SEMINARSKI RAD

IZ PREDMETA

INFORMATIČKA EKONOMIJA

„Evolucija Interneta“

Student

Aleksandra Komatina

Broj indeksa: 82/15

Podgorica 10.05.2016.

1

Uvod

„Mreža svih mreža“, definicija je koja se najčešće može sresti i čuti kada se govori o internetu. Ipak, ova definicija se ne smije bukvalno shvatiti, jer bi se njena tačnost mogla osporiti činjenicom da postoji veliki broj računarskih mreža koje nijesu u sastavu interneta. Međutim, uporedimo li internet kao globalnu računarsku mrežu sa bilo kojom drugom i posmatramo li fenomen interneta malo šire, internet se zaista može okarakterisati kao mreža svih mreža.

Internet je fenomen koji je izmijenio svijet. Definiše se kao najveća globalna otvorena računarska mreža, koja se sastoji od velikog broja međusobno povezanih manjih, lokalnih računarskih mreža i računara, a čijim se korišćenjem može dobiti ogroman broj najrazličitijih podataka i informacija. Čin ga skup međusobno povezanih mreža i njihovih korisnika.1

Internet donosi i podstiče nove dimenzije elektronske komunikacije, pospješuje elektronsku trgovinu i digitalni marketing, te doprinosi umnožavanju znanja i predstavlja platformu za stvaranje virtuelnih organizacija i organizacija kreativnog znanja.

Porijeklo i razvoj interneta

Istorija interneta počinje razvojem prvih računara i prvim vizijama o umrežavanju. U poznatom članku u časopisu Atlantic Monthly, Venivar Buš je istakao da nedostaci u razmjeni novih teorija i otkrića usporavaju naučni napredak. Kao odgovor na taj problem, on je zamislio jedan sistem za brzu razmjenu i organizovanje naučnih informacija, na raspolaganju svima kome su potrebne i nazvao ga memex. Memex je trebalo da bude jedan transparentan sistem gdje su uskladištene knjige, slike, časopisi, novine, rukopisi i naučni eseji i bilješke, tako da svako ko ima računar i znanja o njegovom sistemu indeksiranja može da im pristupi. Buš je zamišljao da će se naučnici iz cijelog svijeta povezivati i pristupati tim informacijama do tada neviđenom brzinom, bazirajući se na sličnim principima asocijacije na kojima počiva organizacija ljudskog mozga. Takođe je zamišljao naučnike i profesionalce majninga podataka kako snimaju svoje „putovanje“ kroz njih, tako da svako ko je za njih zainteresovan može da ih slijedi. Skoro pola vijeka nakon pojave tog članka, Bušova vizija je realizovana u obliku veba i srodnih tehnologija interneta.

1 Vesković, V. (2008): Elektronsko poslovanje i marketing, Beogradska poslovna škola, Beograd, str. 4

2

Slika 1. Razvoj interneta

K rajem 1940ih, Sovjetski Savez je posjedovao bombardere velikog dometa i nuklearnu tehnologiju. U vrijeme predsjednika SAD-a, Harija Trumana, Ministarstvo odbrane je odlučilo da pruži pomoć istraživačima iz RAND-a i Linkolnovoj laboratoriji u Masačusetsovom institutu tehnologije (MIT), za razvoj sistema koji je trebalo da detektuje i da se suprotstavi potencijalnim sovjetskim vazdušnim napadima. Sistem je dobio ime poluatomatizovani zemljani sistem (Semi-Automated Ground Environment - SAGE). U to vrijeme, krajem 1940ih i ranih 1950ih, većina diplomaca i naučnika na MIT-u i u Linkolnovoj laboratoriji, stekla je preliminarna iskustva u vezi umrežavanja računara, uključujući njihovo povezivanje sa telefonskim linijama, korišćenje za obradu podataka u realnom vremenu (koji su stizali preko antena i podmornica), digitalizovanje komunikacija i razvoj bržih i pouzdanijih računara.

Sovjetski Savez je 4. oktobra 1957. godine lansirao Sputnjik, prvi vještački satelit u orbiti Zemlje. Strah od tehnološke zaostalosti u Ajzenhauerovoj administracije je nakon događaja drastično porastao. Tog momenta Sovjetski Savez je bio ispred Sjedinjenih Američkih Država na polju kosmičke tehnologije. Zbog toga su nauka i tehnologija stavljene u službu nacionalne odbrane uz svestranu podršku Ajzenhauera, što je ubjedilo američku javnost da je posvećen pružanju podrške za masovna istraživanja. Ajzenhauer je vrlo brzo sazvao sastanak predsjedničkog savjetodavnog komiteta za nauku, a već u novembru 1957. godine, postavio je predsjednika MIT-a, Džejmsa Kilijana, na mjesto zvaničnog predsjedničkog savjetnika.2

Mreža nazvana arpanet, bila je zasnovana na teoriji protoka isprekidanih podataka kroz mrežu (Packet Switched Network), kreirana za potrebe odbrane SAD. Naime, od eksperata je traženo da pronađu takvu mrežu, koja bi mogla da preživi eventualni nuklearni napad, odnosno da bude decentralizovana do te mjere da može da nastavi da funkcioniše bez obzira na to da li je neki njen dio isključen. Dakle, već šezdesete godine označile su vrijeme kada je produkovano tehničko rješenje koje će godinama kasnije biti uzrok preve internet revolucije.

S druge strane, J.C.R. Licklider sa MIT Univerziteta, avgusta 1962. godine je prvi opisao koncept globalne računarske mreže. Pojam onlajn komunikacija - riječ koju danas često 2 Hafner, K., & Lyon, M. (1996). Where wizards stay up late: The origins of the Internet. New York: Simon & Schuster.

3

koristimo kada govorimo o računarskim komunikacijama takođe je prvi u svojim radovima uveo Liklider. Ovi rezultati istraživača sa MIT-a zainteresovali su i Agenciju za istraživanja i razvoj Ministarstva odbrane SAD, tada poznatu pod akronimom ARPA (Advanced Research Projects Agency). Lorens Roberts bio je jedan od istraživača.3 On sredinom šezdesetih godina prelazi u ARPA-u, gde 1966.god započinje rad na razvoju mreže, koja bi povezala centralne računare (host computers) određenih institucija američke armije u jedinstvenu mrezu – ARPANET. Arpanet je mreža koja je zasnovana na principu komutacije paketa (packet switching). Oduvijek se smatralo, premda nije javno rečeno, da je interes za stvaranjem ovakve mreže ležao u izgradnji mreže koja može da izdrži eventualni nuklearni rat. Tokom sljedeće godine, ova grupa objavljuje prvu verziju protokola koji je omogućavao da bilo koja dva host računara u mreži razmjenjuju podatke, pod nazivom NCP (Network Control Protocol). Ista grupa objavljuje i protokole za prenos datoteka (FTP) i interaktivan rad na udaljenom računaru (Telnet). 1972. godina predstavlja godinu u kojoj je prvi put prvobitna ARPANET mreža predstavljena javnosti.4

IMP uređaji (Interface Message Processor), na koje su se povezivali kako krajnji host računari, tako i drugi komutatori predstavljaju ključne elemente mreže ARPANET. Paketski komutatori tzv. IMP uređaji obavljali su funkciju usmeravanja podataka od polaznog ka odredišnom host računaru. IMP komutatori, međusobno povezani putem javnih ili posebnih telekomunikacionih mreža, činili su jedinstvenu mrežu, kojom je bilo moguće preneti podatke izmedu bilo koja dva host računara, povezana na bilo koji komutator u mreži.

U narednim godinama računari su se ubrzano priključivali ARPANET-u, a širenje ARPANET-a ka naučno istraživačkim institucijama širom SAD-a otkrivalo je nedostatke NCP protokola. NCP nije posedovao mogućnost hijerarhijskog adresiranja računara koji nisu bili direktno povezani na IMP uređaje, samim tim, ukupan broj računara po jednoj lokaciji bio je ograničen brojem portova na paketskom komutatoru. Još jedan nedostatak NCP protokola bio je taj što ovim protokolom nisu bili predviđeni nikakvi mehanizmi end-to-end provere integriteta i ispravnosti podataka koji pristižu.

3 https://sr.wikipedia.org/wiki/Intranet4 http://www.internetsociety.org/internet/what-internet/history-internet/brief-history-internet

4

Slika 2. Arpanet internet

Rješenje ovog problema osmislio je Robert Kan koji je predložio da se postojeći NCP protokol zameni novom skupinom protokola, koja bi omogućila veću otvorenost ka svim tada postojećim mrežnim tehnologijama, te komunikaciju između bilo koja dva korisnika u mreži, bez obzira na fizičku topologiju i strukturu telekomunikacionih puteva između njih.5

Nastavilo se sa konstantnim tehničkim unapređenjima brzine protoka informacija i razvojem same mreže, tako da je 1988. godine broj hostova prelazi 50 000. Vrlo brzo, razvija se i softver za uspješno čitanje veb prezentacija. Mogućnost kupovine putem interneta pojavila se 1994. Godine, kada je otvorena prva Sajber banka (Cyber bank), a broj hostova bio je blizu 4 milona. Već tada, zaključak je bio jasan – internet doba je počelo.6

5 http://www.newmedia.org/history-of-the-internet.html6 Radević Ivan (2013), Digitalna ekonomija i marketing menadžment, Grafo press d.o.o. Podgorica

5

Aplikacije i korisnici

Osamdesetih godina Internet je imao na desetine hiljada korisnika koji su razmenjivali informacije putem elektronske pošte (e–mail), „goufera”, i protokola za prenos datoteka (File Transfer Protocol — FTP).

Počev od 1990. godine broj korisnika i aplikacija na Internetu naglo je porastao usled primene novih dostignuća, kao što je prelazak sa čisto tekstualnih informacija na multimedijalne informacije i pojava aplikacija za pretraživanje Internet sadržaja (tzv. veb čitači) koje su lake za upotrebu. Ostali faktori koji su uticali na razvoj Interneta bili su: dalja stimulacija i sponzorstvo Interneta od strane vlada (pogotovo od strane vlade Sjedinjenih Država), pad cena potrebne opreme i telekomunikacionih usluga i sve veća eksploatacija Interneta od strane komercijalnih firmi.

Slika 3. Internet mreža

Najpoznatije aplikacije na Internetu su:

- elektronska pošta (e–mail) za razmjenu elektronskih poruka i dokumenata između korisnika;

-World Wide Web (WWW) koji obuhvata multimedijalne sadržaje i informacije;

-protokol za prenos datoteka (FTP), koji se koristi za prenos datoteka sa/na određeneračunare;

-grupe za prikazivanje novosti (newsgroups) i grupe za diskusiju (discussion groups);

-Gopher, aplikacija koja se koristi za pretraživanje tekstulanih informacija; i

-simulacija terminala (terminal emulation) koja se koristi da bi se omogućilo nekom računaru da se ponaša kao jedan od terminala nekog cenralnog računara ili servera.

Interaktivnost6

Internet ima potencijal da ponudi mnogo veće informaciono bogatstvo nego što su tradicionalni mediji koji koriste štamparije, radio i televiziju.Za razliku od svih drugih tehnologija dvadesetog veka, sa izuzetkkom telefona, e-trgovina počiva na interaktivnosti.

Interaktivnost omogućava onlline trgovcima da uključe potrošače kako bi iskusili iskustvo licem u lice, ali na mnogo masivnijoj, globalnoj skali.

Gustina informacija

Inernet i veb jako povećavaju gustinu informacija– ukupan broj i kvalitet informacija koji je na tržištu dostupan svim učesnicima, potrošačima i trgovcima. Tehnologije e-trgovine smanjuju prikupljanje informacija, smeštaj, obradu i troškove komunikacije. Istovremeno, ove tehnologije uveliko povećavaju prisutnost, preciznost i beskonačnost – čineći informacije mnogo korisnijim i važnijim od bilo čega. Kao rezultat, informacije postaju masovne, jeftinije i kvalitetnije.

Društvene mreže

Razvoj društvenih mreža je fenomen koji još uvek izuzetno zaokuplja pažnju sociologa i psihologa, koji pokušavaju da odgonetnu tačnu formulu za njihov uspeh. Sve je počelo 2002. godine, pokretanjem servisa Friendster, koji je za prva tri mjeseca postojanja sakupio skoro četiri miliona korisnika. Onda je stigao MySpace (2003), kao i LinkedIn, dok je Facebook pokrenut 2004. Twitter smo ugledali 2006. godine, koji danas ima preko 200 miliona aktivnih korisnika. Friendster i MySpace su potonuli, ali je zato Facebook pravi hit i koristi ga preko 1.1 milijarde ljudi, dok LinkedIn broji oko 200 miliona korisnika.7

YouTube je stigao 2005. godine, a osnovao ga je bivši PayPal zaposleni i registrovao na adresi koju i danas koristi. Ovih dana preko milijardu pregleda na YouTubu obavi se preko mobilnih platformi, a 72 sata video zapisa doda se na ovaj video sajt svakog minuta!

Instagram se pojavio 2010. godine, a danas se svakog minuta doda preko 28.000 fotki. Početkom septembra Instagram je i zvanično objavio da se baza korisnika popela na 150 miliona i da će korisnici uskoro i na njemu gledati reklame...

7 http://mondo.rs/a614121/Mob-IT/Vesti/Internet-Nekad-i-sad.html

7

Slika 4. Vremenska linija društveih mreža

Zaključak

U kom pravcu će se menjati svijet vođen nazaustavljivom evolucijom Interneta? Da li će pojedinac biti u stanju da zadrži svoju privatnost ili će svevidjeća mreža odnijeti pobjedu nad ljudskim pravima? Ima li prave, istinske, slobode na Internetu i da li je ovaj moćni medij ostavio doba cenzure iza nas? Jesu li društvene mreže postale naše jedino lice, i na koji način Internet oblikuje kulturu budućnosti? Kako će naš svakodnevni život biti pogođen razvojem ove mreže? Odgovore na ova pitanja ćemo saznati u našoj bliskoj budućnosti. Jedno je sigurno, naš život nije isti bez interneta. Internet postaje neophodno dobro.

Korišćena literatura:

- Stern, N., I Stern, R., “Computer in Society”

8

- Radević Ivan (2013), Digitalna ekonomija i marketing menadžment, Grafo press d.o.o. Podgorica

- Kovačević, D.(2010): Fenomen mreže-umreženo društvo, Preduzetnik, Časopis smjera Preduzetništvo, broj 4, Ekonomski fakultet Podgorica

-Dimitrijević, P. (2010): Pravo informacione tehnologije, Seven, Niš

-Njeguš, A. (2009): Poslovni informacioni sistemi, Univerzitet Singidunum, Beograd

- http://www.efmo.ba/public/down/PojamInformacionihSistemia.pdf

- http://www.vps.ns.ac.rs/SB/2009/1.17.pdf

-http://www.ispsindia.com/online-learning

-http://tekraglobalconcepts.com/contracts/services/information-technology/

- http://mondo.rs/a614121/Mob-IT/Vesti/Internet-Nekad-i-sad.html

- https://www.scribd.com/doc/299311054/Elektronska-trgovina-Beograd-2014-pdf

9