แผนการสอนบทท 2 (3 คาบ)

ความคดรวบยอด

พฒนาการของมนษยมแบบแผนและขนตอน การศกษาแบบแผนและขนตอนของพฒนาการจะชวยทำาใหเราเขาใจพฤตกรรมของมนษยในแตละชวงแตละวยและทำาใหเราสามารถคาดคะเนหรอพยากรณพฤตกรรมทจะเกดขนตอไปได

จดประสงคการเรยนร

1. อธบายไดวาพนธกรรมมความสำาคญตอพฒนาการของมนษยอยางไร

2. อธบายไดวาพฒนาการของอวยวะของมนษยมกระยะและแตละระยะมลกษณะเฉพาะอยางไร

3. อธบายไดวาพฒนาการตงแตเกดจนถงชราแบงไดเปนกชวงและแตละชวงมลกษณะเดนอยางไร

4. อธบายสาระสำาคญของทฤษฎของฟรอยด(Freud) ได

5. อธบายสาระสำาคญของทฤษฎของอรคสน(Erikson) ได

6. อธบายสาระสำาคญของทฤษฎของเพยเจท(Piaget) ได

7. อธบายสาระสำาคญของทฤษฎของโคลเบรก(Kohlberg) ได

8. แนะนำาผทสนใจศกษาพฒนาการของมนษยไดวา ถาสนใจพฒนาการทางดาน จรยธรรมควรศกษาจากทฤษฎใด หรอถาสนใจพฒนาการทางสตปญญาควรศกษา

จากทฤษฎใด

เนอหาวชา

ตามเอกสารประกอบการสอนบทท 2 พฒนาการของมนษย

กจกรรมการเรยนการสอน

1. ใหนกศกษาชวยกนบอกความหมายของคำาวาพฒนาการวาหมายความวาอยางไร

2. ใหนกศกษาชวยกนคดและบอกวาพฒนาการของมนษยมกดานและแตละดานมความสำาคญอยางไร

3. บรรยายในหวขอพฒนาการของมนษย

4. ใหนกศกษาอภปรายกนวาจะสงเสรมพฒนาการทางสตปญญาและพฒนาการทาง จรยธรรมไดอยางไร

5. ใหนกศกษาทำาแบบฝกหดทายบท

สอและอปกรณประกอบการสอน

1. แผนใสประกอบการสอน

2. เอกสารประกอบการสอนบทท 2 พฒนาการของมนษย

3. แบบฝกหด

การวดและประเมนผล

1. สงเกตความสนใจในการเรยนการสอน

35

พฒนาการของมนษย

2. การอภปรายแสดงความคดเหน

3. ตรวจแบบฝกหดทายบท

บทท 2พฒนาการชวตมนษย

(Human Development) การศกษาพฤตกรรมตางๆ มความสมพนธกบอนทรยอยางใกลชดโดยเฉพาะพฤตกรรมของมนษย

นนตวมนษยเปนอนทรยทมลกษณะซบซอนนาศกษายง เรมตงแตการปฏสนธ ไปจนกระทงเจรญเตบโตและ ตายในทสด พฒนาการชวตมนษยจะทำาใหเราเขาใจถงขนตอนและแบบแผนของการเปลยนแปลงพฤตกรรม

ของมนษยในแตละชวงชวต ตลอดจนทำาใหเราเขาใจถงปจจยตางๆ ทมอทธพลตอพฒนาการของชวตมนษย

โดยทวไปเมอพดถงการเปลยนแปลงพฤตกรรมของมนษย มกจะมคำา 2 คำาทนยม

36

1. ความหมายของพฒนาการและการเจรญเตบโต

ใชแทนกน คำาแรกคอ พฒนาการ (Development) และ คำาวา การเจรญเตบโต (Growth) ซงตามความจรงแลวคำาสองคำานมความหมายแตกตางกน

พฒนาการ หมายถง การเพมหรอการเปลยนแปลงทางดานคณภาพ เชน การพฒนาการตามลำาดบ ของการเคลอนไหวของทารกจากการททารกสามารถควำา ตอมาสามารถคลาน สามารถยน และสามารถเดน

ได เปนพฒนาการทสมพนธตอเนองกนและตองอาศยความพรอมรวมกนของระบบหลายๆ อยางในรางกาย เชน ระบบกลามเนอ ระบบประสาท เปนตน พฒนาการเปนการเจรญเตบโตเพอนำาไปสการมวฒภาวะ

(Maturation) วฒภาวะเปนขบวนการเปลยนแปลทเกดขนตามวถทางของธรรมชาต ไมจำาเปน

ตองอาศยการเรยนร และไมขนกบสงแวดลอมอยางใดอยางหนงโดยเฉพาะ (Bernstein. 1999 : 330) กลาวคอ เมอมความพรอมการเปลยนแปลงนนจะเกดขนเองได เชน เดกอาย

ประมาณ 3 เดอน สามารถหมนตวควำาได อายประมาณ 6 เดอน สามารถนงได อายประมาณ 12 เดอน สามารถเดนได ถงแมจะอยในสงแวดลอมใดกตาม

การเจรญเตบโต หมายถง การเพมหรอการเปลยนแปลงทางดานปรมาณ เชน การเพมของสวน สง การเพมของนำาหนก การเพมขนาดของอวยวะ เชน แขน ขา ลำาตว หรอขนาดของสมอง เปนตน

พฒนาการของมนษยจะมระยะวกฤต (Critical Period) คอ ชวงระยะสำาคญท ลกษณะบางอยางควรจะเกดขนตามพฒนาการปกต ถาไมเกดขนในชวงนแลว ความบกพรองอาจจะเกดขนได

ซงมผลเสยตอพฒนาการในชวงตอไป การพฒนาการของมนษย ตองอาศยทงวฒภาวะ การเรยนรและเกดขนในระยะเวลาทเหมาะสม ถา

ขาดอยางใดอยางหนง อาจจะทำาใหมพฒนาการทลาชาหรอไมเกดขน ไดมนกจตวทยาพยายามศกษาอทธพลของวฒภาวะและการเรยนรทมตอพฒนาการของมนษยและสรปวา

1. เดกจะสามารถเรยนรทกษะทเกดจากแบบแผนของพฤตกรรมทสบเนองมา จากพฒนาการไดเรวทสด เชน เดกสามารถพดคำาวา แม ไดเรวทสดเพราะคำาออกเสยงคลายเสยงธรรมชาต

ของเดก คอ เสยงออ แอ เปนตน

2. อตราของพฒนาการจะยงคงเปนไปอยางสมำาเสมอ แมจะจดประสบการณการเรยนรอยางกวางขวางเพยงใดกตาม

3. ยงมวฒภาวะมาก การฝกฝนกยงใชนอยลง

4. การฝกหรอการเรยนรกอนชวงทมวฒภาวะอาจจะไมไดผลดขนเลย ถงจะดขนกเปนอยในชวงระยะเวลาชวคราวเทานน

5. ถาในระหวางการฝกกอนการวฒภาวะ มสถานการณททำาใหบคคลมความคบของ ใจ จะกอใหเกดผลเสยมากกวาผลดเพราะเปนการเรงกอนทบคคลจะมความพรอม

ในชวงชวตของแตละบคคล การเปลยนแปลงเปนสงทมอยตลอดเวลา ไมมอะไรอยนง ตงแตเกดจนตาย ในชวงชวตการเปลยนแปลงบางอยางอาจเรมขน บางอยางอาจถงจดยอดเตมท และบาง

อยางอาจเรมถอยหลง แตทกอยางยอมเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา การเปลยนแปลงในชวงชวตของแตละ

คนอาจแบงออกไดเปน 4 ลกษณะคอ

1. การเปลยนแปลงเกยวกบขนาด (Changes in size) เปนการเปลยนแปลงทางดาน

ขนาด เชน รปรางทสงใหญขน นำาหนกทมากขน อวยวะทงภายนอกและภายในมขนาดใหญขน เปนตน

2. การเปลยนแปลงทางสดสวน (Changes in Proportion) สดสวนของมนษยจะมการ

เปลยนแปลงในชวงระยะตางๆ ของอาย เชน ในผใหญจะมสดสวนของสวนตางๆ แตกตางไปจากเดก เชน เมอแรกเกดสวนศรษะจะมขนาด 1 ใน 4 ของสวนสงทงหมด แตเมอโตเปนผใหญ สดสวนของศรษะจะ

37

2. ขบวนการพฒนาการ (The Process of Development)

เปลยนแปลงไปเปน 1 ใน 7 ของสวนสงของรางกาย นอกจากนนสวนลำาตว เมอเจรญเตบโตเตมทจะยาว 3 เทาของความยาวของลำาตวเมอแรกเกด เปนตน

3. การเปลยนแปลงทางดานความซบซอน (Changes in complexity) โดยทวไป เมอ

มนษยมการเจรญเตบโตเพมขน ลกษณะตางๆ จะมความซบซอนเพมมากขนดวย ไมวาจะเปนลกษณะทาง ดานรางกาย อารมณ สงคมและสตปญญา ทางดานรางกายเชน การเคลอนไหวของมอสามารถทจะหยบ จบ

ดง และบดสงตางๆ ได ทางดานอารมณ มการแสดงออกทางอารมณตางๆ ไดเพมมากขนจากชวงวยเดกท

แสดงไดเพยง 2-3 อยาง พอโตขนสามารถแสดงอารมณไดเพมขนและซบซอนขน ทางดานสงคมรจก สรางความสมพนธกบคนแปลกหนาหรอคนทไมคนเคย ทางดานสตปญญาสามารถคดสงทซบซอนขนไดเชน

สงทเปนนามธรรรม หรอตองใชเหตผลเชงตรรก

4. ความสามารถเกาๆ หายไป พรอมกบมความสามารถใหมๆ เขามาแทนท

(Disappearance of old feature and acquisition of new features) การเปลยนแปลงนเกดจากสงเกาทเคยมหายไป แลวมสงใหมเกดขนมาแทนท

เชน การเปลยนของฟนนำานมไปสการมฟนแท เสนผมทหลดแลวงอกใหมทกวน หรอหนงกำาพราทหลดแลว เกดใหมขนมาทดแทน เปนตน

1. การพฒนาการเปนไปตามแบบแผน (Pattern) ของมนเองในการพฒนาการของ มนษยหรอสตวกตาม จะมแบบแผนของมนเองเปนระยะๆ มไดเกดขนโดยบงเอญ เชน เดกสามารถควำาได

กอนคลาน คลานไดกอนเดน เปนตน หลกการพฒนาการของเดกจะแบงออกเปน 2 ทศทาง (Directions) คอ

1.1 Cephalo – caudal direction คอ การพฒนาจากสวนบน ลงมาหาสวนลาง เชน เดกทารกจะสามารถใชอวยวะบรเวณศรษะกอน แลวคอยๆ เลอนลงมาทลำา

ตว และลงมาสวนขาเปนตน

1.2 Proximo – distal direction คอ การพฒนาการทเรมจากแกนกลางตวออกไป

ยงขางลำาตว เชน เดกกอนทจะใชมอหยบจบอะไร จะใชทอนแขนกอน แลวจงคอยๆ พฒนาการการใชมอ และนวมอตามลำาดบ

2. การพฒนาการเรมจากสวนใหญไปหาสวนยอย หรอจากพฤตกรรมทวไปไปหาพฤตกรรมท เฉพาะเจาะจงมากขน เชน ในเดกทารกมการเคลอนไหวทงตว กอนการเคลอนไหวสวนใดสวนหนงของ

รางกาย หรอการออกเสยง จะออกเสยงออ ออ กอนทจะเปนคำาเฉพาะเจาะจงลงไป

3. พฒนาการจะตอเนองกนโดยไมมการหยดหรอขาดตอน การพฒนาการของอวยวะเกดขนมา ตงแตยงอยในครรภมารดา และพฒนามาเรอยไมมการหยดยง การทเรามฟนขนไมใชเพงมาพฒนาตอนทเรา

มฟนขน แตพฒนามาตงแตเราอยในครรภ โดยฟนอยในเหงอกซงเรามองไมเหน การพฒนาเปนสายตอ เนองจงเปนสงทอาจไดรบอทธพลจากสงแวดลอมทมผลตอพฒนาการ เชน การขาดสารอาหารตงแตอยใน

ครรภมารดา หรอขาดอาหารตอนเปนทารกจะสงผลตอพฒนาการทางสมองและสตปญญาเมอเตบโตขน

4. อตราการพฒนาของเดกแตละคนจะแตกตางกน ขนอยกบองคประกอบทสำาคญ 2 ประการ คอ พนธกรรมและสงแวดลอม ดงนนเราจะไดพบวา เดกบางคนมการเจรญเตบโตเรว บางคนโตชา เพราะม

พนธกรรมตางกนหรออยในสภาพแวดลอมตางกน

5. อตราการพฒนาการของสวนตางๆ ของรางกายแตกตางกน อวยวะหรอสวนตางๆ ของรางกายมอตราการเจรญเตบโตตางกน เชน มอ เทา จะเจรญเตบโตถงขดสดในวยรน การคดคำานง

การคดสรางสรรคจะเจรญอยางรวดเรวในระหวางวยเดกและถงขดสดเมอเขาสวยหนมสาว

6. พฒนาการทกดานจะสมพนธกน และเราสามารถทำานายพฒนาการของเดกได

38

3. หลกการของพฒนาการของมนษย (Principles of Growth Development)

พฒนาการทกดาน ทงดานรางกาย อารมณ สงคม สตปญญา มกจะมการเกยวของสมพนธกนหมด ถา ดานหนงดานใดบกพรอง ดานอนกจะบกพรองไปดวย เชน ถามพฒนาการทางรางกายไมด กยอมมผลกระ

ทบกระเทอนตอการพฒนาการทางอารมณ เชน อารมณเสยบอย หงดหงด มผลกระทบตอพฒนาการทาง สงคม เชน ไมกลาตดตอสมพนธกบคนอน ขาดความมนใจในตนเอง มผลกระทบตอพฒนาการทางสต

ปญญา เดกจะไมกลาคดวเคราะห จะเหนวาเราสามารถทำานายพฒนาการของเดกไดวาเดกจะมปญหาอะไรได บางและเตบโตขนจะเปนคนทมลกษณะอยางไร โดยอาศยแนวโนมของพฒนาการทเกดในปจจบน

7. การพฒนาการแตละวยมลกษณะเฉพาะตวของมนเอง ในเดกแตละวยจนถงวยผ ใหญพฤตกรรมในแตละวยยอมแตกตางกนไป เชน ในวยเดกการกระโดดโลดเตน การถามซำาๆ เปน

พฤตกรรมทเปนลกษณะเฉพาะวย เมอโตขนเปนผใหญลกษณะเหลานจะหายไปแตจะมลกษณะเฉพาะวยอยาง อนเกดขนมาแทน เชน มลกษณะสขมรอบครอบ เปนตน

8. เดกปกตทวไป จะผานการพฒนาการทกขนตอนอยางสะดวก จนอายประมาณ 21 ป จงจะเจรญเตมททกๆ ดาน การพฒนาการขนอยกบวฒภาวะและการเรยนร วฒภาวะทำาใหเกดความพรอม

ของรางกาย ทจะทำาใหมความสามารถในการกระทำาอยางหนงได การเรยนรจะชวยฝกฝนทำาใหเกดความ ชำานาญ ทงวฒภาวะและการเรยนรเปนของคกน การเรยนรตองอาศยวฒภาวะอยมาก เชน ถาเราฝกหดเดก

2 ขวบใหเขยนหนงสอยอมเปนไปไดยากมาก ทงนเพราะเดกยงไมมวฒภาวะในความสามารถทจะเขยนได เนองจากรางกายยงไมพรอม กลามเนอมอ นวยงไมแขงแรงพอ ความสมพนธของสวนตางๆ ของรางกาย

เชน การเคลอนไหวของมอและตายงไมสมพนธกนดพอ ถงจะสอนใหเขยนกไมมประโยชน เนองจากเดกยงม วฒภาวะไมพรอม ดงนนเราควรดวาเดกพรอมหรอยงทจะฝกหดทำางานอยางใดอยางหนง การเรงสอนไมใช

สงทเปนประโยชนเสมอไป แตอาจทำาใหเกดผลเสยได เชน อาจทำาใหเดกทอหรอวตกกงวลในเรองการเรยนมทศนคตทไมดตอการเรยนในอนาคตได

นกจตวทยาพฒนาการนยมแบงชวตตลอดชวตเปนชวงเวลาหลายชวง เรยกวา วย แตละชวงวย อาศยอายตามปฏทนเปนเกณฑในการแบง พฒนาการทสำาคญในวยตางๆ มดงน

1. วยกอนเกด (Prenatal Period) เปนวยนบตงแตปฏสนธจนถงคลอด ซงมระยะ

เวลาตงแตประมาณ 250 – 280 วน หรอประมาณ 9 เดอน ชวตใหมไดกำาเนดขนมาเมอ

ไข(Ovum)ของแมไดรบการผสมกบอสจ(Sperm Cell) ของพอ ซงชวตใหมนมโครโมโซม

23 ค ไดมาจากพอและแมคนละครง สำาหรบลกษณะเพศนนถกกำาหนดโดยการผสมโครโมโซม X หรอ

Y จากพอกบโครโมโซม X ของแม ถาลกได XX จะเปนเพศหญง สวน XY จะเปนเพศชาย

สำาหรบรปรางหนาตานนมยนส(Genes) เปนตวกำาหนด ทงนขนอยกบลกษณะเดน ดอยของยนสพอและแม ถาลกษณะยนสแมเดนกจะขมลกษณะยนสพอใหดอย ลกทเกดมาจะเหมอนแม

มากกวาพอ ในทำานองเดยวกน ถายนสพอเดนลกกจะเหมอนพอ ทวานเปนไปตามกฎของเมน

เดล(Mendel) ภายหลงจากการปฏสนธบรเวณทอนำาไข (Fallopian tube) ประมาณ 24

ชวโมงแลว ไขกจะแบงเซลล โดยทแตละเซลลจะแบงตวมนเองออกเปน 2 สวน ซงมลกษณะเหมอนเดมทก ประการไปเรอยๆ กระบวนการนจะเกดขนซำากนจนกระทงเกดเซลลขนมากมาย ในขณะทมการแบงเซลลกลม

ของเซลลกจะคอยๆเคลอนมาตามทอนำาไขไปยงมดลก ปกตการเดนทางของไขถงมดลกจะกนเวลาประมาณ

7 วน กลมของเซลลจะมเสนผาศนยกลางเพยง 2/100 นวเทานน เซลลนจะยดตดกบผนงมดลก ไขท

ไดรบการผสมอาจแบงไดเปน 3 ระยะดงน (Bernstein. 1988 : 38-39)

39

4. พฒนาการในวยตางๆ

ระยะท1 คอ Germinal stage คอระยะตงแตแรกเกด ถง 2 สปดาหแรกทไขได รบการผสมและเซลลตางๆ ทเกดขนจะมลกษณะเหมอนตวมนเอง

ระยะท 2 คอ Embryonic stage คอระยะตงแตสปดาหท 2 ถง สปดาหท 6 สปดาหรวม 4 สปดาหจากระยะทหนง เรมตนของระยะนเซลลจะแบงออกเปน 3 ชนดวยกนคอ

เนอเยอชนใน (endoderm) ซงตอมาจะพฒนาเปนระบบทออาหารเนอเยอชนกลาง

(mesoderm) เปนแหลงทจะพฒนาเปนกลามเนอ หลอดเลอด เยอบตางๆในรางกาย อวยวะ

สบพนธ อวยวะขบถาย กระดก เนอเยอชนนอก (ectoderm) จะพฒนาเปนผวหนง อวยวะรบ

ความรสก ระบบประสาท สมอง เมอสนสดระยะท 2 หรอ สองเดอนหลงปฏสนธเซลลและอวยวะจะมลกษณะของมนษยอยางคราวๆ

ระยะท 3 คอ Fetal stage เปนระยะทจะมผลตอการเจรญเตบโตของตวออนตอมา

ตลอด 7 เดอน เมอทารกคลอดออกมาแลวกจะเปนเดกทารก ลกษณะเดนเฉพาะของวยนคอ ความเจรญเตบโตทางรางกายและระบบประสาททมการเจรญเตบโต

อยางรวดเรว สขภาพทางกายและจตของมารดาสงผลถงความเจรญของลกออนในครรภ มารดาทดมแอล

กอฮอรมากๆ อาจจะสงผลใหทารกในครรภมลกษณะทเรยกวา alcohol syndrome มารดาทมความวตกกงวลมากๆ (anxiety) จะสงผลตอบคลกภาพบางอยางของเดกเมอเตบโตขน

1 (Nairne. 2000 : 112)

รปท 2-1 พฒนาการของทารกในวยกอนคลอด

ทมา : Bernstein. 1999 :332

2. วยทารก (Infancy Period) วยทารกเปนวยทสำาคญอยางยงสำาหรบการวางรากฐานของชวต วยนเรมตงแต

คลอดออกจากครรภมารดาจนถงประมาณ 2 ปแรกของชวต หลงจากทคลอดออกมาจากครรภมารดาแลว ทารกจะตองปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมใหมหลายประการ เชน การเปลยนแปลงอณหภม การหายใจ

การดดกลนอาหาร การยอยอาหาร การขบถาย (ซงกอนหนานทารกตองพงพงมารดา) จงนบวาเปนการ เปลยนแปลงทยงใหญททารกจะตองปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมใหมใหไดเพอจะไดดำารงชวตอยตอไปใหได

นอกจากการปรบตวกบสภาพแวดลอมใหมแลว สงทสำาคญอกประการหนงในวยทารกคอ บคคลรอบขางของ เดก บคคลรอบขางทเปนสภาพแวดลอมทสำาคญของเดกไดแกมารดาหรอผเลยงด ซงดแลใหอาหาร ใหความ

รกความอบอน สมผสอมชดวยความรก และทำาความสะอาดรางกายให ทารกจะไดเรยนรการสรางความ สมพนธกบบคคลอนเปนครงแรกในวยน ซงทกษะการสรางความสมพนธกบบคคลอนน จะเปนทกษะทสำาคญ

ในการสรางความสมพนธทดกบบคคลอนในสงคมตอไปในอนาคต พฒนาการในวยนพอจะแยกเปน 5 ดาน

40

ไดคอ พฒนาการทางกาย พฒนาการทางสตปญญา พฒนาการทางอารมณ พฒนาการทางสงคม และพฒนาการทางภาษา

2.1 พฒนาการทางกาย (Physical Development) มการเปลยนแปลงทางดานโครงสรางของรางกายและการรจกใชอวยวะตางๆ อยางรวดเรว ศรษะทโตคอยๆ ดเลกลง ลำาตวและขาดยาวใหญขน โครงกระดกเจรญเตบโตรวดเรว แขนและขาจงแขงแรง

ขน ทำาใหมการพฒนาการอยางมากมายทางการเคลอนไหว การใชกลามเนอและประสาทสมผส ทารกทอยใน

ชวงนจงไมคอยจะอยนง ชอบสำารวจสงแวดลอม( รปแสดงพฒนาการสดสวนของรางกาย หนา 65 ศร

เรอน) ผเลยงดจงควรระมดระวง ไมใหเดกเลนสงของอนจะนำาอนตรายมาสตวเอง เชน ปลกไฟ เหรยญ สตางค เปนตน ผเลยงดควรจดสภาพแวดลอมใหเดกไดรบความปลอดภยมากทสดเทาทจะทำาได

รปท 2-2 ภาพแสดงพฒนาการของรางกาย

ทมา : ศรเรอน แกวกงวาล. 2527 : 65

2.2 พฒนาการทางสตปญญา (Intellectual Development)

พฒนาการทางสตปญญาไมวาในวยใด ขนอยกบปจจยทสำาคญ 3 ประการคอ

1. พนฐานทางสตปญญาทไดรบการถายทอดจากบรรพบรษ 2. โอกาสทเดกจะไดเรยนร 3. สง แวดลอมทอยรอบตวเดก นอกเหนอจากปจจยทกลาวมาแลว สงทมอทธพลตอการพฒนาสตปญญายงไดแก

1. โอกาสทเดกจะไดเลน เพราะการเลนชวงสงเสรมความเขาใจสงแวดลอม ดงคำากลาวทวา การเลนคอ

การเรยน (Playing is Learning) 2 ( ศรเรอน แกวกงวาล. 2527 : 71 ) 2. ความสามารถทจะเขาใจภาษาและใชภาษาททำาใหผอนเขาใจ 3. พฒนาการของกลามเนอและประสาท

สมผส (Sensory motor) เพราะระยะนเดกเรยนรสงตางๆ โดยอาศยกลามเนอและ ประสาทสมผสเปนสอเปนสวนใหญ การทเดกไดมโอกาสแตะตอง เหน ไดยน วตถทใหการเรยนร จะชวย

พฒนาสตปญญาอยางมาก การสงเสรมพฒนาการทางดานนจำาตองอาศยการเรยนร จงควรจดสภาพแวดลอมใหเกดการ เรยนรใหมากทสดเทาทจะมากได เพอตอบสนองการเรยนรในดานตางๆ ซงสงเหลานจะชวยสงเสรม

พฒนาการทางสมอง ผเลยงดควรจดหาของเลนใหเดกใหเหมาะสมกบวยและความสามารถของเดก ของเลน นอกจากจะใหความเพลดเพลนแลว เดกยงสามารถเรยนรหลายๆ อยางจากของเลนนนๆ เชน เรยนรเกยวกบ

41

รปฟอรมตางๆ เชน รปสามเหลยม รปสเหลยม รปวงกลม เปนตน ซงความรเหลานกคอความรขนพนฐาน ของวชาคณตศาสตรนนเอง นอกจากความรเกยวกบรปฟอรมตางๆ แลว เดกยงไดเรยนรเกยวกบขนาด

เชน ใหญ- เลก จำานวนและสของสงเหลานนวามจำานวนมากนอยเทาใดและมสสนอะไรบาง ฉะนนในการหาซอ

ของเลนใหเดก บดามารดาจงควรหาซอของเลนชนดของเลนเพอการศกษา (Educational Toys) เพอสนองความตองการอยากรอยากเหนและยงชวยสงเสรมพฒนาการทางสตปญญา

2.3 พฒนาการทางอารมณ (Emotion Development) อารมณของเดกในวยน เปลยนแปลงงายรวดเรวขนอยกบสงเรา อารมณโกรธม มากกวาอารมณอนๆ เพราะเปนระยะทเดกพฒนาความเปนตวของตวเอง พยายามฝกฝนตนเองเพอให

สามารถชวยตนเองทางสมรรถภาพของรางกาย แตเดกไมสามารถทำาไดตามใจตนเอง สงเหลานลวนแตยวย ใหเดกโกรธไดงายๆ ผลทตามมากคอ ความหงดหงด ฉนเฉยว

โยเย เดกอาจแสดงอารมณโกรธออกมาหลายวธเชน รองไห ทบต ไมสบาย เปนตน อารมณกลวเกดมากเปนอนดบสองรองจากอารมณโกรธ อารมณกลวเกดจากสาเหตตางๆ เชน ความไมเขาใจสงแวดลอม การหลอกหรอขของผใหญ หรออาจจะเกดจากประสบการณทเดกไดรบ

โดยตรงกได เชน ความมด การถกทงใหอยคนเดยวตามลำาพง เดกแสดงอารมณกลวออกมาโดยวธ รองไห จา หน ใหผใหญอม ไมรบประทานอาหาร เปนตน

อารมณอยากรอยากเหนเปนอกอารมณหนงทมคอยขางมากเกดจากความตองการรจกสงแวดลอม อารมณประเภทนมประโยชนตอการพฒนาสตปญญา ถาบดามารดาสงเสรมใหถกวธจะชวยสงเสรมการ

พฒนาทางดานสตปญญาได การสงเสรมพฒนาการทางอารมณ ผเลยงดไมควรปลอยใหเดกอยในอารมณโกรธนานๆ เพราะจะ

ทำาใหเดกทเตบโตขนเปนคนทเจาอารมณ ฉนเฉยวโกรธงาย ควรสนองความตองการของเดกตามความเหมาะ สม และไมควรหลอกเดกใหกลวโดยไมมเหตผล หรอขกรรโชกเดกใหกลว เพราะจะทำาใหเดกเตบโตขนมาเปน

คนทกลวงาย ตกใจงาย หวาดระแวงเปนผลกระทบตอบคลกภาพของเดกในอนาคต เมอเดกสงสยซกถาม ผใหญหรอบดามารดาเพราะความอยากรอยากเหน ไมควรดวาเดกจะทำาใหเดกไมกลาซกถามอะไรอกตอไป ซง

ไมชวยใหเดกไดศกษาสงแปลกๆ ใหมๆ ทงยงไมไดตอบสนองความตองการในดานความอยากรอยากเหนของ เดกดวย นอกจากนนยงควรสงเสรมอารมณรนเรงยนดใหกบเดก เพราะอารมณนจะชวยสงเสรมใหเดก

เตบโตขนเปนผใหญทมสขภาพจตทด การสงเสรมทำาไดโดยการสมผสอมช หยอกลอ เลนกบเดก หรอสงเสรมใหเดกไดทำากจกรรมทเดกชอบ

2.4 พฒนาการทางสงคม (Social Development) พฒนาการทางสงคม หมายถง พฤตกรรมทเดกสรางความสมพนธกบบคคลตางๆ ตงแต บดา

มารดาหรอผเลยงด ขยายออกไปยงสมาชกคนอนๆ ในครอบครว บคคลอนๆ ในชมชน ในโรงเรยนและใน สงคมทตนเองเปนสมาชก แบบพฤตกรรมสงคมมหลายอยาง เชน กาวราว นมนวล เยอกเยน รมรอน

เกบตว ชอบสงคม คบคนงาย คบคนยาก ชอบโทษผอน ชอบโทษตนเอง ชอบวางอำานาจใสผอน ชอบเปน ผนำา ชอบเปนผตาม เปลยนแปลงงาย เปลยนแปลงยาก ไมยอมใครงายๆ ยอมใหผอนงายๆ ชอบเอา

เปรยบ ชอบนนทา ชอบตอส ฯลฯ พฤตกรรมทางสงคมของแตละบคคลจะแสดงออกมาอยางไร ขนอยกบอทธพลตางๆ หลายประการ

ทบคคลเรยนรและไดรบในวยทารก เชน 1. ความรสกทเกดขนขณะทเดกไดรบอาหาร การไดรบอาหารเปน เรองทสำาคญมากสำาหรบเดกในวยน ฟรอยดเชอวา ความสขของคนในระยะนอยทการไดกนอาหาร ดงนนถา

เดกไมมความสขอยางเพยงพอเกยวกบการกนอาหาร จะกระทบกระเทอนไปถงการพฒนาการทางสงคมและ พฒนาการทางอารมณดวย

2. ความสมพนธระหวางบคคลตางๆ ภายในบาน ความสมพนธระหวางบคคลในบานทงในแงดและไมดจะ เปนรอยประทบไวในจตใจของเดก โดยทเดกไมรสกตวและไมสามารถใชสตปญญาเลอกเฟน เดกจะเรยนและ

เลยนแบบความสมพนธเหลานไปปฏบตในชวตอนาคต 3. การฝกหดใหเดกรสกเคารพระเบยบกฎเกณฑ

ตางๆ เปนรากฐานทสำาคญของพฤตกรรมทางสงคมในการอยรวมกบบคคลอน 4. การฝกใหเดกไดเรยนร รบร และเขาใจเรองมารยาทสงคม คานยม (Value) และจรรยา (Moral) เปนเรองสำาคญท

ทำาใหบคคลมชวตทางสงคมอยางมความสข

42

การสงเสรมพฒนาการทางสงคม ความสมพนธภายในครอบครวเปนปจจยทสำาคญทสดในการสง เสรมพฒนาการทางสงคม เดกทไดรบความรกความอบอนจากบดามารดาอยางเพยงพอจะเรยนรในการทจะ

รกบคคลอนดวย บดามารดาควรจดสภาพแวดลอมใหเดกไดมประสบการณทางสงคมมากขน ไดมโอกาส สมาคมกบผอน ไดมโอกาสรวมแสดงความเหนกบผอน จะทำาใหเกดผลดตอการพฒนาการทางสงคม

นอกจากนบดามารดาควรทำาตวเปนแบบอยางทดแกเดกในการแสดงมารยาททางสงคม เชน การทกทาย การตอนรบแขก รวมทงมารยาททพงปรารถนาในสงคมทกประเภท

2.5 พฒนาการทางภาษา (Speech Development) ทารกแรกเกดใชการรองไห การทำาเสยงทยงไมเปนภาษาเปนเครองสอความ

หมาย การพดภาษาของเดกขนอยกบความพรอมและวฒภาวะของอวยวะตางๆ ทใชในการพด การฝกในการ พดภาษาของเดกอาศยการเรยนรและการเลยนแบบ เดกจงเรมเขาใจภาษาของบคคลทพดใหตนฟงรเร อง

กอน เมอเขาใจแลว หดเรยนและเลยนพดตามจนกระทงพดได กวาจะพดเปนภาษาไดอยางผใหญนนกนเวลา

ถงประมาณ 6 ขวบ การสงเสรมพฒนาการทางภาษา บดามารดาหรอผปกครอบควรจะสอนใหเดกเรมตนพดดวย คำางายๆ กอน โดยเฉพาะอยางยงบดามารดาหรอผเลยงดจะตองพดใหชดเจนเพอเปนตวแบบทถกตองใหกบ

เดก นอกจากการสอนใหรจกคำาตางๆ แลว บดามารดาควรจะพดกบเดกบอยๆ ควรตอบคำาถามทเดกถาม งายๆ สนๆ ใชคำาศพทใหเหมาะสมกบวยเดก นอกจากนแลวการสงเสรมพฒนาการทางภาษายงสงเสรมได

หลายๆ ทางดวยกน เชน เลานทานสนกๆ ใหเดกฟง เหกลอมกอนเขานอน อานหนงสอเดกใหฟง สอนให รองเพลงเดกและทำาทาประกอบงายๆ เปนตน

(อายเปนเดอน)

43

รปท 2-3 ภาพแสดงพฒนาการในการเคลอนไหวทางกาย

ทมา : Bernstein. 1999 : 330

3. วยเดกตอนตนหรอวยเดกกอนเขาโรงเรยน (Early Childhood or Pre School Age)

วยเดกตอนตนหรอระยะวยเดกกอนเขาโรงเรยน เรมตนตงแตอายประมาณ 2 ขวบ จนถง 6 ขวบ ลกษณะเดนของเดกวยนคอ อยากเปนอสระ อยากเปนตวของตวเอง ดอดงตอพอแม เดกวยนเปนวยท

กำาลงนารกและนาชง ไมสจะตามใจใครงายๆ วยนจงไดรบสมญาวา วยชางปฏเสธ (Negativistic Period) ทเปนเชนนเพราะ เพงพนจากวยทารกประกอบมความสามารถทางกายเพมมากขนจง

ตองการแสดงความสามารถ และมการตดตอกบบคคลตางๆ มากขน การตดตอสงสรรคกบผอนเปนการเพมและเราใหมความตองการเปนตวของตวเองมากขนพฒนาการทสำาคญในเดกวยนมดงน

3.1 พฒนาการทางกาย (Physical Development) พฒนาการทางกายในวยเดกตอนตน ยงเปนไปแบบเจรญเตบโตเพอใหทำางานเตมท

แตอตราแปรเปลยนคอนขางชาเมอเทยบกบระยะวยทารก นำาหนกและสวนสงยงคงเพมขนแตไมเพมมากนก สดสวนของรางกายจะคอยๆ เปลยนไป แขนขายาวขน ลำาตวยาวและกวางขนเปนสองเทาของทารกเกดใหม

กระดกเพมความแขงแรงกวาเดม กลามเนอและประสาทสมผสทำาหนาทไดดขน ฉะนนจงเปนระยะทเหมาะทสด ทจะฝกไดเลนกฬาประเภทเคลอนไหวตางๆ ทเหมาะกบกำาลงของเดก ซงจะชวยการเรยนรและพฒนา

พฤตกรรมดานอารมณ สงคม และสตปญญา ความเจรญเตมโตทางรางกายเปนสงจำาเปน เพราะเปนการเตรยมตวใหเดกชวยเหลอ

ตวเองได บดามารดาจงควรสนบสนนใหเดกชวยเหลอตวเองทางดานรางกายตางๆ เชน ฝกใหเดกรบประทาน อาหารเอง ใสเสอผาเอง ถอดเสอผาเอง ฯลฯ ถาไมฝกใหชวยเหลอตวเองเดกจะปรบตวใหเขากบโลกภายนอก

และบคคลอนๆ นอกครอบครวไดคอนขางลำาบาก การสรางอปนสยในการรบประทานอาหาร ควรทำาอยางจรงจง และเปนขอทผปกครอง

ตองถอปฏบตในการอบรมเดกของตนเอง เพอใหเดกรจกเลอกรบประทานอาหารไดอยางถกสขลกษณะ ถก เวลา และมมารยาทในการรบประทานอาหาร ถาปลอยปละละเลยจะทำาใหหดไดยากเมอพนวยน

สวนการสรางสขนสยในการขบถาย ควรฝกเดกอยางจรงจง เนองจากสภาพทางราง กายของเดกพรอมแลว เดกสามารถควบคมการขบถายอจาระไดกอนปสสาวะ และควบคมการถายปสสาวะ

ตอนกลางวนไดดกวาตอนกลางคน การสรางสขนสยทางกายเปนเรองทสำาคญมาก เพราะมผลตอพฤตกรรมทางดานสงคม

ดวย ไดแก การคบเพอน การเขาโรงเรยน การผกมตร การมวนย ฯลฯ ในปจจบนนเดกๆ มกเรมออกจาก บานตงแตในวยน ดงนนการสรางสขนสยทางกายตางๆ นอกจากจะเรมจากทางบานแลว จะตองไดรบความ

รวมมอจากทางโรงเรยนดวยเพราะเดกวยนใชเวลาวนละประมาณ 5 – 6 ชวโมง นอกจากนสขนสยทาง กายยงมผลตอพฒนาการทางดานอนๆ อก เชน พฒนาการทางอารมณและความคด

การเลนสำาหรบเดกในวยนในทกรปแบบ เปนเรองจำาเปนสำาหรบการพฒนาการทางกาย ทางสงคม และทางอารมณของเดก ความสำาคญของการเลนจะมผลไปถงวยเดกตอนปลาย เพราะการเลน

ของเดกคอ การเรยนร (Playing is Learning) แตการเลนจะใหคณหรอใหโทษนน อยทลกษณะของการเลนและของเลน ทเหมาะกบวย สขภาพ และเพศของเดก

3.2 พฒนาการทางอารมณ เดกในวยน จะมอารมณหงดหงดงายกวาเดกในวยทารก ดอรนเอาแตใจตวเอง เจาอารมณ ทงน

เพราะอยในวยชางปฏเสธ (Negativistic Phase) อารมณโกรธเปนอารมณธรรมดาทสด ของเดกในวยน เพราะในระยะนเดกโกรธงาย เนองจากอยากเปนตวของตวเอง การแสดงอารมณโกรธอาจ

44

แสดงออกมาไดหลายวธ เชน กระทบเทา รองไหกรดๆ นอนดนกบฟ น ฯลฯ สวนอารมณอวดดอถอด (Negativistic) เปนอารมณทเกดขนมากพอๆ กบอารมณโกรธ ความดอรนสบเนองมาจาก

ความตองการทำาอะไรๆ ดวยตวของตวเอง นอกจากน ยงมอารมณอยากรอยากเหนแสดงใหเหนจากการท เดกชอบตงคำาถาม โนนอะไร ทำาไมจงเปนเชนนน ทำาไมไมเปนอยางนน อารมณกาวราวแสดงออกใหเหนทง

ทางกายเชน รงแกเพอน และทางวาจาโดยเฉพาะในชวงอาย 4 – 5 ขวบ จะแสดงความกาวราวออกมา โดยใชคำาพดมากกวาใชกำาลงตอสกน อารมณอจฉารษยา เกดขนเนองจากตนรสกวา กำาลงจะสญเสยสงทตน

รกและเปนสมบตพเศษของตนไปใหแกบคคลอน อารมณหวาดกลว แสดงออกในลกษณะของการหลบซอน หลกเลยง สถานการณททำาใหตกใจกลวหรอวงหนเขาหาผใหญ อารมณหรรษาจะเกดเมอเดกประสบความ

สำาเรจในการเปนตวของตวเองไดสมใจ

3.3 พฒนาการทางภาษา ในระยะนเดกใชภาษาพดไดแลว แตยงไมถกตองสมบรณดเทาผใหญ เดกจะพฒนาความ สามารถในการใชภาษาจนใชงานไดดในชวงระยะวยเดกตอนตน เมอสนสดระยะนไมวาเดกชาตไหนสามารถพด

ภาษาแมของตนไดดเทาผใหญ วย 6 ขวบเปนระยะสดทายของพฒนาการภาษาพด (Speech) นอกจากภาษาพดแลวเดกบางคนเรมพฒนาภาษาเขยนและเรมอานหนงสอ เพราะกลามเนอของเดกและ

สายตาเรมพฒนาพอใชงานไดแลว

3.4 พฒนาการทางสงคม พฒนาการทางสงคมไดเรมแลวตงแตวยทารก แตในระยะวยเดกตอนตนมลกษณะ

ผดแผกจากวยทารก เชน

3.4.1 เดกเรมรจกเขาหาผอน ไมคอยแตเปนฝายรบการเขาหาจากผอนเหมอนตอนทเปนวยทารก

3.4.2 เดกเรมเบอหนายทจะคบผใหญเปนเพอน เรมแสวงหาเพอนรวมวยเดยวกน

3.4.3 เดกคบกบเพอนรวมวยยงไมราบรนนก เพราะยงตองการใหผอนสนใจ

ตนมากกวาตนสนใจผอน (Self – center)3.4.4 เพอนของเดกยงมจำานวนจำากด นอกจากเพอนทเปนบคคลจรงๆ แลว

เดกยงมเพอนอกประเภทหนงคอ เพอนสมมต (Imaginative Friend) เพอชวยลดความ

ตงเครยดในดานประสบการณสมาคม ระยะทเดกสรางเพอนสมมตมากทสดอยระหวาง 2 ขวบครง ถง 4 ขวบครง

3.4.5 พรอมๆ กบมเพอนสมมต เดกจะสรางโลกสมมตหรอเรองสมมตขน

(Imaginative Word or Imaginative Play) การสรางโลกสมมต เปนการเลนชนดหนงของเดกในวยน การเลนสมมตเปนการเลนเลยนแบบชวตจรง เชน เลนขายของ เลน

เปนแม เลนเลยนบทละครทดจากโทรทศน เดกมกจะมของเลน และอปกรณการเลนประเภทตางๆ ประกอบ การเลนสมมต เชน ดนนำามน ลกปด ตกตา กรรไกร ดนสอส ฯลฯ การเลนสมมตบางอยางอาจเลยนชวต

จรงบางสวนเทานน เชน เรองเกยวกบเทวดา นางฟา ยกษ หนยนตตางๆ บคคลเหลานเปนเพอนสมมต ของเดก ซงเดกบางคนรสกใกลชดสนทสนมมากกวาเพอนในชวตจรงๆ ของเขาเสยอก

3.4.6 พฤตกรรมทางสงคมอกอยางหนง ซงเกดขนในระยะวยเดกตอนตน ซงนารนาสนใจและไมควรมองขาม ไดแก การทเดกหญงและเดกชาย เรมมองเหนความแตกตางระหวางเพศ

(Sex Difference) เรมตระหนกวาตนเปนเพศหญงหรอชาย และควรจะประพฤตตนอยางไร

จงจะสมเปนผหญงสมเปนผชาย (Sexual Typing) การเรยนรเหลาน นอกจากเดกจะเรยน ดวยอาศยการสงเกตและการเลยนแบบแลว ยงถกอบรมแนะนำาจากผใหญดวย การเรยนรเหลานเปนรากฐาน ของการประพฤตตนอยางชายหนมหญงสาว หรอบทบาทอยางอนสำาหรบเฉพาะชายหรอหญงในภายภาคหนา

เชน บดา สาม มารดา ภรรยา ฯลฯ สาเหตททำาใหผใหญบางคนประพฤตตนผดไปจากลกษณะบทบาททาง เพศของตนทสงคมไมยอมรบ เชน กะเทย รกรวมเพศ นนมสาเหตหนงกคอ ประสบการณและการเรยนร

ของเขาในวยนผดไปจากบทบาททควรจะเปนตามเพศทเหมาะสมของตน

45

ฟรอยด (Freud) อธบายเกยวกบเรองนวา ระยะวยเดกตอนตน เปนระยะพฒนาการซงเขา

ใชชอวา Oedipal Stage เดกหญงและเดกชายจะตระหนกถงความเปนเพศชายหรอเพศหญง

ของตน และเรยนรทจะทำาตามเพศของตน โดยเลยนแบบจากผใหญทเปนเพศเดยวกบตน (Model or Idedtification Figures) การเลยนแบบบทบาททางเพศเกดขนเมอ

1. มบคคลทเปนเพศเดยวกบตน

2. บคคลนนเปนผทเดกมความสมพนธทด

3. บคคลนนประพฤตตนตามบทบาททางเพศ สองขอขางตนมความสำาคญทจะบนดาลใหมการเลยนแบบบทบาททางเพศเกดขน สวนขอสดทายนน

เปนตวกำาหนดวา ลกษณะการเลยนแบบนนจะเปนไปในรปใด เชน สมตามเพศหรอไม สมตามเพศแตพอ ประมาณ หรอไมสจะสมตามลกษณะบทบาททางเพศ พรอมๆ กบการเลยนแบบบทบาททางเพศ เดกจะเรม

สรางความสมพนธกบบคคลเพศตรงขามกบตนซงในระยะนคอ ผใหญทใกลชดกบเดก เนองจากในหลายๆ

ครอบครบ บดามารดามกใกลชดกบเดกมากทสด ฟรอยดจงอธบายวา ระยะนเดกหญงรกพอเลยนบทบาท ทางเพศจากแม เดกชายรกแมเลยนบทบาททางเพศจากพอ ถาเดกหญงและเดกชาย ไมไดรบการสนอง

ความตองการเลยนแบบบทบาททางเพศของตนจากผใหญทเปนพศเดยวกบตน และสรางสมพนธภาพกบ ผใหญตางเพศกบตน เมอเดกยงอยในระยะวยเดกตอนตน เดกจะเกดปมของอารมณความตองการนตดตว

ไปในภายภาคหนาเปนลกษณะ Fixation (ไมเปลยนไปตามกาล) ฟรอยดใหชอปมนวา

Oedipus Complex ปมนเราใหมนษยมพฤตกรรมทางเพศหลายอยาง ซงอาจผดแผกไป จากทสงคมสวนมากยอมรบ เชน รกรวมเพศ ไมสามารถสรางสมพนธภาพกบเพอนได ฯลฯ จะเปนแบบใด

หรอรนแรงอยางไรนน ขนอยกบความเขมขนและลกษณะของปม Oedipus Complex ซงมตนเหตมาจากประสบการณของชวตเกยวกบเรองนในระยะวยเดกตอนตน

รปท 2-4 การเลนเปนกจกรรมทสำาคญของเดกในวยเดกตอนตน

ทมา : Bernstein. 1999 :

46

356

3.5 พฒนาการทางศลธรรมจรรยาและคานยม (Moral and Value Development)

ความนกคดเกยวกบอะไรถก ผด ชว นน เดกยงคดเหนเปนเหตผลดวยตนเองไมได ยงตองอาศย ผอบรมเลยงดใหคำาแนะนำา แตทสำาคญยงกวาคำาแนะนำากคอ การทำาเปนแบบอยางเพอใหเดกเลยนแบบ การ

ปลกฝงมโนธรรมใหแกเดกอาจทำาไดอกคอ แสดงออกมาในรปนทานและการเลนสำาหรบเดก เพราะเดกวยน

นยมเรองสมมตและการเลน ทง 2 วธจะสรางแบบเพอใหเดกไดเลยนแบบและเรยนรโดยไมรสกตว และไมตองมการบงคบฝนใจ

3.6 พฒนาการทางความคด (Cognitive Development) ในชวงอาย 2 – 6 ขวบ พฒนาการทางความคดของเดกแบงออกไดเปน 2 ระยะ คอ ระยะ ท

1 อายระหวาง 2 – 4 ขวบ ยงยดตวเองเปนหลก ไมรจกคดแบบใจเขาใจเรา ไมสามารถคดไดวาคน อนมความคดแตกตางไปจากตนอยางไร คดเหนแตดานทเหมอนกน ยงไมเหนสวนทตางกนในวตถหรอ

เหตการณ เชน เดกชนบท ไดยนผใหญบอกวา นนแนะ นายอำาเภอ ตอมาเดกเหนคนใสเสอกางเกงสกาก ก

คดวาเปนนายอำาเภอทกคน ระยะท 2 อายระหวาง 4 – 7 ขวบ เดกรจกสงเกตเหนความแตกตาง ทำาใหความคดพฒนาถงขนรคดเปรยบเทยบ คดแยกวตถออกเปนหมวดหมขนตอนได

(Classification or Categorization) รจกคดเชอมโยงความสมพนธ (Associative thinking) ระหวางสงตางๆ ได

4. วยเดกตอนปลาย หรอ วยเขาโรงเรยน (Late Childhood or School Age)

ระยะวยเดกตอนปลายประมาณอายตงแต 6 ขวบ จนถง 12 – 13 ขวบ วยนถอวาเปนวย เปลยนชวตทางสงคม จากสงคมในบานไปสสงคมนอกบาน

4.1 พฒนาการทางสงคม วยเดกตอนปลายมลกษณะ มลกษณะพฒนาการทางสงคมทเดนชดคอ เดกเรมออกจากบาน ไปส

หนวยสงคมอน จดศนยกลางสงคมของเดกคอ โรงเรยน เดกจะเรยนรบทบาทใหมคอ การเปนสมาชกของ

กลมเพอนรนราวคราวเดยวกน เดกมโลกใหมอกโลกหนงคอ โลกเพอนรวมวย (The World of Peer) สมพนธภาพกบเพอนในกลมจะสอนชวตกลม การอยรวมกบผอน เดกจะไดรบการเรยนร

ระเบยบกฎเกณฑ ความประพฤตทตองปฏบตในสงคม บทบาทตางๆ ทมนษยตองกระทำาในการอยรวมกบ เปนหมคณะ เชน ทำาตวอยางไรจงจะเขากบเพอนได

เมอเดกเรมออกจากบานมาสโรงเรยน เดกรสกวาเหว ขาดทพงทางความคดและ อารมณ ตอนแรกจะยงคงสรางสมพนธภาพกบครและผใหญนอกบานทจะตองมความสมพนธกบเขา แตตอ

มาเดกเรมตตวจากเพราะพบวาการรวมกลมกบเพอนรวมวยหลายๆ คน ใหความรสกอบอนใจ สนกสนาน ม ความเขาอกเขาใจ และความเปนเจาของซงกนและกนไดยงยนกวา แนนแฟนกวา ถาเดกสามารถแสวงหา

กลมเชนนได เดกจะเหนความสำาคญของสงคมในบานและผใหญนอกบานนอยลง กลมเรมมอทธพลตอเดกใน ดานอารมณ ความนกคด ทศนคต ความมงหวง ความปรารถนา การประพฤตตนตามบทบาททางเพศ คา

นยม อะไรเหมาะ ด ควร ไมควร ฯลฯ ถาบรรดาสงทมอทธพลตอเดก มลกษณะใกลเคยงกนกบลกษณะท เดกไดรบการอบรมจากทางบาน ความขดแยงระหวางเดกกบบดามารดาจะมไมมากนก ถาไมมลกษณะใกล

เคยงกนกบผปกครอบเดกจะรสกวามความขดแยงระหวางตนกบผ ปกครองสง

47

การรวมกลมของเดกกอใหเกดการสรางลกษณะนสยแขงขน (Competition) และ

นสยรวมมอ (Cooperative) ซงจะตดตวสบไปภายภาคหนา เดกชายมนสยชอบแขงขนมากกวา เดกหญง สวนเดกหญงใหความรวมมอและออมชอมกนมากกวาเดกชาย นอกจากนการรวมกลมยงทำาใหเดก

ไดรบการตอบสนองความตองการทางสงคมขนพนฐาน (Basic Social Needs) เชน การไดรบการยอยอง การไดเปนบคคลสำาคญ การไดรบฐานะและตำาแหนง ความรสกเปนสวนหนงของหม

คณะ กลมมความสำาคญตอพฒนาการดานตางๆ ของเดกในวยน ดงไดกลาวมา ดงนนการสนบสนนให

เดกไดเขากลมทเหมาะสมกบสภาพของตว จงเปนสงทพงกระทำา มฉะนนแลวเดกอาจไมมพฒนาการสมวย อาจสญเสยประสบการณหลายๆ อยางในชวตทเดกพงควรไดรบไปอยางนาเสยดาย ผปกครองนอกจากจะ

ตองสนบสนนเขาแลว ยงควรแนะนำาชวยเหลอใหโอกาสสรางกลมทเปนชองทางใหเดกไดเรยนรสงคมภายนอกครอบครวดวย

4.2 พฒนาการทางอารมณ ในระยะน เดกรจกกลวสงทสมเหตสมผลมากกวาวยกอน เพราะความสามารถในการใชเหตผลของ

เดกพฒนาขน มความรสกสงสารและเหนอกเหนใจ เขาใจอารมณความรสกของบคคลอน รวมทงสตวเลยง ดวย สงทตองพฒนาในดานอารมณของเดกในระยะนคอ การเขาใจอามรณของตนเอง อารมณของบคคล

อน การรจกควบคมอามรณ และการรจกแสดงอารมณออกมาอยางเหมาะสม พฒนาการเหลานจำาเปน สำาหรบสขภาพจตทดของเดก ผทมหนาทดแลเดกจะตองชวยเหลอเดกดงน

1. เปดโอกาสใหเดกเขากลม กลมจะบบบงคบใหเดกเรยนรและปรบปรงการควบคมอารมณและการแสดงออกของอารมณในลกษณะทสงคมยอมรบ

2. ใหไดเลนออกกำาลงกาย

3. ใหมกจกรรมสรางสรรคตางๆ เชน ปนรป วาดรป เขยนเรอง ฯลฯ

4.3 พฒนาการทางกาย

พฒนาการของเดกวย 6 ถง 12 ขวบ เปนแบบคอยเปนคอยไป ชาๆ แตสมำาเสมอ พฒนาการ ทางการไมมลกษณะเดนพเศษเหมอนระยะวยทารกตอนปลาย แตในระหวางนเปนระยะทเดกหญงโตเรวกวา

เดกชายวยเดยวกนในดานความสงและนำาหนก ลกษณะเชนนยงคงดำารงตอไปจนกระทงยางเขาสระยะวยรน ตอนปลาย เดกชายจะโตทนเดกหญงและลำาหนาเดกหญง เดกในวยนไมชองอยนงชอบเลนและทำากจกรรม

ตางๆ ทใชความรวดเรว เนองจากการทำางานรวมกนของกลามเนอใหญนอยและประสาทสมผสดขนมาก เดก จงอาจเลนเกมสทซบซอนและกจกรรมการเลนชนดสรางสรรค เชน การอาน การเขยน การวาดภาพ การป น

รป การทำาการฝมอ การแกะสลก ฯลฯ

4.4 พฒนาการทางความคดและสตปญญา

เขาใจวาวตถแมเปลยนแปลงรปลกษณะภายนอก กยงคงสภาพเดม (Conservation) ในบางลกษณะเชน ปรมาณ นำาหนก และปรมาตร เดกในวยเดกตอนตน ( ประมาณ 5-6 ขวบ) อาจพอ

เขาใจได 2 ลกษณะคอ ปรมาณและนำาหนก สวนความเขาใจการทรงสภาพเดมของปรมาตร คอนขางยาก

และเปนลกษณะนามธรรมมากเกนไป โดยเฉลยเดกตองอายถง 7 ขวบ จงจะสามารถเขาใจเรองน วธทดสอบ

วาเดกเขาใจเรองนหรอยงนน เขาใชดนนำามนกอนกลมเทากน 2 กอน กบถวยแกวเทากน 2 ใบ ใสนำา ปรมาณเทากน เอาดนนำามนใสในแกวนำา ถามเดกวาปรมาณนำาในถวยทงสองมระดบเทากนหรอไม เมอเดก

ตอบวาเทากนแลว เอาดนนำามนออกจากถวยแกวใบหนง เดกชางสงเกตยอมมองเหนวาระดบนำาเปลยนแปลง ไป นำา

ดนนำามนทเอาออกจากถวยแกวมาป นเปนแทงยาว แลวใสกลบลงไปในถวยแกวเดม ถาเดกวาระดบนำาในถวย แกวทใสดนนำามนรปแทงยาว จะเทากบระดบนำาในถวยแกวใสดนนำามนกอนกลมหรอไม ถาเดกคนใดสามารถ

48

ตอบไดวาเทากน แสดงวาเดกคนนนไดพฒนาความคด ความเขาใจเรองการทรงสภาพเดมของปรมาตรแลว (ในทนคอปรมาตรของดนนำามน)

5. วยแรกรน (Puberty) บคคลอายอยในชวง 12 – 25 ปถอวาอยในชวงวยรน ชวงเวลาดงกลาวมเวลายาวนานหลาย

ปและในระยะเวลานนมการเปลยนแปลงอยางแตกตางกนมากทงทางกายและพฤตกรรม จงมการแบงชวง

เวลาใหสนเขาคอ ชวงอายประมาณ 12 ถง 15 ป เปนชวงวยแรกรน มพฤตกรรมคอนขางเปนลกษณะ

ทางเดก ชวงอายประมาณ 16 ถง 18 ป เปนระยะวยรนตอนกลาง มพฤตกรรมกำากงระหวางความเปน

เดกกบความเปนผใหญ ชวงอายประมาณ 19 ถง 25 ป เปนระยะวยรนตอนปลาย มพฤตกรรมคอนขางเปนผใหญ

ชวงเวลาในระยะวยแรกรน เปนชวงเวลาทเดกเรมเตบโตเปนหนมเปนสาวอยางแทจรง รางการ เตบโตเกอบเตมททกสวน ลกษณะทตยภมทางเพศซงยงไมเตบโตเตมทในวยทผานมา กเจรญสมบรณและทำา

หนาทของมนไดตงแตนเปนตนไป ลกษณะพฒนาการทสำาคญในระยะนมดงนคอ

5.1 พฒนาการทางกาย พฒนาการทางกายเปนไปในแงของความงอกงาม เจรญเตบโตถงขด

สมบรณ(Maturation) เพอทำาหนาทอยางเตมท ความเจรญเตบโตมทงสวนนอกทมองเหนได งาย เชน นำาหนก สวนสง การเปลยนแปลงรปหนา สดสวนของรางกาย และความเจรญสวนภายใน เชน

การทำางานของตอมบางชนด โครงกระดกแขงแรงขน การผลตเซลลสบพนธในเดกชาย การมประจำาเดอน ของเดกหญง ตอนตนๆ ของเดกวยน รางกายของเดกไมไดสดสวน เดกรสกอดอด เกงกาง รสกวตก

กงวลเกยวกบสวนตางๆ ของรางกาย สขภาพโดยทวไปของเดกในวยนดกวาวยทผานมา

5.2 พฒนาการทางสงคม เดกใหความสำาคญกบเพอนรวมวยมากกวาในระยะเดกตอนปลาย เดกจบกลมกนไดนานแนนแฟน

และผกพนกบเพอนในกลมมากขน กลมของเดกไมมเฉพาะเพอนเพศเดยวกนเทานน แตเรมมเพอนตางเพศ เขามาสมทบดวย เดกทสามารถเขากลมไดและมกลมในระยะวยเดกตอนปลาย จะเขากบกลมและมชวตทาง

สงคมทสนกสนานไดดกวาเดกทไมมความสามารถดงกลาว ในชวงวยทผานมาเดกเรมลดความเอาใจใสกบ

บคคลตางวยไมวาจะเปนผใหญหรอเดกทอายนอยกวา ระยะนจงเรมตนชวตกลมทแทจรง (Gang Age) การรวมกลมของเดกเปนไปโดยธรรมชาต เดกเลอกเปนสมาชกของกลมใดกลมหนงตาม

หลกเกณฑตางๆ เชนเปนกลมทเขาไดกบแนวนยม แบบบคลกภาพ ฐานะทางเศรษฐกจสงคมของครอบครว ตลอดจนความสนใจ คานยม สตปญญา ความมงหวงในชวต และอนๆ การรวมกลมชวยใหเกดการแลก

เปลยนปญหาและความรสกทคบอกคบใจ ชวยสนองความตองการทางสงคม เชน การเปนบคคลสำาคญ การตอตานผมอำานาจ การหนสภาพนาเบอของบาน

สวนสมพนธภาพระหวางเดกชายเดกหญง เปลยนไปจากวยเดกตอนปลาย เดกชายและเดกหญง เรมสนใจซงกนและกนและมความพอใจในการพบปะสงสรรคกน รวมเลน เรยน ทำางาน พดคยแลกเปลยน

ความคดเหน เมอเดกชายและเดกหญงเรมสนใจกนและกนแลว ทง 2 ฝาย เรมใหความสำาคญตอการ

ประพฤตปฏบตตามบทบาททางเพศของตน (Sex Role) ซงการกระทำาเชนนไมเปนการลำาบากมาก นกสำาหรบเดกหญงและเดกชายทมพฒนาการทางดานนปกตในวยทผานมา คอมบคคลใหเดกไดเลยนแบบ

บทบาททางเพศ การเลยนและเรยนบทบาททางเพศของเดกในระยะน ไมจำากดวาเลอกเลยนเฉพาะบคคลทเดก รกและพบเหนในบานทเปนเพศเดยวกบตน แตขยายวงมาเปนเพอนรวมวย บคคลสำาคญในประวตศาสตร ใน

วงการบนเทง ธรกจ ในหนงสออานเลน และบคคลอนๆ ทเดกไดรจกและพบเหน เดกเลอกใครมาเลยนแบบ นน ขนอยกบรากฐานบคลกภาพดงเดมของเดก และเปนเชนนไปจนสนสดวยรน ละทงการเลยนแบบบทบาท

ทางเพศจากบดามารดาหรอบคคลในครอบครว เปนระยะทเรยกวา พอกนทสำาหรบการเลยนบทบาททางเพศ

จากพอแม และตดพอแม (Goodbye to Oedipus) กลมมความสำาคญตออนาคตและชวตจตใจของเดกเปนอยางมาก ครอบครวเรมมอทธพลนอยลง

ฉะนนลกษณะชวดของกลมจงเปนเครองชชะตาชวตของเดกในระยะวยรนและระยะผใหญ ประดจเดยวกบ ครอบครวมความสำาคญตอกระบวนการของชวตแตละคน ในระยะวยทารกและวยเดก

49

การเลน การเลนยงคงมความสำาคญสำาหรบเดกวยแรกรน เพราะเปนเครองมอสนองความตองการ

ทางสงคม อารมณและสตปญญา เดกชอบเลนทงเพอนเพศเดยวกนและตางเพศโดยเฉพาะการเลนกบเพอนตางเพศทำาใหการเลนสนกสนานเขมขนยงขนเดกชายมกจะชอบเลนกฬาทหกโหมรนแรงมากกวาเดกหญง

รปท 2-5 วยรนเปนวยทชอบรวมตวกนเปนกลมเพอสนองความตองการทางอารมณและสงคม

ทมา : Bernstein. 1999 : 362

5.3 พฒนาการทางอารมณ การเปลยนแปลงความเจรญเตบโตทางรางกาย ทงภายในและภายนอกกระทบกระเทอนตอแบบแผน

อามรณของเดกวยรน เดกมอารมณเปลยนแปลงงาย สบสน ออนไหว มความเขมของอารมณสง อามรณ ของเดกวยรนมทกประเภทเชน เบอหนาย เหงา อจฉา กงวล โกรธ อาฆาต ดอดง ตอตานอำานาจ ฯลฯ

เดกแตละคนเรมแสดงบคลกอารมณประจำาตวออกมาใหผอนทราบไดบางแลว เชน อามรณรอน อารมณข วตกกงวล อารมณออนไหวงาย เจาอารมณ ขอจฉา ฯลฯ เดกสามารถรบรลกษณะเดนดอยเกยวกบตนเอง

และจะยงทวขนในระยะวยรน

5.4 พฒนาการทางความคด

พฒนาการทางความคดของเดกอายประมาณ 11 ขวบขนไป มชอเรยกรวมวา รคดถกระบบ (Formal operation) เดกพยายามคดใหเหมอนผใหญ แตวาดอยกวาผใหญในเชง

ประสบการณและความชำานชำานาญในการรคด ตวอยางความคดบางแบบทไดพบมากไดแก รจกคดเปนเหต เปนผลไมเชออะไรงายๆ ตองการคดนกดวยตวเอง ระยะนเดกจงรสกชงชงคำาสงบงคบ คำาสงใหเชอและตอง

คลอยตาม รคดดวยภาพความคดในใจ (Mental images) ทำาใหสามารถคดเรองนามธรรม ยากๆ ได เดกวยแรกรนชอบวพากวจารณ ชอบทายปญหา เดกทมสมองดสามารถมสมาธในการทำางานมาก

ขนและดขนกวาเดม เดกสมองไมคอยดชวงความสนใจงานเฉพาะหนามกสนและทำางานยากๆ ไมคอยได แววฉลาดของเดกเรมปรากฏใหเหนชดแลว

การคนหาตวเอง (Search for Identity)

50

การคนหาตวเองกอใหเกดความเขาใจวาตนเองเปนบคคลคนหนง (Self awareness) การคนหาตนเองมแงมมตางๆ เชน ความสนใจ รสนยม ความถนด ความสามารถ

ทแทจรง ความชอบความไมชอบแมวาเดกจะคนหาตวเองแตกยงไมสามารถเขาใจตวเองเพราะมการ

เปลยนแปลงเกดขนมากมายจงมผใหคำาอธบายลกษณะเชนนของเดกวาเปนแบบ “ไมหยงร” (The great Unknow)

6. วยรน (Adolescence)Adolescence หมายถงความเจรญงอกงามพนจากความเปนเดก ในจตวทยาหมายถง

ภาวะของบคคลอายประมาณ 16-25 ป

6.1 ลกษณะอารมณ ลกษณะของอารมณสบเนองมาจากอารมณของเดกวยแรกรน จงคลายคลงกนอยมาก ในบางราย

ความเขมขนของอารมณอาจรนแรงขนกวาวยแรกรน อารมณดงกลาวบางทเรยกวาเปนแบบ พายบ

แคม(Storm and Stress) อารมณ รก ชอบ โกรธ เกลยด อจฉา รษยาฯลฯ จะเปนไปอยาง รนแรง บคคลตางวยจงตองใชความอดทนมากเพอจะเขาใจและสรางความสมพนธกบพวกเขา

สาเหตของความสบสนทางอารมณ

1. เปนชวงเปลยนวย รางกายเปลยนแปลงไมทราบวาทถกทควรในการปฏบตตอบคคลอนนนควรปฏบตอยางไร

2. เดกจะตองเลอกอาชพ การเลอกอาชพเปนเรองทสำาคญตอชวตจตใจ อารมณ ความตองการของเดกและบคคลทเกยวของ ความสบสนใจเกดขนงายเพราะเดกอยภายใตความกดดนและ

ขอจำากดของระบบการศกษา สตปญญา ฐานทางเศรษฐกจ และยงไมแนใจในความถนด ความสนใจ ความ ตองการ และบคลกภาพของตนเอง

3. การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมทำาใหเดกปรบตวไมทน

6.2 พฤตกรรมสงคม

สงคมวยรนเปนกลมของเพอนรวมวย ประกอบดวยเพอนทง 2 เพศ เดกรสกปลอดโปรง สบายใจ ในการทำากจกรรมตางๆ กบเพอนรวมวยมากกวากบเพอนตางวย สมพนธภาพกบเพอนรวมวยถงความเขมขน

สงสดประมาณระยะตอนกลางของวยรน การคบเพอนรวมวยเปนพฤตกรมสงคมทมความสำาคญตอจตใจของวยรน แตการคบเพอนกยอมม

ทงคณและโทษ เพอนอาจเปนผประคบประคองจตใจของวยรนในยามทกขรอนแตในมมกลบกน เพอนกอาจ ชกนำาวยรนไปในทางเสอมถอย ผเปนอาชญากรวยรนมากมายในแทบทกประเทศ เมอคนหาสาเหตกมกจะพบ

วา ถกเพอนชกจง ประวตเดกวยรนตามสถานศกษาทเสยคน เสยเดกไปโดยประการตางๆ เชน เกเร ตดยา เสพตด ลวนมสาเหตสำาคญจากการถกเพอนชกจง เพราะการมกลมทำาใหรสกวาตวเองมคณคา กลมจงม

อทธพลตอวยรนถาคบเพอนไมดกอาจนำาไปสพฤตกรรมทเปนปญหาไดการเขากลมนอกจากเปนชองทางใหเดกไดรบการตอบสนองความตองการขนพนฐานทางสงคมในแง

ตางๆ เชน ฐานะ ตำาแหนง คำายกยอง มเพอนผเขาใจและรวมทกขรวมสขแลว ยงเปดโอกาสใหชายหญงได

รจกกนและอาจนำาไปสความรก (Puppy love) ตามปกตเดกหญงมกนยมเพอนชายทมอาย

มากกวาตน เพราะหญงมกระบวนการพฒนาการเรวกวาชายวยเดยวกนประมาณ 2 ป กลมในระยะนม ลกษณะมนคงมากกวาในวยเดก เพราะเดกวยรนใชเหตผลและความนกคดในการเขากลมมากกวา ความ

สมพนธในกลมคอนขางยงยน อาจยงยนไปจนเปนผใหญ

6.3 การเลอกอาชพ

51

เดกโตพอทจะรถงความสำาคญของอาชพเชน อาชพนำามาซงสถานทางเศรษฐกจสงคม เปนตวบงชถงการเจรญเตบโตเปนผใหญแตเดกยงสบสนวนวายใจเนองจากยงไมรจกตวเองดพอในดานบคลกภาพ

ความถนด ความสนใจ

6.4 ความตองการทางจตใจ ความตองการทเดนๆ และมความเขมสงไดแก

1. ความตองการอสระเปนตวของตวเอง เดกวยรนเชอวาลกษณะความเปนอสระเปนเครองหมายความเปนผใหญ

2. ตองการมตำาแหนงหนาท ตองการคำายกยองทงตอหนาและลบหลงโดยเฉพาะจากเพอนในกลม

3. ตองการมประสบการณแปลกๆ ใหมๆ ฝาฝนกฎระเบยบ ความตองการเชนนเปน สาเหตหนงททำาใหเดกเสพยาเสพตด ประพฤตผดทางเพศ และตอตานกฎเกณฑของสงคม

4. ความตองการรวมพวกพอง มกลมกอน เปนความตองการคอนขางสงซงมผลตอความอบอนและความมนคงทางจตใจ

5. ความตองการความรสกมนคง ปลอดภย เพราะเดกมอารมณออนไหวงาย เดกจงความตองการเชนนคอนขางสง

6. ตองการความถกตองและยตธรรม

7. ตองการความงดงามทางรางกายเพราะทำาใหเขากลมงายและดงดดเพศตรงขาม วย รนจงพถพถนในเรองอาหาร เสอผา ทรงผม เครองประดบ สขภาพอนามย เดกวยรนทมความสขคอ ผทได

รบสงสนองสมความตองการของเขา การตงเปาระดบของความตองการ ลกษณะของความตองการ จงเปน เรองทเดกตองคำานงใหอยในของเขตทจะทำาไดสำาเรจ เพอประกนความไมสมปรารถนา เพราะถาไม

สมปรารถนาในเรองใดเรองหนงรนแรงแลว ยอมมความรสกผดหวงลกซงและยาวนาน

6.5 ความสนใจ ความสนใจมขอบขายกวางขวาง สนใจหลายอยางแตไมลกซงมาก เพราะเดกยงไมเขา

ใจเรองตวเอง ยงเปนระยะลองผดลองถก ความสนใจของเดกวยรนสวนใหญไดแก

1. สนใจการศกษา สภาพเศรษฐกจและสงคมปจจบนกระตนใหเดกเขาใจและเหนความสำาคญของการศกษา

2. สนใจชวยเหลอบคคลอนทเหนวาเขาไดรบความลำาบากและไมไดรบความยตธรรม

3. สนใจกจกรรมสรางสรรค กจกรรมทเหนวาเปนของใหมและมประโยชนไดพบปะกบเพอนตางเพศและระบายความเครงเครยดของอารมณ

4. สนใจวฒนธรรมประเพณ ศาสนาปรชญา อดมคต สนใจมเพอนสนทตางเพศ

6.6 การนบถอวรบรษ (Heroic Worship) ความตองการเลยนแบบผทตนนยมชมชอบมมากอนแลวตงแตวยเดกกอนวยรน แตความตองการ

ประเภทนแรงขนในระยะวยรนเพราะ

1. ความตองการรจกตนเอง การยกบคคลมาเปนแบบใหนบถอและเลยนแบบชวยลดความไมรจกหรอความไมเขาใจตนเอง

2. แสวงหาแบบอยางเพอดำาเนนรอยตามแนวทางทถกทควร เพอดำาเนนชวตอยางผใหญ

ผทเดกนบถอวาเปนวรบรษ ( Heroes) หรอเปนแบบ (Models) นนมไดมากกวาหนง

คน อาจเปนเพศเดยวกบเดกหรอตางเพศ วยเดยวกนหรอตางวย รวมสมยหรอตางสมย อาจเปนบคคล สำาคญในประวตศาสตร ดาราภาพยนต นกกฬาทมชอเสยง ฯลฯ การเลอกบคคลทนานยมมาเลยนแบบนนใน

ระยะวยรนผดจากในระยะวยเดก ทตองอาศยความใกลชดสนทสนมเปนแรงจงใจ สำาหรบเดกวยรนใชเหตผล

52

และขนกบอทธพลของกลมเพอน ดงนนผทเดกเลอกมาเปนแบบ จงอาจเปนบคคลทเดกไมเคยพบเหนมากอน เลยกได การเลอกตวอยางใหเดกเลยนแบบโดยการชกจง การแสดงแบบอยาง การอานหนงสอประวตบคคล

สำาคญจากวงการตางๆ จงเปนเรองทตองเอาใจใสเปนพเศษ เพราะวรบรษมอทธพลตอ บคลกภาพ ความมง หวงในชวต การเลอกอดมคต ปรชญา คานยมตางๆ เปนกระบวนการสบเนองกนกบการนบถอวรบรษ

6.7 การคนหาตวเอง การเขาใจตนเอง เดกวยรนประสบการเปลยนแปลงอยางมากและรวดเรวในทางรางกาย และในทางพฤตกรรม ทตอง

ทำาตนตามบทบาทแหงเพศหญงหรอชาย ความสำานกวาตองทำาตนใหพนความเปนเดก ความจำาเปนตองเลอก อาชพ ปจจยเหลานและอนๆ ทำาใหเดกวยรนอยากรนกวาตนเองจะตองประพฤตปฏบตตนตามรปแบบอยางไร

ซงเปนพฒนาการทางความคดทสำาคญทสดประจำาวย เรยกพฒนาการนวา “การคนหาตนเอง” กวาเดกวย รนจะพบตนเอง คอเขาใจตนเองแจมแจง อาจตองประสบภาวะสบสนทางอารมณไมนอย บางคนหลงตวเอง

ในลกษณะตราคาตวเองสงเกนจรง บางคนดถกตนเองในลกษณะตราคาตนเองตำาเกนจรง การคนหาตนเอง เรมตนมาแลวตงแตวยทารกตอนปลาย แตจะตองมโครงรางของตนสมบรณในระยะวยรน จงจะเปนบคคลท

มความมนคงในชวตและจตใจสบตอไปในอนาคต มฉะนนแลวจะกลายเปนบคคลทไมเขาใจตนเองหาความ มนคงในชวตและจตใจไมได คนทคนพบตวเองจะมความเชอมนในตนเอง มความภาคภมใจในตนเองมหลก

การและแนวทางในการดำาเนนชวตของตนเองเมอเปนผใหญ สวนเดกทยงไมคนพบตวเองจะสบสนและอาจกอ ใหเกดปญหาแกสงคมได เราสามารถชวยลดปญหาดงกลาวไดโดย

1. ในการอบรมเลยงดพอแมตองปฏบตตอลกใหสอดคลองกน

2. หาตวแบบทเหมาะสมใหเดกเลยนแบบ

3. สอมวลชนควรเสนอขาวสารขอมลทเหมาะสมกบวยรนไมควรเสนอแตเรองรนแรงหรอกระตนความรสกทางเพศ

6.8 ความขดแยงระหวางวยรนกบผปกครอง ลกษณะความขดแยงเกดจากเดกวยรนสำาคญตววาพนจากความเปนเดก เกดความตองการประพฤต

ตนตามพฤตกรรมทนกนยม แตผปกครองถอวาตนเปนผรบผดชอบควบคมดแลความประพฤตของเดก ประสงคใหเขาประพฤตตามพฤตกรรมอยางอน เมอวยรนไมปฏบตตามกเกดความขดแยงขน ตวอยางความ

ขดแยง เชน

1. ความขดแยงทางการแตงกาย

2. ความขดแยงในการคบเพอนตางเพศ

3. ความขดแยงในการตองการความเปนอสระในการไปไหนมาไหน การบรรเทาความขดแยง ผปกครองควรใหความเหนอกเหนใจใหความรกความอบอน

และเขาใจการเปลยนแปลงทเกดในชวงวยรน ใหวยรนไดมอสระและความรบผดชอบตอตวเองบางตามสมควรเพอชวยลดความเครงเครยดและความกดดนทางอารมณ

ในสวนของวยรน วยรนควรเปดใจกวางรบฟงทศนะผอน คดอยางมเหตผล มความรบ ผดชอบตอตนเอง ตอหนาททไดรบมอบหมาย รจกแตงกายใหเหมาะสมกบวยและวฒนธรรม ตลอดจนควร

ใหความสำาคญกบการศกษาหาความรในเรองตางๆ

7. วยผใหญตอนตน (Early Adulthood) วยผใหญ เปนเวลายาวนานโดยเฉลยราวๆ 50 ถง 65 ป นกจตวทยาพฒนาการบางทานจง

แบงชวงวยผใหญออกเปน 3 ชวงคอ วยผใหญตอนตน วยผใหญตอนกลาง และวยชรา วยผใหญตอนตน

ประมาณอายตงแต 25 ถง 40 ป แบบแผนพฒนาการทนาสนใจในระยะวยผใหญตอนตนทนาสนใจไดแก เรอง การประกอบอาชพ การเลอกคครอง การปรบตวในชวตสมรส การปรบตวเพอทำาหนาทบดามารดา

และการปรบตวในชวตโสด วยผใหญตอนตนเปนระยะทความเจรญเตบโตทางการพฒนาเตมทสมบรณ อวยวะทกสวนทำางาน

อยางมประสทธภาพ โดยทวไปบคคลมกมกายแขงแรง ในดานอารมณนนผทจะเขาถงภาวะอารมณแบบ ผใหญ มความคบของใจนอย ควบคมอามรณไดดขน มความแนใจ และมความมนคงทางจตใจดกวาในระยะ

53

วยรน สวนดานความสมพนธกบผอนหรอลกษณะพฒนาการทางสงคมนน ระยะนการใหความสมพนธกบ

กลม (Peer Group) เรมลดนอยลง เปลยนมาสการมสมพนธภาพและผพนกบเพอนตางเพศ แบบคชวต จดศนยกลางของสมพนธภาพคอครอบครว สวนผใหญทยงไมมคครองและครอบครว ยงคงให

ความสำาคญตอกลมเพอนรวมวย แตความเขมของความผกพนและภกดเรมลดนอยลง จำานวนสมาชกของกลมมกจะนอยลงดวย

7.1 การประกอบอาชพ การประกอบอาชพ เปนพฤตกรรมทจำาเปนและสำาคญประจำาวย เพราะเปนเครองชความเปนผใหญ

นอกจากทำาใหมความรสกวามฐานะทางการเงนแลว ยงทำาใหเกดความรสกมอสระเสร ความมหนามตา ความ มนคงทางจตใจ การตงตวไดเปนหลกฐาน การยอมรบในสงคมและความสำาเรจในชวตดานตางๆ

ใครเลอกอาชพอะไร และมความกาวหนาในดานอาชพมากนอยเพยงไรนน ขนอยกบปจจยแวดลอม หลายประการ เชน เพศ การเตรยมตว การศกษาอบรมในวชานนๆ ความตองการทางสงคม สภาพ

เศรษฐกจ สถานภาพทางครอบครว โอกาส เพอนรวมอาชพ เปนตน ชายกบหญง มความแตกตางดนในเชงจตวทยาบางประการดงน

1. ชายมความมกใหญใฝสง มงความสำาเรจของชวตจากผลการทำางานมากกวาหญง ไมชอบทำางานจำาเจ ตองการเปนหวหนางาน ชองงานทาทายสมรรถภาพมากกวาหญง

2. หญงชอบทำางานคลอยตามวสยแหงเพศ เชนงานเกยวกบเดกเลก คนปวย คน ชรา งานทตองระมดระวงถถวนในรายละเอยด งานซำาๆ ไมตองใชการตดสนใจมากๆ ไมชอบงานรบผดชอบ สงๆ และทำางานเปนหมคณะไดไมดเทาชาย

3. หญงแตงงานแลวทประกอบอาชพดวย เอาจรงเอาจงในการทำางานนอยกวาหญง โสด อาจเปนเพราะวาตองใหความสนใจและเวลากบครอบครว

ความสำาเรจมากนอยในการประกอบอาชพมอทธพลตอความสข ความทกข ความ เจรญกาวหนาของชวต ฐานะทางสงคมแบะเศรษฐกจสวนบคคล ทงยงมผลตอความสงบราบรนในครอบครว

และพฒนาการของบคคลวยตางๆ ในบานดวย ความไมผาสขในการประกอบอาชพทำางานอาจเกดจากหลาย สาเหตผสมผสานกน เชน สถานททำางานอยหางไกลถนทอย ลกษณะงานไมตรงตามบคลกภาพ นสย ความ

สามารถของตน ขาดการเตรยมตวในการประกอบอาชพนนๆ หรอเขากบเพอนรวมงานและนายจางไมได

7.2 การเลอกคครอง (Selecting a Mate) การแสวงหาคครองเปนพฤตกรรมปกตของคนในวยน อาจมการกระทำามาตงแต ยงอย

ในชวงวยรน แตสำาหรบบางรายกจะเรมตงแตยางเขาสวยผใหญตอนตน ชนดของการเลอกคครองเปนแบบ เอาจรงเอาจง และเลอกเฟนมากกวาเดม

หลกเกณฑสำาหรบการเลอกคครองทจะนำาไปสชวตสมรสทผาสข ไดมผเสนอแนะไวหลายประการดวย กน ดงน

1. มความคลายคลงกนใน รสนยม คานยม ระดบการศกษา ความสนใจ การใช เวลาวาง ศาสนา ความเชอ รากฐานทางวฒนธรรม สภาพเศรษฐกจ ลกษณะครอบครว เชอชาต

2. มบคลกภาพทไปดวยกนได ทงในแงทคลายกบและไมเหมอนกน หรอทเปนไปใน แบบตรงขาม เชน คนอารมณรอนกบคนอารมณเยน ทงนเพอความสมดลของชวต

3. ชายและหญงมอายใกลเคยงกน ควรมอายหางกนไมเกน 10 ป และตามปกตชายควรมอายมากกวาหญง

4. มอาชพเลยงตวพอทจะสรางครอบครวใหมความสขได

5. มความรกใครผกพน มความนบถอและนยมชมชอบซงกนและกน มรสนยมทาง เพศทไปดวยกนได และมความพยายามเขาอกเขาใจซงกนและกน

6. โดยกวางๆ ผหญงมกมองผชายในแงของความสามารถ ความเปนคนเดนดานใด ดานหนง เชน กฬา ดนตร ความเปนผนำา ความสามารถทางดานวชาการ ความเขาอกเขาใจ การใหความ คมครอง การมลกษณะสมชาย รปรางหนาตาของชายมความสำาคญนอย แตฝายชายมกมองฝายหญงใน

ดานรปรางหนาตา ลกษณะสมหญง ความเปนแมบานแมเรอน ความสามารถในการเขาสงคม

54

7.3 การปรบตวในชวตสมรส เมอหญงและชายแตงงานและมาอยรวมกนแลว จะตองปรบตวใหไปดวยกนได แมวาการแตงงาน

นนไดมการไตรตรองอยางรอบครอบ ตามปกตหญงปรบตวใหเขากบชาย งายกวาชายปรบตวใหเขากบหญง อยางไรกตามตองมการปรบตวทง 2 ฝาย หญงและชายจะตองปรบตวในบทบาทใหมคอ บทบาทสามและ

ภรรยา ความยากลำาบากในการปรบตวอาจเกดขนได ถาหญงและชายยงไมมวฒภาวะทางจตใจ ไมมการเตร ยมตวทางเศรษฐกจทางสงคมเพอใชชวตค ไมรจกกนดพอ หรอวยของคสมรสตางกนมาก

7.4 การปรบตวเพอทำาหนาทบดามารดา ควบคไปกบการปรบตวเมอมบทบาทของสามภรรยากคอ การปรบตวเพอทำาหนาทบดามารดา ถาค

สมรสประสงคมชวตครอบครวทผาสขและประสบความสำาเรจควรสนใจหาความรและปฏบตตามวธ การ วางแผนครอบครว

การเลยงดเดกตงแตเลกจนเปนหนมสาวทมความมนคงทางจตใจ และเลยงตวเองไดนน บดา มารดาจะตองเขาใจพฒนาการตามวยของเดกวามความตองการทางรางกายและจตใจอยางไร การเตรยมตว ทางเศรษฐกจเพอลกและการใหลกเขาโรงเรยนเปนสงสำาคญไมนอยสำาหรบการเปนบดามารดา แตการใหความ

รกความอบอน ความสนใจและเขาใจเดก มความสำาคญมาก เดกทเปนอาชญากร มกมพนฐานมาจากครอบครวทไมผาสข

7.5 การอยเปนโสด เมอยางเขาสวยผใหญ คนสวนมากแตงงานมครอบครวมบตรธดา แตมคนบางกลมไมเขาอยใน

ภาวะเชนน ซงอาจเนองมาจากสาเหตหลายประการ เชน อทศชวตเพองาน เพออดมการณ มความรบผด ชอบกบครอบครวเดมของตนจนไมมเวลาเอาใจใสในเรองการมครอบครวอยางจรงจง โรคภยไขเจบ สง

แวดลอมไมอำานวย มประสบการณไมดเกยวกบชวตครอบครว ญาตพนองไมสนบสนน หรอเปนความ ประสงคของผนนเองเพราะชอบชวตโสด

ปญหาของคนโสดกคอ ความรสกดอยและวาเหว ผทจะดำาเนนชวตคนโสดไดอยางผาสขคอ ผ พยายามแกไขอารมณดงกลาวนโดยวธตางๆ เชน ใชเวลาศกษาเลาเรยน ทำางานอดเรก อทศตนเพอกจกรรม

สงคม ใชชวตใหหมดไปกบงาน

8. วยกลางคน (Middle Age) วยกลางคนอายประมาณตงแต 40 ถง 65 ป เปนชวงหวเลยวหวตอระหวางความเปนหนม

สาว และการเขาสวยชรา สมรรถภาพทางกายเปนไปในทางเสอมถอย การเปลยนแปลงทางกายเชนน มผล สมพนธกบอารมณจตใจ และสมพนธภาพกบบคคลอน ทงหญงและชายวยกลางคนตองปรบตวตอสภาพ

เหลาน เพอเปนคนวยกลางคนทผาสข การปรบตวทสำาคญเชน การปรบตวทางอาชพ การปรบตวในบทบาท ของสามภรรยา การปรบตวตอการตายของคสมรสและความเปนหมาย การปรบตวในชวตทางเพศและการ

เปลยนวยของชาย การปรบตวตอภาวะวกฤตวยกลางคนของหญง ในดานความสมพนธของคนกลางคนตอ บตรธดานนกตองเปลยนไป ระยะนคนวยกลางคนมความสมพนธกบบตรธดาวยรน วยผใหญ เขย สะใภ วธ

สมพนธนนตองมลกษณะแตกตางไปจากเมอลกยงเปนเดกเลก แตวธใดจะเหมาะสมนน แตกตางกนไปใน แตละบคคลและครอบครว คนวยกลางคนตองใหความโอบอมดแลพอแมของตนซงเขาสวยชรา อารมณ

ประจำาวยมหลายประการทสำาคญ เชน อารมณอยากกลบเปนหนมสาว อารมณเศรา และลกษณะอารมณของหญงกลางคนเมอหมดระด

ชวงวยกลางคน เปนชวงทคนมองตนดานในมากยงขน เปลยนแปลงภาพพจนเกยวกบตนเอง คน วยกลางคนตองสามารถพฒนาตนเองใหเขาถงวฒภาวะทางจตใจใหมากทสดเทาทจะเปนไปได เพอเปนฐาน

สำาหรบการเผชญกบปญหาประจำาวยและการปรบตวทเหมาะสม ความสนใจของคนวยกลางคนเปนไปในแนว ลกมากกวาแนวกวาง คนวยกลางคนควรมกจกรรมทเปนงานอดเรก เพอผอนคลายความตงเครยดและ

เตรยมตวเตรยมใจ เพอเขาสวยชราดวยความสขสงบในดานตางๆ เชน การดแลรกษาสขภาพ ทอยอาศย เงนทอง เปนตน

55

9. วยชรา (Old Age) วยชราเปนระยะสดทายของชวต บคคลบางคนอาจมชวตไดถงระยะวยชรา ลกษณะพฒนาการในวย

ชราตรงกนขามกบระยะวยเดก คอ เปนความเสอมโทรม (Deterioration) และซอมแซมสวน

ทสกหรอ มใชการเจรญงอกงาม วยชราเรมตงแตประมาณอาย 65 ปเปนตนไป

9.1 หนาทของครอบครวและสงคมตอคนชรา แมวาวยชราเปนชวงเวลาทคนทำางานไมไดแลว แตครอบครวและสงคมไมควรลมนกถงแงดของคน

ชราในแงทวา เขาเปนบคคลทไดผานโลกผานชวตมามาก ประสบการณของเขาจงมคามากสำาหรบเดกหนม เดกสาว การหาประโยชนจากคนชราในแงนจงเปนสงพงประสงค ในเวลาเดยวกนคนชราโดยทวไปกมความ

ยนดและเตมใจใหคำาปรกษาและขอคดเหนตางๆ ทเปนประโยชนแกผทออนวยกวา นอกจากนแลวคนชรายง เปนบคคลทไดมอปการคณตอสมาชกในครอบครวและสงคมมากอน ฉะนนครอบครวและสงคมจงควรชวย

เหลอเกอกลคนชรา ใหมชวตทมความสขตามสมควรและไดรบประโยชนจากการดำาเนนชวตของคนชราในเวลา เดยวกนดวย ดงนนหนาททครอบครวและสงคมควรปฏบตตอคนชราคอ

1. สงคมเหนคาของคนชรา พยายามใหเขามความรสกวาตนนนยงมประโยชนและเปนทตองการของครอบครวและสงคม

2. บตรหลานใหความนบถอ ไมเหยยดหยามดหมนดแคลน อยางไรกตามคนชรากตองพยายามทำาตนใหลกหลานยกยองดวย

3. สงคมใหความมนคงทางการเงน เชน มเงนบำานาญให

4. ใหคนชราทำางานทจะทำาใหมความสขและเพลดเพลน คนชราทไมมงานทำานนมปญหาทางอารมณไดงาย

วยชรา เปนระยะสดทายของพฒนาการของคน วยชรามความเสอมทางรางกายอยาง เหนไดชด ความเสอมดงกลาวสงผลกระทบตองานอาชพ ลกษณะอารมณ ลกษณะสมพนธภาพกบบคคลใน

ครอบครวในสงคม แมเปนระยะแหงความเสอม แตบคคลกอาจใชชวตวยชราไดอยางมความสขคอ ตองม การเตรยมตวเตรยมใจทจะเผชญกบความชรา รจกปรบตวทางดานรางกาย อาชพ และสมพนธภาพกบผอน

สงคมและครอบครวจะมสวนชวยใหความสขแกคนชรา แมวาคนชราจะไรความสามารถดานพละกำาลง แตคน ชรายงมคาตอคนหนมสาว เพราะมากไปดวยประสบการณและบทเรยนชวต มนษยแตละคนควรตงความหวง

ความปรารถนา และเตรยมตว เพอจะใชชวตยามบนปลายระยะวยชราอยางมความสข

5. ขนของพฒนาการ (Stages of development) นกจตวทยาหลายทานไดศกษาลำาดบขนในการพฒนาการของมนษย โดยทแตละทานจะใหความสนใจ

พฒนาการในดานตางๆ เปนพเศษตางกน ทฤษฎทกลาวถงขนของพฒนาการของมนษยทสำาคญมดงน

1. Freudian Theory ซกมนด ฟรอยด ( Sigmund Freud) เปนแพทยทใหความสนใจดานจตใจมนษย จน

ไดซอ

วาเปนบดาแหงจตวเคราะห (Psychoanalysis) แนวความคดของฟรอยดมอทธพลตอการ

ศกษาพฒนาการชวตมนษยมากในสหรฐอเมรกา ( ระหวางป ค. ศ 1920 ถง 1950 ) ทฤษฎพฒนาการชวตของฟรอยดเนนใหเหนความสำาคญดานแรงผลกดนทางเพศในวยเดกทพฒนาตามวยตอๆไป

แรงผลกชนดนมชอเฉพาะวา ลบโด(Libido) เปนพลงจตสำาคญในการผลกดน และการกำาหนดทศทาง ใหคนเราแสดงกรยาอาการตางๆ ไดมการเปรยบเทยบวา ลบโดเปรยบเหมอนเชอเพลงในหองเครองยนตทเผา

ไหมเพอใหรถยนตวงไดฟรอยดแบงขนพฒนาการชวตมนษยดงน

56

Genital Phallic Anal Oral Latency Puberty and adulthood 18 เดอน 3 ป 6 ป 12 ป

เวลา

รปท 2-6 ภาพแสดงขนพฒนาการชวตมนษยตามแนวคดของฟรอยด

ทมา : ไพบลย เทวรกษ. 2537 : 37

ขนท 1 เรยกวา “ Oral State” เปนขนทเดกอยในวยทารก ซงเดกจะมความสขความ

พงพอใจในการใชปาก หากไมไดรบการตอบสนองทปากอยางเหมาะสม เดกจะมลกษณะนสย Orial Fixation ในวยอนตอไป เชน ดดนวมอ อมหรอเคยวสงของเสมอ

ขนท 2 เรยกวา “Anal State” อายประมาณ 2-3 ขวบ เดกจะมความสขความพอใจใน

การกลนและขบถาย หากไมไดรบการตอบสนองในการกลนและขบถาย เดกจะมลกษณะนสย Anal Fixation ในวยอนตอไปเชน เจาระเบยบ กาวราว

ขนท 3 เรยกวา “Phallic State” อายประมาณ 3-6 ขวบ เดกมความสขความพอใจใน

การจบอวยวะเพศของตนเองเลน หากไมไดรบการตอบสนองในการจบอวยวะเพศของตนเองแลว เดกจะม

นสย Phallic Fixation ในขนตอไป เชน มความวตกกงวลเมอมเพศสมพนธ อาจถงขนชาเยน

หรอหมดความรสกทางเพศกเปนได และในวยนจะม Oedipus Complex ซงเปนปมชวตทเดกชายจะรกแมมากกวาพอและเดกหญงจะรกพอมากกวาแม

ขนท 4 เรยกวา “Latency State” อายประมาณ 6-12 ขวบเดกมความสขความพอใจ

ในการเลน สมมตบทบาทเปน พอ แม ลก จงเปนลกษณะแฝงหรอเลยนแบบชวตครอบครวในวยผใหญนนเอง หากเดกไมไดรบการตอบสนองกจะม Latency Fixation ในวยตอไป คอไมกลาจะแตงงานม

ชวตครอบครว กลวความลมเหลวในชวตสมรส

ขนท 5 เรยกวา “Genetal Stage” อายตงแต 12 ปขนไป โดยเฉพาะในชวงวยรนนน

เดกจะมความพอใจ และความตองการตอบสนองจากเพศตรงขาม หากเดกไมไดรบความสนใจและความรเรองเพศอยางเหมาะสมแลวจะทำาใหเดกประสบปญหาเรองเพศเปนอยางมาก

เปนทนาสงเกตวาทฤษฎนพยายามอธบายถงหลกพฒนาการชวตมนษยโดยทวไป ซงช ใหเหนขนตอนของการเจรญเตบโตในวยตางๆ ทมปญหาอยบาง แตฟรอยดไดเนนประเดนทเกยวกบปญหา

ทางดานจตใจ โดยเฉพาะอารมณทขมขน ปวดราวตางๆ อนอาจจะกอใหเกดปญหาทางดานจตใจเชน ความ

ตองการมรกรวมเพศ เปนปมปญหามาจาก Fixation ในขน Anal หรอ Phallic เปนตน

57

อยางไรกตามเดกทกคนมใชวาจะตองมปญหา ถาไมพฒนาตามขนตอนน แตทฤษฎฟรอยดเปนแนวคดหนงทชวยกำาหนดขอบเขตของรปแบบพฒนาการชวตมนษยทมคาแกการศกษายง

2. Erikson’s Theory อรค อรคสน (Erik Erikson) เคยอยในกลมจตวเคราะหของฟรอยด ครนถงป ค.ศ.

1964 อรคสนไดสรางแนวคดทฤษฎเกยวกบพฒนาการชวตเรยกวา “Psychosocial development” อธบายลกษณะพฒนาการชวตมนษยทกวยวาไดรบอทธพลจากสงคมทเดก

อาศยอยและโดยเฉพาะอยางยงผคนททำาหนาทเปนพอเปนแม ตลอดจนญาตพนอง เพอนฝง ทงททำางานและ ทตนเองอาศยอย พฒนาการชวตมนษยตามแนวคดนสามารถแสดงขนตอนตงแตเกดจนตาย

Interprity v.s Despair Generativity V.S Self-Absorption Intimacy V.S Isolation Identy V.S Role confusion Industry V.S Inferiority Initiative V.S Guilt Autonomy V.S ShameTrustV.S Mistrust

แรกเกด 2 ป 3 ป 5 ป 11 ป 18 ป วยผใหญ วยกลาง วยชรา

รปท 2-7 ภาพแสดงขนพฒนาการชวตมนษยตามแนวคดของอรคสน

ทมา : ไพบลย เทวรกษ.2537 : 40 ขนพฒนาการชวตมนษยอธบายโดยยอดงน

58

ขนท 1 ความไววางใจ- ความไมไววางใจ (Trust V.S Mistrust) วยทารก 1 ปแรกของ ชวต เดกเรยนรทจะเกดความรสกไววางใจหรอเกดความรสกไมไววางใจจากสงทมอยรอบตว จากการทเดกได

รบการตอบสนองในสงทเขาตองการ บคคลทมบทบาทสำาคญในพฒนาการขนคอมารดาและเงอนไขสำาคญทจะทำาใหเกดความรสกไววางใจกคอการทมารดาสามารถทจะบำาบดความตองการททารกตองการได

ขนท 2 ความเปนตวของตวเอง- ความไมมนใจในตวเอง (Autonomy V.S Shame

and Doubt) เดกอาย 2 ป เดกเรยนรทจะทดลองและเลอกทจะทำาสงตางๆดวยตนเองและเรยน รทจะควบคมกลามเนอและการเคลอนไหวของกลามเนอและการเคลอนไหวของตนเอง ถาเดกไมไดรบการ

สนบสนนทเหมาะสมในการทจะใหเดกทำาสงตางๆในลกษณะของการทดสอบความสามารถในการควบคมกลามเนอของตนเองจะทำาใหเดกเกดความไมมนใจในตนเองวาเขามความสามารถทำาสงตางๆโดยตนเองได

ขนท 3 ความคดรเรม- ความรสกผด (Initiative V.S Guilt) เดกอาย 3-5 ป เดก

เรยนรทจะมความคดรเรมทจะทำากจกรรมตางๆและมความสนกสนานกบสงทไดคดรเรม หากเดกไดรบการ สนบสนนและไดรบความสำาเรจกจะยงทำาใหเดกมความกระตอรอรนและกลาคดรเรมสงใหมๆ ตอไปอก ในทาง

ตรงกนขามถาเดกไมไดรบการสนบสนนหรอไมไดรบการอนญาตใหคดรเรมจะทำาใหเดกเกดความรสกผดในความพยายามทจะทำาสงตางๆดวยตนเอง

ขนท 4 ความขยนหมนเพยร- ความรสกตำาตอย (Industry V.S Inferiority) เดกอาย

6- 11 ป เดกจะพฒนาความรสกขยนหมนเพยรและความรสกอยากรอยากเหนและกระตอรอลนทจะ เรยนร ผปกครองควรใหการสนบสนน ใหเดกไดมโอกาสไดทำางานทมความหลากหลายและทาทาย แตกไมควร

เปนงานทยากจนเกนไป ควรมการใหการเสรมแรงเมอเดกทำางานเสรจสมบรณ ในขนนเดกทไมประสบความสำาเรจจะรสกตำาตอย และหมดความสนใจทจะทำางานตางๆและจะประเมนตนเองวาเปนคนทไมมความสามารถ

ขนท 5 ความเปนเอกลกษณ- ความสบสนในบทบาท (Identy V.S Role confusion)

เดกเขาสวยรนคอ อายระหวาง 12-18 ป ในขนนเขาจะทบทวนประสบการณตางๆในชวตเพอทจะพฒนา

ความรสกทวา “ฉนเปนใคร” (Who am I) และคนททบทวนประสบการณทผานมาในชวตและไมสามารถบอกไดวาฉนเปนใครจะมความรสกสบสนในบทบาท

ขนท 6 ความผกพน- การแยกตว (Intimacy V.S Isolation) ผานจากวยรนเขาสวย

ผใหญตอนตน อายระหวาง 19-40 ป ตามความคดของอรคสน คนทประสบความสำาเรจคอคนพบ เอกลกษณของตนเองในขนทแลวสวนใหญจะมความสามารถในการสรางความสนทสนม สรางความสมพนธ

อยางมความหมายกบบคคลทเปนคนสำาคญสำาหรบเขาเชน คนรก สวนคนทไมสามารถทจะปรบตวเองในการอยรวมกบบคคลอนและสรางความสมพนธทใกลชดจนกลายเปนคนทมความสำาคญตอชวตเขาไดกจะเกดความ

รสกอางวางโดดเดยว และเกดความรสกไมเตมใจในการทจะสรางความสมพนธทใกลชดกบบคคลสบตอไป

ขนท 7 การทำาประโยชนใหสงคม- การเหนแกตว (Generativity V.S Self-Absorption) วยผใหญกลางคน อายระหวาง 40-60 ป คนทประสบความสำาเรจในขนนจะ

เปนผใหญทเตมใจทจะมบตรและดแลบตร จะอทศตนเองใหกบการทำางานและการทำาประโยชนใหกบบคคลอนๆ

โดยเฉพาะเดกๆ สวนคนทไมประสบความสำาเรจในขนนจะมลกษณะยดตวเองเปนศนยกลาง (Self-centered) ทำาอะไรจะคดถงแตตวเองโดยไมคดถงผอนและไมมความกระตอรอลนทจะทำาสงตางๆ

ขนท 8 บรณาภาพ- ความสนหวง (Integrity V.S Despair) วยชรา อาย 60 ปขน

59

ไป เปนชวงของการทบทวนสงตางๆทผานเขามาในชวต ถาทบทวนแลวเหนวาสงตางๆทตวเองกระทำามาใน ชวตเปนสงทมคณคา มความหมายและตนเองพรอมทจะเผชญกบความตายและการยอมรบทจะเผชญกบ

ความตายอยางมศกดศรกจะเปนคนทประสบความสำาเรจในขนนแตในทางตรงกนขามคนทสนหวงเพราะไมประสบความสำาเรจในจดมงหมายของชวตกจะรสกลมเหลวและเสยดายเวลาทผานมา

จากภาพหลายเสนแสดงขนตอนพฒนาการชวตมนษย อรคสนไดอธบายเนนความ สมพนธและความตองการทางสงคมและถาหากเดกไมไดรบการตอบสนองใหพอเหมาะ ปญหาจะเกดขนและจะ

ตอเนองไปเรอยๆ

3. Piaget’s Theory จน เพยเจท(Jean Piaget) เจาของกจการงานเกษตรกรรมแถบเทอกเขาแอลฟ

(Alps) สวสเซอรแลนด แตหนมาสนใจและทำาความเขาใจพฤตกรรมเดก การศกษาคนควาเกยวกบ พฤตกรรมเดกไดดำาเนนการตามวธสงเกตพฤตกรรมตรง กลาวคอ ในแตละวนของแตละวยนน เพยเจท

ไดศกษาและบนทกพฤตกรรมอยางละเอยด จนสามารถกำาหนดเปนบรรทดฐานแบบแผนพฤตกรรมของเดกและไดสรปเปนแนวคดทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของชวตมนษยทรจกกนแพรหลายใน

ชอ“Cognitive Development Theory” เพยเจทแบงขนตอนพฒนา

ชวตเปน 4 ขนดงน

Formal Operations Concrete Operations

PreoperationalSensory Motor

แรกเกด 2 ป 7 ป 11 ป

รปท 2-8 ภาพแสดงขนพฒนาการชวตมนษยตามแนวคดของเพยเจท

ทมา : ไพบลย เทวรกษ. 2537 : 43

ขนท 1 Sensory-motor period ชวงอายตงแตแรกเกดจนถงอาย 2 ขวบ โดยประมาณ คำาวา Sensory หมายถง การสมผสตางๆ เชนการเหน การไดยน การรรส

และการรสกทผวหนง สวนคำาวา Motor เปนกรยาอาการเคลอนไหวตางๆ เชน การลบคลำา การคบ

คลาน การเออมหยบฉวยตลอดจนการเสาะแสวงหาทงหลาย รวมความวาวย Sensory-motor นเปนระยะทเดกมการซกซนเคลอนไหวอยไมสข ซงเพยเจทอธบายวาเปนความพยายาม

เขาใจสงแวดลอมของเดก โดยอาศยประสาทสมผสและอวยวะมอเตอร ทงนเปนการเรยนรพนฐานในการสรางสตปญญาของเดกและเปนการเรยนรความแตกตางระหวางตนเองกบสงแวดลอม

ขนท 2 Preoperational period อายในชวง 2-7 ขวบ ซงเปนวยทเดก เรมพฒนาการใชสญลกษณตางๆ ในการทำาความเขาใจและแสดงออกกบสงแวดลอม มการเรยกชอ

สงของแมวาบางครงเดกจะสบสนเกยวกบสงของตางๆ อยบาง แตเดกจะพยายามใชภาษาในการสอสาร อนงเดกในวยนจะเรมใชเหตผลบางประการซงแตกตางจากผใหญ เชนเกยวกบปรมาณของนำาในภาชนะท

60

มขนาดตางกน เดกจะรบรวาปรมาณมากนอยตามระดบนำาทมองเหน โดยไมคำานงถงสงแวดลอมอนๆ นอกจากนเดกวยนยดถอตวเองเปนศนยกลาง

(Ego centric Behavior) และไมรบรรบทราบความคดผอน

ขนท 3 Period of Concrete Operations ชวงอายประมาณ 7-11 ขวบ การเรยนรเกยวกบเรองคดคำานวณตวเลขจะเรมจากการบวกลบจำานวนตางๆ เดกมความคด

เขาใจสงแวดลอมทเปนรปธรรมได โดยสามารถสรางความสมพนธระหวางสงหรอเหตการณตางๆ ทเกยว

เนองกนเชน ความเยน-นำา-เปยกเปนตน

ขนท 4 Period of Formal Operations อยในชวงอาย 11-15 ป ซงเปนวยทเดกใชเหตผลเชงตรรกและคดทบทวนไปมาไดอยางวองไว เดกจะมความคดสรางสรรค

โดยเรมตงแตนำาขอมลมาสรางสมมตฐาน และสรางขอสรปกฎเกณฑตางๆ จากการทดสอบขอสนนษฐาน ของตน กระบวนการคดทแตกฉานและการเรยนรสงแวดลอมทเปนนามธรรมจะปรากฎเดนชดขน ในวย

นจะมการคาดคะเนปรากฎการณหรอเหตการณตางๆ อยเสมอ ทงนเปนพนฐานการคดหาคำาตอบเมอเกดปญหาขนในชวตของมนษย

ตารางสรปลกษณะพฒนาการในแตละขนตามแนวคดของเพยเจท

( ทมา : สงคราม เชาวนศลป. 2535 : 72-73)ขนพฒนาการ ลกษณะพฒนาการ

1. ขนใชประสาทสมผสและกลามเนอ

( Sensorimotor period ) ตงแต

เกดถง 2 ป

- รวานนเปนวตถ ซงแตกตางจากตวฉน

- รจกแสวงหาสงเรา รจดจำาสงนาสนใจ

- ภาษาพดยงพฒนาไมเตมท เขาใจเรองราวเพราะไดใช ประสาทสมผส รวาวตถทมอยตองทรงสภาพเดม

61

เสมอ แมวาจะมการเปลยนแปลงสถานทและทศทาง

2 ขนเรมคดเรมเขาใจ

(Preoperational thought period)

.א คดเบองตน (Preopertional) อาย 2 – 4 ป

.ב คดออกเอง โดยไมตองใชเหตผล

(Intuitive) อาย 4-7 ป

- คดเอาแตใจตว

- ไมเขาใจความคดของผอน

- เหนความเหมอน แตไมเหนความแตกตาง ฉะนน ถา วตถสองอยางมความคลายกนในบางลกษณะ วตถ ทงสองอยางนนยอมเหมอนกนในลกษณะอน ๆ

ทงหมด

- รจกแยกประเภทและแบงชน เขาใจเรองความเกยว พน เขาใจเลขจำานวน สามารถคดออกโดยไมตองใช

เหตผล แตใชความคลองแคลวในเชงเปรยบเทยบ แทน เพราะรจกแบงพวกแบงชนแลว เรมพฒนาการ

ความคดเรองการทรงสภาวะของวตถ

การทรงสภาวะของสาร ( อาย 5 ป ) การทรงสภาวะของนำาหนก ( อาย 6 ป )

การทรงสภาวะของปรมาตร ( อาย 7 ป )3. ขนใชความคดเชงรปธรรม

(Concrete operation) อาย 7 – 11 ป

รจกคดอยางใชเหตผล สามารถคดยอนกลบได

( ในเชงเลขคณต) รจกแบงแยก จดหมวดลำาดบขนรจกจดองคประกอบตามลดหลนจากเลกไปหาใหญ

4. ขนใชความคดเชงนามธรรม

(Formal operation) อาย 11-15 ป

รจกคดโดยไมตองใชวตถเปนสอ สามารถคดเชงรปธรรม สามารถคดรวบยอดได รจกคดวเคราะห ตความหมาย

และทดสอบสมมตฐานได

4. Kohlberg’s Theory ลอเรนส โคลเบรก(Lawrence Kohlberg) ผสนใจความประพฤตถก- ผด-

ด- ชว ของมนษย ทฤษฎของโคลเบรกไดชอวาทฤษฎพฒนาการทางจรยธรรม(Moral Development Theory) เมอป ค.ศ. 1969 โคลเบรกไดศกษาคนควาคา

นยมความดความชวของมนษย โดยเสนอขนพฒนาจรยธรรมของมนษยดงภาพขางลางน

Principled Conventional Premoral

วยกอนไปโรงเรยน วยเรยนและวยรน วยผใหญ

รปท 2-9 ภาพแสดงขนพฒนาการจรยธรรมตามแนวคดของโคลเบรก

ทมา : ไพบลย เทวรกษ. 2537 : 44

62

ระดบ Premoral อยในชวงวยเดกตอนตนกอนเขาเรยน ซงเปนชวงทเดกมองโลกแบบ ชวตตองสเขาจะเขาใจวา ความถกตองคอการทำาอะไรกไดทไมถกจบได สวนความไมถกตองคอการทเขา

โดนจบได เพราะฉะนนเดกอาจจะคดวาการขโมยของเพอนไมถอวาเปนความผดถาไมโดนจบได ในชวงน

ของวยความถก-ผดขนอยกบสงทปรากฎชดเจนไมเกยวกบสาเหตของการกระทำาทอาจจะมแรงจงใจอนๆอยเบองหลงการกระทำานนๆ

ระดบ Conventional อยในวยเรยนจนถงวยรน ชวงนเดกจะยดถอกฎระเบยบตางๆ ตามทไดรบการสงสอนอบรมมากกวาทจะคดเองทำาเอง โดยเฉพาะคำาสงของบคคลทเปนหวหนาหรอผม

อำานาจจะบดบงความสามารถของตนเองในการคดทจะทำาสงทควรตางๆ

ระดบ Principled วยผใหญ ซงสามารถทจะสรางคณธรรมประจำาตนเองไดอยางกวาง ขวางและยงเปนประโยชนตอมวลมนษยดวย เชน การสรางวธตอสแบบอหงสาของมหาตมะคานธ เมอป

ค.ศ.1930-1940 ในประเทศอนเดยเปนตน อนงในการบรรลถงคณธรรมขนนมใชวาจะมขน

ไดกบทกคนและคนสวนมากกมกจะอยในระดบ Conventional หรอไมกขน Premoral เทานน

โคลเบอรกไดศกษาพฒนาการทางจรยธรรมของบคคลในหลายสงคมและวฒนธรรม ทงชาวตะวน

ตกและชาวตะวนออก แลวสรปวา พฒนาการทางจรยธรรมของมนษยทวโลกแบงออกเปนขนๆ ได 6 ขนเรมจากขนตำาสดจนถงขนสงสดดงนคอ ( ดวงเดอน พนธมนาวน และ เพญแข ประจนปจจนก. 2520 : )

1. หลกการหลบหนไมใหถกลงโทษ เปนหลกหรอเหตผลของการกระทำาซงเดกทม

อายตำากวา 7 ขวบใชมาก เดกยงเปนบคคลทตองพงพาและอยในอำานาจของผใหญมากจงมความจำาเปนจะ ตองเชอฟงคำาสง เดกเลกๆ เขาใจคำาวา ความด ไปในความหมายวา คอ สงททำาแลวไมถกลงโทษ ตวอยาง

เหตผลของการกระทำาของเดกเชน ยอมสฟนหลงอาหารเพราะกลวพอด ไมหยบขนมกนกอนไดรบอนญาต เพราะกลวแมต เปนตน

2. หลกการไดรบรางวล เดกเลกๆ นนจะถกผใหญดวาและเฆยนตอยเสมอ จนรสก

เปนของธรรมดาเมออายมากขน เดกอายระหวาง 7-10 ขวบจะคอยๆ เหนความสำาคญของการไดรบ รางวลหรอคำาชมเชย ฉะนน วธการจงใจใหเดกกระทำาความดจงควรจะใชวธใหสญญาวาจะใหรางวลมากกวา

การขวาจะลงโทษจงจะเปนผลดในเดกโต เดกในขนนจะมแรงจงใจทจะกระทำาสงทจะเปนผลดแกตนเชน เดก หญงจะชวยบดารดนำาตนไมเพอจะไดรบคำาชมเชย เดกชายจะไมยำาดนเปนรอยเทาเขาบาน เพอบดามารดาจะได

หาขนมอรอยๆ ไวใหกนเมอกลบจากโรงเรยน

3. หลกการทำาตามความเหนชอบของผอน เดกทยางเขาสวยรนจะใหความสำาคญแก กลมเพอนรนราวคราวเดยวกบตนมาก เดกพวกนสวนมากจะทำาในสงทตนคดวาคนอนจะเหนดวยเพอใหเปนท

ชอบพอของเพอนฝงและเปนทยอมรบของกลมเพอน หลกการขนนจะใชมากในเดกอาย 13 ป และจะมใช

นอยลงกวาเดมในเดกอาย 16 ป ตวอยางเชน วยรนหญงตองการจะนงกระโปรงสนตามสมย เพอเพอนๆ จะไดไมคดวาตนเชย วยรนชายไมยอมตดผมสนเกรยนเพราะกลวเพอนๆ จะลอวาเปนลง

4. หลกการทำาหนาท เดกวยรนตอนกลางจะมความเจรญทางปญญาและไดรบความร และประสบการณมากพอทจะรวา ในสงคมประกอบดวยคนกลมตางๆ แตละกลมจะมกฎเกณฑใหสมาชกยดถอ

และบางกลมจะมเจาหนาททำาการรกษากฎเหลานน เดกวยรนในขนนจะตระหนกถงหนาทของตนในกลมตางๆ และมศรทธาตอกฎเกณฑของกลมมากพอสมควร ฉะนนจงจำาเปนทผปกครองจะดแลแนะนำาใหเดกวยรนของ

ตนไดเขากลมทด เพอเดกจะไดทำาตามกฎเกณฑทเปนประโยชนตอสงคม แตถาเดกวยนไดเขาไปอยในกลมท เลวทรามบอนทำาลายสงคม เดกจะปฎบตตวตามกฎเกณฑของกลมนนซงอาจจะทำาใหเกดผลเสยตอสงคมได

5. หลกการมเหตมผลและการเคารพตนเอง เปนขนของการพฒนาจรยธรรมทพบมาก

63

ในผใหญ และอาจจะมในวยรนตอนปลายบางคนดวย สวนในวยเดกนนหาไดนอยมากหรอไมมเลย บคคลทใช

หลกขนท 5 น จะมการกระทำาทพยายามจะหลบหลกมใหถกตราหนาวาเปนคนขาดเหตผล เปนคนไมแนนอน ใจโลเลและเปนคนทไมมหลกยด ไมมจดมงหมายทแนนอน คำาวาหนาทของบคคลในขนนหมายถง การทำาตาม

ทตนเองตกลงหรอใหสญญาไวกบผอน ไมพยายามทจะลดรอนสทธของผอน เหนแกประโยชนสวนรวม มากกวาสวนตน มความเคารพตนเองและตองการใหผอนเคารพตนดวย

6. หลกการทำาตามอคมคตสากล ขนสงสดในการพฒนาจรยธรรมนจะพบในผใหญทม ความเจรญทางสตปญญา มประสบการณและความรอยางกวางขวางเกยวกบสงคมและวฒนธรรมของ

ตนเองและของกลมอนๆในโลก บคคลทใชหลกขนสงสดน จะเปนผทรบเอาความคดเหนทเปนสากลของผท เจรญแลวและมสายตาและความคดทกวางไกลไปกวากลมและสงคมทตนเปนสมาชกอย บคคลประเภทนจะม

อดมคตหรอคณธรรมประจำาใจ เชนมหรโอตตปปะคอ มความละอายใจในการทตนจะทำาความชว มความกรงกลวตอบาปถงแมจะรอดพนไมถกผใดลงโทษ

จากทฤษฎพฒนาการชวตมนษยดงกลาวมา พอจะเปนแนวทางสำาหรบการศกษา บคคลวามแบบแผนพฒนาการอยางไรบาง และจากขอคดเหลานอาจจะชวยในการพจารณาพฤตกรรมของ

มนษยไดชดเจนและถกตองยงขนหรออยางนอยทสดกใกลเคยงกบสถานะภาพความเปนไปของชวตมนษยตามวยนนๆ

คำาถามทายบท

64

1. พนธกรรมมความสำาคญตอพฒนาการของมนษยอยางไร

2. พฒนาการของอวยวะของมนษยมกระยะและแตละระยะมลกษณะเฉพาะอยางไรพฒนาการตงแตเกดจนถงชราแบงไดเปนกชวงและแตละชวงมลกษณะเดนอยางไร

ทฤษฎของฟรอยด(Freud) แบงพฒนาการของมนษยเปนกขน อะไรบาง

3. ทฤษฎของอรคสน(Erikson) แบงพฒนาการของมนษยเปนกขน อะไรบาง

4. ทฤษฎของเพยเจท(Piaget) แบงพฒนาการของมนษยเปนกขน อะไรบาง

5. ทฤษฎของโคลเบรก(Kohlberg) แบงพฒนาการของมนษยเปนกขน อะไรบาง

6. ทฤษฎใดทใหความสำาคญกบพฒนาการทางสตปญญาของมนษย

7. จงอธบายความหมายของคำาวาเอกลกษณแหงตน

8. Oedipus Complex หมายความวาอยางไร

เอกสารอางอง

1. ดวงเดอน พนธมนาวน และ เพญแข ประจนปจจนก. (2520) จรยธรรมของเยวชนไทย. สถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร.

65

2. ไพบลย เทวรกษ. (2537) จตวทยาศกษาพฤตกรรมภายนอกและภายใน. กรงเทพฯ : เอส.ด.เพรส.

3. ศรเรอน แกวกงวาล. (2530) จตวทยาพฒนาการ. สำานกพมพประกายพรก กรงเทพฯ.4. สงคราม เชาวนศลป. (2535) จตวทยาทวไป. เชยงใหม. มหาวทยาลยเชยงใหม.5. Bernstein. D. A. (1999) Essentials of Psychology. Houghton Mifflin Company.6. Bernstein. D. A. (1988) Psychology. Houghton Mifflin Company.7. Nairne. J. S. (2000) Psychology : the adaptive mind. (2nded.) Australia : Wadsworth.

66