Startup: นยาม ความสำาคญ และแนวทางการทำาวจย

Startup: Definition, Importance, and Research Guidelines

ชยวฒน ใบไม1

Chaiwat Baimai

บทคดยอ ปจจบนมการกลาวถงคำาวา “Startup” กนอยางกวางขวางในฐานะตวหลก

ทสำาคญในการเตบโตของประเทศ ทามกลางเศรษฐกจโลกทกำาลงอยในชวงขาลง อยางไรกตาม ยงไมมการใหนยามทชดเจนวา แทจรงแลว Startup นนคออะไร และมความหมายครอบคลมในมตใดบาง ดงนน วตถประสงคของบทความนคอ การนำาเสนอแนวคดทเกยวของกบ Startup เพอชวยใหนกศกษารวมไปถงผประกอบการเขาใจความหมายและความสำาคญของ Startup อยางลกซงมากยงขน จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา Startup เปนลกษณะของ การเปนผ“ประกอบการ รปแบบหนง และประเดนทเปนสาระสำาคญของธรกจประเภทนคอ ”การคดคนนวตกรรมในรปแบบตาง ๆ ผลจากการทบทวนวรรณกรรมยงพบวา นวตกรรมทสงผานผประกอบการสงผลเชงบวกตอการเตบโตของระบบเศรษฐกจในระยะยาวดวย เนองจาก Startup มพฒนาการมาจากหลากหลายรปแบบ ววฒนาการนจงนำาไปสคำาถามในการวจย จากพนฐานของทฤษฎฐานทรพยากรและความสามารถขององคกร เพอคนหาวา ความสามารถในการจดสรรทรพยากรสงผลตอการอยรอดและเตบโตของ Startup รปแบบตาง ๆ หรอไม ซงแนวคดดงกลาวตองการการพฒนาและพสจนดวยหลกฐานเชงประจกษตอไปในอนาคต

คำาสำาคญ: การเปนผประกอบการ นวตกรรม 1 คณะบรหารธรกจ มหาวทยาลยแมโจ e-mail: cbaimai@yahoo.com

1

Abstract Nowadays, the term “startup” has gained prominence as

an engine of growth amid the ongoing global economic slowdown. However, there is no clear definition of what the actual meanings of startup is, and no clarify on the extent of its coverage boundary. Thus, the objective of this article is to present the idea related to startup in order to help students and entrepreneurs increase much understanding about this subject. A review of the literature shows that startup is a subset of “entrepreneurship”, and the focal aspect of startup is innovation invented in various patterns. The review also came to the conclusion that innovation transferred through entrepreneurs positively leads to an increase in the long run trend rate of economic growth. Since startup has evolved from different categories, the evolution of such firm based on the resource and capability framework guides to the following research question: “How do a capability to manage resource allocation affect the survival and the growth of different types of startup?” This idea needs to be further developed and be empirically examined in the future.

Keywords: Entrepreneurship, Innovation

บทนำา แตเดมความสามารถทางการแขงขนของประเทศ มกเกดจากความไดเปรยบ

จากปรมาณฐานทรพยากรโดยเฉพาะจำานวนแรงงานและทนทแตละประเทศม ดวยเหตน ประเทศทมปรมาณแรงงานจำานวนมาก เชน จน ไทย หรอประเทศในกลมยโรปตะวนออก จงเปนประเทศทมอตราการขยายตวทางเศรษฐกจในอตราสงอยางตอเนองมาเปนระยะเวลานาน จากการผลตสนคาโดยอาศยตนทนแรงงานตำา จงสามารถผลตสนคาไดในราคาทถกกวา (สวรรณ หวงเจรญเดช, 2557) และทำาใหเกดความไดเปรยบในการแขงขนในตลาดโลก แตทามกลางกระแสโลกาภวตนททำาใหสนคา บรการ แรงงานและเงนทน จากประเทศตาง ๆ เคลอนยายไดอยางเสร ผนวกกบการเปลยนแปลงบรบทของโลกทมแนวโนมจะมประชากรสงวยมากขน (นงนช สนทรชวกานต และพสทธ กลธนวทย, 2559) ปญหาการขาดแคลน

2

แรงงานจงเรมทวความรนแรงมากขนในปจจบน สงผลใหประเทศทยงคงใชนโยบายเศรษฐกจบนพนฐานแบบเดม ๆ ทเนนการสรางความไดเปรยบในการแขงขนจากการใชแรงงานในสดสวนทสง และใชการขบเคลอนจากพนฐานธรกจแบบเกา มแนวโนมทจะสญเสยความสามารถทางการแขงขนในการทำาการคาระหวางประเทศในระยะยาว

นโยบายของรฐบาลในยคปจจบนจงเนนการเปลยนแปลงพนฐานทางเศรษฐกจ จากรปแบบเดมทเนนการพงพาการผลตจากการใชทรพยากรเปนฐาน (Resource-based) และการผลตจากการใชแรงงานเปนหลก (Labor-intensive) ไปสการใชความรเปนฐาน (Knowledge-based) หรอเศรษฐกจเชงสรางสรรค (Creative Economy) (เสาวรภย กสมา ณ อยธยา, 2553) ทเนนการผลตจากการสรางมลคาเพม ดวยการใชนวตกรรมและเทคโนโลยเปนตวขบเคลอน ตามนโยบายทเรยกวา ประเทศไทย “ 4.0” โครงสรางของเศรษฐกจไทยในอนาคตจงตงอยบนฐานของผประกอบการทดำาเนนธรกจในรปแบบใหม หรอธรกจ Startup ทสามารถแขงขนไดในตลาดโลก

แมจะมการกลาวถงธรกจ Startup กนอยางกวางขวางในปจจบน แตยงไมมการใหนยามความหมายทชดเจนวาแทจรงแลว Startup นนคออะไร และมความหมายครอบคลมในมตใดบาง จากการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบการใหนยามของคำาวา Startup พบวา มการใหความหมายเกดขนในหลายแงมม แตลวนเปนนยามทกำาหนดขนจากบรษททปรกษา หรอนกธรกจทมประสบการณในการทำาธรกจ Startup มากอน อยางไรกตาม จนถงปจจบนยงไมมการใหนยามความหมายดวยมมมองในเชงวชาการดวยการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของอยางลกซง ดงนน วตถประสงคของบทความนคอ การกำาหนดนยามความหมาย และการทบทวนวรรณกรรมเกยวธรกจ Startup เพอใหนกศกษาและผประกอบการเขาใจมมมองของธรกจ Startup ในมตดานตาง ๆ อยางชดเจนและครบถวนมากยงขน เมอเขาใจความหมายของ Startup ตรงกนแลว สดทายจงผนวกแนวคดทงหมด เพอกำาหนดเปนแนวทางในการทำาวจยในหวขอทเกยวของตอไป1. นยามของธรกจ Startup

หากพจารณาจากมมมองดานสงคมศาสตร ในมตของการบรหารธรกจ Startup ถอเปนมโนคต (Concept) ทมระดบของความเปนนามธรรมสง

3

(High Level of Abstraction) (Zikmund, 2003) ซงสงมระดบความเปนนามธรรมสงมกเปนสงทไมสามารถจบตองได ความหมายของสงทกำาลงพจารณาจงไมมความชดเจนแนนอน การทำาความเขาใจสงนนจงขนอยกบพนฐานความร ประสบการณและภมหลงของแตละบคคล ฉะนน บคคลจะมมโนมตเกยวกบสงใดสงหนงแตกตางกนไป ขนอยกบการตความและการแลกเปลยนความหมายตามบรบททกำาลงศกษา เมอกระบวนการคดวเคราะหสงทเปนนามธรรมสงมกอางองความคดเหนของแตละบคคลเปนเกณฑการตดสนใจ ขอสรปทไดจงเปนอตวสย (Subjectivity) (Sekaran & Bougie, 2010) ทมลกษณะคลมเครอและไมชดเจน ดวยเหตน จงควรมการกำาหนดนยามทแนนอนเปนอนดบแรกเพอความเขาใจทตรงกน กอนทจะศกษารายละเอยดสวนอนของ Startup ในลำาดบตอไป

หากแปลความหมายอยางตรงตว Startup หมายถง ธรกจทเรมตนขนใหม หรอธรกจทเพงเรมเกดขน อยางไรกตาม ความเขาใจโดยทวไป Startup เปนรปแบบธรกจลกษณะหนงทมบคคลหรอกลมบคคลเปนผรเรมกอตงกจการนน ซงลกษณะดงกลาวถอเปนรปแบบของ การเปนผประกอบการ รปแบบหนง ฉะนน “ ”กอนทจะนยามความหมายของธรกจ Startup จงควรเรมตนจากการทบทวนวรรณกรรม เพอทำาความเขาใจแนวคดและทฤษฎพนฐานทเกยวกบผประกอบการ (Entrepreneurs) หรอการเปนผประกอบการ (Entrepreneurship) เปนขนตอนแรกกอน จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา การศกษาเกยวกบการเปนผประกอบการนนสามารถพจารณาไดในหลายแงมม กลาวคอ แนวคดในชวงแรก การศกษาเนนไปท การคนหาคณลกษณะเฉพาะตวของผประกอบการแตละบคคล (Entrepreneurial Traits) ทไมสามารถลอกเลยนแบบกนได แตสดทายแนวคดดงกลาวไมสามารถหาขอสรปทชดเจนไดวา คณลกษณะทแทจรงของผประกอบการนนเปนเชนไร สวนแนวคดทางจตวทยา ความหมายของคำาวาผประกอบการคอ ผทมความหลงใหลและมความเชอในสงหนงอยางรนแรง (Passion) และสามารถยอมรบความเสยงทจะเกดขน จนนำาไปสการเรมกอตงกจการในทายทสด อยางไรกตาม ในชวงตอมาแนวคดตอการเปนผประกอบการเปลยนแปลงไป โดยมองวา ลกษณะของการเปนผประกอบการมใชคณลกษณะดานบคคลหรอดานจตวทยา แตเปนกระบวนการอยางหนง จนนำาไปสแนวคดทาง การจดการ ทมองวา ผประกอบการ หมายถง ผนำาทรพยากรดานการจดการ

4

(Management Resources) ไดแก คน เงนทน เครองจกรและวตถดบ มารวมกน เพอดำาเนนงานใหองคกรบรรลวตถประสงคทตงไว จะเหนไดวา ในแงมมทางการจดการ หนวยในการวเคราะห (Unit of Analysis) มกเปนการศกษาในระดบองคกร (Firm Level) โดยองคกรทมคณลกษณะของ การมงเนนความเปนผประกอบการ (Entrepreneurial Orientation) โดยทวไปจะมลกษณะเดน 5 ประการ ไดแก อำานาจในการตดสนใจดวยตนเอง “ ” (Autonomy) “ความสามารถในการสรางนวตกรรม” (Innovativeness) “ความสามารถในการเผชญกบความเสยง” (Risk Taking) “การทำางานในเชงรก ”(Proactiveness) และ ความสามารถในการรบมอกบการแขงขนทรนแรง “ ”(Competitive Aggressiveness) (Covin & Slevin (1991); Lumpkin & Dess (1996); Lee & Peterson (2000)) ผลการวจยสวนใหญยงพบดวยวา ปจจยการมงเนนความเปนผประกอบการ เปนปจจยทนำาไปสความสามารถในการคดคนนวตกรรมใหมขนมา (ปรารถนา หลกภย, 2556) หรอในอกแงมมหนง หากพจารณาตามแนวคดทางการตลาด ผประกอบการถอวา เปนผทใชความคดสรางสรรคในการผลตสนคาหรอบรการทแตกตาง เพอตอบสนองตอความตองการของผบรโภคทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา

ศาสตรดานการบรหารธรกจพฒนามาจากพนฐานความรทางเศรษฐศาสตรซงมววฒนาการมายาวนานกวา ดงนน หากศกษายอนกลบไปในยคตน ๆ โดยพจารณาตามจากแนวคดทางเศรษฐศาสตร จะพบวา ผประกอบการคอ ปจจยหลกตวหนงทนำามาใชในการผลต (Factors of Production) นอกเหนอจาก ทดน ทนและแรงงงาน เพอนำามาผสมผสานกนผลตสนคาออกมาขายในตลาด อยางไรกตาม มตทางเศรษฐศาสตรยงแบงไดเปน 4 มมมองยอย ไดแก 1) เศรษฐศาสตร นโอคลาสสค (Neoclassic Economics) มองผประกอบการเปนองคประกอบหนงของกลไกตลาด ซงอาจเปนตลาดสมบรณ (Perfect Market) ตลาดกงแขงขนผกขาด (Monopolistic Market) ตลาดแบบผกขาด (Monopoly) หรอตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) 2) เศรษฐศาสตรองคการอตสาหกรรม (Industrial Organization Economics) มองผประกอบการตามภาคอตสาหกรรม โดยในแตละอตสาหกรรมจะมลกษณะโครงสราง (Structure) ทเปนตวกำาหนดการดำาเนนการ (Conduct) และนำาไปสกลยทธ (Strategy) ทผ

5

ประกอบการแตละรายกำาหนดขน 3) เศรษฐศาสตรจากทฤษฎเกมส (Game Theory) มองผประกอบการของแตละอตสาหกรรมทอยในตลาด จะแขงขนกนดวยการตอบโตดวยการเลอกใชกลยทธทดทสดและเกดประโยชนสงสดตอองคกร แมแนวคดดานเศรษฐศาสตรตอการเปนผประกอบการจะพจารณาไดจากหลากหลายแงมม แตมตสำาคญทเปนจดเรมตนใหเกดการตระหนกถงความสำาคญของการเปนผประกอบการอยางชดเจน เกดจากมมมองดานสดทายคอ 4) ดานการแขงขนเชงพลวต (Dynamic Competition) โดยเฉพาะเศรษฐศาสตรออสเตรยนทมแนวคดวา ความสมดลในตลาดของแตละอตสาหกรรมเปนสถานการณทเกดขนชวคราว เพราะผประกอบการจะเปนกลไกทเขามาเปลยนแปลงตลาดจากจดทเกดการสมดล จนนำาไปสสภาพทเปนพลวตดวยการสรางสงใหมทไมเคยมมากอนในระบบการแขงขน แนวคดดงกลาวเกดจากการศกษาของ Schumpeter (1934) ทแสดงใหเหนวา การเปนผประกอบการนนมความเชอมโยงกบแนวคดทเกยวกบนวตกรรมอยางหลกเลยงมได โดยท Joseph Schumpeter เสนอความคดวา เมอทรพยากรนนมอยอยางจำากด การจดสรรทรพยากร (Resource Allocation) ทเหมาะสมจงเปนสงสำาคญทจะทำาใหระบบเศรษฐกจพฒนาไปได และความเหมาะสมอยทการโยกยายทรพยากรใหไปอยกบผทสามารถใชประโยชนไดสงสด เมอเกดการโยกยายทรพยากรระหวางผประกอบการรายตาง ๆ จะทำาใหผประกอบการทไมมประสทธภาพลมเลกไป และเกดการถายเททรพยากรจากผทเคยครอบครอง ไปยงผประกอบการรายอน ๆ ในตลาด ทงผทอยในธรกจมากอน (Incumbents) และผเลนรายใหม (New Entrants) เมอทงผทเคยอยในตลาดและผทกำาลงจะเขาสตลาด เปนผทระบบคดเลอกผานกลไกการแขงขนในระบบทนนยมแลววา มประสทธภาพสงหรอสามารถคนคดนวตกรรมใหม ๆ จากการผสมผสานทรพยากรใหเกดเปนสงใหมได นวตกรรมในมมมองของ Schumpeter เกดขนได 5 รปแบบคอ 1) การนำาเสนอสนคาทมคณภาพหรอสนคาใหม 2) การใชวธการผลตแบบใหม 3) การเปดตลาดใหม 4) การคนหาแหลงขายวตถดบใหมหรอการคนหาวตถดบชนดใหม และ 5) การกอตงองคกรใหม จากแนวคดดงกลาว ผประกอบการจงเปน ผทผลกดนใหตลาดอยนอกจดสมดล โดยทผมประสทธภาพตำาจะถกคดออกไปจากตลาด ปรากฏการณดงกลาวเกดเปนกระบวนการวนซำาอยางตอเนอง และทำาใหระบบเศรษฐกจโดยรวมพฒนา

6

ตอไปได Schumpeter เรยกกลไกของสงใหมทเขามาทดแทนสงเกานวา การทำาลายลางอยางสรางสรรค (Creative Destruction) ดวยแนวคดน ผประกอบการจงถอเปนแกนหลกทสำาคญในการสรางนวตกรรมขนมา และนวตกรรมทสงผานผประกอบการจะสงผลเชงบวกตอการเตบโตของระบบเศรษฐกจในทายทสด ดงนน กระบวนการพฒนานวตกรรมจะไมสามารถเกดขนไดหากปราศจากบทบาทของผประกอบการ ในฐานะทเปนตวหลกสำาคญททำาใหเกดการพฒนานวตกรรมขน (พนธอาจ ชยรตน, 2547) ในขณะท Shane & Venkataraman (2000) เสนอตอดวยวา การเปนผประกอบการจะเกดขนเมอโอกาสและความพรอมมาเจอกน ตอมา Drucker (2014) ไดผนวกแนวคดเรองการเปนผประกอบการและนวตกรรมเขากบหลกการบรหารจดการธรกจ ตอยอดไปสขอสรปทวา ความสำาเรจของธรกจมไดเกดจากการมทรพยากรมากกวาคแขง หรอความสามารถในการคดสงใหมทแตกตางไปจากเดมเทานน แตจะเกดจากความสามารถของผประกอบการในการแปรเปลยนสงใหมทคนพบใหกลายเปนนวตกรรมเชงพาณชยในตลาดดวย

จากทกลาวมาทงหมดจงสรปเปนประเดนสำาคญไดวา ผประกอบการคอ เจาของกจการผรบความเสยงในการจดการทรพยากรทหาไดเพอจดตงธรกจใหมขน สวนการเปนผประกอบการคอ กระบวนการในการแสวงหาโอกาสใหมในการเรมตนธรกจ โดยทวไป ธรกจมกเรมตนจากทรพยากรทมอยางจำากด ขอบเขตของธรกจในชวงแรกจงมกมขนาดเลกถงขนาดกลาง ดงนน จงมกมการเชอมโยงลกษณะของการเปนผประกอบการ กบแนวคดเรองธรกจขนาดกลางและขนาดยอม (Small and Medium Enterprises: SMEs) โดยมการใหคำาจำากดความของ SMEs ตามพระราชบญญตสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม พ.ศ. 2543 จาก จำานวนการจางงาน หรอ มลคาสนทรพยถาวรไมรวมทดน “ ” “ ”เปนเกณฑในการจำาแนกผประกอบการ โดยกจการทผลตสนคาหรอใหบรการทมสนทรพยถาวรไมเกน 50 และ 51-200 ลานบาท ถอเปนวสาหกจขนาดยอมและวสาหกจขนาดกลาง ตามลำาดบ (สำานกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม, 2560) จากนยามดงกลาวจะเหนไดวา ขนาด ของธรกจทงจำานวน“ ”แรงงานและทน เปนประเดนสำาคญในการบงชถงการเปนผประกอบการ และเมอใด

7

กตามทมการกอตงกจการขนมาใหม กจะถอวามผประกอบการเกดขน ไมวาลกษณะของการดำาเนนธรกจนนจะอยในรปแบบใด

ตอมา เมอสภาพแวดลอมในการดำาเนนธรกจเปลยนแปลงไป จากผลของความกาวหนาดานเทคโนโลยดจทล การขนสงททนสมยและการเปดเสรทางการคา สงผลใหเกดปรากฏการณททำาใหโลกมความเชอมโยงกนมากกวาเดม หรอเกดกระแสโลกาภวตนขน ในบรบทของการบรหารธรกจ การเชอมโยงกนมากขนทำาใหเกดผลกระทบหลกคอ โลกาภวตนดานการผลต ไดแก การหาปจจยการผลตในราคาตำาไดจากทตาง ๆ ทวโลก และโลกาภวตนดานการตลาด ซงหมายถง การทสนคาทผลตไดสามารถวางจำาหนายไดทวทกมมโลก เสมอนตลาดรวมกนเปนหนงเดยว ผลจากโลกาภวตนทง 2 ดานทำาใหจำานวนสนคา บรการ เงนทนและแรงงาน จากแหลงตาง ๆ สามารถเคลอนยายขามพรหมแดนไดอยางเสร และสงผลใหประเทศทมเคยใชประโยชนจากปรมาณแรงงานและทนสง มแนวโนมจะคอย ๆ สญเสยความไดเปรยบในระยะยาว

ในระยะหลง งานทางวชาการทสนบสนนดวยขอมลเชงประจกษแสดงใหเหนชดเจนวา บรษทขนาดใหญทอยในธรกจมากอนมกตดกบดกของความสำาเรจ (Success Trap) จากสงทตนสรางมา โดยทบรษทเหลานมกมองขามนวตกรรมใหม ๆ ทกำาลงเกดขนในตลาด เพราะไดลงทนไปกบการพฒนาแบบเดมจนทำาใหเกดตนทนจม (Sunk Cost) อยางมหาศาล และมงใหความสำาคญกบการรกษาสวนแบงการตลาดมากกวาการเตบโต ตวอยางทเปนไดชดเจนคอ กรณของ Kodak และ Polaroid ทไมสามารถปรบตวใหทนตอการเปลยนแปลงธรกจจากระบบอนาลอคไปสระบบดจทล ในขณะเดยวกนกบทผเลนรายใหมซงสวนใหญเปนบรษทขนาดเลกถงขนาดกลาง มกจะเปนผสรางนวตกรรมใหม ๆ ขนมา โดยเฉพาะนวตกรรมทเปลยนแปลงตลาดอยางสนเชง (Disruptive Innovation) (Christensen, 1997) เชน การเกดขนของ Facebook หรอ Grab Taxi เปนตน ดงนน การสงเสรมใหเกดนวตกรรมจงควรเกดจากการสนบสนนกจการขนาดเลกถงขนาดกลาง ทมไดดำาเนนธรกจบนพนฐานของปรมาณแรงงานและทน แตเปนธรกจทขบเคลอนดวยนวตกรรมแทน ซงรปแบบของดงกลาวกคอ ธรกจ

Startup นนเอง

8

จากทกลาวมาจงสรปไดวา Startup เปนการดำาเนนธรกจรปแบบหนง บนพนฐานของการเปนผประกอบโดยใชนวตกรรมเปนตวหลกในการขบเคลอน อยางไรกตาม สงทจะจดวาเปนนวตกรรมตองประกอบดวย 3 องคประกอบหลก ไดแก ความใหม ประโยชนในเชงเศรษฐกจ และการใชความรและความคดสรางสรรค (สมนก เออจระพงษพนธ, พกตรผจง วฒนสนธ, อจฉรา จนทรฉาย และประกอบ คปรตน, 2553) ดงนน ธรกจทจะจดวาเปน Startup จงตองมองคประกอบครบถวนทง 3 มตดงกลาวดวย ดงน

1. ความใหม (Newness) ลกษณะของสงทเปนนวตกรรมตองเปนสงใหมทถกพฒนาขน โดยอาจเปนการทำาสงเดม แตมการปรบปรงดวยวธการตาง ๆ เพอใหเกดประสทธภาพทดกวา หรอเปนการคดคนสงใหมทไมเคยปรากฏมากอน ในกรณทเปนการคดคนสงทไมเคยมมากอน การเรมตนธรกจอาจเกดขนไดยาก เนองจากนวตกรรมรปแบบนจะมาพรอมกบความเสยงสง แตหากประสบความสำาเรจผประกอบการกจะไดผลตอบแทนในอตราทสงเชนกน ดงนน คณคาของความใหมจงเปนลกษณะเดนททำาใหธรกจ Startup เตบโตไดอยางอยางรวดเรวในระยะเวลาสน

2. ประโยชนในเชงเศรษฐกจ (Economic Benefits) ความคดใหม ๆ นนเกดขนมากมายจากหองปฏบตการทางวทยาศาสตรหรอศนย R&D ของบรษทตาง แตความใหมเพยงอยางเดยวจะไมมความหมาย หากสงทพฒนาขนมานนมไดสรางความสำาเรจในเชงพาณชยดวย กลาวคอ สงใหมนนตองสามารถเพมมลคาใหกบผลตภณฑนน ในมมมองของผประกอบการ มลคาเพมในทน อาจเปนการทำาธรกจโดยใชทรพยากรนอยลงและไมถอครองสนทรพยจำานวนมาก แตสามารถทำากำาไรไดสงขน หรอเปนการยกระดบดวยการนำาเทคโนโลยททนสมยเขามาชวยเพมมลคาของผลตภณฑนน ๆ สดทายมลคาทเพมขนนตองสามารถพฒนาตอยอดไปจนนำาออกขายสตลาดได

3. การใชความรและความคดสรางสรรค (Knowledge and Creativity) มตสดทายของสงทจดวาเปนนวตกรรมคอ สง ๆ นนตองไมได

9

เกดจากการลอกเลยนแบบ แตเปนสงใหมทพฒนาขนมาพรอมกบมลคาเพมในตวผลตภณฑ หรอตองเกดจากความคดรเรมจากการใชความรและความคดสรางสรรคของผประกอบการเอง จากทกลาวมาทงหมด จงสามารถสรปเปนนยามในทศนะของผเขยนไดวา “Startup หมายถง ผประกอบการรายใหม ทใชนวตกรรมและเทคโนโลยเปนตวหลกในการขบเคลอนธรกจ เพอสรางสนคาหรอบรการทเกดมลคาเพม จนกลายเปนธรกจเชงพาณชยทเตบโตไดอยางรวดเรว ”

โดยสรป นยามทผเขยนกำาหนดขนนาจะเปนการใหความหมายทกระชบและชดเจน ซงหากเปรยบเทยบกบความหมายทกำาหนดขนจาก กระทรวงอตสาหกรรม (2560) ทระบวา “Startup หมายถง กลมบคคลหรอองคกรธรกจขนาดเลกทจดตงขน ดวยบคลากรและทรพยากรจำานวนนอย แตมความคดทตองการสรางสรรคนวตกรรมใหม ดวยเทคโนโลยสารสนเทศทสามารถตอยอดความคดสรางสรรคใหเปนธรกจทแตกตาง กนาจะไดบทสรปทมความหมายสอดคลองกน”มาก อยางไรกตาม จากนยามทง 2 จะเหนไดวา Startup จะมลกษณะคอนขางคลายคลงกบ SMEs แตประเดนสำาคญททำาใหธรกจทง 2 ประเภทแตกตางกนคอ SMEs มกเรมตนกจการภายใตแนวคดทจะพฒนาธรกจใหมความมนคง เตบโตอยางตอเนองและยงยน ในขณะทแนวคดหลกของ Startup เนนไปทโอกาสในการนำาเสนอสงใหมและแตกตาง โดยเฉพาะการสรางความแตกตางโดยใชประโยชนจากความกาวหนาของเทคโนโลย ในการพฒนาใหเปนผลตภณฑในรปแบบของ Software หรอ Application ตาง ๆ หรอทมกเรยกวา “Tech Startup” จดเดนของ Tech Startup คอ เปนธรกจทสามารถขยายขอบเขตของผใชใหเพมจำานวนมากขนโดยใชทรพยากรเทาเดม ธรกจจงสามารถเตบโตอยางกาวกระโดดภายในระยะเวลาอนสน ซงถอเปนประเดนสำาคญททำาให Startup แตกตางจาก SMEs หลงจากมความเขาใจทตรงกนในการใหความหมายของธรกจ Startup แลว จงเปนการสมควรทจะกลาวถงความสำาคญของ Startup ตอระบบเศรษฐกจ ดงรายละเอยดทจะกลาวในสวนตอไป

2. ความสำาคญของ Startup

10

ในยคเกา สภาพแวดลอมทางเศรษฐกจเปลยนแปลงอยางคอยเปนคอยไป และการดำาเนนธรกจยงไมมความซบซอนมากนก ปจจยสำาคญของการเปนผประกอบการทจะประสบความสำาเรจคอ ความไดเปรยบจากจำานวนทรพยากร ทมในแตละประเทศ รวมไปถงความไดเปรยบจากปจจยการผลต โดยเฉพาะปรมาณแรงงานและทน เพอแปรสภาพทรพยากรทมใหกลายเปนสนคาออกสตลาด ดวยเหตน ธรกจจงสามารถเตบโตไดดวยการเพมจำานวนแรงงานและทนเขาไปในกระบวนการผลตแบบเดม และประเทศทมปจจยดงกลาวในปรมาณทมากกวาผอนจงมกเกดความไดเปรยบในการแขงขนในระบบเศรษฐกจ ระยะหลง ลกษณะของการดำาเนนธรกจมความเปนพลวตมากขน โดยเฉพาะอยางยง ภายหลงจากเกดวกฤตเศรษฐกจในป พ.ศ. 2540 บรษทขนาดใหญจำานวนมากทอยในตลาดมากอนไดปดตวลง ภายหลงผานพนวกฤต รฐบาลตองการใหระบบเศรษฐกจเตบโตอยางยงยน จงมนโยบายสงเสรมใหเกดผประกอบการ SMEs และจดตงสำานกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมขนในป พ.ศ. 2543 เพอทำาหนาทสงเสรมศกยภาพของ SMEs ใหเปนหนวยงานเศรษฐกจทสำาคญในการเพมการจางงาน รวมทงเพมสดสวนมลคาการสงออกของประเทศ แมวาการดำาเนนการจะประสบความสำาเรจในชวงเรมแรก ระหวางป พ.ศ. 2545-2549 แตตอมาในป พ.ศ. 2552 อตราการทำากำาไรเฉลยของ SMEs ในภาพรวมมคาลดลง และอตราการจดทะเบยนเลกกจการอยในระดบสงมากถงรอยละ 50 ของจำานวนผจดทะเบยนทงหมด สาเหตหลกสวนหนงมาจากสดสวนตนทนดานวตถดบ ตนทนแรงงานหรอบคลากรทสงขน (วทร เจยมจตตตรง, 2553) สถานการณของ SMEs ยงคงแยลงอยางตอเนอง และมแนวโนมทจะตกตำาตอไปอกในอนาคต เนองจากปรมาณทรพยากรทยงคงลดลงอยางตอเนองจาก 2 ปจจยหลกคอ 1) การเขาสสงคมชราภาพ (Aging Society) ททำาใหแรงงานในวยทำางานจำานวนลดลง สงผลใหตนทนดานแรงงานมคาสงขน และ 2) มลคาของการคาระหวางประเทศโดยรวมมแนวโนมลดลง โดยเฉพาะมลคาการคากบประเทศสหรฐอเมรกา ทเปนตลาดสงออกรายสำาคญของไทย ซงมมลคาคดเปนสดสวนถง 10.9% ของมลคาสงออกทงหมดของไทย (ดงแสดงในตารางท 1) สาเหตสำาคญสวนหนงเกดจากนโยบายของผนำาคนใหมทเปลยนไปในเชงกดกนทางทางการคา (Protectionism) อยางชดเจนมากยงขน เมอตนทนทรพยากรการผลตทง

11

แรงงานและทนมคาสงขน แตตวามสามารถในการระบายสนคาลดลง จงทำาใหผลตอบแทนทไดจากการผลต แมอาจจะเพมขนได แตการเพมอยในอตราทลดลง (Diminishing Marginal Productivity) ดงนน ปรมาณแรงงานและเงนทนอาจชวยใหประเทศเตบโตตอไปไดในระยะสน แตไมอาจรกษาความไดเปรยบในการแขงขนในระยะยาวได

ตารางท 1 มลคาของการคาระหวางประเทศระหวางไทยและสหรฐอเมรการายการ(หนวย: ลาน

เหรยญ)

2556 2557 2558 2559 2559(ม.ค.-ก.พ.)

2560(ม.ค.-ก.พ.)

มลคาการคา

37,582.10

38,471.21

37,919.93

36,552.67

5,555.63

7,303.22

มลคาสงออก

22,953.01

23,891.61

24,055.95

24,494.86

3,611.83

3,884.59

มลคานำาเขา

14,629.09

14,579.60

13,863.98

12,057.81

1,943.80

3,418.63

ดลการคา - 8,323.9

2

- 9,312.0

1

- 10,191.

97

- 12,437.

05

- 1,668.0

3

- 465.96

ทมา: ประชาชาตธรกจออนไลน (2560)

ววฒนาการของการพฒนาระบบเศรษฐกจไทยนนมมาอยางยาวนาน แตเรมตนเกดขนจรงจงอยางเปนรปธรรมในชวง 5 ทศวรรษทผานมา ประเทศไทยเปนประเทศกำาลงพฒนาประเทศหนง ซงไดเรมมการพฒนาอตสาหกรรมอยางจรงจงตงแตเรมมแผนพฒนาเศรษฐกจในป พ.ศ. 2505 จนกระทงสดสวนของผลผลตจากภาคอตสาหกรรมสงถงรอยละ 20 ความสำาคญของภาคเกษตรกรรมยงคงสงกวาภาคอตสาหกรรมจนถงป พ.ศ. 2519 ในระยะตอมา ความสำาคญของภาคเกษตรกรรมมแนวโนมลดลง ขณะทภาคอตสาหกรรมเรมมความสำาคญเพมขน จนกระทงในป พ.ศ. 2523 ผลผลตของภาคอตสาหกรรมไดเรมแซงหนาภาคเกษตรกรรม อยางไรกตาม รายไดประชาชาตทแทจรงตอหวของไทยกยงคงอยใน

12

ระดบตำา แรงงานสวนใหญยงคงเหลออยในภาคเกษตรกรรม และภาคอตสาหกรรมยงไมสามารถเจรญเตบโตอยางสงพอทจะดดซบแรงงานนได จนกระทงป พ.ศ. 2529 ความสำาคญของภาคอตสาหกรรมทวความสำาคญเพมมากกวาภาคเกษตรกรรม สะทอนใหเหนชดเจนจากโครงสรางการสงออกสนคาประเภทอตสาหกรรมไดแซงหนามลคาสงออกสนคาขนปฐม ในยคนนประเทศไทยถอเปนแหลงดงดดนกลงทนจากทกภมภาคจากขอไดเปรยบดานตนทนแรงงานตำา และไดรบการกลาวขานใหเปนประเทศทมโอกาสพฒนาไปเปน ประเทศพฒนา“อตสาหกรรมใหม ” (Newly Industrialized Country; NIC) ประเทศหนงในทวปเอเชยในชวงป พ.ศ. 2531 แตสดทายประเทศไทยมไดพฒนาไปเปน NIC เนองจากระดบรายไดของไทยยงคงอยในระดบตำา ประเทศไทยจงคงเปนไดเพยงประเทศกำาลงพฒนาทระดบรายไดอยในกลม Lower Middle Income Country เทานน เปาหมายในการพฒนาระบบเศรษฐกจของไทยในยคตอมา จงเปนการขบเคลอนอตสาหกรรมไทยใหพฒนาอยางตอเนอง จนสามารถเปลยนแปลงโครงสรางสนคาออกใหขนอยกบสนคาอตสาหกรรมเปนสวนใหญ โดยเฉพาะสนคาอตสาหกรรมทใชปจจยสนคาทนในรปทรพยากรมนษยและเครองจกรเปนหลก จนกาวขามไปสระดบรายไดประชาชาตทแทจรงตอหวถงระดบ Upper Middle Income Country ในระยะตอมา

แตจนถงปจจบน ผลการศกษาเกยวกบอตราการเตบโตทางเศรษฐกจสวนใหญมขอสรปทตรงกนวา การเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศไทยในหลายทศวรรษทผานมามศกยภาพในการเตบโตทลดลงอยางมนยสำาคญ และยงคงมแนวโนมจะลดลงอยางตอเนองตอไปอกในอนาคต (แสดงดงภาพท 1) หากเปนเปนเชนนตอไป ประเทศไทยจะไมสามารถพฒนาตอไปอยในกลมประเทศทมรายไดสง หรอยงคงตกอยในลกษณะทเรยกวา ตดกบดกรายไดปานกลาง “ ” (Middle Income Trap) (Lee, 2013) ตอไปอก ดงนน ความสามารถทางการแขงขนของแตละประเทศในอนาคต จงไมไดขนกบจำานวนแรงงานและเงนทน แตจะขนอยกบการเพมประสทธภาพของปจจยในการผลต ซงสามารถทำาไดโดยการสรางนวตกรรมหรอนำาเทคโนโลยสมยใหมเขามาชวยในกระบวนการผลต ผานกลไกทสำาคญคอ Startup ซงถอเปนธรกจทขบเคลอนดวยนวตกรรมจากการใชความคดสรางสรรคของผประกอบการ Startup จงเรมเขามามบทบาทสำาคญทาง

13

เศรษฐกจทงในระดบประเทศและระดบนานาชาต ในฐานะการเปนผผลกดนใหเกดความกาวหนาในทก ๆ ดานตอระบบเศรษฐกจโดยรวมในปจจบน ซงในประเทศไทย Tech Startup ทสำาคญอยใน 6 กลมธรกจหลก ไดแก 1) ธรกจเกยวกบการซอขายออนไลน (E-commerce หรอ E-marketplace) 2) ธรกจเกยวกบการเงน (Fin Tech) 3) ธรกจเกยวกบการเกษตร (Agri Tech) 4) ธรกจเกยวกบการศกษา (Ed Tech) 5) ธรกจเกยวกบภาคบรการ และ 6) ธรกจเกยวกบการพฒนา Software และ Application ในรปแบบตาง ๆ

ทมา: สมประวณ มนประเสรฐ และดนพล อรยสจจากร (2557)

ภาพท 1 แนวโนมอตราการเตบโตของเศรษฐกจของไทยในระยะยาว

อยางไรกตาม Startup ไมสามารถเกดขนและพฒนาตอไปได หากขาดสภาพแวดลอมหรอระบบนเวศ (Ecosystem) ทเอออำานวยตอการดำาเนนธรกจ หนวยงานตาง ๆ ของทงภาครฐและเอกชนจงมความจำาเปนทตองจดตงหนวยงานขน เพอใหคำาปรกษาและสนบสนนดานเงนทนตอ Startup เชน หนวยบมเพาะ (Incubator), ผรวมลงทน (Angle Investor), กองทนรวมลงทน (Venture Capital), การระดมทนจากมวลชน (Crowd Funding), บรษททคนหาธรกจใหม ๆ ทมศกยภาพในการเตบโต (Accelerator), สถานททำางานรวมกน (Co-

14

working Space), หรอการสรางเครอขายกลางระหวางผประกอบการและกลม Startup (Business Matching) เนองจากนวตกรรมจะเกดในระบบตลาดทสงใหมทำาลายสงเกา ดงนน นอกจากปจจยทกลาวมาขางตน ภาครฐจงมบทบาทสำาคญในการสรางระบบตลาดทเออตอการพฒนานวตกรรม ผลจากการทบทวนวรรณกรรมชใหเหนวา ระบบทเหมาะสมตอการพฒนาธรกจ Startup คอ ระบบททำาให Incumbents ออนแอกวา New Entrants (สมประวณ มนประเสรฐ และกองภพ วงศแกว, 2559) ดงนน ภาครฐจงควรกำาหนดกลไกในการสนบสนนให New Entrants มโอกาสเตบโต และสามารถแขงขนกบ Incumbents ไดอยางยตธรรมในตลาดทแขงขนอยางเสร การแขงขนกนในระบบอยางเสรจะกดดนให Incumbents ทไมสามารถพฒนาตนเองอยเสมอใหออกไปจากตลาด และในขณะเดยวกนจะเปนตวกระตนให New Entrants คนคดนวตกรรมใหมเขามาแทนท เกดเปนกระบวนการทำาลายอยางสรางสรรค และทำาใหการพฒนานวตกรรมกระจายตวอยางทวถงทงระบบ ตวอยางการสนบสนนจากภาครฐทเกดขนแลว เชน การจดตง National Startup Center โดยกระทรวงการคลง การลดหยอนทางภาษ (Tax Incentive) ผาน BOI ดวยการเปลยนแปลงเงอนไขดานความชวยเหลอ จากเดมทผยนขอตองเปนโครงการหรอบรษททมเครองจกรแลวเทานน เปลยนเปนการขอจากบคคลทสรางธรกจดวยนวตกรรมกสามารถรบการสงเสรมจาก BOI ได หรอการสงเสรมการขยายตวของ Startup ไปยงตางประเทศสำาหรบกลมธรกจทมศกยภาพ เปนตน

3. แนวทางการทำาวจย StartupStartup ทเกดขนมพฒนาการมาจากหลากหลายรปแบบ จากการทบทวน

วรรณกรรมพบวา รปแบบแรกทถอวาเปนพนฐานของการเขาสการเปนผประกอบการคอ การเรมกอตงกจการขนมาใหม (New Entrants) ซงกจการทใหมนอาจเกดจากบคคลหรอกลมบคคลผกอตงทไมเคยดำาเนนธรกจมากอน (Entrepreneurial Startup) หรออาจเกดจากผกอตงทแยกตวออกมาจากบรษททอยในตลาดมากอน (Entrepreneurial Spin-off) อยางไรกตาม จากผลของโลกาภวตนททำาใหเกดการเคลอนยายทรพยากรอยางเสร พบวา กจการใหมเปนจำานวนมากมไดเกดจากกลมบคคล แตเกดจากการขยายการลงทนของบรษทแมออกมาในรปแบบตาง ๆ ไดแก กจการใหมทคดคนโดยบรษทแมเอง (Parent

15

Spin-off), กจการรวมคา (Joint Venture), และธรกจแฟรนไชส (Franchise) ซงลกษณะของกจการใหมแตละประเภทแสดงในตารางท 2

ตารางท 2 รปแบบของการเขาสการเปนผประกอบการประเภทของกจการใหม ลกษณะการเกดขนของกจการ

1. เกดจากบคคลหรอกลมบคคลผกอตง 1.1 Entrepreneurial Startup 1.2 Entrepreneurial Spin-off

1.1 บคคลหรอกลมบคคลผกอตงทไมเคยดำาเนนธรกจมากอน1.2 แยกตวออกมาจากบรษททอยในตลาดมากอน

2. เกดจากการขยายการลงทนของบรษทแม 2.1 Parent Spin-off 2.2 Joint Venture 2.3 Franchise

2.1 คดคนโดยบรษทแมเอง2.2 คดคนโดยบรษทแมหลายบรษทรวมมอกน2.3 คดคนโดยบรษทแมผเปนเจาของสทธ

(Franchisor) และ ผรบสทธในการดำาเนนธรกจ (Franchisee)

จากรปแบบของการเขาสการเปนผประกอบการลกษณะตาง ๆ ในตารางท 2 นำาไปสการคนหาความจรงของปรากฏการณทเกดขนวา ธรกจ Startup ทเกดขนในประเทศไทยนนสวนใหญเปนกจการใหมประเภทใด และ Startup ประเภทตาง ๆ ทเกดขนมานน มผลประกอบการทแตกตางกนอยางมนยสำาคญหรอไม และหากมความแตกตาง คำาถามในการวจยอกประเดนหนงคอ ความแตกตางนเกดขนมาจากสาเหตใด จากทฤษฎฐานทรพยากร (Resource-based View) สงสำาคญททำาใหองคกรมผลประกอบการดานตาง ๆ ทแตกตางกนมาจากทรพยากร (Resources) และความสามารถ (Capabilities) ทแตละองคกรม (Barney, 1991) แตเนองจาก Startup ไมเนนปจจยเรองทรพยากร ประเดนสำาคญของการวจยจงเนนไปท การศกษาแหลงทมาของความสามารถของธรกจ Startup ซงขอสงเกตจากการวเคราะหในเบองตนคอ ความสำาคญของผกอตงกการใหม ไมวาจะเปนบคคล กลมบคคลผกอตงหรอการกอตงจากบรษทแม นาจะมผลตอความ

16

อยรอดในชวงแรกของ Startup และสงผลตอการเตบโตในระยะถดไปดวย ประเดนสดทายคอ การตรวจสอบความสามารถในการถายทอดความรทสะสมมาในระดบบคคลและระดบองคกรวา ความรทงชดแจง (Explicit Knowledge) หรอ ความรทฝงลกอยในตวคน (Tacit Knowledge) สามารถถายทอดตอไปไดดงท Kogut & Zander (1992) แถลงไวหรอไม และพนฐานความรและความสามารถทแตกตางกน จะเปนตวกำาหนดการสรางความไดเปรยบทางการแขงขน และผลประกอบการทเหนอกวาตามท McEvily & Chakravarthy (2002) ระบไวหรอไม แนวทางศกษาทำาไดโดยการตรวจสอบประวตผกอตงกจการ รวมถงการโยกยายงานของผกอตง และผลกระทบทมตอผลประกอบการของบรษทหลงการเกดขนของกจการใหม ซงประเดนทกลาวมาทงหมด เปนกรอบความคดเบองตนทตองการการพฒนาและพสจนดวยหลกฐานเชงประจกษในลำาดบตอไป

บทสรป

ววฒนาการของการพฒนาประเทศไทยเรมจากการคาโดยองวตถดบจากธรรมชาตและผลตภณฑเกษตร เปลยนไปเปนยคอตสาหกรรมหนก จนมาสการใชความคดสรางสรรค และการคดคนนวตกรรมในยคปจจบน Start Up เปนรปแบบธรกจลกษณะหนงทใชนวตกรรมและความคดสรางสรรคเปนตวขบเคลอน การทจะพฒนานวตกรรมใหเกดขนไดนนตองสงผานกลไกสำาคญทถอเปนตวกลางหลก ซงไดแก ผประกอบการ เมอนวตกรรมเปนแกนหลกในการเปนผประกอบการ ในขณะเดยวกนผประกอบการกทำาหนาทเปนตวกลางทสำาคญในการสรางนวตกรรม ดงนน ระบบเศรษฐกจโดยรวมจะพฒนาไปไดอยางตอเนองหากสภาพแวดลอมโดยรวมเออตอการเกดขน การอยรอดและการเตบโตของธรกจ Startup ประเทศไทยจะสามารถกาวขามไปสพนฐานเศรษฐกจรปแบบใหม ทขบเคลอนดวยความคดสรางสรรคและนวตกรรม ดวยการสนบสนนจากทกภาคสวนในการสงเสรมธรกจ Startup ทมประสทธภาพใหเกดขน ในขณะทบรบทการแขงขนทางธรกจของตลาดในประเทศและตลาดโลกกำาลงเปลยนแปลงไปสสงคมผสงอาย และภาพรวมการเตบโตของเศรษฐกจโลกทมแนวโนมจะลดในอนาคต

17

บรรณานกรม

กระทรวงอตสาหกรรม. (2560). Startup. สบคนเมอ 13 เมษายน 2560, จาก http://www.industry.go.th/industry/index.php/th/knowledge/item/10604-startup

18

นงนช สนทรชวกานต และพสทธ กลธนวทย. (2559). ความแตกตางทางอาชพตอผลตภาพของแรงงานสงอายไทย. วารสารนกบรหาร, 15(1), 42-61.

ประชาชาตธรกจออนไลน. (2560). ทรมปออกรายงาน NTE เลนงานไทย: จบตาคาบาท อาวธ ทรพยสนปญญา. สบคนเมอ 11 เมษายน 2560, จาก http://www.prachachat.net/news_detail.php?newsid=1491369857

ปรารถนา หลกภย. (2556). ปจจยนำาความสามารถทางนวตกรรมและผลตอผลการดำาเนนงานองคกร. วารสารนกบรหาร, 33(4), 55-63.

วทร เจยมจตตตรง. (2553). ปจจยภาวะผประกอบการทมตอผลประกอบการของวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม. วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรดษฎบณฑต คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

สมนก เออจระพงษพนธ, พกตรผจง วฒนสนธ, อจฉรา จนทรฉาย และประกอบ คปรตน. (2553). นวตกรรม: ความหมาย ประเภท และความสำาคญตอการเปนผประกอบการ วารสารบรหารธรกจ. 33(128), 49-65.

สมประวณ มนประเสรฐ และกองภพ วงศแกว. (2559). บทบาทภาครฐภายใตบรบทใหมของเศรษฐกจไทย. สบคนเมอ 10 เมษายน 2560, จาก https://www.pier.or.th/?post_type=abridged&p=3425

สมประวณ มนประเสรฐ และดนพล อรยสจจากร. (2557). การเปลยนแปลงโครงสรางประชากรและผลกระทบตอตวแปรทางเศรษฐกจมหภาคของไทย. วารสารประชากรศาสตร, 30(2), 67-92.

สวรรณ หวงเจรญเดช. (2557). กลยทธการบรหารตนทนในยคโลกาภวตน. วารสารนกบรหาร, 30(3), 60-68.

เสาวรภย กสมา ณ อยธยา. (2553). Creative Economy ทางเลอกใหมในการพฒนาเศรษฐกจไทย. วารสารนกบรหาร, 30(3), 23-28.

19

สำานกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม. (2560). นยาม SMEs. สบคนเมอ 14 เมษายน 2560, จาก http://www.sme.go.th/th/index.php/about-osmep/law/law-osmep/136-cat-define-smes/523-art-define-smes

Barney, J. B. (1991). Firm resources and sustained competitive advantage. Journal of Management, 17(1), 99-120.

Christensen, C. M. (1997). The innovator’s dilemma: when new technologies cause great firms to fail. Harvard Business School Press: Boston, MA.

Covin, J., & Slevin, D. (1991). Strategic management of small firms in hostile and benign environments. Strategic Management Journal, 10, 75-87.

Drucker, P. F. (2014). Innovation and entrepreneurship. Oxon, UK: Routledge.

Lee, K. (2013). Schumpeterian analysis of economic catch-up: knowledge, path-creation, and the middle-income trap. Cambridge: Cambridge University Press.

Lee, S., & Peterson, S. (2000). Culture, entrepreneurial orientation and global competitiveness. Journal of World Business, 35(4), 401-416.

Lumpkin, G. T., & Dess, G. G. (1996). Clarifying the entrepreneurial orientation construct and linking it to performance. Academy of Management Review, 21(1), 135-172.

Kogut, B., & Zander, U. (1992). Knowledge of the firm, combinative capabilities, and the replication of technology. Organization Science, 3, 383-397.

Lumpkin, G. T., & Dess, G. G. (1996). Clarifying the entrepreneurial orientation construct and linking it to

20

performance. Academy of Management Review, 21(1), 135-172.

Schumpeter, J. A. (1934). The theory of economic development. New York: Oxford University Press.

Sekaran, U., & Bougie, R. (2010). Research methods for business: a skill building approach. West Sussex, UK: John Wiley & Sons.

Shane, S., & Venkataraman, S. (2000). The promise of entrepreneurship as a field of research. Academy of Management Review, 25(1), 217-226.

Zikmund, W. G. (2003). Business Research Methods. Cincinnati, OH: South-Western Thomson.

21