Bml3043 Fonetik Dan Fonologi

7/29/2019 Bml3043 Fonetik Dan Fonologi

1/33

BML 3043

FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU

KUMPULAN

UPSI 23 (A122 PJJ)

DISEDIAKAN OLEH

NAMA NO. ID NO.

TELEFON

ROZIAH BT HAMID D 20111049600 012-4487138

NAMA TUTOR E-LEARNING:

NIK HASSAN BASRI BIN NIK AB KADIR

TARIKH SERAH:

5 MEI 2013


2/33

BML3043FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU

KANDUNGAN HALAMAN

i. Apakah yang dimaksudkan dengan fonetik dan

fonologi bahasa Melayu1.0 Pengenalan

1.1 Definasi Fonetik

1.2 Definasi Fonologi

1.3 Jenis-jenis fonetik

1.3.1 Fonetik artikulasi

1.3.2 Fonetik auditori

1.3.3 Fonetik akustik

2

2

3

3

4

7

8

ii. Huraikan bunyi vokal dan konsonan bahasa

Melayu

2.0 Pengenalan

2.1 Bunyi Vokal

2.1.1 Vokal hadapan

2.1.2 Vokal belakang

2.1.3 Vokal Tengah

2.2 Konsonan bahasa Melayu

2.2.1 Konsonan Asli Bahasa Melayu

10

10

12

14

15

16

16

iii. Bincangkan Sistem Ejaan Rumi Bahasa Melayu

3.0 Pengenalan

3.1 Sistem Ejaan Rumi Bahasa Melayu

3.2 Pola keselarasan vokal

3.2.1Kekecualian Keselarasan Vokal

3.2.3 Enam Prinsip Pengejaan kata-

kata Pinjaman

3.3 Kesimpulan

27

27

29

29

31

31Rujukan 32

ROZIAH HAMIDD20111049600

UPSI23

2


3/33


i. Apakah yang dimaksudkan dengan fonetik dan fonologi bahasa Melayu

1.0 Pengenalan

Fonetik dan fonologi adalah tergolong di dalam ilmu linguistic. Linguistik adalah bidang

mengenai kajian tentang bahasa secara saintifik. Dalam kajian linguistic, morfem dilihat

sebagai unit tatabahasa yang paling asas. Unit bahasa tulisan yang paling asas adalahgrafem manakala unit bunyi bahasa yang paling asas pula ialah fonem. Untuk

mengetahui bunyi-bunyi yang terlibat dalam satu-satu pertuturan, kita perlu

mensintesiskan ujaran tersebut. Justeru bidang fonetik dan fonologi sedikit sebanyak

mampu membantu dan memberi manafaat kepada ahli-ahli bahasa untuk membuat

sentesis terhadap sesuatu ujaran.

1.1 Definasi Fonetik

Abdullah Hassan (1993:40) memberikan definisi fonetik sebagai fonetik

mengkaji bunyi bahasa dari segi penyebutan, pendengaran atau sifatnya ... Fonetik

amnya ialah pengkajian terhadap unsur-unsur dalam bentuk bunyi.Menurut Kamus

Dewan (2005:354), fonetik ialah ilmu bahasa (linguistik) yang berkaitan dengan

penyebutan kata dan lambang yang menunjukkan sebutannya.

Menurut Raminah Haji Sabran (1984) dalam buku berjudul Kajian Bahasa UntukPelatih Maktab Perguruan menyatakan bahawa fonetik kajian tentang fenomena bunyiatau pertuturan manusia sejagat. Bagi Arbak Othman (1983), fonetik adalah kajiantentang bunyi-bunyi ujar. Sebagai ilmu, fonetik berusaha menemukan kebenaran-kebenaran umum dan memfomulasikan hukum-hukum umum tentang bunyi-bunyi itudan pengucapannya, manakala sebagai kemahiran, fonetik memakai data deskriptifdasar daripada fonetik ilmiah bagi memberi kemungkinan pengenalan dan pengucapanbunyi-bunyi ujar itu. Selain itu, fonetik boleh didefinisikan sebagai mempelajari segalabunyi yang diucapkan melalui mulut manusia, baik bunyi manusia, bukan bunyi bahasa,

maupun bunyi bunyi marginal, dan memberikan simbol fonetik untuk setiap bunyi, yaknimenurut Dr. Lufti Abas (1985). Menurut Inderawati Zahid dan Mardian Shah Omar(2006) dalam buku berjudul Fonetik dan Fonologi menyatakan fonetik ialah kajianmengenai bunyi-bunyi bahasa yang dihasilkan oleh manusia iaitu bunyi yang digunakansebagai alat komunikasi. Menurut ahli linguistik Barat, Kenstowicz dan Kisserberth(1979) the study of the sounds human beings employ when speaking a language isphonetics. Penyataan yang dinyatakan dapat kita terjemahkan yang bermaksudpengkajian tentang bunyi-bunyi oleh manusia yang kita digunakan semasa bertuturialah fonetik. W. Bright (1992:194) dalam International Encyclopedia of Linguisticsmenghuraikan fonetik sebagai the study of the physical characteristics of humanspeech sounds

Dari definasi yang diberikan oleh tokoh-tokoh bahasa di atas, dapatlah dikatakan

secara umumnya bahawa fonetik ialah kajian mengenai bunyi-bunyi bahasa yangdigunakan untuk berkomunikasi yang dihasilkan oleh manusia. Kajian fonetik bahasaMelayu meliputi bagaimana bunyi-bunyi bahasa Melayu itu dihasilkan atau dituturkanseperti bagaimana bunyi vokal, konsonan dan diftong dihasilkan. Fonetik bermaksudbidang yang mengkaji segala bunyi bahasa yang dihasilkan oleh alat-alat artikulasimanusia dan ia memberi lambang kepada bunyi-bunyi tersebut.Dalam bidang fonetik,kita akan dapat mengetahui bagaimana bunyi-bunyi bahasa dihasilkan oleh organsebutan manusia. Selain dari itu, kita juga akan dapat mengkelasifikasikan bunyi-bunyibahasa tersebut serta mengetahui perbezaan setiap bunyi yang dikeluarkan oleh


UPSI23

3


4/33


manusia. Fonetik ialah kajian yang ditinjau daripada segi bahan fizik atau jisim yangmewujudkan bentuk ucapan. Oleh itu, fonetik ialah kajian yang berkaitan dengan organpertuturan (articulator), sifat bunyi bahasa (akuistik), dan pendengaran (auditori).

1.2 Definasi Fonologi

Fonologi ialah gabungan kata phone dan logic. Kata phone beerti bunyi

bahasa sementara kata logic pula membawa maksud ilmu pengetahuan. Menurut

kamus dewan, fonologi merupakan kajian tentang bunyi sebutan dalam sesuatu bahasa.

(1996:354) Dalam Merriam Websters Collegaite Dictionanry tenth edition (1996:874)

fonologi dihuraikan sebagai the science of speech sounds including, especially the

history and theory of sound changes in a language or in two or more related

languages.Mengikut Kamus Linguistik (Harimurti Kridalaksana,1984:51) memberikan

definisi fonologi se bagai bidang dalam linguistic yang menyelidiki bunyi-bunyi bahasa

mengikut fungsinya.Kamus oxford Advanced Learners Dictionanry of Current English

(1992:671) memberi pengertian fonologi sebagai the study of the systems of speech

sounds,especially in a particular language.Dalam Ensyclpedia Amerikana (1994:959)

fonologi diberi pengertian sebagai the branch of linguistics or of grammar that dealswith speech sound as they enter into the structure of language. Mengikut Adrian

Akmajian et al dalam bukunya Linguistik:Pengantar Bahasa dan Komunikasi terjemahan

oleh Aishah Mahdi dan Azizah Hussien memberi pengertian tentang fonologi seperti

yang berikut: Fonologi ialah subbidang linguistic yang mengkaji struktur dan pemolaan

sistematik bunyi dalam bahasa manusia.Istilah fonologi digunakan dalam dua cara. Dari

satu segi, fonologi sesuatu bahasa tertentu dan rumus yang maengawal penyebaran

bunyi tersebut.

F. Parker (1974:112) memberikan pengertian fonologi sebagai ... suatu bidang

yang mengkaji sesuatu bahasa, iaitu rumus-rumus yang menentukan sebutan.

Kamus Linguistik (Harimurti Kridalaksana, 1984:61) memberikan definisi fonologi

sebagai bidang dalam linguistik yang menyelidiki bunyi-bunyi bahasa mengikut

fungsinya. Abdullah Hassan dalam bukunya, Linguistik Am untuk Guru Bahasa

Malaysia (1993:40) menyatakan bahawa fonologi mengkaji bunyi-bunyi yang berfungsi

dalam sesuatu bahasa itu.

Secara umumnya, fonologi membawa maksud cabang ilmu bahasa yang yang

meneliti atau mengkaji bunyi bunyi bahasa yang diucapkan oleh manusia dan fungsi

yang dimainkan dalam system bunyi bahasa tersebut, samada bahasa masyarakat yang

sudah maju ataupun masyarakat yang masih mundur atau primitif dalam segala bentuk

dan aspeknya. Menurut Verhaar , (1995:7), ada dua pendapat tentang fonologi.

Pendapat pertama mengatakan fonologi adalah terbahagi kepada dua iaitu fonemik dan

fonetik. Pendapat kedua pula mengatakan bahawa fonologi ialah ilmu fonemik sahajadan merupakan lanjutan daripada ilmu fonetik. Ini bermaksud, fonologi atau fonemik

adalah berbeza dengan ilmu fonetik.

1.3 Jenis-jenis fonetik

Menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nik Hassan Basri Nik Ab Kadir (2012:3)

berdasarkan pelbagai definasi dan pengertian daripada beberapa buah kamus,

ensiklopedia dan pendapat tentang fonetik, dapatlah dirumuskan bahawa fonetik adalah


UPSI23

4


5/33


bidang yang mengkaji bunyi-bunyi bahasa yang dituturkan oleh manusia, iaitu mengkaji

bunyi-bunyi bahasa dari cara pengeluarannya, daerah pengeluarannya dan alat

pengucapan yang terlibat dalam menghasilkan bunyi-bunyi bahasa.

Fonetik dibahagikan kepada tiga aspek kajian iaitu :

i. fonetik artikulasi

ii. fonetik auditoriiii. fonetik akustik

1.3.1 Fonetik artikulasi

Fonetik artikulasi dikenali juga sebagai fonetik fisiologi. Cabang fonetik ini ialah

yang mengkaji fungsi alat artikulasi dalam artikulasi bunyi bahasa. (kamus Linguistik,

1997: 75) Dalam ayat yang mudah, fonetik artikulasi mengkaji bagaimana bunyi-bunyi

bahasa itu dikeluarkan oleh alat-alat artikulasi. Daerah artikulasi ialah bahagian saluran

suara yang tidak bergerak tetapi disentuh oleh organ artikulasi sewaktu berlakunya

sesuatu bunyi. Organ artikulasi ialah organ ujaran dalam saluran suara yang terlibat

dalam pengeluaran bunyi bahasa. Organ artikulasi terbahagi kepada artikulator aktif dan

artikulator pasif.

Artikulator aktif

Artikulator aktif ialah organ artikulasi yang digunakan bagi menghasilkan bunyi

bahasa. Artikulasi aktif tidak bersifat statik kerana boleh bergerak. Antaranya adalah

seperti anak tekak (uvula), akar lidah (root of the tongue - hump), belakang lidah (back

of the tongue - dorsum), tengah lidah (middle of the tongue - medium), daun lidah (blade

of the tongue - laminal), hujung lidah (tip of the tongue - apex), gigi bawah (lower teeth -

denta), dan bibir bawah (lower lip - labia).

Artikulator pasif

Artikulator pasif ialah bahagian yang menjadi tempat sentuhan artikulator aktifyang digunakan tatkala menghasilkan sesuatu bunyi bahasa.Organ artikulator pasif pula

ialah organ dalam saluran suara yang tidak bergerak seperti gigi atas dan lelangit keras

Organ lain adalah seperti gelungan (retroflex), lelangit lembut (soft palate - velum), gusi

lelangit keras (alveolar ridge), bibir atas (upper lip - labia), mulut (mouth), rongga mulut

(mouth cavity / oral cavity), dan rongga hidung (nose cavity / nasal cavity).

Dengan adanya artikulator aktif dan pasif inilah yang menjadikan timbulnya

penamaan bunyi-bunyi bahasa seperti bunyi letupan dua bibir bersuara, letupan dua

bibir tidak bersuara, geseran lelangit keras bersuara, geseran lelangit keras tidak

bersuara dan sebagainya. Organ artikulasi ialah organ yang digunakan bagi

menghasilkan bunyi manakala daerah artikulasi ialah kawasan yang menghasilkan

sesuatu bunyi. Sebagai contoh, apabila dua bibir terkatup, daerah artikulasinya ialah

bibir atas, sedangkan bibir bawah bertindak sebagai artikulator. Dengan itu bunyi yang

terhasil dinamakan sebagai bunyi bilabial (bi bermakna dua dan labial bermakna

bibir). Bunyi [b], [p], [m] ialah bunyi bilabial.

Secara umumnya fonetik artikulasi ialah bidang yang meneliti penghasilan bunyi

pertuturan oleh alat pertuturan manusia, iaitu bagaimana seseorang penutur itu

menghasilkan bunyi dengan menggunakan alat pertuturan dan cara bunyi itu


UPSI23

5


6/33


diklasifikasikan dan dideskripsikan. Pengkaji-pengkaji bidang fonetik melihat peranan

organ dan daerah artikulasi yang terlibat semasa melakukan klasifikasi bunyi-bunyi

dalam bahasa. Hasil dari pengklasifikasian yang dilakukan ialah The International

Phonetic Alphabet (IPA). Setiap bahasa di dalam dunia ini mempunyai jadual klasifikasi

bunyi yang berkaitan dengan lafaz yang terdapat dalam bahasa masing-masing.

Alat artikulasi

Alat Artikulasi (Artikulator): Alat artikulasi atau artikulator ialah organ yang

menghasilkan bunyi bahasa, iaitu alat yang menerbitkan bunyi setelah udara dari paru-

paru dipam ke organ-organ yang terlibat. Perbuatan ini asalnya adalah untuk keperluan

pernafasan, iaitu untuk menyedut oksigen bagi membersihkan darah. Di samping itu,

aliran udara juga digunakan untuk mengeluarkan bunyi bahasa. Dalam ujaran bunyi

bahasa ini tercakup semua organ dalam sistem pernafasan dan organ sebutan. Organ-

organ ini penting dalam sistem aliran udara yang menyebabkan penghasilan bunyi.

Rajah 1: Alat artikulasi

1. bibir atas2. bibir bawah

3. gigi atas

4. gigi bawah

5. gusi

6. lelangit keras

7. lelangit lembut

8. anak tekak

9. hujung lidah

10. hadapan lidah

11. tengah lidah12. belakang lidah

13. akar lidah

14. epiglottis

15. pita suara

16. rongga tekak

17. rongga hidung

18. rongga mulut

19. rahang

Bunyi-bunyi bahasa ialah gelombang bunyi yang terjadi pada arus udara yang

bergerak. Udara keluar dari paru-paru melalui tenggorok, pita suara, rongga tekak dan

mulut atau hidung atau kedua-duanya. Bunyi-bunyi bahasa dihasilkan apabila udara

tersekat atau terhalang pada alat artikulasi ini. Halangan pertama yang berlaku pada

udara yang keluar dari paru-paru mungkin berlaku pada pita suara. Pita suara ialah dua

membran yang anjal/ elastik yang terletak dalam peti suara. Membran itu adalah seperti

pita yang melekat pada dinding peti suara dan terentang dari depan ke


UPSI23

6


7/33


belakang. Apabila pita suara kendur dan renggang, udara lalu tanpa halangan. Ruang

yang renggang itu dipanggil glotis.

Apabila pita suara kendur dan renggang, glotis terbuka (Rajah 2.4). Keadaan

ini terjadi pada waktu bernafas dan penghasilan sesetengah bunyi seperti /s/ dan

/p/, iaitu bunyi tidak bersuara. Apabila pita suara tegang dan rapat, glotis tertutup

(Rajah 2.5). Udara tidak dapat keluar, tetapi boleh menghasilkan bunyi letupanglotis /?/. Selain itu, pita suara itu mungkin dirapatkan tetapi tidak berapa tegang

sehingga udara boleh melaluinya dan pada waktu itu pita suara bergetar. Bunyi yang

terhasil ini dikenali sebagai bunyi bersuara. Jadi, pita suara berfungsi dan menentukan

bunyi bersuara atau bunyi tidak bersuara.

Selepas udara melalui pita suara, udara bergerak ke rongga tekak. Dari rongga

tekak udara boleh keluar melalui rongga tekak (oral) atau rongga hidung

(nasal). Manakala lelangit manusia terbahagi dua. Di sebelah depan dinamakanlelangit

keras dan di bahagian belakang, dikenali sebagai lelangit lembut. Bahagian hujung

lelangit lembut dinamakan anak tekak. Lelangit lembut dan anak tekak boleh digerak-

gerakkan. Apabila bunyi /a/ dikeluarkan, lelangit lembut dinaikkan hingga kena pada

belakang tekak dan dengan itu menutup rongga hidung. Bunyi /a/ dikeluarkan melalui

rongga oral. Oleh itu a ialah bunyi oral.Bunyi nasal pula ialah bunyi yang dikeluarkan

melalui rongga hidung. Lelangit lembut pada waktu itu diturunkan dan rongga oral

ditutup dengan beberapa cara, antaranya dengan merapatkan dua bibir.

Fungsi Alat Artikulasi

Lidah

Lidah ialah alat artikulasi yang terpenting dan paling aktif dalam pengeluaran

bunyi bahasa. Lidah terbahagi kepada empat bahagian, iaitu hujung lidah, tengah lidah,

hadapan lidah, dan belakang lidah. Pembahagian ini membolehkan lidah membuat

deskripsi pelbagai jenis penghasilan bunyi. Bahagian hadapan lidah, tengah lidah danbelakang lidah penting dalam pengeluaran bunyi-bunyi vokal, iaitu bunyi vokal hadapan,

tengah dan belakang. Hujung lidah merupakan bahagian paling aktif dan boleh

digerakkan ke mana-mana bahagian mulut untuk membuat penyekatan.

Gigi

Gigi juga berperanan dalam penghasilan bunyi bahasa tetapi peranannya

tidaklah aktif. Kedudukannya yang statik dan sentiasa digunakan sebagai penampan

aliran udara dalam penghasilan bunyi. Penampan aliran udara inilah yang menghasilkan

bunyi.

Bibir

Bibir adalah alat artikulasi yang terletak pada bahagian luar rongga mulut. Bibir

terdiri daripada otot-otot kenyal yang boleh dihamparkan dan dibundarkan dan

berperanan mengeluarkan bunyi yang berbagai-bagai. Bibir juga menjadi sempadan

paling luar daripada rongga mulut. Bibir juga berfungsi membuat sekatan kepada udara

yang keluar daripada rongga mulut.


UPSI23

7


8/33


Gusi

Gusi merupakan bahagian yang embung dan menurun dari gigi ke bahagian

dalam rongga mulut. Organ ini digunakan sebagai daerah sebutan dengan bantuan

hujung lidah yang berfungsi membuat penyekatan.

LelangitLelangit dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu lelangit keras dan

lelangit lembut. Lelangit lembut menganjur dari sempadan lelangit keras hingga ke akhir

rongga mulut. Lelangit keras bermula dari sempadan gusi di bahagian hadapan atas

rongga mulut dapat diturunnaikkan untuk menutup atau membuka saluran rongga tekak

terus ke rongga hidung. Apabila dinaikkan, rongga mulut akan terbuka dan udara akan

keluar melalui rongga mulut dan apabila diturunkkan, rongga mulut akan tertutup dan

udara terpaksa keluar melalui rongga hidung.

Rongga Hidung

Terletak di atas rongga mulut yang dipisahkan oleh lelangit. Rongga hidung

boleh dibuka atau ditutup, bergantung kepada keadaan sama ada anak tekak dan

lelangit lembut dinaikkan atau tidak.

Pita Suara

Pita suara terletak dalam ruang tenggorok (halkum) dan amat penting dalam

penghasilan bunyi. Proses pengeluaran suara berlaku dengan cara memperluas dan

mempersempit lubang yang terdapat di antara dua keping selaput nipis berkenaan.

1.3.2 Fonetik auditori

Menurut Kamus Linguistik , 1997: 76, Fonetik auditori juga dikenali sebagai

fonetik pendengaran iaitu cabang fonetik yang mengkaji pendengaran dan persepsibunyi bahasa, iaitu proses yang terjadi tatkala seseorang menerima bunyi dan

bagaimana telinga dan otak bertindak terhadap gelombang bunyi itu didengar sebagai

persepsi bahasa. Fonetik auditori juga meneliti penerima bunyi yang berasaskan nada,

kelantangan dan kualiti bunyi. Sementara itu, Abdul Hamid Mahmood dan Nik Hassan

Basri Nik Ab Kadir (2012:23) pula berpendapat fonetik auditori ini adalah merupakan

kajian yang berkaitan dengan pendengaran terhadap bunyi-bunyi yang dihasilkan

supaya bunyi-bunyi itu dapat diperturunkan ke dalam lambang-lambang yang tepat.

Abdul Hamid Mahmood dan Nur Farah Lo Abdullah (2007: 17) menjelaskan bahawa

fonetik auditori merupakan kajian yang berkaitan dengan pendengaran terhadap bunyi-

bunyi yang dihasilkan supaya bunyi-bunyi itu dapat diperturunkan ke dalam lambang-

lambang yang tepat.

Indirawati Zahid dan Mardian Shah Omar (2006: 1) berpendapat bahawa fonetik

auditori ialah kajian fonetik yang mendeskripsikan cara bagaimana kita memproses dan

menginterpretasi bunyi-bunyi yang dihasilkan. Nor Hashimah Jalaluddin (2000: 83)

berpendapat bahawa fonetik auditori ialah bidang kajian berkenaan pendengaran dan

proses yang wujud apabila kita menerima bunyi dan bagaimana bunyi itu dirasai.

Tegasnya, fonetik auditori melibatkan otak dan telinga. Tambahnya lagi, gelombang


UPSI23

8


9/33


bunyi yang sampai ke telinga sebenarnya ialah getaran mekanikal bagi partikel-partikel

udara. Manakala bunyi yang boleh didengar dan dirasa itu tentunya mempunyai jurang

frekuansi dan kepadatan tertentu.

Fonetik auditori ialah berkaitan dengan bagaimana bunyi diterima dan dikenali

sebagai tuturan bunyi yang berbeza. Proses yang terlibat dinamakan mendekod dan

ianya melibatkan pendengar. Melalui proses ini, penutur menukar maklumat yanghendak disampaikan dalam bentuk kod-kod yang tertentu seperti bunyi, kata dan ayat

manakala pendengar pula mentafsirkan maklumat ini dalam otak bagi menjadikannya

sebagai sesuatu yang bermakna dalam komunikasi yang berlangsung. Kajian ini

berkaitan dengan kerangka psikologi, iaitu kajian persepsi respons kepada bunyi tuturan

seperti yang direfleksikan oleh pendengar.

Persepsi pendengar kepada ujaran yang terlafaz melibatkan unsur kelangsingan ,

kelantangan dan kepanjangan yang secara sendirinya mempunyai makna emosi

tertentu. Makna emosi ini dapat dikatakan sebagai satu kod yang ditentukan oleh

anggota masyarakat penutur sesuatu bahasa.

1.3.3 Fonetik akustik

Menurut Kamus Linguistik, (1997 : 75), fonetik akustik juga dikenali sebagai

fonetik fizikal. Ianya adalah berkaitan dengan kajian tentang sifat fizikal bunyi bahasa,

seperti frekuansi dan amplitude, yang teralir di antara mulut dengan telinga.

Di dalam Modul UPSI BML3043, Fonetik dan Fonologi Bahasa Melayu yang ditulis oleh

Prof Dr Abdul Hamid Mahmood dan Suhaina bt Abdullah, (2012: 25) Fonetik akustik

ialah bidang yang mengkaji sifat bunyi itu sendiri, iaitu bagaimana gelombang udara

dari paru-paru mengalami perubahan yang disebabkan oleh gangguan yang dibuat oleh

alat artikulasi seperti pita suara, lidah, bibir dan sebagainya. Di dalam buku Pengenalan

Fonetik dan Fonologi (2006:5), fonetik akustik adalah merujuk kepada kajian transmisi

signal bunyi dari penutur kepada pendengar semasa komunikasi berlangsung. Signalbunyi yang dipindahkan ini pula terkandung di dalamnya antara lain parameter-

parameter seperti frekuensi fundamental (Fo), intensity dan durasi. Parameter-

parameter ini , iaitu frekuensi fundamental (Fo) diukur dalam unit Hertz (Hz), intensity

dalam unit decibel (dB0 dan durasi dalam unit saat (s) mendukung fungsi makna-makna

yang tertentu..Dari sudut pendengar,ketiga-tiga parameter ini dipersepsikan masing-

masingnya sebagai kelangsingan bunyi, kelantangan suara dan kepanjangan.

Kajian ini melibatkan ilmu fizik. Secara ringkasnya kajian bunyi bahasa ini

melibatkan analisis gelombang tuturan dan spectrum. Penelitian terhadap ciri-ciri fizikal

atau sifat bunyi bahasa yang menggunakan sejenis alat yang dikenali sebagai

spektrogram itu melibatkan bunyi nada, kelantangan dan kepanjangan. Dengan

menggunakan spektrogram bunyi-bunyi bahasa yang dihasilkan oleh manusia itu dapat

ditentukan tahap frekuensi dan tahap lebar gelombang dan getaran bunyi pada sesuatu

masa. Hasil kajian melalui penggunaan spektrogram mendapati bahawa setiap orang

mempunyai nada yang berbeza, lebih-lebih lagi jika dibandingkan antara jantina.

Sebagai contoh nada suara seorang perempuan didapati tahap frekuensi dan tahap

lebar gelombang dan getaran bunyinya jauh lebih tinggi berbanding dengan nada suara

seorang lelaki. Hal ini kerana nada suara seorang perempuan mempunyai 240 pusingan


UPSI23

9


10/33


bagi setiap saat, sedangkan nada suara seorang lelaki hanya 150 pusingan bagi setiap

saat. Malahan, kajian yang dilaksanakan dengan menggunakan spektrogram juga

mendapati bahawa bunyi vokal hadapan berbeza dengan bunyi vokal belakang. Bunyi

vokal hadapan nadanya lebih tinggi, manakala bunyi vokal belakang nadanya lebih

rendah. Contoh bunyi vokal hadapan dalam bahasa Melayu ialah bunyi [i] dan [e], dan

bunyi vokal belakang dalam bahasa Melayu ialah bunyi [u] dan [o]. Demikianlah halnyadengan bunyi-bunyi bersuara yang disebabkan getaran pada pita suara berbanding

dengan bunyi-bunyi tidak bersuara yang disebabkan oleh tiada getaran pada pita suara

didapati nada bunyi-bunyi bersuara lebih tinggi tahap frekuensi dan tahap lebar

gelombang dan getaran bunyi berbanding dengan bunyi-bunyi tidak bersuara. Hasil

kajian melalui penggunaan spektrogram juga mendapati bahawa bunyi konsonan dan

suku kata dalam bahasa Melayu mempunyai tahap kelantangan yang berbeza. Hal ini

kerana faktor yang mempengaruhi perbezaan itu berpunca daripada tekanan udara dari

paru-paru. Maknanya apabila bunyi konsonan atau suku kata itu ditekan, tekanan udara

bertambah dan kesanya menghasilkan bunyi yang lebih lantang. Antara contoh tahap

kelantangan bunyi konsonan dalam bahasa Melayu yang dipengaruhi oleh tekanan

udara dari paru-paru ialah penghasilan bunyi konsonan [s], [z] dan [] didapati lebih

lantang berbanding dengan penghasilan bunyi konsonan [f] dan [v].

Rajah 3:

Bentuk gelombang akustik bagi perkataan bahasa

Inggeris see /si:/(Sumber: P. Roach, 2001:40)

Berdasarkan kajian yang dibuat oleh Crystal, D. (1990:5), istilah fonetik akustik

ini bermaksud kajian terhadap cirri-ciri fizikal bunyi bahasa yang dihasilkan di antara

ruang mulut dan telinga, iaitu antara pertuturan dan pendengaran. Keselutuhan kajian ini

melibatkan mesin elektronik, ilmu fizik dan matematik. Ciri-ciri akustik ini penting bagimenentukan bunyi yang dikaji itu tepat dan jelas.

Secara keseluruhannya, dapatlah disimpulkan bahawa Fonetik akustik mengkaji

sifat-sifat bunyi yang dilakukan dengan menganalisis bunyi yang dirakam dengan alat-

alat yang tertentu. Ia merupakan kajian transmisi signal bunyi dari penutur kepada

pendengar semasa komunikasi berlangsung. Melalui alat-alat yang sensitif, bunyi dapat

dianalisis dari segi sifatnya. Teknik ini menganalisis gambar-gambar gelombang bunyi


UPSI23

10


11/33


yang dirakam. Sifat-sifat bunyi seperti ukuran gelombangnya, kesengauan bunyi, daerah

sebutan dan lain-lain mudah dilihat dalam gambar-gambar akustik atauspektogram.

ii. Huraikan bunyi vokal dan konsonan bahasa Melayu

2.0 PengenalanBahasa merupakan alat komunikasi yang penting bagi manusia. Alat pertuturan

ini sememangnya kompleks, tetapi teratur dengan menggunakan kod-kod tertentu.

Asmah Hj Omar (1986) mengatakan bahasa yang digunakan oleh manusia adalah

menggunakan alat-alat ujaran yang terdapat dalam tubuh badan manusia itu sendiri.

Contohnya bibir, lidah, lelangit dan pita suara. Secara umum, bunyi bahasa dibahagikan

kepada dua golongan; vokal, konsonan dan semi-konsonan (D. Jones, 1958:12).

Perbezaan ini didasarkan pada ada tidaknya halangan atau gangguan (proses artikulasi)

pada alat artikulasi.Bunyi disebut vokalapabila tiada halangan pada alat artikulasi. Arus

udara keluar terus-menerus tanpa sekatan. Halangan untuk bunyi vokal hanya pada pita

suara sahaja. Halangan yang hanya terjadi pada pita suara tidak lazim disebut artikulasi

(J.W.M. Verhaar, 1977:17) kerana vokal dihasilkan dengan halangan pita suara, maka

pita suara bergetar. Pita suara dalam keadaan tertutup, tetapi tidak rapat sekali. Dengan

demikian, semua vokal ialah bunyi bersuara.

2.1 Bunyi Vokal

Vokal ialah bunyi bersuara yang tatkala dihasilkan, udara dari paru-paru keluar

berterusan melalui ronga tekak dan rongga mulut tanpa sebarang gangguan atau

sekatan. Bunyi vokal mempunyai ciri-ciri kelantangan dan kepanjangan. Maksudnya

bunyi-bunyi vokal dapat didengar lebih jelas dan lebih panjang daripada bunyi-bunyi

konsonan. Vokal dalam bahasa Inggeris terdiri daripada lapan jenis, iaitu [i], [e], [], [a],

[u], [o], [ ] dan []. Vokal juga merupakan bunyi oral tetapi ada yang dinasalkan. Untukmenghasilkan vokal, udara keluar melalui rongga oral tanpa sekatan dan sifatnya

ditentukan oleh kedudukan lidah dan keadaan bibir. Semua vokal dalam Bahasa Melayu

bersuara, bermakna pita suara bergetar dan aliran udara keluar tanpa sekatan. Menurut

Mohamad Yunus Maris(1964), terdapat lapan buah vokal dalam Bahasa Melayu iaitu

empat vokal depan dan tiga vokal belakang dan satu vokal tengah. Ini diterapkan dalam

rajah berikut.

Terdapat empat vokal depan dalam bahasa Melayu iaitu [i], [e], [ ] dan [a]

manakala tiga Vokal belakang iaitu [u], [o] dan [ ] dan satu vokal tengah, iaitu []. secara

nyata vokal-vokal Ini tidak betul-betul menyerupai vokal kardinal sepenuhnya. Walau

bagaimanapun vokal Melayu ini dapat dijelaskan menurut persamaannya dengan vokal-

vokal Kardinal.

Seperti yang dinyatakan di atas, unyi-bunyi vokal ialah bunyi-bunyi bahasa yang

bersuara yang ketika menghasilkannya udara dari paru-paru keluar berterusan melalui

rongga tekak dan rongga mulut tanpa mendapatkan sebarang sekatan atau geseran.

Dengan kata lain bunyi-bunyi vokal mempunyai ciri-ciri seperti bersuara, udara keluar

dari paru-paru berterusan dan udara keluar tanpa sekatan atau geseran.


UPSI23

11


12/33


Manakala penghasilan bunyi-bunyi vokal pula ditentukan oleh beberapa ciri

tertentu iaitu, keadaan bibir sama ada dihamparkan atau dibundarkan, bahagian lidah

yang terlibat sama ada depan lidah atau belakang lidah, turun naik lidah sama ada

dinaikkan setinggi-tingginya, dinaikkan sedikit atau diturunkan, keadaan lelangit lembut,

sama ada dinaikkan dan udara dari paru -paru keluar melalui rongga mulut sahaja

( menghasilkan bunyi-bunyi vokal atau oral) atau dinaikkan tetapi tidak rapat sehinggaudara dari paru-paru keluar melalui rongga mulut dan juga rongga hidung

( menghasilkan bunyi-bunyi vokal yang disengaukan) dan keadaan glotis dirapatkan dan

semasa udara keluar dari paru-paru pita suara bergetar. Selain vokal terdapat juga

separuh vokal, diftong dan vokal rangkap.

Kriteria yang menentukan jenis-jenis vokal itu ialah lidah, sama ada bahagian

depan lidah, tengah lidah atau belakang lidah. Sekiranya bahagian depan lidah yang

berperanan, maka bunyi vokal yang dihasilkan itu ialah bunyi vokal depan;sekiranya

bahagian tengah lidah yang berperanan, maka bunyi vokal yang dihasilkan itu ialah

bunyi vokal tengah dan seterusnya jika bahagian belakang lidah yang berperanan dalam

penghasilan bunyi itu, maka bunyi vokal tersebut ialah vokal belakang.

Kriteria yang menentukan jenis-jenis bunyi vokal itu dapat dirumuskan seperti

yang berikut:

(i) Bahagian lidah yang berperanan, sama ada bahagian depan, tengah atau belakang

lidah.

(ii) Ketinggian lidah yang dinaikkan, sama ada tinggi, separuh tinggi, rendah dan

separuh rendah.

(iii) Keadaan bibir, sama ada bibir dihamparkan atau dibundarkan.

(iv) Pembukaan rahang, sama ada luas atau sempit.

Vokal dalam bahasa Melayu terdiri daripada enam jenis, iaitu vokal depan [i],

[e], [a], vokal tengah [] serta vokal belakang [u] dan [o]

Rajah 4 : Kedudukan lidah mengikut bahagian-bahagiannya

Rajah kedudukan vokal bahasa Melayu di atas menunjukkan kedudukan lidah

mengikut bahagian-bahagiannya. Bahagian di sebelah kiri merupakan bahagian

hadapan lidah dan di bahagian kanan merupakan bahagian belakang lidah dan di

bahagian tengah merupakan bahagian tengah lidah. Garis-garis yang melintang itu pula


UPSI23

12


13/33


merupakan garis yang menunjukkan ketinggian lidah yang dinaikkan. Bagi

membunyikan bunyi vokal [i] dan vokal [u] misalnya, lidah dinaikkan setinggi mungkin

sementara bagi membunyikan vokal [a], kedudukan lidah letaknya rendah sekali.

2.1.1 Vokal hadapan

Vokal hadapan ialah bunyi [i], [e], [ ] dan [a]. Alat artikulasi yang terlibat dalammenghasilkan bunyi ini ialah lidah dan saiz rongga mulut serta bentuk bibir. Manakala

daerah artikulasi yang terlibat ialah lelangit keras.

i. Vokal depan sempit [i]

Penghasilan vokal [i]

1. Semasa lafaz bunyi ini, bibir berada dalam keaadaan terhampar.

2. Vokal ini dihasilkan apabila bahagian hujung lidah diletakkan pada titik yang

paling tinggi dibahagian hadapan mulut.

3. Lelangit lembut pula diangkat rapat kepada belakang tekak dan menutup

rongga hidung.

4. Udara keluar melalui rongga mulut

5. Pita suara digetarkan

Contoh: bilik, titik, ipar, jari, cari , geli

ii. Vokal depan separuh sempit [e]

Penghasilan Vokal [e]

1. Bibir dihamparkan separuh sempit.

2. Depan lidah dinaikkan separuh tinggi ke arah gusi.

3. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara

tidak dapat keluar melalui rongga hidung.

4. Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dari rongga mulut


UPSI23

13


14/33


5. pita suara digetarkan .

Contoh: kole, tauge, bendi, elok, belok

iii, Vokal Depan Separuh Luas (Separuh Rendah) []

Penghasilan bunyi vocal []

1. Berlaku iaitu bibir dihampar separuh luas.

2. Depan lidah dinaikkan separuh rendah ke arah gusi.3. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara

tidak dapat keluar melalui rongga hidung.

4. Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut.

5. pita suara digetarkan

Contoh: tauke, gelek, gesek, gerek

iv. Vokal Depan Luas (Rendah) [a]

Penghasilan vocal [a]

Vokal depan luas [a] boleh dihasilkan melalui proses seperti yang berikut:

1. Keadaan Bibir dalam keadaan hampar.

2. Depan lidah diturunkan serendah mungkin.

3. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udaradari paru-paru tidak dapat keluar melalui rongga hidung

4. Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut

5. Pita suara digetarkan.

Contoh: anak, pandai, landai, anting, siapa, takat


UPSI23

14


15/33


2.1.2 Vokal belakang

i. Vokal Belakang Sempit / Tinggi [u]

Penghasilan vocal [u]

Sewaktu penghasilan vocal belakang, alat artikulasi penting yang berperanan ialah

bahagian belakang lidah. Bentuk bibir akan menjadi bundar apabila menghasilkan bunyi-

bunyi vokal belakang.

1. Bibir dibundarkan.2. Belakang lidah dinaikkan tinggi (setinggi mungkin) ke arah lelangit lembut.

3 Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara dari

paru-paru tidak keluar melalui hidung.

4. udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut.

5. pita suara digetarkan

Contohnya; ubi, usung, unta, undur buka, bubur, suka, lupa satu, batu, labu, kuku,

bayu

ii. Vokal Belakang Separuh Sempit / Separuh Tinggi [o]

Penghasilan vocal [o]

1. Bibir dibundarkan.

2. Belakang lidah dinaikkan separuh tinggi ke arah lelangit lembut.3 Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara dari

paru-paru tidak keluar melalui hidung.

4. udara dari paru-paru keluar kerongga mulut

5.. Pita suara dirapatkan supaya bergetar

Contoh : oleh, otak, orang, boleh, toleh, kotak ,solo, koko, pidato


UPSI23

15


16/33


iii. Vokal Belakang Separuh Luas []

Penghasilan vocal []

1. Bibir dibundarkan.

2. Belakang lidah dinaikkan ke arah lelangit lembut.

3. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya

udara tidak keluar melalui rongga hidung.

4. udara dari paru-paru keluar ke kerongga mulut.

5. Pita suara digetarkanContoh (daerah Kelantan) : olok, otok, oren, pokok, sudoh, pecoh, kito, bilo,

2.1.3 Vokal Tengah []

Penghasilan vocal []

1. Keadaan bibir antara hampar dengan bundar

2.Tengah lidah dinaikkan kea rah lelangit keras tetapi tidak sampai menyentuh lelangit

keras

3. Anak tekak dan lelangit lembut dinaikkan bagi menutup rongga hidung supaya udara

tidak keluar melalui rongga hidung

4. Udara dari paru-paru ke luar ke rongga mulut

5. Pita suara digetarkan

Contoh bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal tengah [] seperti pada perkataan

berikut: [ma ], [ mbun], [mpat], [nam]. [pnat], [brat], [rgas], [kmas].Kesimpulannya, jumlah vocal cardinal ialah lapan jenis, iaitu vocal [i,] [e], [], [a],

[], [] , [o] dan [u].Manakala fonem asli dalam bahasa Melayu hanya enam jenis iaitu,

vokal [i], [e], [a], [u], [o] dan []. Keseluruhannya, semua vokal bersuara kecuali vocal

[ ] yang agak lemah bunyinya dan kurang lantang. Lima lagi vokal yang lain adalah

nyaring dan lantang.


UPSI23

16


17/33


2.2 Konsonan bahasa Melayu

Menurut Kamus Linguistik (1997:220, konsonan ialah huruf atau fonem yang

mewakili kantoid. Kantoid gan bunyi artikulasi yang secara tradisi dikenali sebagai

konsonan. Oleh itu, kantoid adalah bertaraf fonetik sedangkan konsonan adalah bertaraf

fonemik. Abdul hamid Mahmood dan Nik Hassan Basri Nik Ab Kadir (2012) pula

berpendapat bahawa konsonan ialah bunyi bahasa selain daripada bunyi vokal.Sekiranya bunyi vocal itu adalah bunyi yang dihasilkan oleh alat artikulasi dengan udara

keluar terus-menerus tanpa sekatan atau gangguan oleh alat artikulasi, maka bunyi

konsonan ialah bunyi yang semasa menghasilkannya terdapat gangguan atau halangan

oleh alat artikulasi. Konsonan boleh terdiri daripada konsonan bersuara dan konsonan

tidak bersuara. Konsonan dalam bahasa Melayu terdiri daripada dua golongan, iaitu:

i. konsonan asli dan

ii. konsonan pinjaman

Sifat Konsonan bersuara dan tak bersuara

Penentuan kepada sifat ini ialah pita suara semasa lafaz bunyi. Sekiranya pita suara

bergetar, maka bunyi yang dirujuk akan dikatakan sebagai bersuara, manakala jika

sebaliknya berlaku pa da pita suara, bunyi itu dinamakan sebagai tak bersuara

2.2.1 Konsonan Asli Bahasa Melayu

Menurut Abdul Hamid Mahmood dan Nik Hassan Basri Nik Ab Kadir (2012) Konsonan

Asli bahasa Melayu ialah konsonan yang tersedia ada dalam bahasa Melayu dan telah

digunakan oleh penutur bahasa Melayu tanpa perubahan. Konsonan bahasa Melayu

berjumlah 19 fonem

Daerah Sebutan

Cara Sebutan

1

Duabibir

2

Gusi

3

GusiLelangit

Keras

4

Lelangitkeras

5

Lelangitlembut

6

Pitasuara

Letupan tak bersuara p t k ?

Letupan bersuara b d g

Letusan tak bersuara c

Letusan bersuara j

Sengau m n ng ny

Geseran tak

Bersuara

S

Geseran bersuara h

Getaran r Sisian l

Separuh vokal w y/j

: Carta Konsonan Asli Bahasa Melayu

i. Letupan Dua Bibir Tidak Bersuara [p]


UPSI23

17


18/33


Konsonan letupan dua bibir tidak bersuara [p] dihasilkan melalui proses seperti

yang berikut:

(i) Dua bibir dirapatkan untuk menghalang sepenuhnya udara dari paru-paru yang keluar

ke rongga mulut.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan kepada dinding tekak bagi

menyekat udara supaya tidak dapat keluar melalui rongga hidung.

(iii) Pita suara dibuka (direnggangkan).

(iv) Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut tanpa menggetarkan pita suara. Udara

tersekat sepenuhnya pada bibir, kemudian dilepaskan serta-merta.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan letupan dua bibir tidak

bersuara [p]

Contoh: di awal perkataan [padan], [paku], di tengah perkataan: [dapur],[dapat]. di akhir perkataan:[dakap], [atap],

ii. Letupan Dua Bibir Bersuara [b]

Konsonan ini dihasilkan melalui proses seperti yang berikut:

(i) Dua bibir dirapatkan untuk menghalang sepenuhnya udara yangkeluar dari paru-paru

ke rongga mulut.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding tekak untukmenyekat udara supaya tidak dapat keluar melalui rongga hidung.

(iii) Pita suara dirapatkan.

(iv) Udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut dan

tersekat sepenuhnya seketika pada bibir mulut, kemudian udara dilepaskan dengan

serta-merta.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan dua bibir bersuara [b]


UPSI23

18

[p]


19/33


Contoh: di awal perkataan [buru], [balu].di tengah perkataan: [tumbuh],[sabun],di akhir perkataan [karib], [adab].

iii. Letupan Gusi Tidak Bersuara [t]

Konsonan letupan gusi tidak bersuara dihasilkan melalui proses seperti yang

berikut:

(i) Hujung lidah dirapatkan pada gusi untuk membuat sekatan penuh pada arus udara

yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding tekak untuk

menutup rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.


(iv) Udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut keluar tanpa menggetarkan pita

suara, kemudian tersekat pada bahagian gusi.Udara kemudiannya dilepaskan dengan

serta-merta.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah konsonan letupan gusi tidak bersuara [t]

Contoh : di awal perkataan:[tanam], [tahun], di tengah perkataan:

[gtah], [batu], di akhir perkataan [tuntut], [parut],

iv. Letupan Gusi Bersuara [d]

[d]

Untuk menghasilkan bunyi konsonan ini, proses yang berikut perlu berlaku:

(i) Hujung lidah dirapatkan pada gusi untuk membuat sekatan penuh pada arus udara

yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.


menutup rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.

(iii) Pita suara dirapatkan


UPSI23

19

t


20/33


(iv) Udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut dan

tersekat sepenuhnya pada gusi, kemudian udara tersebut dilepaskan dengan serta-

merta.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan letupan dua bibir bersuara [d]

Contoh : di awal perkataan:[duduk], [damai],di tengah perkataan:[pada],

[gaduh],di akhir perkataan:[abad], [tekad]

v.Letupan Lelangit Lembut Tidak Bersuara [k]

[k]

Konsonan letupan lelangit lembut tidak bersuara [k] dihasilkan melalui proses

seperti yang berikut:

(i) Belakang lidah dinaikkan dan dirapatkan pada lelangit lembut untuk membuat

sekatan penuh pada arus udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dirapatkan pada dinding tekak untuk menyekat udara

supaya tidak dapat keluar melalui rongga hidung.



tersekat pada bahagian lelangit lembut, kemudian dilepaskan dengan serta-merta.(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan letupan lelangit lembut tidak bersuara [k]

Contoh: di awal perkataan: [kawen], [kura-kura], di tengah perkataan:[pukat], [sakat], di akhir perkataan : [ana], [bala?],

vi. Letupan Lelangit Lembut Bersuara [g]

[g]

Bagi menghasilkan konsonan letupan lelangit lembut bersuara [g], proses berikut

perlu dilakukan:


UPSI23

20


21/33


(i) Belakang lidah dinaikkan dan dirapatkan pada lelangit lembut untuk membuat

sekatan penuh pada arus udara yang keluar dari paruparu.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dirapatkan kepada dinding tekak untuk membuat

sekatan supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.


(iv) Udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut dantersekat pada bahagian lelangit lembut. Udara tersebut kemudiannya dilepaskan dengan

serta-merta.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan letupan lelangit lembut bersuara [g]

Contoh: di awal perkataan:[guru], [guni], di tengah perkataan:[laga], [pagar], diakhir perkataaan:[beg], [dialog],

vii. Hentian Glotis []

[]

Untuk menghasilkan bunyi hentian glotis, proses berikut turut berlaku:

(i) Pita suara dirapatkan serapat-rapatnya.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan kepada dinding tekak untuk

membuat sekatan supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.

(iii) Udara dari paru-paru keluar dan tersekat dan terhenti pada bahagian glotis dan tidak

dilepaskan.(iv) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan hentian glotis [] yang terdapat dalam

bahasa Melayu

Contoh: di awal perkataan:[ibu], [ada], di tengah perkataan: [kadaan],[soal].di akhir perkataan:[ana], [ka],

viii. Letusan Lelangit Keras-Gusi Tidak Bersuara []


UPSI23

21


22/33


[]

Untuk menghasilkan bunyi konsonan ini, proses yang berikut turut berlaku:

(i) Depan lidah dirapatkan pada daerah lelangit keras-gusi untuk membuat sekatan pada

arus udara dari paru-paru ke rongga mulut.


membuat sekatan supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.



tersebut tersekat seketika pada bahagian lelangit keras-gusi, kemudian udara tersebut

dilepaskan dengan perlahan (bukan dengan cepat atau dengan serta-merta). Walau

bagaimanapun, untuk bunyi konsonan [] dalam bahasa Melayu, pelepasan udara

adalah lebih cepat sedikit berbanding dengan pelepasan udara untuk bunyi konsonan

letusan (afrikat) dalam bahasa Inggeris seperti dalam perkataan church

Contoh: di awal perkataan:[ari], [uri], di tengah perkataan: [bani], [kuni]. diakhir perkataan:[ma], [ko].

viv:Letusan Lelangit Keras-Gusi Bersuara []

[]

Bunyi letusan lelangit keras-gusi dihasilkan melalui proses seperti yang berikut:


arus udara dari paru-paru ke rongga mulut.


menyekat udara daripada memasuki rongga hidung.(iii) Pita suara dirapatkan.

(iv) Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dengan menggetarkan pita suara dan

tersekat pada daerah lelangit keras-gusi. Udara dilepaskan perlahan (bukan dilepaskan

dengan cepat atau sertamerta).

Bagi bunyi kononan [ ] dalam bahasa Melayu, pelepasan udara adalah lebih cepat

daripada pelepasan udara untuk bunyi konsonan j dalam bahasa Inggeris seperti untuk

perkataan judge.


UPSI23

22


23/33


Contoh:

x. Geseran Gusi Tidak Bersuara [s]

[s]

Untuk menghasilkan bunyi konsonan geseran gusi tidak bersuara [s], proses yang

berikut turut berlaku:

(i) Daun lidah dinaikkan ke arah gusi untuk membuat sempitan.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dirapatkan pada dinding tekak bagi menyekat udara

daripada keluar melalui rongga hidung.


(iv) Udara dari paru-paru keluar dengan menggeser melalui sempitan pada daerah gusi.

Pita suara tidak digetarkan.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi geseran gusi tidak bersuara [s]

Contoh :di awal perkataan:[saya], [sdap].di tengah perkataan:[basuh],[dasar], di akhir perkataan [bilis], [bras].

xi. Geseran Glotis Bersuara [h]

[h]

Untuk menghasilkan bunyi konsonan geseran glotis [h], proses yang berikut turut

berlaku:

(i) Pita suara dibuka (direnggangkan) sedikit untuk membuat sempitan pada glotis.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding tekak bagi

menutup rongga ke hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui hidung.

(iii) Udara keluar dengan menggeser melalui sempitan glotis. Pita suara digetarkan.

(iv) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan geseran glotis bersuara [h]


UPSI23

23


24/33


Contoh: di awal perkataan:[habis], [higap].di tengah perkataan: [tahap],[peha], di akhir perkataan: [lteh], [lbeh].

xii.Getaran Gusi Bersuara [r]

[r]

Bunyi getaran gusi bersuara [r] dihasilkan dengan cara yang berikut:

(i) Hujung lidah dikenakan pada gusi.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan pada dinding tekak supayaudara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.


(iv) Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dan menggetarkan hujung lidah dan

pita suara digetarkan.

Contoh : di awal perkataan:[rasa], [rusuh].di tengah perkataan :[bras],[laras],di akhir perkataan:[bsar], [lebar],

xiii. Sisian Gusi Bersuara [l]

[l]

Konsonan sisian gusi bersuara [l] dihasilkan dengan cara:

(i) Hujung lidah dikenakan pada bahagian tengah gusi untuk membuat sekatan padaarus udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.


menutup rongga ke hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.


(iv) Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut tetapi hanya dapat keluar melalui sisian

atau tepian. Pita suara digetarkan.


UPSI23

24


25/33


(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan sisian gusi bersuara [l]

Contoh: di awal perkataan:[lara], [lumba], di tengah perkataan:[maklumat],[blat], di akhir perkataan:[tugal], [bbal],

xiv.Sengau Dua Bibir Bersuara [m]

[m]

Konsonan sengau dua bibir bersuara [m] dihasilkan dengan cara:

(i) Bibir bawah dirapatkan pada bibir atas untuk membuat sekatan pada arus udara yangkeluar dari paru-paru ke rongga mulut.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak diturunkan supaya suara dapat memasuki rongga

hidung.


(iv) Udara dari paru-paru memasuki rongga mulut dan keluar melalui rongga hidung.

Bibir mulut dibuka semasa menyebut bunyi [m] dan pita suara digetarkan

Contoh: di awal perkataan:[makam], [muram], di tengah perkataan:[timun],[timur], di akhir perkataan:[dalam], [talam],

xv.Sengau Gusi Bersuara [n]

[n]

Bunyi sengau gusi bersuara [n] dihasilkan dengan cara:

(i) Hujung lidah dirapatkan pada gusi untuk membuat sekatan pada arus udara yang

keluar dari paru-paru ke rongga mulut.(ii) Lelangit lembut dan anak tekak diturunkan membuka rongga hidung supaya udara

dapat keluar melalui rongga hidung.


(iv) Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dan terhalang pada bahagian gusi,

kemudian keluar melalui rongga hidung. Pita suara digetarkan.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi sengau gusi bersuara [n]


UPSI23

25


26/33


Contoh: di awal perkataan:[nabi], [nanti], di tengah perkataan:[knari],[binasa],di akhir perkataan:[kapan], [lipan]

xiv : Sengau Lelangit Keras-Gusi Bersuara []

[]

Untuk menghasilkan bunyi ini, proses yang berikut turut berlaku:


arus udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak diturunkan membuka ruang rongga ke hidung supaya

udara dari paru-paru dapat keluar melalui rongga hidung.


(iv) Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dan terhalang pada daerah lelangit

keras-gusi, kemudian keluar melalui rongga hidung. Pita suara digetarkan.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi konsonan sengau lelangit keras gusi bersuara []

Contoh :ai (nyanyi),ao? (nyanyok)

xv. Sengau Lelangit Lembut Bersuara []

[]

Bunyi konsonan sengau lelangit lembut bersuara [] dihasilkan melalui proses

yang berikut:


UPSI23

26


27/33


(i) Belakang lidah dinaikkan dan dirapatkan kepada lelangit lembut untuk menyekat

udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut.

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak diturunkan membuka rongga hidung supaya udara

dapat keluar melalui rongga hidung.


(iv) Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dan terhalang pada daerah lelangitlembut, kemudian keluar melalui rongga hidung. Pita suara digetarkan.

(v) Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi sengau lelangit lembut bersuara []

Contoh: aa (nganga)

xviSeparuh Vokal Dua Bibir Bersuara [w]

[w]

Bunyi separuh vokal dua bibir bersuara [w] ini dihasilkan dengan cara:

(i) Bibir dibundarkan.

(ii) Belakang lidah diangkat ke arah lelangit lembut tetapi tidak menyentuh lelangit

lembut (sama seperti kedudukan lidah untuk membunyikan vokal belakang [u]).


(iv) Udara keluar dari paru-paru ke rongga mulut menggetarkan pita suara. Semasa

menghasilkan bunyi vokal [u], lidah dengan pantas berubah ke kedudukan (posisi) untuk

menghasilkan vokal tengah []

xvii. Separuh Vokal Lelangit Keras Bersuara [j]


UPSI23

27


28/33


[j]

Bagi menghasilkan bunyi konsonan separuh vokal lelangit keras bersuara [j],

proses yang berikut turut berlaku:

(i) Depan lidah dinaikkan ke arah gusi seperti hendak menghasilkan bunyi vokal [i],

kemudian semasa menghasilkan bunyi itu, kedudukan lidah berubah dengan pantas ke

kedudukan vokal tengah [].

(ii) Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan kepada dinding tekak

supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung.(iii) Pita suara dirapatkan.

(iv) Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dan menggetarkan pita suara. Semasa

menghasilkan bunyi vokal [i], kedudukan lidah berubah dengan pantas ke kedudukan

vokal tengah [].

Contoh: jakin(yakin) , ja (yang)

Soalan iii: Sistem ejaan rumi bahasa Melayu

3.0 Pengenalan

Huruf atau aksara Rumi juga disebut sebagai huruf latin. Aksara Latin

merupakan system tulisan yang paling meluas digunakan di dunia hari ini. Istilah rumiberasal daripada perkataan Romawi yang digunakan dalam bahasa Arab yang merujuk

kepada empayar Rom pada zaman dahulu. Istilah Rumi yang digunakan adalah

bermaksud abjad atau huruf yang digunakan oleh empayar Rom yang merupakan

pelopor bagi bahasa Latin.

Menurut kamus Dewan Edisi Keempat (2005:378), ejaan ditakrifkan sebagai

kaedah atau cara menulis perkataan dengan huruf. Di dalam kamus linguistic (1997:66),

ejaan atau spelling ialah pewujudan bunyi pertuturan manusia dengan menggunakan

lambang system tulisan.

3.1 Sistem Ejaan Rumi Bahasa Melayu

Sistem ejaan rumi bahasa Melayu bermaksud system ejaan baharu yangdipersetujui bersama oleh Kerajaan Malaysia dan Pemerintah Republik Indonesia

serentak pada 16 Ogos 1972. Sistem ini dilaksanakan pada tahun 1972 hasil

kesepakatan Majlis Bahasa Indonesia Malaysia bagi pihak kerajaan Malaysia dan

pemerintah Republik Indonesia. Badan yang ditugaskan menyusun pedoman ejaan

Rumi di Malaysia ialah Jawatankuasa tetap Bahasa Malaysia yang dilantik oleh Menteri

Pendidikan Malaysia , dan jawatankuasa ini diletak di bawah Dewan Bahasa dan

Pustaka (Daftar Ejaan Rumi Bahasa Malaysia, 1987:v)


UPSI23

28


29/33


Sejarah system ejaan Rumi baharu di Malaysia bermula apabila terdapatnya usaha

untuk menyelesaikan permasalahan bahasa Melayu selepas merdeka. Melalui kongres

Bahasa dan Persuratan Melayu pada tahun 1956, satu system ejaan Rumi Melayu telah

dipersetujui bersama yang dinamakan Sistem Ejaan Kongres. Dalam perbahasan ini

telah dirumuskan empat dasar pengejaan bahasa Melayu dengan huruf Rumi iaitu:

i. Ejaan di Malaysia dan Indonesia hendaklah diaseragamkanii. Peraturan ejaan hendaklah mudah dengan cara system fonologi diberikan

keutamaan dan fonem hendaklah digambarkan dengan satu sahaja.

iii. Pengejaan hendaklah tetap sekata mengikut kaedah yang sama dan

seragam

iv. Kata-kata daripada bahasa asing hendaklah dieja mengikut hokum dan

system fonologi melayu

Pada tahun 1959, satu mesyuarat untuk menyeragamkan system ejaan Rumi telah

dilaksanakan. Hasilnya, diumumkan Sistem ejaan Malindo, iaitu singkatan kepada

Sistem ejaan Malaysia Indonesia. Walaubagaimanapun, system ini tidak dihebahkan

kepada masyarakat. Pada tahun 1967, rundingan antara Malaysia dengan Indonesia

untuk kali kedua tentang system ejaan Rumi bagi kedua-dua buah Negara telah

melahirkan Sistem Ejaan Bersama Malaysia Indonesia yang di sebut ejaan baru.

Antara perkara yang dipersetujui adalah seperti berikut:

a) penulisan vokal dalam suku kata akhir tertutup (vocal i, e u dan o)

Contoh: tilik, cerek, sulit, korek

b) Penulisan awalan dan akhiran mempunyai satu cara sahaja, iaitu digandingkan

atau ditulis serangkai dengan kata dasar.

Contoh: melarikan, berbunga, terjatuh

c) Penulisan partikel dan kata sendi nama ditulis berasingan daripada perkataan

lain.

Contoh: mengapa kah, ke sungai, di belakang

Ejaan Baru ini juga telah mengadakan grafem baharu iaitu:

c menggantikan ch

Contoh: chantik digantikan dengan cantik

sy menggantikan sh

Contoh: shampoo digantikan syampu

Ejaan Baru ini tidak ada pelaksanaannya secara rasmi. Dalam tempoh

menunggu perasmiannya, timbul pula Ejaan Cadangan yang telah membuat beberapa

perubahan pada Ejaan Baru tadi. Ejaan Cadangan telah mempertahankan penggunaan

sh dan c, dan menggandingkan partikel dan kata sendi nama kah, lah, tah, di dan ke

dengan perkataan lain.

3.2 Pola keselarasan vocal

(i) Keselarasan di antara dua huruf vokal pada kata dasar.

(ii) Kata dasar hendaklah berakhir dengan suku kata tertutup.


UPSI23

29


30/33


(iii) Bagi kata yang mengandungi suku kata lebih daripada dua, yang terlibat

dengna sistem keselarasan huruf vokal hanyalah dua suku kata terakhir

sahaja.

Terdapat 18 pola keselarasan vokal mengikut sistem ejaan baru bahasa Melayu,

iaitu:

Bil. Suku kata praakhir Suku kata Akhir

Tertutup

Contoh Penggunaan

1. a a asal talak halaman2. a i alih tarik parit

3. a u asuh datuk baruh4. e (pepet) a emas kelam selam

5. e (pepet) i betik ketil lebih

6. e (pepet) u belut telur perut

7. e (taling) a elak dewan perang

8. e (taling) e (taling) belek gelek leceh9. e (taling) o elok belok telor

10. i a bilah kilang selinap

11. i i intip pilih sisih12. i u pikul ribut tidur

13. o a otak borang sekolah14. o e (taling) oleh boleh celoteh

15. o o obor borong kelompok

16. u a ulat bulat ketupat

17. u i ulit kulit putih

18. u u untuk buluh seluruh

3.2.1Kekecualian Keselarasan Vokal

Menurut Abdul Hamid Mahmood (1998 : 52), Sistem ejaan Rumi baharu bahasa

Melayu yang mula dikuatkuasakan pada 16 Ogos 1972 menetapkan bahawa terdapat

18 pola keselarasan vocal seperti di dalam rajah di atas. Penggunaan sistem baharu itu

telah memansuhkan pola lama. Namun begitu, pada masa yang sama, menurut Ismail

Dahaman dalam Pedoman Ejaan Rumi Bahasa Melayu, sistem ejaan Rumi baharu ini

masih menggunakan pola lama ini, iaitu a e taling, a o, e pepet e taling, e pepet

o, i e taling, i o, u e taling, dan u o bagi perkataan yang diserap daripada

bahasa asing, khususnya bahasa Inggeris, bahasa Eropah yang lain, dan bahasa di

Nusantara. Menurut Nik Safiah et al., hal yang demikian terjadi kerana ejaan bagi istilah

serapan atau pinjaman dikekalkan bentuk ejaan asalnya seboleh mungkin.

Asmah Haji Omar (2004 :34) juga menyatakan bahawa, kekecualian keselarasan

vokal berlaku pada kata-kata asing, khususnya bahasa-bahasa di Nusantara (Jawa) dan

bahasa Inggeris. Prinsip kekecualian vokal sama dengan prinsip keselarasan huruf

vokal. Pola-pola kekecualian yang dimaksudkan adalah seperti berikut:

Bil Pola

Vokal

Contoh Bahasa Nusantara Contoh Bahasa Inggeris


UPSI23

30


31/33


1. a-e taling Aneh, kaget, pamer Kabaret, panel

2. a-o Calon, lapor, perabot Atom, faktor

3. e pepet e taling gembleng

4. e pepet o Bendok, jempol Gabenor, interkom

5. i-e taling imlek simentiket

6. i-o Ijon, pilon Diftong, transistor7. u-e taling Tulen, ulet Subjek, dokumen

8. u-o Bunglon, lelucon Kupon, konduktor

9. a-e pepet pakem teater

10. e taling Hipotesis, objektif

11. e taling-u Petroleum, spektrum

12. e pepet e pepet Demdem, pepet

13. i-e pepet iseng Artikel, filem

14. o-i Fosil, hipokrit

15. o-u Bonus, forum

16. u-e pepet lumer skuter

17. e taling e pepet meter

18. o-e pepet Oktober

Rajah : Menunjukkan pola-pola kekecualian keselarasan vokal

Sumber:http://74.125.153.132/search?

q=cache:8SZjzbNBEvUJ:staff.iiu.edu.my/mascitah/sistemejaan.doc+kekecualian+d

alam+bahasa+melayu&cd=2&hl=en&ct=clnk&gl=my

Penyerapan bahasa Nusantara, iaitu bahasa Indonesia terlalu banyak dan telah

berlaku sekian lama sehinggakan pengguna bahasa tidak menyedari bahawa sejumlah

besarnya berasal daripada daerah tersebut. Walau bagaimanapun, Sistem Ejaan RumiBaharu telah menetapkan bahawa bahasa tersebut ialah bahasa asing dan sistemnya

sama seperti sistem pengejaan bahasa pinjaman yang lain. Contoh

bahasa Indonesia yang telah lama terserap dalam bahasa Melayu ialah perabot, calon,

pamer, aneh dan awet. adegan, lulur, lumayan, prihatin, pinggir, gamelan, calon, cerdas,

wali, waras, lakon, lapor, keruan, lolos, matang, lumayan, perabot, peria, ningsun,

lontong, lempengDalam prinsip keselarasan vokal, vokal a dengan vokal o tidak selaras,

begitu juga vokal a dengan vokal e taling, namun hal ini dikecualikan bagi ejaan kata

pinjaman.

Berdasarkan Sistem Ejaan Rumi Baharu, beberapa prinsip pengejaan bahasa

asing digunakan. Perkataan yang diambil daripada bahasa Inggeris dieja dengan

mengutamakan bentuk visual asalnya tetapi diucapkan mengikut sebutan bahasaMelayu misalnya, psychoanalysis dieja psikoanalisis, arthritis dieja arthritis, glamour

dieja glamor. Perkataan Inggeris yang mempunyai gabungan dua huruf konsonan yang

sama dieja dengan menggugurkan satu huruf, misalnya nugget dieja nuget dalam

bahasa Melayu, begitu juga session, dieja sesi. Selain itu, perkataan Inggeris yang

bermula dengan auto, aero, tele, dia misalnya, masih dikekalkan unsur depanannya

dalam bahasa Melayu, misalnya autokratik, aerodinamik, telefoto, dialog. Penyesuaian


UPSI23

31


32/33


huruf bagi gabungan huruf vokal juga dilakukan, misalnya mee dieja mi, saloon dieja

salun.

3.2.3 ENAM PRINSIP PENGEJAAN KATA-KATA PINJAMAN

PRINSIP 1:Mengutamakan bentuk visual atau hurufiah tetapi diucapkan menurut

sebutan bahasa MelayuContoh: 1. Psychology = psikologi 2. Technique = teknik

PRINSIP 2:Mengekalkan gugus konsonan yang ada pada bahasa Inggeris

Contoh: 1. Clinic = klinik 2. drama = drama

PRINSIP 3: Mengekalkan penulisan unsure-unsur depanan Bahasa Inggeris

Contoh: 1. au = audio 2. dia = dialek

PRINSIP 4 : Mengekalkan pengejaan huruf g yang diucapkan/j/ dalam bahasa

Inggeris tetapi diucapkan mengikut sebutan bahasa MelayuContoh: 1. Agenda = agenda 2. Tragedy = tragedi

PRINSIP 5 : Mengekalkan bunyi /j/ bagi huruf g yang diucapkan /j/ dalam bahasa

Inggeris

Contoh: 1. agent = ejen 2. college = kolej

PRINSIP 6 : Kata ambilan daripada bahasa Arab dieja menurut system ejaan rumi dandiucapkan menurut kaedah seburan melayu.Contoh: 1. dzat = zat 2. mithal = misal

3.3 KesimpulanSistem ejaan Rumi Baharu telah Berjaya menyeragamkan ejaan bahasa Melayu dan

mengangkat martabatnya sebagai bahasa Kebangsaan dan bahasa rasmi. Sistem ejaan

ini lebih teratur , terutama dari segi keselarasan huruf vocal, aturan pengejaan bagi kata

pinjaman daripada bahasa asing dan pengejaan istilah khusus telah dinyatakan dengan

jelas

RUJUKAN:

Abdul Hamid Mahmood (1995). Ejaan bahasa Melayu terkini. Masa Enterprise

Abdul Hamid Mahmood (2002) Guru dan bahasa Melayu. Kuala Lumpur: City

Reprographic Services

Abdul Hamid Mahmod dan Nurfarah Lo Abdullah (2007). Linguistik fonetik dan

fonologi bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Aslita Sdn. Bhd


UPSI23

32


33/33


Abdul Hamid Mahmood et al.(2012) . Fonologi Melayu. Kuala Lumpur: Aslita Sdn

Bhd.

Abdullah Hassan (1993). Linguistik am untuk guru Bahasa Malaysia. Petaling

Jaya:Fajar Bakti Sdn Bhd

Alias Mohd Yatim (1992) . Fonetik dan fonologi suatu tinjauan. Kulim: Penerbit

Sarlis

Prof. Emeritus Dr Abdullah Hassan (2006). Fonetik dan Fonologi. Kuala Lumpur:

PTS Professional Publishing Sdn Bhd

Documents

Bml3043 Fonetik Dan Fonologi