podataka mogu se podijeliti u etiri grupe:

1) neposredno ili tzv. primarno iskustvo naunika,

2) razni oblici naunog posmatranja,3) svi ostali oblici aktivnog prikupljanja podataka, u kojima se izvorna obavjetenja stvaraju pod uticajem odreenih naunih zahtjeva i potreba,

4) postupci u kojima se kao izvorna obavjetenja upotrebljavaju podaci to nastaju u drutvu nezavisno od naunog istraivanja.

4. OPTE OSOBINE NAUNOG ISKUSTVENOG OBAVJETENJAMeu najvanije specifine osobine naunog obavjetenja spadaju: 1) vea planska usmjerenost, 2) njegova vea sistematinost, 3) znatno vea objektivnost, 4) enja za postizanjem vee preciznosti.I. Usmjerenost obavjetenja svako nauno prikupljanje podataka je podreeno nekom naunom cilju, i ako se od odreenih naunih ciljeva odvoji, ono se neminovno pretvara u besperspektivan, najee tradicionalistiki empirizam i prakticizam. Povezivanje prikupljanja podataka sa postavljenim naunim ciljevima vrlo je sloen i teak zadatak. Teorijski razlozi zahtijevaju: odreenu strukturu iskustvenih obavjetenja, trae da se podaci prikupljaju u odreenim pravcima i slue kao katalizatori, kao okosnice u sreivanju tih podataka.II. Sistematinost iskustvenih obavjetenja i ova osobenost naunog obavjetenja proizilazi iz njegove zavisnosti od naune teorije. Prva osobina sistematinosti podataka neposredno proizilazi iz ove naune potrebe i sastoji se u sadrinskoj potpunosti izvornih obavjetenja. Druga osobina sistematinosti prikupljanja podataka se odnosi na utvrivanje njegovog iskustvenog djelokruga. Trei aspekt sistematinosti naunog prikupljanja podataka ogleda se u tenji za to veom standardizacijom. Upotrebljivost podataka je mogua jedino ako su obavjetenja istovjetna.III. i IV. Objektivnost i preciznost izvornih naunih podataka smisao objektivnosti i preciznosti je ranije odreen, a ovdje je dovoljno ukazati na nain kako se u prikupljanju podataka ostvaruje njihov direktan uticaj. Preciznost se mora ocijeniti i u formama i u sadrinskom pogledu. 5. ISPITIVANJE NAUNE UPOTREBLJIVOSTI IZVORNIH PODATAKAIspitivanje naune upotrebljivosti iskustvene evidencije mora uzeti u obzir sve faze njenog posmatranja.

Pojmovna analiza se javlja kao prvi stepen ispitivanja naune upotrebljivosti prikupljenih podataka. Prilikom ispitivanja da li su neki izvorni podaci upotrebljivi za neku naunu svrhu, uvijek se najprije poredi njihov sadraj sa sadrajem odgovarajuih teorijskih pojmova.

Tri faze u stvaranju iskustvene evidencije:

Prva faza obuhvata prikupljanje izvornih obavjetenja. U ovoj fazi nastaje izvorna graa istraivanja, koja je po svom sastavu vrlo raznolika. U nekim sluajevima izvornu grau sainjavaju popunjeni obrasci statistikih ispitivanja ili anketa.

U drugoj fazi sistematski se izdvajaju sasvim odreena obavjetenja iz izvorne grae i pretvaraju u iskustvene naune podatke. Izvorna graa sadri vie obavjetenja nego to se u istraivanju koristi. Zadatak ove faze jeste da izdvoji potrebna obavjetenja iz svakog pojedinanog izvora i da pri tome postigne to veu meusobnu uporedivost podataka. Izdvajanja iskustvenih podataka iz ire izvorne grae izvodi se pomou klasifikacija i mjerila. Obim rada zavisi u ovoj fazi od toga na koji nain je ostvarena izvorna graa.

Trea faza je izrazito sistematike prirode. Poetni postupak je prebrojavanje pojedinanih vrsta iskustvenih podataka i njihovo razvrstavanje pomou nekih klasifikacija ili mjerila. Stvaranje sistematske iskustvene evidencije zahtijeva i sloenije postupke koji se sastoje u ukrtavanju raznih podataka.

Vrste i uzroci greaka to odreenije i potpunije shvatanje o vrstama i uzrocima greaka koje se mogu pojaviti u iskustvenoj evidenciji je od velike koristi za ocjenjivanje tanosti i upotrebljivosti. Teorija greaka je jedan od kljunih dijelova teorije naunog obavjetenja i metoda prikupljanja podataka.

6. NAUNO PRIKUPLJANJE PODATAK O OVJEKU I DRUTVU KAO DRUTVENI ODNOS

Svako aktivno prikupljanje podataka o ovjeku i drutvu pretvara se u odreeni drutveni odnos. Nauno prikupljanje podataka moe da se zasniva samo na dobrovoljnoj saradnji pojedinaca, drutvenih grupa, ustanova i organizacija od kojih se podaci trae. Dobrovoljnost je bitna osobina naunog prikupljanja podataka o ovjeku i drutvu.Kvalitet podataka zavisi od iskrenosti i vjerodostojnosti ispitanika.

Nauno prikupljanje podataka je vid simbolikog drutvenog optenja, a ovo je jedan od vanih elemenata svake drutvene djelatnosti.

Vidljivost svih drutvenih pojava nije podjednaka zbog eka prikupljanje naunih podataka o raznim podrujima drutvenog ivota nailazi na razliite tekoe.

Nauna iskustvena obavjetenja se dijele na: javna, povjerljiva, tajna i privatna.

Uslov koji olakava prikupljanje podataka jesu garancije da iz saradnje s nekim naunim istraivanjem nee proizai nikakve tetne posljedice po lini i grupni ugled i interese lica koja uestvuju u ispitivanju.Direktno objavljivanje izvornih podataka ni malo ne umanjuje njihovu naunu vrijednost. Prilikom prikupljanja izvornih podataka esto dolazi do velikih tekoa, naroito su velike kada je sadraj ispitivanja predmet drutvenih sukoba.

Nauno prikupljanje podataka o drutvu je posao koji zahtijeva i posebnu vjetinu. Istraiva mora imati mnogo takta i sposobnosti da se uivi u neposrednu situaciju u kojoj se odvija istraivanje, mora biti kadar da pravilno objasni ciljeve svog rada i da, u esto vrlo sloenim uslovima, stekne i sauva povjerenje ljudi. Za uspostavljanje poboljanih odnosa sa ispitivanom sredinom je vano objanjenje ciljeva istraivanja. Ispitiva treba da naglasi da nije vano ta on misli o nekom problemu, poto je njegov cilj da prikupi objektivna obavjetenja o miljenjima raznih ljudi. Ukoliko pak ispitiva mora da unosi i svoja intimna miljenja u ispitvanje, neophodno je da u to sa ispitanikom ue na ravnopravan nain, da bude iskren koliko to eli da i ispitanik bude, pri tom vodei rauna o objektivnosti informacije i odnosa.

7. POSTUPCI ZA OTKRIVANJE GREAKA U ISKUSTVENOJ EVIDENCIJIPrvi kritiki zadatak u ocjeni prikupljanja izvorne grae se sastoji u ocjeni njene potpunosti. Sledei korak jeste ocjena potpunosti izvorne grae, a sastoji se u imanentnoj kritikoj analizi svakog pojedinanog izvora u cjelini.Imanentna kritika analiza izvora ima dva osnovna zadataka:1) ona treba da ocijeni optu vrijednost izvora, tj. stepen obavijetenosti lica ili grupe lica koji su ga ostvarili, zatim vjerodostojnost izvora, njegovu potpunost, kao i osobenosti nekih uih dijelova pojedinog izvora.

2) Drugi zadatak imanentne kritike jeste da otkriva unutranje protivrjenosti u izvorima. Otkrivanje ovih unutranjih protivrjenosti, imanentna kritika omoguuje da se s velikom vjerovatnoom uoavaju pojedine vrste greaka.Posebnu vrijednost ima poreenje podataka s nezavisnim izvorom kada se radi provjeravanja specijalno stvara nezavisni izvor koji je pouzdaniji od izvornih podataka.

Postoje i drugi postupci za provjeravanje tanosti greaka u izvornoj grai. Jedna od njih je uporedna analiza rezultata razliitih prikupljanja. Sistematskim poreenjem podataka raznih prikuljaa, moe se u izvjesnoj mjeri ocijeniti koliko greaka neki od njih unose u izvornu grau zbog svojih subjektivnih ili objektivnih osobina. Bitan element utvrivanja tanosti izvornih podataka jeste ocjena tzv. standardne greke ili greke ocjena iz uzorka.

8. POSTUPAK S IZVORNOM GRAOMNezavisni istraivai mogu provjeriti rezultate tanosti istraivanja i da nain objavljivanja rezultata treba da to vie olaka provjeravanje.

Provjeravanje rezultata naunog istraivanja postaje znatno lake ako je sauvana itava njegova izvorna graa, i moe biti stavljena na raspolaganje nauniku koji eli da provjeri njegove rezultate. Zbog toga se u metodologiji postavlja zahtjev da istraiva preda potpunu izvornu grau istraivanja nekoj naunoj ustanovi. uvanje cjelokupnog izvornog materijala nekog istraivanja vano je, ne samo zbog toga to olakava provjeravanje. Ako je izvorna graa obilna i kompleksna, pojedinani istraiva i pored svih nastojanja nije u stanju da nauno iskoristiti ni izdaleka sva iskustvena obavjetenja koja su sadrana u izvornoj grai. U izvornoj grai uvijek ima i drugih, moguih obavjetenja i njihovih kombinacija. Zbog toga izvorna graa nekog istraivanja moe biti vrlo korisna drugim istraivaima, koji je mogu naknadno analizirati s drugim ciljevima.

Prikupljanje izvornih podataka ja najskuplji dio sociolokih istraivanja.

9. TEHNIKA RAZNOLIKOST I KOMPLEMENTARNOST PRIKUPLJANJA PODATAKA

U sociologiji postoje, iz vie razloga, bolji uslovi za stvaranje potrebne iskustvene evidencije ako se u prikupljanju izvornih obavjetenja koriste razliiti tehniki postupci. To proizilazi otuda to su pojave koje sociologija prouava vrlo raznolike i sloene.Gotovo uvijek prilikom dubljeg i svestranijeg ispitivanja nekog sociolokog problema, korisno je u prikupljanju izvornih podataka komplementarno primijeniti razliite tehnike postupke, koji se obino meusobno dopunjuju.Sociologija i ostale drutvene nauke ne raspolau ni iz daleka s onako preciznim sredstvima za prikupljanje podataka, kao to su neki instrumenti s kojima se slue prirodne nauke.Sloenost drutvenih odnosa takoe komplikuje prikupljanja. Zbog toga se o raznim drutvenim pojavama moe doi samo do vie ili manje preciznih, ali nikad do idealno preciznih podataka. U tim uslovima, postojanje nezavisnih obavjetenja dobijenih na razliite naine je vrlo veliko olakanje i moe da bude korisno za ispitivanje vrijednosti pojedinih obavjetenja.Neophodnost upotrebe raznolikih tehnikih sredstava znatno oteava obrazovanje naunih sociolokih kadrova, jer svaki nain prikupljanja ima svoje osobenosti.Potrebno je da se u prikupljanju podataka primijene i metodi drugih nauka. Razlog je to se u tim istraivanjima ispituju uticaji drutvenih uslova na neke pojave koje prouavaju druge nauke, nrp. umjerenost, saznanje, pravo, nervna oboljenja i sl.

10. POSMATRANJEPosmatranje je definisano kao prikupljanje podataka o pojavama putem njihovog neposrednog ulnog opaanja. U svim ostalim oblicima prikupljanja podataka, veza s pojavama na koje se podaci odnose je posrednog karaktera.Isksutveni podaci dobijeni naunim posmatranjem e biti taniji od podataka ije je ostvarenje dugotrajnije i u kome uestvuje vie lica bez strunih i ostalih osobina potrebnih za nauno posmatranje.

Posmatranje znatno proiruje istraivaevo primarno iskustvo i olakava mu da stekne realistian utisak i osjeanje cjeline prouavanog predmeta, bilo da se radi o nekoj lokalnoj zajednici, nekoj drutvenoj organizaciji, nekoj posebnoj drutvenoj djelatnosti ili samo o nekoj posebnoj vrsti drutvenih pojava.

Jedino se trajnijim posmatranjem moe dobiti cjelovita predstava o prirodnim, materijalnim, drutveno-organizacionim i kulturnim uslovima ivota neke zajednice ili neke organizacije, te o ljudima koji u njoj djeluju.

Oslanjanje na posmatranje prilikom prouavanja savremenih drutvenih pojava je daleko korisnije.

Naunik-istraiva je neodoljivo u boljem poloaju ako se u svojim ispitivanjima, uz ostale izvore obavjetenja, moe stalno oslanjati na posmatranje onoga to prouava. Posmatranje, udrueno sa stvaralakom misli, stalno proiruje istraivaevo primarno iskustvo.11. OGRANIENJA I TEKOE POSMATRANJA DRUTVENIH POJAVAPosmatrati se mogu samo aktualni iskustveni sadraji, samo ono to postoji ili se zbiva u vrijeme posmatranja. Upravo ova okolnost znatno smanjuje njegovu vrijednost u prouavanju drutvenih pojava, koje se obino mogu potpunije razumjeti samo kao rezultat dueg ili kraeg razvojnog procesa.Za razumijevanje aktuelnog ponaanja uvijek je korisno, a esto i neophodno poznavati njegove veze s odreenim prolim dogaajem i njegov odnos prema zamiljenoj budunosti. O prolim dogaajima se posmatranjem ne moe nita saznati. Jo tee je posmatranjem stvoriti potpuniju predstavu o perspektivama, oekivanjima, planovima za budunost. Posmatranje je naroito prikladno za prikupljanje podataka o spoljannim manifestacijama drutvenog ivota. Ali ovaj ima i svoju unutranju ili psihiku stranu. Posmatranje spoljnih oblika ponaanja vrlo je teko. O psihikoj komponenti drutvenog ponaanja je potrebno traiti obavjetenja i na druge naine, i to prije svega, prouavanjem sadraja ive duhovne kulture ispitivane drutvene sredine i neposrednim ispitivanjem odreenih sadraja psihikog ivota pojedinca.

Dalje, ogranienje posmatranja sastoji se u tome to je prikupljanje podataka o duim razvojnim procesima pomou njega vrlo sporo. Brzina prikupljanja podataka jednaka je brzini odvijanja odreenih procesa. Pojedini drutveni procesi su vrlo dugotrajni.

Prilikom prouavanja drutvenih pojava u aktualnim uslovima posmatranje nailazi na znatne tekoe (podjela obavjetenja o drutvenim pojavama na javno, povjerljivo, tajno i privatno, u punoj mjeri vrijedi i za posmatranje). ta se u drutvu deava iza zatvorenih vrata nije pristupano ni posmatrau. Posmatranje je nedovoljno za stvaranje sistematske iskustvene evidencije o sloenim drutvenim pojavama koje se moraju prouavati na irem podruju i na dui vremenski period.

12. VRSTE SOCIOLOKOG POSMATRANJAJedan od prvih izvora savremenog sociolokog posmatranja nalazi se u istraivakoj tradiciji etiologije i socijalne antropologije. Do ovakvog razvoja posmatranja u etiologiji i socijalno antropologiji dolo je sticajem vie okolnosti. Prouavanja drutva su obino bila nepismena i zbog toga u njihovoj prolosti nije bilo dovoljno obavjetenja, a naroito su nedostajali pouzdani pisani izvori.

U tim drutvima nisu postojali ni razvijali se oblici stalnog stvaranja obavjetenja o aktualnom drutvenom ivotu, kakvi postoje u civilizovanim drutvima, poto nije bilo razvijene administracije, statistikih ustanova, organizovanih arhiva, tampe i drugih oblika masovnog simbolikog optenja. U tim uslovima je posmatranje moglo i moralo dobiti izuzetan znaaj.

Uloga neposrednog posmatraa u ovim istraivanjima izrazito je preovladala i zbog toga to istraiva nije dobro poznavao, a esto na poetku nije uopte znao jezik ispitivane sredine, nego ga je uio u toku istraivanja ili se oslanjao samo na manji broj domorodaca koji su donekle znali neki od svjetskih jezika. Oslanjanje na njihovo obavjetenje je bilo dosta rizino.

Izvor drugog oblika savremenog sociolokog posmatranja treba traiti u raznim filantropskim djelatnostima iz kojih se kasnije razvio sadanji socijalni rad. Pomou ovog oblika posmatranja prouavali su skitnice, beskunike, alkoholiare, prostituciju i sl. Ovi oblici neposrednog posmatranja su se razvili pod jakim uticajem medicinske klinike prakse.

Trei podsticaj za razvijanje savremenih oblika posmatranja doao je iz socijalne psihologije i posebno iz socijalno psiholokog prouavanja malih grupa.

U poznatom metodolokom priruniku M.Jahoda, M.Doja i S.Kuka posmatranje je podijeljeno na: 1) posmatranje s uestvovanjem ili participirajue posmatranje, 2) sistematsko posmatranje i 3) posmatranje u eksperimentalnim uslovima. Ova klasifikacija, meutim, je nezadovoljavajua iz vie razloga.

Posmatra u posmatranju s uestvovanjem moe da se nalazi u najmanje etiri razliita odnosa: 1) on moe da bude potpun uesnik,

2) uesnik posmatra,

3) posmatra uesnik,

4) isti posmatra.

13. TEKOE POSTIZANJA SISTEMATINOSTI POSMATRANJAMiljenja da je posmatranje izvanredno teko nisu sasvim neosnovana. Osobine posmatranja koje znatno oteavaju postizanje njegove sistematinosti su:1) prva od njih se sastoji u ogranienosti opaajnog polja. U razgovoru od nekoliko sati mogu se od nekog ispitanika dobiti najvaniji podaci iz njegove biografije. Prikupljanja podataka pomou posmatranja se sastoji od niza pojedinanih opaajnih dijelova, iji je sadraj uslovljen realnim tokom odreenih zbivanja i upravo se tei da posmatranje to manje mijenja spontani tok posmatranih dogaaja.

2) Proces opaanja je poptuno podreen spontanom ritmu dogaaja. U govornom opaanju se moe uticati da sagovornik donekle uskladi brzinu iznoenja svojih odgovora s mogunostima njihovog razumijevanja i biljeenja. Zbog ogranienosti opaajnog polja, posmatranje je u praktinom ivotu uvijek vrlo selektivno.3) Postizanje sistematinosti posmatranja oteava vrlo razliita pravilnost raznih drutvenih pojava. to je neka drutvena pojava manje regularna, tee se unaprijed pripremiti za njeno posmatranje i na vrijeme zauzeti nejpogodniji poloaj.

4) Sve pomenute tekoe su takoe objektivnog karaktera. Ali postizanje vee sistematinosti posmatranja oteavaju tekoe naune prirode. U prvom redu klasifikacijski sistem za razvrstavanje podataka koji se o raznim drutvenim pojavama mogu dobiti posmatranjem nisu dovoljno razraeni. Druga slabost se sastoji u tome to nije poklonjena dovoljna panja kretanju posmatraa u vremenu i drutvenom prostoru, koji treba da obezbijedi sistematinost podataka.

Posmatranje se mora ograniiti na odreene vremensko-prostorne i sadrajne obrasce.

14. PRIPREMA ZA ODLAZAK NA TEREN I USPOSTAVLJANJE POVOLJNIH DRUTVENIH ODNOSAPrije nego to se uputi na teren, istraiva treba da se obavijesti o sredini u koju e doi. Istraiva treba bar donekle da upozna i prolost sredine koju e prouavati. Prouavajui lokalnu tampu, istraiva moe da stekne predstavu o tome koji su lokalni dogaaji i problemi uzbuivalu tu sredinu u blioj prolosti. Dobro je, ako je omogueno da istraiva upotpuni sva pomenuta obavjetenja putem razgovora s ljudima, koji iz linog iskustva poznaju mjesne prilike i ljude. Idealno bi bilo da istraiva posmatra upozna sve ljude u sredini koju prouava.U istraivanjima ove vrste, koja dugo traju, vrlo je sloeno odravanje povoljnih odnosa s prouavanom sredinom.

Zategnuti odnosi mogu da se pojave izmeu istraivaa i lokalne rukovodee grupe. Od pseudo znaaja je da istraiva uvijek svojim ponaanjem pokae razumijevanje i potovanje prema drutvenim normama sredine. Npr. ako istraiva prisustvuje nekom dogaaju, nekoj porodinoj ili javnoj sveanosti koji imaju neke religijske propratne elemente, nema potrebe da se pretvara da je i sam religiozan.15. POSMATRANJE I DRUGI NAINI PRIKUPLJANJA PODATAKAPrikupljanje podataka treba da bude to raznolikije i da se zasniva na komplementarnoj upotrebi raznih postupaka.

Ova tehnika raznolikosti i komplementarna upotreba raznih naina prikupljanja podataka moe se najpotpunije ostvariti upravo u ispitivanjima koja se zasnivaju na dugotrajnijem posmatranju. Zato to due vremena boravi na terenu, istraiva moe pored posmatranja da organizuje razna ira i ua sistematska prikupljanja podataka pomou razgovora.

Znaajna prednost istraivanja koja se zasnivaju na dugotrajnijem posmatranju, sastoji se u proirenim mogunostima neposredne kontrole dobijenih obavjetenja. U onim oblicima prikupljanja podataka, kao to je npr. anketa, kad se lica koja prikupljaju podatke vrlo kratko vrijeme nalaze u ispitivanoj sredini, mnogo je tee na pouzdan nain provjeriti tanost i iskrenost pojedinih obavjetenja dobijenih od ispitanika. Okolnost da due vrijeme ivi u ispitivanoj sredini omoguuje istraivau da svestranije utvrdi vrijednost izvornih obavjetenja. Lino posmatranje predstavlja najsolidniji oslonac u ispitivanju vrijednosti ostalih obavjetenja, kad god se ono, s obzirom na prirodu podataka, moe u tu svrhu upotrijebiti.

Jedna od osobenosti dugotrajnijih terenskih istraivanja sastoji se u tome to se o linim podacima, kojima se u drugim oblicima istraivanja moraju traiti verbalni iskazi, mogu dobiti obavjetenja na osnovu posmatranja. Podaci dobijeni posmatranjem mogu da se upotrijebe i za prouavanje meuporodinih odnosa.

16. BILJEENJE PODATAKA

Sistem biljeenja podataka ima poseban znaaj u posmatranju. Sistematsko biljeenje podataka je jedan od najnapornijih zadataka u istraivanjima, koja se zasnivaju na kompleksnom posmatranju. Neophodno je da se podaci posmatranja to je mogue prije zabiljee i odmah sreuju. Prilikom biljeenja podataka treba nastojati da se u grau unosi to vie pojedinosti, tj. da zabiljeke budu to konkretnije.Uporedo sa registrovanjem izvornih podataka, istraiva treba da biljei i svoje komenatare. Ovi komentari su prvi korak u analizi podataka i njihova vrijednost se sastoji u tome to su nastali neposredno poslije dogaaja.

PAGE 5