1. UVOD

Svaki uređaj koji će neku fizičku veličinu pretvoriti u skup digitalnih signala koji će se preneti

do centralne jedinice računara komunikacijskim linijama, smestiti na medij za skladištenje

(lokalni i glavni), «obraditi» odgovarajućim softverom, kontrolisati proces prenosa i sve

potrebne radnje koje u uspostavljanju, izvršenju i kontroli komunikacije ulaznog uređaja i

centralne jedinice računara postoje, tj. to je uređaj koji omogućava unos podataka ili programa

iz okoline u računar. Da bi procesor mogao da komunicira sa ulazno-izlaznim uređajima, za

svaki je uređaj potreban poseban program (driver). Funkcije drivera:

• identifikovati uređaj

• uspostaviti kontrolu nad uređajem

• izvršiti sinhronizaciju rada uređaja i računara

Prenos podataka između ulaznog uređaja i računara određen je brzinom prenosa i količinom

podataka koja se prenosi u jedinici vremena (bps – bita po sekundi).

Tip prenosa podataka:

• paralelni

• serijski prenos

• USB (UltraSpeedBus)

• PS2

• BlueTooth

• IRDa

Tipovi prenosa s obzirom na smer prenosa podataka:

• jednosmerni prenos (simplex)

• dvosmerni prenos (duplex)

Tipovi prenosa s obzirom na vremensku usklađenost prenosa:

• sinkroni (podaci se prenose u istim vremenskim razmacima)

• asinkroni (podaci se prenose u različitim vremenskim razmacima, kada se završi prenos

jednog podatka, počinje prenos drugog)

1

Osnovni ulazni uređaji su:

TASTATURA

MIŠ

SKENER

BAR-KOD ČITAČ

DIGITALNI FOTOAPARAT

2. TASTATURA

Pogodan i za sada nezamenljiv ulazni uređaj za unos teksta. Razlikujemo: QWERTY,

QWERTZ i DVORAK tastature.

• QWERTY– naziv potiče od slova upisanih na prvih 6 mesta u drugom redu odozgo

• QWERTZ– nemački tip QWERTY tastature

• DVORAK– tastatura sa rasporedom slova za brži rad

Računar pravi razliku između malog slova l (L) i broja 1 (jedan), kao i između slova O i broja

0 (nula), što je česta zamena prilikom kucanja na pisaćoj mašini. Kucanje na tastaturi vrši se

kratkim i odsečnim pritiskom na tastere. Ukoliko pritisnete neki taster i duže ga zadržite,

računar će ispisati više karaktera u nizu, što ćete i videti na ekranu. Na tastaturi razlikujemo

tri djela:

• alfanumerički, srednji, najveći deo tastature preko kojeg se unose tekst i brojevi

• numerički deo, koji se nalazi sa desne strane i služi za unos brojeva

• funkcijski tasteri, svi koji su označeni kao F1, F2, ..., F12, ali i Ctrl, Shift, Caps Lock,

Tab, Backspace.

Da bi bilo olakšano kucanje "na slepo", na površini tastera "f" i "j" na alfa – numeričkom

delu, kao i na tasteru "5" numeričkog dela tastature izlivena su ispupčenja.

Princip rada tastature:

1. pritiskom na taster šalje se identifikacioni broj tipke u međumemoriju tastature (keyboard

buffer)- to je poseban kôd da je tipka pritisnuta ili poseban da je tipka otpuštena ili nije

otpuštena, što ima posebno značenje i posebnu funkciju.

2

2. istovremeno je procesoru poslana informacija da sa tastature dolazi neki zahtev

3. aktivira se program za upravljanje prekidima koji identifikuje odakle je zahtev za prekid

došao

4. šalje se upit tastaturi o tome šta je urađeno

5. prepoznaje se kôd u bufferu tastature

6. BIOS analizira kod (proverava da li se radi o prekidačkim (CapsLock, NumLock, Ins,

ScrollLock) i stanju Shift tastera, te stanju Ctrl, Alt, Del tastera. Pročitani kod tastera ili

kombinacije tastera odredit će njeno značenje i posao koji treba da obavi, prekidni program

vratiće kontrolu aplikacijskom programu koji će sa pritisnutim tasterom uraditi ono što je

predviđeno.

Većina podataka koji se unose u računar nalaze se u obliku teksta. Za unošenje teksta u

računar najčešće se koristi tastatura. Pomoću tastature korisnik unosi tekst tako što pritiska

tastere sa slovima ili brojevima.

Tastatura računara se umnogome razlikuje od pisaće mašine, jer sadrži posebne tastere kojih

nema na pisaćoj mašini, recimo taster Caps Lock ili tastere sa strelicama koji se koriste za

kretanje kroz dokument. Taster Caps Lock (koji je obično smješten lijevo od tastera sa slovom

A) naziva se prekidački taster pritisnite ga jedanput i on je uključen, pritisnite ga drugi put i

isključićete ga.

3

Taster Caps Lock je dodat na tastaturu kako bi se olakšao posao programerima koji

programiraju na jezicima koji zahtevaju unos velikim slovima. Funkcijski tasteri mogu da se

programiraju za izvršavanje komandi.

Taster Esc (Escape) programiran je tako da u većini slučajeva prekida izvršavanje naredbe ili

služi za napuštanje kritične situacije.

Tasteri Ctrl (Control) i Alt, koji se nalaze u poslednjem redu tastera, sa leve i desne strane

razmaknice, koriste se, u kombinaciji sa drugim tasterima, za zadavanje komandi. Funkcijski

tasteri (F1, F2 i tako dalje) smešteni su u prvi red tastature.

Tastatura je dobar izbor za one koji unose mnogo teksta, ali za druge korisnike predstavlja

prepreku. Da biste mogli da korisite tastaturu morate da čitate slova na tasterima, a morate da

budete i hitrih prstiju. Drugi ulazni uređaji su osmišljeni da pojednostave korišćenje računara i

eliminišu greške. Mnogi od tih uređaja spadaju u kategoriju pokazivačkih uređaja.

Tastatura je danas najrasprostranjeniji uređaj za unošenje podataka i komunikacije sa PC –

računarom. Ovaj primat tastatura je preuzela od nekadašnjeg uređaja tzv. “čitača bušenih

kartica”, koji danas pripada istoriji računarstva. Tastatura se koristi za unos teksta u sistem,

davanje komandi, pomicanje kursora na ekranu ili izbor željenog menija - opcije. Pri ovome

radu na ekranu kontrolišemo ispravnost unetih podataka i po potrebi ih ispravljamo.

Najčešće tastature sadrže 101 taster sa standardnim američkim tzv. QWERTY rasporedom

slova koji omogućava slepo kucanje. Raspored slova se može i promeniti uz pomoć određenih

uslužnih programa tako da odgovara standardima pojedinih zemalja ili specifičnim zahtjevima

korisnika.

Oblici tastature su različiti, zavisno od proizvođača, s tim što je danas sve poplarnija tzv.

ergonomska tastatura koja može da se maksimalno prilagodi zahtevima pojedinačnih

korisnika.

Na standardnoj tastaturi tipke su grupisane u četri djela:

a) alfabetski dio obuhvata najčešće 48 tastera poređanih u četiri reda u standardnom

rasporedu slova, mada ima i onih na kojima su obeleženi YU znaci (ć, ž, š, itd). Ovoj grupi

pripada i posebno izdvojeni taster: Space koji je vizuelno veći od svih ostalih i služi za unos

blanko znaka koji je nevidljiv ali je ravnopravan sa svim vidljivim znacima.

b) numerički dio tastature se aktivira pritiskom na taster Num Lock. Kada je pritisnut, na

tastaturi svetli led – dioda iznad koje je natpis Num Lock i u računar se unose dekadne cifre.

4

Ukoliko Num Lock nije aktivan, svaki od numeričkih tastera proizvodi dejstvo koje je

ispisano ispod cifre – na samom tasteru.

c) funkcionalni tasteri su označeni kao F1, F2, itd. F12 i njihova uloga zavisi od programa do

programa, tako da se obavezno navodi uz opis, tj. upustvo za korišćenje programa. Tako npr.

najčešća funkcija tastera F1 je Help dakle “poziv za pomoć” koji ćemo uputiti računaru kada

neznamo šta (možemo) da uradimo, kako i sl. Kao rezultat dobićemo objašnjenje i pregled

alternativnih mogućnosti za rešavanje našeg problema. Zato se i kaže da funkcionalni tasteri u

suštini predstavljaju zamenu za neku često potrebnu i korišćenu komandu u datom programu.

d) kontrolni ili komandni tasteri čine vrlo značajni deo tastature.

3. MIŠ

Miš je ulazni uređj na čijem se kućištu nalaze dva (negde i tri) tastera, a sa donje strane je

smeštena kuglica.

Slika Miš-a

Pomeranjem miša po podlozi, okreće se kuglica, što se na monitoru vidi kao pomeranje

pointera (pokazivača) u obliku strelice. Pri korišćenju miša bitno je da on pravilno leži u ruci.

To znači da je obuhvaćen šakom, kao sapun, pri čemu kažiprst i srednji prst slobodno prelaze

preko dva tastera sa gornje strane. Mišem se poslovi obavljaju tako što postavite vrh strelice

5

na ono što želite da pokrenete (ikonu ili aplikaciju tastera), umirite ruku, a zatim lagano

pritisnete taster miša. U radu sa mišem razlikujemo nekoliko termina: jedan klik označava

jedan pritisak na levi taster miša, jedan dvoklik ili dupli klik označava dva uzastopna pritiska

na levi taster miša, jedan desni klik označava pritisak na desni taster miša, jedno prevlačenje

(drag and drop - povuci i pusti) je izraz za postupak kada postavite vrh pointera miša (strelice)

na neki objekat, pritisnete lijevi taster, držite ga pritisnutim i istovremenim pomjeranjem miša

premeštate objekat na drugo mjesto. Isto tako, mišem je moguće kreirati grafiku odnosno

unositi podatke u obliku grafičkih prikaza. Pojava miša vezana je uz pojavu grafičkih

korisničkih okruženja. Većina novih programa napravljena je za upotrebu miša. Miš je od

osnovne važnosti pri upotrebi operativnog sistema Windows.

Vrste miševa s obzirom na mehanizam:

• Elektromehanički – položaj se prenosi putem kuglice

• Optički

Vrste miševa s obzirom na vezu s računarom su bežični miševi (mogu funkcionisati pomoću

infracrvene svetlosti ili radio-talasa, a napajaju se putem baterija) i miševi spojeni kablom do

računara.

3.1. Trackball

Trackball je okrenuti miš koji ostaje na istom mestu na vašem stolu. Kuglicu pokrećete

prstima ili dlanom i time pomerate kursor miša po ekranu. Kada je prostor na vašem stolu

ograničen, trackball je izvrsna zamjena za miša. Optički trackball - noviji tipovi sadrže pet

programa bitnih tipki, četiri klasične tipke i točkić. Vrste ovog uređaja su iste kao i vrste

miševa.

6

Izgled trackball-a

4.SKENER (eng. scanner)

Uređaj koji očitava podatke sa papira (ali i transparentnih folija, fotografskih negativa i

dijapozitiva) tako da pretvaraju tekstove i grafike u računaru prepoznatljiv kod. Ti se podaci

zatim mogu mjenjati, popravljati, oblikovati i čuvati.

Skener je uređaj koji omogućava unošenje slike ili crteža u računar u digitalnom obliku.

Takva digitalizovana fotografija kao zapis (film) na disku može se onda dalje obrađivati uz

pomoć odgovarajućih programa ili putem mreže poslati nekom prijatelju.

Skeneri ne razlikuju tekst od ilustracije (slično fotokopiranju) tako da i svaki tekst prenesu

kao sliku. Da bi na takvom skeniranom tekstu naknadno nešto radili, tj. mjenjali ga,

neophodno je da imamo posebne programe za prepoznavanje teksta tzv. OCR programe

(Optical Character Recognition). Ovi programi su u praksi izuzetno korisni ali zahtevaju da

preuzeti tekst i slova budu čisti i jasni. U suprotnom može doći do čestih grešaka u čitanju

slova, posebno naših slova tipa ć, š, ž, itd.

Kvalitet slike, odnosno rezolucija skenera određena je brojem tačaka po inču (dots per inch)

koje mogu da skeniraju. Danas je uobičajena rezolucija oko 2400 dpi, uz napomenu da se

7

odgovarajući softverskim postupcima ona može povećati za nekoliko puta. To znači da takav

skener ima ustvari 2400 senzora/ inču.

Veza sa računarom ostvaruje se preko grafičke – video kartice: ISA, ASPI; SCSI, itd.

Skeneri mogu biti monohromatski i kolor (od 256 boja na više), odnosno ručni i stoni.

Ručni skeneri su jeftiniji, pogodni za kućnu upotrebu i situacije u kojima kvalitet skenirane

slike nije previše bitan. Stoni skeneri su fiksni i obezbeđuju pravolinijsko – ravno-merno

kretanje papira, a time i znatno bolji kvalitet slike.

Izgled Skener-a

5.BAR-KOD ČITAČ (eng. Bar-code reader)

Sastoji se od izvora svjetla, senzora i elektronskog sklopa. To je ulazna jedinica koja služi za

raspoznavanje šifri prikazanih debljim i tanjim linijama, pretvarajući ih u odgovarajuće

impulsne signale. Automatsko raspoznavanje omogućava brz i nepogrešiv unos podataka o

određenom objektu u računar.

8

Bar-kod čitač

Osnovni princip čitanja se sastoji u prepoznavanju prisustva ili odsustva znakova u svim

detaljno specificiranim lokacijama izvornog dokumenta. Ovo prepoznavanje se realizuje

različitom refleksijom svetlosti (od svetlih i tamnih podloga, tj. postojanja ili nepostojanja

zapisa – slova), odnosno stvaranjem odgovarajuće kombinacije strujnih impulsa koji se

prenose u centralnu jedinicu.

Optički čitač markiranih obrazaca najveću primenu ima u školstvu i edukaciji uopšte, budući

da prepoznaje markiranu lokaciju ili upisan znak na ispitnim listovima (npr. mesto gde

upisujete “x” ili zaokružavate odgovor a, b, c ili d). Može da čita i zapise napravljene

olovkom.

Najveća primjena magnetnih zapisa je u bankarstvu kod obrade ogromnog broja čekova, a

zahvaljujući magnetnom mastilu sa kojim je na čeku označen identifikacioni broj banke,

korisnika i njegovog računa. Kada banka primi ček ona magnetizira upisani iznos i potom sve

podatke sa njega digitalizuje i obrađuje u računaru.

Čitači optičkog pisma, zahtejvaju posebno stilizovane znake, što znači slova, brojeve i

specijalne znake u tačno definisanom obliku. To su najčešće predštampane uplatnice (npr.

pošte), šifre artikala, brojevi faktura, narudžbenica, identifikacioni brojevi knjiga itd.

Čitači BAR koda čitaju svima nama dobro poznati “šipkasti kod” sastavljen od tankih i

debljih linija sa različitim razmacima između njih a koji se nalazi na svakom maloprodajnom

artiklu. BAR kod minimalno sadrži identifikacionu oznaku proizvođača i proizvoda i ima

9

izuzetno veliki značaj za proizvodnju, trgovinu, transport itd, kao i savremeno elektronsko

poslovanje, te će o tome kasnije biti više reči.

6. DIGITALNI FOTOAPARATI

Fotografija je mnogima hobi, ali su se mnogi njome aktivnije počeli baviti tek s pojavom

digitalnih fotoaparata. Glavne prednosti digitalne fotografije su lako prebacivanje slika na

računalo, slanje elektroničkom poštom i brzo objavljivanje na WWW stranicama. S klasičnim

fotoaparatom to se sve može učiniti tek nakon postupka razvijanja i skeniranja.

6.1 CCD element

Glavni element digitalnog fotoaparata je CCD čip (engl. Charge Coupled Device), isti onaj

element koji i skenerima omogućava pretvaranje svjetlosti (reflektirane od predloška koji se

skenira) u niz digitalnih impulsa. CCD je poluvodički element osjetljiv na svjetlost koji se

sastoji od milijuna dioda. Kada do neke od dioda pristigne svjetlost ona na nju reagira

stvaranjem električnog impulsa. Digitalni fotoaparat obrađuje informacije primljene od CCD-

a te na taj način stvara digitalnu sliku.

CCD čipovi postoje u dvije verzije. "Isprepleteni" CCD (engl. Interlaced CCD) nudi veliku

osjetljivost na svjetlinu, a naziva se "isprepletenim" zato što elektronika digitalnog

fotoaparata mora s CCD čipa najprije očitavati neparne retke, a potom parne. Postupak

očitavanja slike s takvog CCD čipa traje nešto dulje nego kod druge verzije. CCD s

progresivnim skeniranjem (engl. Progressive Scan CCD) može snimiti veći broj slika u jednoj

sekundi, a elektronika digitalnog fotoaparata te slike može očitati s CCD čipa u jednom

prolazu. To omogućuje bolju kontrolu ulaska svjetlosti u fotoaparat kao i brže stvaranje

fotografija u jedinici vremena. Digitalni fotoaparati koji koriste CCD s progresivnim

skeniranjem savršeni su za sve primjene u kojima se traži brzo fotografiranje.

10

6.2 Tehničke karakteristike fotoaparata

Ovdje će ukratko biti prikazane najvažnije tehničke karakteristike digitalnog fotoaparata kao

što su: razlučivost, mogućnosti povećanja, LCD ekran, baterije, memorijske kartice i način

povezivanja s računalom .

6.3. Rezolucija

Rezolucija pokazuje od koliko se tačaka (engl. pixel) sastoji slika koju stvara digitalni

fotoaparat. Veća rezolucija znači kvalitetniju sliku i veće mogućnosti dalje obrade. Rezolucija

digitalnog fotoaparata mjeri se u megapikselima. Za CCD čip koji može snimiti sliku koja

sadrži 1 milion tačaka, kaže se da ima rezoluciju od 1 megapiksela (1 Mpixela). Teoretski

trebalo bi vredeti da je više megapiskela odmah i bolje, no u praksi će se to teško primetiti.

Današnji najjeftiniji digitalni fotoaparati osnovne klase imaju rezoluciju od barem 5

megapiksela što je više nego dovoljno za izradu fotografija (klasičnog formata od 10x15 cm).

Veće rezolucije dobro dođu u situacijama kada se žele izrađivati fotografije većih formata i

kada se pripremaju slike za izradu.

Razlike u rezolucijama odnosno u količini megapiksela nisu uvek onolike kolikima se čine. U

tablici 1. prikazane su rezolucije u megapiskelima, veličine slike u tačkama i veličine slike u

centimetrima kada bi se dale izraditi na papiru.

Tablica 1. Rezolucija digitalnih fotografija u megapikselima, tačkama i centimetrima.

6.4. Mogućnosti povećanja

Rezolucija u

megapikselima

Rezolucija u broju

tačaka po x i y

Veličina slike u

cm (za ispis od

300 dpi)

5 Mpixela 2560 x 1920 21,67 x 16,26

6 Mpixela 2816 x 2112 23,84 x 17,88

7 Mpixela 3072 x 2304 26,01 x 19,51

8 Mpixela 3264 x 2488 27,64 x 21,07

11

Leće za povećanje omogućavaju približavanje motivu koji se želi fotografisati. Što su leće za

povećanje snažnije omogućiće se bolje povećanje, ali će i digitalni fotoaparat biti složeniji,

teži i skuplji. Za većinu korisnika dovoljne su leće koje omogućavaju 3x povećanje, dok će za

profesionalnu primenu dobro doći 8x, 10x ili 12x povećanje. Većina digitalnih fotoaparata

kombinuje optičko s digitalnim povećanjem.

6.5. LCD ekran

Veličina LCD ekrana na digitalnom fotoaparatu nije presudna iako veći LCD ekran znači da

će se lakše koristiti izbornici i pogled na trenutnu sliku (ili već snimljene) biti veći. Kako se

prilikom snimanja većine digitalnih fotografija buduća slika "lovi" upravo korištenjem LCD

ekrana, kvalitet LCD ekrana je bitan element.

6.6. Baterije

U praksi se najčešće nailazi na dva baterijska rešenja: zamjenjive (punjive) baterije, te

posebne baterijske "pakete". Korišćenje punjivih baterija (obično NiMH, nikal-metal-hidrid

baterije) omogućava jednostavno punjenje baterija i njihovo ponovno korišćenje. Ako u

nekom trenutku ne postoji mogućnost punjenja baterija, mogu se kupiti obične AA baterije.

Druga su mogućnost baterijski "paketi" (obično s litij-ionskim baterijama), koji se pune u

posebnim punjačima. Neki baterijski "paketi" su napravljeni tako da se umjesto njih mogu

koristiti standardne AA baterije, ali su najčešće posebnih dimenzija i oblika, pa ne postoji ta

mogućnost.

6.7. Memorijske kartice

Digitalni fotoaparati snimljene fotografije pohranjuju na memorijske kartice. Danas

postoje tri osnovna tipa memorijskih kartica koje koriste digitalni fotoaparati:

SecureDigital Card (SD) i Multimedia Card (MMC), xD-Picture Card te Memory Stick

Pro i Memory Stick Pro Duo. Ne postoji tip kartica koji je najbolji, kartice

SecureDigital su najjeftinije i najrasprostranjenije. Kapaciteti memorijskih kartica danas

najčešće iznose: 128 MB, 256 MB, 512 MB, 1 GB i 4GB.

12

6.8. Način povezivanja s računarom

Nakon što su digitalne fotografije snimljene potrebno ih je prebaciti na računar. Većina

digitalnih fotoaparata spaja se na računar putem USB-a, a samo prebacivanje fotografija vrlo

je jednostavno, posebno ako se koristi operacijski sastav Windows XP. To nije jedini način

prebacivanja digitalnih fotografija na računar jer postoji mogućnost i prebacivanja istih s

memorijskih kartica putem čitača memorijskih kartica.

6.9. Makro-snimci

Makro-snimci su fotografije na kojima se želi postići da objekat koji je u stvarnosti

malen na slici bude vrlo veliki. Većina digitalnih fotoaparata raspolaže posebnim

načinom snimanja makro-snimaka. Makro-snimku je gotovo nemoguće napraviti bez

korišćenja stativa. Budući da je prilikom snimanja makro-snimaka fotoaparat vrlo blizu

objekta koji se snima preporučuje se izbegavanje korišćenja blica. Njim se neće uspeti

dobro osvetleti objekat koji se snima, zbog toga što će refleksija svetla od površine

objekta biti velika. Zbog toga je potrebno koristiti prirodnu svjetlost odnosno smjestiti

objekat na neko mesto koje je prirodno dobro osvjetljeno.

6.10. Razvijanje digitalnih fotografija

Od digitalnih fotografija se mogu napraviti fotografije isto kao i kod klasičnih fotoaparata

kada se film nosio na razvijanje i izrađivale fotografije. Cijena izrade fotografije nastalih

pomoću digitalnih fotoaparata identična je cijeni izrade fotografije s filma. Prednost je što se

kod digitalnih fotoaparata može odrediti koje slike će se napraviti, a koje ne jer ih se može

vrlo lako pregledati i obrisati one koje nisu uspjele.

Na kraju je potrebno naglasiti da će u praksi zadovoljstvo kupljenim digitalnim fotoaparatom

ponajviše zavisiti od kvaliteta fotografije koje se s njime mogu dobiti. Na kvalitetu fotografija

tip memorijske kartice i baterija nema apsolutno nikakvog uticaja, dok rezolucija ima nešto

uticaja. Ono što će najviše uticati na kvalitet dobijenih fotografija su veličina CCD čipa,

kvaliteta optičkih elemenata, kvaliteta blica, kvaliteta programa kojim se obrađuje "sirova"

slika i sl.

13

7. ZAKLJUČAK:

Pored navedenih ulaznih uređaja postoje i drugi:

Mobilni telefon

Mikrofon

Touchscreen

Grafička tabla

Joystick

Svetlosna olovka

• PDA uređaj

• digitalni fotoaparat i kamera

• čitači dokumenata

• čitači magnetnih znakova

• razne vrste senzora (senzor za prepoznavanje otiska prsta, glasa…)

• merni instrumenti

• razne vrste skenera (trodimenzionalni i sl)

Svi ulazni uređaji su povezani sa računarom preko standardnih ulaza (portova): serijski,

paralelni, USB (UltraSpeedBus), PS2, BlueTooth, IRDa ( infracrveni port)…U budućnosti će

sve više uređaja iz našeg okruženja biti spojeno sa računarom preko portova koji

omogućavaju sve bržu komunikaciju između uređaja i računara. Takođe, trend je

objedinjavanja ulaznih i izlaznih uređaja koji će omogućiti na višem nivou komunikaciju

između čoveka i mašine.

LITERATURA:

POSLOVNA INFORMATIKA; dr Mladen Radivojević dr Ilija Šušić

Banja Luka 2008

14

INFORMATIKA; Velimir Sotirović,Branislav Egić; Novi Sad, 2007

RAČUNARSKI PRIRUČNIK; Tomislav Marinković, Dejan Todorović;

Banja Luka, 2006

MICROSOFT WINDOWS-KORAK PO KORAK; Karen Toast Conger;

Čačak,1998

www.wikipedia.com , decembar 2012. (Internet)

www.radiolocman.com , decembar 2012. (Internet)

15