8.Kolektivno pregovaranje

DR RAJKO KOSANOVIĆMR SANJA PAUNOVIĆ

KOLEKTIVNO PREGOVARANJE

COLLECTIVE BARGAINING

DR RAJKO KOSANOVIĆ • MR SANJA PAUNOVIĆKOLEKTIVNO PREGOVARANJE / COLLECTIVE BARGAINING

IzdavačFRIEDRICH EBERT STIFTUNG

Izvršni izdavačNIP „RADNIČKA ŠTAMPA“

Trg Nikole Pašića 5/V, 11000 Beograd

RecenzentProf. dr Milorad Mijatović

ŠtampaGRAFOPLAST PLUS, Užice

Tiraž500 primeraka

ISBN 978-86-7073-137-0

Izdavanje ove publikacije pomogla je Fondacija Friedrich Ebert Stiftung

DR RAJKO KOSANOVIĆMR SANJA PAUNOVIĆ

KOLEKTIVNOPREGOVARANJE

COLLECTIVEBARGAINING

BEOGRAD, 2010.

SADRŽAJ

RECENZIJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

UVOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1. KOLEKTIVNO PREGOVARANJE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151.1. Pojam kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151.2. Obligacioni i normativni deo kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161.3. Kolektivno pregovaranje i Međunarodna organizacija rada . . . . . . . . . . . . . . 191.4. Revidirana evropska socijalna povelja i kolektivno pregovaranje . . . . . . . . . 22

2. RAZVOJ KOLEKTIVNOG PREGOVARANJA U SRBIJI . . . . . . . . . 272.1. Period između dva svetska rata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272.2. Period od završetka Drugog svetskog rata do kraja

osamdesetih godina prošlog veka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272.3. Period od devedesetih godina prošlog veka do danas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

3. ODREDBE ZAKONA O RADU O KOLEKTIVNOM UGOVARANJU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313.1. Zakon o osnovnim pravima iz radnog odnosa iz 1989. godine . . . . . . . . . . . 313.2. Zakon o radnim odnosima iz 1991. godine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333.3. Zakon o radnim odnosima iz 1996. godine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343.4. Zakon o radu iz 2001. godine. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353.5. Zakon o radu iz 2005. godine. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

3.5.1. Predmet i oblik kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363.5.2. Vrste kolektivnih ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363.5.3. Učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora. . . . . . . . . . . . . . . . . . 373.5.4. Pregovaranje i zaključivanje kolektivnog ugovora. . . . . . . . . . . . . . . 383.5.5. Primena kolektivnih ugovora. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383.5.6. Važenje i otkaz kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403.5.7. Rešavanje sporova . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403.5.8. Registracija i objavljivanje kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . 40

5

4. ZAKON O KOLEKTIVNIM UGOVORIMA IZ 1990. GODINE . . . . 41

5. OPŠTI KOLEKTIVNI UGOVORI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435.1. Opšti kolektivni ugovor iz 1990. godine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435.2. Opšti kolektivni ugovor iz 1997. godine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

6. OPŠTI KOLEKTIVNI UGOVOR IZ 2008. GODINE. . . . . . . . . . . . . . 496.1. Sadržaj Opšteg kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

6.1.1. Osnovne odredbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496.1.2. Radni odnos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506.1.3. Radno vreme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506.1.4. Odmori i odsustva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506.1.5. Zaštita zaposlenog na radu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516.1.6. Zarada, naknada zarade i druga primanja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526.1.7. Višak zaposlenih. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 576.1.8. Naknada štete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586.1.9. Prestanak radnog odnosa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596.1.10. Sindikat zaposlenih . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596.1.11. Fond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616.1.12. Način rešavanja kolektivnih radnih sporova. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626.1.13. Prelazne i završne odredbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

6.2. Najznačajnije novine u Opštem kolektivnom ugovoru u odnosu na Zakon o radu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

6.3. Odredbe Opšteg kolektivnog ugovora koje se neposredno primenjuju . . . . . 656.4. Hronologija donošenja i primene Opšteg kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . 726.5. Stavovi Saveta stranih investitora o Opštem kolektivnom ugovoru . . . . . . . . 82

7. METODE I TEHNIKE PREGOVARANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 857.1. Neki od interesantnih metoda pregovaranja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

7.1.1. Tvrdo ili meko pregovaranje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 867.1.2. Pregovaranje u četiri tačke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 877.1.3. “Staviti se u tuđu kožu “ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

7.2. Komunikacija. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 887.3. Publicitet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

8. REPREZENTATIVNI SOCIJALNI DIJALOG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 918.1. Pojam socijalnog dijaloga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 918.2. Predmet socijalnog dijaloga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 928.3. Cilj socijalnog dijaloga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

6 Dr Rajko Kosanović • Mr Sanja Paunović

8.4. Socijalno-ekonomski savet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 938.4.1. Periodizacija razvoja socijalno-ekonomskih saveta . . . . . . . . . . . . . . 938.4.2. Sastav socijalno-ekonomskih saveta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 948.4.3. Članstvo u socijalno-ekonomskim savetima. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 948.4.4. Funkcije socijalno-ekonomskih saveta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

8.5. Socijalni dijalog u Republici Srbiji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 958.5.1. Problemi u ostvarivanju socijanog dijaloga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 958.5.2. Formiranje Socijalno-ekonomskog saveta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 968.5.3. Neophodnost socijalnog dijaloga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

9. SOCIJALNI PAKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 999.1. Predmet socijalnog pakta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 999.2. Cilj potpisivanja socijalnog pakta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 999.3. Sadržaj socijalnog pakta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 999.4. Šta se želi obezbediti zaključivanjem socijalnog pakta. . . . . . . . . . . . . . . . . . 999.5. Pretpostavke za ostvarivanje ciljeva iz socijalnog pakta. . . . . . . . . . . . . . . . 100

PRILOZIPrilog broj 1: Konvencije i preporuke Međunarodne organizacije rada

Konvencija broj 98 o pravima radnika na organizovanje i kolektivno pregovaranje, 1949. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101Konvencija 154 o kolektivnom pregovaranju, 1981 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Preporuka 91 koja se odnosi na kolektivne ugovore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Preporuka 163 o promociji kolektivnog pregovaranja, 1981 . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Prilog broj 2: Zakon o radnim odnosima iz 1996. godine - Poglavlje XI: Kolektivni ugovori (čl. 119 do 127.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Prilog broj 3: Zakon o radu iz 2001. godine – Poglavlje XIII: Kolektivni ugovori (čl. 131 do 156.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

Prilog broj 4: Zakon o radu iz 2005. godine - Poglavlje XX: Kolektivni ugovori (čl. 240 do 267.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

Prilog broj 5: Zakon o kolektivnim ugovorima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Prilog broj 6: Opšti kolektivni ugovor iz 1990. godine. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132



Prilog broj 9: Analiza odredaba Opšteg kolektivnog ugovora u vezi donošenja Odluke o proširenom dejstvu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

Prilog broj 10: Analiza strukture javne potrošnje Srbije i uporedivih zemalja . . . . 197

Prilog broj 11: Aneks I Opšteg kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

KOLEKTIVNO PREGOVARANJE / COLLECTIVE BARGAINING 7

Prilog broj 12: Odluka o proširenom dejstvu Opšteg kolektivnog ugovora . . . . . . 206

Prilog broj 13: Predlog etapne primene Opšteg kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . 207

Prilog broj 14: Obaveštenje Unije poslodavaca Srbije od 29. decembra 2008. godine, o otkazu Opšteg kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . 210

Prilog broj 15: Otvoreno pismo Predsedništva SSSS od 30. decembra 2008. godine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

Prilog broj 16: Odluku o stavljanju van snage Odluke o primeni Opšteg kolektivnog ugovora na sve poslodavce na teritoriji Republike Srbije . . . . . 214

Prilog broj 17: Sporazum o daljem razvoju socijalnog dijaloga . . . . . . . . . . . . . . . 215

Prilog broj 18: Aneks II Opšteg kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

Prilog broj 19: Finansijske odredbe Opšteg kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . . . . 218

Prilog broj 20: Odluka o primeni proširenog dejstva Opšteg kolektivnog ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

TABELARNI PRILOGTabela broj 1: Potpisnici opštih kolektivnih ugovora (1990–2008.) . . . . . . . . . . . . 222

Tabela broj 2: Uporedni prikaz pojedinih odredaba opštih kolektivnih ugovora. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Tabela broj 3: Prikaz važećih posebnih kolektivnih ugovora. . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

Tabela broj 4: Osnovne karakteristike važećih posebnih kolektivnih ugovora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

ABSTRACT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

LIST OF CONVENTIONS RELATING TO THE COLLECTIVE BARGAINING

C87 Freedom of Association and Protection of the Right to Organise Convention, 1948. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

C98 Right to Organise and Collective Bargaining Convention, 1949. . . . . . . . . . . . 241

C154 Collective Bargaining Convention, 1981 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

R163 Collective Bargaining Recommendation, 1981 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

R91 Collective Agreements Recommendation, 1951. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

LITERATURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

ABOUT THE AUTHORS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261


RECENZIJAPROFESORA DOKTORA MILORADA MIJATOVIĆA*

Kolektivno pregovaranje između sveta rada i sveta kapitala traje već dvestotine godina sa manje ili više uspeha u mnogim zemljama sveta, a posebno uEvropi. Iako preovladava mišljenje da su kolektivno pregovaranje i kolektivniugovori tekovina borbe radnika za svoja prava, interesantna je činjenica da su pr-vu inicijativu za korišćenje tog instrumenta pokrenuli upravo vlasnici kapitala –poslodavci, jer su želeli uređenost odnosa i stabilnost u toj oblasti.

Istorija kolektivnog pregovaranja je veoma duga, a ovaj proces je prolaziokroz mnoge teškoće i nerazumevanja između svih njegovih aktera. Prvi počecisu se dešavali u samoj radionici, fabrici, između radnika – zaposlenih i vlasnika– poslodavaca, a zatim se pregovaranje širilo na cele privredne grane u jednojzemlji. Na taj način nastajali su prvo kolektivni ugovori u fabrikama (pojedinač-ni kolektivni ugovori), a zatim i kolektivni ugovori za granu. Prvi kolektivni ugo-vor za granu zaključen je daleke 1896. godine, za grafičku delatonost u Austri-ji. Kolektivno pregovaranje ima svoju istoriju i u Srbiji, a prvi početak ovog pro-cesa pojavljuje se posle Prvog svetskog rata.

Osim vlasnika kapitala – poslodavaca i radnika, u proces kolektivnog pre-govaranja se, vremenom, uključuje i država, jer je i njen osnovni cilj stabilnostdruštvenog razvoja, socijalna sigurnost i uravnoteženje zajedničkih interesa. So-cijalnim dijalogom kao procesom, mehanizmom i institucionalnim okvirom te-ži se postizanju socijalnog konsenzusa ili socijalnog pakta koji omogućava dr-žavama da bez većih konflikata dođu do države „blagostanja“ (npr. skandinav-ske zemlje).

9

* Potpredsednik Veća Saveza samostalnih sindikata Srbije i predsednik Veća Saveza samo-stalnih sindikata Vojvodine

Autori knjige posebnu pažnju posvećuju kolektivnom pregovaranju u Srbi-ji u periodu do 1989. do 2009. godine, od samog početka tranzicije (i višestra-načja), a posebno se fokusiraju na Opšti kolektivni ugovor iz 2008. godine i nasve kontraverze i dešavanja u vezi sa njegovim donošenjem, potpisivanjem i(ne)važenjem. Prateći taj istorijat, iskusni analitičar moći će vrlo lako da da oce-nu razvoja industrijskih odnosa i stepena razvijenosti demokratije u tranzicionojSrbiji, kao i kapacitete učesnika socijalnog dijaloga. Teško da se za bilo koga odaktera u potpisivanju ovog dokumenta, poslodavce, sindikate i državu, može na-ći opravdanje za njegovo (ne) sprovođenje i rezultate u praksi. Ostaje osećaj ujavnosti da je u ovom slučaju izvršena instrumentalizacija sindikata od straneposlodavaca i države, u političke svrhe. Može se posmatrati i obrnuto, da su po-slodavci i država u ovom slučaju pokazali nesposobnost, nezarumevanje i nedo-statak kapaciteta da nađu izlaz iz teške ekonomske i socijalne krize u kojoj se usadašnjem trenutku nalazi tranziciona Srbija.

Knjiga je bogato opremljena brojnim dodacima i prilozima (prikazane surazličite verzije kolektivnih ugovora, preporuke i konvencije Međunarodne or-ganizacije rada, različite verzije zakona o radu) i može se reći da je neophodanpriručnik kolektivnog pregovaranja, dragocen za svakog učesnika u tom proce-su. Toplo je preporučujem za objavljivanje.

Novi Sad, 15.03.2010.Prof. dr Milorad Mijatović

Visoka poslovna školastrukovnih studija, Novi Sad


UVOD

Socijalni dijalog shvaćen kao proces, mehanizam i institucionalni okviru kome (predstavnici vlade, odnosno nadležnog izvršnog organa autonomnepokrajine ili jedinica lokalne samouprave, reprezentativnih sindikata i repre-zentativnog udruženja poslodavaca), radi socijalne stabilnosti i društvenograzvoja, utvrđuju zajedničke interese, nije sam po sebi cilj već je sredstvo dase dođe do socijalnog konsenzusa.

Socijalni dijalog sigurno je najbolji put da se što pre dođe do socijalnogpakta, odnosno sporazuma između socijalnih partnera o pravcu, sadržaju,dinamici i socijalnoj ceni ekonomskih i ukupnih društvenih promena.

Pod industrijskim odnosima podrazumevamo posebnu teorijsko-na-učnu i nastavnu disciplinu, u okviru koje se, primenom odgovarajućih me-toda istraživanja, izučavaju odnosi između socijalnih partnera, odnosno od-nosi između države, zaposlenih i poslodavaca.

Industrijski odnosi mogu se posmatrati sa normativnog i institucional-nog stanovišta. U normativnom smislu pod industrijskim odnosima podra-zumeva se skup pravnih normi i načela kojima se uređuju odnosi između so-cijalnih partnera. U institucionalnom smislu pod industrijskim odnosi-ma podrazumeva se mnoštvo institucionalnih formi sindikalnog i posloda-vačkog organizovanja i delovanja.

O izvorima prava industrijskih odnosa možemo govoriti u formalnom imaterijalnom smislu.

U formalnom smislu pod izvorima prava industrijskih odnosa podrazu-mevaju se opšti pravni akti na osnovu kojih se stvaraju pojedinačni pravniakti.

Izvori prava industrijskih odnosa najčešće se razvrstavaju: izvore do-maćeg porekla i izvore međunarodnog porekla.

11

U okviru domaćih izvora prava industrijskih odnosa može se praviti raz-lika između heteronomnih i autonomnih izvora. Heteronomne izvore stva-ra država, a autonomne izvore stvaraju zaposleni i poslodavci.

Heteronomnim izvorima prava industrijskih odnosa smatraju se: Ustav;zakoni; podzakonski akti (pravilnici, uredbe, odluke, rešenja); sudske odlu-ke, odnosno sudska praksa.

U autonomne izvore prava spadaju: kolektivni ugovori; tripartitni spora-zumi; tripartitni dogovori; opšti akti poslodavca (statut, pravilnici i odlukekojima se na opšti način uređuju domaća pitanja).

Razvrstavanje domaćih izvora prava industrijskih odnosa na heteronom-ne i autonomne izvore prava treba shvatiti više u relativnom smislu, iz naj-manje dva razloga: a) autonomno pravo svoje polazište ima u ustavu, zako-nu i drugim aktima koje donosi država i b) u stvaranju pojedinih autonom-nih izvora prava učestvuje i država (bilo u svojstvu poslodavca ili u smislipomoći nastanku pojedinih autonomnih izvora prava, npr. Opšteg kolektiv-nog ugovora).

Izvori prava industrijskih odnosa međunarodnog porekla su: konvencijei preporuke Međunarodne organizacije rada; Ustav Međunarodne or-ganizacije rada; Deklaracija o ciljevima i zadacima Međunarodne organiza-cije rada (Filadelfijska deklaracija); Povelja Evropske zajednice o osnov-nim socijalnim pravima radnika; Akti Organizacije ujedinjenih nacija.

O izvorima prava industrijskih odnosa, pored, u formalnom smislu, mo-že se govoriti i u materijalnom smislu, a to su društveno-ekonomski fakto-ri koji uslovljavaju nastajanje prava kao društvene pojave (faktori koji pro-izilaze iz klasne borbe, faktori koji se vezuju za zaštitu društvenih interesa idr.).

Kolektivni ugovori, kao što smo videli, spadaju u autonomne izvore pra-va.

U ovom knjizi, dajemo prikaz razvoja kolektivnog pregovaranja u Repu-blici Srbiji od 1989. do 2009. godine, sa posebnim naglaskom na dešavanjau vezi sa Opštim kolektivnim ugovorom zaključenim 2008. godine.

Važeći Zakon o radu („Službeni glasnik RS“, br. 24/05 i 61/05) usvojenje 17. februara 2005. godine, a „potvrđen“ ponovnim glasanjem u Narodnojskupštini 8. marta 2005. godine.

U skladu sa članom 284., zaključno sa 23. septembrom 2005. godine,prestali su da važe Opšti kolektivni ugovor i 36 posebnih – granskih kolek-tivnih ugovora.


Višegodišnji napori reprezentativnih sindikata (Saveza samostalnih sin-dikata Srbije i Ujedinjenih granskih sindikata “Nezavisnost“) i Unije poslo-davaca Srbije, da dođe do zaključivanja novog Opšteg kolektivnog ugovora(OKU), rezultirali su potpisivanjem Opšteg kolektivnog ugovora, 29. aprila2008. godine, koji je objavljen 9. maja 2008. godine („Službeni glasnik RS“,br. 50/08, a isti je stupio na snagu 17. maja 2008. godine).

Nakon potpisivanja Opšteg kolektivnog ugovora, sledili su brojni pro-blemi u njegovoj primeni, o čemu, pored ostalog, svedoče i činjenice da su:zaključena dva aneksa Opšteg kolektivnog ugovora, donete dve odluke o pri-meni Opšteg kolektivnog ugovora na sve poslodavce u Republici Srbiji, za-ključen Sporazum o daljem razvoju socijalnog dijaloga, da je jedanput otka-zivan Opšti kolektivni ugovor od strane Unije poslodavaca Srbije i dr. Posledve godine od njegovog donošenja, Opšti kolektivni ugovor, sa svim svojimodredbma još nije zaživeo.


1. KOLEKTIVNO PREGOVARANJE

1.1. Pojam kolektivnog ugovora

Kolektivni ugovor je najvažniji autonomni izvor prava industrijskih odnosa.Reč je opštem pravnom aktu specifične pravne prirode koji se zaključuje u pi-smenoj formi između poslodavaca ili reprezentativnih udruženja poslodavaca,na jednoj strani, i reprezentativnih sindikata ili udruženih reprezentativnih sin-dikata, na drugoj strani, a kojim se, u skladu sa zakonom i drugim propisima,uređuju prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, postupak izmena i do-puna kolektivnog ugovora, međusobni odnosi učesnika kolektivnog ugovora idruga pitanja od značaja za zaposlene i poslodavce.

U vezi sa pitanjem pravne prirode kolektivnog ugovora postoje tri različitapristupa, odnosno tri teorije: a) ugovorna teorija, b) normativna teorija i v) me-šovita teorija.

U teoriji industrijskih odnosa zemalja u kojima dominira ugovorna teorija(Nemačka, Italija, Švajcarska i druge zemlje) dominira stanovište da je kolektiv-ni ugovor u svojoj biti ugovor građanskog prava, odnosno izraz autonomije vo-lje učesnika u njegovom zaključivanju. U zemljama u kojima je zastupljena nor-mativna teorija (npr. u Francuskoj i Belgiji), prevladava stav po kojem kolektiv-ni ugovor treba smatrati institutom radnog prava, a ne institutom građanskogprava, tj. obligacionog prava. Normativna teorija kolektivne ugovore tretira kaopravne propise koji se odnose na članove određene grupe, a to znači da se od-nosi i na one koji u trenutku njihovog zaključivanja nisu bili njeni članovi. Pomešovitoj teoriji kolektivni ugovor sadrži elemente i ugovorne (obligacionoprav-ne odredbe kolektivnog ugovora) i normativne prirode (normativne odredbe ko-lektivnog ugovora).

Niz teorija, iz oblasti industrijskih odnosa, ekonomije, političkih nauka, isto-rije i sociologije (kao i pisanja aktivista, radnika i radnih organizacija), pokuša-va da definiše i objasni kolektivno pregovaranje.

15

Jedna od teorija sugeriše da je kolektivno pregovaranje ljudsko pravo, i datime zaslužuje pravnu zaštitu. Član 23. Univerzalne deklaracije o ljudskimpravima prepoznaje mogućnost organizovanja sindikata kao temeljno ljudskopravo.1 Tačkom 2 (a) Deklaracije o osnovnim principima i pravima na rad Me-đunarodne organizacije rada definiše se "sloboda udruživanja i delotvornopriznavanje prava na kolektivno pregovaranje" kao osnovno pravo radnika.2

1.2. Obligacioni i normativni deo kolektivnog ugovora

Kolektivni ugovor, kao najvažniji autonomni izvor radnog prava, sastoji seod obligacionog (uređenje međusobnih odnosa stranaka) i od normativnog(uređenje uslova pod kojima će radnik raditi kod poslodavca) dela.

Obligacioni deo kolektivnog ugovora najčešće sadrži klauzule o socijalnommiru, metodima mirnog rešavanja radnih sporova, participaciji i obavezi delova-nja na svoje članstvo, a reč je o sledećim klauzulama: 1) klauzule sindikalne si-gurnosti (a) klauzula isključivog predstavljanja zaposlenog – “Sole bargaining”;b) “ Agency shop” klauzula; v) “Closed shop” klauzula; g) “Union shop” klau-zula; i d) klauzula automatske uplate članarine – “Check – off ”); 2) klauzula sin-dikalnog mira; 3) obavezu delovanja stranaka na svoje članove da poštuju ugo-vor; 4) klauzule o mirnim metodama rešavanja kolektivnih radnih sporova i 5)klauzule o participaciji (učešće zaposlenih u odlučivanju u preduzeću).

Normativni deo kolektivnog ugovora sadrži odredbe o: pravima, obaveza-ma i odgovornostima zaposlenih i poslodavaca, zaradama i drugim primanjimaradnika, radnom vremenu, godišnjem odmoru, sigurnosti zaposlenja, disciplin-skoj odgovornosti radnika i dr.

Istorija kolektivnog pregovaranja duga je dva veka. Opšti i posebni kolek-tivni ugovori, dobrim delom, nastali su kao rezultat inicijative poslodavaca.

Osnovni razlozi koji su naveli poslodavce da radnicima i njihovim sindika-tima ponude zaključivanje kolektivnih ugovora su: a) ujednačavanje uslova radau određenoj grani, b) sprečavanje nelojalne konkurencije među poslodavcima,odnosno sprečavanje nelojalne konkurencije bazirane na nepovoljnim uslovimarada (najčešće na nižim iznosima zarada) i c) stvaranje velikih troškova zbogstalnih prekida rada usled čestih štrajkova.


1 Generalna skupština Ujedinjenih nacija, Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima, Pa-riz, 1948. (ponovo potvrđena 29. avgusta 2007. godine)

2 Međunarodna organizacija rada, Deklaracije o osnovnim principima i pravima na rad,Ženeva, 1998.

Na početku nastanka kolektivnih ugovora nadomeštavalo se nepostojanjeradničkog zakonodavstva. Međutim, danas iako postoji radničko i socijalno za-konodavstvo, kolektivni ugovori nisu izgubili na svom značaju, pošto oni imajuosnovni cilj da kvalitativno i kvantitativno poboljšaju uslove rada u odnosu nazakon.

Sam pojam „kolektivno pregovaranje“, krajem 19. veka, prvi su uveli isto-ričari sindikalnog pokreta Sidney i Beatrice Webb. Prve radove o kolektivnompregovaranju sastavili su Dunlop (1944) i Leontief (1946).3

Prvi kolektivni ugovor zaključen je u Austriji 1896. godine, između sindika-ta grafičkih radnika i poslodavaca. Kolektivno pregovaranje sve više se afirmi-še po okončanju Prvog svetskog rata, tako da do prvog zakonskog uređivanja si-stema kolektivnog pregovaranja dolazi u Nemačkoj 1918. godine, Austriji iFrancuskoj 1919. godine, Holandiji 1927. godine i Švedskoj 1928. godine.

Postoji veći broj tipova pregovaranja u razvijenim zemljama, kao što su cen-tralizovani tip pregovaranja, decentralizovan tip pregovaranja, pregovara-nje na nivou preduzeća, fragmentarno pregovaranje i dr.

Kod centralizovanog tipa pregovaranja, pregovaranje se vrši, i sporazumi sepostižu, između malog broja nacionalnih sindikata (između kojih postoji nizakstepen međusobne konkurencije) i udruženja poslodavaca (koji su po pravilu do-bro organizovani). Centralizovano pregovaranje zastupljeno je u Austriji, Ne-mačkoj, Norveškoj, Švajcarskoj i drugim zemljama,

Kod decentralizovanog tipa pregovaranja, poznatog još pod nazivom „jobcontrol”, koji je prisutan u Americi i Kanadi, postoji velika konkurencija izme-đu decentralizovanog sindikalnog i nesindikalnog sektora koji vrši pregovore saorganizacijama poslodavaca, a koji ne nastupaju koordinirano. U takvim uslovi-ma teško je održati visinu nadnica na nivou za koji se odlučilo nacionalno sindi-kalno rukovodstvo. U SAD na primer, 1956. godine zajednički kolektivni ugo-vor metalaca primenjivalo je dvanaest najvećih čeličana, 1983. godine samo šest,a 1986. godine sva preduzeća su samostalno pregovarala.

U Japanu, Americi, Kanadi i Australiji osnovni oblik pregovaranja je na ni-vou preduzeća. Osnovu kolektivnog pregovaranja čine pojedinačni kolektivniugovori, tj. kolektivni ugovori kod poslodavca (kako ih mi nazivamo). Visinanadnica više je rezultat odnosa ponude i tražnje nego dogovora koji se postiže.Nadnice se ugovaraju fleksibilno, što znači da se one automatski prilagođavaju


3 Richard T. Froyen, Macroeconomics, Theories and Policies, Macmillan, New York, 1990.

okolnostima na tržištu rada bez ponavljanja procedure kolektivnog pregovara-nja.

Kod tzv. fragmentarnog tipa pregovaranja, koji je karakterističan za Engle-sku, Francusku, Italiju i Belgiju, ne postoji zajednički front nastupa sindikata, atakođe i poslodavci su slabo organizovani, što za posledicu ima česte konfliktnesituacija koje se najčešće završavaju štrajkovima, što iziskuje intervenciju drža-ve, najčešće o pitanjima koja se tiču visine nadnica.

U zapadno evropskim zemljama kolektivno ugovaranje zasniva se na siste-mu granskih kolektivnih ugovora.

Zemlje koje su završile tranziciju svojih društveno-ekonomskih sistema,preuzele su pravni model kolektivnog pregovaranja iz razvijenih tržišnih privre-da, dakle kod njih kolektivne ugovore zaključuju predstavnici sindikata i pred-stavnici poslodavaca, dok država ima korektivnu ulogu. U određenim slučajevi-ma, potpisnici kolektivnih ugovora su i reprezentativni sindikati, vlada i privred-na komora. U ovim zemljama česti su tripartitni sporazumi između sindikata,poslodavaca i države radi stvaranja odgovarajuće socijalne kohezije. Tripartitnisporazumi, odnosno tripartitni komiteti koji su na osnovu njih formirani, imalisu značajnu ulogu u procesu tranzicije. Kao primere zemalja sa tripartitnim spo-razumima možemo pomenuti Mađarsku, Češku i Poljsku.

Kada je o reč o mestu i ulozi države u sistemu kolektivnog pregovaranja,možemo reći da je njena uloga trojaka: prvo, država se javlja kao zakonodavac,drugo, država se najčešće javlja kao najveći poslodavac i treće, država vrlo če-sto pokušava da pospeši kolektivno pregovaranje.

Za sisteme kolektivnog pregovaranja u razvijenim tržišnim privredamauglavnom je karakteristično da se oni zasnivaju više na međusobnom poverenjuučesnika kolektivnog pregovaranja, nego na snazi samih zakona koji regulišuovu oblast.

U Velikoj Britaniji kolektivno pregovaranje dugi niz godina bilo je domi-nantan način regulisanja radnih odnosa i uslova zapošljavanja, u skladu sa Kon-vencijom MOR br. 84. Međutim, značaj kolektivnog pregovaranja u Velikoj Bri-taniji je drastično opao početkom 1980. godina, posebno u javnom sektoru, zbogosnivanja Kancelarije za upravljanje kadrovima. U Velikoj Britaniji više ne po-stoji statutarni osnov za kolektivno pregovaranje, uprkos njegovom značaju, alisindikati nastoje da poprave ovu situaciju, preduzimajući aktivnosti u pravcu ši-renja kolektivnog pregovaranja.

Iako je fraza „kolektivno pregovaranje“ uvedena 1890. godine, u Sjedinje-nim Američkim Državama u to vreme je već uveliko postojao oblik „kolektiv-nog kompromisa“ između organizacija radnika i njihovih poslodavaca. Npr. gra-


fička delatnost, trgovina metalom, poslovna gradnja, rudarstvo, železnica, pozna-vali su „arbitražu“, „mirenje“, „dogovaranje“, „trgovinske sporazume“, „zako-nodavstvo“, koji su regulisali odnose između organizovanih radnika i njihovihposlodavaca.

Nacionalni akt o radnim odnosima iz 1935. godine, pokriva većinu kolek-tivnih ugovora u privatnom sektoru Sjedinjenih Američkih Država. Na osnovuovog Akta protivzakonito je da poslodavci vrše diskriminaciju, uhode, uznemi-ravaju ili odpuštaju radnika zbog članstva u sindikatu ili da podnose pritužbezbog njihovog učešća u organizovanju kampanja ili drugih aktivnosti, kao i daodbiju da učestvuju u kolektivnom pregovaranju sa sindikatom koji predstavljasvoje zaposlene.

U preduzećima gde su radnici izglasali svoje sindikalne predstavnike, istipregovaraju ugovor o radu sa upravom, u pogledu plata, radnih sati, naknada idrugih uslova rada, kao i u pogledu uslova zapošljavanja, te zaštite u slučaju pre-stanka radnog odnosa bez opravednih razoga. Jednom kada se postigne dogovorizmeđu radničkih predstavnika i uprave, ugovor se stavlja na glasanje. Ako seodobri, ugovor obično stupa na snagu za određen period, nekoliko godina, a ka-da taj period istekne, ponovo se pregovara između zaposlenih i menadžmenta.

Američka federacija rada, formirana 1886. godine, obezbedila je pregova-račku moć za različite grupe radnika. Kongres SAD doneo je Željeznički radniakt 1926. godine, kojim se od poslodavaca zahtevalo da omoguće kolektivnopregovaranje sa sindikatima u ovoj privrednoj grani, budući da su železničkepruge, s jedne strane bile od vitalnog značaja za SAD, a sa druge strane popri-šte nekih od najdramatičnijih štrajkačkih bitaka.

Pomenućemo još neke značajnije datume u domenu kolektivnog pregovara-nja u SAD. Vrhovni sud, u slučaju Teksas & N.O.R. Co. v. Brotherhood of Rail-way Clerks, 1930. godine je podržao zabranu mešanja poslodavaca u odabir pre-govarača.4 Predsednik Kenedi je 1962. godine potpisao izvršni dokument o da-vanju javnog prava sindikalnim predstavnicima radnika da kolektivno pregova-raju sa državnim agencijama.

1.3. Kolektivno pregovaranje i Međunarodna organizacija rada

Kolektivno pregovaranje predmet je međunarodnih radnih standarda (kon-vencija i preporuka) MOR-a, od kojih posebno ističemo:


4 Illinois Labor History Society. A Curriculum of United States Labor History for Teachers.(Online at the Illinois Labor History Society. Retrieved on 29 August 2007)

1) Konvenciju broj 87. o sindikalnim slobodama i zaštiti sindikalnih prava(iz 1948. godine),

2) Konvenciju broj 98. o pravima radnika na organizovanje i kolektivnopregovaranje (1949.) i

3) Konvenciju broj 154. i Preporuke broj 163., vezane za kolektivno prego-varanje (1981.) i Preporuke broj 91.

Međunarodna organizacija rada svojom Konvencijom broj 154 o kolektiv-nom pregovaranju iz 1981. godine, u članu 2. kolektivno pregovaranje defi-niše kao:

„svako pregovaranje između poslodavca, grupe poslodavaca, jedne iliviše organizacija poslodavaca s jedne strane, i jedne ili više radničkih orga-nizacija sa druge strane, radi:

a) utvrđivanja radnih uslova i uslova zapošljavanja;b) uređivanja odnosa između poslodavaca i radnika; i / ilic) utvrđivanja odnosa između poslodavaca i njihovih organizacija i jed-

ne ili više radničkih organizacija“.Kolektivnim ugovorom, prema Preporuci Međunarodne organizacije rada

broj 91. podrazumeva se: “svaki pisani sporazum koji se odnosi na uslove ra-da i zaposlenja zaključen između, s jedne strane, poslodavca, grupe poslo-davaca ili jedne ili više organizacije poslodavaca, i, s druge strane, jedne iliviše reprezentativnih organizacija radnika, ili, u odsustvu takvih organiza-cija predstavnika zainteresovanih radnika, pravovoljno izabranih i opuno-moćenih od strane ovih poslednjih, saobrazno nacionanim propisima”.

Shvatanje o slobodnom karakteru kolektivnog ugovaranja proističe iz Kon-vencije Međunarodne organizacije rada br. 87, kojom je utvrđeno da organiza-cije rada i poslodavaca imaju pravo da organizuju svoje aktivnosti i formulišusvoje programe dobrovoljnim pregovorima. Organi vlasti obavezuju se da se uz-drže od bilo kakvih uticaja kojima bi ograničili pravo na slobodno pregovaranje.

Konvencija broj 87 u svom 3. članu ističe da:“1. Radničke i poslodavačke organizacije imaju pravo na donošenje svojih

statuta i administrativnih pravila, slobodnih izbora svojih predstavnika, organi-zovanje svoga upravljanja i delatnosti i formulisanje svoga akcionog programa.

2. Javne vlasti moraju se uzdržavati svake intervencije takve prirode koja biimala za cilj ograničenje ovoga prava ili ometanje zakonskog izvršenja. “

Konvencija broj 98. o pravima radnika na organizovanje i kolektivno prego-voranje, koja je usvojena 1. jula 1949. godine, predviđa zaštitu protiv akata an-tisindikalne diskriminacije u pogledu zaposlenosti (uslovljavanje prijema radni-ka u radni odnos neučlanjivanjem u sindikat) i zaštitu diskriminacije zbog uče-šća u sindikalnim aktivnostima.


Konvencija broj 98. u svom 4. članu ističe da: “Odgovarajuće mere premanacionalnim uslovima treba da budu preduzete ako je potrebno da se podstaknei unapredi razvoj i širenje procedura dobrovoljnih pregovora putem kolektivnihugovora između poslodavaca i organizacija poslodavaca, s jedne strane i orga-nizacija radnika s druge strane, kako bi se ovim putem odredili radni uslovi.”

Konvencija broj 154. predviđa mere usmerene u pravcu unapređivanja ko-lektivnog pregovaranja, i to:

- kolektivno pregovaranje treba da omogući da svi poslodavci i grupe rad-nika budu pokriveni dejstvom kolektivnog ugovora;

- kolektivno pregovaranje treba da bude progresivno prošireno na sva pi-tanja obligacionog i normativnog dela kolektivnog ugovora;

- treba predvideti pravila postupka pregovaranja, sporazumom izmeđuudruženja poslodavaca i sindikata radnika;

- kolektivno ugovaranje ne sme da bude usporeno zbog odsustva pravilakoja uređuju sam postupak ugovaranja;

- odbori i postupak rešavanja radnih sporova treba da budu tako koncipi-rani da doprinesu unapređivanju pregovaranja.

Od konvencija i preporuka MOR-a koje su od posebnog značaja za kolek-tivno pregovaranje, pored pomenutih, ističemo sledeće:

- Konvencija br. 5 o minimumu godina za prijem dece u industrijska pred-uzeća (1919.);

- Konvencija br. 14 o nedeljnom odmoru – industrija (1921.);- Konvencija br. 87 o sindikalnim slobodama i zaštiti sindikalnih prava

(1984.);- Konvencija br. 89 o noćnom radu žena u industrijskim preduzećima (re-

vidirana), (1948.);- Konvencija br. 90 o noćnom radu dece u industriji (revidirana), (1948.);- Preporuka br. 81 koja se odnosi na kolektivne ugovore (1947.);- Preporuka br. 82 koja se odnosi na dobrovoljno pomirenje i arbitražu

(1947.);- Preporuka br. 91 o kolektivnim ugovorima (1951.);- Konvencija br. 99 koja se odnosi na metode određivanja minimalnih nad-

nica u poljoprivredi (1951.);- Preporuka br. 99 o stručnom osposobljavanju i preosposobljavanju inva-

lida (1955.);- Konvencija br. 100 o jednakosti nagrađivanja muške i ženske radne sna-

ge (1951.);- Konvencija br. 102 o minimalnoj normi socijalnog obezbeđenja (1952.);


- Konvencija br. 106 o nedeljnom odmoru (trgovina i biroi), (1957.);- Konvencija br. 111 koja se odnosi na diskriminaciju (zapošljavanje i za-

nimanje), (1958.);- Konvencija br. 117 o osnovnim ciljevima i normama socijalne politike

(1962.);- Konvencija br. 122 o politici zapošljavanja (1964.);- Konvencija br. 123 o minimalnim godinama života za zapošljavanje na

podzemnim radovima u rudnicima (1965.);- Preporuka br. 129 o komuniciranju između rukovodstva i radnika unutar

preduzeća (1967.);- Konvencija br. 132 o plaćenom godišnjem odmoru (revidirana), (1970.);- Konvencija br. 135 o radničkim predstavnicima (1971.);- Konvencija br. 138 o minimalnim godinama za zapošljavanje (1973.);- Konvencija br. 158 o prestanku radnog odnosa na inicijativu poslodavca

(1982.);- Preporuka br. 166 o prestanku radnog odnosa na inicijativu poslodavca

(1982.).Konsultovanje na tripartitnoj osnovi (predstavnika vlade, poslodavaca i rad-

nika), predpostavka je za preduzimanje mera od strane vlade radi podsticanjakolektivnog pregovaranja.5

1.4. Revidirana evropska socijalna povelja i kolektivno pregovaranje

Evropska socijalna povelja6 usvojena je 1961. godine u Torinu, a stupila jena snagu 1965. godine, pošto je izvršeno pet ratifikacija, što je ovom Poveljompredviđen uslov za njeno stupanje na snagu. Ona ustanovljava prava i slobode,te uspostavlja mehanizme kojima se garantuje njihovo poštovanje od strane dr-žava – ugovornih strana.

Evropska socijalna povelja (revidirana),7 odnosno Revidirana evrop-ska socijalna povelja ili Izmenjena evropska socijalna povelja (u daljem tek-stu: Povelja), usvojena je 1996. godine, stupila je na snagu 1999. godine, po-


5 Prilog br 1: Konvencije i preporuke Međunarodne organizacije rada – Konvencije broj 98i 154 i Preporuka broj 91

6 engl. The European Social Charter7 engl. The European Social Charter (revised)

sle izvršene tri ratifikacije, što je ovom Poveljom predviđen uslov za njenostupanje na snagu. 8

Povelja predstavlja dopunu Evropske konvencije o ljudskim pravima(Konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda)9 i popularno sesmatra svojevrsnim “Socijalnim ustavom” Saveta Evrope.10

Prava zajamčena Poveljom tiču se pojedinaca u njihovom svakodnev-nom životu i radu.

Potpisivanjem Povelje članice Saveta Evrope, kako stoji u njenoj Pream-buli, složile su se da svom stanovništvu obezbede socijalna prava, kako bipoboljšali životni standard i socijalno blagostanje.

Zakon o potvrđivanju Revidirane evropske socijalne povelje, Narodnaskupština Republike Srbije donela je 29. maja 2009. godine.11

Osnovna prava koja se garantuju Poveljom su:1) PRAVO NA RAD (The right to work);2) Pravo na pravične uslove rada (The right to just conditions of work);3) Pravo na bezbedne i zdrave radne uslove (The right to safe and he-

althy working conditions);4) Pravo na poštenu naknadu (The right to a fair remuneration);5) PRAVO NA ORGANIZOVANJE (The right to organise);6) PRAVO NA KOLEKTIVNO PREGOVARANJE (The right to bar-

gain collectively);7) PRAVO DECE I OMLADINE NA ZAŠTITU (The right of children

and young persons to protection);8) Pravo zaposlenih žena na zaštitu materinstva (The right of employed

women to protection of maternity);9) Pravo na profesionalnu orijentaciju (The right to vocational guidan-

ce);10) Pravo na profesionalnu obuku (The right to vocational training);11) Pravo na zaštitu zdravlja (The right to protection of health);12) PRAVO NA SOCIJALNU SIGURNOST (The right to social secu-

rity);


8 Deo VI, član K-29 engl. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (Euro-

pean Convention on Human Rights)10 Branko A.Lubarda: Evropsko radno pravo, CID Podgorica, 2004., str. 4211Zakon o potvrđivanju Revidirane evropske socijalne povelje, ,, Službeni glasnik RS” broj

42/ 09.

13) PRAVO NA SOCIJALNU I MEDICINSKU POMOĆ (The right tosocial and medical assistance);

14) Pravo na beneficije iz službe socijalnog staranja (The right to bene-fit from social welfare services);

15) Pravo hendikepiranih lica na nezavisnost, socijalnu integraciju i uče-šće u životu zajednice (The right of persons with disabilities to independen-ce, social integration and participation in the life of the community);

16) PRAVO PORODICE NA SOCIJALNU, PRAVNU I EKONOM-SKU ZAŠTITU (The right of the family to social, legal and economic pro-tection);

17) Pravo dece i omladine na socijalnu, zakonsku i ekonomsku zaštitu(The right of children and young persons to social, legal and economic pro-tection);

18) Pravo na unosan posao na teritoriji druge strane ugovornice (Theright to engage in a gainful occupation in the territory of other Parties);

19) PRAVO RADNIKA MIGRANATA I NJIHOVIH PORODICA NAZAŠTITU I POMOĆ (The right of migrant workers and their families toprotection and assistance);

20) PRAVO NA JEDNAKE MOGUĆNOSTI I JEDNAK TRETMAN UPITANJIMA ZAPOŠLJAVANjA I RADA BEZ DISKRIMINACIJE U OD-NOSU NA POL (The right to equal opportunities and equal treatment inmatters of employment and occupation without discrimination on the gro-unds of sex);

21) Pravo na informisanje i konsultovanje (The right to information andconsultation);

22) Pravo učešća u odlučivanju o radnim uslovima i radnoj sredini i nji-hovom poboljšavanju (The right to take part in the determination and impro-vement of the working conditions and working environment);

23) Pravo starijih lica na društvenu zaštitu (The right of elderly personsto social protection);

24) Pravo na zaštitu u slučajevima okončanja zaposlenja (The right toprotection in cases of termination of employment);

25) Pravo radnika na zaštitu njihovih potraživanja u slučaju nesolvent-nosti poslodavca (The right of workers to the protection of their claims in theevent of the insolvency of their employer);

26) Pravo na dostojanstvo na poslu (The right to dignity at work);


27) Pravo radnika koji imaju odgovornost prema članovima svoje poro-dice na podjednake mogućnosti i jednak tretman (The right of workers withfamily responsibilities to equal opportunities and equal treatment);

28) Pravo radničkih predstavnka na zaštitu u preduzeću i na dodeljiva-nje adekvatnih pogodnosti (The right of workers’ representatives to prote-stion in the undertaking and facilities to be accorded to them);

29) Pravo na informisanje i konsultacije u slučajevima kolektivnog ot-puštanja (The right to information and consultation in collective redundancyprocedures);

30) Pravo radnika na zaštitu od siromaštva ili isključenja iz društva (Theright to protection against poverty and social exclusion);

31) Pravo na stan (The right to housing).U skladu sa Delom III Povelje, zemlja koja ratifikuje Povelju u obavezi

je da ratifikuje:1) najmanje šest od sledećih devet članova Dela II Povelje, a to su čla-

novi: 1, 5, 6, 7, 12, 13, 16, 19 i 20 (ove članove smo boldovali);2) još jedan broj članova ili numerisanih stavova Dela II Povelje, koje

može sama da odabere, pod uslovom da ukupni broj članova ili nu-merisanih stavova na koje se obaveže nije manji od šesnaest člano-va ili šezdeset i tri numerisana stava.

O odabranim članovima i stavovima, zemlja koja ratifikuje Povelju oba-veštava generalnog sekretara Saveta Evrope, u vreme deponovanja instu-menta ratifikacije, prihvatanja i saglasnosti.

Zemlja može u nekom kasnijem trenutku, u obaveštenju koje dostavljageneralnom sekretaru, izjaviti da se obavezuje na poštovanje i nekih drugihčlanova ili numerisanih stavova Dela II Povelje, koje još nije prihvatila, i tenaknadno preuzete obaveze smatraju se sastavnim delom ratifikacije, pri-hvatanja ili saglasnosti, te proizvode iste efekte prvog dana meseca od iste-ka mesec dana od datuma obaveštenja.

Jedno od prava sadržanih u Povelji, kao što smo videli, je pravo na ko-lektivno pregovaranje (engl: The right to bargain collectively). Ovo pravoglasi:

„U nameri da obezbede efektivno ostvarivanje prava na kolektivno pre-govaranje, strane ugovornice se obavezuju:

1. da unapređuju zajedničke konsultacije između radnika i zaposlenih;2. da unapređuju, kada je neophodno i prihvatljivo, mehanizam za do-

brovoljne pregovore između poslodavaca ili organizacija poslodavaca i orga-


nizacija radnika, sa ciljem da se regulišu uslovi i pogodnosti zapošljavanjaputem kolektivnih ugovora;

3. da unapređuju uspostavljanje i upotrebu odgovarajućih mehanizamaza pomirenje i dobrovoljnu arbitražu za rešavanje radnih sporova; i priznaju

4. pravo radnika i poslodavaca na kolektivnu akciju u slučaju sukoba inte-resa, uključujući pravo na štrajk, u skladu sa obavezama koje mogu da proistek-nu iz kolektivnih ugovora koje su prethodno zaključili.“12


12 With a view to ensuring the effective exercise of the right to bargain collectively, the Par-ties undertake:

1. to promote joint consultation between workers and employers;2. to promote, where necessary and appropriate, machinery for voluntary negotiation bet-

ween employers or employers’ organizations and workers’ organizations, with a viewto the regulation of terms and conditions of employment by means of collective agree-ments;

3. to promote the establishment and use of appropriate machinery for conciliation and vo-luntary arbitration for the settlement of labour disputes;

4. the right of workers and employers to collective action in cases of conflicts of interest,including the right to strike, subject to obligations that might arise out of collective agre-

2. RAZVOJ KOLEKTIVNOG PREGOVARANJA U SRBIJI

2.1. Period između dva svetska rata

U Republici Srbiji kolektivno pregovaranje kao mogućnost bilo je pred-viđeno donošenjem Zakona o zaštiti radnika Kraljevine Jugoslavije,1922. godine. Kolektivno pregovaranje postaje obavezno donošenjem Za-kona o radnjama 1931. godine.

2.2. Period od završetka Drugog svetskog rata do kraja osamdesetih godina prošlog veka

Posle Drugog svetskog rata kolektivno pregovaranje u Republici Srbijibilo je više nego simboličnog karaktera i takvo stanje je potrajalo sve dokraja osamdesetih i početka devedesetih godina dvadesetog veka. Kolektiv-nim pregovaranjem u ovom periodu bili su obuhvaćeni samo zaposleni u pri-vatnom sektoru, a njih je prema nekim procenama bilo oko 3 % u odnosu naukupan broj zaposlenih. Kada je reč o odnosima između zaposlenih i poslo-davaca u društvenom sektoru oni su uređivani zakonom i samoupravnim op-štim aktima.

2.3. Period od devedesetih godina prošlog veka do danas

Kolektivno pregovaranje u Srbiji počinje da se razvija krajem osamde-setih godina prošlog veka, donošenjem Zakona o osnovnim pravima iz rad-nog odnosa, koji priznaje stvarno postojanje kolektivnih ugovora.

U skladu sa Ustavom Republike Srbije iz 1990. godine i Ustavom Repu-blike Srbije iz 2006. godine, kolektivno pregovaranje je ustavna kategorija.

27

U Ustavu Republike Srbije iz 1990. godine („Službeni glasnik RS“, br. 1/90)kolektivni ugovor se pominje u tri člana, i to u čl. 35; 38 i 58.

Pomenuta tri člana Ustava glase:

Član 35.

„Svako ima pravo na rad.Jamči se sloboda rada, slobodan izbor zanimanja i zaposlenja i učešće u

upravljanju. Svakome je, pod jednakim uslovima, dostupno radno mesto i funk-cija.

Zaposlenima može prestati radni odnos protiv njihove volje, pod uslovima ina način utvrđen zakonom i kolektivnim ugovorom.

Zabranjen je prinudni rad.“

Član 38.

„Zaposleni imaju pravo na ograničeno radno vreme, na dnevni i nedeljniodmor i na plaćeni godišnji odmor i odsustvo, u skladu sa zakonom, odnosno ko-lektivnim ugovorom.

Zaposleni imaju pravo na zaštitu na radu, u skladu sa zakonom.Omladina, žene i invalidi imaju posebnu zaštitu na radu, u skladu sa zako-

nom.“

Član 58.

„Svojina i rad su osnove upravljanja i učešća u odlučivanja.Zaposleni upravljaju u društvenom preduzeću i učestvuju u upravljanju u

drugim vrstama preduzeća i drugim organizacijama u kojima rade, odnosno ukoje ulažu sredstva, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.“

U važećem Ustavu Republike Srbije iz 2006. godine („Službeni glasnikRS“, br. 83/06 i 98/06), kolektivni ugovor se pominje samo u jednome članu, čla-nu 61., koji govori o pravu na štrajk. Naime, ovaj član glasi:

Član 61.

„Zaposleni imaju pravo na štrajk, u skladu sa zakonom i kolektvinim ugo-vorom.

Pravo na štrajk može biti ograničeno samo zakonom, shodno prirodi ili vr-sti delatnosti.“


Za razvoj kolektivnog pregovaranja u ovom periodu značajni su sledeći za-koni:

1) Zakon o osnovnim pravima iz radnog odnosa („Sl. list SFRJ“, br. 60/89,42/90 i 42/92);

2) Zakon o kolektivnim ugovorima („Sl. glasnik RS“, br. 60/90);3) Zakon o radnim odnosima („Sl. glasnik RS“, br. 45/91, 18/92, 22/93,

53/93, 67/93, 34/94, 48/94, 49/95, 53/95, 24/96, 26/96 i 39/96);4) Zakon o radnim odnosima („Sl. glasnik RS“, br. 55/96, 28/01);5) Zakon o radu („Sl. glasnik RS“, br. 70/01, 73/01);6) Zakon o radu („Sl. glasnik RS“, br. 24/05, 61/05).U periodu od 1990. do 2008. godine potpisani su sledeći opšti kolektivni

ugovori:1) Opšti kolektivni ugovor („Sl. glasnik RS“, br. 18/90, 10/92, 31/93, 34/94,

65/94, 14/95, 29/95, 20/96);2) Opšti kolektivni ugovor („Sl. glasnik RS“, br. 22/97, 21/98 i 31/01);3) Opšti kolektivni ugovor („Sl. glasnik RS“, br. 50/08, 104/08 i ../09).


3. ODREDBE ZAKONA O RADU O KOLEKTIVNOM UGOVARANJU

3.1. Zakon o osnovnim pravima iz radnog odnosa iz 1989. godine

Savezni Zakon o osnovnim pravima iz radnog odnosa usvojen je u septem-bru 1989. godine.13

Pitanju kolektivnog pregovaranja posvećena je Glava VI Zakona “Kolektiv-ni ugovor” (čl. 85-88.).

Pomenuti članovi glase:

„Član 85.

Kolektivnim ugovorom uređuju se, u skladu sa zakonom i drugim propisi-ma, prava i obaveze radnika zaposlenih u organizacijama i kod poslodavaca, kaoi prava i obaveze tih organizacija i poslodavaca.

Na nivou federacije sindikat i privredna komora utvrđuju zajedničkeosnove za zaključivanje kolektivnih ugovora.14

Kolektivni ugovor može se zaključiti kao opšti na nivou republike, a na ni-vou autonomne pokrajine – u skladu sa Ustavom SR Srbije, kao i granski na ni-vou federacije, republike i autonomne pokrajine.

Kolektivni ugovor može se zaključiti i na nivou organizacije.Opšti i granski kolektivni ugovor za organizacije i poslodavce iz oblasti

privrednih delatnosti zaključuju nadležni organ sindikata i nadležni organ pri-vredne komore, a za organizacije iz oblasti društvenih delatnosti, javna pred-

31

13 „Službeni list SFRJ“, br. 60/89, 42/90 i 42/9214 Podvukli autori

uzeća i državne organe nadležni organ sindikata i nadležni organ društveno-političke zajednice.

Opšti kolektivni ugovor može se zaključiti i kao zajednički za organizacijei poslodavce iz oblasti privrednih delatnosti, organizacije društvenih delatnosti,javna preduzeća i državne organe, a zaključuju ga nadležni organ sindikata, nad-ležni organ privredne komore i nadležni organ društveno političke zajednice.

Kolektivni ugovor na nivou organizacije zaključuju sindikat i upravni odbor,odnosno drugi odgovarajući organ utvrđen zakonom odnosno poslodavac.

Član 86.

Kolektivni ugovor sadrži odredbe o načinu i obimu ostvarivanja prava utvr-đenih zakonom i drugih prava koja su od interesa za radnike, organizaciju i po-slodavca, kao i o načinu i postupku rešavanja međusobnih sporova.

Ako su kolektivnim ugovorom zaključenim na nivou organizacije uređenaprava i obaveze radnika za koje je zakonom propisan da se uređuju opštim ak-tom, smatra se da je organizacija ta prava i obaveze uredila na odgovarajući na-čin.

Kolektivni ugovor ne može da sadrži odredbe kojima se radnicima daju ma-nja prava i utvrđuju nepovoljniji uslovi rada od prava i uslova koji su utvrđenizakonom, a ako takve odredbe sadrži, umesto njih primenjuju se odgovarajućeodredbe zakona.

Član 87.

Kolektivni ugovor zaključuje se u pismenoj formi na određano ili na neo-dređeno vreme.

Kolektivnim ugovorom utvrđuju se način, postupak i slučajevi kad se možetražiti izmena kao i uslovi, rokovi i način otkazivanja kolektivnog ugovora.

Kolektivni ugovor registruje se kod nadležnog organa društveno-političkezajednice i objavljuje u službenom glasilu.

Član 88.

U skladu sa odredbama kolektivnog ugovora i zakona, zaključuje se ugovoro zapošljavanju između radnika i poslodavaca.

Poslodavac je dužan da sa radnikom zaključi pismeni ugovor o zapošljava-nju pre stupanja radnika na rad.“


Kao što vidimo iz citiranih odredbi zakona, kolektivni ugovor može se za-ključiti kao:

1) opšti na nivou republike;2) granski na nivou federacije, republike i autonomne pokrajine;3) na nivou organizacije;4) opšti i granski kolektivni ugovor za organizacije i poslodavce iz oblasti

privrednih delatnosti;5) opšti i granski kolektivni ugovor za organizacije iz oblasti društvenih de-

latnosti, javna preduzeća i državne organe;6) zajednički opšti kolektivni ugovor za organizacije i poslodavce iz oblasti

privrednih delatnosti, organizacije društvenih delatnosti, javna preduzećai državne organe.

Kolektivni ugovor, zavisno od vrste, zaključuju: a) nadležni organ sindika-ta, b) nadležni organ privredne komore, c) nadležni organ društveno-političkezajednice, d) upravni odbor, odnosno drugi odgovarajući organ utvrđen zako-nom odnosno poslodavac.

3.2. Zakon o radnim odnosima iz 1991. godine

Zakon o radnim odnosima iz 1991. godine,15 imajući u vidu da je 1990. go-dine donet Zakon o kolektivnim ugovorima,16 ne sadrži poglavlje koje je posve-ćeno kolektivnom pregovaranju. Međutim, ovaj zakon u većem broju svojih čla-nova poziva se na institut kolektivnog pregovaranja. Tako na primer navodi se:da se radni odnos uređuje zakonom i kolektivnim ugovorom u skladu sa zako-nom (član 2.); da o pojedinim pravima, obavezama i odgovornosti radnika upreduzeću odlučuje direktor ili drugi njemu odgovarajući poslovodni organ, pri-vatni poslodavac ili drugi organ određen zakonom, statutom, odnosno kolektiv-nim ugovorom (član 3.); da radnici imaju pravo da organizuju sindikat koji štitiprava i interese radnika utvrđene zakonom i kolektivnim ugovorom (član 4.); dasindikalni predstavnik ne može biti pozvan na odgovornost niti biti doveden unepovoljan položaj ako vrši sindikalne aktivnosti koje se odnose na zaštitu pra-va i interesa radnika iz rada i po osnovu rada utvrđenih zakonom, odnosno ko-lektvinim ugovorom (član 4.), itd.


15 „Sl. glasnik RS“, br. 45/91, 18/92, 22/93, 53/93, 67/93, 34/94, 48/94, 49/95, 53/95,24/96, 26/96 i 39/96

16 „Sl. glasnik RS“, br. 6/90

3. 3. Zakon o radnim odnosima iz 1996. godine

U Zakonu o radnim odnosima iz 1996. godine (“Službeni glasnik RS”,br. 55/96 i 28/01), kolektivnom ugovaranju posvećeno je 11. poglavlje (čl.od 119 do 127.).17

Prema članu 120. ovog Zakona kolektivni ugovori su: opšti, posebni ipojedinačni.

“Opšti kolektivni ugovor zaključuje se za teritoriju Republike i odnosise na sve zaposlene i poslodavce.

Posebni kolektivni ugovori se zaključuju za grane, grupe, odnosnopodgrupe, za teritoriju Republike i primenjuju se na sve zaposlene i poslo-davce u grani, grupi, odnosno podgrupi.

Pojedinačni kolektivni ugovor zaključuje se kod poslodavca i prime-njuje se na sve zaposlene kod poslodavca.

Opšti i posebni kolektivni ugovori mogu se i neposredno primenjivati,ako je to njima predviđeno.

Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom zaposle-nom se ne mogu utvrditi manja prava ili nepovoljniji uslovi rada negošto je to utvrđeno u opštem, odnosno posebnom kolektivnom ugovoru.

Prava i obaveze iz rada i po osnovu rada lica koja samostalno obavljajuumetničku ili kulturnu delatnost (slobodni umetnici) utvrđuju se u skladu saposebnim kolektivnim ugovorom koji zaključuju sindikat slobodnih umetni-ka i nadležni organ Privredne komore Srbije. Ovaj kolektivni ugovor prime-njuje se na sve slobodne umetnike i poslodavce koji ih angažuju.”

Prema članu 123.:“Opšti kolektivni ugovor zaključuju nadležni organ saveza sindikata ko-

ji je većinski u Republici, nadležni organ Privredne komore Srbije i VladaRepublike Srbije.

Poseban kolektivni ugovor zaključuju:1) za poslodavca - ovlašćena organizacija sindikata i nadležni organ Pri-

vredne komore Srbije ili drugog odgovarajućeg udruženja poslodav-ca;

2) za javna preduzeća čiji je osnivač Republika - ovlašćena organizaci-ja sindikata i Vlada Republike Srbije, a za druga javna preduzeća -ovlašćena organizacija sindikata, osnivač i nadležni organ Privrednekomore Srbije;


17 Prilog broj 2

3) za javne službe u kojima se zarade finansiraju iz budžeta Republike -ovlašćena organizacija sindikata i Vlada Republike Srbije, a za dru-ge javne službe - ovlašćena organizacija sindikata i osnivač;

4) za organizacije obaveznog socijalnog osiguranja - ovlašćena organi-zacija sindikata, upravni odbori tih organizacija i Vlada RepublikeSrbije;

5) za državne organe i organizacije i organe i organizacije jedinica teri-torijalne autonomije i lokalne samouprave - ovlašćena organizacijasindikata i Vlada Republike Srbije;

6) za političke i sindikalne organizacije i udruženja građana i drugaudruženja - ovlašćena organizacija sindikata i predstavnici posloda-vaca;

7) za strana fizička i pravna lica (ambasade, diplomatsko-konzularnapredstavništva, predstavništva stranih firmi i dr.) - ovlašćena organi-zacija sindikata i predstavnici poslodavaca.

Pojedinačni kolektivni ugovor kod poslodavca zaključuju ovlašćena or-ganizacija sindikata i direktor, odnosno poslodavac.

Pojedinačni kolektivni ugovor u javnom preduzeću, odnosno drugoj jav-noj službi, čiji je osnivač Republika, zaključuju ovlašćena organizacija sin-dikata, direktor i Vlada Republike Srbije, a za druga javna preduzeća i jav-ne službe - ovlašćena organizacija sindikata, direktor i osnivač ili organ ko-ga on ovlasti.

Pojedinačni kolektivni ugovor iz stava 4 ovog člana u ustanovi koja ve-ći deo ukupnog prihoda ostvaruje na tržištu, zaključuju ovlašćena organiza-cija sindikata i direktor.”

3.4. Zakon o radu iz 2001. godine

U Zakonu o radu iz 2001. godine (“Sl. glasnik RS” br. 70/01 i 73/01),kolektivnim ugovorima posvećeno je poglavlje XIII (čl. 131 do 156).18

Zakonom o radu iz 2001. godine (“Sl. glasnik RS” br. 70/01 i 73/01),Vlada Republike Srbije i Privredna komora Srbije isključeni su iz procesakolektivnog pregovaranja, što se kasnije ispostavilo kao pogrešno. Konceptneoliberalne politike u oblasti radnog i socijalnog zakonodavstva, koji je za-počet 2001. godine, pokazao se nedelotvornim u praksi.


18 Prilog broj 3

3.5. Zakon o radu iz 2005. godine

Problematici kolektivnog ugovaranja u Zakonu o radu posvećeno je njego-vo 20. poglavlje (članovi od 240. do 267.).19 Ukratko ćemo razmotriti sadražajovih odredbi.

3.5.1. Predmet i oblik kolektivnog ugovora

Kolektivnim ugovorom, prema članu 240. Zakona “uređuju se prava, oba-veze i odgovornosti iz radnog odnosa, postupak izmena i dopuna kolektivnogugovora, međusobni odnosi učesnika kolektivnog ugovora i druga pitanja odznačaja za zaposlenog i poslodavca.”

3.5.2. Vrste kolektivnih ugovora

Prema čl. 241. – 243. Zakona o radu kolektivni ugovor može se zaključitikao:

1) opšti kolektivni ugovor za teritoriju Republike Srbije;2) poseban kolektivni ugovor

- za određenu granu, grupu, podgrupu ili delatnost, za teritoriju Repu-bliike Srbije

- za teritoriju jedinice teritorijalne autonomije ili lokalne samouprave;3) kolektivni ugovor kod poslodavca (raniji naziv “pojedinačni kolektivni

ugovor”).Odnos između zakona, opšteg kolektivnog ugovora, posebnog kolektivnog

ugovora, kolektivnog ugovora kod poslodavca i ugovora o radu je sledeći:1) opštim kolektivnim ugovorom, u odnosu na zakon mogu se utvrditi: ve-

ća prava, povoljniji uslovi rada i druga prava koja nisu zakonom utvrđena. U slu-čaju da opšti kolektivni ugovor sadrži niži nivo prava od zakona, neposredno seprimenjuje zakon.

2) posebnim kolektivnim ugovorom ne može se utvrditi manji obim prava inepovoljniji uslovi rada od prava utvrđenih opštim kolektivnim ugovorom. Uslučaju da poseban kolektivni ugovor sadrži niži nivo prava od opšteg kolektiv-nog ugovora, neposredno se primenjuje opšti kolektivni ugovor.

3) kolektivnim ugovorom kod poslodavca ne mogu se utvrditi manja pravai nepovoljniji uslovi rada od prava utvrđenih u opštem, odnosno u posebnom ko-lektivnom ugovoru. U slučaju da kolektivni ugovor kod poslodavca sadrži niži


19 Prilog broj 4

nivo prava od prava utvrđenih u opštem odnosno posebnom kolektivnom ugo-voru, neposredno se primenjuje opšti odnosno posebni kolektivni ugovor.

4) ugovorom o radu ne mogu se utvrditi manja prava i nepovoljniji uslovirada od prava utvrđenih u zakonu, opštem, posebnom i u kolektivnom ugovorukod poslodavca. Ništavne su odredbe ugovora o radu koje sadrže nepovoljnijeuslove rada od uslova utvrđenih zakonom i kolektivnim ugovorom.

Kao što vidimo, svrha kolektivnog ugovaranja je u utvrđivanju većih prava,povoljnijih uslova rada i drugih prava koja nisu utvrđena zakonom.

3.5.3. Učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora

U skladu sa čl. 244 – 250, učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora su:1) Opšti kolektivni ugovor zaključuju reprezentativno udruženje posloda-

vaca i reprezentativni sindikat osnovan za teritoriju Republike Srbije.2) Poseban kolektivni ugovor za granu, grupu, podgrupu ili delatnost

zaključuju reprezentativno udruženje poslodavaca i reprezentativni sindikatosnovani za granu, grupu, podgrupu ili delatnost.

3) Poseban kolektivni ugovor za teritoriju jedinice teritorijalne autono-mije i lokalne samouprave zaključuju reprezentativno udruženje poslodavaca ireprezentativni sindikat osnovani za teritorijalnu jedinicu za koju se zaključujekolektivni ugovor.

4) Poseban kolektivni ugovor za javna preduzeća i javne službe zaklju-čuju osnivač, osnovno organ koji on ovlasti, i reprezentativni sindikat.

5) Poseban kolektivni ugovor za lica koja samostalno obavljaju delat-nost u oblasti umetnosti ili kulture (samostalni umetnici) zaključuju reprezenta-tivno udruženje poslodavaca i reprezentativni sindikat.

6) Poseban kolektivni ugovor za sportiste, trenere i stručnjake u sportuzaključuju reprezentativno udruženje za sportsku delatnost u fizičkoj kulturi i re-prezentativni sindikat.

7) Kolektivni ugovor kod poslodavca za javna preduzeća i javne službezaključuju osnivač, odnosno organ koji on ovlasti, reprezentativni sindikat kodposlodavca i poslodavac. U ime poslodavca kolektivni ugovor potpisuje direk-tor.

8) Kolektivni ugovor kod poslodavca zaključuju poslodavac i reprezenta-tivni sindikat kod poslodavca. U ime poslodavca kolektivni ugovor potpisuje di-rektor, odnosno preduzetnik.

Ako ni jedan od sindikata, odnosno ni jedno od udruženja poslodavaca, neispunjava uslove reprezentativnosti, sindikati, odnosno udruženja poslodavaca


mogu zaključiti sporazum o udruživanju, radi ispunjenja uslova reprezentativ-nosti i učestvovanja u zaključivanju kolektivnog ugovora.

Ako kod poslodavca nije osnovan sindikat, zarada, naknada zarade idruga primanja zaposlenih mogu da se urede sporazumom.

Sporazum se smatra zaključenim kada ga potpišu direktor, odnosnopreduzetnik i predstavnik saveta zaposlenih ili zaposleni koji je dobio ovla-šćenje od najmanje 50 odsto od ukupnog broja zaposlenih kod poslodavca.

Sporazum prestaje da važi danom stupanja na snagu kolektivnog ugovo-ra.

3.5.4. Pregovaranje i zaključivanje kolektivnog ugovora

Prema članu 251. Zakona o radu, ako u zaključivanju kolektivnog ugo-vora učestvuje više reprezentativnih sindikata ili reprezentativnih udruženjaposlodavaca, odnosno sindikati ili udruženja poslodavaca koji su zaključilisporazum o udruživanju, obrazuje se odbor za pregovore. Članove odbora zapregovore određuju sindikati, odnosno udruženja poslodavaca, srazmernobroju članova.

U postupku pregovaranja radi zaključivanja kolektivnog ugovora kodposlodavca, prema članu 252. Zakona o radu, reprezentativni sindikat je du-žan da sarađuje sa sindikatom u koji je učlanjeno najmanje 10% zaposlenihkod poslodavca, radi izražavanja interesa zaposlenih koji su učlanjeni u tajsindikat.

Ako se u toku pregovora, prema članu 254. Zakona o radu, ne postignesaglasnost za zaključivanje kolektivnog ugovora u roku od 45 dana od danazapočinjanja pregovora, učesnici mogu da obrazuju arbitražu za rešavanjespornih pitanja.

Sastav, način rada i dejstvo odluke arbitraže, prema članu 255, spora-zumno utvrđuju učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora. Rok za dono-šenje odluke ne može biti duži od 15 dana od dana obrazovanja arbitraže.

3.5.5. Primena kolektivnih ugovora

Prema članu 256. Zakona o radu, opšti i poseban kolektivni ugovor ne-posredno se primenjuju i obavezuju sve poslodavce koji su u vreme zaklju-čivanja kolektivnog ugovora bili članovi udruženja poslodavaca.

Kolektivni ugovor obavezuje i poslodavce koji su naknadno postali čla-novi udruženja poslodavaca, od dana pristupanja udruženju poslodavaca.Kolektivni ugovor obavezuje poslodavce šest meseci nakon istupanja izudruženja poslodavaca.


3.5.5.1. Proširenje dejstva opšteg kolektivnog ugovora

Ministar može, u skladu sa članom 257. da odluči da se kolektivni ugo-vor ili pojedine njegove odredbe primenjuju i na poslodavce koji nisu člano-vi udruženja poslodavaca - učesnika kolektivnog ugovora.

Ovu odluku ministar može doneti ako postoji opravdani interes, a naro-čito:

1) radi ostvarivanja ekonomske i socijalne politike u Republici Srbiji, ra-di obezbeđivanja jednakih uslova rada koji predstavljaju minimum prava za-poslenih iz rada i po osnovu rada;

2) da bi se ublažile razlike u zaradama u određenoj grani, grupi, podgru-pi ili delatnosti koje bitno utiču na socijalni i ekonomski položaj zaposlenihšto ima za posledicu nelojalnu konkurenciju, pod uslovom da kolektivni ugo-vor čije se dejstvo proširuje obavezuje poslodavce koji zapošljavaju najmanje30% zaposlenih u određenoj grani, grupi, podgrupi ili delatnosti.

Odluku o proširenju dejstva opšteg kolektivnog ugovora ministar donosina zahtev jednog od učesnika u zaključivanju kolektivnog ugovora čije se dej-stvo proširuje, a po pribavljenom mišljenju Socijalno-ekonomskog saveta.

3.5.5.2. Izuzimanje od primene opšteg kolektivnog ugovora

Ministar može, u skladu sa članom 258. Zakona, na zahtev poslodavca iliudruženja poslodavaca, da odluči da se opšti kolektivni ugovor u delu koji seodnosi na zarade i naknade zarade ne primenjuje na pojedine poslodavce iliudruženja poslodavaca.

Poslodavac, odnosno udruženje poslodavaca, mogu da podnesu zahtev zaizuzimanje od primene kolektivnog ugovora sa proširenim dejstvom, akozbog finansijsko-poslovnih rezultata nisu u mogućnosti da primene kolektiv-ni ugovor.

Uz zahtev za izuzimanje od primene opšteg kolektivnog ugovora poslo-davac ili udruženje poslodavaca dužni su da dostave dokaze o razlozima zaizuzimanje od primene kolektivnog ugovora sa proširenim dejstvom.

Odluku o izuzimanju od primene kolektivnog ugovora, u skladu sa čla-nom 259. Zakona, ministar donosi po pribavljenom mišljenju Socijalno-eko-nomskog saveta.

Ministar može, u skladu sa članom 260. Zakona, staviti van snage odlu-ku o proširenju dejstva kolektivnog ugovora i odluku o izuzimanju od prime-ne kolektivnog ugovora, ako prestanu da postoje razlozi za njihovo donoše-nje.


3.5.6. Važenje i otkaz kolektivnog ugovora

Kolektivni ugovor se zaključuje na period do tri godine.Po isteku roka od 3 godine, kolektivni ugovor prestaje da važi, ako se uče-

snici kolektivnog ugovora drukčije ne sporazumeju najkasnije 30 dana pre iste-ka važenja kolektivnog ugovora.

Važenje kolektivnog ugovora pre isteka roka od 3 godine, može prestatisporazumom svih učesnika ili otkazom, na način utvrđen tim ugovorom.

U slučaju otkaza, kolektivni ugovor se primenjuje najduže šest meseci oddana podnošenja otkaza, s tim što su učesnici dužni da postupak pregovaranjazapočnu najkasnije u roku od 15 dana od dana podnošenja otkaza.

3.5.7. Rešavanje sporova

Sporna pitanja u primeni kolektivnih ugovora, u skladu sa članom 265. Za-kona, može da rešava arbitraža koju obrazuju učesnici kolektivnog ugovora, uroku od 15 dana od dana nastanka spora.

Odluka arbitraže o spornom pitanju obavezuje učesnike.Sastav i način rada arbitraže uređuje se kolektivnim ugovorom.Učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora mogu pred nadležnim sudom

da ostvare zaštitu prava utvrđenih kolektivnim ugovorom.

3.5.8. Registracija i objavljivanje kolektivnog ugovora

Opšti i poseban kolektivni ugovor, kao i njihove izmene, odnosno dopune, uskladu sa članom 266. Zakona, registruju se kod ministarstva nadležnog za po-slove rada i socijalne politike.

Sadržinu i postupak registracije kolektivnih ugovora propisuje ministar.Opšti i poseban kolektivni ugovor, u skladu sa članom 267. Zakona, obja-

vljuju se u "Službenom glasniku Republike Srbije".Način objavljivanja drugih kolektivnih ugovora utvrđuje se tim kolektivnim

ugovorima.


4. ZAKON O KOLEKTIVNIM UGOVORIMAIZ 1990. GODINE

Zakon o kolektivnim ugovorima (u daljem tekstu: ZKU), objavljen je u „Sl.glasniku RS“, br. 6/90 od 23. oktobra 1990. godine, a stupio je na snagu nared-nog dana od dana objavljivanja.

Kolektivnim ugovorom, prema članu 1. ZKU, u skladu sa zakonom uređu-ju se prava i obaveze zaposlenih radnika i poslodavaca iz oblasti rada i radnihodnosa. Kolektivni ugovori, prema članu 3., su: opšti, posebni i pojedinačni.

Opšti kolektivni ugovor zaključuje se za teritoriju Republike Srbije i odnosise na sve poslodavce i zaposlene radnike. Posebni kolektivni ugovori zaključujuse za grane i grupacije za teritoriju Republike.

Pojedinačni kolektivni ugovori zaključuju se za svako preduzeće, odnosnoustanovu.

Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom, prema članu 3.ZKU: „ne mogu se utvrditi prava i obaveze u manjem obimu nego što je toutvrđeno u opštem, odnosno posebnom kolektivnom ugovoru“.

Prema članu 4. ZKU, opšti kolektivni ugovor zaključuju:- Veće Saveza sindikata Srbije;- Privredna komora Srbije i- Vlada Republike Srbije.Poseban kolektivni ugovor zaključuju:- za preduzeća i druge poslodavce: ovlašćena organizacija sindikata i od-

govarajuće udruženje preduzeća i drugih poslodavaca,- za ustanove i državne organe: ovlašćena organizacija sindikata i Vlada

Republike Srbije, odnosno drugi nadležni državni organi.Pojedinačni kolektivni ugovori u preduzeću zaključuju: ovlašćena organiza-

cija sindikata, direktor, odnosno poslodavac i:- organ upravljanja: u društvenom preduzeću;- skupština preduzeća: mešovito preduzeće;

41

- Vlada Republike Srbije, odnosno drugi osnivač preduzeća: u javnompreduzeću koje posluje sredstvima u državnoj ili društvenoj svojini.

Pojedinačni kolektivni ugovori u ustanovi zakučuju ovlašćena organizacijasindikata, direktor ustanove i Vlada Republike Srbije, odnosno drugi osnivačustanove.

Opštim kolektivnim ugovorom, prema članu 5. ZKU, uređuju se, za punoradno vreme, najniža cena reda za najjednostavniji – najprostiji rad i najniže ce-ne rada za poslove više složenosti (osnovne cene rada), koje odgovaraju poslo-vanju na granici rentabiliteta (poslovanje bez dobiti i bez gubitaka) i uređujuostala primanja zaposlenih i druga pitanja iz rada i po osnovu rada u skladu saUstavom i zakonom.

Pojedinačnim kolektivnim ugovorom u skladu sa članom 6. ZKU utvrđujuse cene rada za najjednostavniji rad po jedinici vremena, cene rada za tipičnaradna mesta i uređuju i druga pitanja iz rada i po osnovu rada u skladu sa zako-nom, opštim i posebnim kolektivnim ugovorom.

U slučaju nastanka spora u postupku zaključivanja, odnosno primene kolek-tvinog ugovora, prema članu 13. ZKU, spor se može rešavati mirnim metodamai na način utvrđen opštim kolektivnim ugovorom. Ako nastane spor u primenikolektivnog ugovora o spornim pitanjima može da odlučuje posebno arbitra-žno veće, čiji se sastav, način rada i pravno dejstvo odluka, koje ovo veće dono-si, utvrđuje kolektivnim ugovorom.

Nadzor nad primenom kolektivnih ugovora, prema članu 15. ZKU, vrši nad-ležna inspekcija rada. Služba društvenog knjigovodstva prati primenu odredabakolektivnih ugovora koje se odnose na cenu rada, stopu profita i raspodelu do-biti i preduzima mere za koje je ovlašćena. O stanju i preduzetim merama u pri-meni kolektivnih ugovora Služba je dužna da izveštava Vladu Republike Srbije,republički organ uprave nadležan za poslove rada, Veće Saveza sindikata Srbijei Privrednu komoru Srbije, na način i u rokovima koje propiše Vlada RepublikeSrbije. Kontrolu primene kolektivnog ugovora mogu da vrše i učesnici na načinutvrđen tim kolektivnim ugovorom.

U prilogu ovog rada dajemo tekst Zakona o kolektivnim ugovorima.20


20 Prilog broj 5

5. OPŠTI KOLEKTIVNI UGOVORI

5.1. Opšti kolektivni ugovor iz 1990. godine

Na osnovu člana 85. Zakon o osnovnim pravima iz radnog odnosa (“Slu-žbeni list SFRJ”, br. 6/98 i 42/90), člana 4. i člana 17. Zakona o kolektivnim ugo-vorima (“Službeni glasnik RS”, broj 6/90) Veće Saveza sindikata Srbije, Pri-vredna komora Srbije i Izvršno veće Skupštine Republike Srbije dana 28. no-vembra 1990. godine zaključili su Opšti kolektivni ugovor (u daljem tekstu:OKU), koji se primenjivao od 1. januara 1991. godine.21

Poglavlja OKU su sledeća:I Osnovne odredbeII Radni odnosi

1. Raspoređivanje radnika2. Pripravnici3. Stručno usavršavanje radnika4. Odmori i odsustva

III Zaštita radnika na raduIV Cene rada, zarade i ostala lična primanja

1. Cene rada2. Zarade3. Deo zarade iz dobiti4. Dodaci i naknade5. Ostala primanja6. Nakande za inovacije, racionalizacije i druge oblike stvaralaštva

V Prestanak potrebe za radom radnikaVI Disciplinska i materijalna odgovornost, ostvarivanje i zaštita prava

radnika

43

21 „Službeni glasnik RS“, br. 18/90, 10/92, 31/93, 34/94, 65/94, 14/95, 29/95 č 20/96

VII Uslovi za rad sindikataVIII Učešće radnika u upravljanjuIX Završna odredbaU daljem tekstu razmotrićemo neke od osnovnih odredbi OKU, čiji tekst u ce-

lini dajemo u prilogu ovog rada.22

Prema članu 11. OKU osnovne cene rada utvrđuju se tako što se najniža ce-na rada za najjednostavniji rad, utvrđena na način predviđen ovim kolektvinimugovorom pomnoži koeficijentima po grupama poslova.

Prema članu 12, Veće Saveza sindikata Srbije, Privredna komora Srbije i Vla-da Republike Srbije u postupku pregovaranja, najkasnije do kraja tekuće godine,utvrđuju za narednu godinu najnižu cenu rada za najjednostavniji rad. U slučajuda u toku godine u odnosu na mesec decembar prethodne godine troškovi života,na osnovu objavljenih podataka, porastu za više od 10%, najniža cena rada za naj-jednostavniji rad povećava se srazmerno porastu troškova života u prethodnommesecu u odnosu na mesec decembar prethodne godine. Ako u toku dva uzastop-na meseca troškovi života porastu za više od 10% u odnosu na mesec decembarprethodne godine učesnici kolektivnog ugovora dužni su da u roku od tri dana oddana objavljivanja podataka otpočnu pregovore radi utvrđivanja nove najniže ce-ne rada za najjednostavniji rad.

Zarada radnika prema članu 17. OKU utvrđuje se na osnovu cene rada utvr-đene kolektivnim ugovorom za određene poslove i ostvarenog radnog učinka poosnovu normativa, standarda i drugih kriterijuma i merila na osnovu kojih seutvrđuju rezultati rada.

Poslodavac prema članu 23. OKU obavezan je da radniku isplati dohodak uiznosu 0,5% cene rada utvrđene kolektivnim ugovorom za svaku godinu radnogstaža (minuli rad).

Poslodavac prema članu 24. OKU, obavezan je da radniku obezbedi dodatakna zaradu po radnom času, i to:

- za rad na dan državnog praznika za koji je zakonom predviđeno da se neradi: za 50%;

- za rad noću: za 35%;- za prekovremi rad: za 35%.Prema članu 25. OKU poslodavac je dužan da radniku obezbedi nakanadu

zarade za vreme odsustvovanja sa rada u visini od 80% prosečne zarade rad-nika ostvarene u periodu koji ne može biti duži od prethodna tri meseca.

Poslodavac, u skladu sa istim članom OKU dužan je da radniku obezbedi na-knadu zarade za vreme odsustvovanja sa rada u visini od 100% prosečne zarade


22 Prilog broj 6

radnika ostvarene u periodu koji ne može biti duži od prethodna tri meseca, akozakonom nije predviđen drugi osnov za naknadu, u slučaju:

- korišćenja godišnjeg odmora i nagradnog odsustva;- državnog praznika za koji je zakonom propisano da se ne radi;- privremene nesposobnosti za rad, ako je nesposobnost prouzrokovana po-

vredom na radu ili profesionalnom bolešću;- davanja krvi, tkiva i drugih organa;- korišćenja plaćenog odsusutva u slučajevima iz člana 8. OKU (stupanja

radnika u brak, smrtni slučaj u porodici, selidba sopstvenog domaćinstva iu drugim slučajevima);

- čekanja na ostvarivanje jednog od prava po osnovu rada za radnika za či-jim radom je prestala potreba zbog tehnološkog ili drugog unapređenjaprocesa rada;

- stručnog osposobljavanja i usavršavanja radi potreba procesa rada kod po-slodavca;

- prisustvovanja u svojstvu člana, sednici Narodne skupštine, odnosno skup-štine autonomne pokrajine, grada Beograda ili opštine ili njihovog tela,sednici organa društvenog fonda ili organa sindikata i Saveza sindikata(osim sednica sindikata kod poslodavca);

- učešća na radno-proizvodnom takmičenju i izložbi inovacija i drugih vido-va stvaralaštva.

Poslodavac, prema članu 29. OKU, dužan je da obezbedi ostala primanja, ito:

- regres radniku za korišćenje godišnjeg odmora: u visini najniže cene ra-da za najjednostavniji rad utvrđene za mesec u kome se isplaćuje regres, ukoju je uključen i deo za solidarno finansiranje korišćenja godišnjeg odmo-ra preko odgovarajuće organizacije, odnosno zajednice izdvojene na osno-vu ličnog izjašnjavanja radnika;

- otpremninu radniku pri prestanku radnog odnosa radi korišćenja pravana penziju: u visini trostruke prosečne mesečne zarade po radniku u Re-publici isplaćene u poslednja tri meseca, na osnovu objavljenih podataka;

- pomoć porodici u slučaju smrti radnika: u visini troškova pogrebnihusluga;

- uplatu u solidarni fond sindikata za prevenciju radne invalidnosti i rekrea-tivni odmor radnika: u iznosu od 0,2% prosečne zarade po radniku kod po-slodavca.

Poslodavac prema članu 30. OKU, dužan je da radniku nadoknadi poveća-ne troškove koji su u funkciji izvršenja poslova, a koji imaju karakter poslovnihrashoda. Naime, poslodavac je dužan da radniku obezbedi:


- naknadu troškova prevoza u javnom saobraćaju radi odlaska na rad ipovratka sa rada, prema kriterijumima za ostvarivanje ovog prava utvr-đenog pojedinačnim, odnosno posebnim kolektivnim ugovorom: u visi-ni 50% cene prevozne karte;

- mesečnu naknadu za ishranu u toku rada: u visini 25% prosečne me-sečne zarade po radniku u Republici, isplaćene u poslednja tri meseca, naosnovu objavljenih podataka;

- dnevnicu za službeno putovanje u zemlji: u visini od 8% prosečne me-sečne zarade po radniku u Republici, isplaćene u poslednja tri meseca, naosnovu objavljenih podataka, s tim što se putni troškovi i troškovi noće-nja, osim noćenja u hotelu „de luks“ kategorije, priznaju u celini premapriloženom računu;

- dnevnice za službeno putovanje u inostranstvu: u iznosu i na način ko-ji propiše nadležni državni organ;

- terenski dodatak: u visini od 3% prosečne mesečne zarade po radnikuu Republici, isplaćene u poslednja tri meseca, na osnovu objavljenih po-dataka.

Prema članu 31. OKU, poslodavac je dužan da ugovorom ili drugim aktomuredi poslove i način utvrđivanja učešća radnika u dobiti ostvarenoj po osnovuinovacije, racionalizacije i drugih vidova stvaralaštva, koja ne može biti niža od10% godišnje dobiti ostvarene po ovom osnovu.

5.2. Opšti kolektivni ugovor iz 1997. godine

Na osnovu Zakona o radnim odnosima iz 1996. godine (“Službeni glasnikRS”, broj 55/96), Veće Saveza sindikata Srbije, Privredna komora Srbije i Vla-da Republike Srbije, 22. maja 1997. godine zaključili su Opšti kolektivni ugovor(u daljem tekstu: OKU).23

Poglavlja OKU su sledeća:I Osnovne odredbeII Radni odnosi

1. Raspoređivanje zaposlenih2. Odsustva3. Prestanak potrebe za radom zaposlenih


23 „Službeni glasnik RS“, br. 22/97, 21/98 i 31/01 – Prilog broj 7. Danom stupanja na sna-gu ovog Kolektivnog ugovora prestao je da važi Opšti kolektivni ugovor iz 1990. godine („Slu-žbeni glasnik RS“, br. 18/90, 10/92, 31/93, 34/94, 65/94, 14/95, 29/95 i 20/96).

III Zaštita zaposlenog na raduIV Cene rada, zarade i ostala lična primanja

1. Cena rada i zarada2. Uvećana zarada3. Zarada iz dobiti4. Naknade5. Ostala primanja

V Disciplinska i materijalna odgovornost, ostvarivanje i zaštita prava za-poslenih

VI Uslovi za rad sindikataVII Način rešavanja kolektivnih radnih sporovaVIII Prelazne i završne odredbePrema članu 3. OKU, posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovo-

rom mogu se utvrditi veća prava od prava utvrđenih ovim kolektivnim ugovo-rom, kao i druga prava koja nisu predviđena ovim kolektivnim ugovorom, uskladu sa zakonom.

Prema članu 30. osnovnog teksta OKU, zarada zaposlenog uvećava se za0,5% cene rada za svaku punu godinu rada ostvarenu u radnom odnosu, uveća-nog za staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem.

Od odredbi OKU, detaljnije, zadržaćemo se na odredbama koje se odnosena naknadu zarade i ostala primanja. Prema članu 33. OKU poslodavac je dužanda zaposlenom obezbedi naknadu zarade za vreme odsustvovanja sa rada zbogprivremene nesposobnosti za rad, i to:

1) najmanje u visini 80% od zarade koju je ostvario u mesecu koji prethodimesecu u kome je nastupila sprečenost, ako je ona prouzrokovana bole-šću ili povredom van rada, ali ne manje od minimalne zarade utvrđene uskladu sa zakonom;

2) u visini 100% od zarade koju je ostvario u mesecu koji prethodi mesecuu kome je nastupila sprečenost, ako je ona prouzrokovana profesional-nom bolešću ili povredom na radu.

Prema članu 34. OKU, poslodavac je dužan da zaposlenom isplati naknaduzarade u visini od 65% zarade koju bi ostvario da radi za mesec za koji se vršiisplata naknade, i to:

1) za vreme prekida rada do koga je došlo naredbom nadležnog državnogorgana ili nadležnog organa poslodavca zbog neobezbeđivanja zaštite naradu koja je uslov daljeg obavljanja rada bez ugrožavanja života i zdra-vlja zaposlenih i drugih lica i u drugim slučajevima, u skladu sa zako-nom;


2) za vreme čekanja na raspoređivanje na druge poslove, na prekvalifikacijuili dokvalifikaciju, prema propisima o penzijsko-invalidskom i zdravstve-nom osiguranju;

3) za vreme prekvalifikacije ili dokvalifikacije na osnovu propisa o penzij-skom i invalidskom osiguranju;

4) za vreme čekanja na raspoređivanje na odgovarajuće poslove posle oba-vljene prekvalifikacije ili dokvalifikacije na osnovu propisa o penzijskom iinvalidskom osiguranju.

Prema članu 37. OKU poslodavac je dužan zaposlenom da isplati, odnosnoobezbedi:

- regres za korišćenje godišnjeg odmora: u visini prosečne mesečne neto za-rada u privredi Republike;

- otpremninu pri prestanku radnog odnosa radi korišćenja prava na penzijuili pri prestanku radnog odnosa po sili zakona zbog gubitka radne sposob-nosti: u visini trostrukog iznosa neto zarade koju bi ostvari za mesec kojiprethodi mesecu za koji se isplaćuje otpremnina;

- pomoć porodici u slučaju smrti zaposlenog i člana uže porodice: u visinitroškova pogrebnih usluga.

Prema članu 40. OKU, poslodavac može uz isplatu mesečne zarade zaposle-nima, da obezbedi sredstva u iznosu od najmanje 0,2% na masu sredstava isplaće-nih na ime neto zarada, za prevenciju radne invalidnosti i rekreativni odmor zapo-slenih, u skladu sa kolektivnim ugovorom.

Prema članu 41. OKU, poslodavac je dužan da zaposlenom nadoknadi pove-ćane troškove koji su u funkciji izvršnja poslova, a koji imaju karakter poslovnihrashoda, i to:

- naknadu troškova prevoza u javnom saobraćaju: do visine cene prevoznekarte, s tim što tako utvrđena naknada ne može da bude manja od 50% vi-sine cene prevozne karte;

- mesečnu naknadu za ishranu u toku rada: u visini 25% prosečne mesečneneto zarade po zaposlenom u privredi Republike;

- dnevnicu za službeno putovanje u zemlji: u visini od 8% prosečne meseč-ne neto zarade po zaposlenom u privredi Republike;

- dnevnicu za službeno putovanje u inostranstvo: do iznosa, pod uslovima ina način propisan za savezne organe, a ne niže od 75% tog iznosa;

- terenski dodatak: u visini 3% prosečne mesečne neto zarade po zaposle-nom u privredi Republike.

Kasnije vršenim izmenama i dopunama OKU, neki od prethodno navedenihiznosa naknada i ostalih primanja su korigovani, a što se i vidi iz priloženog OKU.


6. OPŠTI KOLEKTIVNI UGOVORIZ 2008. GODINE

6.1. Sadržaj Opšteg kolektivnog ugovora

Opštim kolektivnim ugovorom, u skladu sa Zakonom, uređuju se prava,obaveze i odgovornosti iz oblasti rada i radnih odnosa, postupak izmena i dopu-na; međusobni odnosi učesnika ovog kolektivnog ugovora, kao i druga pitanjaod značaja za zaposlenog i poslodavca.

Opšti kolektivni ugovor ima sledeća poglavlja:I – Osnovne odredbeII – Radni odnosIII – Radno vremeIV – Odmori i odsustvaV – Zaštita zaposlenog na raduVI –Zarada, naknada zarade i druga primanjaVII Višak zaposlenihVIII Naknada šteteIX Prestanak radnog odnosaX Sindikat zaposlenihXI FondXII Način rešavanja kolektivnih radnih sporovaXIII Prelazne i završne odredbe

6.1.1. Osnovne odredbe

Osnovnim odredbama OKU (čl. 1.- 5.) uređuje se:1) predmet OKU;2) neposredna primena OKU;

49

3) odnos OKU, posebnog kolektivnog ugovora, kolektivnog ugovora kodposlodavca i ugovora o radu;

4) obaveza poslodavca u pogledu dostavljanja opšteg akta odnosno ugovo-ra o radu sindikata - učesniku odgovarajućeg posebnog kolektivnog ugovora;

5) preduzimanje mera u cilju ostvarivanja uslova za primenu OKU;6) zasnivanje kolektivnih ugovora na realnim mogućnostima.

6.1.2. Radni odnos

Odredbama OKU koje se odnose na radni odnos (čl. 6. – 8.), regulisano je:1) obaveza poslodavca da potrebu za zasnivanjem radnog odnosa prijavi

Nacionalnoj službi za zapošljavanje;2) pravo reprezentativnog sindikata kod polodavca da bude obavešten o po-

litici zapošljavanja;3) pravo poslodavca da slobodne poslove popuni internim oglašavanjem;4) obaveza poslodavca da reprezentativnom sindikatu omogući uvid u

ostvarivanje zakonske obaveze prijavljivanja zaposlenog na obavezno socijalnoosiguranje i obaveštavanje zaposlenog o istom.

6.1.3. Radno vreme

Poslodavac je, u skladu sa članom 9, dužan da najmanje kvartalno, dosta-vlja reprezentativnom sindikatu izveštaj o prekovremenom i noćnom radu.

6.1.4. Odmori i odsustva

Odredbama OKU, koje se odnose na odmor i odsustva (čl. 10. – 12.), regu-lisani su:

1) kriterijumi za utvrđivanje dužine godišnjeg odmora;2) slučajevi plaćenog odsustva do sedam radnih dana u kalendarskoj godi-

ni.Reč je o sledećim slučajevima plaćenog odsustva:a) stupanja zaposlenog u brak - tri radna dana;b) porođaja supruge zaposlenog - pet radnih dana;c) porođaja drugog člana uže porodice - jedan radni dan;d) smrti roditelja, usvojioca, brata ili sestre bračnog druga zaposlenog - dva

radna dana;e) zaštite i otklanjanje štetnih posledica u domaćinstvu prouzrokovanih ele-

mentarnom nepogodom - tri radna dana;


f) selidbe sopstvenog domaćinstva na području istog naseljenog mesta - je-dan radni dan, a iz jednog u drugo naseljeno mesto - tri radna dana;

g) polaganja stručnog ili drugog ispita - jedan radni dan, a ukupno šest rad-nih dana u toku jedne kalendarske godine;

h) učestvovanja na radno - proizvodnim takmičenjima koja organizuje sin-dikat - najmanje po jedan radni dan, u zavisnosti od udaljenosti mestaodržavanja takmičenja;

i) korišćenja organizovanog rekreativnog odmora u cilju prevencije radneinvalidnosti - sedam radnih dana;

j) teže bolesti člana uže porodice - sedam radnih dana;k) u drugim slučajevima utvrđenim posebnim, odnosno kolektivnim ugovo-

rom kod poslodavca.Pored navedenih prava na odsustvo, zaposleni ima pravo na plaćeno odsu-

stvo još:a) pet radnih dana zbog smrti člana uže porodice;b) dva dana za svaki slučaj dobrovoljnog davanja krvi računajući i dan da-

vanja krvi.Članovima uže porodice smatraju se: bračni drug, deca, braća, sestre, rodi-

telji, usvojilac, usvojenik, staratelj i druga lica koja žive u zajedničkom porodič-nom domaćinstvu sa zaposlenim.

6.1.5. Zaštita zaposlenog na radu

Odredbama OKU koje se odnose na zaštitu zaposlenih na radu (čl. 13. -15.)regulisana je:

1) obaveza utvrđivanja radnih mesta sa posebnim uslovima rada, uslovi ko-je mora da ispunjavaju zaposleni koji se raspoređuju na ova radna mesta, u po-gledu godina života, stručne spreme, zdravstvenog stanja i sredstava lične zašti-te - posebnim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca;

2) obaveza poslodavca da, pre izgradnje novih pogona i uvođenja novih pro-cesa proizvodnje ili rada i organizacije rada, zatraži mišljenje sindikata o plani-ranim, odnosno potrebnim merama zaštite od buke, štetnih materija, vibracija idrugih štetnih uticaja na život i zdravlje zaposlenih;

Sindikat je dužan da poslodavcu, u pisanom obliku, dostavi mišljenje u ro-ku od 15 dana od dana traženja mišljenja.

3) pravo sindikata da se, neposredno ili preko predstavnika zaposlenih, in-formiše i upozna sa preduzetim merama bezbednosti i zaštite zdravlja i uslovi-ma rada na svakom radnom mestu i da nadležnom organu kod poslodavca pred-laže preduzimanje propisanih mera bezbednosti i zaštite zdravlja;


O preduzetim merama nadležni organ kod poslodavca dužan je da, u prime-renom roku, obavesti sindikat.

4) formiranje Odbora za bezbednost i zaštitu zdravlja kod poslodavca, kadaproces i uslovi rada to zahtevaju, kao savetodavnog telo, sastavljenog od pred-stavnika sindikata, poslodavca i stručnjaka iz oblasti bezbednosti i zaštite zdra-vlja, ako takvih stručnjaka ima kod poslodavca;

5) obaveza poslodavca da na svoj teret, kolektivno osigura zaposlene za slu-čaj smrti, povrede na radu, smanjenja ili gubitka radne sposobnosti;

6) obaveza poslodavca da osigura zaposlene koji rade na radnim mestimasa posebnim uslovima rada, u uvećanom iznosu, utvrđenom posebnim, odnosnokolektivnim ugovorom kod poslodavca, od povreda na radu i profesionalnihoboljenja.

6.1.6. Zarada, naknada zarade i druga primanja

Odredbama OKU koje se odnose na zaradu, naknadu zarade i druga prima-nja (čl. 16. – 37.) regulisano je:

1) osnovna načela od kojih se polazi pri utvrđivanju zarada i pri ugovaranjuosnovne zarade za najjednostavniji posao u kolektivnim ugovorima, a to su:

a) egzistencijalne i socijalne potrebe zaposlenog i njegove porodice;b) potrošačka korpa čiji sadržaj i vrednost utvrđuje Socijalno-ekonomski

savet Republike Srbije;c) opšti nivo ekonomske razvijenosti Republike i pojedinih delatnosti.2) zalaganje da se pri uređivanju zarada u kolektivnom ugovoru kod poslo-

davca, polazi od osnovne zarade za najjednostavniji posao utvrđene posebnimkolektivnim ugovorima, i od:

a) dostignutog nivoa zarada i njihovog odnosa prema zaradama kod drugihposlodavaca u istoj grani;

b) rasta troškova života;c) učešća zarada u troškovima poslovanja;d) ostvarenog finansijsko-poslovnog rezultata.3) da se osnovna zarada za najjednostavniji posao u posebnim kolektivnim

ugovorima i kod poslodavca ugovara za period koji ne može biti duži od šest me-seci i u iznosu koji ne može biti niži od prethodno utvrđenog iznosa.

4) da se osnovna zarada za poslove koje zaposleni obavlja, za karakteristič-ne poslove u posebnom, odnosno za grupe poslova u kolektivnom ugovoru kodposlodavca, utvrđuje množenjem osnovne zarade za najjednostavniji posao sakoeficijentom posla.


5) da koeficijent za utvrđivanje osnovne zarade za poslove koje zaposleniobavlja, utvrđen kolektivnim ugovorom kod poslodavca, sadrži sledeće elemen-te: složenost, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu.

Izuzetno, koeficijent može biti utvrđen bez uslova rada, ako se radi o poslo-vima na kojima je zaposleni povremeno, u toku rada, izložen otežanim uslovimarada, pri čemu za vreme rada provedenog na tim poslovima ima pravo na dodat-ni koeficijent za rad u tim uslovima, u skladu sa kolektivnim ugovorom kod po-slodavca.

6) da se osnovna zarada ugovara ugovorom o radu, u iznosu koji ne možebiti niži od osnovne zarade utvrđene u kolektivnom ugovoru kod poslodavca,odnosno od osnovne zarade za karakteristične poslove utvrđene u posebnom ko-lektivnom ugovoru.

Osnovna zarada može ugovorom o radu da se ugovori i u većem iznosu, anajviše do procenta utvrđenog u kolektivnom ugovoru kod poslodavca.

7) da se zarada zaposlenog određuje se na osnovu osnovne zarade utvrđeneu kolektivnom ugovoru kod poslodavca i obima i kvaliteta obavljenog posla, uodnosu na utvrđene normative i standarde rada, odnosno utvrđene programe ra-da.

8) da normative i standarde rada i kriterijume i merila na osnovu kojih semeri radni učinak zaposlenog, utvrđuje poslodavac polazeći od tehničko-tehno-loške opremljenosti procesa rada i optimalnog korišćenja radnog vremena.

9) obaveza poslodavca da blagovremeno upozna zaposlenog sa normativi-ma i standardima rada i kriterijumima i merilima za utvrđivanje zarada, kao i onjihovim promenama.

10) obaveza poslodavca, odnosno njegovog nadležnog organa da prilikompregovaranja i potpisivanja kolektivnog ugovora, dostavi sindikatu normative istandarde rada i kriterijume i merila za utvrđivanje radnog učinka zaposlenog,ako oni predstavljaju elemenat za utvrđivanje zarada.

11) pravo sindikata da zahteva stručnu arbitražu normativa i standarda.12) pravo zaposlenog na uvećanu zaradu, i to:a) za rad na dan praznika koji je neradni dan – najmanje 120 % od osnovi-

ce;b) za rad noću, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne zara-

de – najmanje 30% od osnovice;c) za rad u smenama, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnov-

ne zarade – najmanje 26% od osnovice;d) za prekovremeni rad – najmanje 26% od osnovice;


e) po osnovu vremena provedenog na radu za svaku punu godinu radaostvarenu u radnom odnosu, uvećanog za staž osiguranja koji se računasa uvećanim trajanjem – 0,5% od osnovice.

Ako su se istovremeno stekli uslovi po više osnova, procenat uvećanja zara-de ne može biti niži od zbira procenata po svakom od osnova uvećanja.

13) mogućnost da se kolektivnim ugovorom kod poslodavca, odnosno po-sebnim kolektivnim ugovorom, utvrde veći iznosi izraženi u procentima poosnovu uvećanja.

14) mogućnost da se kolektivnim ugovorom kod poslodavca, pored slučaje-va utvrđenih u Opštem kolektivnom ugovoru, utvrde i drugi slučajevi u kojimazaposleni ima pravo na uvećanu zaradu.

15) pravo zaposlenog na deo zarade po osnovu doprinosa poslovnom uspe-hu poslodavca (nagrade, bonusi i sl.), a što se bliže uređuje kolektivnim ugovo-rom kod poslodavca, odnosno ugovorom o radu.

16) mogućnost da se kolektivnim ugovorom kod poslodavca, u skladu sa za-konom, utvrdi pravo zaposlenog na zaradu iz dobiti.

Zarada iz dobiti se isplaćuje na osnovu utvrđenih rezultata poslovanja, pogodišnjem obračunu ili na osnovu procenjenih rezultata pre utvrđivanja godi-šnjeg obračuna, u skladu sa kolektivnim ugovorom kod poslodavca.

17) mogućnost da poslodavac zaposlenom ponudi zaključivanje ugovora oradu pod izmenjenim uslovima, vezano za isplatu minimalne zarade, odnosnopod sledećim uslovima:

a) poremećaja u procesu poslovanja u preduzeću ili delu preduzeća, i to: po-slovanje sa gubitkom; nedostatak posla, a koji utvrđuje nadležni organposlodavca, po prethodno pribavljenom mišljenju reprezentativnog sin-dikata;

b) minimalna zarada se može ugovoriti dok traju poremećaji u poslovanjunavedeni u prethodnoj alineji, a ne duže od šest meseci u toku kalendar-ske godine.

18) obaveza poslodavca da zaposlenom isplati razliku između minimalnezarade i zarade na koju zaposleni ima pravo po kolektivnom ugovoru kod poslo-davca, odnosno ugovorom o radu, u roku od 9 meseci od meseca u kome je is-plaćena poslednja minimalna zarada.

19) obaveza poslodavca da zaposlenom isplati naknadu zarade za vreme od-sustvovanja sa rada, pored slučajeva utvrđenih zakonom, i u sledećim slučajevi-ma:

a) davanja tkiva i drugih organa u humane svrhe;


b) prisustvovanja sednicama i seminarima državnih organa, organa upravei lokalne samouprave, organa privredne komore, udruženja poslodavaca,organa upravljanja kod poslodavca, organa sindikata i saveza sindikata;

c) stručnog osposobljavanja i usavršavanja radi potrebe procesa rada kodposlodavca.

20) obaveza poslodavca da zaposlenom isplati naknadu zarade u visini odnajmanje 65% prosečne zarade u prethodna tri meseca, pre meseca u kome jenastupila privremena sprečenost za rad, i to:

a) za vreme prekida rada do koga je došlo naredbom nadležnog državnogorgana ili nadležnog organa poslodavca, zbog toga što nisu sprovedenepropisane mere za bezbednost i zdravlje na radu koje su uslov daljegobavljanja rada bez ugrožavanja života i zdravlja zaposlenih i drugih li-ca i u drugim slučajevima, u skladu sa zakonom;

b) za vreme čekanja na raspoređivanje na druge poslove, na prekvalifikaci-ju ili dokvalifikaciju, prema važećim propisima;

c) za vreme prekvalifikacije ili dokvalifikacije na osnovu zakona;d) za vreme čekanja na raspoređivanje na odgovarajuće poslove, nakon

obavljene prekvalifikacije ili dokvalifikacije, na osnovu važećih propisa;e) za vreme prekida rada do kojeg je došlo bez krivice zaposlenog, najduže

45 radnih dana u kalendarskoj godini.21) obaveza poslodavca da zaposlenom obezbedi naknadu troškova, i to:a) dolazak i odlazak sa rada najmanje u visini cene prevozne karte u javnom

saobraćaju;b) ishranu za vreme provedeno na službenom putu u zemlji (dnevnica za

službeno putovanje u zemlji), u visini od 5% prosečne mesečne zaradepo zaposlenom u privredi Republike, prema poslednjem objavljenom po-datku republičkog organa nadležnog za poslove statistike, troškove noće-nja prema priloženom računu, osim u hotelu luks kategorije, s tim što seputni troškovi prevoza priznaju u celini prema priloženom računu;

c) vreme provedeno na službenom putu u inostranstvu pod uslovima i nanačin utvrđen odgovarajućim propisima;

d) dnevnu naknadu za povećane troškove rada i boravka na terenu (teren-ski dodatak) u visini 3% prosečne mesečne zarade po zaposlenom u pri-vredi Republike, prema poslednjem objavljenom podatku republičkogorgana nadležnog za poslove statistike, a ako nije obezbeđen smeštaj i is-hrana zaposlenom i na naknadu troškova smeštaja i ishrane;

e) korišćenje sopstvenog automobila u službene svrhe do iznosa 30% cenejednog litra super benzina po pređenom kilometru;


f) mesečnu ishranu u toku rada za dane provedene na radu u visini 15%prosečne mesečne zarade u Republici, prema poslednjem objavljenompodatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike;

g) regres za korišćenje godišnjeg odmora, ako zaposleni ima pravo na go-dišnji odmor u trajanju od najmanje 20 radnih dana, u visini 75% proseč-ne mesečne zarade u Republici prema poslednjem objavljenom podatkuRepubličkog organa nadležnog za poslove statistike, a srazmeran deo re-gresa za korišćenje godišnjeg odmora, ako zaposleni ima pravo na godi-šnji odmor u trajanju kraćem od 20 radnih dana;

h) ostale naknade troškova, u skladu sa opštim aktom.Naknadu za ishranu poslodavac može ugovoriti i sa licem koje vrši privre-

mene ili povremene poslove.Regres se isplaćuje, u principu, pri odlasku zaposlenog na godišnji odmor, a

najkasnije do 31. decembra tekuće godine.22) obaveza poslodavca da zaposlenom:a) isplati otpremninu pri odlasku u penziju, najmanje u visini tri prosečne

zarade zaposlenog u momentu isplate, s tim da tako isplaćena otpremni-na ne može biti niža od tri prosečne zarade po zaposlenom kod poslo-davca u momentu isplate, odnosno tri prosečne zarade po zaposlenom is-plaćene u Republici prema poslednjem objavljenom podatku republičkogorgana nadležnog za poslove statistike, ako je to za zaposlenog povoljni-je;

b) isplati naknadu troškova pogrebnih usluga u slučaju smrti člana uže po-rodice, a članovima uže porodice u slučaju smrti zaposlenog, u visini tro-škova pogrebnih usluga;

c) isplati naknadu štete zbog povrede na radu ili profesionalnog oboljenja,na način i u visini utvrđenoj kolektivnim ugovorom kod poslodavca, od-nosno posebnim kolektivnim ugovorom.

Članovi uže porodice su bračni drug i deca zaposlenog.23) mogućnost da poslodavac:a) uplati premiju zaposlenom za dobrovoljno dodatno penzijsko osiguranje;b) uplati premiju zaposlenom za kolektivno osiguranje od posledica nezgo-

da i kolektivno osiguranje za slučaj težih bolesti i hirurških intervencija.24) obavezu poslodavca da, uz isplatu mesečne zarade zaposlenima, obez-

bedi sredstva od najmanje 0,15% na masu sredstva isplaćenih na ime zarade, zaprevenciju radne invalidnosti i rekreativni odmor zaposlenog, u skladu sa poseb-nim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca.


25) pravo zaposlenog koje se uređuje posebnim i kolektivnim ugovoromkod poslodavca na:

a) jubilarnu nagradu i solidarnu pomoć;b) poklon za Božić i Novu godinu deci zaposlenih starosti do 15 godina ži-

vota;c) kredit za nabavku zimnice i ogreva;d) organizovanje društvene ishrane.26) mogućnost da se ugovorom između poslodavca i zaposlenog urede uslo-

vi i način ostvarivanja naknade po osnovu inovacije, racionalizacije i drugih vi-dova stvaralaštva.

6.1.7. Višak zaposlenih

Odredbama OKU koje se odnose na višak zaposlenih (čl. 38. - 43.) reguli-sano je:

1) da određivanje zaposlenih, za čijim je radom prestala potreba, vrši nad-ležni organ poslodavca, primenom kriterijuma utvrđenih zakonom i kolektivnimugovorima.

Kriterijumi se primenjuju po redosledu utvrđenom opštim kolektivnim ugo-vorom.

2) da se rezultati rada utvrđuju na osnovu ostvarenih učinaka prema utvrđe-nim normativima i standardima rada.

Ako kod poslodavca nisu utvrđeni normativi i standardi, rezultati rada seutvrđuju na osnovu obrazložene ocene neposrednog rukovodioca zasnovane naelementima: kvaliteta obavljenog posla; samostalnosti u radu i inovacija; efika-snosti rada; odnosa prema radu, radnim zadacima i sredstvima rada, kao i duži-ni neplaćenih odsustava, a vezano za izvršavanje poslova radnog mesta, planarada i drugih pokazatelja.

Rezultati rada utvrđuju se za period od najmanje godinu dana.3) primena dopunskog kriterijuma: „imovno stanje zaposlenog“, u slučaju

da zaposleni ostvaruju jednake rezultate rada.Imovno stanje zaposlenog se utvrđuje na osnovu:a) ostvarenog prihoda po članu zajedničkog porodičnog domaćinstva po

osnovu zarade, drugih primanja i prihoda od imovine u poslednjoj kalen-darskoj godini;

b) tržišne vrednosti nepokretnosti koju u svojini ima zaposleni ili član nje-govog zajedničkog porodičnog domaćinstva.

Prihod i tržišna vrednost nepokretnosti, utvrđuje se na osnovu dokumenta-cije, odnosno isprava nadležnog organa.


Imovno stanje zaposlenog utvrđuje nadležni organ poslodavca.Prednost ima zaposleni sa slabijim imovnim stanjem.4) primena dodatnih kriterijuma, u slučaju da zaposleni ostvaruju jednake

rezultate rada i imaju jednako imovno stanje:a) broj članova porodice koji ostvaruju zaradu, pri čemu prednost ima za-

posleni sa manjim brojem članova porodice koji ostvaruju zaradu;b) dužina radnog staža, pri čemu prednost ima zaposleni sa dužim radnim

stažom;c) zdravstveno stanje zaposlenog i članova njegove uže porodice, pri čemu

prednost ima zaposleni, ako on ili član njegove uže porodice boluje od te-žeg oboljenja, prema nalazu nadležnog zdravstvenog organa;

d) broj dece na školovanju, pri čemu prednost ima zaposleni koji ima višedece na školovanju;

5) nemogućnost prestanka radnog odnosa po osnovu prestanka potrebe zaradom zaposlenoj ženi sa detetom do dve godine života, čiji je ukupan mesečniprihod po članu domaćinstva do visine minimalne zarade;

6) nemogućnost donošenja odluke od strane poslodavca o prestanku radnogodnosa po osnovu viška invalidu rada koji je invalidnost stekao radom kod togposlodavca, bez njegove saglasnosti, kao ni zaposlenom sa određenim godinamastaža osiguranja utvrđenih posebnim, odnosno kolektivnim ugovorom kod po-slodavca;

7) obaveza poslodavca da zaposlenom isplati otpremninu u iznosu koji nemože biti niži od jedne trećine zarade zaposlenog za svaku navršenu godinu ra-da u radnom odnosu, a koja ne može biti niža od 50% prosečne zarade po za-poslenom u Republici, prema poslednjem objavljenom podatku nadležnog orga-na za poslove statistike, na dan isplate otpremnine, ako je to za zaposlenog po-voljnije.

6.1.8. Naknada štete

Odredbama OKU koje se odnose na naknadu štete (čl. 44. - 47.) regulisanoje:

1) odgovornost zaposlenog za štetu koju je na radu ili u vezi sa radom, na-merno ili krajnjom nepažnjom prouzrokovao poslodavcu;

2) utvrđivanje postojanja štete, njene visine, okolnosti pod kojima je nasta-la, ko je štetu prouzrokovao i kako se naknađuje šteta od strane komisije kojuimenuje poslodavac, a u kojoj se nalazi i predstavnik sindikata;

3) pravo komisije da u zavisnosti od socijalnog stanja zaposlenog i njegoveporodice, predloži poslodavcu da zaposleni naknadi štetu u više rata, da se na-


knada štete umanji za određeni procenat ili da se zaposleni oslobodi naknade šte-te;

4) obaveza poslodavca da zaposlenom u skladu sa zakonom, posebnim ko-lektivnim ugovorom, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca, naknadištetu, ako zaposleni pretrpi povredu ili štetu na radu ili u vezi sa radom.

6.1.9. Prestanak radnog odnosa

Odredbama OKU koje se odnose na prestanak radnog odnosa (čl. 48. i 49.)regulisano je:

1) da ako zaposleni u periodu od tri meseca ne pokaže potrebna znanja isposobnosti za obavljanje poslova na kojima radi, odnosno ne ostvaruje odgova-rajuće rezultate rada, neposredni rukovodilac može pokrenuti postupak za utvr-đivanje znanja i sposobnosti, odnosno rezultata rada tog zaposlenog.

Zahtev za pokretanje postupka, dostavlja se direktoru koji je dužan da, podobijanju zahteva, obrazuje komisiju koja utvrđuje znanja i sposobnosti, odno-sno rezultate rada tog zaposlenog.

Komisija mora da bude sastavljena od lica koja imaju najmanje isti stepenstručne spreme određene vrste zanimanja kao zaposleni čije se sposobnosti utvr-đuju.

2) da se posebnim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca uređu-je postupak sporazumnog rešavanja spornih pitanja između poslodavca i zapo-slenog pred arbitrom.

6.1.10. Sindikat zaposlenih

Odredbama OKU koje se odnose na sindikat zaposlenih (čl 50. - 59.) regu-lisano je:

1) da zaposleni kod poslodavca imaju pravo da, bez prethodnog odobrenja,obrazuju sindikat, kao i da mu pristupaju pod isključivim uslovima da se pridr-žavaju njegovih statuta i pravila;

2) da sindikat ima pravo na donošenje svojih statuta i pravila, slobodne iz-bore svojih predstavnika, organizovan način upravljanja i delovanja i formulisa-nje svog akcionog programa;

3) da sindikat ne može biti raspušten ili njegova delatnost obustavljena ilizabranjena administrativnim aktom poslodavca;

4) da zaposleni pristupa sindikatu dobrovoljnim potpisivanjem pristupnice;5) obaveza poslodavca da sindikalnoj organizaciji kod poslodavca, bez na-

knade, posredstvom službi poslodavca:


a) odbije iznos sindikalne članarine od zarade zaposlenog i uplati ga na od-govarajući račun sindikata, u skladu sa statutom;

b) vrši uplatu na račun fondova koje sindikat osniva;c) izradi završni račun;d) vrši obradu podataka o uplati članarine i daje na uvid sindikalnom ru-

kovodstvu.6) obaveza poslodavca da reprezentativnu sindikalnu organizaciju obave-

štava o pitanjima iz svoje nadležnosti, koja su od bitnog značaja za ekonomskii radno - socijalni položaj zaposlenih, a naročito o:

a) planu proizvodnje i realizaciji plana proizvodnje:b) godišnjem izveštaju o poslovanju preduzeća, iskazanom profitu i plani-

ranoj raspodeli istog;c) strukturi ostvarenih troškova;d) učešću zarada u troškovima poslovanja poslodavca;e) podacima o prosečnoj zaradi, isplaćenim zaradama po kvalifikacijama

i po organizacionim jedinicama;f) planovima razvoja preduzeća;g) broju novoprimljenih zaposlenih, na koje poslove su raspoređeni i u ko-

ju radnu jedinicu;h) mesečnim izveštajima o bezbednosti i zaštiti zdravlja na radu i povre-

dama zaposlenih;i) i drugim pitanjima, u skladu sa postignutim dogovorom.Poslodavac je dužan da sindikatu omogući pristup svim poslovima kod po-

slodavca, kada je to potrebno radi zaštite prava zaposlenih utvrđenih zakonomi kolektivnim ugovorima, uz poštovanje uslova i standarda utvrđenih zakonom.

7) obaveza poslodavca da sindikatu, bez naknade, obezbedi sledeće usloveza rad:

a) korišćenje poslovnog prostora koji podrazumeva potreban broj kancela-rija, u zavisnosti od broja članova sindikata sa neophodnim kancelarij-skim nameštajem;

b) po potrebi, pravo korišćenja i drugih prostorija poslodavca za održava-nje većih skupova neophodnih za ostvarivanje uloge sindikata;

c) neophodne tehničke uslove za rad;d) posebna mesta za oglašavanje sindikalnih informacija;e) upotrebu službenog automobila ili drugog odgovarajućeg prevoznog

sredstva, sa plaćenim troškovima za odlazak na sastanke, seminare i sl.8) obaveza poslodavca da predstavnicima sindikata omogući odsustvova-

nje sa rada radi realizacije programskih aktivnosti i prisustvovanja sindikalnim


sastancima, konferencijama, sednicama, seminarima i kongresima, po pozivuorgana koji organizuje sastanak;

9) obaveza poslodavca da za edukativne seminare i sl., a prema odlucinadležnog organa sindikata, omogući odsustvovanje sa rada predstavnicimasindikata u trajanju od najmanje 7 (sedam) radnih dana godišnje;

10) obaveza poslodavca da predstavnicima sindikata koji su izabrani uviše organe sindikata omogući odsustvovanje sa rada za učestvovanje u ra-du tih organa, uz priložen poziv;

11) obaveza poslodavca da predstavnicima sindikata koji zastupaju čla-nove sindikata organizovane u posebna udruženja u okviru sindikata (rekre-acija, kase uzajamne pomoći i sl.) omogući rad, u skladu sa pravilnicima tihudruženja;

12) zalaganje poslodavca i svih sindikata koji deluju kod poslodavca zanajveći mogući stepen međusobne saradnje, uvažavanja, demokratskog dija-loga i razumevanja;

13) nemogućnost da poslodavac otkaže ugovor o radu, niti na drugi na-čin da stavi u nepovoljan položaj predstavnika zaposlenih (raspoređivanje nadruge, manje plaćene poslove, raspoređivanje u drugu organizacionu celinu,upućivanje na rad u drugo mesto rada, upućivanje na rad kod drugog poslo-davca, proglašavanje tehnološkim viškom) za vreme obavljanja funkcije idve godine po prestanku funkcije, ako postupa u skladu sa zakonom, kolek-tivnim ugovorom i ugovorom o radu.

14) obaveza poslodavca da funkcionere reprezentativnih sindikata, poisteku funkcije, vrati na poslove koje su obavljali pre izbora, odnosno na po-slove, na kojim neće imati manju zaradu od zarade koju su imali pre izborana profesionalnu funkciju.

6.1.11. Fond

Odredbama OKU koje se odnose na Fond (čl. 60. i 61.) regulisano je:1) osnivanje Fonda za razvoj demokratskih industrijskih odnosa, socijal-

nog dijaloga, razvoj i unapređivanje kolektivnog pregovaranja i edukacijuzaposlenih;

2) saglasnost učesnika Opšteg kolektivnog ugovora da će se Fond finan-sirati iz sredstava poslodavca u iznosu od 0,5% na zaradu zaposlenog, a daće se raspodela sredstava, način rada i odlučivanja urediti sporazumom, ko-ji će se zaključiti u roku od 30 dana po stupanju na snagu ovog kolektivnogugovora.


6.1.12. Način rešavanja kolektivnih radnih sporova

Odredbama OKU koje se odnose na način rešavanja kolektivnih radnih spo-rova (čl. 62. – 65.) regulisano je:

1) da se sporovi koji nastaju pri izmenama i dopunama opšteg kolektivnogugovora ili zaključivanju novog opšteg kolektivnog ugovora (interesni kolektiv-ni sporovi), kao i pri njegovoj primeni (pravni kolektivni sporovi), rešavaju semirenjem, posredovanjem, putem arbitraže i drugim metodama, u skladu sa za-konom;

2) formiranje komisija za mirenje radi rešavanja interesnih kolektivnih spo-rova;

3) određivanje posrednika radi rešavanja interesnih kolektivnih sporova.4) da se sporovi koji nastaju u primeni ovog kolektivnog ugovora rešavaju

arbitražom;

6.1.13. Prelazne i završne odredbe

Prelaznim i završnim odredbama OKU (čl. 66. – 68.) regulisano je:1) da učesnici opšteg kolektivnog ugovora obrazuju Koordinacioni odbor za

praćenje primene ovog kolektivnog ugovora, koji čine šest predstavnika učesni-ka ovog kolektivnog ugovora;

2) da se Opšti kolektivni ugovor zaključuje na tri godine.3) da po isteku roka kolektivni ugovor prestaje da važi, ako se učesnici ko-

lektivnog ugovora drugačije ne sporazumeju najkasnije 30 dana pre isteka važe-nja kolektvinog ugovora.

4) da Opšti kolektivni ugovor stupa na snagu osmog dana od dana objavlji-vanja u “Službenom glasniku Republike Srbije”.

6.2. Najznačajnije novine u Opštem kolektivnom ugovoru u odnosu na Zakon o radu

Zaključivanjem Opšteg kolektivnog ugovora zaposleni dobijaju veća pravaod zakonom utvrđenih, kao i prava koja nisu zakonom regulisana, a takođe stva-raju se pretpostavke za zaključivanje posebnih kolektivnih ugovora i kvalitetni-jih kolektivnih ugovora kod poslodavaca.

Sindikati, sa svoje strane, dobijaju značajan instrument za zaštitu i unapre-đenje prava radnika.

Zaključivanjem Opšteg kolektivnog ugovora svakako dobijaju i poslodavcii cela država, pošto se socijalna stabilnost nameće kao imperativ u vremenu ukome živimo.


Značajne novine i poboljšanja sadržana u Opštem kolektivnom ugovo-ru u odnosu na Zakon o radu su sledeća:

1) Poslodavac je dužan da zaposlenom obezbedi regres za korišćenje go-dišnjeg odmora, ako zaposleni ima pravo na godišnji odmor u trajanju od naj-manje 20 radnih dana, u visini prosečne mesečne zarade u Republici premaposlednjem objavljenom podatku Republičkog organa nadležnog za poslove sta-tistike, a srazmeran deo regresa za korišćenje godišnjeg odmora, ako zaposleniima pravo na godišnji odmor u trajanju kraćem od 20 radnih dana (član 32.);

2) Poslodavac je dužan zaposlenom da obezbedi mesečnu naknadu za is-hranu u toku rada za dane provedene na radu u visini 20% prosečne meseč-ne zarade u Republici (član 32.);

3) Poslodavac je dužan da zaposlenom obezbedi dnevnu naknadu za pove-ćanje troškova rada i boravka na terenu (terenski dodatak) u visini 3% pro-sečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Republike, prema poslednjemobjavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslova statistike, a akonije obezbeđen smeštaj i ishrana zaposlenom i na naknadu troškova smeštaja iishrane zaposlenom;

1. Zaposleni ima, pored ostalog, pravo na uvećanu zaradu, i to (član 24):a) za rad na dan praznika koji je neradni dan – najmanje 120% od

osnovice (prema Zakonu – 110%);b) za rad noću, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne

zarade – najmanje 30% od osnovice (prema Zakonu – 26%);c) po osnovu vremena provedenog na radu za svaku punu godinu rada

ostvarenu u radnom odnosu, uvećanog za staž osiguranja koji se ra-čuna sa uvećanim trajanjem (minuli rad) – 0,5% od osnovice (pre-ma zakonu – 0,4%).

5) Poslodavac je dužan da, uz isplatu mesečne zarade zaposlenima, obezbe-di sredstva od najmanje 0,15% na masu sredstava isplaćenih na ime zarade, zaprevenciju radne invalidnosti i rekreativni odmor zaposlenog, u skladu saposebnim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca (član 35);

6) Poslodavac je dužan da zaposlenom omogući plaćeno odsustvo, do se-dam radnih dana u kalendarskoj godini, u slučaju (član 11):

1. stupanja zaposlenog u brak – tri radna dana;2. porođaja supruge zaposlenog – pet radnih dana;3. porođaja drugog člana uže porodice – jedan radni dan;4. smrti roditelja, usvojioca, brata ili sestre bračnog druga zaposlenog – dva

radna dana;


5. zaštite i otklanjanja štetnih posledica u domaćinstvu prouzrokovanih ele-mentarnom nepogodom – tri radna dana;

6. selidbe sopstvenog domaćinstva na području istog naseljenog mesta – je-dan radni dan, a iz jednog u drugo naseljeno mesto – tri radna dana;

7. polaganja stručnog ili drugog ispita – jedan radni dan, a ukupno šest rad-nih dana u toku jedne kalendarske godine;

8. učestvovanja na radno-proizvodnim takmičenjima koja organizuje sindi-kat – najmanje po jedan radni dan, u zavisnosti od udaljenosti mesta odr-žavanja takmičenja;

9. korišćenja organizovanog rekreativnog odmora radi prevencije radne in-validnosti – sedam radnih dana;

10.u drugim slučajevima utvrđenim posebnim, odnosno kolektivnim ugovo-rom kod poslodavca.

Pored navedenih slučajeva, zaposleni ima pravo na plaćeno odsustvo još:1. pet radnih dana zbog smrti člana uže porodice;2. dva dana za svaki slučaj dobrovoljnog davanja krvi računajući i dan da-



7) Osnovna zarada za najjednostavniji posao u posebnim kolektivnimugovorima i kod poslodavca ugovara se za period koji ne može biti duži odšest meseci i u iznosu koji ne može biti niži od prethodno utvrđenog iznosa (član18.);

8) Osnovna zarada za poslove koje zaposleni obavlja, za karakterističneposlove u posebnom, odnosno za grupe poslova u kolektivnom ugovoru kod po-slodavca, utvrđuje se množenjem osnovne cene rada za najjednostavniji po-sao sa koeficijentom posla. (član 19.);

9) Definisani su uslovi za isplate minimalne zarade kroz aneks ugovora o ra-du. (član 28.);

10) Definisani su kriterijumi za iskazivanje viška zaposlenih (član 41.);11) Određena je veća otpremnina od zakonskog minimuma za višak zapo-

slenih, koja ne može biti niža od jedne trećine zarade zaposlenog za svaku navr-šenu godinu rada u radnom odnosu, a koja ne može biti niža od 50% prosečnezarade po zaposlenom u Republici (član 43.);

12) Poslodavac ne može da otkaže ugovor o radu, niti na drugi način da sta-vi u nepovoljan položaj predstavnika zaposlenih (raspoređivanje na druge, ma-nje plaćene poslove, raspoređivanje u drugu organizacionu celinu, upućivanje na


rad u drugo mesto rada, upućivanje na rad kod drugog poslodavca, proglašava-nje tehnološkim viškom) za vreme obavljanja funkcije i dve godine po prestan-ku funkcije, ako postupa u skladu sa zakonom, kolektivnim ugovorom i ugovo-rom o radu (član 59.);

13) Osniva se Fond za razvoj demokratskih industrijskih odnosa, soci-jalnog dijaloga, razvoj i unapređivanje kolektivnog pregovaranja i edukaci-ju zaposlenih.

Fond će se finansirati iz sredstava poslodavca u iznosu od 0,5% na zaraduzaposlenog (član 60.).

Regres za korišćenje godišnjeg odmora, mesečna naknada za ishranu utoku rada, terenski dodatak, povećanje minulog rada, povećanje procenataza uvećanu zaradu (za rad na dan praznika i za rad noću), obezbeđenjesredstava za prevenciju radne invalidnosti i rekreativni odmor, definisanjedana plaćenog odsustva (za deset nabrojanih slučajeva), ugovaranje osnov-ne zarade za period koji ne može biti duži od šest meseci, utvrđivanje osnov-ne zarade množenjem osnovne cene rada za najjednostavniji rad sa koefici-jentom posla, definisanje uslova za isplatu minimalne zarade kroz aneksugovora o radu, definisanje kriterijuma za iskazivanje viška zaposlenih, od-ređivanje veće otpremnine od zakonskog minimuma, povećanje zaštitepredstavnika zaposlenih iz sindikata na dve godine po prestanku funkcije iformiranje Fonda za razvoj demokratskih industrijskih odnosa, socijalnogdijaloga, razvoj i unapređivanje kolektivnog pregovaranja i edukaciju za-poslenih, najkraće rečeno predstavlja ono najvažnije što zaposleni dobijajuzaključivanjem Opšteg kolektivnog ugovora.

6.3. Odredbe Opšteg kolektivnog ugovora koje se neposredno primenjuju

Opšti kolektivni ugovor sadrži oko šezdeset odredaba koje se neposred-no primenjuju. Reč je o sledećim odredbama:

• član 4. - utvrđena je obaveza poslodavca kod koga nije osnovan sindikat,da sindikatu grane i delatnosti dostavi pravilnik o radu i ugovor o radu;

• član 6. stav 1. - utvrđena je obaveza poslodavca da potrebu za zasnivan-jem radnog odnosa prijavi Nacionalnoj službi za zapošljavanje;

• član 6. stav 3. - reprezentativni sindikat ima pravo da bude obavešten opolitici zapošljavanja kod poslodavca;

• član 7. - utvrđena je mogućnost popune slobodnih radnih mesta intern-im oglašavanjem;


• član 8. - utvrđena je obaveza poslodavca da omogući reprezentativnomsindikatu uvid u ostvarivanje zakonske obaveze prijavljivanja zaposlenogna obavezno socijalno osiguranje;

• član 9. - poslodavac je dužan da najmanje kvartalno dostavlja reprezen-tativnom sindikatu izveštaj o prekovremenom i noćnom radu;

• član 10. - za određivanje dužine godišnjeg odmora, pored zakonskih kri-terijuma (radni doprinos, uslovi rada, stručna sprema i radno iskustvo),utvrđeni su i dodatni kriterijumi (rad noću, rad subotom i nedeljom,invalidnost i status samohranog roditelja deteta do 14 godina života);

• član 11. - pored zakonskih slučajeva (sklapanje braka, porođaj supruge,teže bolesti člana uže porodice, smrti člana uže porodice, dobrovoljnogdavanja krvi), utvrđeni su dodatni slučajevi kada je poslodavac dužanda zaposlenom omogući plaćeno odsustvo (zaštita od otklanjanja štet-nih posledica u domaćinstvu zbog elementarnih nepogoda, selidbe, pola-ganja stručnog ili drugog ispita, učestvovanja na radno-prozvodnim tak-mičenjima koja organizuje sindikat, korišćenje organizovanogrekreativnog odmora);

• član 11. - preciziran je broj dana za sve slučajeve plaćenog odsustva;• član 12. stav 1. - predviđena je obaveza poslodavca da zaposlenom

omogući neplaćeno odsustvo do pet radnih dana;• član 13. - utvrđena je obaveza da se radna mesta sa posebnim uslovi-

ma rada i uslovi koje mora da ispunjavaju zaposleni, utvrđuju posebn-im, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca;

• član 14. stav 1. - utvrđena je obaveza poslodavca da zatraži mišljenjesindikata o potrebnim merama zaštite na radu, u slučaju izgradnje novihpogona, promene procesa proizvodnje ili organizacije rada;

• član 14. stav 3. - utvrđeno je pravo sindikata da bude informisan sa pre-duzetim merama za bezbedan i zdrav rad;

• član 14, st. 3. i 4. - utvrđeno je pravo sindikata da daje predloge za pre-duzimanje odgovarajućih mera za bezbedan i zdrav rad, kao i obavezuposlodavca da obavesti sindikat o preduzetim merama;

• član 14. stav 5. - definisan je sastav odbora za bezbednost i zdravljena radu;

• član 15. stav 1. - utvrđena je obaveza poslodavca da na svoj teret kolek-tivno osigura zaposlene za slučaj smrti, povrede na radu, smanjenja iligubitka radne sposobnosti


• član 15. stav 2. - utvrđena je obaveza poslodavca da posebno osigurazaposlene koji rade na poslovima sa uvećanim rizikom, od povreda naradu i profesionalnog oboljenja, a u skladu sa posebnim, odnosno kolek-tivnim ugovorom kod poslodavca;

• član 16. stav 1. - definisana su osnovna načela pri ugovaranju osnovnezarade za najjednostavniji posao u kolektivnim ugovorima (egzisten-cionalne i socijalne potrebe zaposlenog i njegovog domaćinstva,potrošačka korpa, opšti nivo razvijenosti republike i pojedinih delatnos-ti);

• član 16. stav 2. - utvrđena je obaveza Socijalno-ekonomskog savetaRepublike Srbije, da na kraju kalendarske godine, za narednu godinu,daje preporuku za utvrđivanje osnovne zarade za najjednostavniji posao,posebnim kolektivnim ugovorom;

• član 17. - utvrđeno je da se pri uređivanju zarada u kolektivnim ugov-orima kod poslodavca, polazi od:- osnovne zarade za najjednostavniji posao, utvrđene u posebnom

kolektivnom ugovoru;- dostignutog nivoa zarada i njihovog odnosa prema zaradama kod

drugih poslodavaca u grani;- rasta troškova života;- učešća zarada u troškovima poslovanja;- ostvarenog finansijskog poslovnog rezultata;

• član 18. - utvrđen je najduži rok od šest meseci, kao period za koji seugovara osnovna zarada za najjednostavniji posao u posebnim i kolek-tivnim ugovorima kod poslodavca;

• član 18. - utvrđeno je da osnovna zarada za najjednostavniji posao uposebnim i kolektivnim ugovorima kod poslodavca, ne može biti niža odprethodne;

• član 19. - definisano je da se osnovna zarada za poslove koje zaposleniobavlja, utvrđuje množenjem osnovne zarade za najjednostavnijiposao, sa koeficijentom posla;

• član 19. - definisano je da se osnovna zarada za karakterističke posloveu posebnom kolektivnom ugovoru, utvrđuje množenjem osnovnezarade za najjednostavniji posao, sa koeficijentom posla;

• član 19. - definisano je da se osnovna zarada za grupu poslova u kolek-tivnom ugovoru kod poslodavca, utvrđuje množenjem osnovne zaradeza najjednostavniji posao, sa koeficijentom posla;


• član 20. - definisano je da koeficijent za utvrđivanje osnovne zarade zasve poslove sadrži složenost, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu;

• član 21. - precizirano je da osnovna zarada zaposlenog u ugovoru oradu, ne može biti niža od osnovne zarade utvrđene u kolektivnom ugov-oru kod poslodavca;

• član 21. - precizirano je da osnovna zarada zaposlenog u ugovoru oradu, ne može biti niža od osnovne zrade za karakteristične poslove,utvrđene u posebnom kolektivnom ugovoru;

• član 21. stav 2. - predviđeno je da se osnovna zrada zaposlenog u ugov-oru o radu, može ugovoriti u većem iznosu, a najviše do procentautvrđenog kolektivnim ugovorom kod poslodavca;

• član 23, stav 2. - utvrđena je obaveza poslodavca da blagovremenoupozna zaposlene sa normativima i standardima rada, kriterijumima imerilima za utvrđivanje zarada;

• član 23. stav 3. - utvrđena je obaveza poslodavca da sindikatu dostavinormative i standarde rada prilikom pregovaranja o kolektivnom ugov-oru;

• član 23. stav 4. - jasno je precizirano da se normativi i standardi rada ikriterijumi i merila za utvrđivanje radnog učinka, ne mogu menjati bezsaglasnosti sindikata, dok je na snazi ugovorena osnovna zarada za naj-jednostavniji posao;

• član 23. st. 5. i 7. - predviđeno je pravo sindikata da zahteva stručnuarbitražu normativa i standarda, a da troškove arbitraže snosi poslo-davac;

• član 24. stav 1. tačka 1) 2) i 5) – Aneksom II OKU odložena primena- utvrđeni su veći procenti uvećanja zarade od zakonskog minimuma, ito:- za rad na dan praznika koji je neradni, najmanje 120% (zakonski min-

imum 110%);- za rad noću, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne

zarade, najmanje 30% (zakonski minimum 26%);- za minuli rad, za svaku godinu rada 0,5% (zakonski minimum 0,4%);

• član 28. stav 1. alineja 1. - precizirani su uslovi pod kojima se isplaću-je minimalna zarada, a kroz izmenu ugovora o radu, usled poremećaja uposlovanju – gubitak i nedostatak posla, a uz pribavljeno mišljenjereprezentativnog sindikata;

• član 28. stav 1. alineja 2. - utvrđeno je da se minimalna zarada možeugovoriti za period od najduže šest meseci u toku kalendarske godine;


• član 29. - Aneksom II OKU odložena primena - utvrđena je obavezaposlodavca da zaposlenom isplati razliku između minimalne zarade izarade koja mu pripada po kolektivnom ugovoru, u roku od devet mese-ci od momenta isplate poslednje minimalne zarade;

• član 30. - utvrđena je obaveza poslodavca da zaposlenom isplatinaknadu zarade za vreme odsustvovanja sa rada pored zakonskih sluča-jeva, i u slučaju:- davanja tkiva i drugih organa u humanitarne svrhe;- prisustvovanja sednicama i seminarima državnih organa, organa

lokalne samouprave, udruženja poslodavaca, sindikata i savezasindikata;

- stručnog osposobljavanja i usavršavanja radi potreba procesa radakod poslodavca;

• član 31. stav 1. alineja 1, 2, 3 i 4 - utvrđena je obaveza poslodavca zaisplatu naknade zarade od najmanje 65% prosečne zarade u prethodna trimeseca, za slučajeve za koje zakon nije precizirao visinu, i to:- prekida rada zbog neobezbeđivanja zaštite na radu;- za vreme čekanja na raspoređivanje, prekvalifikaciju i dokvalifikaci-

ju;- za vreme prekvalifikacije i dokvalifikacije;

• član 31. stav 1. alineja 5 - Aneksom II OKU odložena primena -utvrđena je obaveza poslodavca za isplatu naknade zarade u iznosu od65%, što je više od zakonskog minimuma (60%) za slučaj prekida rada,a do 45 radnih dana;

• član 32. stav 1. alineja 2, 3, 5. - utvrđena je obaveza poslodavca dazaposlenom obezbedi naknadu troškova, i to:- dnevnice za službeno putovanje u zemlji, u visini 5% prosečne

mesečne zarade po zaposlenom u Republici;- dnevnice za službeno putovanje u inostranstvo – prema odgovara-

jućim posebnim propisima;- korišćenje sopstvenog automobila u službene svrhe do 30% cene

jednog litra super benzina po pređenom kilometru;• član 32. stav 1. alineja 4. - Aneksom II OKU odložena primena -

utvrđena je obaveza poslodavca da zaposlenom isplati terenski dodataku visini 3% prosečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Repub-like;


• član 32. stav 1. alineja 6. - Aneksom II OKU odložena primena -utvrđena je visina toplog obroka od 15% od prosečne mesečne zaradeu Republici, koju je poslodavac dužan da isplati zaposlenom. (član 32,stav 1, alineja 6 - Aneksom II OKU odložena primena).

• član 32. stav 1. alineja 7. - Aneksom II OKU odložena primena -utvrđena je visina regresa za godišnji odmor u visini od 75% prosečnemesečne zarade u Republici;

• član 32. stav 3. - utvrđena je obaveza da se regres za godišnji odmorisplaćuje u principu prilikom odlaska zaposlenog na godišnji odmor, anajkasnije do kraja tekuće godine;

• član 33. stav 1. alineja 1. - precizirano je da otpremnina pri odlaskuzaposlenog u penziju, iznosi najmanje tri prosečne zarade zaposlenog, ane manje od tri prosečne zarade po zaposlenom kod poslodavca, i nemanje od zakonskog minimuma (tri prosečne zarade po zaposlenomisplaćene u Republici);

• član 33. stav 1. alineja 2. - određen je iznos naknade troškova pogreb-nih usluga, u visini troškova pogrebnih usluga;

• član 35. - Aneksom II OKU odložena primena - utvrđena je obavezaposlodavca da mesečno izdvaja 0,15% na masu sredstava isplaćenih naime sredstava za prevenciju radne invalidnosti i rekreativni odmorzaposlenih;

• čl. 38 - 41. - utvrđeni i razrađeni su kriterijumi za iskazivanje viškazaposlenih;

• član 41. stav 2. - obezbeđena je zaštita zaposlenoj ženi sa detetom dodve godine života, čiji je ukupan mesečni prihod po članu domaćinstvado visine minimalne zarade, da joj ne može prestati radni odnos poosnovu viška zaposlenih;

• član 42. - obezbeđena je zaštita invalidu rada da ne može bitiproglašen viškom zaposlenih bez njegove saglasnosti;

• član 43. - Aneksom II OKU odložena primena - utvrđen je veći iznosotpremnine u slučaju proglašenja viška zaposlenih, od zakonskog min-imuma (1/3 za prvih 10 godina rada i 1/4 za ostale godine rada), i to uiznosu: 1/3 zarade zaposlenog za svaku navršenu godinu rada, s tim dane može biti niža od 50% prosečne zarade po zaposlenom u Republici.

• član 45. - utvrđena je obaveza da u sastav komisije koja utvrđuje štetu,bude predstavnik sindikata;


• član 48. - razrađena je procedura utvrđivanja da zaposleni nemapotrebna znanja i sposobnosti za obavljanje poslova, odnosno da ne ost-varuje odgovarajuće rezultate rada;

• član 54. - preciznije je razrađena zakonska obaveza poslodavca da beznadoknade obavlja poslove za sindikat (odbijanje članarine, uplata iznosana račune, izrada završnog računa i obrada podataka);

• član 55. stav 1. - jasno je precizirana obaveza poslodavca i definisanapitanja po kojima je dužan da obaveštava reprezentativni sindikat, i to:- o planu proizvodnje i realizaciji plana proizvodnje;- godišnjem izveštaju o poslovanju preduzeća, iskazanom profitu i

planiranoj raspodeli istog;- strukturi ostvarenih troškova;- učešću zarada u troškovima poslovanja poslodavca;- podacima o prosečnoj zaradi, isplaćenim zaradama, po kvalifikaciji i

po organizacionim jedinicama;- planovima razvoja preduzeća;- broju novoprimljenih zaposlenih, na koje poslove su raspoređeni i u

koju radnu jedinicu;- mesečnim izveštajima o bezbednosti i zaštiti zdravlja na radu i

povredama zaposlenih;• član 55. stav 2. - precizirana je dužnost poslodavca da sindikatu

omogući pristup svim poslovima kod poslodavca, kada je to potrebnoradi zaštite prava zaposlenih;

• član 56. - razrađena je zakonska obaveza poslodavca da sindikatu beznaknade obezbedi uslove za rad, i to:- korišćenje poslovnog prostora koji podrazumeva potreban broj

kancelarija, u zavisnosti od broja članova sindikata, sa neophodnimkancelarijskim nameštajem;

- po potrebi pravo korišćenja i drugih prostorija poslodavca za održa-vanje većih skupova, neophodnih za ostvarivanje uloge sindikata;

- neophodne tehničke uslove za rad;- posebna mesta za oglašavanje sindikalnih informacija;- upotrebu službenog automobila ili drugog odgovarajućeg prevoznog

sredstva sa plaćenim troškovima za odlazak na sastanke, seminare isl.;

• član 57. stav 2. - razrađena je obaveza poslodavca da omogući predsed-nicima sindikata najmanje sedam radnih dana plaćenog odsustva, radiučestvovanja na seminarima;


• član 57. stav 1, 2 i 3 - utvrđena je i razrađena obaveza poslodavca daomogući predstavnicima sindikata odsustvovanje sa rada, radi:- realizacije programskih aktivnosti;- prisustvovanja sindikalnim sastancima, konferencijama, sednicama,

seminarima i kongresima;- učestvovanja u radu viših organa sindikata;- omogući rad posebnih udruženja u okviru sindikata;

• član 59. stav 1. - poboljšana je zaštita predstavnika zaposlenih iznadzakonskog minimuma (godinu dana po prestanku funkcije), na dvegodine po prestanku funkcije;

• član 59. stav 2. - utvrđena je obaveza poslodavca da predstavnikesindikata po isteku funkcije vrati na poslove koje su obavljali pre izborana profesionalnu funkciju, odnosno da neće imati manju zaradu od onekoju su imali pre izbora na profesionalnu funkciju;

• član 60. - osnovan je fond za razvoj demokratskih industrijskih odnosa,socijalnih dijaloga, razvoj i unpaređivanje kolektivnog pregovaranja iedukaciju zaposlenih;

• član 61. - Aneksom II OKU odložena primena - utvrđena je obavezada poslodavci u fond uplaćuju 0,5% na zaradu zaposlenog.

6.4. Hronologija donošenja i primene Opšteg kolektivnog ugovora

Radi sprečavanja negativnih posledica prestanka važenja Opšteg kolektiv-nog ugovora, dve reprezentativne sindikalne centrale (Savez samostalnih sindi-kata Srbije i Ujedinjeni granski sindikati “Nezavisnost”), odmah su preduzelesve mere kako bi se ušlo u proces kolektivnog pregovaranja i u zakonom pred-viđenom roku, zaključio Opšti kolektivni ugovor.

Hronologija najvažnijih događaja u vezi sa zaključivanjem Opšteg ko-lektivnog ugovora je:

1) U maju 2005. godine, reprezentativne sindikalne centrale (u daljem tek-stu: sindikati), zajednički su sačinile radnu verziju Opšteg kolektivnog ugovo-ra i formirale pregovaračke odbore;

2) U junu 2005. godine organi sindikata utvrdili su sindikalni predlog Op-šteg kolektivnog ugovora koji je dostavljen Uniji poslodavaca Srbije uz pozivza pregovore.


3) Zvanični pregovori, koji su se odvijali na nivou pregovaračkih odbora,ekspertskih timova i šefova pregovaračkih odbora sindikata i Unije poslodava-ca Srbije, započeli su 1. avgusta 2005. godine.

4) Nakon mesec dana, tačnije 1. septembra 2005. godine, šefovi pregovarač-kih timova sindikata i Unije poslodavaca Srbije, formiranih za utvrđivanje za-jedničkog teksta Opšteg kolektivnog ugovora , zaključili su Protokol, koji glasi:

“ Ovim protokolom šefovi pregovaračkih timova potvrđuju da jetekst Opšteg kolektivnog ugovora usklađen i u svemu odgovara stavovi-ma i zaključcima pregovaračkih timova.

Potpisnici protokola prosleđuju usaglašen tekst Opšteg kolektivnogugovora organima i telima Unije poslodavaca Srbije, Saveza samostal-nih sindikata Srbije i Ujedinjenih granskih sindikata “Nezavisnost” nadalji postupak”.

Slede potpisi šefova tri pregovaračka tima.5) Upravni odbor Unije poslodavaca Srbije, na sednici održanoj 20. septem-

bra 2005. godine, ne prihvata usaglašenu verziju Opšteg kolektivnog ugovora, očemu pismom obaveštava sindikate 3. oktobra 2005. godine.

Umesto da potpiše usaglašenu verziju Opšteg kolektivnog ugovora, Unijaposlodavaca Srbije predlaže sasvim novu verziju u kojoj su pojedina prava za-poslenih manja nego što su utvrđena Zakonom o radu.

6) Fondacija Fridrih Ebert, u februaru 2006. godine, pozvala je na razgovorsva tri socijalna partnera, da bi oživela proces pregovaranja i zaključivanja Op-šteg kolektivnog ugovora. Međutim, posredovanje nije dalo rezultate.

7) Socijalno-ekonomski savet Srbije u martu 2006. godine, na zahtev Save-za samostalnih sindikata Srbije, donosi Zaključak kojim se preporučuje nasta-vak pregovora oko spornih pitanja, koji takođe nije dao rezultate.

8) Verujući da se jedino kroz redovan socijalni dijalog ravnopravnih partne-ra problemi mogu najbolje rešavati, u toku 2007. godine, Savez samostalnih sin-dikata Srbije zahteva od Vlade Republike Srbije da preduzme mere radi njego-vog otpočinjanja.

9) Veće Saveza samostalnih sindikata Srbije, u februaru 2008. godine, do-nelo je Odluku o organizovanju prvomajskih protestnih aktivnosti sa zahtevomVEĆE PLATE, VEĆE PENZIJE, BRŽE ZAPOŠLJAVANJE, a u okviru kojihje i zahtev za zaključivanje Opšteg i posebnih kolektivnih ugovora.

10) Na sednici Predsedništva Veća Saveza samostalnih sindikata Srbije,održanoj 31. marta 2008. godine, kojoj su prisustvovali gospodin Boris Tadić,


predsednik Republike Srbije, gospodin Rasim Ljajić, ministar rada i socijalnepolitike, gospodin Mlađan Dinkić, ministar ekonomije i regionalnog razvoja igospodin Mirko Cvetković, ministar finansija, između ostalog, razmatrana su ipitanja ostvarivanja socijalnog dijaloga i zaključivanja Opšteg i granskih kolek-tivnih ugovora;

11) Početkom aprila 2008. godine, izabran je novi predsednik Unije poslo-davaca Srbije, uz osporavanje prethodnog predsednika;

12) U okviru priprema za prvomajski protest, Savez samostalnih sindikataSrbije, 17. aprila 2008. godine, organizovao je okrugli sto na temu: “Zašto je Sr-bija bez kolektivnih ugovora?”. Na okruglom stolu učestvovali su predstavnicisindikata, nadležnih ministarstava, više naučnih i javnih radnika, novoizabranorukovodstvo Unije poslodavaca Srbije i drugi. Tom prilikom Unija poslodavacaSrbije najavila je mogućnost i spremnost da pre 1. maja potpiše Opšti kolektiv-ni ugovor;

13) Tako 23. aprila 2008. godine, polazeći od postignutog dogovora na sed-nici Predsedništva Veća Saveza samostalnih sindikata Srbije održanoj 31. mar-ta 2008. godine, predsednik Republike Srbije i predsednik Saveza samostalnihsindikata Srbije, potpisali su PROTOKOL O RAZUMEVANJU, kojim je pred-sednik Republike Srbije istakao da će se u okviru svojih nadležnosti, pored osta-log:

“angažovati na prevazilaženju zastoja u kolektivnom pregovaranjui zaključivanju kolektivnih ugovora na nivou Republike Srbije, kroz ne-posredan razgovor sa Unijom poslodavaca Srbije i Privrednom komo-rom Srbije, a u cilju pokretanja odgovarajućih inicijativa koje će obez-bediti stvaranje uslova za što hitnije potpisivanje Opšteg i posebnih ko-lektivnih ugovora.”

15) Dana 29. aprila 2008. godine na Prvomajskoj konvenciji 2008. DE-MOKRATIJA TO JE DIJALOG, održanoj u Sava centru, uz prisustvo go-spodina Borisa Tadića, predsednika Republike Srbije, i gospodina RasimaLjajića, ministra rada i socijalne politike, predsednici Unije poslodavaca Sr-bije, Saveza samostalnih sindikata Srbije i Ujedinjenih granskih sindikata“Nezavisnost”, potpisali su OPŠTI KOLEKTIVNI UGOVOR;

16) Rešenjem Ministarstva rada i socijalne politike, broj 110-00-522/2008-02 od 5. maja 2008. godine, Opšti kolektivni ugovor je upisan u Registar kolek-tivnih ugovora, pod rednim brojem 3;


17) Dana 7. maja 2008. godine, sva tri učesnika u zaključivanju Opšteg ko-lektivnog ugovora podnela su zahtev Ministarstvu rada i socijalne politike da do-nese odluku o proširenom dejstvu Opšteg kolektivnog ugovora, odnosno da seisti primenjuje na sve poslodavce u Republici Srbiji;

Učesnici u zaključivanju Opšteg kolektivnog ugovora smatraju da za njego-vo prošireno dejstvo postoji opravdan interes, a radi ostvarivanja ekonomske isocijalne politike u Republici Srbiji i u cilju obezveđivanja jednakih uslova radakoji predstavljaju minimum prava zaposlenih iz rada i po osnovu rada, a čimese doprinosi sprečavanju nelojalne konkurencije.

18) Dana 7. maja 2008. godine, učesnici u zaključivanju Opšteg kolektiv-nog ugovora podneli su zahtev Socijalno-ekonomskom savetu Republike Srbijeda, shodno odredbi člana 257. stav 3. Zakona o radu, da mišljenje povodom zah-teva za donošenje Odluke o proširenom dejstvu Opšteg kolektivnog ugovora;

19) Dana 9. maja 2008. godine, u “Službenom glasniku RS”, broj 50/08, ob-javljen je Opšti kolektivni Ugovor;

20) Dana 11. maja 2008. godine održani su parlamentarni, pokrajinski i lo-kalni izbori u Republici Srbiji;

21) Dana 17. maja 2008. godine Opšti kolektivni ugovor je stupio nasnagu;24

22) Socijalno-ekonomski savet Republike Srbije, na sednici održanoj 5. sep-tembra 2008. godine, doneo je odluku o imenovanju Privremenog radnog telaformiranog da razmotri efekte proširenog dejstva Opšteg kolektivnog ugovora ipodnese Socijalno-ekonomskom savetu Republike Srbije svoje stručno mišlje-nje;

Privremeno radno telo imenovano je u sastavu:- Jurij Bajec, ekonomski savetnik predsednika Vlade Republike Srbije

– koordinator tela;- Janko Guzijan, državni sekretar u Ministarstvu finansija;- Nikola Pavičić, predsednik Unije poslodavaca Vojvodine;- Zoran Ristić, Ujedinjeni granski sindikat "Nezavisnost";- Rajko Kosanović, Savez samostalnih sindikata Srbije.

U radu privremenog radnog tela učestvovali su takođe i stručnjaci Savezasamostalnih sindikata Srbije: mr Sanja Paunović i Ljuban Žigmund, kao i sarad-nici iz pomenutih ministarstava.

U toku rada privremenog radnog tela sa projekcijama potrebnih dodatnih fi-nansijskih sredstava koja će biti neophodna nakon proširenja dejstva Opšteg ko-


24 Prilog broj 8

lektivnog ugovora izašli su Ministarstvo finansija sa Ministarstvom rada i soci-jalne politike, Savez samostalnih sindikata Srbije, čiju je projekciju prihvatioUjedinjeni granski sindikat “Nezavisnost”, dok Unija poslodavaca Srbije, osimverbalne podrške projekciji pomenutih ministarstava, nije izašla sa svojom pro-jekcijom.

23) U septembru 2008. godine Savez samostalnih sindikata Srbije uradio jeProcenu ekonomskih efekata proširenog dejstva Opšteg kolektivnog ugovora,dostavio je i koordinatoru i članovima privremenog radnog tela Socijalno-eko-nomskog saveta.

24) Na sednici Socijalno-ekonomskog saveta održanoj 6. oktobra 2008. go-dine podnet je Izveštaj koordinatora Privremenog radnog tela Saveta formiranogda razmotri efekte proširenog dejstva Opšteg kolektivnog ugovora.

U pomenutoj Proceni, pored ostalog, iznete su različite pretpostavke o visi-ni dodatnih sredstava koja će biti neophodna nakon proširenja dejstva Opštegkolektivnog ugovora. Iznete su dve projekcije Ministarstva finansija i Ministar-stva rada i socijalne politike, projekcija Saveza samostalnih sindikata Srbije, tzv.“srednje rešenje” koordinatora privremenog radnog tela prof. dr Jurija Bajeca.Prema pomenutim projekcijama potrebna dodatna sredstva nakon proširenogdejstva Opšteg kolektivnog ugovora za oko 2 miliona zaposlenih u Republici Sr-biji iznose:

- prva projekcija ministarstava. . . . . . . . . 230,2 milijarde dinara (17,5%),- druga projekcija ministarstava. . . . . . . . 258,8 milijardi dinara (19,7%),- projekcija SSSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105,8 milijardi dinara (8,0%),- “srednje rešenje” koordinatora . . . . . . . 182 milijarde dinara (14,0%).U zaključku Izveštaja konstatovano je i sugerisano sledeće:„1.) Članovi Radne grupe su saglasni da bi Odluka o proširenom dejstvu

OKU uticala na:• povećanje troškova rada poslodavaca po osnovu prava na naknadu za

ishranu u toku rada, regres za korišćenje godišnjeg odmora, minulograda, rad na dan praznika u visini utvrđenoj OKU. Povećanje troško-va rada može uticati na zaposlenost i strane investicije, na smanjenjekonkurentnosti srpske privrede i dodatne inflacione pritiske;

• proces privatizacije, restrukturiranje privrednih društava, i javnihpreduzeća i racionalizaciju javnih službi isplatom otpremnine u visi-ni utvrđenoj OKU.

Kada je reč o nezaposlenosti, ovaj uticaj može se ublažiti sprovođenjem me-ra aktivne politike zapošljavanja (prekvalifikacija, dokvalifikacija, zapošljavanjekod drugog poslodavca i dr.)


2.) Članovi Radne grupe skreću pažnju u vezi mehanizama povećanja zara-da u javnom sektoru i ograničenja da rast mase zarada u 2009. godini ne smepreći 10%. Ukoliko se prihvati stav o proširenom dejstvu OKU da se zaposleni-ma u javnim službama, koje se finansiraju iz Budžeta, obezbedi pravo na nakna-du za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora, u okviruukupnog iznosa predviđenog za povećanje plata u 2009. godini od 10%, neop-hodno je da nadležna ministarstva pripreme izmene odgovarajućih propisa. Ovoiz razloga što je Zakonom o platama u javnim službama i državnim organimapropisano da koeficijent sadrži u sebi i dodatak na ime naknade ishrane u tokurada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora.

3.) Članovi Radne grupe su saglasni da se odgovarajućim merama već od2009. započne smanjivanje sadašnjih prevelikih raspona u zaradama državnihslužbenika i nameštenika.

4.) Predlaže se Vladi da za 2009 sagleda mogućnosti povećanja neoporezi-vog dela zarada, što bi poboljšalo materijalni položaj zaposlenih sa najnižim za-radama, pogotovo u radno intenzivnim sektorima.

5.) Predstavnik poslodavaca smatra da, s obzirom na postojeća ograničenjau poslovanju i već velika fiskalna opterećenja, nije realno očekivati primenu pro-širenog dejstva OKU na celu privredu. Povećanje zarada i zaposlenosti mogućeje poboljšanjem ukupnog poslovnog ambijenta i dodatnim smanjenjem fiskalnogtereta privredi.

6.) Članovi Radne grupe smatraju da je za uspešno ostvarivanje razvojnihciljeva Srbije u narednom periodu, pored punog angažovanja Vlade, poslodava-ca i zaposlenih, neophodno uključiti i ostale društvene grupe u svim oblastimaživota.“

Na istoj sednici Socijalno-ekonomskog saveta doneta je odluka da Minista-rastvo rada sačini analizu odredaba Opšteg kolektivnog ugovora u vezi donoše-nja Odluke o proširenom dejstvu.

25) Dana 23. oktobra 2008. godine Savezu samostalnih sindikata Srbije izkabineta predsednika Vlade dostavljene su dve analize i to:

- Analiza odredaba Opšteg kolektivnog ugovora u vezi donošenja Od-luke o proširenom dejstvu,25 na koju je Savez samostalnih sindikataSrbije 27. oktobra 2008. godine dostavio Primedbe;

- Analiza strukture javne potrošnje Srbije i uporedivih zemalja;26


25 Prilog broj 926 Prilog broj 10

26) Dana 27. oktobra 2008. godine koordinatoru Privremenog radnog telaSocijalno-ekonomskog saveta SSSS dostavio je Projekciju rashoda za naknadutroškova ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora.

27) Na sednici Veća Saveza samostalnih sidikata Srbije, održanoj 29. okto-bra 2008. godine razmatrane su aktivnosti Saveza samostalnih sindikata Srbijeu vezi proširenog dejstva Opšteg kolektivnog ugovora, i pored ostalog, usvojenje zaključak kojim je predsednik Saveza samostalnih sindikata Srbije ovlašćenda u pregovorima sa socijalnim partnerima može da odstupi u pogledu odredbiOpšteg kolektivnog ugovora koje se odnose na naknadu ishrane u toku rada i re-gresa za korišćenje godišnjeg odmora (član 32.) najviše do 30%.

28) Na sednici Socijalno-ekonomskog saveta, održanoj 31. oktobra 2008.godine, jednoglasno je usvojena preporuka ministru rada i socijalne politike, dau skladu sa članom 57. Zakona o radu, potpiše prošireno dejstvo Opšteg kolek-tivnog ugovora.

29) Dana 6. novembra 2008. godine u Palati Vlade Srbije svečano supotpisani:

- Aneks I Opšteg kolektivnog ugovora između Unije poslodavacaSrbije, Saveza samostalnih sindikata Srbije i Ujedinjenih gran-skih sindikata „Nezavisnost“;27

- Odluka o proširenom dejstvu Opšteg kolektivnog ugovora koju jepotpisao gospodin Rasim Ljajić, ministar rada i socijalne politikeRepublike Srbije.28

Pomenuti Aneks i Odluka objavljeni su u ,,Službenom glasniku Repu-blike Srbije” broj 104/08, od 11. novembra 2008. godine, stupaju na snaguosmog dana od dana objavljivanja, a primenjivaće se od 1. januara 2009.godine.

Aneksom Opšteg kolektivnog ugovora, pored ostalog, izvršena je izme-na tako da naknada za ishranu u toku rada iznosi 15% od prosečne zaradeu Republici Srbiji, a regres za korišćenje godišnjeg odmora 75% od proseč-ne zarade.

30) Savez samostalnih sindikata Srbije, 16.12.2008. godine, svim poslanič-kim grupama i svim poslanicima Skupštine Republike Srbije, dostavio jeAmandman na Predlog Zakona o budžetu Republike Srbije za 2009. godi-nu.



31) Dana 16.12.2008. godine Ministarstvo rada i socijalne politike, dostavi-lo je Savezu samostalnih sindikata Srbije, Predlog polaznih osnova za razgovorsa predsedništvima reprezentativnih sindikata i predstavnika Vlade RepublikeSrbije.

Tačka 1. Polaznih osnova glasi ,,Socijalni partneri donose odluku o odlaga-nju primene proširenog dejstva Opšteg kolektivnog ugovora.”

32) Veće Saveza samostalnih sindikata Srbije, na sednici održanoj23.12.2008. godine, odbacilo je predloge iznete u Polaznim osnovama.

Isti dan obavljeni su razgovori u Skupštini Republike Srbije sa predstavni-cima poslaničkih grupa.

33) Dana 24.12.2008. godine, autori ove knjige predložili su rukovodstvuSaveza samostalnih sindikata Srbije, etapnu primenu odredbi Opšteg kolektiv-nog ugovora.29

34) Unija poslodavaca, svojim dopisom od 29. decembra 2009. godine,obavestila je reprezentativne sindikate da: ,,u svojstvu strane potpisnice, po-kreće postupak otkaza Opšteg kolektivnog ugovora.”

Istim dopisom Unija poslodavaca poziva sindikate da zajedno započnu:,,postupak pregovaranja radi zaključivanja kolektivnog ugovora, koji će odgova-rati realnom stanju u kome se trenutno privreda Republike nalazi”.30

35) Na sednici Narodne skupštine Republike Srbije, održanoj 29. decembra2009. godine, usvojen je Zakon o budžetu Republike Srbije za 2009. godinu(,,Službeni glasnik RS”, broj 120/08). Amandman Saveza samostalnih sindika-ta Srbije nije usvojen.

Član 28. Zakona o budžetu Republike Srbije glasi:„U skladu sa članom 2. tačka 8), članom 35. i članom 36. stav 3. Zakona o

budžetskom sistemu („Službeni glasnik RS“, br. 9/02, 87/02, 61/05-dr. zakon,66/05, 101/05-dr. zakon, 62/06-dr. zakon i 85/06), u budžetskoj 2009. godinineće se vršiti obračun i isplata prema Odluci o primeni Opšteg kolektivnogugovora na sve poslodavce na teritoriji Republike Srbije i Aneksu I Opštegkolektivnog ugovora („Službeni glasnik RS“, broj 104/08), kao ni obračun i is-plata božićnih, godišnjih i jubilarnih nagrada i drugih vrsta nagrada i bonusapredviđenih posebnim i pojedinačnim kolektivnim ugovorima, za direktne i in-direktne korisnike sredstava Budžeta Republike Srbije, budžeta lokalne vlasti,organizacije obaveznog socijalnog osiguranja i njihove korisnike.“



36) Predsedništvo Saveza samostalnih sindikata Srbije, na sednici održanoj30. decembra 2009. godine, povodom nastalih dešavanja, usvojilo je “Otvorenopismo”.31

37) Dana 30. decembra 2008. godine ministar rada i socijalne politikedoneo je Odluku o stavljanju van snage Odluke o primeni Opšteg kolektiv-nog ugovora na sve poslobavce na teritoriji Republike Srbije.32 Odluka jeobjavljena u „Službenom glasniku Republike Srbije“, broj 122/08 od30.12.2008. godine.

Dana 15.01.2009. godine reprezentativni sindikati podneli su Ustavnom su-du Republike Srbije „Inicijativu za ocenjivanje ustavnosti i zakonitosti Odluke ostavljanju van snage Odluke o primeni Opšteg kolektivnog ugovora na sve po-slodavce na teritoriji Republike Srbije“.

38) U intervjuu ,,Politici”, od 31. decembra 2008. godine i 1. i 2. januara2009. godine, predsednik Vlade Republike Srbije, gospodin Mirko Cvetković,izjavio je da: ,,Primena Opšteg kolektivnog ugovora značila bi direktan ula-zak u hiperinflaciju i haos, a dodatni pritisak na privredu doveo bi i do ot-puštanja radnika.”

39) Dana 29. januara 2009. godine Savez samostalnih sindikata Srbije do-stavio je predsedniku Republike Srbije dopis kojim se zahteva da se kroz nared-ni rebalans budžeta za 2009. godinu obezbedi brisanje člana 28. Zakona o bu-džetu, a pitanja koje reguliše odredba člana 28. razreši saglasno Sporazumom odaljem razvoju socijalnog dijaloga. Isti dopis dostavljen je takođe predsednikuVlade Republike Srbije, ministru rada i socijalne politike i Socijalno-ekonom-skom savetu Republike Srbije.

40) Dana 30. januara 2009. godine, Vlada Republike Srbije, Unija po-slodavaca Srbije, Savez samostalnih sindikata Srbije i UGS „Nezavisnost“zaključili su „Sporazum o daljem razvoju socijalnog dijaloga.“33

41) Dana 30. januara 2009. godine, reprezentativno udruženje posloda-vaca – Unija poslodavaca Srbije i reprezentativni sindikati – Savez samo-stalnih sindikata Srbije i Ujedinjeni granski sindikat „Nezavisnost“, osnova-ni za teritoriju Republike Srbije, u skladu sa Sporazumom o razvoju soci-jalnog dijaloga, zaključili su Aneks II Opšteg kolektivnog ugovora (Službe-ni glasnik RS, broj 8/09).34


31 Prilog broj 1532 Prilog broj 1633 Prilog broj 1734 Prilog broj 18

Prema članu 1. Aneks II Opšteg kolektivnog ugovora, privremeno seodlaže primena odredbe člana 24. stav 1. tačka 1, 2. i 5; člana 29, člana 31.alineja 5; člana 32. alineja 4, 6. i 7, člana 35, člana 43. i člana 61. Opšteg ko-lektivnog ugovora.35

42) Dana 30. januara 2009. godine, ministar rada i socijalne politike do-neo je Odluku o primeni Opšteg kolektivnog ugovora na sve poslodavce nateritoriji Republike Srbije (Službeni glasnik RS, broj 8/09).36

43) Unija poslodavaca Srbije, svojim dopisom od 6.02.2009. godine, oba-vestila je Savez samostalnih sindikata Srbije da povlači svoj Otkaz Opštegkolektivnog ugovora, od 29. decembra 2008. godine.

44) Dana 29. aprila 2009. godine, Savez samostalnih sindikata Srbije orga-nizovao je generalni štrajk i protest.

Generalni štrajk i protest organizovani su, kako se navodi u pomenutim od-lukama, radi iskazivanja nezadovoljstva sve težim materijalnim i socijalnim po-ložajem zaposlenih, nezaposlenih, penzionera, mladih i većine građana Srbije, anaročito zbog:

- zarada i penzija od kojih se ne može živeti, njihovog najavljenog “za-mrzavanja” i dodatnog “solidarnog” oporezivanja;

- pogubnih efekata privatizacije na privredu, koja se, umesto obećanograsta, suočava sa dramatičnim padom, neprekidnim zatvaranjem fa-brika i preduzeća;

- nepoštovanja kolektivnih ugovora i primene restriktivnih odreda-ba zakona (član 28. Zakona o budžetu Republike Srbije za 2009.godinu);

- odpuštanja radnika i dugotrajnog i neefikasnog rešavanja radnih spo-rova;

- manjka istinskog socijalnog dijaloga u kome svaki od socijalnih part-nera preuzma deo odgovornosti.

U pomenutim odlukama, između ostalog, navodi se da ukoliko “socijalnoodgovorna” Vlada Republike Srbije nije sposobna da preduzme mere za preva-zilaženje nezadovoljstva, beznađa i očaja, da sindikati traže njenu ostavku;

45) Narodna skupština Republike Srbije, na sednici održanoj 29. aprila2009. godine, donela je Zakon o izmenama i dopunama Zakona o budžetu Re-publike Srbije za 2009. godinu (,,Službeni glasnik RS”, broj 31/ 09).

Član 28. zakona nije izmenjen.



46) Na predlog Socijalno-ekonomskog saveta Republike Srbije, njegovastalna radna tela, u maju 2009. godine, sačinila su Analizu primene Sporazumao daljem razvoju socijalnog dijaloga, u kojoj se, pored ostalog, predlaže odlaga-nje primene odredbi Opšteg kolektivnog ugovora, koje se odnose na finan-sijske obaveza poslodavaca, za period od narednih šest meseci.

47) Prema članu 15. Zakona o budžetu Republike Srbije za 2010. godinu(„Službeni glasnik RS“, broj 107/09): „... u budžetskoj 2010. godini neće se vr-šiti obračun i isplata prema Odluci o primeni Opšteg kolektivnog ugovora na sveposlodavce na teritoriji Republike Srbije i Aneksu I Opšteg kolektivnog ugovora(„Službeni glasnik RS“, broj 104/08), kao ni obračun i isplata božićnih, godi-šnjih i jubilarnih nagrada i drugih vrsta nagrada i bonusa predviđenih poseb-nim i pojedinačnim kolektivnim ugovorima, za direktne i indirektne korisnikesredstava budžeta Republike Srbije, budžeta lokalne vlasti i organizacija za oba-vezno socijalno osiguranje“.

6.5. Stavovi Saveta stranih investitora o Opštem kolektivnom ugovoru

Savet stranih investitora, osnovan pre sedam godina, danas ima oko 120 čla-nova sa predstavnicima iz više od 20 zemalja. Uključeni u različite vrste privred-nih aktivnosti, članovi Saveta stranih investitora predstavljaju više od tri četvrti-ne ukupnih stranih investicija u Srbije i zapošljavaju znatan broj lokalne radnesnage.

U ovogodišnjoj BELOJ KNJIZI – predloga za poboljšanje poslovnogokruženja u Srbiji, koja je javnosti predstavljena krajem novembra 2009. go-dine, obrađene su 24 oblasti, uključujući infrastrukturu, energetiku, poreski si-stem, zaštitu intelektualne svojine i potrošača, radno pravnu oblast, i druge obla-sti. Bela knjiga, pored ostalog, sadrži 215 preporuka za poboljšanje investicio-nog ambijenta i konkurentnosti od kojih se trideset odnosi na radno pravo.

U vezi sa Opštim kolektivnim ugovorom Savet stranih investitora u Belojknjizi navodi sledeće:

“Proširena primena OKU je bila predmet ozbiljne kritike poslodavaca kojinisu članovi Unije poslodavaca koja je potpisala ovaj ugovor, i to iz sledećih raz-loga: (I) ugovor između dve strane se može proširiti na treću stranu koja nijeučestvovala u njemu, što stvara dodatnu pravnu nesigurnost na ionako nestabil-nom tržištu u Srbiji; (II) ta proširena primena je dala OKU pravnu snagu zako-na bez redovne skupštinske procedure za usvajanje novog zakona; (III) odlukao proširenoj primeni je političke prirode, i nije izvesno da li su zakonski uslovi


za njeno usvajanje ispunjeni; (IV) sadržaj OKU koji nije u skladu sa principimasavremene tržišne ekonomije (tj. određivanje osnovne zarade na osnovu koefici-jenta i minimalne cene rada itd.).

Opšti kolektivni ugovor predviđa povoljnija prava zaposlenih u poređenju saonima koja su definisana u Zakonu o radu u nekoliko oblasti, kao i obaveze po-slodavca koje nisu povezane sa zaštitom prava zaposlenih, između ostalog:

- OKU nalaže obračun osnovne zarade pomoću koeficijenta za specifi-čan posao (zastareo metod koji je postojao po starom zakonu), kao iograničenja u pogledu perioda primene ugovorene osnovne zarade zanajjednostavniji posao (najduže šest meseci) i njenog iznosa (novou-govoreni iznos ne može biti niži od prethodno dogovorenog iznosa).Te odredbe mogu u praksi stvarati probleme poslodavcima koji nema-ju kolektivne ugovore ili sindikat, i čini se da na osnovu ovih odreda-ba poslodavcima nije dozvoljeno da nude zaposlenima anekse ugovo-ra o radu u vezi sa smanjenjem osnovne zarade (čak i ako se poslo-davac suoči sa finansijskim poteškoćama);

- Obaveza poslodavca da obaveštava sindikat o raznim pitanjima, kaošto su: godišnji izveštaj o poslovanju društva, profit i raspodela profi-ta, podaci o isplaćenim zaradama itd. koja nisu povezana sa zaštitomprava zaposlenih;

- Poslodavac može ponuditi minimalnu zaradu samo u slučaju poteško-ća u poslovanju i to najduže u periodu od 6 meseci u toku kalendar-ske godine, pri čemu je dužan da zaposlenima isplati razliku izmeđuminimalne i pune zarade (u roku od 9 meseci);

- U slučaju viška zaposlenih, minimalna otpremnina iznosi 1/3 zaradezaposlenog, ili 50% prosečne zarade u Republici za svaku punu godi-nu radnog staža, zavisno od toga šta je povoljnije za zaposlenog (tre-ba imati u vidu da je ova odredba prilično nejasna i moguća su razli-čita tumačenja). Isto tako, OKU predviđa detaljne kriterijume za od-lučivanje o tome kojem zaposlenom će prestati radni odnos u slučajuviška zaposlenih;

- Prestanak radnog odnosa zbog nedostatka znanja i sposobnosti, i re-zultata rada je znatno komplikovaniji, zahteva više vremena i podra-zumeva formiranje komisije koja utvrđuje navodni nedostatak znanjai sposobnosti, i rezultata rada;

- Poslodavci su dužni da najmanje 0,15% mase sredstava isplaćenih naime zarade obezbede za prevenciju radne invalidnosti i rekreativniodmor zaposlenih (primena finansijskih odredbi je odložena na neod-ređeno vreme);


- OKU predviđa opširnu listu slučajeva u kojima zaposleni ima pravona plaćeno odsustvo, kao i dodatne kriterijume za uvećanje dužine go-dišnjeg odmora;

- Pojedini delovi zarade su propisani u većem iznosu u odnosu na iznospredviđen Zakonom o radu: za rad na neradni dan – 120% od osnov-ne zarade; za rad noću – 30% od osnovne zarade; za minuli rad –0,5% za svaku punu godinu rada u radnom odnosu, itd. Primena ovihfinansijskih odredbi je odložena na neodređeno vreme;

- Topli obrok je propisan u minimalnom iznosu od 15% od prosečnemesečne zarade u Republici; regres za korišćenje godišnjeg odmora uvisini od 75% od prosečne mesečne zarade u Republici; terenski do-datak u visini od 3% prosečne mesečne zarade po zaposlenom u pri-vredi Republike (primena finansijskih odredbi je odložena na neodre-đeno vreme); dnevnica za službeno putovanje u zemlji u visini od 5%prosečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Republike;

- OKU nalaže podnošenje prijave o slobodnom radnom mestu NSZ-u,iako takva obaveza nije propisana novim Zakonom o zapošljavanju iosiguranju za slučaj nezaposlenosti;

- OKU predviđa obavezu poslodavaca da osiguraju zaposlene za slučajsmrti, povrede na radu, smanjenja ili gubitka radne sposobnosti. Nijejasno kako primenjivati ovu odredbu imajući u vidu relevantnu odred-bu Zakona o bezbednosti i zdravlju na radu i ranije tumačenje ovogzakona od strane nadležnih organa da se ova obaveza ne primenjujedok ovaj vid osiguranja ne bude uređen posebnim zakonom.”


7. METODE I TEHNIKE PREGOVARANJA

Pregovaranje je dvosmerna komunikacija usmerena na postizanje sporazu-ma između strana koje imaju određene interese, bilo da dele interese ili da su onimeđusobno suprotstavljeni. Pregovaranjem se prihvata da postoji obostrani in-teres / ili zajednički problem / i potreba za dijalogom koji treba da dovede dosporazuma. Ono je u stvari proces donošenja kolektivnih odluka putem spora-zuma – u poslu, u lokalnoj ili državnoj zajednici, u međunarodnim odnosima.

Studija slučaja – Mudrosti iz prošlosti

Primer iz daleke, daleke istorije...

Još u antička vremena, mudri ljudi su bili za to da se pre preduzi-manja bilo kakvih prenagljenih akcija, prvo pokuša pregovaranjem do-ći do rešenja problema.

Tusidides opisuje u prvim glavama svoje istorije kako su Spartanci432 godine p.n.e. pozvali na konferenciju svoje saveznike da zajedno od-luče da li su Atinjani povredili potpisane ugovore i da li bi ih trebalo ka-zniti ratom. Kralj Arhidamus je na otvaranju konferencije rekao: "Ni-sam ja, moji Lasedemoniani (članovi Peloponeskog saveza), doživeo ovustarost, a da nisam imao iskustvo sa mnogim ratovima. Ima onih međuvama koji su moji vršnjaci, i koji neće napraviti nesrećnu grešku, zami-šljajući u svom neznanju, da je rat poželjna stvar ili da donosi bilo pred-nost, bilo bezbednost... To ne znači da bih ja tražio od vas da pokažetetako malo pravog osećaja da biste dopustili Atini da nanese štetu vašimsaveznicima. Niti bih ja oklevao da demaskiram njene intrige. Ali ja tra-žim od vas da nepromišljeno ne uletite u neprijateljstva, već da prvo po-šaljete u Atinu kakvog ambasadora koji bi protestvovao tonom koji neukazuje ni na rat ni na pokornost. U međuvremenu mi možemo iskori-

85

stiti vreme koje smo dobili da usavršimo naše pripreme... Ako Atinjaniodgovore na našu ponudu za pregovaranje, tim bolje. Ako je odbiju, on-da će nakon dve ili tri godine naša pozicija biti znatno jača i mi ih mo-žemo napasti ako smatramo pogodnim. Moguće je čak da će oni, kadshvate razmere našeg naoružavanja, osnaženog jednako ubedljivim pre-dočavanjem, biti raspoloženi da popuste... Ne bismo takođe smeli da, udebati ove vrste koja traje samo jedan dan, donesemo odluku koja možedovesti u pitanje živote i sudbine naših sunarodnika i našu nacionalnučast. Moramo doneti našu odluku posle mirnog razmatranja... Niti bi-smo smeli da zaboravimo da su Atinjani ponudili, u ovoj krizi oko Poti-deje, da nam daju pravno zadovoljenje. Suprotno je zakonu tretirati kaokriminalca onoga ko je spreman da ponudi arbitražu." Treba takođeprimetiti da se jedna delegacija iz Atine zadesila u Sparti u vreme odr-žavanja konferencije. To je bila konferencija Peloponeskog saveza, paAtinjani nisu na njoj mogli formalno učestvovati, ali je delegacija ipakbila pozvana da izloži svoje gledište (Nicolson, 8, 17-18).

7.1. Neki od interesantnih metoda pregovaranja

7.1.1. Tvrdo ili meko pregovaranje

Mada svako pregovaranje ima svoje specifičnosti, postoje izvesne zajed-ničke karakteristike procesa pregovaranja i neka zajednička načela i iskustvau pogledu metoda i tehnika pregovaranja, te potrebnog umeća, koja važe zasve vrste pregovaranja – između poslovnih partnera, poslodavaca i sindika-ta, političkih stranaka, regionalnih grupacija itd.

Treba nastojati da se koriste metodi pregovaranja koji najviše doprinoseda se dođe do sporazuma koji će:

1) uvažavati do moguće granice legitimne interese pregovaračkih stra-na,

2) voditi pravednom i miroljubivom rešavanju konflikata,3) ostvarivati dugoročno dejstvo i,4) imati za posledicu unapređenje (ili bar ne pogoršavanje) odnosa iz-

među pregovaračkih strana.Pregovarači su često u dilemi da li treba da budu tvrdi u pregovorima ili

treba da nastoje da izbegnu konflikt s drugom stranom, čineći koncesije iustupke. Na Harvardu je razvijen pregovarački model, koji tu dilemu nasto-


ji da otkloni: drugim rečima, pregovaranje ne treba da bude "tvrdo" ili "me-ko", već i "tvrdo" i "meko", dakle usmereno:

- na traženje (kad god je to moguće) zajedničkih interesa odno-sno dobitaka i za jednu i za drugu stranu i,

- ako postoji konflikt interesa dveju strana (što je često velikimdelom slučaj) insistiranje da se zajednički utvrde neki fer stan-dardi, nezavisni od volje bilo koje od strana.

Pored zajedničkog interesa da se izbegne gubitak za obe strane, skorouvek postoji mogućnost i koristi, odnosno dobitka za obe strane.

7.1.2. Pregovaranje u četiri tačke

Pregovaranje u četiri tačke:(1) Ljudi: treba odvojiti ljude od problema.(2) Interes: treba se fokusirati na interese, a ne na pozicije.(3) Opcije: treba proizvesti što više različitih mogućnosti za rešava-

nje problema pre same odluke šta treba činiti.(4) Kriteriji: treba insistirati na jednom broju objektivnih kriterija.

(1) Što se tiče ljudskog faktora, važno je voditi pregovore tako da neizazivaju emocije, koje nisu dobar saradnik u nalaženju zajednički prihvatlji-vog rešenja. Insistiranje na pozicijama upravo tome vodi.

(2) Harvardski model preporučuje da se umesto na pozicije dveju stra-na, pregovarački proces fokusira na zadovoljavanje njihovih suštinskih in-teresa, a ne unapred zauzetih stavova.

(3) Treća tačka razvija dalje ideju o fokusiranju na interese a ne pozici-je, time što se preporučuje da svaka strana pripremi više različitih opcija.Naime, za razliku od pozicija koje pretpostavljaju jedno jedino rešenje, zasvaki interes može se nači više mogućih rešenja koja mogu da ih zadovolje.

(4) Procesu pregovaranja posebno može doprineti ako se prethodnoutvrde neki zajednički objektivni kriteriji, kako u pogledu procedure, tako isamog predmeta pregovaranja.

7.1.3. “Staviti se u tuđu kožu “

Veoma je važno razumeti način razmišljanja druge strane i to ne samokao koristan pristup radi uspešnije pripreme za pregovore, već i zbog togašto su razlike u stavovima prilikom pregovora u stvari najčešće razlike u na-činu razmišljanja dveju strana.


Naime, često konflikt potiče ne iz objektivne realnosti, već iz ljudskihglava. Ljudi vide ono što žele da vide. Strahovi, makar i nezasnovani, jesustvarni strahovi i nužno je pozabaviti se njima, kako bi se otklonili. Nade iočekivanja, i kad su nerealni, mogu da dovedu i do rata. Stoga, činjenice, čaki kad se utvrde, ne moraju biti dovoljne da reše problem.

Zbog toga je jedna od najvažnijih osobina dobrog pregovarača da se"stavi u tuđu kožu", da pokuša da sa stanovišta emocija i načina razmišlja-nja druge strane gleda na problem, a ne samo sa gledišta činjenica ili objek-tivno najboljeg odnosno najpravednijeg rešenja. Dabome, razumeti gledištedruge strane ne znači složiti se s njim, već iz tog razumevanja valja izvućizaključak kojim je putem najbolje ići.

I obrnuto, ne treba iz sopstvenih strahova i emocija izvoditi zaključak opravim namerama druge strane. Lako se može upasti u klopku najlošije in-terpretacije onoga što druga strana čini, kaže ili predlaže.

U naporu da se "stavi u tuđu kožu", pregovarač treba da pokuša neštošto je u suprotnosti sa verovatnim percepcijama druge strane, drugim reči-ma da im uputi poruku drugačiju od one koju verovatno očekuju.

7.2. Komunikacija

Bitno je razumeti da bez komunikacije nema pregovaranja.1) Sam proces pregovaranja je dvosmerna komunikacija radi postizanja

dogovora. Komunikacija može biti otežana različitim preprekama. Događase da pregovaračke strane ne komuniciraju, ne govore jedni s drugima, većdaju izjave zbog treće strane ili javnosti. Tada se pregovarači ne obraćajudrugoj strani niti pokušavaju da je uvere u ispravnost sopstvenih argumena-ta, već nastoje da dobiju podršku domaće javnosti ili posmatrača za svojestavove.

2) Isti, negativan efekat dobija se kad se ne sluša druga strana, iakovam se direktno obraća. Neki put se namerno za vreme govora druge stra-ne radi nešto drugo, razgovara sa susedom, okreće nekome iza sebe ili ko-nobaru i demonstrira nipodaštavanje izlaganja govornika preko puta. To si-gurno ne vodi boljem razumevanju i može da ugrozi pregovore na samompočetku.

Ali, češći je slučaj da, dok druga strana izlaže, pregovarač više razmi-šlja o tome kako će odgovoriti na neki argument nego što sluša. Dešava seda zbog toga kasnije prenebregne u svojoj argumentaciji da je to za što se


zalaže već bilo rečeno i druga strana vas na to upozori. Stoga je neophodnoaktivno slušanje. Utisak da se posvećuje veliku pažnju izlaganju može se po-jačati i pitanjem: "Da li sam ispravno razumeo da Vi smatrate da..."

3) Treća prepreka u komunikaciji je nesporazum. Nešto što je jedna stra-na izjavila, na drugoj se pogrešno interpretira. Bolje je tražiti podrobnije raz-jašnjenje date izjave, nego odmah skočiti sa kontranapadom ili javnom kva-lifikacijom rečenog. Do nesporazuma može doći i zbog toga što ista reč ilifraza može imati i drugačiju konotaciju.

Važno je nastojati da se stvari razjasne, a ne zamagle. Potreban je pro-aktivan a ne reaktivan stav. Mora se shvatiti da pregovaranje nije ni debatani suđenje, pa nisu potrebne ni oratorske egzibicije, a pogotovo ne optuživa-nje druge strane za problem ili čak vređanje. Time se ne čuva dostojanstvo,već se otežava da se stvori osnova za sporazum.

7.3. Publicitet

U mnogim knjigama naći će te stav da je publicitet neprijatelj pregova-ranja i to je u osnovi tačno.

Tajnost pregovora ili sadržine pregovora je najčešće preporučljiva svedok se ne dođe do ozbiljnijih prodora. To, međutim, istovremeno pretposta-vlja obaveštavanje domaćih političkih faktora (parlamentarnih odbora), uzuslov diskrecije, o toku pregovora i izgledima za sporazum, radi obezbeđe-nja političke podrške i buduće ratifikacije. Opozicija će često iskoristiti ose-tljive pregovore za kritiku vlade i optužbe o izdaji interesa, tako da je ade-kvatno doziranje obaveštavanja javnosti važan deo pregovaračkog procesa.

Važno je da se pregovarački proces drži pod punom kontrolom. Svakonekontrolisano curenje informacija može ozbiljno da ugrozi ne samo uspehpregovora, već i pregovore u celini.

Mediji se u svakom slučaju ne smeju ignorisati i ostaviti bez informaci-ja i ocena, jer to samo uvećava opasnost da se pojave sa neproverenom ve-šću ili komentarom koji mogu da nanesu neprocenjivu štetu pregovaračkomprocesu. To je ona delikatna distinkcija između potrebe da se mnoge stvaridrže u tajnosti dok ne budu zrele za publikovanje i neophodnosti da se me-diji ne ostave bez informacije.

Međutim, isto tako je tačno da su mnogi pregovorači koristili upravo pu-blicitet da pokrenu pregovore sa mrtve tačke. To je činjeno na više načina.


Puštanjem probnih balona da se proveri kako reaguje druga strana i mobili-sanjem javne podrške ispregovaranoj soluciji ili stvaranjem impresije u jav-nosti da je uspeh pregovora bliže nego što realno jeste.

Puštanje probnih balona

Puštanje probnih balona, javno i privatno, od posebnog je značaja upretpregovaranju, ali se koristi i u drugim fazama pregovora. Ono je ma-hom usmereno na ubrzanje pregovora pripremanjem javnosti za eventual-no rešenje, ali se ne manje koristi i da se dobije bolji uvid u raspoloženje,ambicije i brige druge strane kroz njihove reakcije na puštene balone.

Ako se u autoritarnim režimima ne pridaje velika pažnja reakcijamasopstvene javnosti, oni su svakom slučaju zainteresovani da utiču na ino-stranu javnost.


8. REPREZENTATIVNI SOCIJALNI DIJALOG

Pod pojmom ,,socijalni partneri” najčešće podrazumevamo: predstavnikevlade, reprezentativnih sindikata i reprezentativnih udruženja poslodavaca. Ka-da je o Republici Srbiji reč, pod socijalnim partnerima podrazumevamo: 1) Vla-du Republike Srbije, odnosno nadležne izvršne organe autonomne pokrajine i je-dinica lokalne samouprave, 2) reprezentativne sidikate (Savez samostalnih sin-dikata Srbije i Ujedinjeni granski sidikat ,,Nezavisnost”) i 3) reprezentativnoudruženje poslodavaca (Unija poslodavaca Srbije).

Odnosi među socijalnim partnerima, u suštini kreću se između dva pola. Pr-vi pol je ,,konflikt”, a drugi pol je ,,socijalni konsenzus”. U kom pravcu će sekretati odnosi između socijalnih partnera, da li u pravcu konflikta i socijalnogkonsenzusa, zavisi od postojanja i kvaliteta ,,socijalnog dijaloga”. Ukoliko ne-ma socijalnog dijaloga, ili ukoliko je on više formalnog, a ne suštinskog karak-tera, odnosi među socijalnim partnerima pre će krenuti u pravcu konflikta, nekosocijalog konsenzusa.

8.1. Pojam socijalnog dijaloga

Pod pojmom “socijalni dijalog” podrazumevamo proces, mehanizam i in-stitucionalni okvir u kome predstavnici vlade, odnosno nadležnog izvršnog or-gana autonomne pokrajine ili jedinica lokalne samouprave, reprezentativnih sin-dikata i reprezentativnog udruženja poslodavaca, radi socijalne stabilnosti i dru-štvenog razvoja, utvrđuju zajedničke interese.

Socijalni dijalog je zapravo zbirni pojam koji označava različite forme i sa-držaje bipartitnog, tripartitnog ili multipartitnog dijaloga, odnosno dijaloga iz-među dva, tri ili više aktera, a sve radi postizanja dogovora i izbegavanja kon-flikta ili njegovog svođenja na najnižu moguću meru.

Socijalni dijalog nije sam po sebi cilj, već sredstvo da se dođe do socijal-nog konsenzusa.

91

Za razvoj socijalnog dijaloga najvažnija međunarodna tripartitna insti-tucija je Međunarodna organizacija rada (MOR), osnovana 1919. godine.MOR, kao specijalizovana agencija organizacije Ujedinjenih nacija, jedinaje organizacija koja ima tripartitni sastav na svetskom nivou. Među brojnimkonvencijama i preporukama MOR-a za socijalni dijalog posebno su značaj-ne: Preporuka br. 113 iz 1960. godine o konsultacijama (konsultacije u okvi-ru industrije i konsultacije na nacionalnom nivou), Konvencija br. 144 iz1976. godine o tripartitnim konsultacijama (međunarodni radni standardi) iprateća Preporuka br. 152, kao i Rezolucija MOR-a iz 1996. godine o tripar-titnim konsultacijama na nacionalnom nivou o ekonomskoj i socijalnoj poli-tici.

Osnovna dva pristupa socijalnom dijalogu su neoliberalni i neokorpo-rativni pristup. Neoliberalni pristup zasniva se na stavu o antitržišnoj i anti-demokratskoj prirodi i logici socijalnog dijaloga, naime ovaj pristup je rezer-visan prema svakoj regulaciji i izvan tržišnih mehanizama. Za razliku odneoliberalnog pristupa, neokorporativni pristup favorizuje formalizovan i in-stitucionalizovan socijalni dijalog.

8.2. Predmet socijalnog dijaloga

Predmet socijalnog dijaloga su: ukupna ekonomska i socijalna politika,nacrti zakona i predlozi drugih propisa od značaja za ekonomski i socijalnipoložaj zaposlenih i poslodavaca, razvoj i unapređenje kolektivnog pregova-ranja, politika zapošljavanja, politika zarada i cena, privatizacija i druga pi-tanja od interesa za zaposlene, njihove sindikate i poslodavce.

Socijalni dijalog najčešće karakterišu sporost, složenost i postojanjebrojnih teškoća koje ga prate, međutim i pored toga on je neophodan i nemaalternativu. Socijalna stabilnost modernih društava ne može se zamisliti bezpostojanja socijalnog dijaloga.

Važna pretpostavka za socijalni dijalog kao demokratsku proceduru jepostojanje međusobnog poverenja socijalnih partnera, a kada ima poverenjapostoji i šansa da se dođe do kompromisa kao alternative eventualnom su-kobu.

U biti socijalnog dijaloga treba da bude strateška motivacija, a ne tako-zvana taktičko-politička, pod kojom se, pored ostalog, podrazumeva: forma-listički pristup socijalnom dijalogu; politička instrumentalizacija socijalnogdijaloga (postizanje tzv. “socijalnog mira”), prihvatanje dijaloga u iznudici(kada “zagusti”) i drugo.


8.3. Cilj socijalnog dijaloga

Osnovni cilj socijalnog dijaloga je postizanje socijalnog konsenzusa, odno-sno socijalnog pakta o sadržaju, dinamici i socijalnoj ceni ekonomskih i ukup-nih društvenih promena u jednoj zemlji. Primeri razvijenih evropskih zemaljapokazuju nam da su bolje ekonomske efekte postigle one zemlje koje su, poredostalog, uspele da stabilizuju socijalne odnose.

8.4. Socijalno-ekonomski savet

Socijalno ekonomski savet je formalni i institucionalni okvir za vođenjesocijalnog dijaloga. Prvi socijalno-ekonomski savet formiran je u Francuskoj1925. godine.

8.4.1. Periodizacija razvoja socijalno-ekonomskih saveta

U razvoju socijalno-ekonomskih saveta u Evropi možemo razlikovati četiriperioda, i to:

a) Period od 1945. do 1960. godine;U ovom periodu osnovni cilj formiranja saveta bio je brza izgradnja i opo-

ravak ratom opustošene privrede, kao i da se politička demokratija, formiranjemodgovarajućih institucija, dopuni ekonomskom i socijalnom demokratijom. Uovom periodu formirani su socijalno-ekonomski saveti u Belgiji (1948. godine),Holandiji (1950) i Italiji (1957).

b) Period od 1960. do 1974. godine;U ovom tzv. „zlatnom periodu“, odnosno periodu privrednog buma i pro-

speriteta dolazi do razvoja i produbljavanja dijaloga između poslodavaca i sin-dikata, te se formiraju socijalno-ekonomski saveti u većem broju zemalja, kaonpr. u Velikoj Britaniji (1962) i Irskoj (1973).

c) Period posle 1975. godine;U ovom periodu ekonomske krize dolazi do sužavanja i ograničavanja re-

zultata sindikalne borbe i ograničavanja procesa kolektivnog pregovaranja. So-cijalno-ekonomski saveti formirani su, nakon pada vojnih hunti, u Grčkoj (1978)i Portugaliji (1984).

d) Period posle 1989. godine;U ovom periodu, nakon pada Berlinskog zida i započinjanja procesa tranzi-

cije u bivšim socijalističkim zemljama Centralne i Istočne Evrope, dolazi do da-ljeg širenja Evropske unije i formiranja socijalno-ekonomskih saveta u većembroju zemalja, kao npr. u: Bugarskoj (1993), Sloveniji (1994), Rumuniji (1997),Hrvatskoj i Crnoj Gori i Srbiji (2001).


8.4.2. Sastav socijalno-ekonomskih saveta

Kada je reč o sastavu socijalno-ekonomskih saveta, možemo razlikovati trinjihova osnovna modela:

1) bipartitni – socijalno-ekonomski savet čini jednak broj predstavnika radni-ka i poslodavaca;

2) tripartitni, sa sledećim varijantama:a) Socijalno-ekonomski savet sastavljen od jednakog broja predstavnika

vlade, sindikata i poslodavaca (Srbija, Hrvatska, Belgija, Portugalija,Slovenija, Rumunija i dr.);

b) Socijalno-ekonomski savet sastavljen od jednakog broja sindikata i po-slodavaca, a broj predstavnika vlade je znatno manji;

c) Socijalno-ekonomski savet sastavljen od predstavnika sindikata, poslo-davaca i nezavisnih stručnjaka, pri čemu vlada nije direktno reprezen-tovana (Holandija i Italija);

d) „Tripartizam plus“ - Socijalno-ekonomski savet čine predstavnici sindi-kata, samozaposlenih radnika, poslodavaca i eksperata koje imenujupredsednik republike i predsednik vlade (Velika Britanija, Danska, Mal-ta i dr).

3) multipartitni saveti – u sastavu socijalno-ekonomskog saveta nalaze se ipredstavnici brojnih socijalno-ekonomskih grupa: industrijskih udruženja, naučnihinstitucija, socijalnih fondova, banaka, nevladinih organizacija, farmera, lokalnihvlasti i dr. (Francuska, Irska, Portugalija i dr).

8.4.3. Članstvo u socijalno-ekonomskim savetima

Broj članova – predstavnika u socijalno-ekonomskim savetima je različit, ikreće se od 15 članova do preko 200 članova. U pojedinim evropskim zemljamabroj članova socijalno-ekonomskih saveta je sledeći:

a) Slovenija – 15 članova;b) Srbija i Hrvatska – 18 članova;c) Velika Britanija – 25 članova (po šest iz redova radnika, poslodavaca i

vlade i sedam tzv. nezavisnih članova – predstavnici Narodne banke,Udruženja potrošača i dr);

d) Belgija – 50 članova;e) Italija – 111 članova (37 predstavnika poslodavaca javnog i privatnog

sektora, 44 predstavnika radnika, 18 predstavnika samozaposlenih rad-nika, 11 predstavnika socijalnih službi i nevladinih organizacija i 12eksperata – od kojih osmoricu imenuje predsednik republike, a četvori-cu predsednik vlade);


f) Francuska – 231 član (68 predstavnika vlasti i 163 predstavnika koje di-rektno imenuju sindikati, unije poslodavaca i profesionalna udruženja iasocijacije poljoprivrednika).

Mandat članova socijalno-ekonomskog saveta uglavnom se kreće između dvei šest godina.

Pri socio-ekonomskim savetima najčešće se formiraju stalna radna tela, odbo-ri, komisije i dr.

8.4.4. Funkcije socijalno-ekonomskih saveta

Socijalno-ekonomski saveti u većem broju zemalja uglavnom imaju konsulta-tivnu funkciju, i u vezi sa određenim pitanjima oni donose posebne smernice, di-rektive i stavove koji se upućuju vladi i parlamentu. Takođe, socijalno-ekonomskisaveti bave se pripremom izveštaja i studija i vrše istraživanja o širokom kruguproblema koja se objavljuju u posebnim publikacijama.

8.5. Socijalni dijalog u Republici Srbiji

8.5.1. Problemi u ostvarivanju socijanog dijaloga

U Republici Srbiji Socijalno-ekonomski savet formiran je 2001. godine, a Za-kon o Socijalno-ekonomskom savetu donet je 2004. godine.

U periodu od formiranja pa do danas u radu Socijalno-ekonomskog saveta injegovoj organizaciji javili su se brojni problemi, a od kojih posebno ističemo sle-deće:

a) Nepostojanje odgovarajućih tehničkih, organizacionih i kadrovskihpretpostavki za rad, u vezi prostora i broja zaposlenih;

b) Nebavljenje suštinskim i osnovnim reformskim pitanjima i predlozimazakona;

c) Nisu zaživele komisije unutar Saveta za bavljenje specifičnim pitanjimatranzicije;

d) Nije izgrađena mreža lokalnih socijalno-ekonomskih saveta;e) Nije organizovana ni jedna konferencija ni naučni skup niti je izdata bi-

lo kakva publikacija;f) Nije uspostavljena saradnja sa Međunarodnim udruženjem socijalno-

ekonomskih saveta formiranim 1999. godine.Socijalno-ekonomski savet uglavnom se bavio pitanjima utvrđivanja minimal-

ne zarade po satu u Srbiji, donete su određene preporuke koje su se odnosile na iz-mene i dopune Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, raspravljano je oprivatizaciji i restrukturiranju privrede u Srbiji, razmatrano je donošenje Odluke oproširenju dejstva Opšteg kolektivnog ugovora i dr., što je svakako skroman rezul-tat za nekoliko godina njegovog postojanja.


U ostvarivanju socijalnog dijaloga, kako na republičkom, tako i na lokalnomnivou, uočeni su sledeći problemi:

1) postojanje formalističkog pristupa socijalnom dijalogu (socijalni dijalog sesamo deklarativno prihvata);

2) socijalni dijalog se prihvata jedino u iznudici kada se javlja kao jedino re-šenje;

3) postojanje težnje ka neinstitucionalizaciji socijalnog dijaloga;4) politička instrumentalizacija socijalnog dijaloga (cilj je da se samo postig-

ne tzv. “socijalni mir”);5) socijalni dijalog se uglavnom koristi da se nešto spreči, a ne da se njime

nešto postigne;6) nesloga sindikata (međusobna “sindikalna olajavanja”);7) odsustvo odgovarajuće logističke podrške za rad socijalno-ekonomskog

saveta;8) nereprezentativnost partnera – najčešće unije poslodavaca, a neretko i po-

jedinih sindikata;9) nepostojanje odgovarajućeg pristupa medijima;10) na sednicama Socijalno-ekonomskog saveta ne razmatraju se nacrti zako-

na; predlozi drugih propisa od značaja za ekonomski i socijalni položaj za-poslenih i poslodavca, a takođe i pitanja vezana za: privatizaciju, politikuzapošljavanja, socijalnu i zdravstvenu zaštitu i sigurnost, obrazovanje iprofesionalnu obuku, demografska kretanja i druga pitanja čije je razma-tranje predviđeno zakonom.

Socijalni dijalog u Srbiji zavisi od spemnosti pregovarača da razgovaraju, sa-slušaju drugu stranu, da iznesu svoje mišljenje, da prihvate suprotno mišljenje i nakraju ako je potrebno i da popuste u nekim pitanjima, ako će se doći, na obostra-nu korist, do adekvatnog rešenja.

8.5.2. Formiranje Socijalno-ekonomskog saveta

Radi uspostavljanja i razvoja socijalnog dijaloga osnovan je Socijalno-eko-nomski savet.

Osnivanje, registracija, delokrug i način rada, finansiranje i druga pitanja zna-čajna za rad socijalno ekonomskog saveta, uređuju se Zakonom o socijalno-eko-nomskom savetu.37

Socijalno-ekonomski savet, prema članu 2. zakona, je nezavisan organ koji či-ne:


37 Zakon o socijalno-ekonomskom savetu (“ Službeni glasnik RS”, broj 125/04)

1) za teritoriju Republike Srbije: predstavnici Vlade Republike Srbije, pred-stavnici reprezentativnih udruženja poslodavaca i predstavnici reprezentativnihsindikata, osnovanih za teritoriju Republike Srbije;

2) za teritoriju autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave: predstav-nici nadležnih izvršnih organa autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samoupra-ve, predstavnici poslodavaca i predstavnici sindikata, osnovanih za određenu teri-torijalnu jedinicu.

Zadatak Socijalno-ekonomskog saveta, prema članu 3. Zakona, na svim nivo-ima na kojima se osniva, je uspostavljanje i razvoj socijalnog dijaloga po pitanji-ma od značaja za:

• ostvarivanje ekonomskih i socijalnih sloboda i prava čoveka;• ostvarivanje (zaštitu) materijalnog, socijalnog i ekonomskog položaja

zaposlenih i poslodavaca i uslova njihovog života i rada;• razvoj kulture pregovaranja,• podsticanje za mirno rešavanje kolektivnih radnih sporova,• razvoj demokratije.

U nadležnosti Socijalno-ekonomskog saveta Republike Srbije, u skladu sa čla-nom 9. Zakona, su pitanja vezana za:

• razvoj i unapređivanje kolektivnog pregovaranja,• uticaja ekonomske politike i mera za njeno sprovođenje na socijalni raz-

voj i stabilnosti,• politiku zapošljavanja,• politiku zarada i cena,• konkurenciju,• produktivnost,• privatizaciju i druga pitanja strukturnog prilagođavanja,• zaštitu životne i radne sredine,• obrazovanje i profesionalnu obuku,• socijalnu i zdravstvenu zaštitu i sigurnost,• demografska pitanja i sl.

Socijalno-ekonomski savet zauzima stavove po ovim pitanjima, uvek konsen-zusom (saglasnošću svih članova Saveta) i dostavlja ih Vladi.

U nadležnosti Saveta je i razmatranje:• nacrta zakona i• predloga drugih propisa od značaja za ekonomski i socijalni položaj za-

poslenih i poslodavaca.Savet o pripremljenim zakonima i drugim propisima daje mišljenje ministar-

stvu nadležnom za oblast na koju se odnosi konkretan zakon, odnosno propis. Akoministarstvo ne prihvati mišljenje Saveta, Savet ga može dostaviti Vladi. Time seiscrpljuje mogućnost formalnog delovanja Saveta na ova pitanja.


Za obavljanje svoje funkcije Savet može obrazovati stalna i privremena tela, amože pozivati i predstavnike nevladinih organizacija, istaknute naučnike i struč-njake da učestvuju u radu tih tela, ali bez prava glasa.

8.5.3. Neophodnost socijalnog dijaloga

U Republici Srbiji postoji potreba za pokretanje stvarnog socijalnog dijaloga,i to iz sledećih razloga:

a) Socijalni dijalog je jedini način da Srbija izađe iz zone visokog socijal-nog i političkog rizika;

b) Odsutnost socijalnog dijaloga vodi u nekontrolisanu ekspoloziju socijal-nog nezadovoljstva, razvoja socijalne demagogije i poraza demokrat-skih reformskih snaga;

c) Socijalni dijalog je najbolji put da se dođe do socijalnog pakta, odnosnosporazuma o pravcu, sadržaju, dinamici i socijalnoj ceni ekonomskih iukupnih društvenih promena;

d) Neophodno je da Srbija svoje radno i socijalno zakonodavstvo prilago-di zakonodavstvu Evropske unije.

Polazeći od značaja socijalnog dijaloga, naročito u kritičnoj fazi tranzicije, ak-tivnosti sindikata trebalo bi da budu usmerene na delovanje prema nosiocima eko-nomske i socijalne politike, i to tako što:

1) Pokreće inicijative za izmenu postojećih i donošenje novih zakona koji uti-ču na materijalni i socijalni položaj zaposlenih;

2) Insistira na stvaranju ekonomskog ambijenta i uslova koji omgućavaju rastproizvodnje, veće zapošljavanje, rast standarda, obezbeđenje zdravih i bezbednihuslova rada i ekološki zdrave životne sredine;

3) Predlaže izmene zakona koji se odnose na radne odnose i socijalni položajradnika kao što su već pomenuti Zakon o radu, Zakon o mirnom rešavanju radnihsporova, Zakon o štrajku, i sl.;

4) Radi na uspostavljanju bolje saradnje između inspekcija rada, poslodava-ca, zaposlenih i sindikalnih organizacija (kroz formiranje mešovitih komisija i od-bora za zaštitu);

5) Insistira na tekovinama pravno uređene države i efikasnog sudstva kojepodrazumeva brzo i efikasno rešavanje radnih sporova;

6) Teži ka stvaranju dugoročne politike rešavanja problema nezaposlenosti,kroz realizaciju Nacionalne strategije zapošljavanja, te aktivne mere politike zapo-šljavanja;

7) Zahteva dosledno sprovođenje državne politike smanjenja siromaštva;8) Učestvuje u reformi sistema socijalne i zdravstvene zaštite;9) Zalaže se za zakonsku zaštitu prava malih akcionara, kao i za učešće zapo-

slenih u upravljanju preduzećem.


9. SOCIJALNI PAKT

9.1. Predmet socijalnog pakta

Predmet socijalnog pakta je makroekonomska i socijalna politika (a ne pi-tanja iz radnog odnosa koji su glavni predmet kolektivnih ugovora između pred-stavnika poslodavaca i zaposlenih).

9.2. Cilj potpisivanja socijalnog pakta

Cilj potpisivanja socijalnog pakta je postizanje nacionalnog konsenzusa iz-među socijalnih partnera o glavnim pravcima ekonomske i socijalne politike ze-mlje, radi postizanja prosperiteta zemlje i svih njenih građana.

9.3. Sadržaj socijalnog pakta

U socijalnom paktu do detalja su razrađene i konkretizovane obaveze i za-daci potpisnika, regulisani njihovi međusobni odnosi, utvrđeni metodi i na-čini usklađivanja njihovih interesa, način rešavanja eventualnih sporova (is-ključivo kroz socijalni dijalog) i dr.

9.4. Šta se želi obezbediti zaključivanjem socijalnog pakta

Zaključivanjem socijalnog pakta potrebno je obezbediti stabilan okvir za:a) utvrđivanje nacionalne strategije ekonomskog i socijalnog razvoja ze-

mlje, smanjenje siromaštva, restrukturiranje i revitalizaciju privrede, sprovođe-nje ekonomski odgovorne, javne i socijalno prihvatljive privatizacije, što bi za re-zultat imalo pozitivna kretanja osnovnih indikatora razvoja, rast standarda sta-novništva i ukupan kvalitet života;

b) rešavanje problema nezaposlenosti, kroz donošenje i realizaciju realnenacionalne strategije zapošljavanja, kroz aktivne mere politike zapošljava-

99

nja i socijalno zbrinjavanje radnika koji u procesu privatizacije ostanu bez po-sla;

c) stabilizaciju javnih finansija, uz celovitu poresku reformu koja podra-zumeva stimulativnu poresku politiku za povećanje privredne aktivnosti;

d) celovitu reformu oblasti od opšteg društvenog interesa: obrazovanja inauke, sistema zdravstvene zaštite i zdravstvenog osiguranja, penzijsko invalid-skog sistema, kulture, sporta i dr.

9.5. Pretpostavke za ostvarivanje ciljeva iz socijalnog pakta

Osnovne pretpostavke za ostvarivanje ciljeva iz socijalnog pakta su sledeće:a) stvaranje uslova neophodnih za funkcionisanje pravne države, podiza-

nje efikasnosti svih državnih organa, organizacija, institucija, kao i postizanjepravne i socijalne sigurnosti;

b) uspostavljanje mehanizama i instrumenata za funkcionisanje nezavi-snog sudstva, uz ostvarivanje mogućnosti osnivanja sudova za radne sporovei fleksibilizaciju radnih odnosa, u skladu sa evropskim standardima i poštovanjemeđunarodnih normi (ratifikovanih međunarodnih konvencija);

c) uspostavljanje odgovarajućeg radnog zakonodavstva u čijem će zao-kruživanju i realizaciji podjednako učestvovati svi socijalni partneri;

d) formiranje odgovarajućih mehanizama za mirno rešavanje kolektivnihi individualnih radnih sporova, uz sudelovanje svih socijalnih partnera.


PRILOZI

Prilog broj 1:

KONVENCIJE I PREPORUKE MEĐUNARODNEORGANIZACIJE RADA

KONVENCIJA BROJ 98 O PRAVIMA RADNIKANA ORGANIZOVANJE I KOLEKTIVNO

PREGOVARANJE, 1949.

Generalna konferencija Međunarodne organizacije rada, koju je u Žene-vi sazvao Administrativni savet Međunarodnog biroa rada, sastala se 8. ju-na 1949. godine na svom 32. zasedanju,

Budući da je odlučila da usvoji izvesne predloge koji se odnose na pri-menu principa prava na organizovanje i kolektivno pregovaranje, pitanje ko-je predstavlja četvrtu tačku dnevnog reda zasedanja,

Budući da je odlučila da ovi predlozi budu u obliku međunarodne kon-vencije,

Usvaja dana prvog jula hiljadu devet stotina četrdeset i devete godine,donju konvenciju koja će biti nazvana Konvencija o pravu na organizovanjei kolektivno pregovaranje, 1949.:

Član 1.

1. Radnici uživaju odgovarajuću zaštitu protiv svih dela sindikalne dis-kriminacije u vezi sa njihovim zaposlenjem.

2. Takva zaštita se naročito primenjuje u pogledu dela koja bi imala zacilj:

(a) da zaposlenje radnika podrede uslovu da se on ne učlanjuje u sindi-kat ili da istupi iz sindikalnog članstva,

(b) uzrokovanje otkaza ili nanošenja štete radniku na drugi način zbogčlanstva u sindikatu ili učešća u delatnostima van radnog vremena ili, za vre-me radnog vremena uz pristanak poslodavca.

101

Član 2.

1. Organizacije radnika i poslodavaca uživaju odgovarajuću zaštitu protivsvih dela uplitanja jednih na račun drugih, ili putem svojih agenata ili članova, unjihovo formiranje, funkcionisanje i administraciju.

2. Naročito ona dela kojima je cilj da promovišu formiranje organizacijaradnika pod dominacijom poslodavaca ili organizacija poslodavaca, ili izdržava-nje organizacija radnika finansijskim ili drugim sredstvima, sa namerom stavlja-nja takvih organizacija pod kontrolu poslodavca ili organizacije poslodavaca sesmatraju delima mešanja u smislu značenja ovog člana.

Član 3.

Mehanizam koji je primeren nacionalnim uslovima će se uspostaviti, ako jepotrebno, u svrhu obezbeđenja poštovanja prava organizovanja definisanog uprethodnim članovima.

Član 4.

Preduzimaju se mere primerene nacionalnim uslovima ako je potrebno da sepodstakne i unapredi puni razvoj i šire korištenje mehanizma za dobrovoljnopregovaranje između poslodavaca ili, organizacija poslodavaca i organizacijeradnika, radi regulisanja načina i uslova zapošljavanja putem kolektivnih spora-zuma.

Član 5.

1. Obim u kojem se garancije obezbeđene u ovoj konvenciji primenjuju naoružane snage i policiju određuje se nacionalnim zakonima ili propisima.

2. Saglasno principima određenim u stavu 8., člana 19. Statuta Međunarod-ne organizacije rada, ratifikacija ove konvencije od strane jedne članice ne mo-že uticati ni na kakav zakon, presudu, običaj ili sporazum na osnovu kojeg čla-novi oružanih snaga ili policije uživaju bilo koje pravo koje garantuje ova kon-vencija.

Član 6.

Ova konvencija se ne odnosi se na položaj državnih službenika, niti se mo-že tumačiti tako da nanosi štetu njihovi pravima ili statusu na bilo koji način.

Član 7.

Službene ratifikacije ove konvencije se dostavljaju generalnom direktoruMeđunarodnog biroa rada radi registracije.


KONVENCIJA 154 O KOLEKTIVNOM PREGOVARANJU, 1981

I DEO – OBLAST I DEFINICIJE

Član 1.

1. Ova Konvencija se primenjuje na sve grane privredne delatnosti.2. Obim u kome se garancije obezbeđene ovom konvencijom primenju-

ju na oružane snage i policiju, se može odrediti nacionalnim zakonima ilipropisima ili nacionalnom praksom.

3. U pogledu javne službe nacionalnim zakonima ili propisima ili naci-onalnom praksom se mogu odrediti posebni modaliteti primene ove konven-cije.

Član 2.

U svrhu ove konvencije, termin “kolektivno pregovaranje” se proširujena sve pregovore koji se vode između poslodavca, grupe poslodavaca ili jed-ne ili više organizacija poslodavaca, s jedne strane i jedne ili više organiza-cija radnika, s druge strane, radi:

(a) utvrđivanja uslova rada i uslova zapošljavanja; i/ili(b) regulisanja odnosa između poslodavaca i radnika; i/ili(c) regulisanja odnosa između poslodavaca ili njihovih organizacija i

radničke organizacije ili radničkih organizacija.

Član 3.

1. Kada nacionalna politika ili praksa priznaju postojanje radničkihpredstavnika, kao što je to definisano u članu 3., podstav (b), Konvencije oradničkim predstavnicima, 1971., nacionalnim zakonom ili praksom se mo-že odrediti obim u kojem se također i termin “kolektivno pregovaranje” ko-risti za pregovaranje sa ovim predstavnicima, za svrhu ove konvencije,

2. Kada, u skladu sa stavom 1. ovog člana, termin “kolektivno pregova-ranje” podrazumeva takođe i pregovore sa radničkim predstavnicima iz togstava, preduzimaju se odgovarajuće mere, gde god je to potrebno, kako bi seobezbedilo da se postojanje tih predstavnika ne koristi za podrivanje pozici-je odnosnih organizacija radnika.


II DEO – METODI PRIMENE

Član 4.

Odredbe ove konvencije se primenjuju putem nacionalnih zakona ili propisa,ukoliko se drugačije ne primenjuju putem kolektivnih sporazuma, arbitražnim od-lukama ili nekim drugim načinom koji je saglasan nacionalnoj praksi.

III DEO - PROMOVISANJE KOLEKTIVNOG PREGOVARANJA

Član 5.

1. Preduzimaju se mere prilagođene nacionalnim uslovima za promovisanjekolektivnog pregovaranja.

2. Ciljevi mera navedenih u stavu 1. ovog člana su sledeći:a) kolektivno pregovaranje se omogućava svim poslodavcima i svim gru-

pama radnika u granama delatnosti koje su obuhvaćene;b) kolektivno pregovaranje se postepeno proširuje na sve predmete obu-

hvaćene podstavovima (a), (b) i (c) člana 2. ove konvencije;c) podsticanje uspostavljanja pravila postupka koji je dogovoren između

organizacija radnika i poslodavaca;d) kolektivno pregovaranje ne sme biti ugroženo zbog odsustva pravila za

sprovođenje potrebnih postupaka ili zbog neprimerenosti ili nepriklad-nosti takvih pravila;

e) organi i postupci za rešavanje radnih sporova treba da su tako obliko-vani da doprinose promovisanju kolektivnog pregovaranja.

Član 6.

Odredbe ove konvencije ne sprečavaju funkcionisanje sistema industrijskihodnosa u kojima se kolektivno pregovaranje odvija unutar okvira za pomirenje i/ilimehanizma ili institucija arbitraže, u kome mehanizmima ili institucijama strane uprocesu kolektivnog pregovaranja dobrovoljno učestvuju.

Član 7.

Mere koje preduzimaju javni organi kako bi podstakli i promovisali razvoj ko-lektivnog pregovaranja, su predmet prethodnih konsultacija, i kad god je to mogu-će, i sporazuma između javnih organa i organizacija poslodavaca i radnika.

Član 8.

Mere koje preduzimaju javni organi u svrhu podsticanja i promovisanja raz-voja kolektivnog pregovaranja ne oblikuju se niti se primenjuju tako da ometajuslobodu kolektivnog pregovaranja.


PREPORUKA 91 KOJA SE ODNOSI NA KOLEKTIVNE UGOVORE

Opšta konferencija Međunarodne organizacije rada sazvana je od straneAdministrativnog saveta Međunarodnog biroa rada i sastala se 6. juna 1951. go-dine u Ženevi u svom trideset četvrtom zasedanju i odlučila da usvoji raznepredloge koje se odnose na kolektivne ugovore (pitanje koje je obuhvaćeno pe-tom tačkom dnevnog reda zasedanja), i pošto je odlučila da ti predlozi dobijuformu preporuke čije bi provođenje u život bilo osigurano od strane zaintereso-vanih strana ili vlasti prema metodi koja odgovara nacionalnim uslovima, usva-ja danas dvadeset devetog juna hiljadu devet stotina pedeset i prve, preporuku,koja će biti nazvana Preporuka o kolektivnim ugovorima 1951:

I. POSTUPAK KOLEKTIVNOG PREGOVARANJA

1. (1) Sistemi prilagođeni prilikama svojstvenim svakoj zemlji trebalo bi dabudu ustanovljeni ugovorima ili zakonskim putem, prema metodi koja odgova-ra nacionalnim uslovima, bilo za pregovaranje, zaključivanje, reviziju i obnavlja-nje kolektivnih ugovora, bilo u cilju da se pomognu stranke prilikom pregovora,zaključenja, revizije i obnavljanja kolektivnih ugovora.

(2) Organizacija, funkcionisanje i delokrug tih sistema trebalo bi da buduodređeni sporazumima između stranaka ili nacionalnim zakonodavstvom, pre-ma metodi koja odgovara uslovima zemlje o kojoj se radi.

II. DEFINICIJA KOLEKTIVNIH UGOVORA

2. (1) U smislu ove preporuke, pod “kolektivnim ugovorom” podrazumevase svaki pismeni sporazum koji se odnosi na uslove rada i zaposlenja zaključenizmeđu, s jedne strane, poslodavca, grupe poslodavaca ili jedne ili više organi-zacije poslodavaca, i, s druge strane, jedne ili više reprezentativnih organizacijaradnika, ili, u odnosu takvih organizacija predstavnika zainteresovanih radnika,pravovaljano izabranih i opunomoćenih od strane ovih poslednjih saobrazno na-cionalnim propisima.

(2) Ništa u ovoj definiciji ne bi trebalo da bude tumačeno kao da podrazu-meva priznanje jedne organizacije radnika stvorene, dominirane ili finansiraneod strane poslodavaca ili njihovih predstavnika.

III. DEJSTVO KOLEKTIVNIH UGOVORA

3. (1) Svaki kolektivni ugovor trebalo bi da vezuje svoje potpisnike i lica uime kojih je ugovor zaključen. Poslodavci i radnici vezani kolektivnim ugovo-


rom ne bi trebalo da ugovaraju, putem ugovora o radu, odredbe protivne onimaiz kolektivnog ugovora.

(2) Odredbe takvih ugovora o radu protivne kolektivnom ugovoru trebalo bida budu smatrane ništavnim i trebalo bi da budu službeno zamenjene odgovara-jućim odredbama iz kolektivnog ugovora.

(3) Odredbe ugovora o radu povoljnije za radnike nego što su one koje pred-viđa kolektivni ugovor ne bi trebalo da budu smatrane kao protivne kolektivnomugovoru.

(4) Ako je stvarna primena odredaba kolektivnih ugovora osigurana od stra-ne stranaka u tim ugovorima, odredbe predviđene u prethodnim alinejama ne bitrebale da budu tumačene kao da zahtevaju zakonske mere.

4. Odredbe jednog kolektivnog ugovora trebale bi da važe za sve radnike za-interesovanih kategorija zaposlene u preduzećima na koja se odnosi kolektivniugovor, osim ako sam kolektivni ugovor ne predviđa izričito protivno.

IV. PROŠIRENJE KOLEKTIVNIH UGOVORA

5. (1) Kada izgleda umesno, vodeći računa o sistemu kolektivnih ugovorakoji je na snazi, mere koje treba da odredi nacionalno zakonodavstvo, prilagođe-ne svojstvenim prilikama svake zemlje trebalo bi da budu preduzete da bi učini-le primenjivim sve ili izvesne odredbe jednog kolektivnog ugovora na sve poslo-davce i radnike obuhvaćene poljem stručne i teritorijalne primene ugovora.

(2) Nacionalno zakonodavstvo bi moglo usloviti proširenje kolektivnogugovora sledećim uslovima:

a) kolektivni ugovor treba da se odnosi na broj zainteresovanih poslodavacai radnika dovoljno reprezentativan sa gledišta vlasti;

b) zahtev za proširenje kolektivnog ugovora bi trebalo, po pravilu, da budeučinjen od strane jedne ili više organizacija radnika ili poslodavaca koji su stran-ke u kolektivnom ugovoru;

c) posodavci i radnici za koje bi kolektivni ugovor važio trebalo bi da budupozvani da daju prethodno svoje primedbe.

V. TUMAČENJE KOLEKTIVNIH UGOVORA

6. Sporovi koji proizlaze iz tumačenja kolektivnog ugovora trebali bi da bu-du podvrgnuti jednoj odgovarajućoj proceduri za rešavanje, ustanovljenoj bilosporazumom između stranaka, bilo zakonskim putem, prema metodi koja odgo-vara nacionalnim uslovima.


VI. KONTROLA PRIMENE KOLEKTIVNIH UGOVORA

7. Kontrola primene kolektivnih ugovora trebalo bi da bude osigurana, bilood strane organizacija poslodavaca i radnika stranaka u kolektivnim ugovorima,bilo od strane postojećih organizama za kontrolu ili organizama ustanovljenih utu svrhu.

VII. RAZNE MERE

8. Nacionalno zakonodavstvo moći će predvideti:a) obavezu za poslodavce vezane kolektivnim ugovorima da preduzmu od-

govarajuće mere u cilju upoznavanja zainteresovanih radnika sa tekstom kolek-tivnih ugovora koji važe u njihovim preduzećima;

b) registrovanje ili deponovanje kolektivnih ugovora i svih njihovih kasnijihizmena;

c) određivanje jednog minimalnog perioda za vreme kojega bi kolektivniugovori trebalo da budu, kad njihov tekst ne sadrži protivne odredbe, smatranida su na snazi, osim ako ne budu pre njihovog isteka, izmenjeni ili poništeni odstrane stranaka.

PREPORUKA 163 O PROMOCIJI KOLEKTIVNOG PREGOVARANJA, 1981

Generalna konferencija Međunarodne organizacije rada koju je u Ženevi sa-zvao Administrativni savet Međunarodnog biroa rada, i koja se sastala 3. juna1981. godine, na svom 67. zasedanju, i

Budući da je odlučila da usvoji izvesne predloge koji se odnose na promo-visanje kolektivnog pregovaranja, pitanje koje predstavlja četvrtu tačku dnevnogreda zasedanja, i

Budući da je odlučila da ti predlozi budu u obliku preporuke koja dopunja-va Konvenciju o pravima radnika na kolektivno pregovaranje, 1981.,

Usvaja dana devetnaestog juna hiljadu devet stotina i osamdeset prve godi-ne, sledeću Preporuku koja može biti nazvana Preporuka o kolektivnom prego-varanju, 1981.:

I. METODI PRIMENE

1. Odredbe ove preporuke se mogu primenjivati nacionalnim zakonima ilipropisima, kolektivnim sporazumima, dodelama arbitraže ili bilo kojim drugimnačinom koji je saglasan nacionalnoj praksi.


II. SREDSTVA PROMOVISANJA KOLEKTIVNOG PREGOVARANJA

2. U onoj mjeri koliko je to potrebno, trebale bi se preduzeti mere koje suprilagođene nacionalnim uslovima da bi se olakšalo, uspostavljanje i rast, slo-bodnih, nezavisnih, i reprezentativnih organizacija poslodavaca i radnika.

3. Ukoliko je primereno i potrebno, trebale bi se preduzeti mere primerenenacionalnim uslovima tako da –

(a) se priznaju reprezentativne organizacije poslodavaca i radnika u svrhekolektivnog pregovaranja;

(b) u zemljama u kojima nadležni organi primenjuju postupke za priznava-nje organizacija radi određivanja organizacija kojima se dodeljuje pravo da ko-lektivno pregovaraju, takvo određivanje se temelji na prethodno uspostavljenimi obektivnim kriterijumima u pogledu reprezentativnog karaktera organizacije,ustanovljenog u konsultaciji sa reprezentativnim organizacijama poslodavaca iradnika.

4. (1) Ukoliko je potrebno, treba da se preduzimaju mere prilagođene naci-onalnim uslovima, tako da je kolektivno pregovaranje moguće na svim nivoima,uključujući nivoe ustanova, preduzeća, grane delatnosti, industrije, ili regionalneili nacionalne nivoe.

(2) U zemljama gde se kolektivno pregovaranje odvija na nekoliko nivoa,strane u pregovorima bi trebale da obezbede koordinaciju između tih nivoa.

5.(1) Strane u kolektivnom pregovaranju treba da preduzimaju mere tako danjihovi pregovarači na svim nivoima, imaju mogućnost da prime odgovarajućuobuku.

(2) Javni organi mogu organizacijama radnika i poslodavaca pružiti pomoćkod obuke takve vrste na njihov zahtev.

(3) Osnovne organizacije radnika i poslodavaca trebale bi da odrede sadr-žaj i nadzor nad programima takve obuke.

(4) Takva obuka treba da se odvija bez nanošenja štete pravu organizacijaradnika i poslodavaca da izaberu svoje predstavnike u svrhu kolektivnog prego-varanja.

6. Strane u kolektivnom pregovaranju treba da obezbede svojim pregovara-čima mandat potreban za vođenje i zaključivanje pregovora, što je predmet kon-sultacija u njihovim odnosnim organizacijama.

7. (1) Mere koje su prilagođene nacionalnim uslovima, treba da se preduzi-maju, ukoliko je potrebno, tako da strane imaju pristup informacijama koje supotrebne za sadržajno vođenje pregovora.

(2) U tu svrhu –


(a) javni i privatni poslodavci treba da na zahtev organizacija radnika učinedostupnim takve informacije o ekonomskoj i socijalnoj situaciji pregovaračke je-dinice i preduzeća kao celine, onoliko koliko je potrebno za sadržajne pregovo-re; tamo gde bi objavljivanje nekih informacija moglo naškoditi preduzeću, on-da njihovo objavljivanje može biti uslovljeno obavezom da će se one smatratipoverljivim u onoj meri u kojoj je to potrebno; o informacijama koje su dostup-ne mogu se dogovoriti strane u kolektivnom pregovaranju.

(b) Ukoliko je potrebno, javne vlasti treba da učine dostupnim takve infor-macije o celokupnoj ekonomskoj i socijalnoj situaciji u zemlji i odnosnoj granidelatnosti, u onoj meri u kojoj objavljivanje takvih informacija neće biti štetnopo nacionalni interes.

8. Treba da se preduzimaju mere koje su prilagođene nacionalnim uslovima,ukoliko je to potrebno, tako da postupci za rešavanje radnih sporova pomognustranama da iznađu rešenje i između sebe reše spor, bilo da se radi o sporu kojije nastao tokom pregovora o sporazumima, o sporu koji je nastao u vezi sa tu-mačenjem i primenom sporazuma ili, nekom koji je obuhvaćen Preporukom oispitivanju pritužbi, 1967.

III. ZAVRŠNA ODREDBA

9. Ova preporuka ne revidira ni jednu postojeću Preporuku.


Prilog broj 2:

ZAKON O RADNIM ODNOSIMA IZ 1996. GODINE - POGLAVLJE XI: KOLEKTIVNI UGOVORI

(ČL. 119 DO 127.)

Član 119

Kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom, uređuju se prava i oba-veze zaposlenog i poslodavca iz oblasti rada i radnih odnosa i međusob-ni odnosi učesnika kolektivnog ugovora.

Kolektivni ugovor ne može da sadrži odredbe kojima se zaposlenomdaju manja prava ili utvrđuju nepovoljniji uslovi rada od prava i uslovakoji su utvrđeni zakonom. Ako kolektivni ugovor takve odredbe sadrži,one su ništave, a umesto njih primenjuju se odgovarajuće odredbe zako-na.

Član 120

Kolektivni ugovori su opšti, posebni i pojedinačni.Opšti kolektivni ugovor zaključuje se za teritoriju Republike i odnosi

se na sve zaposlene i poslodavce.Posebni kolektivni ugovori se zaključuju za grane, grupe, odnosno

podgrupe, za teritoriju Republike i primenjuju se na sve zaposlene i po-slodavce u grani, grupi, odnosno podgrupi.

Pojedinačni kolektivni ugovor zaključuje se kod poslodavca i prime-njuje se na sve zaposlene kod poslodavca.

Opšti i posebni kolektivni ugovori mogu se i neposredno primenjiva-ti, ako je to njima predviđeno.

Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom zaposlenomse ne mogu utvrditi manja prava ili nepovoljniji uslovi rada nego što je toutvrđeno u opštem, odnosno posebnom kolektivnom ugovoru.

Prava i obaveze iz rada i po osnovu rada lica koja samostalno obavlja-ju umetničku ili kulturnu delatnost (slobodni umetnici) utvrđuju se u skla-du sa posebnim kolektivnim ugovorom koji zaključuju sindikat slobodnihumetnika i nadležni organ Privredne komore Srbije. Ovaj kolektivni ugo-vor primenjuje se na sve slobodne umetnike i poslodavce koji ih angažu-ju.


Član 121

Opštim kolektivnim ugovorom uređuju se osnovna načela za određivanjezarada zaposlenih, dodaci na zaradu, naknade zarade, ostala primanja i drugaprava, obaveze i odgovornosti iz rada i radnih odnosa, u skladu sa zakonom.

Posebnim kolektivnim ugovorom utvrđuju se cena rada za najjednostavnijirad i cene rada za tipična radna mesta, osnovni elementi za određivanje zaradazaposlenih i uređuju druga prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, uskladu sa zakonom.

Ako su zakonom uređena pitanja koja se odnose na plate zaposlenih u dr-žavnim organima i organizacijama i organima i organizacijama jedinica teritori-jalne autonomije i lokalne samouprave, ta pitanja neće se uređivati posebnim ko-lektivnim ugovorom za ove organe i organizacije.

Pojedinačnim kolektivnim ugovorom utvrđuju se cena rada za najjednostav-niji rad i cene rada radnih mesta, elementi za određivanje zarada zaposlenih iuređuju druga prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, u skladu sa za-konom.

Član 122

Kod poslodavca kod koga nije organizovan sindikat pitanja i odnosi koji se,po ovom zakonu, uređuju pojedinačnim kolektivnim ugovorom uređuju se op-štim aktom poslodavca, odnosno ugovorom o radu, u skladu sa zakonom, op-štim i posebnim kolektivnim ugovorom.

Član 123

Opšti kolektivni ugovor zaključuju nadležni organ saveza sindikata koji jevećinski u Republici, nadležni organ Privredne komore Srbije i Vlada Republi-ke Srbije.

Poseban kolektivni ugovor zaključuju:1) za poslodavca - ovlašćena organizacija sindikata i nadležni organ Pri-

vredne komore Srbije ili drugog odgovarajućeg udruženja poslodavca;2) za javna preduzeća čiji je osnivač Republika - ovlašćena organizacija sin-

dikata i Vlada Republike Srbije, a za druga javna preduzeća - ovlašćenaorganizacija sindikata, osnivač i nadležni organ Privredne komore Srbi-je;

3) za javne službe u kojima se zarade finansiraju iz budžeta Republike -ovlašćena organizacija sindikata i Vlada Republike Srbije, a za drugejavne službe - ovlašćena organizacija sindikata i osnivač;


4) za organizacije obaveznog socijalnog osiguranja - ovlašćena organizaci-ja sindikata, upravni odbori tih organizacija i Vlada Republike Srbije;

5) za državne organe i organizacije i organe i organizacije jedinica teritori-jalne autonomije i lokalne samouprave - ovlašćena organizacija sindika-ta i Vlada Republike Srbije;

6) za političke i sindikalne organizacije i udruženja građana i druga udru-ženja - ovlašćena organizacija sindikata i predstavnici poslodavaca;

7) za strana fizička i pravna lica (ambasade, diplomatsko-konzularna pred-stavništva, predstavništva stranih firmi i dr.) - ovlašćena organizacija sin-dikata i predstavnici poslodavaca.

Pojedinačni kolektivni ugovor kod poslodavca zaključuju ovlašćena organi-zacija sindikata i direktor, odnosno poslodavac.

Pojedinačni kolektivni ugovor u javnom preduzeću, odnosno drugoj javnojslužbi, čiji je osnivač Republika, zaključuju ovlašćena organizacija sindikata, di-rektor i Vlada Republike Srbije, a za druga javna preduzeća i javne službe - ovla-šćena organizacija sindikata, direktor i osnivač ili organ koga on ovlasti.

Pojedinačni kolektivni ugovor iz stava 4 ovog člana u ustanovi koja veći deoukupnog prihoda ostvaruje na tržištu, zaključuju ovlašćena organizacija sindika-ta i direktor.

Član 124

Ovlašćena organizacija sindikata, u smislu ovog zakona, jeste organizacijasindikata registrovana kod nadležnog organa u koju je učlanjena većina sindikal-no organizovanih zaposlenih.

U postupku pregovaranja radi zaključivanja posebnog, odnosno pojedinač-nog kolektivnog ugovora, ovlašćena organizacija sindikata iz stava 1 ovog članadužna je da sa organizacijom sindikata u koju je učlanjena manjina sindikalnoorganizovanih zaposlenih koja je registrovana kod nadležnog organa, ostvari od-govarajuću saradnju, radi izražavanja interesa zaposlenih koji su u nju učlanje-ni.

Član 125

Kolektivni ugovor je zaključen kad ga potpišu ovlašćeni predstavnici svihučesnika.

Opšti kolektivni ugovor, posebni kolektivni ugovori, kao i pojedinačni ko-lektivni ugovori za javna preduzeća čiji je osnivač Republika i organizacije oba-veznog socijalnog osiguranja, kao i njihove izmene, odnosno dopune, registruju


se kod ministarstva nadležnog za poslove rada i objavljuju u "Službenom glasni-ku Republike Srbije".

Način objavljivanja ostalih kolektivnih ugovora uređuje se tim ugovorima.

Član 126

Ako nastane spor u postupku zaključivanja, odnosno izmena i dopuna ko-lektivnog ugovora, spor se rešava mirnim putem.

Sporna pitanja u primeni kolektivnih ugovora rešava posebno telo koje obra-zuju učesnici kolektivnog ugovora, u roku od 15 dana od dana pokretanja spo-ra.

Sastav, način rada i pravno dejstvo odluka posebnog tela iz stava 2 ovog čla-na uređuje se kolektivnim ugovorom.

Član 127

Kolektivni ugovor prestaje da važi istekom vremena na koje je zaključen.Važenje kolektivnog ugovora može se produžiti sporazumom učesnika, ko-

ji se zaključuje najdocnije 30 dana pre isteka važenja kolektivnog ugovora.Važenje kolektivnog ugovora zaključenog na neodređeno vreme može pre-

stati sporazumom svih učesnika ili otkazom, na način utvrđen tim ugovorom.U slučaju otkaza, kolektivni ugovor se primenjuje najduže šest meseci od

dana podnošenja otkaza, ako zakonom nije drukčije određeno, s tim što su uče-snici dužni da postupak pregovaranja započnu najdocnije u roku od 15 dana oddana podnošenja otkaza.

Po isteku roka iz stava 4 ovog člana, kolektivni ugovor prestaje da važi, akose učesnici kolektivnog ugovora drukčije ne sporazumeju.


Prilog broj 3:

ZAKON O RADU IZ 2001. GODINE – POGLAVLJE XIII:KOLEKTIVNI UGOVORI (ČL. 131 DO 56.)

1. Predmet i oblik kolektivnog ugovora

Član 131

Kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom i drugim propisom, uređujuse prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, postupak zaključivanja ko-lektivnog ugovora, međusobni odnosi učesnika kolektivnog ugovora i druga pi-tanja od značaja za zaposlenog i poslodavca.

Kolektivni ugovor zaključuje se u pismenom obliku.

2. Vrste kolektivnih ugovora

Član 132

Kolektivni ugovor može da se zaključi kao opšti, posebni i pojedinačni.

Član 133

Opšti kolektivni ugovor i poseban kolektivni ugovor za određenu granu,grupu, podgrupu ili delatnost zaključuje se za teritoriju Republike Srbije.

Član 134

Poseban kolektivni ugovor zaključuje se za teritoriju jedinice teritorijalneautonomije ili lokalne samouprave.

Član 135

Pojedinačni kolektivni ugovor zaključuje se kod poslodavca.

3. Učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora

Član 136

Kolektivni ugovor zaključuju poslodavac ili reprezentativno udruženje po-slodavaca i reprezentativni sindikat.

Učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora dužni su da pregovaraju.


Ako se u toku pregovora iz stava 2 ovog člana ne postigne sporazum zazaključivanje kolektivnog ugovora. učesnici su dužni da obrazuju arbitražuza rešavanje spornih pitanja.

Arbitraža iz stava 3 ovog člana obrazuje se najkasnije u roku od 30 da-na od dana započinjanja pregovora za zaključivanje kolektivnog ugovora.

Sastav, način rada i dejstvo odluke arbitraže iz stava 3 ovog člana spo-razumno utvrđuju učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora.

Član 137

Reprezentativnost sindikata, u smislu ovog zakona, određuje se:1) upisom u registar, u skladu sa zakonom i drugim propisom;2) prema broju članova na osnovu pristupnica.

Član 138

Reprezentativnim sindikatom za zaključivanje kolektivnog ugovora kodposlodavca smatra se sindikat u koji je učlanjeno najmanje 15% zaposlenihkod poslodavca.

Reprezentativnim sindikatom za zaključivanje kolektivnog ugovora nanivou Republike, odnosno jedinice teritorijalne autonomije ili lokalne samo-uprave smatra se sindikat u koji je učlanjeno najmanje 10% zaposlenih ugrani ili delatnosti za koju se zaključuje kolektivni ugovor, odnosno ukupnogbroja zaposlenih za zaključivanje kolektivnog ugovora koji se odnosi na svezaposlene na teritoriji određene teritorijalne jedinice.

Član 139

Reprezentativnim udruženjem poslodavaca, u smislu ovog zakona, sma-tra se udruženje poslodavaca u koje je učlanjeno najmanje 10% poslodava-ca u grani ili delatnosti za koju se zaključuje kolektivni ugovor, odnosnoukupnog broja poslodavaca na teritoriji određene teritorijalne jedinice.

Član 140

Ako nijedan od sindikata ne ispunjava uslove reprezentativnosti u smi-slu čl. 137 i 138 ovog zakona, odnosno udruženje poslodavaca iz člana 139ovog zakona, sindikati, odnosno poslodavci mogu zaključiti sporazum oudruživanju radi učestvovanja u zaključivanju kolektivnog ugovora.


Član 141

U slučaju spora o reprezentativnosti sindikata, odnosno udruženja poslodava-ca u smislu čl. 137 do 139 ovog zakona, odlučuje sud, u skladu sa zakonom, u ro-ku od osam dana.

Član 142

Opšti kolektivni ugovor zaključuju reprezentativno udruženje poslodavaca ireprezentativni sindikat za teritoriju Republike.

Član 143

Poseban kolektivni ugovor za granu, grupaciju, odnosno delatnost zaključujureprezentativni sindikat i reprezentativno udruženje poslodavaca.

Poseban kolektivni ugovor za teritoriju jedinice teritorijalne autonomije i lokal-ne samouprave zaključuju reprezentativno udruženje poslodavaca i reprezentativ-ni sindikat.

Član 144

Poseban kolektivni ugovor za javna preduzeća i javne službe zaključuje osni-vač ili organ koga on ovlasti i reprezentativni sindikat.

Poseban kolektivni ugovor za lica koja samostalno obavljaju delatnost u obla-sti umetnosti ili kulture (samostalni umetnici) zaključuju reprezentativni sindikat ireprezentativno udruženje poslodavaca.

Član 145

Pojedinačni kolektivni ugovor zaključuju reprezentativni sindikat kod poslo-davca i direktor.

Ako u zaključivanju kolektivnog ugovora iz stava 1 ovog člana učestvuje vi-še reprezentativnih sindikata obrazuje se odbor za pregovore.

Članove odbora iz stava 2 ovog člana određuju reprezentativni sindikati.U postupku pregovaranja radi zaključivanja kolektivnog ugovora iz stava 1

ovog člana reprezentativni sindikat je dužan da ostvari saradnju sa sindikatom ukoji je učlanjeno najmanje 10% zaposlenih kod poslodavca, radi izražavanja inte-resa zaposlenih koji su učlanjeni u taj sindikat.

Član 146

Pojedinačni kolektivni ugovor za javna preduzeća i javne službe zaključujeosnivač ili organ koji on ovlasti, reprezentativni sindikat kod poslodavca i direktor.


4. Ovlašćenje za pregovaranje i zaključivanje kolektivnih ugovora

Član 147

Ako u zaključivanju kolektivnog ugovora za teritoriju Republike, odno-sno jedinice teritorijalne autonomije ili lokalne samouprave učestvuje višereprezentativnih sindikata, odnosno više reprezentativnih udruženja poslo-davaca, obrazuje se odbor za pregovore.

Članove odbora iz stava 1 ovog člana određuju reprezentativni sindika-ti, odnosno reprezentativna udruženja poslodavaca.

Član 148

Predstavnici sindikata i udruženja poslodavaca koji učestvuju u prego-varanju za zaključivanje kolektivnog ugovora i zaključuju kolektivni ugovor,moraju da imaju ovlašćenje svojih organa.

5. Primena kolektivnih ugovora

Član 149

Kolektivni ugovor se neposredno primenjuje i obavezuje sve poslodavcekoji su u vreme zaključivanja kolektivnog ugovora članovi udruženja poslo-davaca - učesnika kolektivnog ugovora.

Kolektivni ugovor obavezuje i poslodavce koji su naknadno postali čla-novi udruženja poslodavaca - učesnika kolektivnog ugovora, od dana pristu-panja udruženju poslodavaca.

Ministar nadležan za poslove rada može, ako postoji opravdani interes,radi ostvarivanja ekonomske i socijalne politike u Republici, da odluči da sekolektivni ugovor ili pojedine njegove odredbe primenjuju i na poslodavcekoji nisu učestvovali u zaključivanju kolektivnog ugovora ili nisu naknadnopristupili.

Pri donošenju odluke iz stava 3 ovog člana ministar će zatražiti mišlje-nje od potpisnika kolektivnog ugovora čija se primena proširuje.

Odluka iz stava 3 ovog člana objavljuje se u "Službenom glasniku Re-publike Srbije".

Član 150

Pojedinačni kolektivni ugovor obavezuje i zaposlene kod poslodavca ko-ji nisu članovi sindikata, potpisnika kolektivnog ugovora.


6. Važenje i otkaz kolektivnog ugovora

Član 151

Kolektivni ugovor može da se zaključi na neodređeno ili određeno vre-me.

Član 152

Kolektivni ugovor prestaje da važi istekom vremena na koje je zaklju-čen.

Važenje kolektivnog ugovora može se produžiti sporazumom učesni-ka, koji se zaključuje najkasnije 30 dana pre isteka važenja kolektivnogugovora.

Važenje kolektivnog ugovora zaključenog na neodređeno vreme možeprestati sporazumom svih učesnika ili otkazom, na način utvrđen tim ugo-vorom.

U slučaju otkaza, kolektivni ugovor se primenjuje najduže šest meseciod dana podnošenja otkaza, ako zakonom nije drukčije određeno, s tim štosu učesnici dužni da postupak pregovaranja započnu najkasnije u roku od15 dana od dana podnošenja otkaza.

Po isteku roka iz stava 4 ovog člana, kolektivni ugovor prestaje da va-ži, ako se učesnici kolektivnog ugovora drukčije ne sporazumeju.

7. Rešavanje sporova

Član 153

Ako nastane spor u postupku zaključivanja, odnosno izmena i dopunakolektivnog ugovora, spor se rešava mirnim putem.

Sporna pitanja u primeni kolektivnih ugovora rešava arbitraža kojuobrazuju učesnici kolektivnog ugovora, u roku od 15 dana od dana nastan-ka spora.

Odluka arbitraže o spornom pitanju obavezuje učesnike.Sastav i način rada arbitraže uređuje se kolektivnim ugovorom.

Član 154

Učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora mogu pred nadležnimsudom da ostvare zaštitu prava utvrđenih kolektivnim ugovorom.


8. Registracija kolektivnih ugovora

Član 155

Opšti kolektivni ugovor i poseban kolektivni ugovor, kao i njihove iz-mene, odnosno dopune registruju se kod ministarstva nadležnog za poslo-ve rada.

9. Objavljivanje kolektivnog ugovora

Član 156

Kolektivni ugovor zaključen za teritoriju Republike Srbije, jedinice teritori-jalne autonomije i lokalne samouprave objavljuje se u "Službenom glasniku Re-publike Srbije".

Način objavljivanja drugih kolektivnih ugovora utvrđuje se tim kolektivnimugovorima.


Prilog broj 4:

ZAKON O RADU IZ 2005. GODINE - POGLAVLJE XX:KOLEKTIVNI UGOVORI (ČL. 240 DO 267.)(“Službeni glasnik RS”, br. 24/05, 61/05 i 54/09)

1. Predmet i oblik kolektivnog ugovora

Član 240.

Kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom i drugim propisom, uređujuse prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, postupak izmena i dopunakolektivnog ugovora, međusobni odnosi učesnika kolektivnog ugovora i drugapitanja od značaja za zaposlenog i poslodavca.

Kolektivni ugovor zaključuje se u pismenom obliku.

2. Vrste kolektivnih ugovora

Član 241.

Kolektivni ugovor može da se zaključi kao opšti, poseban, i kod poslodav-ca.

Član 242.

Opšti kolektivni ugovor i poseban kolektivni ugovor za određenu granu,grupu, podgrupu ili delatnost zaključuju se za teritoriju Republike Srbije.

Član 243.

Poseban kolektivni ugovor zaključuje se za teritoriju jedinice teritorijalneautonomije ili lokalne samouprave.

3. Učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora

Član 244.

Opšti kolektivni ugovor zaključuju reprezentativno udruženje poslodavaca ireprezentativni sindikat osnovani za teritoriju Republike Srbije.

Član 245.

Poseban kolektivni ugovor za granu, grupu, podgrupu ili delatnost zaključu-ju reprezentativno udruženje poslodavaca i reprezentativni sindikat osnovani zagranu, grupu, podgrupu ili delatnost.


Poseban kolektivni ugovor za teritoriju jedinice teritorijalne autonomije i lokal-ne samouprave zaključuju reprezentativno udruženje poslodavaca i reprezentativnisindikat osnovani za teritorijalnu jedinicu za koju se zaključuje kolektivni ugovor.

Član 246.

Poseban kolektivni ugovor za javna preduzeća i javne službe zaključujuosnivač, odnosno organ koji on ovlasti, i reprezentativni sindikat.

Poseban kolektivni ugovor za lica koja samostalno obavljaju delatnost uoblasti umetnosti ili kulture (samostalni umetnici) zaključuju reprezentativnoudruženje poslodavaca i reprezentativni sindikat.

Poseban kolektivni ugovor za sportiste, trenere i stručnjake u sportu zaklju-čuju reprezentativno udruženje za sportsku delatnost u fizičkoj kulturi i repre-zentativni sindikat.

Član 247.

Kolektivni ugovor kod poslodavca za javna preduzeća i javne službe zaklju-čuju osnivač, odnosno organ koji on ovlasti, reprezentativni sindikat kod poslo-davca i poslodavac. U ime poslodavca kolektivni ugovor potpisuje direktor.

Član 248.

Kolektivni ugovor kod poslodavca zaključuju poslodavac i reprezentativnisindikat kod poslodavca. U ime poslodavca kolektivni ugovor potpisuje direktor,odnosno preduzetnik.

Član 249.

Ako nijedan od sindikata, odnosno nijedno od udruženja poslodavaca, ne is-punjava uslove reprezentativnosti u smislu ovog zakona, sindikati odnosno udru-ženja poslodavaca mogu zaključiti sporazum o udruživanju, radi ispunjenjauslova reprezentativnosti utvrđenih ovim zakonom i učestvovanja u zaključiva-nju kolektivnog ugovora.

Član 250.

Ako kod poslodavca nije osnovan sindikat, zarada, naknada zarade i drugaprimanja zaposlenih mogu da se urede sporazumom.

Sporazum se smatra zaključenim kada ga potpišu direktor, odnosno predu-zetnik i predstavnik saveta zaposlenih ili zaposleni koji je dobio ovlašćenje odnajmanje 50% od ukupnog broja zaposlenih kod poslodavca.

Sporazum prestaje da važi danom stupanja na snagu kolektivnog ugovora


4. Pregovaranje i zaključivanje kolektivnog ugovora

Član 251.

Ako u zaključivanju kolektivnog ugovora učestvuje više reprezentativnihsindikata ili reprezentativnih udruženja poslodavaca, odnosno sindikati ili udru-ženja poslodavaca koji su zaključili sporazum o udruživanju iz člana 249. ovogzakona, obrazuje se odbor za pregovore.

Članove odbora iz stava 1. ovog člana određuju sindikati, odnosno udruže-nja poslodavaca, srazmerno broju članova.

Član 252.

U postupku pregovaranja radi zaključivanja kolektivnog ugovora kod poslo-davca reprezentativni sindikat je dužan da sarađuje sa sindikatom u koji je učla-njeno najmanje 10% zaposlenih kod poslodavca, radi izražavanja interesa zapo-slenih koji su učlanjeni u taj sindikat.

Član 253.

Predstavnici sindikata i poslodavaca, odnosno udruženja poslodavaca, kojiučestvuju u pregovaranju za zaključivanje kolektivnog ugovora i zaključuju ko-lektivni ugovor moraju da imaju ovlašćenje svojih organa.

Član 254.

Učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora dužni su da pregovaraju.Ako se u toku pregovora ne postigne saglasnost za zaključivanje kolektiv-

nog ugovora u roku od 45 dana od dana započinjanja pregovora, učesnici moguda obrazuju arbitražu za rešavanje spornih pitanja.

Za delatnosti od opšteg interesa, sporovi u zaključivanju, izmeni i dopuni iprimeni kolektivnih ugovora rešavaju se u skladu sa zakonom.

Član 255.

Sastav, način rada i dejstvo odluke arbitraže sporazumno utvrđuju učesniciu zaključivanju kolektivnog ugovora.

Rok za donošenje odluke ne može biti duži od 15 dana od dana obrazova-nja arbitraže.

5. Primena kolektivnih ugovora

Član 256.

Opšti i poseban kolektivni ugovor neposredno se primenjuju i obavezuju sveposlodavce koji su u vreme zaključivanja kolektivnog ugovora članovi udruže-nja poslodavaca - učesnika kolektivnog ugovora.


Kolektivni ugovor iz stava 1. ovog člana obavezuje i poslodavce koji su na-knadno postali članovi udruženja poslodavaca - učesnika kolektivnog ugovora,od dana pristupanja udruženju poslodavaca.

Kolektivni ugovor obavezuje poslodavce iz st. 1. i 2. ovog člana šest mese-ci nakon istupanja iz udruženja poslodavaca - učesnika kolektivnog ugovora.

Član 257.

Ministar može da odluči da se kolektivni ugovor ili pojedine njegove odred-be primenjuju i na poslodavce koji nisu članovi udruženja poslodavaca -učesni-ka kolektivnog ugovora.

Odluku iz stava 1. ovog člana ministar može doneti ako postoji opravdaniinteres, a naročito:

1) radi ostvarivanja ekonomske i socijalne politike u Republici Srbiji, u ci-lju obezbeđivanja jednakih uslova rada koji predstavljaju minimum prava zapo-slenih iz rada i po osnovu rada;

2) da bi se ublažile razlike u zaradama u određenoj grani, grupi, podgrupiili delatnosti koje bitno utiču na socijalni i ekonomski položaj zaposlenih što imaza posledicu nelojalnu konkurenciju, pod uslovom da kolektivni ugovor čije sedejstvo proširuje obavezuje poslodavce koji zapošljavaju najmanje 30% zaposle-nih u određenoj grani, grupi, podgrupi ili delatnosti.

Odluku iz stava 2. ovog člana ministar donosi na zahtev jednog od učesni-ka u zaključivanju kolektivnog ugovora čije se dejstvo proširuje, a po pribavlje-nom mišljenju Socijalno-ekonomskog saveta.

Član 258.

Ministar može, na zahtev poslodavca ili udruženja poslodavaca, da odlučida se kolektivni ugovor iz člana 257. ovog zakona u delu koji se odnosi na zara-de i naknade zarade ne primenjuje na pojedine poslodavce ili udruženja poslo-davaca.

Poslodavac, odnosno udruženje poslodavaca, mogu da podnesu zahtev zaizuzimanje od primene kolektivnog ugovora sa proširenim dejstvom, ako zbogfinansijsko-poslovnih rezultata nisu u mogućnosti da primene kolektivni ugovor.

Uz zahtev iz stava 2. ovog člana poslodavac ili udruženje poslodavaca du-žni su da dostave dokaze o razlozima za izuzimanje od primene kolektivnogugovora sa proširenim dejstvom.

Član 259.

Odluku o izuzimanju od primene kolektivnog ugovora ministar donosi popribavljenom mišljenju Socijalno-ekonomskog saveta.


Član 260.

Ministar može staviti van snage odluku o proširenju dejstva kolektivnog ugo-vora i odluku o izuzimanju od primene kolektivnog ugovora, ako prestanu da po-stoje razlozi iz člana 257. stav 2. i člana 258. stav 2. ovog zakona.

Odluka iz stava 1. ovog člana donosi se po postupku za donošenje odluke oproširenom dejstvu kolektivnog ugovora, odnosno odluke o izuzimanju od prime-ne kolektivnog ugovora.

Odluka iz čl. 257. i 259. ovog zakona prestaje da važi prestankom važenja ko-lektivnog ugovora, odnosno pojedinih njegovih odredaba, čije je dejstvo prošireno,odnosno izuzeto.

Član 261.

Odluka iz čl. 257, 259. i 260. ovog zakona objavljuje se u "Službenom glasni-ku Republike Srbije".

Član 262.

Kolektivni ugovor kod poslodavca obavezuje i zaposlene kod poslodavca kojinisu članovi sindikata - potpisnika kolektivnog ugovora.

6. Važenje i otkaz kolektivnog ugovora

Član 263.

Kolektivni ugovor se zaključuje na period do tri godine.Po isteku roka iz stava 1. ovog člana, kolektivni ugovor prestaje da važi, ako se

učesnici kolektivnog ugovora drukčije ne sporazumeju najkasnije 30 dana pre iste-ka važenja kolektivnog ugovora.

Član 264.

Važenje kolektivnog ugovora pre isteka roka iz člana 263. ovog zakona, možeprestati sporazumom svih učesnika ili otkazom, na način utvrđen tim ugovorom.

U slučaju otkaza, kolektivni ugovor se primenjuje najduže šest meseci od danapodnošenja otkaza, s tim što su učesnici dužni da postupak pregovaranja započnunajkasnije u roku od 15 dana od dana podnošenja otkaza.

7. Rešavanje sporova

Član 265.

Sporna pitanja u primeni kolektivnih ugovora može da rešava arbitraža kojuobrazuju učesnici kolektivnog ugovora, u roku od 15 dana od dana nastanka spora.

Odluka arbitraže o spornom pitanju obavezuje učesnike.


Sastav i način rada arbitraže uređuje se kolektivnim ugovorom.Učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora mogu pred nadležnim sudom

da ostvare zaštitu prava utvrđenih kolektivnim ugovorom.

8. Registracija kolektivnih ugovora

Član 266.

Opšti i poseban kolektivni ugovor, kao i njihove izmene, odnosno dopune,registruju se kod ministarstva.

Sadržinu i postupak registracije kolektivnih ugovora propisuje ministar.

9. Objavljivanje kolektivnog ugovora

Član 267.

Opšti i poseban kolektivni ugovor objavljuju se u "Službenom glasniku Re-publike Srbije".

Način objavljivanja drugih kolektivnih ugovora utvrđuje se tim kolektivnimugovorima.


Prilog broj 5:

ZAKON O KOLEKTIVNIM UGOVORIMA(„Sl. glasniku RS“, br. 6/90 od 23. oktobra 1990. godine)

Član 1.

Kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom, uređuju se prava i obavezezaposlenih radnika i poslodavaca iz oblasti rada i radnih odnosa.

Poslodavcem, u smislu stava 1. ovog člana, smatraju se: preduzeća i drugeorganizacije koje obavljaju privrednu delatnost (u daljem tekstu: preduzeća);ustanove i druge organizacije koje obavljaju delatnost javnih službi (u daljemtekstu: ustanove); državni organi i organi teritorijalne autonomije i lokalne samo-uprave (u daljem tekstu: državni organi); domaća i strana fizička i pravna licakoja zapošljavaju radnike (u daljem tekstu: drugi poslodavci).

Kolektivni ugovor je obavezan za sve zaposlene radnike i poslodavce.

Član 2.

Kolektivni ugovor zaključuje se u pismenoj formi, na određeno ili neodre-đeno vreme.

Kolektivni ugovor ne može da sadrži odredbe kojima se zaposlenim radni-cima daju manja prava ili utvrđuju nepovoljniji uslovi rada od prava i uslova ko-ji su utvrđeni zakonom. Ako kolektivni ugovor takve odredbe sadrži umesto njihprimenjuju se odgovarajuće odredbe zakona.

Član 3.

Kolektivni ugovori su opšti, posebni i pojedinačni.Opšti kolektivni ugovor zaključuje se za teritoriju Republike Srbije i odnosi

se na sve poslodavce i zaposlene radnike.Posebni kolektivni ugovori mogu da se zaključuju za grane i grupacije (pod-

grupe), za teritoriju Republike.Pojedinačni kolektivni ugovori zaključuju se za svako preduzeće, odnosno

ustanovu, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.Opšti i posebni kolektivni ugovori mogu se i neposredno primenjivati, ako

je to njima predviđeno.Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom ne mogu se utvr-

diti prava i obaveze u manjem obimu nego što je to utvrđeno u opštem, odnosnoposebnom kolektivnom ugovoru.


Član 4.

Opšti kolektivni ugovor zaključuju Veće Saveza sindikata Srbije, Privrednakomora Srbije i Vlada Republike Srbije.

Poseban kolektivni ugovor zaključuju:1. za preduzeća i druge poslodavce: ovlašćena organizacija sindikata i od-

govarajuće udruženje preduzeća i drugih poslodavaca;2. za ustanove i za državne organe: ovlašćena organizacija sindikata i Vla-

da Republike Srbije, odnosno drugi nadležni državni organi.Pojedinačni kolektivni ugovor u preduzeću zaključuju: ovlašćena organiiza-

cija sindikata, direktor, odnosno poslodavac i:- organ upravljanja – u društvenom preduzeću;- skupština preduzeća – u mešovitom preduzeću;- Vlada Republike Srbije, odnosno drugi osnivač preduzeća – u javnom

preduzeću koje posluje sredstvima u državnoj ili društvenoj svojini.Pojedinačni kolektivni ugovor u ustanovi zaključuju ovlašćena organizacija

sindikata, direktor ustanove i Vlada Republike Srbije, odnosno drugi osnivačustanove.

Ovlašćenom organizacijom sindikata, u smislu ovog člana, smatra se orga-nizacija sindikata upisana u registar kod nadležnog organa, koju odredi Savezsindikata Srbije, polazeći od brojnosti članstva i područja na kome sindikat de-luje, i to za svaki nivo sindikalnog organizovanja, odnosno kolektivnog ugova-ranja.

Član 5.

Opštim kolektivnim ugovorom uređuju se, za puno radno vreme, najniža ce-na rada za najjednostavniji rad i najniže cene rada za poslove više složenosti (udaljem tekstu: osnovne cne rada) koje odgovaraju poslovanju na granici renta-biliteta (poslovanje bez gubitaka) i uređuju ostala primanja zaposlenih i drugapitanja iz rada i po osnovu rada, u skladu sa ustavom i zakonom.

Osnovne cene rada iz stava 1. ovog člana sa pripadajućim doprinosima ima-ju karakter poslovnog rashoda.

Osnovne cene rada iz stava 1. ovog člana polazna su osnova za utvrđivanjecene rada u posebnom, odnosno pojedinačnom kolektivnom ugovoru.

Član 6.

Pojedinačnim klektivnim ugovorom utvrđuju se cene rada za najjednostav-niji rad po jedinici vremena, cene rada za tipična radna mesta i uređuju drugapitanja iz rada i po osnovu rada u skladu sa zakonom, opštim i posebnim kolek-tivnim ugovorom.


Član 7.

Društvena preduzeća, mešovita preduzeća sa većinskim udelom društvenogkapitala i javna preduzeća koja posluju sredstvima u državnoj ili društvenoj svo-jini za koja je to kolektivnim ugovorom utvrđeno, isplaćuju osnovne cene radaako ostvaruju rezultate poslovanja na granici rentabiliteta (poslovanje be dobitii bez gubitaka).

Ako prduzeće iz stava 1. ovog člana ostvari dobit koja omogućuje pozitiv-nu stopu profita i zarade veće od osnovnih cena rada, rast stope profita preduze-ća mora da bude veći od rasta zarada u preduzeću u odnosu na osnovne cene ra-da.

U slučaju poslovanja sa gubitkom u preduzećima iz stava 1. ovog člana ugo-varaju se niže cene rada od osnovne cene rada utvrđene opštim kolektivnimugovorom.

Izuzetno od stava 3. ovog člana, preduzeća koja su do zaključivanja opštegkolektivnog ugovora poslovala sa gubitkom, a isplatila zarade više od osnovnihcena rada utvrđenih opštim kolektivnim ugovorom, nisu dužna da ugovaraju ni-žu cenu rada, ali ne mogu da povećavaju zarade sve dok posluju sa gubitkom.

Stopom profita, u smislu ovog zakona, smatra se odnos između akumulaci-je i trajnog kapitala.

Član 8.

Izuzetno, kad preduzeću iz člana 7. stav 1. ovog zakona, preti poslovanje sagubitkom, odnosno stečaj ili likvidacija, pojedinačnim kolektivnim ugovorom, usladu sa opštim kolektivnim ugovorom, može se predvideti da se, određeni vre-menski period na ime zarade isplaćuju iznosi niži od osnovnih cena rada.

Član 9.

Zarade u ustanovi, državnom organu i u javnom preduzeću za koje je to ko-lektivnim ugovorom predviđeno, utvrđuju se na osnovu osnovnih cena radautvrđenih opštim kolektivnim ugovorom, izvršenja poslova u skladu sa norma-tivima rada i prosečne zarade u privredni Republike ili opštine, odnosno gradaBeograda.

Nivo i kretanje zarada u smislu stava 1. ovog člana utvrđuju se na osnovupodataka koje objavljuje republički organ nadležan za poslove statistike.

Član 10.

Polazeći od odredaba čl. 5. do 9. ovog zakona, direktor preduzeća – ustano-ve, odnosno drugi poslodavac sa svakim radnikom ugovara osnovnu cenu radai elemente za utvrđivanje zarade, na osnovu čega određuje visinu zarade.


Zarada direktora utvrđuje se ugovorom koji se zaključuje između direktorai organa upravljanja ili skupštine preduzeća, odnosno poslodavca.

Ugovorom iz stava 2. ovog člana mogu se, u skladu sa zakonom urediti idruga pitanja koja se odnose na položaj direktora.

Član 11.

Učesnici ovlašćeni za zaključivanje kolektivnih ugovora obavezni su da pre-govaraju.

Ako učesnici ne zaključe opšti kolektivni ugovor u skladu sa zakonom, pi-tanja i odnosi iz člana 5. ovog zakona uređuju se zakonom.

Član 12.

Kolektivni ugovor je zaključen kada ga potpišu ovlašćeni predstavnici svihučesnika.

Opšti i posebni kolektivni ugovori, kao i pojedinačni kolektivni ugovori čijije učesnik Vlada Republike Srbije, zaključeni u skladu sa zakonom, kao i njiho-ve izmene, odnosno dopune registruju se kod republičkog organa uprave nadle-žnog za poslove rada i objavljuju se u „Službenom glasniku Republike Srbije“.

Način i postupak registrovanja kolektivnih ugovora propisuje funkcionerkoji rukovodi republičkim organom uprave nadležnim za poslove rada.

Član 13.

Ako nastane spor u postupku zaključivanja, odnosno promene kolektivnogugovora, spor se može rešavati mirnim metodama i na način utvrđen opštim ko-lektivnim ugovorom.

Ako nastane spor u primeni kolektivnom ugovora, o spornim pitanjima mo-že da rešava posebno arbitražno veće.

Sastav, način rada i pravno dejstvo odluka arbitražnog veća utvrđuje se ko-lektivnim ugovorom.

Član 14.

Kolektivni ugovor prestaje da važi, istekom vremena na koji je zaključen.Važenje kolektivnog ugovora može se produžiti sporazumom učesnika, ko-

ji se zaključuje najdocnije 30 dana pre isteka važenja kolektivnog ugovora i re-gistruje kod organa iz člana 12. ovog zakona.

Važenje kolektivnog ugovora zaključenog na neodređeno vreme može pre-stati sporazumom svih učesnika ili otkazom na način utvrđen tim ugovorom.


U slučaju otkaza, kolektivni ugovor se primenjuje do razrešenja spornih pi-tanja, a najduže šest meseci, s tim što su učesnici dužni da postupak pregovara-nja započnu najdocnije u roku od 15 dana od dana podnošenja otkaza.

Član 15.

Nadzor nad primenom kolektivnih ugovora vrši nadležna inspekcija rada.Služba društvenog knjigovodstva prati primenu kolektivnih ugovora – odre-

daba koje se odnose na cenu rada, stopu profita i raspodelu dobiti u preduzeći-ma rada, stopu profita i raspodelu dobiti u preduzećima iz člana 7. stav 1. ovogzakona i preduzima mere za koje je ovlašćena.

O stanju i preduzetim merama u primeni kolektivnih ugovora Služba je du-žna da izveštava Vladu Republike Srbije, republički organ uprave nadležan zaposlove rada, Veće Saveza sindikata Srbije i Privrednu komoru Srbije, na načini u rokovima koje propiše Vlada Republike Srbije.

Kontrolu primene kolektivnog ugovora mogu da vrše i učesnici, na načinutvrđen tim kolektivnim ugovorom.

Član 16.

Odredba člana 8. ovog zakona može se izuzetno primenjivati i u mešovitimpreduzećima sa većinskim udelom privatnog kapitala, koja su nastala, odnosnonastanu od društvenih ili javnih preduzeća, promenom svojinskih odnosa, u pe-riodu od dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona, odnosno od danaupisa takvog mešovitog preduzeća u registar.

Član 17.

Do izbora Vlade, kolektivne ugovore koje prema članu 4. ovog zakona za-ključuje Vlada Repblike Srbije, zakljčivaće Izvršno veće Skupštine RepublikeSrbije.

Veće Saveza sindikata Srbije privredna komora Srbije i Izvršno veće Skup-štine Republike Srbije započeće postupak zaključivanja opšteg kolektivnog ugo-vora u skladu sa odredbama ovog zakona, najdocnije u roku od pet dana od da-na stupanja na snagu ovog zakona.

Ako se opšti kolektivni ugovor ne zaključi u roku od 30 dana od dana stu-panja na snagu ovog zakona, pitanja i odnosi koji se uređuju opštim kolektivnimugovorom urediće se zakonom.


Pojedinačni kolektivni ugovori zaključiće se u skladu sa odredbama ovogzakona najdocnije u roku od 60 dana od dana zaključivanja opšteg kolektivnogugovora.

Danom stupanja na snagu kolektivnog ugovora prestaju da važe odredbe sa-moupravnog opšteg akta kojima su uređena pitanja i odnosi koji su, u skladu saovim zakonom, uređeni tim kolektivnim ugovorom.

Član 18.

Poslodavci iz člana 1. stav 2. ovog zakona, koji od dana stupanja na snaguopšteg kolektivnog ugovora obezbede isplatu zarada u skladu sa tim ugovorom,nisu u obavezi da primenjuju propise kojima je ograničena isplata ličnih doho-daka, ako republičkim zakonom nije drukčije određeno.

Član 19.

Preduzeća iz člana 7. stav 1. ovog zakona, ustanove i državni organi ne mo-gu, do zaključivanja opšteg, posebnih i pojedinačnih kolektivnih ugovora, ispla-ćivati zarade kojima bi se povećala odstupanja od zakonom predviđenih princi-pa i odnosa između zarada i profita, odnosno gubitka.

Član 20.

Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaju da važe odredbe čl. 147 –153. Zakona o radnim odnosima („Službeni glasnik SRS“, br. 37/86, 46/87,52/87, 16/88, 37/88 i 12/89) i član 34. stav 1. tačka 10. Zakona o društvenim de-latnostima („Službeni glasnik SRS“, broj 1/90).

Danom stupanja na snagu ovog zakona, u smislu člana 18. Ustavnog zako-na za sprovođenje Ustava Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 1/90),prestaju da važe i odredbe pokrajinskih zakona koje su u suprotnosti sa ovim za-konom.

Kolektivni ugovori koji su zaključeni do dana stupanja na snagu ovog zako-na, ostaju na snazi do zaključenja kolektivnih ugovora u skladu sa odredbamaovog zakona.

Član 21.

Ovaj zakon stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u „Službe-nom glasniku Republike Srbije“.


Prilog broj 6:

OPŠTI KOLEKTIVNI UGOVOR IZ 1990. GODINE

Na osnovu člana 85. stav 6. Zakona o osnovnim pravima iz radnog odnosa(„Službeni list SFRJ“ br. 60(89 i 42/90), člana 4. stav 1. i člana 17. stav 1. Za-kona o kolektivnim ugovorima („Službeni glasnik RS“ br. 6/90) Veće Savezasindikata Srbije, Privredna komora Srbije i Izvršno veće Skupštine RepublikeSrbije, zaključuju

OPŠTI KOLEKTIVNI UGOVOR

I OSNOVNE ODREDBE

Član 1.

Ovim kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom, uređuju se prava, oba-veze i odgovornosti zaposlenih radnika (u daljem tekstru: radnik) i poslodavcaiz oblasti rada i radnih odnosa, kao i međusobni odnosi učesnika ovog kolektiv-nog ugovora.

Poslodavcem, u smislu ovog kolektivnog ugovora, smatraju se: preduzeća idruge organizacije koje obavljaju privrednu delatnost (u daljem tekstu: preduze-ća); ustanove i druge organizacije koje obavljaju delatnost javnih službi (u da-ljem tekstu: ustanove); državni organi, organi teritorijalne autonomije i lokalnesamouprave (u daljem tekstu: državni organi); domaća i strana fizička i pravnalica koja zapošljavaju radnike (u daljem tekstu: drugi poslodavci).

Član 2.

Ovaj kolektivni ugovor neposredno se primenjuje.Pojedinačnim, odnosno posebnim kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi

veća prava od prava utvrđenih ovim kolektivnim ugovorom.

II RADNI ODNOSI

1. Raspoređivanje radnika

Član 3.

Radnik može privremeno ili trajno da bude raspoređen na rad iz jednog me-sta u drugo samo uz njegov pristanak.


Radnik može da se rasporedi na rad kod istog poslodavca iz jednog u dru-go mesto bez njegovog pristanka:

1. ako je delatnost poslodavca takve prirode da se rad obavlja u mestimavan sedišta poslodavca, odnosno njegovog organizacionog dela.

2. ako je udaljenost od mesta u kome radnik radi do mesta u koje se raspo-ređuje na rad manja od 50 km u jednom pravcu ili su mesto rada i mestou koje se radnik raspoređuje na teritoriji iste opštine, odnosno grada, aorganizovan je redovan prevoz koji omogućava blagovremeni dolazakradnika na rad i povratak sa rada i obezbeđena je naknada prevoza u vi-sini cene prevoza u javnom saobraćaju.

Radnici za vreme trudnoće i sa detetom predškolskog uzrasta i radnik kodkoga je utvrđena invalidnost II kategorije ne mogu da budu raspoređeni u smi-slu stava 2. ovog člana.

Član 4.

Kad neposredni rukovodilac oceni da radnik nema potrebna znanja i spo-sobnosti ili ne ostvaruje predviđene rezultate rada u periodu od najmanje tri me-seca uzastopno, može da predloži direktoru da pokrene postupak za proveruznanja i sposobnosti radnika, odnosno za utvrđivanje rezultata rada tog radnika.

Po prijemu predloga iz stava 1. ovog člana dirktor može da obrazuje poseb-nu komisiju za proveru znanja i sposobnosti radnika, odnosno za utvrđivanje re-zultata rada radnika, u čiji sastav ulazi jednak broj predstavnika poslodavca i or-ganizacije sindikata koja je učesnik pojedinačnog, odnosno posebnog kolektiv-nog ugovora (u daljem tekstu: sindikat).

Članovi posebne komisije iz stava 2. ovog člana moraju imati najmanje ististepen stručne spreme određene vrste zanimanja koju ima radnik.

Ako posebna komisija iz stava 2. ovog člana utvrdi da radnik ne ostvarujepredviđene rezultate rada na određenom radnom mestu, radnik se raspoređuje nadrugo radno mesto iste ili niže stručne spreme, ako takvo radno mesto postoji.

Po prigovoru radnika ne može se odlučivati na osnovu mišljenja komisije izstava 2. ovog člana.

2. Pripravnici

Član 5.

Pripravnički staž ne može trajati duže od šest meseci za pripravnike sa sred-njom stručnom spremom, odnosno ne duže od jedne godine za pripravnike savišom i visokom stručnom spremom.

Stručno osposobljavanje pripravnika vrši se po posebnom programu poslo-davca.


3. Stručno usavršavanje radnika

Član 6.

Poslodavac je dužan da u skladu sa promenom procesa rada, tehničko-teh-nološkim unapređivanjem ili potrebama organizacije rada, organizuje stručnoosposobljavanje i usavršavanje radnika.

Radnik ne može da trpi štetne posledice ako poslodavac ne organizuje struč-no osposobljavanje i usavršavanje radnika.

4. Odmori i odsustva

Član 7.

Poslodavac je dužan da radniku koji u kalendarskoj godini ima godinu da-na rada obezbedi korišćenje godišnjeg odmora u trjanju od 18 radnih dana, uve-ćanog najmanje za:

- jedan radni dan za svake navršene tri godine radnog staža;- sedam radnih dana radniku koji radi na naročito teškim i po zdravlje

štetnim poslovima za koje je utvrđeno skraćeno radno vreme, odno-sno koji ima pravo na radni staž sa uvećanim trajanjem;

- tri radna dana radniku – invalidu, samohranom radniku sa detetom dosedam godina života, roditelju sa dvoje ili v iše dece do 14 godina ži-vota i radniku koji u svom domaćinstvu izdržava dete koje ima smet-nje u psihofizičkom razvoju.

Pojedinačnim, odnosno posebnim kolektivnim ugovorom, utvrđuje se uve-ćanje godišnjeg odmora po osnovima iz stava 1. ovog člana, kao i po osnovu slo-ženosti poslova radnog mesta, radnog doprinosa, zdravstvenog stanja radnika ičlanova njegove uže porodice, odnosno porodičnog domaćinstva i drugih uslo-va u kojima radnik radi i živi.

Član 8.

Poslodavac je dužan da radniku omogući plaćeno odsustvo do sedam rad-nih dana u kalendarskoj godini u sledećim slučajevima:

- stupanje radnika u brak – pet radnih dana;- smrti roditelja, brata, sestre i člana koji živi u zajedničkom porodič-

nom domaćinstvu radnika – tri radna dana;- smrt roditelja, brata ili sestre radnikovog bračnog druga – tri radna

dana;- zaštita i otklanjanje štetnih posledica u domaćinstvu prouzrokovanih

elementarnom nepogodom – tri radna dana;- selidba sopstvenog domaćinstva – tri radna dana;


- polaganje stručnog ili drugog ispita – jedan radni dan a ukupno šestradnih dana u toku jedne kalendarske godine;

- učestvovanje na radno-proizvodnim takmičenjima koja se organizujuod strane sindikata na nivou opštine, grada, autonomne pokrajine, Re-publike ili Jugoslavije – najmase po jedan radni dan, u zavisnosti odudaljenosti mesta održavanja takmičenja;

- korišćenje organizovanog rekreativnog odmora u cilju prevencije rad-ne invalidnosti – sedam radnih dana;

- u drugim slučajevima utvrđenim pojedinačnim, odnosno posebnimkolektivnim ugovorom.

Izuzetno od stava 1. ovog člana radnik ima pravo na plaćeno odsustvo jošpet radnih dana u slučaju rođenja deteta.

Član 9.

Poslodavac je dužan da radniku omogući neplaćeno odsustvo u sledećemslučaju, najmanje:

- pet radnih dana za negovanje bolesnog člana uže porodice;- dva radna dana za slučaj smrti srodnika koji nisu navedeni u članu 8.

ovog kolektivnog ugovora;- u drugim slučajevima utvrđenim pojedinačnim, odnosno posebnim

kolektivnim ugovorom.Dužina odsustva iz st. 1. ovog člana uređuje se pojedinačnim, odnosno po-

sebnim kolektivnim ugovorom.Poslodavac može, na zahtev radnika da radniku omogući korišćenje nepla-

ćenog odsustva kada to ne remeti proces rada.

III ZAŠTITA RADNIKA NA RADU

Član 10.

Poslodavac je dužan da pri planiranju izgradnje novih pogona i uvođenjunovih procesa proizvodnje i metoda rada zatraži mišljenje sindikata o planira-nim, odnosno potrebnim merama zaštite od buke, štetnih materija, vibracija idrugih štetnih uticaja na život i zdravlje radnika.

Predstavnik sindikata ima pravo da se neposreno upozna sa primenjenimmerama zaštite na radu i uslovima rada na svakom radnom mestu i da nadle-žnom organu kod poslodavca predlaže preduzimanje propisanih mera zaštite naradu.


O preduzetim merama po predlogu iz st. 2. ovog člana, nadležni organ kodposlodavc dužan je da, u primerenom roku, obavesti predstavnika sindikata.

Kod poslodavca koji zapošljava više od 100 radnika, kad proces i uslovi ra-da to zahtevaju, formira se odbor za zaštitu na radu, kao savetodavno telo, sasta-vljen od predstavnika sindikata, poslodavca i stručnjaka iz oblasti zaštite na ra-du, ako takvih stručnjaka ima kod poslodavca.

IV CENE RADA, ZARADE I OSTALA LIČNA PRIMANJA

1. Cene rada

Član 11.

Osnovne cene rada utvrđuju se tako što se najniža cena rada za najjedno-stavniji rad, utvrđena na način predviđen ovim kolektivnim ugovorom, pomno-ži sledećim koeficijentima po grupama poslova:


Grupa

poslova Zahtev stru nosti Koeficijent

I ne zahteva se stru nost (nekvalifikovani radnik) 1,00

II zahteva se stru na osposobljenost u trajanju do

šest meseci (I stepen) 1,10

III zahteva se stru na osposobljenost u trajanju preko

šest meseci do dve godine (II stepen) 1,35

IV

zahteva se stru nost koja se sti e srednjim

obrazovanjem u trajanju od dve do tri godine

(kvalifikovani radnik) (III stepen)

1,50

V

zahteva se stru nost koja se sti e srednjim

obrazovanjem u trajanju etiri ili više godina

(Ivstepen)

1,60

VI

zahteva se stru nost koja se sti e specijalizacijom

na osnovu stru nosti srednjeg obrazovanja

(visokokvalifikovani radnik)

(V stepen)

1,85

VII zahteva se stru nost koja se sti e višim

obrazovanjem (VI stepen) 2,00

VIII zahteva se stru nost koja se sti e fakultetskim,

odnosno visokim obrazovanjem (VII stepen) 2,50

IX

zahteva se stru nost koja se sti e magistraturom

ili specijalizacijom na osnovu fakultetskog,

odnosno visokog obrazovanja (VIII stepen)

3,00

X zahteva se stru nost koja se sti e doktoratom

nauka (VIII stepen) 3,50

Pojedinačnim, odnosno posebnim kolektivnim ugovorom utvrđuju se cenerada koje po grupama poslova ne mogu biti niže od osnovnih cena rada utvrđe-nih na način predviđen ovim kolektivnim ugovorom.

Ako se, u skladu sa zakonom, ne zaključuje pojedinačni kolektivni ugovor,cene rada u smislu stava 2. ovog člana obezbeđuje poslodavac.

Član 12.

Veće Saveza sindikata Srbije, Privredna komora Srbije i Vlada republike Sr-bije u postupku pregovaranja, najkasnije do kraja tekuće godine, utvrđuju za na-rednu godinu najnižu cenu rada za najjednostavniji rad.

Najniža cena rada za najjednostavniji rad u januaru 1991. godine, utvrđujese u visini od 19,56 dinara po radnom času, odnosno 3.560 dinara mesečno.

Ako u toku godine u odnosu na mesec decembar prethodne godine troško-vi života, na osnovu objavljenih podataka, porastu za više od 5%, najniža cenarada za najjednostavniji rad povećava se srazmerno porastu troškova života uprethodom mesecu u odnosu na mesec decembar prethodne godine.

Ako u toku dva uzastopna meseca troškovi života porastu za preko 10% uodnosu na mesec decembar prethodne godine, učesnici ovog kolektivnog ugo-vora dužni su da u roku od tri dana od dana objavljivanja podataka otpočnu pre-govore radi utvrđivanja nove najniže cene rada za najjednostavniji rad.

Član 13.

Pojedinačnim, odnosno posebnim kolektivnim ugovorom utvrđuju se cenerada za tičična i druga radna mesta, pri čemu se polazi od osnovnih cena radautvrđenih ovim kolektivnim ugovorom i od složenosti, odgovornosti i uslova ra-da u kojima se konkretni poslovi obavljaju.

Član 14.

Poslodavac je obavezan da pripravniku sa kojim je zasnovao radni odnosobezbedi cenu rada u visini 80% osnovne cene rada za grupu poslova iz člana11. ovog kolektivnog ugovora, kojoj pripada radno mesto za koje se pripravnikosposobljava.

Član 15.

Ako društveno preduzeće, mešovito preduzeće sa većinskim udelom dru-štvenog kapitala, kao i javno preduzeće u društvenoj ili državnoj svojini za kojeje to utvrđeno kolektivnim ugovorom iskaže gubitak u poslovanju po godišnjem


ili periodčnom obračunu, dužno je, osim u slučaju iz člana 7. stav 4. Zakona okolektivnim ugovorima („Službeni glasnik RS“, broj 6/90), da ugovori niže ce-ne rada od osnovnih cena rada utvrđenih ovim kolektivnim ugovorom.

Član 16.

Poslodavac, polazeći od stručne osnove, utvrđuje normative – standarde ra-da.

Normativi – standardi rada zasnivaju se na tehničko-tehnološkoj opremlje-nosti procesa rada kod poslodavca, uz optimalno korišćenje punog radnog vre-mena.

Poslodavac je obavezan da blagovremeno upozna radnika sa normativima –standardima rada na odgovarajućem radnom mestu i njihovim promenama.

Sindikat može zahtevati stručnu arbitražu utvrđenog normativa – standardarada. Stručnu arbitražu vrši stručna institucija ili stručna komisija koju spora-zumno odrede poslodavac i sindikat.

Nalaz stručne arbitraže obavezuje poslodavca da izvrši izmene normativa –standarda rada. Troškove stručne arbitraže podmiruje strana koja izgubi spor.

Normativima – standardima rada, u smislu st. 1-3. ovog člana, za radnike uustanovi i državnom organu smatraju se i utvrđeni planovi i programi rada do-neti od strane nadležnog organa, koje radnik na određenim poslovima treba daizvrši za puno radno vreme.

2. Zarade

Član 17.

Zarada radnika utvrđuje se na osnovu cene rada utvrđene kolektivnim ugo-vorom za određene poslove i ostvarenog radnog učinka po osnovu normativa,standarda i drugih kriterijuma i merila na osnovu kojih se utvrđuju rezultati ra-da.

Poslodavac je dužan da razradi jasne i primenljive kriterijume za utvrđiva-nje rezultata rada radnika.

Poslodavac je obavezan da na ostvarenu zaradu radnika uplati odgovaraju-će poreze i doprinose.

Član 18.

Društveno preduzeće, mešovito preduzeće sa većinskim udelom društvenogkapitala, kao i javno preduzeće u društvenoj ili državnoj svojini za koje je to utvr-đeno kolektivnim ugovorom isplaćuje zarade u visini cene rada utvrđenih poje-


dinačnim, odnosno posebnim kolektivnim ugovorom, ako posluje na grani-ci rentabiliteta (bez dobiti i bez gubitka) s tim što se najniža zarada za od-ređenu grupu poslova utvrđuje u visini osnovne cene rada za tu grupu po-slova.

Član 19.

Izuzetno, kad društveno preduzeće, mešovito preduzeće sa većinskimudelom društvenog kapitala, kao i javno peduzeće u društvenoj ili državnojsvojini za koje je to utvrđeno kolektivnim ugovorom privređuje u otežanimuslovima zbog čega mu preti poslovanje sa gubitkom, stečaj ili likvidacija,na ime zarade mogu se isplatiti iznosi niži od cena rada utvrđenih kolektiv-nim ugovorom, ako se za to izjasne radnici.

Način izjašnjavanja, utvrđivanje iznosa iz stava 1. ovog člana i periodu kome će se ti iznosi isplaćivati, uređuju se pojedinačnim kolektivnim ugo-vorom, s tim što taj period ne može biti duži od jedne godine.

Odredbe st. 1. i 2. ovog člana mogu se izuzetno primenjivati i u mešo-vitom preduzeću sa većinskim udelom privatnog kapitala, koje je nastalo iliće nastati od društvenog ili javnog preduzeća promenom svojinskih odno-sa, u periodu do kraja oktobra 1992., odnosno dve godine od dana upisa ta-kvog mešovitog preduzeća u registar.

Na isplatu zarada u društvenom preduzeću, mešovitom preduzeću savećinskim udelom društvenog kapitala, kao i javnom preduzeću u društve-noj ili državnoj svojini za koje je to utvrđeno kolektivnim ugovorom, kojeiskaže gubitak u poslovanju, primenjuje se, pored odredaba iz člana 7. st. 3.i 4. Zakona o kolektivnim ugovorima, i odredbe člana 12. st. 3. i 4. ovog ko-lektivnog ugovora.

Član 20.

Zarada radnika u ustanovi i državnom organu utvrđuje se u zavisnostiod cena rada utvrđenih posebnim odnosno pojedinačnim kolektivnim ugo-vorom, ostvarenih zadataka iz plana i programa, odnosno normativa rada iod kretanja prosečnih zarada po radniku u privredi Republike, odnosno uprivredi opštine ili u privredi grada Beograda (uključujući opštine na teri-toriji grada Beograda).

Odredba stava 1. ovog člana odnosi se i na javna preduzeća u društve-noj ili državnoj svojini za koja je to predviđeno posebnim, odnosno pojedi-načnim kolektivnim ugovorom.


Član 21.

Posebnim ugovorom, koji zaključuju direktor i organ koji ga imenuje, utvr-đuju se zarada direktora i uslovi pod kojima se ona isplaćuje, sankcije za neizvr-šavanje ugovorenih obaveza i druga pitanja koja se odnose na preuzete obaveze iovlašćenja.

3. Deo zarade iz dobiti

Član 22.

Društveno preduzeće, mešovito preduzeće sa većinskim udelom društvenogkapitala, kao i javo peduzeće u društvenoj ili državnoj svojini za koje je to utvr-đeno kolektivnim ugovorom dužno je da radniku obezbedi deo zarade po osno-vu dobiti ostvarene po periodičnom i godišnjem obračunu.

Kriterijumi za izdvajanje dela dobiti za zarade radnika utvrđuju se pojedinač-nim kolektivnim ugovorom, s tim da se raspodelom dobiti mora obezbediti bržirast profitne stope od rasta zarada u odnosu na osnovne cene rada.

Ako se u preduzeću iz stava 1. ovog člana ne utvrde konkretni i primenjivikriterijumi za rspodelu dobiti, raspodela dobiti za prvi obračnski period u ome bu-de iskazana vršiće se polazeći od kriterijuma rada je učešće dela za zarade u do-biti srazmerno učešću zarada u troškovima poslovanja u tom periodu, s tim štoono mora biti niže od 50% ostvareno neto dobiti. Raspodela dobiti iskazane usvakom narednom obračunskom periodu vrši se polazeći od ovako utvrđenogučešća i principa da se raspodelom dobiti mora obezbediti brži rast profitne sto-pe od rasta zarada u odnosu na osnovne cene rada.

Mešovito preduzeće sa većinskim udelom privatnog kapitala, privatno pred-uzeće, domaće i strano fizičko i pravno lice koje zapošljava radnike, može utvr-diti način učešća radnika u ostvarenoj dobiti.

4. Dodaci i naknade

Član 23.

Poslodavac je obavezan da radniku isplati dohodak u iznosu od 0,5% cenerada utvrđene kolektivnim ugovorom za svaku godinu radnog staža.

Član 24.

Poslodavac je obavezan da radniku obezbedi dodatak na zaradu po radnomčasu, i to:

- za rad na dan državnog praznika za koji je zakonom predviđeno da sene radi – za 50%;


- za rad noću (između 22,00 i 6,00 narednog dana) ako takav rad nijeuračunat pri utvrđivanju cene rada u smislu čl. 11 – 14. ovog kolek-tivnog ugovora za 35%;

- za prekovremeni rad, u koji se ne uračunava radno vreme unapred od-ređeno na osnovu izvršene godišnje preraspodele radnog vremena –za 35%.

Ako se istovremeno steknu uslovi za dodatak na zaradu u smislu stava1. ovog člana po više osnova, procenat dodatka ne može biti niži od zbiraprocenata dodatka po svakom od osnova.

Član 25.

Poslodavac je dužan da radniku obezbedi naknadu zarade za vreme odsu-stvovanja sa rada u visini od 80% prosečne zarade radnika ostvarene u periodukoji ne može biti duži od prethodna tri meseca, ako zakonom nije predviđen dru-gi osnov za naknadu, u sledećim slučajevima:

- zbog privremene nesposobnosti za rad, ako je nesposobnost prouzro-kovana bolešću ili povredom van rada;

- zbog čekanja na raspoređivanje na druge poslove, na prekvalifikacijuili dokvalifikaciju i na ostvarivanje nekog od prava po osnovu rešava-nja ekonomskog viška radne snage, prema propisima o penzijskom-invalidskom i zdravstvenom osiguranju i prema propisima, odnosnoopštim aktima o ostvarivanju prava radnika koji su proglašeni eko-nomskim viškom;

- zbog obavljanja prekvalifikacije ili dokvalifikacije na osnvou propisao penzijsko-invalidskom osiguranju i propisa, odnosno opštih akata oostvarivanju prava radnika koji su proglašeni ekonomskim viškom;

- zbog prekida rada do koga je došlo naredbom nadležnog organa, od-nosno ovlašćenog radnika ili zbog neobezbeđenja zaštite na radu,usled čega bi dalje obavljanje rada prouzrokovalo neposednu opa-snost po život i zdravlje radnika ili drugih lica.

Poslodavac je dužan da radniku obezbedi naknadu zarade za vreme odsu-stvovanja sa rada u visini od 100% prosečne zarade radnika ostvarene u perio-du koji ne može biti duži od prethodna tri meseca, ako zakonom nije predviđendrugi osnov za naknadu, u slučaju:

- korišćenja godišnjeg odmora i nagradnog odsustva;- državnog praznika za koji je zakonom propisano da se ne radi;- privremene nesposobnosti za rad, ako je nesposobnost prouzrokova-

na povredom na radu ili profesionalnom bolešću;


- davanje krvi, tkiva i drugih delova tela;- korišćenja plaćenog odsustva u slučajevima iz čalna 8. ovog kolektiv-

nog ugovora;- čekanja na ostvarivanje jednog od prava po osnovu rada za radnika za

čijim radom je prestala potreba zbog tehnološkog ili drugog unapre-đenja procesa rada;

- stručnog osposobljavanja i usavršavanja radi potreba procesa radakod poslodavca;

- prisustvovanja, u svojstvu člana, sednici Narodne skupštine, odnosnoskupštine autonomne pokrajine, grada Beograda ili opštine ili njiho-vog tela, sednici organa društvenog fonda ili organa sindikata i Save-za sindikata (osim sednica sindikata kod poslodavca);

- učešća na radno-proizvodnom takmičenju i izložbi inovacija i drugihvidova stvaralaštva.

Član 26.

Poslodavac je dužan da radniku nadoknadi razliku u zaradi ako radnik, popripisima o penzijsko-invalidskom i zdravstvenom osiguranju, radi sa skraće-nim radnim vremenom ili radi na drugom odgovarajućem poslu za koji je pred-viđena manja cena rada.

Radnik ima pravo na naknadu u smislu stava 1. ovog člana u visini razlikecene rada za puno i za skraćeno radno vreme, odnosno u visini razlike cene ra-da predviđene za radno mesto na kome je radio i za radno mesto na koje je ras-poređen.

Član 27.

Obaveza poslodavca iz čl. 25. i 26. ovog kolektivnog ugovora postoji akozakonom ili na zakonu zasnovanim opštim aktima nije propisano da pravo naovu naknadu radnik ostvaruje kod organizacija za penzijsko-invalidsko i zdrav-stveno osiguranje, odnosno iz drugih sredstava.

Ako je pravo radnika iz penzijsko-invalidskog osiguranja uslovljeno plaća-njem doprinosa za vreme odsustvovanja radnika sa rada, poslodavac je dužan dauplaćuje taj doprinos.

Član 28.

Radnik koji je, u skladu sa zakonom, privremeno raspoređen na drugo rad-no mesto kod istog ili drugog poslodavca, ima pravo na zaradu (razliku u zara-di) koju je ostvarivao na radnom mestu sa koga je raspoređen, ako je to za nje-ga povoljnije.


5. Ostala primanja

Član 29.

Poslodavac je dužan da obezbedi:- regres radniku za korišćenje godišnjeg odmora – u visini najniže ce-

ne rada za najjednostavniji rad utvrđene za mesec u kome se isplaću-je regres, u koju je uključen i deo za solidarno finansiranje korišće-njea, godišnjeg odmora preko odgovarajuće organizacije, odnosno za-jednice izdvojen na osnovu ličnog izjašnjavanja radnika;

- otpremninu radniku pri prestanku radnog odnosa radi korišćenja pra-va na penziju – u visini trostruke prosečne mesečne zarade po radni-ku u Republici isplaćene u poslednja tri meseca, na osnovu objavlje-nih podataka;

- pomoć porodici u slučaju smrti radnika – u visini troškova, pogreb-nih usluga.

Poslodavac je dužan da, uz isplatu zarade u solidarni fond sindikata za pre-venciju radne invalidnosti i rekreativni odmor radnika Srbije uplati iznos od0,2% prosečne mesečne zarade po radniku kod poslodavca.

Član 30.

Poslodavac je dužan da radniku nadoknadi povećane troškove koji su ufunkciji izvrenja poslova, a koji imaju karakter poslovnih rashoda.

Ako nije na drugi način obezbeđeno podmirenje povećanih troškova iz sta-va 1. ovog člana, poslodavac je dužan da radniku obezbedi:

- naknadu troškova prevoza u javnom saobraćaju radi odlaska na rad ipovratka sa rada, prema kriterijumima za ostvarivanje ovog pravautvrđenim pojedinačnim odnosno posebnim kolektivnim ugovorom –u visini 50% od cene prevozne karte;

- mesečnu naknadu za ishranu u toku rada – u visini 25% od prosečnemesečne zarade po radniku u Republici, isplaćene u poslednja tri me-seca, na osnovu objavljenih podataka;

- dnevnicu za službeno putovanje u zemlji – u visini od 8% prosečnemesečne zarade po radniku u republici, isplaćene u poslednja tri me-seca, na osnovu objavljenih podataka, s tim što se putni troškovi i tro-škovi noćenja, osim noćenja u hotelu „de luks“ kategorije, priznaju ucelini prema priloženom računu;

- dnevnice za službeno putovanje u inostranstvo-u iznosu i na način ko-ji propiše nadležni državni organ;


- pored obezbeđenja troškova ishrane i smeštaja na teret poslodavca –dnevnu naknadu za povećanje troškova rada i boravka na terenu (te-renski dodatak) u visini 3% od prosečne mesečne zarade po radnikuu Republici, isplaćene u poslednja tri meseca, na osnovu objavljenihpodataka.

6. Naknada za inovacije, racionalizacije i druge oblike stvaralaštva

Član 31.

Poslodavac je dužan da ugovorom ili drugim aktom uredi uslove i načinutvrđivanja učešća radnika u dobiti ostvarenoj po osnovu inovacije, racionaliza-cije i drugih vidova stvaralaštva.

Visina naknade iz stava 1. ovog člana ne može biti niža od 10% godišnje do-biti ostvarene po ovom osnovu.

V PRESTANAK POTREBE ZA RADOM RADNIKA

Član 32.

Pri predlaganju i utvrđivanju radnika za čijim je radom prestala potreba pobilo kom osnovu polazi se od uspešnosti radnika u radu.

U slučaju kad radnici ostvaruju jednake rezultate rada primeniće se, kao ko-rektivni, drugi kriterijum po sledećem redosledu:

1. stručna sprema,2. radno iskustvo na tom radnom mestu;3. staž osiguranja.Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom utvrđuje se način

vrednovanja, odnosno primene kriterijuma iz stava 1. i 2. ovog člana, a mogu seutvrditi i drugi korektivni kriterijumi (zdravstveno i socijalno stanje radnika ičlanova njegovog porodičnog domaćinstva i dr.).

Odredbe stava 1. do 3. ovog člana shodno se primenjuju i u slučaju otvara-nja stečajnog postupka, u skladu sa zakonom.

Poslodavac je dužan da radnike obaveštava o svim aktivnostima vezanim zautvrđivanje prestanka potrebe za radom radnika, a svakog radnika lično da upo-zna sa mogućnostima za rešavanje njegovog radno-pravnog statusa.

Član 33.

Radnici preko tri meseca trudnoće, na porodiljskom odsustvu ili sa detetomdo dve godine života, samohranom roditelju i usvojiocu ili staraocu maloletnogdeteta, čiji je ukupan mesečni prihod po članu domaćinstva ispod 50% iznosa


zajemčene zarade, ne može prestati radni odnos po osnovu prestanka potrebe zanjihovim radom.

Pojedinačnim, odnosno posebnim kolektivnim ugovorom može se utvrditida radniku koji je kod poslodavca bio u radnom odnosu u periodu utvrđenomtim kolektivnim ugovorom, ne može prestati radni odnos kad je za njegovim ra-dom prestala potreba usled tehnoloških unapređenja.

Član 34.

Poslodavac je dužan da o predlogu programa tehnološkog ili drugog una-pređivanja, kao i o predlogu programa rešavanja ekonomskih teškoća zatražimišljenje sindikata i da o svom stavu obavesti sindikat.

VI DISCIPLINSKA I MATERIJALNA ODGOVORNOST,OSTVARIVANJE I ZAŠTITA PRAVA RADNIKA

Član 35.

Lakše povrede radnih obaveza za koje se može izreći javna opomena su:1. neopravdano zakašnjenje najmanje u tri radna dana u toku tri meseca;2. neopravdani izlazak sa rada pre završetka radnog vremena, najmanje u

tri radna dana u tok tri meseca;3. nedolično ponašanje prema ostalim radnicima (svađa, uvreda i slično),

neposrednom rukovodiocu, poslovodnom organu, odnosno poslodavcu;4. neopravdani izostanak sa posla od jednog radnog dana u toku jednog

meseca, a najviše dva radna dana u toku godine.Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi i

druge povrede radnih obaveza za koje se može iizreći javna opomena.

Član 36.

Teže povrede radnih obaveza su:1. davanje netačnih podataka, ako je to bilo od bitnog uticaja na donošenje

odluke kod poslodavca;2. davanje netačnih podataka od strane odgovornih radnika kojima se rad-

nik obmanjuje u pogledu ostvarivanja prava iz radnog odnosa;3. neovlašćena posluga sredstvima poverenih radnicima za izvršavanje po-

slova, odnosno radnih zadataka;4. dolazak na rrad u napitom stanju ili upotreba alkohola ili drugog narko-

tičkog sredstva za vreme rada više puta u toku meseca, koje smanjujesposobnost za rad;


5. izazivanje nereda ili učestvovanje u tuči kod poslodavca ili na službenomputu;

6. neopravdano uzastopno izostajanje sa rada četiri radna dana, ili neoprav-dano izostajanje sa rada od najviše pet radnih dana sa prekidima u toku 12meseci;

7. organizovanje političkih stranaka kod poslodavca.Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi i

druge teže povrede radnih obaveza.Mera prestanka radnog odnosa izriče se za teže povrede radnih obaveza utvr-

đene zakonom i kolektivnim ugovorom, ako su te povrede učinjene namerno ili izgrube nepažnje, ili ako su prouzrokovale teže štetne posledice.

Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom, u skladu sa priro-dom delatnostim, odnosno prirodom posla koji vrši pojedini radnik, bliže se ure-đuje težina posledica iz stava 3. ovog člana, a mogu se utvrditi i druge okolnosti iuslovi pod kojima će se ove povrede smatrati težim povredama radnih obaveza zakoje se izriče mera prestanka radnog odnosa.

Član 37.

Postojanje štete, okolnosti pod kojima je ona nastala, njenu visinu, odnosnopaušalni iznos štete i ko je štetu prouzrokovao, utvrđuje organ iz člana 39. stav 1.ovog kolektivnog ugovora, odnosno poslodavac.

Ako je radnik u takvom materijalnom stanju da bi ga isplata naknade štete do-vela u težak materijalni položaj, poslodavac može da visinu naknade štete smanjiu skladu sa posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom.

Član 38.

U slučaju kad se naknada štete koju prouzrokuje radnik utvrđuje u paušalnomiznosu, polazi se od uticaja štete na proces rada, izvršavanje radnih obaveza rad-nika i obaveze poslodavaca, kao i od materijalnog stanja radnika.

Član 39.

O zahtevima radnika za ostvarivanje prava iz radnog odnosa u prvom stepe-nu odlučuje organ utvrđen zakonom i pojedinačnim kolektivnim ugovorom, odno-sno poslodavac.

Prigovor protiv odluke donete u prvom stepenu, u smislu stava 1. ovog člana,podnosi se organu upravljanja.

Kod poslodavca kod koga nije obrazovan organ upravljanja prigovor iz stava2. ovog člana podnosi se drugostepenoj komisiji za zaštitu prava radnika.


Komisija iz stava 3. ovog člana odlučuje i po prigovoru protiv prvostepene od-luke o discilinskoj odgovornosti radnika.

U sastav komisije iz stava 3. ovog člana ulaze predstavnici poslodavca i sin-dikata. Sastav, način i postupak obrazovanja komisije bliže se uređuje pojedinač-nim kolektivnim ugovorom

Član 40.

Po prigovoru protiv prvostepene odluke o zahtevu iz člana 39. stav 1. ovog ko-lektivnog ugovora, kao i po prigovoru protiv prvostepene odluke o disciplinskojodgovornosti radnika kod poslodavca koji zapošljava manje od 10 radnika odlu-čuje posebna komisija za zaštitu prava radnika.

U sastav komisije iz stava 1. ovog člana, koja se obrazuje na nivou opštine,ulaze po jedan predstavnik poslodavca i sindikata i po jedan član koga iz reda di-plomiranih pravnika sporazumno predlože ovlašćeni sindikat i privredna komorasa liste arbitara. predstavnika poslodavca određuje privredna komora, a predstav-nika sindikata ovlašćeni sindikat, koji sporauzumno utvrđuju i listu arbitara. na istinačin određuje se, odnosno predlaže i po jedan zamenik članova komisije.

Član 41.

Za vreme trajanja otkaznog roka utvrđenog pojedinačnim kolektivnim ugovo-rom, u skladu sa zakonom, poslodavac je dužan da radniku, na njegov zahtev,omogući plaćeno odsustvovanje sa rada radi traženja drugog zaposlenja u trajanjunajmanje 10 časova sedmično.

VII USLOVI ZA RAD SINDIKATA

Član 42.

Poslodavac je dužan da sindikatu omogući delovanje u skladu sa njegovomulogom i zadacima i to:

- da pokrene inicijative, podnosi zahteve i predloge i da zauzima stavove;- da se mišljenje i predlozi sindikata razmotre pre donošenja odluka od

značaja za materijalni, ekonomski i socijalni položaj radnika i da se uondosu na njih opredeli;

- da se informiše o pitanjima koja su od bitnog značaja za materijalni isocijalni položaj radnika;

- da se sindikatu uručuju pozivi sa materijalima radi prisustvovanjasednicama na kojima se razmatraju njegova mišljenja, predlozi, inici-jative i zahtevi, odnosno na kojima se odlučuje o pojedinačnim pravi-ma radnika.


Član 43.

Poslodavac obezbeđuje sindikatu sledeće uslove za njegovo delovanje:- korišćenje odgovarajuće prostorije i potrebne administrativno-tehnič-

ke usluge;- predsedniku sindikata sporazumno utvrđen broj plaćenih časova me-

sečno za obavljanje njegovih funkcija a ako se sporazum ne postigne,najmanje 40 plaćenih časova mesečno kod poslodavca do 200 radni-ka, po jedan čas mesečno više na svakih daljih 100 radnika do 1000radnika i po tri časa više na svakih daljih 500 radnika;

- sindikalnim poverenicima i predsednicima sindikalnih podružnicasporazumno utvrđen broj plaćenih časova mesečno za obavljanje nji-hovih funkcija, a ako se sporazum ne postigne, najmanje jednu polo-vinu od plaćenih časova koji se kod poslodavca obezbeđuju predsed-niku sindikata.

Pojedinačnim kolektivnim ugovorom može se utvrditi da predsednik sindi-kata za vreme mandata ne obavlja poslove svog radnog mesta, a da prima zara-du kao da radi.

u vreme pregovora o zaključenju i promenama kolektivnog ugovora sindi-kalni aktivisti iz stava 1. ovog člana imaju pravo na uvećan broj plaćenih časo-va za 50%.

Član 44.

Predsednik sindikata, odnosno sindikalni poverenik za vreme obavljanja i uroku od dve godine po prestanku funkcije, ako postupi u skladu sa zakonom ikolektivnim ugovorima, ne može bez saglasnosti sindikata zbog svoje sindikal-ne aktivnosti da se rasporedi na drugo radno mesto i kod drugog poslodavca, dase utvrdi prestanak potrebe za njegovim radom ili da se na drugi način stavi unepovoljan položaj.

Član 45.

Predstavnicima sindikata mora se omogućiti odsustvovanje sa posla radiprisustvovanja sindikalnim sastancima, konferencijama, sednicama i kongresi-ma i radi osposobljavanja na tečajevima i seminarima.

Predstavnicima sindikata obezbeđuje se pristup svim radnim mestima kodposlodavca kad je to potrebno za obavljanje njihove funkcije.

U slučaju potreba ubiranja sredstava solidarnosti predstavnici radnika kojesindikat ovlasti da to rade imaju pravo da ovu aktivnost obavljaju u odgovaraju-ćim prostorijama ili pogonima poslodavca.


Poslodavac je dužan da omogući da se sredstva koja radnici od zarade iz-dvajaju na ime sindikalne članarine uplaćuju u fond sindikata.

Predstavnicima sindikata dozvoljeno je da ističu obaveštenja sindikata uprostorijama poslodavca na mestima koja su pristupačna radnicima.

Direktor, odnosno drugi poslodavac dužan je da predstavnicima sindikatadozvoli da radnicima dostavljaju informacije, biltene, publikacije, letke i drugadokumenta sindikata.

Aktivnosti sindikata vrše se tako da ne idu na štetu redovnog funkcionisa-nja poslodavca i radne discipline.

VIII UČEŠĆE RADNIKA U UPRAVLJANJU

Član 46.

Radnici u mešovitom preduzeću učestvuju u upravljanju preko svojih pred-stavnika u organima upravljanja srazmerno učešću društvenog kapitala u ukup-nom kapitalu preduzeća, s tim što predstavnici radnika mogu biti i lica – struč-njaci izvan preduzeća.

Predstavnici radnika u organima upravljanja biraju se na način i po postup-ku na koji se biraju delegati u Radničkom savetu društvenog preduzeća.

Član 47.

Radnici u mešovitom preduzeću mogu da obrazuju savet radnika, koji vršisledeće psolove:

- razmatra predloge akata kojima se uređuje radno vreme, način utvr-đivanja složenosti poslova, uspešnost u radu (normativi – standardirada), zaštita na radu i dr.;

- prati izvršavanje kolektivnih ugovora;- razmatra predloge za statusne promene preduzeća, bitne promene u

tehničko-tehnološkim i organizacionim postupcima i bitno smanjenjeobima poslova, kao i uslove i okolnosti koji mogu dovesti do prestan-ka preduzeća;

- odlučuje o korišćenju sredstava za zajedničku potoršnju;- razmatra rezultate poslovanja i daje predloge organu upravljanja o pi-

tanjima o kojima odlučuje skupština, a koji utiču na obnavljanje i una-pređivanje društevnih sredstava i stara se o ostvarivanju prava radni-ka;

- vrši i druge poslove utvrđene pojedinačnim, odnosno posebnim ko-lektivnim ugovorom.


Član 48.

Radnici u privatnom preduzeću i kod drugog poslodavca koji zapošljavapreko 50 radnika mogu da obrazuju savet radnika u skladu sa pojedinačnim, od-nosno posebnim kolektivnim ugovorom, radi obavljanja poslova iz člana 47.ovog kolektivnog ugovora.

Član 49.

U preduzeću, odnosno kod drugog poslodavca iz člana 47. i 48. ovog kolek-tivnog ugovora kod koga nije obrazovan savet radnika, radnici učestvuju u upra-vljanju na način utvrđen pojedinačnim, odnosno posebnim kolektivnim ugovo-rom.

Član 50.

Pod objavljenim podacima, u smislu ovog kolektivnog ugovora, smatraju sepodaci republičkog organa nadležnog za poslove statistike.

Član 51.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora mogu obrazovati posebno telo za pra-ćenje ovog kolektivnog ugovora.

IX ZAVRŠNA ODREDBA

Član 52.

Ovaj kolektivni ugovor stupa na snagu osmog dana od objavljivanja u „Slu-žbenom glasniku Republike Srbije“, a primenjuje se od 1. januara 1991. godine.

U Beogradu, 28. novembra 1990. godineBroj ________________

Za Veće Saveza sindikata SrbijeTomislav Milenković, s.r.

Za Privrednu komoru SrbijeDr Miloje Milojević, s.r.

Za Izvršno veće skupštineRepublike Srbije

Dr Stanko Radmilović, s.r.



Prilog broj 7:

OPŠTI KOLEKTIVNI UGOVOR IZ 1997. GODINE"Službeni glasnik RS", br. 22/97, 21/98 i 31/2001

Videti takođe: Odluku US RS IV broj 52/99 – 53/99-1013 i 12/2000-426

(PREČIŠĆEN TEKST)

I. OSNOVNE ODREDBE

Član 1.

Ovim kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom, uređuju se prava, oba-veze i odgovornosti zaposlenih i poslodavaca iz oblasti rada i radnih odnosa, kaoi međusobni odnosi učesnika ovog kolektivnog ugovora.

Poslodavac, u smislu ovog kolektivnog ugovora, jeste domaće i strano prav-no i fizičko lice koje ima zaposlene.

Član 2.

Ovaj kolektivni ugovor neposredno se primenjuje.

Član 3.

Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom mogu se utvrditiveća prava od prava utvrđenih ovim kolektivnim ugovorom, kao i druga pravakoja nisu predviđena ovim kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom.

Pojedinačnim kolektivnim ugovorom, odnosno ugovorom o radu mogu seutvrditi veća prava od prava utvrđenih u posebnom, odnosno pojedinačnom ko-lektivnom ugovoru, kao i druga prava koja nisu predviđena posebnim, odnosnopojedinačnim kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugo-vorom.

Član 4.

Poslodavac kod koga nije organizovan sindikat, dužan je da sindikatu-uče-sniku odgovarajućeg posebnog kolektivnog ugovora, dostavi opšti akt, a ako nedonosi opšti akt - ugovor o radu kojim se utvrđuju prava, obaveze i odgovorno-sti koje se uređuju pojedinačnim kolektivnim ugovorom.

Ako sindikat iz stava 1. ovog člana smatra da opšti akt, odnosno ugovor oradu nije donet, odnosno zaključen u skladu sa zakonom, odnosno kolektivnimugovorom, o tome obaveštava inspekciju rada.

Član 5.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora su saglasni da će, u okviru svojih nad-ležnosti, preduzimati mere u cilju ostvarivanja uslova za primenu odredaba ovogkolektivnog ugovora.

II. RADNI ODNOS

1. Raspoređivanje zaposlenih

Član 6.

Zaposleni može privremeno ili trajno da bude raspoređen na rad iz jednogmesta u drugo samo uz njegov pristanak.

Zaposleni može da se rasporedi na rad kod istog poslodavca iz jednog udrugo mesto bez njegovog pristanka:

1) ako je delatnost poslodavca takve prirode da se rad obavlja u mestima vansedišta poslodavca, odnosno njegovog organizacionog dela, u skladu sa kolek-tivnim ugovorom;

2) ako je udaljenost od mesta u kome zaposleni radi do mesta u koje se ras-poređuje na rad manja od 50 km u jednom pravcu ili su mesto rada i mesto ukoje se zaposleni raspoređuje na teritoriji iste opštine, odnosno grada, a organi-zovan je redovan prevoz koji omogućava blagovremeni dolazak na rad i povra-tak sa rada i obezbeđena je naknada prevoza u visini cene prevoza u javnom sa-obraćaju.

Zaposlena - žena za vreme trudnoće i sa detetom predškolskog uzrasta i za-posleni kod koga je utvrđena invalidnost II kategorije, ne mogu da budu raspo-ređeni u smislu stava 2. ovog člana.

2. Odsustva

Član 7.

Poslodavac je dužan da zaposlenom omogući plaćeno odsustvo do sedamradnih dana u kalendarskoj godini u slučaju:

1) stupanja zaposlenog u brak - tri radna dana;2) porođaja supruge - pet radnih dana, a u slučaju porođaja drugog člana uže

porodice - jedan radni dan;3) smrti usvojioca zaposlenog - sedam radnih dana;4) smrti brata ili sestre zaposlenog - tri radna dana;


5) smrti roditelja, usvojioca, brata ili sestre bračnog druga zaposlenog i smr-ti lica koje živi u zajedničkom porodičnom domaćinstvu sa zaposlenim - dvaradna dana;

6) zaštite i otklanjanja štetnih posledica u domaćinstvu prouzrokovanih ele-mentarnom nepogodom - tri radna dana;

7) selidbe sopstvenog domaćinstva na području istog naseljenog mesta - je-dan radni dan, a iz jednog u drugo naseljeno mesto - tri radna dana;

8) polaganja stručnog ili drugog ispita - jedan radni dan, a ukupno šest rad-nih dana u toku jedne kalendarske godine;

9) učestvovanja na radno-proizvodnim takmičenjima koja organizuje sindi-kat - najmanje po jedan radni dan, u zavisnosti od udaljenosti mesta održavanjatakmičenja;

10) korišćenja organizovanog rekreativnog odmora u cilju prevencije radneinvalidnosti - sedam radnih dana;

11) u drugim slučajevima utvrđenim posebnim, odnosno pojedinačnim ko-lektivnim ugovorom.

Odsustvo za slučaj porođaja supruge zaposlenog ne uračunava se u ukupanbroj radnih dana plaćenog odsustva u toku kalendarske godine.

Lica koja žive u zajedničkom porodičnom domaćinstvu sa zaposlenim, usmislu stava 1. tačka 5) ovog člana, jesu srodnici između kojih postoji obavezaizdržavanja, a žive u zajedničkom porodičnom domaćinstvu sa zaposlenim.

Član 8.

Poslodavac je dužan da zaposlenom omogući neplaćeno odsustvo u sluča-ju:

1) negovanja bolesnog člana uže porodice, roditelja, odnosno usvojioca za-poslenog - pet radnih dana;

2) smrti srodnika koji nisu navedeni u članu 7. stav 1. ovog kolektivnog ugo-vora - dva radna dana;

3) u drugim slučajevima utvrđenim posebnim, odnosno pojedinačnim ko-lektivnim ugovorom.

Poslodavac može, na zahtev zaposlenog, da zaposlenom omogući korišće-nje neplaćenog odsustva i u dužem trajanju kada to ne remeti proces rada.

Član 8a

Poslodavac može zaposlenog za čijim je radom privremeno prestala potre-ba da uputi na plaćeno odsustvo, u skladu sa programom upućivanja zaposlenihna plaćeno odsustvo, granskim i pojedinačnim kolektivnim ugovorom. Programdonosi organ upravljanja poslodavca.


Granskim i pojedinačnim kolektivnim ugovorom iz stava 1. ovog člana bližese uređuju slučajevim, kriterijumi i vreme za koje zaposleni može da bude upućenna plaćeno odsustvo.

Član 8b

Za vreme plaćenog odsustva iz člana 8a stav 1. ovog ugovora, zaposleni imapravo na naknadu zarade u visini 45% od zarade koju bi ostvario na radnom me-stu kao da radi, s tim što tako utvrđena naknada zarade ne može biti niža od mi-nimalne zarade utvrđene u skladu sa zakonom (u daljem tekstu: naknada zarade).

Isplatu naknade zarade iz stava 1. ovog člana obezbeđuje poslodavac.

3. Prestanak potrebe za radom zaposlenih

Član 9.

Određivanje zaposlenih za čijim je radom prestala potreba vrši nadležni organposlodavca primenom kriterijuma utvrđenih zakonom i kolektivnim ugovorom.

Kriterijumi se primenjuju po redosledu utvrđenom ovim kolektivnim ugovo-rom.

Član 10.

Rezultati rada utvrđuju se na osnovu ostvarenih učinaka prema utvrđenimnormativima i standardima rada.

Ako kod poslodavca nisu utvrđeni normativi i standardi, rezultati rada se utvr-đuju na osnovu obrazložene ocene neposrednog rukovodioca o izvršavanju poslo-va radnog mesta, plana rada i drugih pokazatelja.

Rezultati rada iz st. 1. i 2. ovog člana utvrđuju se za period od najmanje godi-nu dana.

Član 11.

Ako zaposleni ostvaruju jednake rezultate rada, prednost ima zaposleni sa sla-bijim imovinskim stanjem.

Imovno stanje zaposlenog se utvrđuje na osnovu:1) ostvarenog prihoda po članu zajedničkog porodičnog domaćinstva po

osnovu zarade, drugog primanja i prihoda od imovine u poslednjoj kalendarskojgodini;

2) tržišne vrednosti nepokretnosti koji u svojini ima zaposleni ili član njego-vog zajedničkog porodičnog domaćinstva.


Prihod i tržišna vrednost nepokretnosti, u smislu stava 2. ovog člana, utvrđu-je se na osnovu dokumentacije, odnosno isprava nadležnog organa.

Imovno stanje zaposlenog utvrđuje nadležni organ poslodavca, u skladu sa ko-lektivnim ugovorom.

Član 12.

Ako zaposleni ostvaruju jednake rezultate rada i imaju jednako imovno sta-nje, primenjuju se sledeći kriterijumi:

1) broj članova porodice koji ostvaruju zaradu, pri čemu prednost ima zapo-sleni sa manjim brojem članova porodice koji ostvaruju zaradu;

2) dužina radnog staža, pri čemu prednost ima zaposleni sa dužim radnim sta-žom;

3) zdravstveno stanje zaposlenog i članova njegove uže porodice, pri čemuprednost ima zaposleni, ako on ili član njegove uže porodice boluje od težeg obo-ljenja prema nalazu nadležnog zdravstvenog organa;

4) broj dece na školovanju, pri čemu prednost ima zaposleni koji ima više de-ce na školovanju.

Zaposlenoj - ženi sa detetom do dve godine života, samohranom roditelju,usvojiocu ili staraocu maloletnog deteta, čiji je ukupan mesečni prihod po članudomaćinstva do visine minimalne zarade, ne može prestati radni odnos po osno-vu prestanka potrebe za njihovim radom.

Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom može se utvrditi dazaposlenom koji je kod poslodavca bio u radnom odnosu u periodu utvrđenom timkolektivnim ugovorom ne može prestati radni odnos kad je za njegovim radomprestala potreba u skladu sa zakonom.

Član 13.

Otpremnina zaposlenom za čijim je radom prestala potreba, a kome nije mo-glo da se obezbedi ni jedno od prava utvrđenih zakonom, utvrđuje se na osnovu50% prosečne zarade po zaposlenom u privredi Republike, prema poslednjem ob-javljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike na dan is-plate otpremnine, ako je to za zaposlenog povoljnije.

Član 14.

Poslodavac je dužan da o predlogu programa uvođenja tehnoloških, eko-nomskih ili organizacionih promena i o predlogu programa ostvarivanja pravazaposlenih za čijim je radom prestala potreba, zatraži mišljenje sindikata i da osvom stavu obavesti sindikat.


III. ZAŠTITA ZAPOSLENOG NA RADU

Član 15.

Radno mesto sa posebnim uslovima rada, uslovi koje mora da ispunjavajuzaposleni koji se raspoređuju na ova radna mesta u pogledu godina života, struč-ne spreme i zdravstvenog stanja i sredstva lične zaštite, utvrđuju se posebnim,odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom.

Član 16.

Poslodavac je dužan da pre izgradnje novih pogona i uvođenja novih proce-sa proizvodnje ili rada i organizacije rada, zatraži mišljenje sindikata o planira-nim, odnosno potrebnim merama zaštite od buke, štetnih materija, vibracija idrugih štetnih uticaja na život i zdravlje zaposlenih.

Sindikat ima pravo da se neposredno upozna sa preduzetim merama zašti-te na radu i uslovima rada na svakom radnom mestu i da nadležnom organu kodposlodavca predlaže preduzimanje propisanih mera zaštite na radu.

O preduzetim merama po predlogu iz stava 2. ovog člana, nadležni organkod poslodavca dužan je da, u primerenom roku, obavesti sindikat.

Kod poslodavca koji zapošljava više od 100 zaposlenih, kad proces i uslovirada to zahtevaju, formira se odbor za zaštitu na radu, kao savetodavno telo, sa-stavljen od predstavnika sindikata, poslodavca i stručnjaka iz oblasti zaštite naradu, ako takvih stručnjaka ima kod poslodavca.

Član 17.

Kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi obaveze poslodavca u pogledu osi-guranja zaposlenih za slučaj smrti ili gubitka radne sposobnosti.

IV. CENE RADA, ZARADE I OSTALA LIČNA PRIMANJA

1. Cena rada i zarada

Član 18.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora se zalažu da se, pri pregovaranju o ce-nama rada i uređivanju zarada u kolektivnim ugovorima, polazi naročito od sle-dećih osnovnih načela:

1) egzistencijalnih i socijalnih potreba zaposlenog i njegove porodice prime-renih opštem nivou razvijenosti Republike,

2) ostvarenog, procenjenog i projektovanog učešća zarada u društvenomproizvodu Republike,


3) stope nezaposlenosti i politike zapošljavanja u Republici,4) opšteg nivoa ekonomske razvijenosti Republike i pojedinih delatnosti.Učesnici ovog kolektivnog ugovora su saglasni da krajem kalendarske go-

dine za narednu godinu, polazeći od osnovnih načela iz stava 1. ovog člana, da-ju preporuke za utvrđivanje cena rada u posebnim kolektivnim ugovorima i ob-javljuju ih na pogodan način.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora saglasni su da, u skladu sa svojim ovla-šćenjima, preduzimaju mere radi primene preporuka iz stava 2. ovog člana.

Član 19.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora se zalažu da se, pri uređivanju zarada upojedinačnim kolektivnim ugovorima, polazi od cena rada utvrđenih posebnimkolektivnim ugovorima, i od:

1) dostignutog nivoa zarada i njihovog odnosa prema zaradama kod drugihposlodavaca u istoj grani;

2) rasta troškova života;3) učešća zarada u troškovima poslovanja;4) ostvarenog i planiranog finansijsko-poslovnog rezultata.

Član 20.

Cena rada za najjednostavniji rad kod poslodavca ugovara se pojedinačnimkolektivnim ugovorom i zavisi od uspešnosti poslovanja poslodavca, za periodkoji ne može biti duži od godinu dana i u iznosu koji može biti niži do 30% odiznosa utvrđenog posebnim kolektivnim ugovorom.

Član 21.

Cena rada posla koji zaposleni obavlja na radnom mestu na koje je raspore-đen, za tipična radna mesta u posebnom, odnosno za sva radna mesta u pojedi-načnom kolektivnom ugovoru, utvrđuje se množenjem cene rada za najjedno-stavniji rad i koeficijenta posla koji se obavlja na radnom mestu, u kome je sa-držana složenost, odgovornost, uslovi rada i stručna sprema.

Član 22.

Koeficijent za utvrđivanje cene rada posla koji se obavlja na radnom mestu,utvrđen kolektivnim ugovorom, sadrži sve elemente koji utiču na cenu rada, i to:složenost, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu.


Izuzetno od stava 1. ovog člana, koeficijent može biti utvrđen bez uslova ra-da, ako se radi o radnom mestu na kome je zaposleni povremeno izložen oteža-nim uslovima rada, pri čemu se za vreme rada provedeno na poslovima sa ote-žanim uslovima utvrđuje dodatni koeficijent za rad u tim uslovima.

Član 23.

Cena rada pripravnika sa kojim je poslodavac zasnovao radni odnos, ne mo-že biti niža od 80% od cene rada radnog mesta za koje se pripravnik osposoblja-va.

Član 24.

Radni učinak se utvrđuje na osnovu normativa i standarda rada, odnosnokolektivnih i individualnih normi i drugih kriterijuma utvrđenih kolektivnimugovorom.

Član 25.

Normative i standarde rada i merila za primenu drugih kriterijuma na osno-vu kojih se utvrđuju rezultati rada zaposlenog, utvrđuje poslodavac polazeći odtehničko-tehnološke opremljenosti procesa rada i od optimalnog korišćenja rad-nog vremena.

Poslodavac je dužan da blagovremeno upozna zaposlenog sa normativima istandardima rada i merilima za utvrđivanje zarada, kao i njihovim promenama.

Poslodavac, odnosno njegov nadležni organ, dužan je da prilikom pregova-ranja i potpisivanja pojedinačnog kolektivnog ugovora, učini dostupnim sindika-tu normative i standarde rada i merila za utvrđivanje rezultata rada zaposlenog,ako oni predstavljaju elemenat za utvrđivanje zarada.

Normativi i standardi rada i merila za utvrđivanje rezultata rada, koji su nasnazi na dan ugovaranja cene rada, ne mogu se menjati bez saglasnosti sindika-ta, dok je na snazi ugovorena cena rada. Izuzetno, ako dođe do značajnije pro-mene tehničko-tehnološke opremljenosti procesa rada, poslodavac može izvrši-ti izmene normativa i standarda rada bez saglasnosti sindikata, poštujući propi-sane tehničke normative nove opreme.

Sindikat može zahtevati stručnu arbitražu normativa i standarda (u daljemtekstu: arbitraža), koje je utvrdio poslodavac u skladu sa stavom 4. ovog člana.Arbitražu vrši komisija sastavljena od stručnjaka koje sporazumno odrede po-slodavac i sindikat. Nalaz arbitraže je obavezujući za strane u sporu. Troškovearbitraže podmiruje strana koja izgubi spor.


Normativima i standardima rada, u smislu st. 1. i 2. ovog člana, za zaposle-ne u ustanovama, smatraju se i utvrđeni planovi i programi rada doneti od stra-ne nadležnog organa, koje zaposleni na određenom poslu treba da izvrši za pu-no radno vreme.

Član 26.

- brisan -

Član 27.

- brisan -

2. Dodatak na zaradu

Član 28.

Zaposleni ima pravo na dodatak na zaradu po osnovu: vremena provedenogu radnom odnosu (minuli rad), vremena provedenog na radu na dan državnog iverskog praznika, rada dužeg od punog radnog vremena, noćnog rada, rada usmenama, ishrane u toku rada, regresa za korišćenje godišnjeg odmora, rada iboravka na terenu (terenski dodatak) i ostalih dodataka u skladu sa kolektivnimugovorom.

Član 29.

Zaposleni ima pravo na dodatak na zaradu:1) za rad na dan državnog i verskog praznika - 110%;2) za rad noću (između 22,00 i 6,00 časova narednog dana), ako takav rad

nije vrednovan pri utvrđivanju cene rada - 26%;3) za rad duži od punog radnog vremena (prekovremeni rad) - 26%.Dodaci iz stava 1. ovog člana utvrđuju se prema zaradi koju zaposleni ostva-

ri na osnovu cene rada, radnog učinka, vremena provedenog na radu i vremenaprovedenog u radnom odnosu.

Ako su se istovremeno stekli uslovi po više osnova utvrđenih u stavu 1. tač.1) do 3) ovog člana, procenat dodatka ne može biti niži od zbira procenata do-dataka po svakom od osnova.

Član 30.

Zaposleni ima pravo na dodatak na zaradu od 0,4% cene rada za svaku pu-nu godinu rada ostvarenog u radnom odnosu, uvećanog za staž osiguranja kojise računa sa uvećanim trajanjem.


Član 30a

Zaposleni ima pravo na dodatak na zaradu:1) za mesečnu ishranu u toku rada u visini od 20% prosečne mesečne zara-

de po zaposlenom u privredi Republike prema poslednjem objavljenom podat-ku republičkog organa nadležnog za poslove statistike;

2) po osnovu regresa za korišćenje godišnjeg odmora, ako zaposleni imapravo na godišnji odmor u trajanju od najmanje 18 radnih dana - u visini pro-sečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Republike prema poslednjemobjavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike, a sra-zmeran deo regresa za korišćenje godišnjeg odmora, ako zaposleni ima pravo nagodišnji odmor u trajanju kraćem od 18 radnih dana, u skladu sa zakonom;

3) dnevnu naknadu za povećane troškove rada i boravka na terenu (terenskidodatak) - u visini 3% prosečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Re-publike prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnogza poslove statistike, a ako nije obezbeđen smeštaj i ishrana zaposlenom i na na-knadu troškova smeštaja i ishrane.

Dodatak za ishranu u smislu stava 1. tačka 1) ovog kolektivnog ugovora po-slodavac može da ugovori sa licem koje obavlja privremene i povremene poslo-ve, poslove van prostorija poslodavca, odnosno sa licem koje je na volonterskomradu.

Regres u smislu stava 1. tačka 2) ovog člana, po pravilu, isplaćuje se pri od-lasku zaposlenog na godišnji odmor.

3. Zarada iz dobiti

Član 31.

Kolektivnim ugovorom može se, u skladu sa zakonom, utvrditi pravo zapo-slenog na zaradu iz dobiti.

Zarada iz dobiti se isplaćuje na osnovu utvrđenih rezultata poslovanja pogodišnjem obračunu ili na osnovu procenjenih rezultata pre utvrđivanja godi-šnjeg obračuna, u skladu sa pojedinačnim kolektivnim ugovorom.

4. Naknade

Član 32.

Poslodavac je dužan da zaposlenom obezbedi naknadu zarade za vreme od-sustvovanja sa rada u visini zarade koju bi zaposleni ostvario na radnom mestuna koje je raspoređen u mesecu za koji se vrši obračun i isplata naknade, u slu-čajevima:


1) korišćenja godišnjeg odmora;2) korišćenja plaćenog odsustva, osim odsustva po osnovu privremenog

prestanka potrebe za radom zaposlenog;3) prestanka sa radom pre isteka otkaznog roka;4) odsustvovanja u dane državnog i verskog praznika;5) davanja krvi, tkiva i drugih delova tela;6) prisustvovanja sednicama državnih organa, organa uprave i lokalne sa-

mouprave, organa privredne komore, organa upravljanja kod poslodavca, orga-na sindikata i saveza sindikata u svojstvu člana;

7) stručnog osposobljavanja i usavršavanja radi potrebe procesa rada kodposlodavca;

8) učešća na radno-proizvodnim takmičenjima i izložbama inovacija i dru-gih vidova stvaralaštva.

Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom može se bliže ure-diti šta se smatra zaradom koju bi zaposleni ostvario na radnom mestu na kojeje raspoređen, s tim što se u tu zaradu obavezno računa i dodatak na zaradu poosnovu dužine rada u radnom odnosu.

Član 33.

Poslodavac je dužan da zaposlenom obezbedi naknadu zarade za vreme od-sustvovanja sa rada zbog privremene nesposobnosti za rad, i to:

1) najmanje u visini 65% od zarade koju je ostvario u mesecu koji prethodimesecu u kome je nastupila sprečenost, ako je ona prouzrokovana bolešću ili po-vredom van rada, ali ne manje od minimalne zarade utvrđene u skladu sa zako-nom;

2) u visini 100% od zarade koju je ostvario u mesecu koji prethodi mesecuu kome je nastupila sprečenost, ako je ona prouzrokovana profesionalnom bole-šću ili povredom na radu.

Član 34.

Poslodavac je dužan da zaposlenom isplati naknadu zarade u visini od 65%zarade koju bi ostvario da radi za mesec za koji se vrši isplata naknade, i to:

1) za vreme prekida rada do koga je došlo naredbom nadležnog državnogorgana ili nadležnog organa poslodavca zbog neobezbeđivanja zaštite na radukoja je uslov daljeg obavljanja rada bez ugrožavanja života i zdravlja zaposlenihi drugih lica i u drugim slučajevima, u skladu sa zakonom;


2) za vreme čekanja na raspoređivanje na druge poslove, na prekvalifikaci-ju ili dokvalifikaciju, prema propisima o penzijsko-invalidskom i zdravstvenomosiguranju;

3) za vreme prekvalifikacije ili dokvalifikacije na osnovu propisa o penzij-skom i invalidskom osiguranju.

4) za vreme čekanja na raspoređivanje na odgovarajuće poslove posle oba-vljene prekvalifikacije ili dokvalifikacije na osnovu propisa o penzijskom i inva-lidskom osiguranju.

Član 35.

Zaposleni ima pravo na naknadu zarade za vreme vojne vežbe i odazivanjana poziv vojnih i drugih organa u visini zarade koju bi ostvario na radnom me-stu na koje je raspoređen, u mesecu za koji se vrši isplata naknade, ako zakonomnije drukčije određeno.

Član 36.

Zaposlenom, koji je privremeno raspoređen na druge poslove za čije se oba-vljanje zahteva niži stepen stručne spreme određene vrste zanimanja od one ko-ju on ima, pripada pravo na razliku u zaradi do visine zarade koju bi ostvario naradnom mestu sa kojeg je raspoređen.

5. Ostala primanja

Član 37.

Poslodavac je dužan zaposlenom da isplati, odnosno obezbedi:1) otpremninu pri prestanku radnog odnosa radi korišćenja prava na penzi-

ju ili pri prestanku radnog odnosa po sili zakona zbog gubitka radne sposobno-sti - u visini jedne i po zarade koju bi ostvario za mesec koji prethodi mesecu ukojem se isplaćuje otpremnina, s tim što tako isplaćena otpremnina ne može bi-ti niža od jedne i po prosečne zarade po zaposlenom isplaćene kod poslodavcaza mesec koji prethodi mesecu u kojem se vrši isplata otpremnine, odnosno jed-ne i po prosečne zarade po zaposlenom isplaćene u privredi Republike, premaposlednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove sta-tistike - ako je to za zaposlenog povoljnije;

2) pomoć porodici u slučaju smrti zaposlenog i člana uže porodice - u visi-ni troškova pogrebnih usluga.

Članovi uže porodice u smislu stava 1. tačka 2) ovog člana jesu bračni drugi deca.


Član 38.

Poslodavac može isplatiti zaposlenom jubilarnu nagradu i solidarnu pomoću slučajevima, na način i u visini utvrđenoj posebnim, odnosno pojedinačnimkolektivnim ugovorom.

Član 39.

Poslodavac može zaposlenom odobriti zajam za nabavku ogreva, zimnice iudžbenika.

Zajam u smislu stava 1. ovog člana, poslodavac može da odobri pod slede-ćim uslovima:

1) iznos odobrenog zajma ne može biti veći od jedne prosečne mesečne za-rade po zaposlenom u privredi Republike, prema poslednjem podatku republič-kog organa nadležnog za poslove statistike;

2) isplata zajma u tekućem mesecu ne može se vršiti pre isplate zarade zaprethodni mesec;

3) vraćanje zajma se vrši iz zarade zaposlenog, najduže u šest mesečnih ra-ta, počev od isplate zarade u prvom narednom mesecu u odnosu na mesec u ko-me je isplaćen zajam;

4) novi zajam se ne može odobriti dok se u potpunosti ne vrati ranije odo-breni zajam.

Član 40.

Poslodavac može, uz isplatu mesečne zarade zaposlenima, da obezbedisredstva u iznosu od najmanje 0,15% na masu sredstava isplaćenih na ime zara-da, za prevenciju radne invalidnosti i rekreativni odmor zaposlenog, u skladu sakolektivnim ugovorom.

Član 41.

Poslodavac je dužan da zaposlenom nadoknadi povećane troškove koji su ufunkciji izvršenja poslova, a koji imaju karakter poslovnih rashoda.

Ako nije na drugi način obezbeđeno podmirenje povećanih troškova iz sta-va 1. ovog člana, poslodavac je dužan da zaposlenom obezbedi:

1) naknadu troškova prevoza u javnom saobraćaju radi odlaska na rad i po-vratka sa rada, prema kriterijumima za ostvarivanje ovog prava utvrđenim po-sebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom - do visine cene prevo-zne karte, s tim što tako utvrđena naknada ne može da bude manja od 50% vi-sine cene prevozne karte;


2) naknadu za ishranu na službenom putu (dnevnice za službeno putovanje uzemlji) - u visini od 5% prosečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Re-publike, prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog zaposlove statistike, s tim što se putni troškovi priznaju u celini prema priloženom ra-čunu, a troškovi noćenja do iznosa cene u hotelu "A" ili "B" kategorije;

3) dnevnicu za službeno putovanje u inostranstvo - do iznosa, pod uslovima ina način propisan za savezne organe, a ne niže od 75% tog iznosa.

Naknadu troškova prevoza u smislu stava 2. tačka 1) ovog kolektivnog ugo-vora, poslodavac može da ugovori sa licem koje obavlja privremene i povremeneposlove, poslove van prostorija poslodavca, odnosno sa licem koje je na volonter-skom radu.

Dnevnica u smislu stava 2. tačka 2) ovog člana može se isplatiti i licu koje ni-je u radnom odnosu kod poslodavca, a koje je poslodavac angažovao radi obavlja-nja određenog posla, odnosno vršenja funkcije.

Vreme provedeno na službenom putu iz stava 2. tačka 2) ovog člana po jed-nom putnom nalogu, može trajati pet radnih dana neprekidno.

Član 42.

Ugovorom između poslodavca i zaposlenog, mogu se urediti uslovi i načinostvarivanja naknade po osnovu inovacije, racionalizacije i drugih vidova stvara-laštva.

V. DISCIPLINSKA I MATERIJALNA ODGOVORNOST, OSTVARIVANJE I ZAŠTITA PRAVA ZAPOSLENIH

Član 43.

Povrede radnih obaveza za koje se može izreći novčana kazna, pored zako-nom utvrđenih, jesu:

1) nedolično ponašanje prema ostalim zaposlenima (svađa, uvreda i sl.), di-rektoru, odnosno poslodavcu;

2) neopravdani izostanak sa posla od tri radna dana sa prekidima u toku jed-nog meseca;

3) neizvršavanje rešenja inspektora rada od strane odgovornog lica;4) onemogućavanje sindikata da učestvuje u postupku utvrđivanja prava, oba-

veza i odgovornosti zaposlenog;5) neizvršavanje pravnosnažne sudske odluke donete u postupku zaštite pra-

va zaposlenih.Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi i

druge povrede radnih obaveza za koje se može izreći novčana kazna.


Član 44.

Povrede radnih obaveza zbog kojih se izriče mera prestanka radnog odnosa,pored zakonom utvrđenih, jesu:

1) davanje netačnih podataka od strane odgovornih lica poslodavca, kojima sezaposleni obmanjuje u pogledu ostvarivanja prava iz radnog odnosa;

2) neovlašćena posluga sredstvima poverenim zaposlenim za izvršavanje po-slova, odnosno radnih zadataka;

3) organizovanje političkih organizacija kod poslodavca;4) ako ugovorom o radu ili drugim aktom, suprotno zakonu i kolektivnom

ugovoru, nadležni organ poslodavca utvrdi i isplati zaradu u visini nižoj od cenerada radnog mesta.

Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom mogu se utvrditi idruge povrede radnih obaveza zbog kojih se izriče mera prestanka radnog odno-sa.

Mera prestanka radnog odnosa izriče se za teže povrede radnih obaveza utvr-đene zakonom i kolektivnim ugovorom, ako su te povrede učinjene namerno ili izgrube nepažnje ili ako su prouzrokovale teže štetne posledice.

Posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom, u skladu sa priro-dom delatnosti, odnosno prirodom posla koji vrši pojedini zaposleni, bliže se utvr-đuje težina posledica iz stava 3. ovog člana, a mogu se utvrditi i druge okolnosti iuslovi pod kojim će se ove povrede smatrati težim povredama radnih obaveza zakoje se izriče mera prestanka radnog odnosa.

Član 45.

Postojanje štete, okolnosti pod kojima je ona nastala, njenu visinu, odnosnopaušalni iznos štete i ko je štetu prouzrokovao, utvrđuje posebna komisija kojuobrazuje direktor.

Ako je zaposleni u takvom materijalnom stanju da bi ga isplata naknade štetedovela u težak materijalni položaj, poslodavac može da visinu naknade štete sma-nji u skladu sa posebnim, odnosno pojedinačnim kolektivnim ugovorom.

U slučaju kada se naknada štete koju prouzrokuje zaposleni utvrđuje u pau-šalnom iznosu, polazi se od uticaja štete na proces rada, izvršavanje radnih obave-za zaposlenog i obaveza poslodavca, kao i od materijalnog stanja zaposlenog.

Član 46.

Zaposleni ima pravo i dužnost da ostane na radu u trajanju najmanje mesecdana, a najduže tri meseca od dana dostavljanja rešenja o otkazu ugovora o ra-du (otkazni rok), pored zakonom određenih slučajeva, u sledećim slučajevima:


1) ako odbije da radi na drugom radnom mestu ili u drugom mestu rada;2) ako zaposleni za čijim je radom prestala potreba u skladu sa zakonom,

odbije da se radno angažuje;3) ako zaposleni za čijim je radom prestala potreba u skladu sa zakonom,

odbije da se stručno osposobi, dokvalifikuje, prekvalifikuje, odnosno zasnujeradni odnos kod drugog poslodavca.

Član 47.

Otkazni rok, u zavisnosti od ukupnog staža osiguranja zaposlenog, utvrđu-je se u trajanju od:

1) mesec dana, ako je navršio do 10 godina staža osiguranja;2) dva meseca, ako je navršio preko 10 do 20 godina staža osiguranja;3) tri meseca, ako je navršio preko 20 godina staža osiguranja.

Član 48.

Za vreme trajanja otkaznog roka, poslodavac je dužan da zaposlenom, nanjegov zahtev, omogući plaćeno odsustvo sa rada u trajanju najmanje 10 časovasedmično.

VI. USLOVI ZA RAD SINDIKATA

Član 49.

Poslodavac je dužan da sindikatu omogući delovanje u skladu sa njegovomulogom i zadacima.

Poslodavac je dužan da:1) razmotri i zauzme stavove o pokrenutim inicijativama, zahtevima i pred-

lozima sindikata, a posebno po odlukama od značaja za materijalni, ekonomskii socijalni položaj zaposlenih;

2) obaveštava sindikat o pitanjima koja su od bitnog značaja za materijalnii socijalni položaj zaposlenih i da dostavlja pozive sa materijalima radi prisu-stvovanja sednicama na kojima se razmatraju njegova mišljenja, predlozi, inici-jative i zahtevi, odnosno na kojima se odlučuje o pojedinačnim pravima zaposle-nog.

Član 50.

Poslodavac obezbeđuje organizaciji sindikata sledeće uslove za njegovo de-lovanje:

1) korišćenje odgovarajuće prostorije i potrebne administrativno-tehničkeusluge;


2) predsedniku organizacije sindikata sporazumno utvrđen broj plaćenih ča-sova mesečno za obavljanje njegovih funkcija, a ako se sporazum ne postigne,najmanje 40 plaćenih časova rada mesečno, ako organizacija sindikata ima naj-manje 200 članova, po jedan čas mesečno više na svakih daljih 100 do 1000 čla-nova i po tri časa više na svakih daljih 500 članova;

3) poverenicima organizacije sindikata, predsednicima podružnica i člano-vima organa sindikata, sporazumno utvrđen broj plaćenih časova mesečno zaobavljanje njihovih funkcija, a ako se sporazum ne postigne, najmanje jednu po-lovinu od plaćenih časova koji se kod tog poslodavca obezbeđuju predsednikuorganizacije sindikata.

Predsednik organizacije sindikata, predsednici podružnica i članovi organasindikata u organizaciji sindikata koja ima manje od 200 članova, prava iz stava1. tač. 2) i 3) ovog člana, ostvaruju srazmerno broju članova.

Pojedinačnim kolektivnim ugovorom može se utvrditi da predsednik orga-nizacije sindikata za vreme mandata ne obavlja poslove svog radnog mesta, a daprima naknadu zarade u visini kao da radi.

U vreme pregovora o zaključenju i promenama kolektivnog ugovora, pred-stavnici organizacije sindikata koja je učesnik kolektivnog ugovora, imaju pravona uvećan broj plaćenih časova za 50%.

Član 51.

Predsednik, član organa organizacije sindikata, predsednik podružnice(predstavnici organizacije sindikata), za vreme obavljanja funkcije, ako postupau skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom, ne može da se rasporedi na dru-go radno mesto, ako je to za njega nepovoljnije, i da se utvrdi prestanak potrebeza njegovim radom ili da se na drugi način stavi u nepovoljan položaj.

Odredba stava 1. ovog člana ne odnosi se na predstavnike organizacije sin-dikata koji ne pokazuju potrebna znanja i sposobnosti na radnim mestima na ko-ja su raspoređeni ili ne ostvaruju odgovarajuće rezultate rada.

Član 52.

Predstavnicima organizacije sindikata mora se omogućiti odsustvovanje saposla radi prisustvovanja sastancima organizacije sindikata, konferencijama,sednicama i kongresima.

Predstavnicima organizacije sindikata mora se omogućiti odsustvovanje saposla radi osposobljavanja na tečajevima i seminarima - pet radnih dana.


Predstavnicima organizacije sindikata obezbeđuje se pristup svim rad-nim mestima kod poslodavca kad je to potrebno u cilju zaštite prava zapo-slenih utvrđenih zakonom i kolektivnim ugovorom.

U slučaju potrebe ubiranja sredstava solidarnosti predstavnici zaposle-nih koje organizacija sindikata ovlasti da to rade, imaju pravo da ovu aktiv-nost obavljaju u odgovarajućim prostorijama ili pogonima poslodavca.

Poslodavac je dužan da omogući da se sredstva, koja zaposleni od zara-de izdvajaju na ime sindikalne članarine, uplaćuju na račun organizacije sin-dikata.

Predstavnici organizacije sindikata mogu da ističu obaveštenja organi-zacije sindikata u prostorijama poslodavca na mestima koja su pristupačnazaposlenima i koja su za to određena.

Direktor, ili drugo ovlašćeno lice, dužni su da predstavnicima organiza-cije sindikata omoguće da zaposlenima dostavljaju informacije, biltene, pu-blikacije, letke i druga dokumenta organizacije sindikata, koja su u funkcijivršenja sindikalnih aktivnosti.

Aktivnosti sindikata vrše se tako da ne idu na štetu redovnog funkcioni-sanja poslodavca i radne discipline.

VII. NAČIN REŠAVANJA KOLEKTIVNIH RADNIH SPOROVA

Član 53.

Sporovi koji nastaju pri izmenama i dopunama ovog kolektivnog ugovo-ra ili zaključivanju novog opšteg kolektivnog ugovora (interesni kolektivnisporovi), kao i pri njegovoj primeni (pravni kolektivni sporovi), rešavaju semirenjem, posredovanjem, putem arbitraže i drugim metodama u skladu sazakonom.

Član 54.

Radi rešavanja interesnih kolektivnih sporova iz člana 53. ovog kolek-tivnog ugovora strane u sporu mogu formirati komisiju za mirenje.

Komisija iz stava 1. ovog člana dužna je da pokuša da približi stavovestrana u sporu radi postizanja sporazuma.

Član 55.

Radi rešavanja interesnih kolektivnih sporova iz člana 53. strane u spo-ru mogu odrediti posrednike. Zadatak posrednika je da približe stavove ipredlože rešenja spora. Posrednici su dužni da sačine izveštaj o rezultatimaposredovanja i o uzrocima eventualnog neuspeha u posredovanju.


Član 56.

Sporovi koji nastaju u primeni ovog kolektivnog ugovora rešavaju se arbi-tražom.

Strane u sporu obavezne su da predmet spora u vezi sa primenom kolektiv-nih ugovora upute na rešavanje arbitraži.

Arbitraža ima neparan broj članova.U sastav arbitraže iz stava 3. ovog člana ulazi podjednak broj predstavnika

strana u sporu koji se biraju sa liste arbitara i jedan arbitar koga strane u sporuodrede sporazumom. Ako nema liste arbitara, arbitre sporazumno određuju stra-ne u sporu iz kategorije nepristrasnih stručnjaka za oblast koja je predmet spo-ra.

Odluka arbitraže nije obavezna za strane u sporu, sem ako se drugačije nedogovore.

VIII. PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

Član 57.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora obrazuju koordinacioni odbor za praće-nje primene ovog kolektivnog ugovora.

Koordinacioni odbor iz stava 1. ovog člana priprema predlog izmena i do-puna Opšteg kolektivnog ugovora i daje autentična tumačenja ovog kolektivnogugovora.

Koordinacioni odbor iz stava 1. ovog člana radi u skladu sa poslovnikom oradu koji usvajaju učesnici ovog kolektivnog ugovora.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora su saglasni da mišljenja o primeni od-redaba ovog kolektivnog ugovora daje Ministarstvo za rad, boračka i socijalnapitanja, uz saglasnost Privredne komore Srbije i Saveza sindikata Srbije.

Član 58.

Danom stupanja na snagu ovog kolektivnog ugovora prestaje da važi Opštikolektivni ugovor ("Službeni glasnik RS", br. 18/90, 10/92, 31/93, 34/94, 65/94,14/95, 29/95 i 20/96).

Član 59.

Opšti kolektivni ugovor stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u"Službenom glasniku Republike Srbije".


Prilog broj 8:

OPŠTI KOLEKTIVNI UGOVOR IZ 2008. GODINE"Službeni glasnik RS", br. 50/2008 od 9.5.2008. godine

Na osnovu člana 244. Zakona o radu ("Službeni glasnik Republike Srbije", br.24/05 i 61/05), reprezentativno udruženje poslodavaca - Unija poslodavacaSrbije i reprezentativni sindikati - Savez samostalnih sindikata Srbije i Ujedi-njeni granski sindikati "Nezavisnost", osnovani za teritoriju Republike Srbije(u daljem tekstu: učesnici kolektivnog ugovora), 29. aprila 2008. godine, za-ključuju

I. OSNOVNE ODREDBE

Član 1.

Ovim kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom, uređuju se prava,obaveze i odgovornosti iz oblasti rada i radnih odnosa, postupak izmena i do-puna; međusobni odnosi učesnika ovog kolektivnog ugovora, kao i druga pi-tanja od značaja za zaposlenog i poslodavca.

Član 2.

Ovaj kolektivni ugovor se neposredno primenjuje.

Član 3.

Posebnim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca, mogu se utvr-diti veća prava od prava utvrđenih ovim kolektivnim ugovorom, kao i drugaprava koja nisu utvrđena ovim kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom.

Kolektivnim ugovorom kod poslodavca, odnosno ugovorom o radu, mo-gu se utvrditi veća prava od prava utvrđenih u opštem, odnosno posebnom ko-lektivnom ugovoru, kao i druga prava koja nisu predviđena opštim, odnosnoposebnim kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom.

Član 4.

Poslodavac kod koga nije osnovan sindikat, na osnovu zahteva sindikata,dostaviće sindikatu - učesniku odgovarajućeg posebnog kolektivnog ugovora,opšti akt, a ako ne donosi opšti akt - ugovor o radu kojim se utvrđuju prava,obaveze i odgovornosti koje se uređuju kolektivnim ugovorom kod poslodav-ca.


Član 5.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora su saglasni da će preduzimati mere u ci-lju ostvarivanja uslova za primenu odredaba ovog kolektivnog ugovora.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora su saglasni da se kolektivni ugovori mo-raju zasnivati na realnim mogućnostima.

II. RADNI ODNOS

Član 6.

Poslodavac je obavezan da potrebu za zasnivanjem radnog odnosa prijaviNacionalnoj službi za zapošljavanje.

Prijava sadrži opšte i posebne uslove utvrđene Pravilnikom o organizaciji isistematizaciji poslova.

Reprezentativni sindikat kod poslodavca ima pravo da bude obavešten o po-litici zapošljavanja.

Član 7.

Poslodavac može slobodne poslove popuniti internim oglašavanjem.

Član 8.

Poslodavac će reprezentativnom sindikatu kod poslodavca omogućiti uvidu ostvarivanje zakonske obaveze prijavljivanja zaposlenog na obavezno socijal-no osiguranje i obaveštavanje zaposlenog o istom.

III. RADNO VREME

Član 9.

Poslodavac je dužan da, najmanje kvartalno, dostavlja reprezentativnomsindikatu izveštaj o prekovremenom i noćnom radu.

IV. ODMOR I ODSUSTVA

Član 10.

Dužina godišnjeg odmora utvrđuje se tako što se zakonski minimum uve-ćava po osnovu kriterijuma utvrđenih zakonom, kao i po osnovu:

- rada noću;- rada subotom i nedeljom;- invalidnosti;- statusa samohranog roditelja deteta do 14 godina života.


Poslodavac je obavezan da zaposlenom utvrdi broj dana godišnjeg odmora,primenom kriterijuma utvrđenih zakonom, ovim kolektivnim ugovorom i poseb-nim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca.

Član 11.

Poslodavac je dužan da zaposlenom omogući plaćeno odsustvo, do sedamradnih dana u kalendarskoj godini u slučaju:

1. stupanja zaposlenog u brak - tri radna dana;2. porođaja supruge zaposlenog - pet radnih dana;3. porođaja drugog člana uže porodice - jedan radni dan;4. smrti roditelja, usvojioca, brata ili sestre bračnog druga zaposlenog - dva

radna dana;5. zaštite i otklanjanja štetnih posledica u domaćinstvu prouzrokovanih ele-

mentarnom nepogodom - tri radna dana;6. selidbe sopstvenog domaćinstva na području istog naseljenog mesta - je-

dan radni dan, a iz jednog u drugo naseljeno mesto - tri radna dana;7. polaganja stručnog ili drugog ispita - jedan radni dan, a ukupno šest rad-

nih dana u toku jedne kalendarske godine;8. učestvovanja na radno - proizvodnim takmičenjima koja organizuje sin-

dikat - najmanje po jedan radni dan, u zavisnosti od udaljenosti mesta održava-nja takmičenja;

9. korišćenja organizovanog rekreativnog odmora u cilju prevencije radneinvalidnosti - sedam radnih dana;

10. teže bolesti člana uže porodice - sedam radnih dana;11. u drugim slučajevima utvrđenim posebnim, odnosno kolektivnim ugo-

vorom kod poslodavca.Pored prava na odsustvo iz stava 1. ovog člana, zaposleni ima pravo na pla-

ćeno odsustvo još:1. pet radnih dana zbog smrti člana uže porodice;2. dva dana za svaki slučaj dobrovoljnog davanja krvi računajući i dan da-



Član 12.

Poslodavac je dužan da zaposlenom omogući neplaćeno odsustvo do petradnih dana, u slučajevima utvrđenim posebnim, odnosno kolektivnim ugovo-rom kod poslodavca.


Poslodavac može, na zahtev zaposlenog, da zaposlenom omogući korišće-nje neplaćenog odsustva i u dužem trajanju, od trajanja utvrđenog aktima iz sta-va 1. ovog člana, kada to ne remeti proces rada.

V. ZAŠTITA ZAPOSLENOG NA RADU

Član 13.

Radna mesta sa posebnim uslovima rada, uslovi koje mora da ispunjavajuzaposleni koji se raspoređuju na ova radna mesta, u pogledu godina života,stručne spreme, zdravstvenog stanja i sredstava lične zaštite, utvrđuju se poseb-nim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca.

Član 14.

Poslodavac je dužan da, pre izgradnje novih pogona i uvođenja novih pro-cesa proizvodnje ili rada i organizacije rada, zatraži mišljenje sindikata o plani-ranim, odnosno potrebnim merama zaštite od buke, štetnih materija, vibracija idrugih štetnih uticaja na život i zdravlje zaposlenih.

Sindikat je dužan da poslodavcu, u pisanom obliku, dostavi mišljenje iz sta-va 1. ovog člana, u roku od 15 dana od dana traženja mišljenja.

Sindikat ima pravo da se, neposredno ili preko predstavnika zaposlenih, in-formiše i upozna sa preduzetim merama bezbednosti i zaštite zdravlja i uslovi-ma rada na svakom radnom mestu i da nadležnom organu kod poslodavca pred-laže preduzimanje propisanih mera bezbednosti i zaštite zdravlja.

O preduzetim merama, po predlogu iz stava 3. ovog člana, nadležni organkod poslodavca dužan je da, u primerenom roku, obavesti sindikat.

Kod poslodavca, kada proces i uslovi rada to zahtevaju, formira se Odborza bezbednost i zaštitu zdravlja, kao savetodavno telo, sastavljen od predstavni-ka sindikata, poslodavca i stručnjaka iz oblasti bezbednosti i zaštite zdravlja, akotakvih stručnjaka ima kod poslodavca.

Član 15.

Poslodavac je dužan da, na svoj teret, kolektivno osigura zaposlene za slu-čaj smrti, povrede na radu, smanjenja ili gubitka radne sposobnosti.

Poslodavac je dužan da, pored osiguranja iz stava 1. ovog člana, osigura za-poslene koji rade na radnim mestima sa posebnim uslovima rada, u uvećanomiznosu, utvrđenom posebnim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca,od povreda na radu i profesionalnih oboljenja.


VI. ZARADA, NAKNADA ZARADE I DRUGA PRIMANjA

Član 16.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora se zalažu da se pri uređivanju zarada, ipri ugovaranju osnovne cene rada za najjednostavniji posao u kolektivnim ugo-vorima, polazi od osnovnih načela, i to:

- egzistencijalnih i socijalnih potreba zaposlenog i njegove porodice;- potrošačke korpe čiji sadržaj i vrednost utvrđuje Socijalno-ekonomski sa-

vet Republike Srbije;- opšteg nivoa ekonomske razvijenosti Republike i pojedinih delatnosti.Učesnici ovog kolektivnog ugovora su saglasni da Socijalno-ekonomski sa-

vet Republike Srbije, krajem kalendarske godine za narednu godinu, polazeći odosnovnih načela iz stava 1. ovog člana, daje preporuke za utvrđivanje osnovnecene rada za najjednostavniji posao u posebnim kolektivnim ugovorima i obja-vljuje ih na pogodan način.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora saglasni su da preduzimaju mere radiprimene preporuka iz stava 2. ovog člana.

Član 17.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora se zalažu da se, pri uređivanju zarada ukolektivnom ugovoru kod poslodavca, polazi od osnovne cena rada za najjedno-stavniji posao utvrđene posebnim kolektivnim ugovorima, i od:

1. dostignutog nivoa zarada i njihovog odnosa prema zaradama kod drugihposlodavaca u istoj grani;

2. rasta troškova života;3. učešća zarada u troškovima poslovanja;4. ostvarenog finansijsko-poslovnog rezultata.

Član 18.

Osnovna cena rada za najjednostavniji posao u posebnim kolektivnim ugo-vorima i kod poslodavca ugovara se za period koji ne može biti duži od šest me-seci i u iznosu koji ne može biti niži od prethodno utvrđenog iznosa.

Član 19.

Osnovna zarada za poslove koje zaposleni obavlja, za karakteristične poslo-ve u posebnom, odnosno za grupe poslova u kolektivnom ugovoru kod poslo-davca, utvrđuje se množenjem osnovne cene rada za najjednostavniji posao sakoeficijentom posla.


Član 20.

Koeficijent za utvrđivanje osnovne zarade za poslove koje zaposleni obavlja,utvrđen kolektivnim ugovorom kod poslodavca, sadrži sledeće elemente: slože-nost, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu.

Izuzetno od stava 1. ovog člana, koeficijent može biti utvrđen bez uslova ra-da, ako se radi o poslovima na kojima je zaposleni povremeno, u toku rada, iz-ložen otežanim uslovima rada, pri čemu za vreme rada provedenog na tim po-slovima ima pravo na dodatni koeficijent za rad u tim uslovima, u skladu sa ko-lektivnim ugovorom kod poslodavca.

Član 21.

Osnovna zarada zaposlenog ugovara se ugovorom o radu, u iznosu koji nemože biti niži od osnovne zarade utvrđene u kolektivnom ugovoru kod poslo-davca, odnosno od osnovne zarade za karakteristične poslove utvrđene u poseb-nom kolektivnom ugovoru.

Osnovna zarada iz stava 1. ovog člana može ugovorom o radu da se ugovo-ri i u većem iznosu, a najviše do procenta utvrđenog u kolektivnom ugovoru kodposlodavca.

Član 22.

Zarada zaposlenog određuje se na osnovu osnovne zarade utvrđene u kolek-tivnom ugovoru kod poslodavca i obima i kvaliteta obavljenog posla, u odnosuna utvrđene normative i standarde rada, odnosno utvrđene programe rada.

Član 23.

Normative i standarde rada i kriterijume i merila na osnovu kojih se meriradni učinak zaposlenog, utvrđuje poslodavac polazeći od tehničko-tehnološkeopremljenosti procesa rada i optimalnog korišćenja radnog vremena.

Poslodavac je dužan da blagovremeno upozna zaposlenog sa normativima istandardima rada i kriterijumima i merilima za utvrđivanje zarada, kao i o nji-hovim promenama.

Poslodavac, odnosno njegov nadležni organ, dužan je da prilikom pregova-ranja i potpisivanja kolektivnog ugovora, dostavi sindikatu normative i standar-de rada i kriterijume i merila za utvrđivanje radnog učinka zaposlenog, ako onipredstavljaju elemenat za utvrđivanje zarada.

Normativi i standardi rada i kriterijumi i merila za utvrđivanje radnog učin-ka, koji su na snazi na dan ugovaranja osnovne cene rada za najjednostavniji po-


sao, ne mogu se menjati bez saglasnosti sindikata, dok je na snazi ugovorenaosnovna cena rada za najjednostavniji posao. Izuzetno, ako dođe do značajnepromene tehničko-tehnološke opremljenosti procesa rada, poslodavac može iz-vršiti izmene normativa i standarda rada bez saglasnosti sindikata, poštujućipropisane tehničko-tehnološke normative nove opreme.

Sindikat može zahtevati stručnu arbitražu normativa i standarda (u daljemtekstu: Arbitraža), koje je utvrdio poslodavac, u skladu sa stavom 4. ovog člana.

Arbitražu vrši komisija sastavljena od stručnjaka koje, sporazumno, odredeposlodavac i sindikat. Nalaz Arbitraže je obavezujući za strane u sporu. Troško-ve Arbitraže snosi poslodavac.

Član 24.

Zaposleni ima pravo na uvećanu zaradu, i to:1. za rad na dan praznika koji je neradni dan - najmanje 120% od osnovice;2. za rad noću, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne zara-

de - najmanje 30% od osnovice;3. za rad u smenama, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne

zarade - najmanje 26% od osnovice;4. za prekovremeni rad - najmanje 26% od osnovice;5. po osnovu vremena provedenog na radu za svaku punu godinu rada

ostvarenu u radnom odnosu, uvećanog za staž osiguranja koji se računa sa uve-ćanim trajanjem - 0,5% od osnovice.

Ako su se istovremeno stekli uslovi po više osnova, procenat uvećanja zara-de ne može biti niži od zbira procenata po svakom od osnova uvećanja.

Član 25.

Kolektivnim ugovorom kod poslodavca, odnosno posebnim kolektivnimugovorom, mogu se utvrditi veći iznosi izraženi u procentima po osnovu uveća-nja.

Kolektivnim ugovorom kod poslodavca, pored slučajeva utvrđenih u Op-štem kolektivnom ugovoru, mogu da se utvrde i drugi slučajevi u kojima zapo-sleni ima pravo na uvećanu zaradu.

Član 26.

Zaposleni ima pravo na deo zarade po osnovu doprinosa poslovnom uspe-hu poslodavca (nagrade, bonusi i sl.), a što se bliže uređuje kolektivnim ugovo-rom kod poslodavca, odnosno ugovorom o radu.


Član 27.

Kolektivnim ugovorom kod poslodavca može se, u skladu sa zakonom,utvrditi pravo zaposlenog na zaradu iz dobiti.

Zarada iz dobiti se isplaćuje na osnovu utvrđenih rezultata poslovanja, pogodišnjem obračunu ili na osnovu procenjenih rezultata pre utvrđivanja godi-šnjeg obračuna, u skladu sa kolektivnim ugovorom kod poslodavca.

Član 28.

Poslodavac može zaposlenom ponuditi zaključivanje ugovora o radu pod iz-menjenim uslovima, vezano za isplatu minimalne zarade, pod sledećim uslovi-ma:

- poremećaja u procesu poslovanja u preduzeću ili delu preduzeća, i to: po-slovanje sa gubitkom; nedostatak posla, a koji utvrđuje nadležni organ poslodav-ca, po prethodno pribavljenom mišljenju reprezentativnog sindikata;

- minimalna zarada se može ugovoriti dok traju poremećaji u poslovanju na-vedeni u prethodnoj alineji, a ne duže od šest meseci u toku kalendarske godine.

Član 29.

Poslodavac je dužan da zaposlenom isplati razliku između minimalne zara-de i zarade na koju zaposleni ima pravo po kolektivnom ugovoru kod poslodav-ca, odnosno ugovorom o radu, u roku od 9 meseci od meseca u kome je ispla-ćena zadnja minimalna zarada.

Član 30.

Poslodavac je dužan da zaposlenom isplati naknadu zarade za vreme odsu-stvovanja sa rada, pored slučajeva utvrđenih zakonom, i u sledećim slučajevima:

- davanja tkiva i drugih organa u humane svrhe;- prisustvovanja sednicama i seminarima državnih organa, organa uprave i

lokalne samouprave, organa privredne komore, udruženja poslodavaca, organaupravljanja kod poslodavca, organa sindikata i saveza sindikata;

- stručnog osposobljavanja i usavršavanja radi potrebe procesa rada kod po-slodavca.

Član 31.

Poslodavac je dužan da zaposlenom isplati naknadu zarade u visini od naj-manje 65% prosečne zarade u prethodna tri meseca, pre meseca u kome je na-stupila privremena sprečenost za rad, i to:


- za vreme prekida rada do koga je došlo naredbom nadležnog državnog or-gana ili nadležnog organa poslodavca, zbog neobezbeđivanja zaštite na radu ko-ja je uslov daljeg obavljanja rada bez ugrožavanja života i zdravlja zaposlenih idrugih lica i u drugim slučajevima, u skladu sa zakonom;

- za vreme čekanja na raspoređivanje na druge poslove, na prekvalifikacijuili dokvalifikaciju, prema važećim propisima;

- za vreme prekvalifikacije ili dokvalifikacije na osnovu zakona;- za vreme čekanja na raspoređivanje na odgovarajuće poslove, nakon oba-

vljene prekvalifikacije ili dokvalifikacije, na osnovu važećih propisa;- za vreme prekida rada do kojeg je došlo bez krivice zaposlenog, najduže

45 radnih dana u kalendarskoj godini.

Član 32.

Poslodavac je dužan da zaposlenom obezbedi naknadu troškova, i to:- dolazak i odlazak sa rada najmanje u visini cene prevozne karte u javnom

saobraćaju;- ishranu za vreme provedeno na službenom putu u zemlji (dnevnica za slu-

žbeno putovanje u zemlji), u visini od 5% prosečne mesečne zarade po zaposle-nom u privredi Republike, prema poslednjem objavljenom podatku republičkogorgana nadležnog za poslove statistike, troškove noćenja prema priloženom ra-čunu, osim u hotelu luks kategorije, s tim što se putni troškovi prevoza priznajuu celini prema priloženom računu;

- vreme provedeno na službenom putu u inostranstvu pod uslovima i na na-čin utvrđen odgovarajućim propisima;

- dnevnu naknadu za povećane troškove rada i boravka na terenu (terenskidodatak) u visini 3% prosečne mesečne zarade po zaposlenom u privredi Repu-blike, prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog zaposlove statistike, a ako nije obezbeđen smeštaj i ishrana zaposlenom i na na-knadu troškova smeštaja i ishrane;

- korišćenje sopstvenog automobila u službene svrhe do iznosa 30% cenejednog litra super benzina po pređenom kilometru;

- mesečnu ishranu u toku rada za dane provedene na radu u visini 20% pro-sečne mesečne zarade u Republici, prema poslednjem objavljenom podatku re-publičkog organa nadležnog za poslove statistike;

- regres za korišćenje godišnjeg odmora, ako zaposleni ima pravo na godi-šnji odmor u trajanju od najmanje 20 radnih dana, u visini prosečne mesečne za-rade u Republici prema poslednjem objavljenom podatku Republičkog organanadležnog za poslove statistike, a srazmeran deo regresa za korišćenje godišnjeg


odmora, ako zaposleni ima pravo na godišnji odmor u trajanju kraćem od 20radnih dana;

- ostale naknade troškova, u skladu sa opštim aktom.Naknadu za ishranu u smislu stava 1. tačka 6) ovog kolektivnog ugovora, po-

slodavac može ugovoriti i sa licem koje vrši privremene ili povremene poslove.Regres u smislu stava 1. tačka 7) ovog člana, isplaćuje se, u principu,

pri odlasku zaposlenog na godišnji odmor, a najkasnije do 31. decembra te-kuće godine.

Član 33.

Poslodavac je dužan da zaposlenom:- isplati otpremninu pri odlasku u penziju, najmanje u visini tri prosečne za-

rade zaposlenog u momentu isplate, s tim da tako isplaćena otpremnina ne mo-že biti niža od tri prosečne zarade po zaposlenom kod poslodavca u momentuisplate, odnosno tri prosečne zarade po zaposlenom isplaćene u Republici premaposlednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove sta-tistike, ako je to za zaposlenog povoljnije;

- isplati naknadu troškova pogrebnih usluga u slučaju smrti člana uže poro-dice, a članovima uže porodice u slučaju smrti zaposlenog, u visini troškova po-grebnih usluga;

- isplati naknadu štete zbog povrede na radu ili profesionalnog oboljenja, nanačin i u visini utvrđenoj kolektivnim ugovorom kod poslodavca, odnosno po-sebnim kolektivnim ugovorom.

Članovi uže porodice u smislu stava 1. alineja 2. ovog člana, su bračni drugi deca zaposlenog.

Član 34.

Poslodavac može da:- uplati premiju zaposlenom za dobrovoljno dodatno penzijsko osiguranje;- uplati premiju zaposlenom za kolektivno osiguranje od posledica nezgoda

i kolektivno osiguranje za slučaj težih bolesti i hirurških intervencija.

Član 35.

Poslodavac je dužan da, uz isplatu mesečne zarade zaposlenima, obezbedisredstva od najmanje 0,15% na masu sredstava isplaćenih na ime zarade, za pre-venciju radne invalidnosti i rekreativni odmor zaposlenog, u skladu sa poseb-nim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca.


Član 36.

Posebnim i kolektivnim ugovorom kod poslodavca uređuje se i pravo zapo-slenog na:

- jubilarnu nagradu i solidarnu pomoć;- poklon za Božić i Novu godinu deci zaposlenih starosti do 15 godina ži-

vota;- kredit za nabavku zimnice i ogreva;- organizovanje društvene ishrane.

Član 37.

Ugovorom između poslodavca i zaposlenog, mogu se urediti uslovi i načinostvarivanja naknade po osnovu inovacije, racionalizacije i drugih vidova stva-ralaštva.

VII. VIŠAK ZAPOSLENIH

Član 38.

Određivanje zaposlenih za čijim je radom prestala potreba vrši nadležni or-gan poslodavca, primenom kriterijuma utvrđenih zakonom i kolektivnim ugovo-rima.

Kriterijumi se primenjuju po redosledu utvrđenom ovim kolektivnim ugo-vorom.

Član 39.

Rezultati rada utvrđuju se na osnovu ostvarenih učinaka prema utvrđenimnormativima i standardima rada.

Ako kod poslodavca nisu utvrđeni normativi i standardi, rezultati rada seutvrđuju na osnovu obrazložene ocene neposrednog rukovodioca zasnovane naelementima: kvaliteta obavljenog posla; samostalnosti u radu i inovacija; efika-snosti rada; odnosa prema radu, radnim zadacima i sredstvima rada, kao i duži-ni neplaćenih odsustava, a vezano za izvršavanje poslova radnog mesta, planarada i drugih pokazatelja.

Rezultati rada iz st. 1. i 2. ovog člana utvrđuju se za period od najmanje go-dinu dana.

Član 40.

Ako zaposleni ostvaruju jednake rezultate rada, primenjuje se dopunski kri-terijum: imovno stanje zaposlenog.

Imovno stanje zaposlenog se utvrđuje na osnovu:


1. ostvarenog prihoda po članu zajedničkog porodičnog domaćinstva poosnovu zarade, drugih primanja i prihoda od imovine u poslednjoj kalendarskojgodini;

2. tržišne vrednosti nepokretnosti koju u svojini ima zaposleni ili član njego-vog zajedničkog porodičnog domaćinstva.

Prihod i tržišna vrednost nepokretnosti, u smislu stava 2. ovog člana, utvr-đuje se na osnovu dokumentacije, odnosno isprava nadležnog organa.

Imovno stanje zaposlenog utvrđuje nadležni organ poslodavca.Prednost ima zaposleni sa slabijim imovnim stanjem.

Član 41.

Ako zaposleni ostvaruju jednake rezultate rada i imaju jednako imovno sta-nje, primenjuju se sledeći kriterijumi:

1. broj članova porodice koji ostvaruju zaradu, pri čemu prednost ima zapo-sleni sa manjim brojem članova porodice koji ostvaruju zaradu;

2. dužina radnog staža, pri čemu prednost ima zaposleni sa dužim radnimstažom;

3. zdravstveno stanje zaposlenog i članova njegove uže porodice, pri čemuprednost ima zaposleni, ako on ili član njegove uže porodice boluje od težeg obo-ljenja, prema nalazu nadležnog zdravstvenog organa;

4. broj dece na školovanju, pri čemu prednost ima zaposleni koji ima višedece na školovanju.

Zaposlenoj ženi sa detetom do dve godine života, čiji je ukupan mesečni pri-hod po članu domaćinstva do visine minimalne zarade, ne može prestati radniodnos po osnovu prestanka potrebe za njenim radom.

Član 42.

Poslodavac ne može doneti odluku o prestanku radnog odnosa po osnovuviška invalidu rada koji je invalidnost stekao radom kod tog poslodavca, bez nje-gove saglasnosti, kao ni zaposlenom sa određenim godinama staža osiguranjautvrđenih posebnim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca.

Član 43.

Poslodavac je dužan da zaposlenom isplati otpremninu u iznosu koji ne mo-že biti niži od jedne trećine zarade zaposlenog za svaku navršenu godinu rada uradnom odnosu, a koja ne može biti niža od 50% prosečne zarade po zaposle-nom u Republici, prema poslednjem objavljenom podatku nadležnog organa zaposlove statistike, na dan isplate otpremnine, ako je to za zaposlenog povoljnije.


VIII. NAKNADA ŠTETE

Član 44.

Zaposleni je odgovoran za štetu koju je na radu ili u vezi sa radom, namer-no ili krajnjom nepažnjom prouzrokovao poslodavcu.

Član 45.

Postojanje štete, njenu visinu, okolnosti pod kojima je nastala, ko je štetuprouzrokovao i kako se naknađuje šteta utvrđuje komisija koju imenuje poslo-davac, a u kojoj se nalazi i predstavnik sindikata.

Postupak utvrđivanja štete propisuje komisija.

Član 46.

Komisija može, u zavisnosti od socijalnog stanja zaposlenog i njegove po-rodice, da predloži poslodavcu da zaposleni naknadi štetu u više rata, da se na-knada štete umanji za određeni procenat ili da se zaposleni oslobodi naknade šte-te.

Član 47.

Ako zaposleni pretrpi povredu ili štetu na radu ili u vezi sa radom, posloda-vac je dužan da mu naknadi štetu, u skladu sa zakonom, posebnim kolektivnimugovorom, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca.

IX. PRESTANAK RADNOG ODNOSA

Član 48.

Ako zaposleni u periodu od tri meseca ne pokaže potrebna znanja i sposob-nosti za obavljanje poslova na kojima radi, odnosno ne ostvaruje odgovarajućerezultate rada, neposredni rukovodilac pokreće postupak za utvrđivanje znanja isposobnosti, odnosno rezultata rada tog zaposlenog.

Zahtev za pokretanje postupka u smislu stava 1. ovog člana, dostavlja se di-rektoru koji je dužan da, po dobijanju zahteva, obrazuje komisiju koja utvrđujeznanja i sposobnosti, odnosno rezultate rada tog zaposlenog.

Komisija iz stava 2. ovog člana mora da bude sastavljena od lica koja ima-ju najmanje isti stepen stručne spreme određene vrste zanimanja kao zaposleničije se sposobnosti utvrđuju.

Ako komisija utvrdi da zaposleni nema potrebna znanja i sposobnosti zaobavljanje poslova na kojima radi, odnosno ne ostvaruje odgovarajuće rezultate


rada, poslodavac će zaposlenom ponuditi obavljanje drugog odgovarajućeg po-sla, a ako takvog posla nema, poslodavac može zaposlenom otkazati ugovor oradu, po zakonom utvrđenoj proceduri.

Član 49.

Posebnim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca uređuje se po-stupak sporazumnog rešavanja spornih pitanja između poslodavca i zaposlenogpred arbitrom.

X. SINDIKAT ZAPOSLENIH

Član 50.

Zaposleni kod poslodavca imaju pravo da, bez prethodnog odobrenja, obra-zuju sindikat, kao i da mu pristupaju pod isključivim uslovima da se pridržava-ju njegovih statuta i pravila.

Član 51.

Sindikat ima pravo na donošenje svojih statuta i pravila, slobodne izboresvojih predstavnika, organizovan način upravljanja i delovanja i formulisanjesvog akcionog programa.

Član 52.

Sindikat ne može biti raspušten ili njegova delatnost obustavljena ili zabra-njena administrativnim aktom poslodavca.

Član 53.

Zaposleni pristupa sindikatu dobrovoljnim potpisivanjem pristupnice.Izgled i sadržaj pristupnice utvrđuje se aktom sindikata, koja obavezno sa-

drži izjavu zaposlenog da prihvata da mu se na ime sindikalne članarine odbijaiznos od zarade, i da se taj iznos uplaćuje na odgovarajući račun sindikata uskladu sa odlukom najvišeg organa sindikata.

Član 54.

Poslodavac je dužan da sindikalnoj organizaciji kod poslodavca, bez nakna-de, posredstvom službi poslodavca:

- odbije iznos sindikalne članarine od zarade zaposlenog i uplati ga na od-govarajući račun sindikata, u skladu sa statutom;


- vrši uplatu na račun fondova koje sindikat osniva;- izradi završni račun;- vrši obradu podataka o uplati članarine i daje na uvid sindikalnom ruko-

vodstvu.

Član 55.

Poslodavac ima obavezu da reprezentativnu sindikalnu organizaciju obave-štava o pitanjima iz svoje nadležnosti, koja su od bitnog značaja za ekonomski iradno-socijalni položaj zaposlenih, a naročito o:

- planu proizvodnje i realizaciji plana proizvodnje:- godišnjem izveštaju o poslovanju preduzeća, iskazanom profitu i planira-

noj raspodeli istog;- strukturi ostvarenih troškova;- učešću zarada u troškovima poslovanja poslodavca;- podacima o prosečnoj zaradi, isplaćenim zaradama po kvalifikacijama i po

organizacionim jedinicama;- planovima razvoja preduzeća;- broju novoprimljenih zaposlenih, na koje poslove su raspoređeni i u koju

radnu jedinicu;- mesečnim izveštajima o bezbednosti i zaštiti zdravlja na radu i povreda-

ma zaposlenih;- i drugim pitanjima, u skladu sa postignutim dogovorom.Poslodavac je dužan da sindikatu omogući pristup svim poslovima kod po-

slodavca, kada je to potrebno u cilju zaštite prava zaposlenih utvrđenih zakonomi kolektivnim ugovorima, uz poštovanje uslova i standarda utvrđenih zakonom.

Član 56.

Poslodavac je dužan da sindikatu, bez naknade, obezbedi sledeće uslove zarad:

- korišćenje poslovnog prostora koji podrazumeva potreban broj kancelari-ja, u zavisnosti od broja članova sindikata sa neophodnim kancelarijskim name-štajem;

- po potrebi, pravo korišćenja i drugih prostorija poslodavca za održavanjevećih skupova neophodnih za ostvarivanje uloge sindikata;

- neophodne tehničke uslove za rad;- posebna mesta za oglašavanje sindikalnih informacija;- upotrebu službenog automobila ili drugog odgovarajućeg prevoznog sred-

stva, sa plaćenim troškovima za odlazak na sastanke, seminare i sl.


Član 57.

Poslodavac je obavezan da predstavnicima sindikata omogući odsustvova-nje sa rada radi realizacije programskih aktivnosti i prisustvovanja sindikalnimsastancima, konferencijama, sednicama, seminarima i kongresima, po pozivu or-gana koji organizuje sastanak.

Poslodavac je obavezan da za edukativne seminare i sl., a prema odluci nad-ležnog organa sindikata, omogući odsustvovanje sa rada predstavnicima sindi-kata u trajanju od najmanje sedam radnih dana godišnje.

Poslodavac je obavezan da predstavnicima sindikata koji su izabrani u višeorgane sindikata omogući odsustvovanje sa rada za učestvovanje u radu tih or-gana, uz priložen poziv.

Poslodavac je obavezan da predstavnicima sindikata koji zastupaju članovesindikata organizovane u posebna udruženja u okviru sindikata (rekreacija, ka-se uzajamne pomoći i sl.) omogući rad, u skladu sa pravilnicima tih udruženja.

Član 58.

Poslodavac i svi sindikati koji deluju kod poslodavca zalažu se za najvećimogući stepen međusobne saradnje, uvažavanja, demokratskog dijaloga i razu-mevanja.

Član 59.

Poslodavac ne može da otkaže ugovor o radu, niti na drugi način da stavi unepovoljan položaj predstavnika zaposlenih (raspoređivanje na druge, manje pla-ćene poslove, raspoređivanje u drugu organizacionu celinu, upućivanje na rad udrugo mesto rada, upućivanje na rad kod drugog poslodavca, proglašavanje teh-nološkim viškom) za vreme obavljanja funkcije i dve godine po prestanku funkci-je, ako postupa u skladu sa zakonom, kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu.

Poslodavac je obavezan da funkcionere reprezentativnih sindikata, po istekufunkcije, vrati na poslove koje su obavljali pre izbora, odnosno na poslove, na ko-jim neće imati manju zaradu od zarade koju su imali pre izbora na profesionalnufunkciju.

XI. FOND

Član 60.

Potpisnici ovog kolektivnog ugovora osnivaju Fond za razvoj demokratskihindustrijskih odnosa, socijalnog dijaloga, razvoj i unapređivanje kolektivnogpregovaranja i edukaciju zaposlenih.


Član 61.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora su saglasni da će se Fond finansirati izsredstava poslodavca u iznosu od 0,5% na zaradu zaposlenog, a da će se raspo-dela sredstava, način rada i odlučivanja urediti sporazumom, koji će se zaključi-ti u roku od 30 dana po stupanju na snagu ovog kolektivnog ugovora.

XII. NAČIN REŠAVANJA KOLEKTIVNIH RADNIH SPOROVA

Član 62.

Sporovi koji nastaju pri izmenama i dopunama ovog kolektivnog ugovora ilizaključivanju novog opšteg kolektivnog ugovora (interesni kolektivni sporovi),kao i pri njegovoj primeni (pravni kolektivni sporovi), rešavaju se mirenjem, po-sredovanjem, putem arbitraže i drugim metodama, u skladu sa zakonom.

Član 63.

Radi rešavanja interesnih kolektivnih sporova iz člana 62. ovog kolektivnogugovora strane u sporu mogu formirati komisiju za mirenje.

Komisija iz stava 1. ovog člana, dužna je da pokuša da približi stavove stra-na u sporu radi postizanja sporazuma.

Član 64.

Radi rešavanja interesnih kolektivnih sporova iz člana 62. strane u sporumogu odrediti posrednike.

Zadatak posrednika je da približe stavove i predlože rešenja spora.Posrednici su dužni da sačine izveštaj o rezultatima posredovanja i o uzro-

cima eventualnog neuspeha u posredovanju.

Član 65.

Sporovi koji nastaju u primeni ovog kolektivnog ugovora rešavaju se arbi-tražom.

Strane u sporu obavezne su da predmet spora u vezi sa primenom kolektiv-nih ugovora upute na rešavanje arbitraži.

Arbitraža ima neparan broj članova.U sastav arbitraže iz stava 3. ovog člana, ulazi podjednak broj predstavnika

strana u sporu koji se biraju sa liste arbitara i jedan arbitar koga strane u sporuodrede sporazumom. Ako nema liste arbitara, arbitre sporazumno, određuju


strane u sporu iz kategorije nepristrasnih stručnjaka za oblast koja je predmetspora.

Odluka arbitraže o spornom pitanju obavezuje učesnike.

XIII. PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

Član 66.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora obrazuju Koordinacioni odbor za pra-ćenje primene ovog kolektivnog ugovora, koji čine šest predstavnika učesnikaovog kolektivnog ugovora.

Koordinacioni odbor iz stava 1. ovog člana, priprema predlog izmena i do-puna Opšteg kolektivnog ugovora i daje autentična tumačenja ovog kolektivnogugovora.

Koordinacioni odbor iz stava 1. ovog člana radi u skladu sa poslovnikom oradu, koji usvajaju učesnici ovog kolektivnog ugovora.

Član 67.

Ovaj kolektivni ugovor se zaključuje na tri godine.Po isteku roka iz stava 1. ovog člana, kolektivni ugovor prestaje da važi, ako

se učesnici kolektivnog ugovora drugačije ne sporazumeju najkasnije 30 danapre isteka važenja kolektivnog ugovora.

Član 68.

Opšti kolektivni ugovor stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u"Službenom glasniku Republike Srbije".

Unija poslodavaca Srbijepredsednik,

Stevan Avramović, s.r.

Savez samostalnihsindikata Srbije

predsednik,Ljubisav Orbović, s.r.

Ujedinjeni granskisindikati "Nezavisnost"

predsednik,Branislav Čanak, s.r.


Prilog broj 9:

ANALIZA ODREDABA OPŠTEG KOLEKTIVNOG UGOVORA U VEZI DONOŠENJA ODLUKE

O PROŠIRENOM DEJSTVU38

U cilju celovitog sagledavanja posledica koje bi imala primena pojedinih od-redbi Opšteg kolektivnog ugovora ukoliko bi se njegovo dejstvo proširilo, ovajmaterijal je sačinjen iz tri dela:

I Odredbe OKU koje nisu usaglašene sa zakonom i drugim propisimaII Odredbe koje imaju uticaj na troškove radaIII Ostale odredbe koje mogu da utiču na poslovanje i organizaciju rada

poslodavcaPrvi deo koji se odnosi na usaglašenost pojedinih odredbi OKU sa zakonom

i drugim propisima, pripremljen je u saradnji sa Republičkim sekretarijatom zazakonodavstvo.

I. ODREDBE OKU KOJE NISU USAGLAŠENESA ZAKONOM I DRUGIM PROPISIMA

1. Bezbednost i zdravlje na radu

1.1. Član13. nije usaglašen sa odredbama člana 82. Zakona o radu. Premanavedenom članu OKU, radna mesta sa posebnim uslovima rada, kao i uslovikoje moraju da ispunjavaju zaposleni koji se raspoređuju na ova radna mesta,utvrđuju se posebnim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca.

Prema odredbama člana 82. Zakona o radu, zaposleni može da radi na po-slovima na kojima postoji povećana opasnost od povređivanja, profesionalnih ilidrugih oboljenja samo ako ispunjava, pored posebnih uslova utvrđenih pravilni-kom, i uslove za rad u skladu sa zakonom.

Prema tome, u pogledu uslova koje zaposleni treba da ispunjava da bi oba-vljao poslove na kojima postoji povećana opasnost od povređivanja, profesional-nih ili drugih oboljenja, zakon ne ostavlja mogućnost da se oni urede posebnimkolektivnim ugovorom odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca, većpravilnikom o organizaciji i uslovima za rada na određenim poslovima.

1.2. Član 14. stav 1. i 2. Opšteg kolektivnog ugovora nije usaglašen sa čl.11. i 15. Zakona o bezbednosti i zdravlju na radu.


38 Kabinet predsednika Vlade Republike Srbije (23. X 2008.)

Prema članu 11.i 15. Zakona o bezbednosti i zdravlju na radu (“Službeniglasnik RS”, broj 101/2005), poslodavac je dužan da obezbedi preventivne me-re pre početka rada zaposlenog, u toku rada, kao i kod svake izmene tehnolo-škog postupka, izborom radnih i proizvodnih metoda kojima se obezbeđuje naj-veća moguća bezbednost i zaštita zdravlja na radu, zasnovana na primeni propi-sa u oblasti bezbednosti i zdravlja na radu, radnog prava, tehničkih propisa istandarda, propisa u oblasti zdravstvene zaštite, higijene rada, zdravstvenog ipenzijskog i invalidskog osiguranja, i dr.

Obaveze poslodavca su precizno utvrđene Zakonom, a imajući u vidu i oba-veze poslodavca da prilikom organizovanja rada i radnog procesa obezbedi pre-ventivne mere radi zaštite života i zdravlja zaposlenih kao i da za njihovu pri-menu obezbedi potrebna finansijska sredstva, saglasno odredbama Zakona obezbednosti i zdravlju na radu poslodavac nije dužan da zatraži mišljenje sindi-kata o planiranim, odnosno potrebnim merama zaštite, ali je dužan da predstav-niku zaposlenih, odnosno Odboru omogući:uvid u sve akte koji se odnose nabezbednost i zdravlje na radu; da učestvuju u razmatranju svih pitanja koja seodnose na sprovođenje bezbednosti i zdravlja na radu, odnosno da predstavnikazaposlenih, odnosno Odbor informiše o svim podacima koji se odnose na bez-bednost i zdravlje na radu (član 45. Zakona).

1.3. Član 15. stav 2.Opšteg kolektivnog ugovora, nije u saglasnosti sa čl.53Zakona o bezbednosti i zdravlju na radu.

Zakonom o bezbednosti i zdravlju na radu (čl.53) utvrđena je obaveza po-slodavca da zaposlene osigura od povreda na radu, profesionalnih oboljenja ioboljenja u vezi sa radom, radi obezbeđivanja naknade štete. U stavu 3. je pred-viđeno da se uslovi i postupci osiguranja od povreda na radu, profesionalnihoboljenja i oboljenja u vezi sa radom zaposlenih, uređuju zakonom.

Iz navedenih odredaba Zakona o bezbednosti i zdravlja na radu, proizilazida osiguranje zaposlenih od povreda na radu, profesionalnh oboljenja i obolje-nja u vezi sa radom, radi obezbeđivanja naknade štete nije predmet kolektivnogugovora, već posebnog zakona.

1.4. U članu 31. stav 1. tačka. 1. reč : „zaštite” trebalo bi zameniti rečima:„bezbednosti i zaštite života i zdravlja”.

Stupanjem na snagu Zakona o bezbednosti i zdravlju na radu prestao je davaži Zakon o zaštiti na radu pa je potrebno izvršiti terminološko usaglašavanjesa važećim Zakonom.

1.5. Član 55. stav 1. tačka 8. Opšteg kolektivnog ugovora treba dopuniti saobavezom poslodavca da pored obaveštavanja reprezentativne sindikalne orga-


nizacije, poslodavac ima obavezu da obaveštava predstavnike zaposlenih, odno-sno Odbor za bezbednost i zdravlje na radu.

Odredbama čl. 44.-48. Zakona o bezbednosti i zdravlju na radu propisanasu prava predstavnika za bezbednost i zdravlje na radu i Odbora za bezbednosti zdravlje na radu, kao i obaveze poslodavca da ih upoznaje i informiše o svimpodacima koji se odnose na bezbednost i zdravlje na radu.

2.Osnovna zarada (čl. 16, 19, 20. st. 1. i 21. OKU)

Navedeni članovi OKU koncepcijski i suštinski odstupaju od Zakona o ra-du, t.j. nisu u saglasnosti sa zakonskim rešenjima u delu koji se odnosi na ele-mente za utvrđivanje osnovne zarade.

Odredbama navedenih članova OKU propisani su elementi na osnovu kojihse utvrđuje osnovna zarada, a to su: osnovna cena rada za najjednostavniji po-sao i koeficijenti. Osnovna cena rada za najjednostavniji posao utvrđuje se pola-zeći od osnovnih načela i to: egzistencijalnih i socijalnih potreba zaposlenog injegove porodice, potrošačke korpe čiji sadržaj i vrednost utvrđuje Socijalno-ekonomski savet Republike i opšteg nivoa ekonomske razvijenosti Republike ipojedinih delatnosti. Prema čl.112 st.3. Zakona o radu ovo su i elementi za utvr-đivanje minimalne zarade.

Osnovna zarada je zarada za obavljeni rad i vreme provedeno na radu.(čl.106). Osnovna zarada se utvrđuje na osnovu sledećih elemenata (čl.107. st.1.Zakona o radu): uslova, utvrđenih pravilnikom o organizaciji i sistematizacijipotrebnih za rad na određenim poslovima (stručna sprema, radno iskustvo, zna-nje stranog jezika, druga posebna znanja i veštine za rad na određenim poslovi-ma u dr.) i vremena provedenog na radu.

Uslovi rada mogu biti različiti kod različitih poslodavaca. Stoga su odredbeOKU (čl.19.) u kojima je predviđeno da se osnovna zarada za karakterističneposlove utvrđuje posebnim kolektivnim ugovorom, neprimenljive, obzirom dakod različitih poslodavaca uslovi rada mogu biti različiti u odnosu na uslove ra-da kod drugih poslodavaca, i shodno tome, osnovna zarada kod različitih poslo-davaca, zbog različitih uslova rada može biti različita.

Prema tome, utvrđivanje cene rada za najjednostavniji posao (čl.19 OKU)kao elementa za utvrđivanje osnovne zarade, nije u saglasnosti sa odredbama čl.106. i 107. Zakona o radu. Osnovna zarada je zarada za obavljeni rad. Rad za-poslenog ne može da se vrednuje na osnovu egzistencijalnih i socijalnih potre-ba zaposlenog i njegove porodice i potrošačke korpe.

Takođe, treba ukazati da se u sistem ponovo uvodi cena rada za najjedno-stavniji rad (rešenja sadržana u “starom” OKU) iako pojedini poslodavci (na pri-


mer javna preduzeća čiji je osnivač Republika –EPS, NIS, EMS, “Službeni gla-snik”) ugovaraju osnovnu zaradu na osnovu vrednosti radnog časa, a u javnimslužbama i državnim organima zarada odnosno plata obračunava se na osnovuosnovice i koeficijenata.

Treba ostaviti više slobode poslodavcima da nađu optimalno rešenje naosnovu koga će ugovarati elemente zarade. Ove odredbe ograničavaju poslodav-ce u slobodi ugovaranja. Praktično rešenje za ovaj problem je cena radnog časa,kao element za ugovaranje osnovne zarade. Osnovna zarada u novčanom izno-su ugovara se ugovorom o radu. S obzirom da je jedan od elemenata za utvrđi-vanje osnovne zarade vreme provedeno na radu, kako se ne bi menjao ugovor oradu zavisno od broja radnih časova u određenom mesecu (bolovanje, plaćenoili neplaćeno odsustvo i dr.), najcelishodnije rešenje je da se osnovna zarada ugo-vara po radnom času kod poslodavca na osnovu elemenata iz čl. 17. OKU.

3. Potrošačka korpa (čl. 16. stav 2. OKU)

Prema navedenom članu OKU, jedno od načela na osnovu kojih se određu-je osnovna cena rada za najjednostavniji posao je „potrošačka korpa čiji sadržaji vrednost utvrđuje Socijalno-ekonomski savet Republike Srbije“.

Nadležnost Socijalno ekonomskog saveta utvrđena je odredbama čl.9. i10.Zakona o socijalno-ekonomskom savetu (“Službeni glasnik RS” broj125/2004). Socijalno-ekonomski savet nadležan je samo da razmatra pitanja (čl.9.), pored ostalog, koje se odnose na politiku zarada i cena. Socijalno- ekonom-ski savet nema ovlašćenje da utvrđuje sadržaj i vrednost potrošačke korpe.

Odlukom Vlade obrazovana je komisija za izradu potrošačke korpe. Komi-sija je sastavljena od predstavnika pojedinih ministarstava. Nosilac poslova jeMinistarstvo trgovine i usluga u saradnji sa Republičkim zavodom za statistiku.

Prema tome, jedino potrošačka korpa koju priprema Ministarstvo trgovine iusluga u saradnji sa Republičkim zavodom za statistiku može da se koristi zaodređivanje realne strukture potrošnje domaćinstva u Srbiji.

4. Zarada iz dobiti (čl. 27.)

Članom 27. stav 2. predviđeno je da se zarada iz dobiti isplaćuje na osnovuutvrđenih rezultata poslodavca po godišnjem obračunu ili na osnovu procenje-nih rezultata pre utvrđivanja godišnjeg obračuna.

Prema članu 14. Zakona o radu, ugovorom o radu ili odlukom direktora mo-že se utvrditi učešće zaposlenog u dobiti ostvarenoj u poslovnoj godini. Zako-nom nije predviđena mogućnost isplate po osnovu učešća zaposlenog u dobiti naosnovu procenjenih rezultata pre utvrđivanja godišnjeg obračuna. Isplata učešća


zaposlenog u dobiti može da se izvrši, prema Zakonu, samo ako je dobit ostva-rena u poslovnoj godini, a ne i na osnovu procene u kom iznosu će se ona ostva-riti.

II ODREDBE KOJE IMAJU UTICAJ NA TROŠKOVE RADA

Članom 5. stav 2. OKU predviđeno je „da su učesnici ovog kolektivnogugovora saglasni da se kolektivni ugovori moraju zasnovati na realnim osnova-ma”. Procena efekata proširenog dejstva OKU koji je pripremila radna grupaupravo pokazuje da se ovaj kolektivni ugovor ne zasniva na realnim osnovamadržave i većine poslodavaca.

Pored procene ekonomskih efekata proširenog dejstva OKU, koji je pripre-mila radna grupa Vlade, a koji sadrži efekte samo na osnovu prava na naknaduza ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora, ukazujemo jošna neka rešenja koja imaju uticaj na troškove rada, a to su:

1. Uvećana zarada (čl. 24. OKU)

U članu 24. tač. 1, 2. i 5. OKU utvrđena je obaveza poslodavca da zaposle-nima isplaćuje uvećanu zaradu za rad na dan praznika 120% (Zakonom je pred-viđeno 110% ), a za rad noću 30% (Zakonom je predviđeno 26%). U OKU jeutvrđeno da se ovo uvećanje utvrđuje u odnosu na osnovicu, koja nije definisa-na, tako da je norma nejasna.

Zarada se uvećava po osnovu „minulog rada” za 0,5% (od neke osnovice).Prema Zakonu o radu, zarada se uvećava za 0,4% od osnovne zarade. Tabela 1.u prilogu.

2. Minimalna zarada (čl. 28. i 29. OKU)

Prema čl. 28. i 29. OKU isplatu minimalne zarade poslodavac može da ugo-vori za vreme dok traju poremećaji u poslovanju, a najduže 6 meseci u toku ka-lendarske godine. U periodu od 9 meseci od meseca u kome je isplaćena posled-nja minimalna zarada, poslodavac je dužan zaposlenom da isplati razliku izme-đu minimalne zarade i zarade na koju zaposleni ima pravo prema kolektivnomugovoru kod poslodavca.

Odredbe „starog” Opšteg kolektivnog ugovora (čl. 26. i 27.) koji je zaklju-čen 1997. godine, a koje su stavljene van snage 01. juna 2001. godine, na sličannačin bili su propisani uslovi za isplatu minimalne zarade i isplate razlike izme-đu minimalne zarade i zarade prema opštem aktu u saglasnosti sa odredbamaZakona o radnim odnosima iz 1996. godine. Poslodavac je bio u obavezi da, ako


nije bio u mogućnosti da zaposlenima isplati zarade u skladu sa opštim aktomzbog poremećaja u poslovanju, da isplati minimalnu zaradu u istom iznosu svimzaposlenima. Odluku o isplati minimalne zarade donosio je upravni odbor.

Kolektivnim ugovorom kod poslodavca uređivali su se uslovi za isplaturazlike (rokovi i dinamika isplate i postupak u slučaju produženja rokova).U jednom periodu primene ovih odredbi, a naročito 2000. i 2001. godine, za-posleni su podnosili tužbe sudu zbog neisplaćenih razlika. Na osnovu izvr-šnih presuda prodavana je imovina preduzeća da bi se izmirile obaveze pre-ma zaposlenima, što je jedan broj preduzeća dovelo da stečaja. Zbog toga susindikati 2001. godine prihvatili da se ove odredbe brišu iz OKU.

Prema Zakonu o radu iz 2005.godine, odluku o isplati minimalne zara-de ne donosi nijedan organ kod poslodavca, niti postoji obaveza isplate svimzaposlenima. Minimalna zarada ima karakter zarade kao i bilo koja zaradasa aspekta ugovaranja. O isplati minimalne zarade se ne odlučuje, već se za-rada, pa i minimalna zarada, ugovara između poslodavca i zaposlenog, ugo-vorom o radu.

Prema tome, i novi Zakon o radu ostavlja mogućnost da ukoliko je, ugo-vorom o radu, ugovorena osnovna zarada u većem iznosu od minimalne za-rade da se aneksom ugovora o radu ugovori isplata minimalne zarade i is-plata razlike do iznosa osnovne zarade kada to poslodavcu budu omogućiliposlovno-finansijski rezultati poslovanja.

3. Terenski dodatak (čl. 32. tač. 4. OKU)

Prema navedenom članu OKU, poslodavac je u obavezi da zaposlenomobezbedi za „dnevnu naknadu za povećane troškove rada i boravka na tere-nu (terenski dodatak) u visini 3% prosečne zarade po zaposlenom u privre-di Republike, prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organaza poslove statistike, a ako nije obezbeđen smeštaj i ishrana zaposlenom, ina naknadu troškova smeštaja i ishrane.”

Prema Zakonu o radu (čl. 118. tač. 4) obaveza je poslodavca da zaposle-nom koji radi na terenu obezbedi naknadu troškova smeštaja i ishrane, a akonije obezbedio smeštaj i ishranu bez naknade, naknadi troškove smeštaja iishrane.

Uvođenjem obaveze poslodavcu, prema OKU, da pored troškova sme-štaja i ishrane za rad na terenu, obezbedi i terenski dodatak, dodatno se uve-ćavaju troškovi rada, što će posebno otežati položaj poslodavaca koji upuću-ju veći broj zaposlenih na „rad na terenu” (preduzeća koja obavljaju građe-vinske, montažne i sl. radove van sedišta poslodavca). Tabela 2. u prilogu.


4. Druga primanja (čl. 36. OKU)

Ovim članom utvrđeno je pravo zaposlenih na: jubilarnu nagradu, solidarnupomoć, poklon za Božić i Novu godinu deci zaposlenih starosti do 15 godina ži-vota, kredit za nabavku zimnice i ogreva i organizovanje društvene ishrane. Vi-sina ovih prava i obaveze poslodavaca po ovim osnovama, utvrđuju se posebnimkolektivnim ugovorima.

Zakonom o radu (čl. 119. st. 2. i 120.) nije predviđena obaveza poslodavcada zaposlenima obezbedi navedena prava. Utvrđivanjem u posebnim kolektiv-nim ugovorima ovog prava kao prava sa određenim veličinama, verovatno dapojedini poslodavci neće biti u finansijskoj mogućnosti da te obaveze ispune.

Posebno kod ovog člana, nije jasna obaveza poslodavca da obezbedi pravona: „organizovanje društvene ishrane”. Pitanje je da li su to u mogućnosti svi po-slodavci da obezbede i na koji način.

5. Otpremnina kod otkaza ugovora o radu po osnovu viška zaposlenih (čl. 43. OKU)

Prema odredbama OKU „zaposlenom koji je utvrđen kao višak, pre prestan-ka radnog odnosa poslodavac je dužan da isplati otpremninu u iznosu koji nemože biti niži od jedne trećine zarade zaposlenog za svaku navršenu godinu ra-da u radnom odnosu. Ako je na ovaj način obračunata otpremnina niža od ot-premnine koja se utvrđuje na osnovu 50% prosečne zarade u Republici za sva-ku navršenu godinu rada u radnom odnosu prema poslednjem objavljenom po-datku na dan isplate poslodavac je dužan da zaposlenom isplati otpremninu ko-ja je za njega povoljnija.”

Odnos visine otpremnine, utvrđene OKU, socijalnim programom i Zako-nom o radu, dat je u Tabeli 3. u prilogu.

6. Naknada troškova za ishranu u toku rada (čl.32. stav 6. OKU)

Naknada troškova za mesečnu ishranu u toku rada utvrđuje se u visini 20%prosečne zarade u Republici. Procenat se usklađuje svakog meseca sa kretanjemzarade u Republici.

Na naknadu troškova za ishranu u toku rada, pre svega, utiče rast troškovaživota, odnosno cena na malo. Koliko će se povećati trošak po osnovu naknadeza ishranu, zavisi od cena prehrambenih proizvoda. Stoga je osnovano da se na-knada za ishranu usklađuje sa kretanjem troškova života, a ne sa kretanjem za-rada.


Kada su u pitanju zarade, taj odnos se uspostavlja između prosečne zaradei potrošačke korpe, koja sadrži pored prehrambenih proizvoda, i druge troškove(za odeću, troškove higijene, gradski prevoz, komunalne usluge, PTT usluge idr.).

7. Fond (čl. 60. i 61. OKU)

Savez samostalnih sindikata, Sindikat UGS „Nezavisnost“ i Unija posloda-vaca Srbije osnivaju Fond za razvoj industrijskih odnosa, socijalnog dijaloga,razvoj i unapređivanje kolektivnog pregovaranja i edukaciju zaposlenih.

Fond se finansira iz sredstava poslodavaca „u iznosu od 0,5% na zaradu za-poslenog“. Praktično, na mesečnu zaradu svakog zaposlenog poslodavac je du-žan da 0,5% uplati u Fond.

III OSTALE ODREDBE KOJE MOGU DA UTIČUNA POSLOVANJE I ORGANIZACIJU RADA

1. Zaštita od otkaza starijih zaposlenihi invalida koji su višak (čl. 42. OKU)

Prema ovom članu, poslodavac ne može da otkaže ugovor o radu zaposle-nom invalidu rada koji je invalidnost stekao radom i starijih zaposlenih. U peri-odu kada je ova zaštita za invalide bila predviđena zakonom, pojedini poslodav-ci, posebno u velikim sistemima, osnivali su posebne delove, koji su zapošljava-li invalide. Ovim organizacijama država pruža pomoć i dalje će je pružati, izdva-janjem sredstava iz Budžeta. Prema Predlogu zakona o zapošljavanju i radnomosposobljavanju invalida, koji je utvrdila Vlada i dostavila Narodnoj skupštini nausvajanje, utvrđena je obaveza zapošljavanja invalida i njihovog radnog osposo-bljavanja.

Odlukom o utvrđivanju programa za rešavanje viška zaposlenih u procesuracionalizacije, restrukturiranja posebno su zaštićeni stariji zaposleni. Premaovoj Odluci, zaposleni koji je višak, a kome do ispunjavanja prvog uslova za pen-ziju nedostaje do 5 godina, može da se opredeli na novčanu naknadu utvrđenuOdlukom ili na posebnu novčanu naknadu u iznosu koji predstavlja zbir šesto-struke prosečne zarade ostvarene u privredi Republike i proizvoda preostalogbroja meseci do ispunjavanja uslova za penziju i 60% prosečne zarade ostvare-ne u privredi Republike.

Zaštita invalida i starijih zaposlenih imala je opravdanje u prethodnom pe-riodu, kada zakonom i drugim propisima nije bila propisana obaveza njihovogzapošljavanja i zaštite.


Osim toga, u dosadašnjem procesu rešavanja viškova zaposlenih, stariji za-posleni i invalidi dobrovoljno su prihvatali isplatu otpremnine i prestanak rad-nog odnosa. Rešenje iz OKU ne dozvoljava ovu mogućnost. Stoga bi trebalopreispitati opravdanost ovog rešenja.

2. Otkaz ugovora o radu zbog nesposobnosti za rad, odnosno neostvarivanja rezultata rada (čl.48)

Ovim članom OKU utvrđena je obaveza pokretanja postupka provere rad-nih sposobnosti i utvrđivanja rezultata rada zaposlenog, ako zaposleni u perioduod tri meseca ne pokaže potrebna znanja i sposobnosti za obavljanje poslova nakojima radi, odnosno ne ostvaruje odgovarajuće rezultate rada.

Uvođenje obaveznog postupka utvrđivanja rezultata rada zaposlenog, imaza posledicu da poslodavac nije u mogućnosti da zaposlenom otkaže ugovor oradu, i ako je na osnovu dotadašnjeg rada zaposlenog evidentno da ne ostvaru-je potrebne rezultate rada, već je dužan da zaposlenog i dalje drži u radnom od-nosu sve dok se ne sprovede postupak koji može da traje nekoliko meseci, jerodredbama OKU nije propisan rok u kome je komisija dužna da utvrdi sposob-nost zaposlenog za rad na određenim poslovima.

3. Prava sindikalnih predstavnika (čl. 57. OKU)

U ovom članu utvrđena je obaveza poslodavca da predstavniku sindikataomogući odsustvovanje sa rada u određenim slučajevima. OKU nije bliže defi-nisao ko se može smatrati sindikalnim predstavnikom. S obzirom da kod poje-dinih poslodavaca ima više sindikalnih organizacija, neophodno je da se OKUbliže definiše ko se smatra predstavnikom sindikata.


Prilog broj 10:

ANALIZA STRUKTURE JAVNE POTROŠNJESRBIJE I UPOREDIVIH ZEMALJA39

1. Fiskalni pokazatelji zemalja u regionu i SrbijeNarednih nekoliko grafikona i tabela prikazuju osnovne fiskalne pokazate-

lje zemalja u regionu i novih članica Evropske unije koje su pre Srbije ušle u pro-ces tranzicije. Izabrane su susedne države odnosno zemlje koje su po ukupnimekonomskim performansama uporedive sa Srbijom.

Grafikon 1: Poresko opterećenje40

Izvor: Ministarstvo finansija


39 Kabinet predsednika Vlade Republike Srbije (23. X 2008.)40 Pored poreskih, javne prihode još čine neporeski prihodi, koji u Srbiji iznose oko 5%

BDP.

Možemo primetiti da je poresko opterećenje u Srbiji iznad proseka u regio-nu. Jedino Slovenija, koja je privredno mnogo razvijenija, ima veće poresko op-terećenje od Srbije. Stoga može se zaključiti da bi dodatni rast ukupnog (konso-lidovanog) poreskog opterećenja u Srbiji smanjio konkurentnost njene privrede,pogoršao ambijent za investiranje i poslovanje i na taj način ugrozio dugoročneperspektive za rast privredne aktivnosti i zaposlenosti. Naravno nije isključenoda se neki porezi povećavaju, a drugi smanjuju, a da pri tome ukupno poreskoopterećanje ostane približno nepromenjeno.

Grafikon 2: Javni rashodi

Izvor: Ministarstvo finansija

Javni rashodi u Srbiji su među najvišim u regionu. Jedino Mađarska (kojagodinama ima budžetske deficite preko 5%) i Hrvatska imaju veću javnu potro-šnju od Srbije. Zemlje poput Rumunije ili Bugarske, koje su diretkni konkuren-ti Srbije pri privlačenju stranih investicija, karakteriše daleko manja javna potro-šnja i konkurentnije makro-fiskalno okruženje.



Tabela 1: Najznačajniji elementi javnih rashoda, % BDP u 2007. godini

Iz Tabele 1 možemo primetiti da, u odnosu na izabranu grupu zemalja, Sr-biju karakteriše ekonomski neefikasna struktura javnih rashoda. Javni rashodi zanabavku roba i usluga i rashodi po osnovu subvencija u Srbiji su najviši međuizabranim zemljama. Sa druge strane, rashodi za zaposlene su u gornjoj polovi-ni, dok smo po nivou kapitalnih investicija u donjoj polovini referentne grupe ze-malja.

Grafikon 3 : Javni rashodi po razvijenosti zemalja

Kapitalni

rashodi

Rashodi za

zaposlene

Robe

i usluge Subvencije

Ukupni javni

rashodi

Bugarska 4.8 9 8 1.5 37.8

Estonija 4.6 9.2 6.5 0.6 33.7

Letonija 6.3 11.5 6.9 0.6 38

Litvanija 35.6

Ma arska 5.4 11.4 6.4 1.5 50.1

Poljska 42.4

Rumunija 6.5 9.7 6.1 1.5 36.9

Slova ka 3.2 6.8 4.5 1.7 36.9

Slovenija 4.5 10.9 6.1 1.8 43.3

Hrvatska 4.5 11.3 5.5 2.6 47.8

eška 6.5 7.5 6.1 1.9 42.4

Srbija 4.9 10 7 2.7 44


Možemo primetiti da su, sa eventualnim izuzetkom Hrvatske i Mađarske,sve izabrane tranzicione zemlje u „povoljnijem“ položaju kada se posmatrajujavni rashodi naspram razvijenosti zemlje (merene u USD, po PPP, odnosno pa-ritetu kupovne moći).

Ono što najviše zabrinjava je da Bugarska i Rumunija, naši prvi susedi i pr-vi konkurenti za privlačenje stranih investicija, imaju viši stepen privrednog raz-voja od Srbije uz daleko niži i stimulativniji nivo javnih rashoda, kao i niže pro-sečne neto zarade.

U aktuelnom ekonomskom okruženju evro-integracija u kome se Srbija na-lazi, zbog sve veće mobilnosti kapitala, roba i usluga, konkurentnost srpskeprivrede postaje sve važniji faktor životnog standarda. Međutim, Srbija osetnozaostaje u procesu tranzicije i procesu unapređenja uslova poslovanja za konku-rentima, odnosno zemljama u okruženju.

Grafikon 4: Ocene tranzicionih zemalja, 2007. godina

Izvor: EBRD – Izveštaj o napretku u tranziciji


Grafikon 5: Rang tranzicionih zemalja prema uslovima poslovanja, 2008. godina

Izvor: Svetska banka, Izveštaj o uslovima poslovanja

Zbog svega navedenog, jedan od ključnih prioriteta Vlade Srbije u nared-nom periodu biće poboljšanje uslova poslovanja i povećanje konkuretnosti srp-ske privrede – povećanjem efikasnosti javne uprave, smanjenjem nivoa javnihrashoda, jačanjem konkurencije i bržom izgradnjom i modernizacijom infra-strukture.

2. Planirani fiskalni rashodi u Srbiji u narednim godinama

Vlada Republike Srbije je početkom oktobra 2008. godine usvojila revidira-ni Memorandum o budžetu i ekonomskoj i fiskalnoj politici za 2009. godinu, saprojekcijama za 2010. i 2011. godinu. Ovaj strateški dokument predstavlja ma-kroekonomski okvir za vođenje budžetske i fiskalne politike u narednom perio-du. Tabele 2 i 3 sadrže osnovne odredbe buduđih planirah rashoda (konsolido-vanog) sektora države u naredne tri godine.

Tabela 2: Javni rashodi, ekonomska klasifikacija, % BDP

Tabela 3: Javni rashodi, funkcionalna klasifikacija, %BDP

Iz tabela 2 i 3 možemo primetiti da je u narednom periodu planirano sma-njenje javne potrošnje, što predstavlja neophodan preduslov očuvanja makroe-konomske stabilnosti i ubrzanog privrednog rasta. Naime, prevelika javna potro-šnja negativno utiče na regionalnu konkurentnost srpske privrede. Takođe, zbog


41 Rashodi za zaposlene su iskazani u bruto 1 iznosu

2008. 2009. 2010. 2011.

Javni rashodi 45.4 44.3 42.9 42.0

1. Teku i rashodi 40.2 39.2 37.8 36.8

1.1 Rashodi za zaposlene39 10.2 9.8 9.3 9.1

1.2 Kupovina roba i usluga 7.2 6.7 6.2 5.8

1.3 Otplata kamata 0.8 0.7 0.9 1.0

1.4 Subvencije 2.8 2.6 2.4 2.4

1.5 Socijalna pomo i transferi stanovništvu 18.0 18.5 18.1 17.7

1.6 Ostali teku i rashodi 1.2 0.9 0.9 0.9

2. Kapitalni rashodi 4.2 4.3 4.5 4.6

3. Neto budžetske pozajmice 0.9 0.7 0.6 0.6

*BDP 2,773.8 3,169.7 3,564.8 4,012.2

2008 2009 2010 2011

Javna rashodi - ukupno 45.4 44.3 42.9 42.0

1. Opšte javne usluge 4.0 3.6 3.4 3.3

2. Odbrana 2.4 2.4 2.4 2.4

3. Javni red i bezbednost 2.3 2.3 2.2 2.2

4. Ekonomski poslovi 6.9 6.5 5.9 5.8

5. Zaštita životne sredine 0.3 0.3 0.3 0.3

6. Stanovanje i zajednica 1.5 1.5 1.5 1.4

7. Zdravstvo 6.0 6.0 5.9 5.9

8. Rekreacija, sport, kultura i vere 0.9 0.9 0.8 0.8

9. Obrazovanje 4.0 4.0 4.0 4.0

10.Socijalna zaštita 17.1 16.8 16.5 15.9

*BDP 2773.8 3169.7 3564.8 4012.2

završetka procesa privatizacije u Srbiji i svetske finansijske krize, eventualne bu-džetske deficite u narednim godinama bilo bi jako teško pokrivati – zbog odsu-stva privatizacionih sredstava i kreditnih linija iz inostranstva.

Otuda je planirano smanjenje praktično svih rashodnih pozicija po eko-nomskoj klasifikaciji. Iako je planirano smanjenje učešća u BDP po osnovurashoda za oko 430.000 zaposlenih u sektoru države, sa 10.2% u 2008. godi-ni na 9.8% u 2009. godini, zbog privrednog rasta, nominalna masa zarada za-poslenih u državnom sektoru će u 2009. godini porasti za oko 10% (odnosnoza 2 do 3% realno). To u prevodu znači da bi neto zarada zaposlenih u sek-toru države, u proseku mogla da se poveća za blizu 3.800 dinara mesečno u2009. godini.

Osim toga u Memorandumu je planirano postepeno smanjivalje fiskal-nog deficita u odnosu na BDP. Tako npr. planirano je da se fiskalni deficitsmanji sa 2,7% BDP u 2008. godini na 2,1% BDP u 2009, godini i 0,9% BDPu 2010. godini. Ozbiljno pogoršanje finansijske krize u svetu koje je nastupi-lo neposredno nakon usvajanja Memoranduma dovodi u pitanje mogućnostfinansiranja planiranog fiskalnog deficita i javnog duga u Srbiji42 u 2009. inarendim godinama. Mogućnosti zaduživanja Srbije na međunarodnom i do-maćem finansijskom tržištu u narednih godinu dana su relativno skromne isvode se uglavnom na kredite međunarodnih finansijskih organizacija (Svet-ska banka, EBRD, EIB i dr.). Takođe, zbog krize na svetskom finansijskomtržištu planirani prihodi od privatizacije, na koje se računalo kao na značajanizvor za finansiranje deficita i javnog duga, biće znatno manji od očekivanih.

Zbog toga se procenjuje da će Srbija vrlo teško obezbediti sredstva zafinansiranje planirnog fiskalnog deficita i servisiranje javnog duga u na-rednoj godini43. Stoga se verovatno nameće nužnost dodatnog smanjenjajavne potrošnje i deficita u odnosu na planove sadržane u Memorandumu.Takođe u okviru tako smanjene javne potrošnje treba obezbediti određenasredstva za intervencije na domaćem finansijskom tržištu u slučaju pojavevećih problema.


42 Planirani defiicit od 2,1% BDP u 2009. godini iznosi oko 800 miliona evra. Dodatno, dr-žava Srbija za vraćanje domaćeg i stranog javnog duga u narednoj godini treba da izdvoji oko500 miliona evra – iz čega proizilazi da ukupna nedostajuća sredstva za finansiranje planiranefiskalne politike iznose 1,3 mlrd evra.

43 Dodatna nepovoljna okolnost je što država Srbija u narednu godinu ulazi bez značajnihprivatizacionih depozita na računu kod NBS, koji su u prethodnim godinama bili značajan izvorza finansiranje fiskalnog deficita.

3. Projekcija rashoda za topli obrok i regres u javnom sektoru

Za oko 430.000 zaposlenih u sektoru države, ukupna predviđena sredstva(zarade zaposlenih + doprinosi na teret poslodavca) u 2008. godini iznose 333milijardi dinara, dok (maksimalna) planirana sredstva za 2009. godinu u Revidi-ranom memorandumu o budžetu iznose 366 milijardi dinara. Dakle, nominalnopovećanje ukupnih sredstava u 2009. godini je planirano na 33 milijarde dinara,što približno iznosi 20 milijardi povećanje neto mase zarada u sektoru države.

Tabela 4: Projekcija prosečne neto zarade i mogućih budžetskih izdvajanja za TO i regres u 2009. godini44

Uz pretpostvku od 22 radna dana mesečno, prosečni dnevni iznos za topliobrok i regres, za zaposlene u sektoru države, u 2009. godini iznosio bi 172 di-nara. Time bi bile iscrpljene sve mogućnosti za povećanje zarada zaposlenih ujavnom sektoru u 2009. godini.

Sva poređenja fiskalnih prihoda i rashoda kao i strukture javne potrošnje ususednim i uporedivim zemljama ukazuju na vrlo nepovoljan položaj Srbije. Sli-čan zaključak može se izvesti i na osnovu niske konkurentnosti srpske privrede,pri čemu je upravo povećanje konkurentnosti najdirektnije povezano sa ekonom-skim napretkom svake zemlje. Najzad, revidirani Memorandum o budžetu i eko-nomskoj i fiskalnoj politici za 2009. godinu, sa projekcijama za 2010. i 2011. go-dinu, i dodatne teškoće izazvane aktuelnom svetskom finansijskom krizom, po-tvrđuje prethodne nalaze Radne grupe i upozorenja koja su data u vezi makroe-konomskih posledica proširenog dejstva Opšteg kolektivnog ugovora.


Neto

zarada

TO, Budžet

2009.

Regres, Budžet

2009.

Ukupno,

Budžet 2009.

Jan 33.019 2.917 1.215 4.132

Feb 34.719 2.377 990 3.367

Mar 35.419 2.500 1.041 3.541

Apr 36.594 2.550 1.062 3.612

Maj 36.314 2.635 1.097 3.732

Jun 37.530 2.615 1.089 3.704

Jul 37.169 2.702 1.125 3.828

Avg 37.439 2.676 1.115 3.791

Sep 37.483 2.696 1.123 3.819

Okt 37.594 2.699 1.124 3.823

Nov 38.380 2.707 1.128 3.834

Dec 45.307 2.763 1.151 3.914

Prilog broj 11:

ANEKS I OPŠTEG KOLEKTIVNOG UGOVORA


Prilog broj 12:

ODLUKA O PROŠIRENOM DEJSTVU OPŠTEG KOLEKTIVNOG UGOVORA


Prilog broj 13:

PREDLOG ETAPNE PRIMENE OPŠTEG KOLEKTIVNOG UGOVORA

Savez samostalnih sindikata Srbije24.12.2008. godine

PREDSEDNIKU SSSS

PREDMET:Predlog etapne primene Opšteg kolektivnog ugovora

Imajući u vidu sva dešavanja koja su usledila nakon donošenja Odluke o pri-meni Opšteg kolektivnog ugovora na sve poslodavce na teritoriji Republike Sr-bije (Službeni glasnik RS br. 104/08), a u prvom redu mislimo na donošenjePredloga Zakona o budžetu Republike Srbije za 2009. godinu i na Predlog pola-znih osnova za razgovor sa predsedništvima reprezentativnih sindikata i pred-stavnika Vlade Republike Srbije, koje je Ministarstvo rada i socijalne politike,dana 16.12.2008. godine dostavilo Savezu samostalnih sindikata Srbije, slobod-ni smo da vam predložimo etapnu primenu odredbi Opšteg kolektivnog ugovo-ra koje se odnose na isplatu naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišće-nje godišnjeg odmora.

Kao što vam je poznato, u Predlogu Zakona o budžetu Republike Srbije za2009. godinu, u članu 27. navedeno je da se: „U budžetskoj 2009. godini nećevršiti obračun isplata prema Odluci o primeni Opšteg kolektivnog ugovora nasve poslodavce na teritoriji Republike Srbije i Aneksu I Opšteg kolekitvnog ugo-vora...”.

U obrazloženju Predloga budžeta za 2009. godinu piše sledeće:„Kako su sredstva za ostvarivanje ovih prava veliko budžetsko opterećenje

u uslovima restriktivne ekonomske politike za 2009. godinu, ista nisu predviđe-na u budžetu Republike Srbije. Tako na primer, projektovana sredstva koja bi tre-balo obezbediti u budžetu Republike Srbije na ime toplog obroka, regresa i uve-ćanja naknade po osnovu vremena provedenog na radu iznose 42.000,0 mil. di-nara.“ (str. 151).


U tački 1. Predloga polaznih osnova za razgovor sa predsedništvima repre-zentativnih sindikata i predstavnika Vlade Republike Srbije piše sledeće:

„Socijalni partneri donose odluku o odlaganju primene proširenog dejstvaOpšteg kolektivnog ugovora za 2009. godinu.“

Prema tome, polazeći od prethodno navedenog, mišljenja smo da bi u po-stojećim uslovima najprihvatljivija bila varijanta etapne primene Opšteg kolek-tivnog ugovora.

Pod etapnom primenom Opšteg kolektivnog ugovora, u delu koji se odnosina naknadu ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, pod-razumevamo da se procenti učešće pomenutih naknada u prosečnoj zaradi u na-redne dve godine postepeno povećavaju, kako bi se u 2011. godini Opšti kolek-tivni ugovor primenjivao u celini. Kada je reč o naknadi za ishranu u toku radaona bi, prema našem predlogu, u 2009. godini iznosila 5% prosečne zarade, u2010. godini 10%, a u 2011. godini 15% kako je i predviđeno Aneksom I Op-šteg kolektivnog ugovora. Kada je reč o regresu za korišćenje godišnjeg odmo-ra, prema istom predlogu, on bi 2009. godine iznosio 50% prosečne zarade,2010. godine 65% prosečne zarade i u 2011. godini 75% prosečne zarade, kaošto je i predviđeno Aneksom I Opšteg kolektivnog ugovora.

Predlog o etapnoj primeni odredbi Opšteg kolektivnog ugovora, kao što sevidi iz priložene tabele, analizirali smo u dve varijante, i to kroz varijantu 1 (fik-sni iznos prosečne zarade u posmatranom periodu), i kroz varijantu 2(povećanjeprosečne zarade po godišnjoj stopi od 6%).

Prema predloženoj varijanti 1 mesečna naknada za ishranu u toku rada i re-gresa za korišćenje godišnjeg odmora u januaru mesecu 2009. godine iznosila bi3.081 dinar, s tim što bi se u narednim mesecima usklađivala sa rastom proseč-ne zarade u Republici Srbiji.

Osnovni značaj ovog našeg predloga pre svega vidimo u ideji etapne pri-mene Opšte kolektivnog ugovora, a što pre svega treba da doprinese očuvanjusvih instituta Opšteg kolektivnog ugovora i daljem razvoju kolektivnog ugo-varanja u Republici Srbiji. Očuvanjem Opšteg kolektivnog ugovora stvorila bise pretpostavke za zaključivanje posebnih granskih kolektivnih ugovora.

Prihvatanjem predloženog rešenja smatramo da bi dobili svi socijalni part-neri, kako zaposleni, tako i poslodavci, pa i čitava država. Naime, svi zaposlenibi bili dovedeni u ravnopravan položaj činjenicom da bi im bio određen zaga-rantovan nivo naknade za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjegodmora, poslodavci bi dobili mogućnost postepenog prilagođavanja nastalimpromenama, a za državu, kao najvećeg poslodavca, stvorila bi se mogućnost dabez ugrožavanja makroekonomske stabilnosti prihvati predložene promene, kaoi osnovne pretpostavke za socijalni dijalog u Srbiji.


Smatramo da je naš predlog u potpunosti u skladu sa Ustavnim opredele-njem Srbije (član 1 Ustava) o izgradnji socijalno odgovornog društva za koje se,makar i verbalno, zalažu i svi učesnici na našoj političkoj sceni.

Molimo vas da ovaj naš predlog pre svega shvatite u smislu našeg nastoja-nja da doprinesemo da se veoma važno pitanje primene Opšteg kolektivnog ugo-vora reši na najjednostavniji i najbrži način prihvatljiv za sve socijalne partnere.

Prilog: TabelaSačinili:Dr Rajko Kosanović,Mr Sanja Paunović,Ljuban Žigmund, dipl.ecc.


Varijanta 1: Fiksni iznos prose ne zarade

Naknada za

ishranu Regres za godišnji odmor

R.

br Godina

Prose na

zarada

(fiksni iznos)

dinara % Mese no

dinara %

Godišnje

dinara

Mese no

dinara

Ukupno

mese no

dinara

Prose no

dnevno

dinara

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 2009 33.613,00 5,0% 1.680,65 50,0% 16.806,50 1.400,54 3.081,19 140,05

2 2010 33.613,00 10,0% 3.361,30 65,0% 21.848,45 1.820,70 5.182,00 235,55

3 2011 33.613,00 15,0% 5.041,95 75,0% 25.209,75 2.100,81 7.142,76 324,67

Varijanta 2: Rast prose ne zarade 6% godišnje

Naknada za

ishranu Regres za godišnji odmor

R.

br Godina

Prose na

zarada

(godišnji rast

6%) dinara % Mese no

dinara %

Godišnje

dinara

Mese no

dinara

Ukupno

mese no

dinara

Prose no

dnevno

dinara

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 2009 33.613,00 5,0% 1.680,65 50,0% 16.806,50 1.400,54 3.081,19 140,05

2 2010 35.629,78 10,0% 3.562,98 65,0% 23.159,36 1.929,95 5.492,92 249,68

3 2011 37.767,57 15,0% 5.665,14 75,0% 28.325,68 2.360,47 8.025,61 364,80

Prilog broj 14:

OBAVEŠTENJE UNIJE POSLODAVACA SRBIJE OD 29. DECEMBRA 2008. GODINE, O OTKAZU

OPŠTEG KOLEKTIVNOG UGOVORA


Prilog broj 15:

OTVORENO PISMO PREDSEDNIŠTVA SSSS OD 30. DECEMBRA 2008. GODINE

Sl.30.12.2008.

OTVORENO PISMO PREDSEDNIŠTVA SSSS

Neprimerenim i nedopustivim ponašanjem Vlade Republike Srbije i Unije po-slodavaca, u Srbiji je uništena tekovina stogodišnje borbe sveta rada i jedna odosnovnih vrednosti svih evropskih demokratija – socijalni dijalog.

Samo mesec dana po potpisivanju aneksa Opšteg kolektivnog ugovora i zvanič-nog proširivanja njegovog dejstva na sve zaposlene u Srbiji, neprincipijelnim do-govorom Unije i Vlade, povlače se i obezvređuju potpisi, ništavnim proglašava-ju pregovori i ugovori i dokazuje nestručnost onih koje je, pre svega narod iza-brao da budu odgovorni u kreiranju ekonomske i socijalne politike države.

Istovremeno, otvoreno se dokazuje da je deklarativna spremnost na kompromisi dalje dogovore samo još jedna laž u nizu. Javnost je dobro upoznata sa činje-nicom da je Savez samostalnih sindikata Srbije bio spreman na kompromis iustupke, najpre činom aneksiranja Opšteg kolektivnog ugovora i umanjenjem iz-dataka za topli obrok i regres, pristajanjem da se početak primene odloži za 1.januar 2009. god, ali i pristankom da se dalje razgovara o privremenom odlaga-nju primene člana 32.

Pravo lice socijalni partneri su pokazali najavom raskida Opšteg kolektivnogugovora i povlačenja potpisa Unije i Vlade, čime je postalo potpuno jasno da jesuština u ukidanju instituta kolektivnog pregovaranja i kolektivnih ugovora uop-šte, ukidanju socijalnog dijaloga, a ne briga za makroekonomsku stabilnost Sr-bije, koja ponavljamo nije ugrožena zahtevima sindikata.

Pogrešne poteze i procene u proteklom periodu, kao i neblagovremene pripremeza posledice svetske ekonomske i finansijske krize koja je zakucala na naša vra-ta još u avgustu, bar po izjavama zvaničnika, Vlada Republike Srbije pokušavada prikrije time što zaposlene i sindikat imenuje kao odgovorne za potencijalnuinflaciju, makroekonomsku nestabilnost, gubitke radnih mesta, povećane tro-škove života i svakodnevna poskupljenja, stagnaciju privrednog razvoja. Jednom


rečju, time što najugroženije etiketira kao krivce za negativne efekte, a ne kaonjene jedine žrtve.

Tražeći posredovanje predsednika Republike, gospodina Tadića, očekivali smoda će u skladu sa potpisanim Protokolom o razumevanju, pomoći da se ovaj pro-blem reši u interesu svih strana potpisnica i učesnica u pregovorima. Na žalost,zahtev Saveza samostalnih sindikata Srbije ostao je bez odgovora.

Stoga se Predsedništvo Saveza samostalnih sindikata Srbije, sa sednice održane30.12.,obraća:

1. Gospodo iz Unije poslodavaca Srbije,

Odlučni smo u nameri da se zvanično utvrdi koga vi predstavljate, odnosno dali u skladu sa Zakonom o radu imate potrebnu kompetentnost da u dijalogu nanivou republike učestvujete kao ravnopravni socijalni partner. Drugim rečima,da li ste reprezentativni predstavnik poslodavaca Srbije? Zašto Privredna komo-ra Srbije u svom dopisu traži privremeno zamrzavanje jednog člana, a vi raskidugovora? Da li je iznos od 40 milijardi dinara povoljnih krdita dovoljan razlogza gubljenje obraza i degradiranje sopstvenog potpisa i izjava?

2. Gospodine Cvetkoviću, gospodine Ljajiću, gospodo ministri,

Zašto smo četiri meseca pregovarali oko izdataka za topli obrok i regres, krozpregovore postigli kompromis i isti, u vidu aneksa potpisali, a sada ga obezvre-đujemo? Da li to znači vaše priznanje da niste dobro radili svoj posao jer nistena vreme upozorili javnost Srbije na efekte svetske krize, njene posledice i me-re za ublažavanje? Da li je tačno da ste zanemarili obaveze i odgovornost kojuste postavljanjem na funkcije dobili?

3. Gospodo narodni poslanici,

Građani vas nisu izabrali da bi svakodnevno slušali sramne diskusije i lična nad-mudrivanja u Narodnoj Skupštini. Svoju neodgovornost i nedostatak sluha, kaoi motive zbog kojih ste ušli u skupštinu dokazali ste poslednjih meseci, a naro-čito poslednjih dana u Skupštini prilikom diskusije o Budžetu. Podsećamo vasda su građani i zaposleni ove zemlje vaši birači i da za svoj rad odgovarate is-ključivo i samo njima.


4. Gospodine predsedniče Republike Srbije,

Da li je potpisani Protokol o razumevanju bio deo predizborne kampanje koji stevodili za Demokratsku stranku? Podsećamo vas da je Protokol potpisan sa va-ma, kao predsednikom Republike, a ne predsednikom političke partije i da imasvoju težinu, jer ga je zvanično potpisao predsednik države i svih građana Srbi-je.

5. Građani Republike Srbije,Zaposleni i nezaposleni,Mladi i penzioneri,

Savez samostalnih sindikata Srbije će svim sredstvima i ovoga puta pokazati daostaje odlučan u nameri da građani Srbije treba da žive bolje time što će se rav-nomerno ubuduće rasporediti teškoće i teret. I nećemo dozvoliti da zaposleni iradništvo budu odgovorni za inflaciju i nestabilnost, jer zahtev da se dostojno ži-vi od zarađenog nije ni inflatoran ni ugrožavajući.

Naša je odgovornost što smo želeli da verujemo u socijalnu odgovornost izabra-nih i obećani bolji život građana Srbije.

Utoliko ćemo strože ocenjivati!

Savez samostalnih sindikata Srbije nema rezervni položaj i nema drugu alterna-tivu, nego da do kraja brani principe socijalnog dijaloga, sistem kolektivnog pre-govaranja i Opšteg kolektivnog ugovora, jer to su evropske i demokratske vred-nosti.

Preduzećemo sve pravne radnje i iskoristiti instrumente koji nam stoje na raspo-laganju, kako pred domaćim, tako i pred međunarodnim organima i organizaci-jama, prema Vladi, Uniji poslodavaca i pojedinim poslodavcima radi poštovanjaobaveza utvrđenih kolektivnim ugovorima.

SAVEZ SAMOSTALNIHSINDIKATA SRBIJE


Prilog broj 16:

ODLUKA O STAVLJANJU VAN SNAGE ODLUKE O PRI-MENI OPŠTEG KOLEKTIVNOG UGOVORA NA SVE POSLODAVCE NA TERITORIJI REPUBLIKE SRBIJE

Na osnovu člana 260, a u vezi sa članom 257. Zakona o radu ("Službeni glasnikRS", br. 24/05 i 61/05),

Ministar rada i socijalne politike donosi

ODLUKU O STAVLJANJU VAN SNAGE ODLUKE O PRIMENI OPŠTEG KOLEKTIVNOG UGOVORA NA SVE

POSLODAVCE NA TERITORIJI REPUBLIKE SRBIJE"Službeni glasnik RS", br. 122/2008 od 30.12.2008. godine.

Član 1.

Odluka o primeni Opšteg kolektivnog ugovora na sve poslodavce na terito-riji Republike Srbije ("Službeni glasnik RS", broj 104/08) stavlja se van snage.

Član 2.

Ova odluka objavljuje se u "Službenom glasniku Republike Srbije", a stupana snagu 1. januara 2009. godine

Broj 110-00-00522/2008-02U Beogradu, 30. decembra 2008. godine

Ministar,Rasim Ljajić, s.r.


Prilog broj 17:

SPORAZUM O DALJEM RAZVOJU SOCIJALNOG DIJALOGA



Prilog broj 18:

ANEKS II OPŠTEG KOLEKTIVNOG UGOVORA


Prilog broj 19:

FINANSIJSKE ODREDBE OPŠTEG KOLEKTIVNOG UGOVORA

(odredbe čije se primena privremeno odlaže su boldovane)

Član 15.

Poslodavac je dužan da, na svoj teret, kolektivno osigura zaposlene zaslučaj smrti, povrede na radu, smanjenja ili gubitka radne sposobnosti.

Poslodavac je dužan da, pored osiguranja iz stava 1. ovog člana, osi-gura zaposlene koji rade na radnim mestima sa posebnim uslovima rada,u uvećanom iznosu, utvrđenom posebnim, odnosno kolektivnim ugovo-rom kod poslodavca, od povreda na radu i profesionalnih oboljenja.

Član 24.

Zaposleni ima pravo na uvećanu zaradu, i to:1. za rad na dan praznika koji je neradni dan - najmanje 120% od

osnovice;2. za rad noću, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju

osnovne zarade - najmanje 30% od osnovice;3. za rad u smenama, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju

osnovne zarade - najmanje 26% od osnovice;4. za prekovremeni rad - najmanje 26% od osnovice;5. po osnovu vremena provedenog na radu za svaku punu godinu

rada ostvarenu u radnom odnosu, uvećanog za staž osiguranja koji seračuna sa uvećanim trajanjem - 0,5% od osnovice.

Ako su se istovremeno stekli uslovi po više osnova, procenat uveća-nja zarade ne može biti niži od zbira procenata po svakom od osnova uve-ćanja.

Član 29.

Poslodavac je dužan da zaposlenom isplati razliku između mini-malne zarade i zarade na koju zaposleni ima pravo po kolektivnomugovoru kod poslodavca, odnosno ugovorom o radu, u roku od 9 me-seci od meseca u kome je isplaćena zadnja minimalna zarada.


Član 31.

Poslodavac je dužan da zaposlenom isplati naknadu zarade u visini od naj-manje 65% prosečne zarade u prethodna tri meseca, pre meseca u kome je na-stupila privremena sprečenost za rad, i to:

- za vreme prekida rada do koga je došlo naredbom nadležnog državnog or-gana ili nadležnog organa poslodavca, zbog neobezbeđivanja zaštite na radu ko-ja je uslov daljeg obavljanja rada bez ugrožavanja života i zdravlja zaposlenih idrugih lica i u drugim slučajevima, u skladu sa zakonom;

- za vreme čekanja na raspoređivanje na druge poslove, na prekvalifikacijuili dokvalifikaciju, prema važećim propisima;

- za vreme prekvalifikacije ili dokvalifikacije na osnovu zakona;- za vreme čekanja na raspoređivanje na odgovarajuće poslove, nakon oba-

vljene prekvalifikacije ili dokvalifikacije, na osnovu važećih propisa;- za vreme prekida rada do kojeg je došlo bez krivice zaposlenog, naj-

duže 45 radnih dana u kalendarskoj godini.

Član 32.

Poslodavac je dužan da zaposlenom obezbedi naknadu troškova, i to:- dolazak i odlazak sa rada najmanje u visini cene prevozne karte u javnom

saobraćaju;- ishranu za vreme provedeno na službenom putu u zemlji (dnevnica za slu-

žbeno putovanje u zemlji), u visini od 5% prosečne mesečne zarade po zaposle-nom u privredi Republike, prema poslednjem objavljenom podatku republičkogorgana nadležnog za poslove statistike, troškove noćenja prema priloženom ra-čunu, osim u hotelu luks kategorije, s tim što se putni troškovi prevoza priznajuu celini prema priloženom računu;

- vreme provedeno na službenom putu u inostranstvu pod uslovima i na na-čin utvrđen odgovarajućim propisima;

- dnevnu naknadu za povećane troškove rada i boravka na terenu (te-renski dodatak) u visini 3% prosečne mesečne zarade po zaposlenom u pri-vredi Republike, prema poslednjem objavljenom podatku republičkog or-gana nadležnog za poslove statistike, a ako nije obezbeđen smeštaj i ishra-na zaposlenom i na naknadu troškova smeštaja i ishrane;

- korišćenje sopstvenog automobila u službene svrhe do iznosa 30% cenejednog litra super benzina po pređenom kilometru;



- mesečnu ishranu u toku rada za dane provedene na radu u visini 20%prosečne mesečne zarade u Republici, prema poslednjem objavljenom po-datku republičkog organa nadležnog za poslove statistike;

- regres za korišćenje godišnjeg odmora, ako zaposleni ima pravo na go-dišnji odmor u trajanju od najmanje 20 radnih dana, u visini prosečne me-sečne zarade u Republici prema poslednjem objavljenom podatku Repu-bličkog organa nadležnog za poslove statistike, a srazmeran deo regresa zakorišćenje godišnjeg odmora, ako zaposleni ima pravo na godišnji odmor utrajanju kraćem od 20 radnih dana;

- ostale naknade troškova, u skladu sa opštim aktom.Naknadu za ishranu u smislu stava 1. tačka 6) ovog kolektivnog ugovora,

poslodavac može ugovoriti i sa licem koje vrši privremene ili povremene poslo-ve.

Regres u smislu stava 1. tačka 7) ovog člana, isplaćuje se, u principu, pri od-lasku zaposlenog na godišnji odmor, a najkasnije do 31. decembra tekuće godi-ne.

Član 35.

Poslodavac je dužan da, uz isplatu mesečne zarade zaposlenima, obez-bedi sredstva od najmanje 0,15% na masu sredstava isplaćenih na ime za-rade, za prevenciju radne invalidnosti i rekreativni odmor zaposlenog, uskladu sa posebnim, odnosno kolektivnim ugovorom kod poslodavca.

Član 43.

Poslodavac je dužan da zaposlenom isplati otpremninu u iznosu koji nemože biti niži od jedne trećine zarade zaposlenog za svaku navršenu godi-nu rada u radnom odnosu, a koja ne može biti niža od 50% prosečne zara-de po zaposlenom u Republici, prema poslednjem objavljenom podatkunadležnog organa za poslove statistike, na dan isplate otpremnine, ako je toza zaposlenog povoljnije.

Član 61.

Učesnici ovog kolektivnog ugovora su saglasni da će se Fond finansira-ti iz sredstava poslodavca u iznosu od 0,5% na zaradu zaposlenog, a da ćese raspodela sredstava, način rada i odlučivanja urediti sporazumom, kojiće se zaključiti u roku od 30 dana po stupanju na snagu ovog kolektivnogugovora.

Prilog broj 20:

ODLUKA O PRIMENI PROŠIRENOG DEJSTVAOPŠTEG KOLEKTIVNOG UGOVORA


TABELARNI PRILOG

Tabela broj 1: Potpisnici opštih kolektivnih ugovora (1990.-2008.)


Opšti kolektivni ugovori

Red.

broj Potpisnici

1990. 1997. 2008.

0 1 2 3 4

1. Savez samostalnih

sindikata Srbije x x x

2. UGS „Nezavisnost“ - - x

3. Unija poslodavaca

Srbije - - x

4. Privredna komora

Srbije x x -

5. Vlada Republike Srbije x x -

Tabela broj 2: Uporedni prikaz pojedinih odredaba opštih kolektivnih ugovora


Opšti kolektivni ugovori RED.

BROJ Odredbe

1990. 1997. 2008. 0 1 2 3 4

1. Topli obrok

25% od prose ne

mese ne zarade po

radniku u Republici

25% prose ne

mese ne neto zarade

po zaposlenom u

privredi Republike

15% prose ne

mese ne zarade u

Republici

2. Regres za godišnji

odmor

U visini najniže cene rada

za najjednostavniji rad

u visini prose ne

mese ne neto zarada

U visini prose ne

mese ne zarade u

Republici

3. Minuli rad 0,5% od cene rada

utvr ene KU 0,5% 0,5% od osnovice

4. Rad na dan praznika 50% Zarada zaposlenog se

uve ava za 150%

Najmanje 120% od

osnovice

5. Rad no u 35% Zarada zaposlenog se

uve ava za 35%

Najmanje 30% od

osnovice

6. Naknada zarade

(bolovanje) 80% 80% 65%

7.

Dnevnica za

službena putovanja

u zemlji

8% od prose ne mese ne

zarade po radniku

8% prose ne

mese ne neto zarade

5% od prose ne

zarade privrede

Republike

8. Terenski dodatak 3% od prose ne mese ne

zarade

3% prose ne

mese ne neto zarade

3% prose ne

mese ne zarade u

Republici

9.

Prevencija radne

invalidnosti i

rekreativni odmor

0,2% od prose ne

mese ne zarade

0,2% na masu

sredstava izpla enih

na ime neto zarada

Najmanje 0,15% na

masu sredstava

ispla enih na ime

zarade

10. Otpremnina za

penziju

u visini trostruke

prose ne mese ne zarade

u Republici ispla ene u

poslednja tri meseca

trostrukog iznosa

neto zarade

najmanje u visini tri

prose ne zarade

zaposlenog

11. Prekovremeni rad Dodatak na zaradu po

radnom asu 35%

Zarada zaposlenog se

uve ava za 35%

Najmanje 26% od

osnovice

Tabela broj 3: Prikaz važećih posebnih kolektivnih ugovora


Redni broj

Važe i kolektivni ugovori Pravna osnova

1.

Poseban kolektivni ugovor za državne organe - Poseban kolektivni ugovor o izmenama i dopunama posebnog kolektivnog ugovora za državne organe

«Sl. glasnik RS» 23/98 i 11/2009 Propis na snazi od 07.07.1998. Verzija na snazi od 10.02.2009. Donosioci: Vlada i reprezentativni Sindikat zaposlenih u upravi, pravosu u i društvenim organizacijama Srbije

2. Poseban kolektivni ugovor za državne organe

«Sl. glasnik RS» 95/2008 Propis na snazi od 29.10.2008. Donosioci: Vlada i reprezentativni sindikati koji su osnovani za teritoriju Republike Srbije - Sindikat zaposlenih u upravi, pravosu u i društvenim organizacijama Srbije, Sindikat zaposlenih u pravosudnim organima Srbije

3. Poseban kolektivni ugovor za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji

«Sl. glasnik RS» 22/02 od 26.4.2002., važnost produžena na osnovu Odluke (Sl. glasnik RS br. 110/06 od 8.12.2006.) Propis na snazi od 03.05.2002.

4. Poseban kolektivni ugovor za delatnosti ugostiteljstva i turizma Srbije

«Sl. glasnik RS» 74/07 od 9.08.2007. Propis na snazi od 17.08.2007. Donosioci: Samostalni sindikat ugostiteljstva i turizma Srbije i Granski sindikat prehrane, ugostiteljstva, turizma, poljoprivrede, vodoprivrede i duvanske industrije "Nezavisnost", Unija poslodavaca Srbije

5.

Poseban kolektivni ugovor za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima u enika

«Sl. glasnik RS» 12/2009 od 21.02.2009. Propis na snazi od 21.02.2009. Donosioci: Vlada i Sindikat obrazovanja Srbije, Unija sindikata prosvetnih radnika Srbije i Granski sindikat prosvetnih radnika Srbije "Nezavisnost"

6.

Poseban kolektivni ugovor za zaposlene u ustanovama kulture iji je osniva Republika Srbija

«Sl. glasnik RS» 97/09 od 27.11.2009. Propis na snazi od 05.12.2009. Donosioci: Vlada i Samostalni sindikat kulture Srbije i Granski sindikat kulture i umetnosti „Nezavisnost“

7. Poseban kolektivni ugovor za zaposlene u ustanovama studentskog standarda

«Sl. glasnik RS» 14/07 od 06.02.2007. «Sl. glasnik RS» 7/2010 od 19.02.2010. Propis na snazi od 14.02.2007. – 14.02.2013. Verzija na snazi od 27.02.2010.– 14.02.2013. Donosioci: Vlada i Sindikat obrazovanja Srbije – Odbor delatnosti studentskog standarda Srbije

8.

Poseban kolektivni ugovor za nau noistraživa ke institute iji je osniva Republika

«Sl. glasnik RS» 107/06 od 28.11.2006. Propis na snazi od 06.12.2006. Donosioci: Sindikat zaposlenih u nau noistraživa koj delatnosti Srbije i Vlada

9.

Poseban kolektivni ugovor za radno angažovanje estradno-muzi kih umetnika i izvo a a u ugostiteljstvu, diskografiji i koncertnoj delatnosti

«Sl. glasnik RS» 42/2007 od 11.05.2007. Propis na snazi od 19.05.2007. Donosioci: Unija poslodavaca Srbije (u daljem tekstu: Unija), Granski indikat Saveza estradno-muzi kih umetnika Srbije "Nezavisnost" i Samostalni sindikat estradnih umetnika i izvo a a Srbije

10. Poseban kolektivni ugovor za visoko obrazovanje

«Sl. glasnik RS» 12/2009 od 13.02.2009. Propis na snazi od 21.02.2009. Donosioci: Sindikat obrazovanja Srbije - Odbor delatnosti visokog obrazovanja Srbije i Vlada

Tabela broj 4: Osnovne karakteristike važećih posebnih kolektivnih ugovora

KOLEKTIVNO PREGOVARANJE / COLLECTIVE BARGAINING 225K

ara

kte

rist

ike

kol

ekti

vn

ih

ugovora

P K

U z

a d

ržavn

e org

an

e S

l. g

l. 9

5/0

8

od

21.1

0.2

008

P K

U z

a s

oci

jaln

u

zašt

itu

S

l. g

l. 2

2/0

2 o

d

26.4

.2002.

P K

U z

a d

elatn

ost

i u

gost

itel

jstv

a i

turi

zma

Sl. g

l. 7

4/0

7

Od

9.0

8.2

007.

P K

U z

a v

isok

o i

viš

e ob

razo

van

je

Sl. g

l. 12/2

009 o

d

13.0

2.2

009.

PK

U z

a z

ap

osl

ene

u

osn

ovn

im i s

red

nji

m

škola

ma i d

om

ovim

a

uen

ika

Sl. g

l. 12/2

009 o

d

21.0

2.2

009.

Godišnji odmor -minimum

Min. 20 radnih dana + uve anja





Godišnji odmor - maksimum

Maks. 30 radnih dana

nije regulisano PKU

nije regulisano PKU

nije regulisano PKU

nije regulisano PKU

Visina osnovne zarade

Pregovaranjem se odre uje

odre ena Zakonom

utvr uje se po radnom asu u visini min. zarade utvr ene odlukom Soc.eko. saveta (za keof 1)



Koeficijent Pregovaranjem se odre uje

Koeficijeti nisu regulisani PKU

Odre uje se Parvilnikom o organizaciji i sistematizaciji poslova kod poslodavca

Ugovorne strane se dogovaraju o korekciji koeficijenata

Ugovorne strane se dogovaraju o korekciji koeficijenata

Period ugovaranja osnovne zarade

najduže na period do 12 meseci

nije regulisano PKU

6 meseci najduže na period do 12 meseci


Uve anje osnovne zarade

-

-minuli rad u visini 0,4% -rad no u 26% -prekovremeni rad 26% -rad nedeljom 20% - pove ane troškove rada 3% - rad na dan praznika 110%

-minuli rad u visini 0,4% - rad no u i rad u smenama najmanje 26% -prekovremeni rad najmanje 26% od os. - rad na praznik najmanje 110% -KU mogu i ve i %

-minuli rad u visini 0,4% - rad no u 26% od osnovice -prekovremeni rad 26% od osnovice - rad na praznik najmanje 110%

-minuli rad u visini 0,4% - rad no u 26% od osnovice -prekovremeni rad 26% od osnovice - rad na praznik najmanje 110%

Obaveznost u eš a u dobiti

- -

na osnovu utvr . rezultata poslovanja po godiš. obra unu i procenjenih rezultata pre utvr . god. obra una

- -

Naknada zarade kod prekida rada naredbom državnog organa

-

65% zarade, zbog neobezbe ivanja bezbednosti i zaštite zdravlja na radu

najmanje 65% prose ne zarade -zaštita na radu - ekanje raspore ivanja -bez krivice radnika do 45 radnih dana

- -


Regres nije regulisano nije regulisano 65% prose ne mese ne zarade u privredi RS

nije regulisano nije regulisano

Topli obrok - - - - -

Otpremnine - jedne i po prose ne zarade u privredi Rep.

- tri prose ne zarade zaposlenog - KU kod poslod. može se utvrditi i ve i iznos

- prema Zakonu o radu i - prema opštem aktu Vlade

- prema Zakonu o radu - prema opštem aktu Vlade

Odbor za socijani dijalog

Odbor za pra enje primene Ugovora

Odbor za pra enje primene Ugovora

Reprez.sindikati i poslodavac formiraju pregovara ki odbor

- -

Rok važenja KU

3 godine -

3 godine, ako se u esnici KU druga ije ne sporazumeju, najkasnije 30 dana pre isteka važenja

3 godine, može prestati da važi na osnovu sporazuma u esnika ili otkazom (6 meseci)

Postupak za izmene i dopune ovog ugovora može pokrenuti svaka ugovorna strana

Finansiranje sportskih susreta

- - Fond za rekreativniodmor

- -

BZNR broj zaposlenih na koje se bira predstavnik

Na svakih 50 zaposlenih može se izabrati 1

-

Kolektivnim ugovorom kod poslodavca bliže se ure uje

Zaposleni biraju jednog ili više predstavnika


BZNR da li predstavnika biraju odbori reprez. sindikata

Predstavnika biraju zaposleni

- - - -

BZNR mandat i na in izbora predstavnika..

- - - -

BZNR min. broj pla enih asova mese no

- - - - -

BZNR formiranje odbora na in rada, nadležnost

11 lanova Od toga vladinih 5

- - Najmanje 3 predstavnika zaposlenih

Najmanje 3 predstavnika zaposlenih

BZNR obavezno upla ivanje premije za dobrovoljno penz. osiguranje

- - - - -

BZNR Fond za prevenciju radne invalidnosti

- -

izdvaja sredstva u iznosu od najmanje 0,2% na iznos sred. ispla enih za zarade

- -


Godišnji odmor -minimum

20 radnih dana 20 radnih dana 20 radnih dana - Zakonski min. 18 dana + uve anja

Godišnji odmor -maksimum

30 radnih dana 30 radnih dana 30 radnih dana - Zakonski max.

Visina osnovne zarade




Poslodavac i izvo a ure uju me usobna prava i obaveze - specifi an


Koeficijent Pregovaranjem se odre uje


Prema tabelama za istraživa e i pomo no osoblje

koeficijent 1 utvr uje se u visini prose ne bruto zarade u Republici


Period ugovaranja osnovne zarade




specifi no 12 meseci

Uve anje osnovne zarade

-minuli rad u visini 0,4% -rad no u 26% -prekovremeni rad 26% - rad u dane praznika 110%

-minuli rad u visini 0,4% -rad no u i rad u smenama 26% -prekovremeni rad 26% - rad u dane praznika 110%

-minuli rad u visini 0,4% -rad no u i u smenama 26% -prekovremeni 26%- rad u dane praznika 110%

- rad na dan praznika 120%

-minuli rad u visini 0,4% -rad no u 26% -prekovremeni rad 26% - rad u dane praznika 110%

Obaveznost u eš a u dobiti

može se ugovoriti mogu nost uve anja plate iz sopstv. prihoda ustanove do 30%

- - Specifi no ugovaranje honorara

-

Naknada zarade kod prekida rada naredbom državnog organa

100% prose ne plate u prethodna tri meseca

- - - -

Regres nije regulisano nije regulisano Ugre en u koeficijent

nije regulisano -

Topli obrok - - - - -

Otpremnine

jedne i po plate, ne može biti niža od tri prose ne zarade u R.Srbiji

- prema Zakonu o radu i - soc. programom

tri prose ne zarade -

za svaku navršenu god. rada u visini 1/3 prose ne plate ispla ene za poslednja 3 meseca

Odbor za socijani dijalog

Pregovaraju ugovorne strane- potpisnici ugovora

Pregovaraju ugovorne strane

-

Odbor za socijalni dijalog estradno-muzi ke delatnosti Republike Srbije

Pregovaraju ugovorne strane


Rok važenja KU

3 godine 14.02.2013. 3 godine 3 godine neode eno

Finansiranje sportskih susreta

- - - - -

BZNR broj zaposlenih na koje se bira predstavnik

ure uju se u skladu sa zakonom, ugovorom i KU kod poslodavca

Ustanova je dužna da obezbedi sve potrebne uslove za zaštitu zaposlenih

Poslodavac je dužan da obezbedi sve potrebne uslove za zaštitu zaposlenih

Poslodavac je obavezan da izvo a u obezbedi zdrave i bezbedne uslove rada

Na svakih 50 zaposlenih može se izabrati 1

BZNR da li predstavnika biraju odbori reprez. sindikata

da - - - Predstavnika biraju zaposleni

BZNR mandat i na in izbora predstavnika..


- - - -

BZNR min. broj pla enih asova

mese no

- - - - -

BZNR formiranje odbora na in rada, nadležnost ...

Najmanje 3 predstavnika zaposlenih obrazuju Odbor za bezbednost i zdravlje na radu

- - - Najmanje 3 predstavnika zaposlenih

BZNR obavezno upla ivanje premije za dobrovoljno penzijsko osiguranje

-

Ustanova može zaposlenima upla ivati premiju za doborovoljno dodatno penz. osiguranje, ukoliko su sred. obezbe ena u budžetu za ovu namenu

- - -

BZNR Fond za prevenciju radne invalidnosti..

Zaposleni ima pravo na pla eno odsustvo u toku kalendarske godine, u slu aju koriš enja organizovanog rekreativnog odmora u cilju prevencije radne invalidnosti - 7 radnih dana

Zaposleni ima pravo na pla eno odsustvo u toku kalendarske g. u slu aju koriš enja organizov. rekreativnog odmora u cilju prevencije radne invalidnosti - 7 radnih dana; solidarnu pomo u slu aju nastanka trajne teške invalidnosti u visini 2 prose ne plate u RS

Zaposleni ima pravo na pla eno odsustvo u toku kalendarske godine, u slu aju koriš enja organizovanog rekreativnog odmora u cilju prevencije radne invalidnosti - 5 radnih dana

-

Sredstva se obezbe uju u budžetu autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave

ABSTRACT

1. Basic notes on collective bargaining

Collective bargaining involves workers organizing together to meet, dis-cuss, and negotiate upon the work conditions with their employers. Such bar-gaining normally results in a written contract setting forth the wages, hours, andother conditions which the parties agree on for a stipulated period.45 It is thepractice in which union and company representatives meet to negotiate a newlabor contract.46 In various national labor- and employment-law contexts, theterm collective bargaining takes on a more specific legal meaning. In a broadsense, however, it implies the coming together of workers to negotiate theiremployment-conditions.

A collective agreement is a labor contract between an employer and one ormore unions. Collective bargaining consists of the process of negotiationbetween representatives of a union and employers (represented by management,in some countries by employers' organization) in respect of the terms and condi-tions of employment of employees, such as wages, hours of work, working con-ditions and grievance-procedures, and about the rights and responsibilities oftrade unions. The parties often refer to the result of the negotiation as a collec-tive bargaining agreement (CBA) or as a collective employment agreement(CEA).

229

45 "BLS Information". Glossary. U.S. Bureau of Labor Statistics Division of InformationServices. February 28, 2008. http://www.bls.gov/bls/glossary.htm.

46 O'Sullivan, Arthur; Sheffrin, Steven M. (2003) [January 2002]. Economics: Principlesin Action. The Wall Street Journal:Classroom Edition (2nd ed.). Upper Saddle River, New Jersey07458: Pearson Prentice Hall: Addison Wesley Longman. p. 223. ISBN 0130630853.http://www.amazon.com/Economics-Principles-Action-OSullivan/dp/0130630853. RetrievedMay 3, 2009.

One theory suggests that collective bargaining is a human right and thusdeserving of legal protection. Article 23 of the Universal Declaration of HumanRights identifies the ability to organise trade unions as a fundamental humanright.[3] Item 2(a) of the International Labor Organization's Declaration on Fun-damental Principles and Rights at Work defines the "freedom of association andthe effective recognition of the right to collective bargaining" as an essential rightof workers.[4]

Many continental European countries, like Austria, Belgium and Sweden,have a social market economy where collective bargaining over wages, is doneon the national level between national federations of labor unions and employ-ers' organizations.

For the trade unions, several sectoral federations are in charge of the collec-tive bargaining for their affiliates.

In some countries, such as Finland, collective agreements with enough sup-port are universally applicable, in a particular field, regardless of union member-ship. Effectively, the universal collective agreement sets the minimum wages andother benefits, under which no employer may go with any employee, unionmember or not. Personal benefits can be given regardless. Contrast this with theU.S. labor regulations where in non right-to-work states all employees may berequired by contract to join the majority union after employment, and then mustbe paid a uniform contract wage without variation.

2. The basic provisions of the collective agreements in Serbia according to the Labour Law.

A collective agreement shall regulate rights, duties and responsibilitiesresulting from the labor relationship, procedure for amendments of the collectiveagreement, mutual relations of the parties to the collective agreement and otherissues relevant for employees and employers.

A collective agreement may be concluded as general, special and individ-ual agreement

A general collective agreement and special collective agreement for a cer-tain branch, group, subgroup or line of business may be concluded for the terri-tory of the Republic of Serbia.

A special collective agreement may be concluded for the territory of a unitof territorial autonomy or local self-government.


A general collective agreement may be concluded by a representative asso-ciation of employers and representative trade union set up for the territory of theRepublic of Serbia.

A special collective agreement for a branch, group, subgroup or line of busi-ness may be concluded between the representative association of employers andrepresentative trade union set up for the branch, group, subgroup or line of busi-ness.

A special collective agreement for a territory of a unit of territorial autono-my and local self-government may be concluded between the representativeassociation of employers and representative trade union set up for the territorialunit for which the collective agreement is concluded.

A special collective agreement for public enterprises and public services isconcluded between the founder or body authorized by the founder and the rep-resentative trade union.

A special collective agreement for persons pursuing free lance activity in thefield of arts and culture (self-employed artists) is concluded between the repre-sentative association of employers and representative trade union.

A special collective agreement for athletes, coaches and sports experts isconcluded between the representative association for sports activity in physicalculture and representative trade union.

A collective agreement with employer for public enterprises and public serv-ices shall be concluded by the founder or the body authorized by the founder,representative trade union with the employer and employer. Director shall signthe collective agreement on behalf of the employer.

A collective agreement with employer shall be concluded by the employerand representative trade union with that employer. The director or entrepreneurshall sign the collective agreement on behalf of the employer.

If no trade union has been set up with an employer, salary, compensation ofsalary and other emoluments of employees may be regulated by an agreement.

An agreement shall be considered reached once it is signed by the director,or entrepreneur and representative of the council of employees empowered by noless than 50% of total number of employees with that employer.

Such agreement shall be superseded by a collective agreement.Parties to collective agreement shall participate in the bargaining process.If, during the bargaining process consensus for collective agreement has not

been reached after 45 days from the day of the outset of the bargaining process,the parties may set up an arbitrage to resolve the disputed issues.


For activities in the general interest, disputes in the bargaining process,amendments and implementation of collective agreements shall be resolved pur-suant to the law.

Composition, rules of procedure and effects of the arbitrage decision shallbe agreed upon by parties to the collective agreement.

The final decision shall be reached 15 days after the arbitrage has been setup at the latest.

General and special collective agreements shall be implemented directlyand shall be binding on all employers who at the time of concluding the collec-tive agreement have been members of association of employers – party to thecollective agreement.

Minister may decide that a collective agreement or some of its provisions beapplied to employers who are not members of association of employers – partiesto the collective agreement.

Minister may enact decision in case of recognized public interest to do so,particularly:

for implementation of economic and social policy in the Republic of Serbiain order to provide for uniform working conditions that represent the minimumrights of employees derived from and based on their work;

to reduce differences in salary in a certain branch, group, subgroup or lineof business that substantially affect the social and economic position of employ-ees resulting in unfair competition, under the condition that the collective agree-ment the effect of which is extended is binding for employer that employ no lessthat 30% of employees in that branch, group, subgroup or line of business.

Collective agreement shall be concluded for a three-year term.Upon expiry of the term , collective agreement becomes invalid unless the

parties to the collective agreement agree otherwise 30 days before expiry of suchcollective agreement at the latest.

Disputed issues in implementation of a collective agreement may beresolved by arbitrage set up by parties to the collective agreement 15 days afterthe dispute has arisen at the latest.

Decision of arbitrage on the disputed issue shall be binding to the parties.Composition of arbitrage and rules of procedure shall be covered by collec-

tive agreement.Parties to collective agreement may claim their rights granted by the by col-

lective agreement before the competent court.General and special collective agreements, as well as amendments to them

shall be registered with the ministry.


Minister shall also prescribe content and procedure for registration of col-lective agreements. General and special collective agreement shall be publishedin the “Official Gazette of the Republic of Serbia”.

3. Notes on collective bargaining in Serbia

After long and strenuous tripartite negotiations, the General CollectiveAgreement was signed on April 29, 2008, in Belgrade - Serbia, and it came intothe effect on May 17, 2008. All signatories assessed this act as a very importantcontribution to macroeconomic, social and political stability of the country.

Signatories of the General Collective Agreement were representative tradeunion and employers’ organizations: the Confederation of Autonomous TradeUnions of Serbia, the UGS Nezavisnost and the Union of Employers of Serbia.

On May 7, 2008 all three parties submitted a request to the Minister ofLabour and Social Affairs to take a decision on extended validity of the Gener-al Collective Agreement in compliance with the Labour Law Article No 257 i.e.on its implementation on all employers and the employed in the Republic of Ser-bia. They considered that decision to be in the interest of all, since equal work-ing conditions would be provided and disloyal competition prevented.

From May to November 2008, in the Social and Economic Council negoti-ations have taken place and analyses have been made on possible effects of theGeneral Collective Agreement extended validity implementation.

A result of negotiations was that the Social and Economic Council have rec-ommended participants in the General Collective Agreement creation to con-clude an annex by which allowances for holidays and meal at work foreseen bythe General Collective Agreement would be decreased by 25%.

On the basis of the SEC’s recommendation, the Annex was signed onNovember 6, 2008. The monthly allowance for meal at work was decreasedfrom 20% to 15% of the average salary in the country and allowance for holi-days from the whole salary to 75% of the average salary.

Annex I of the General Collective Agreement published on November 11,2008 ought to be implemented since January 1, 2009.

Immediately after its conclusion, all three parties have requested the SEC ofthe Republic of Serbia to hammer out with the Minister of Labour a decision onthe implementation of the General Collective Agreement on all employers andthe employed in Serbia. The Minister has taken it and a decision was publishedin the Official Gazette on November 11, 2008 to be implemented as of January1, 2009.


However, less than a month has elapsed since the General Collective Agree-ment Annex was signed foreseeing its validity extension when the Union ofEmployers and the Government having reached some kind of an unprincipledagreement have drawn their signatures and have proclaimed non-existent every-thing that had been agreed and signed with unions.

Declaratively they continue to support finding out some compromisingsolution but the CATUS has for several times now agreed to essential compro-mises. Our organization has agreed in the course of negotiations that allowancesfor meal and holidays were decreased and to postpone implementation of theGeneral Collective Agreement to January 1, 2009 as well as to temporarily delayimplementation of Article 32 of the General Collective Agreement. To speakabout further compromises would mean replacement of social dialogue idea bysocial dictation.

There are some hints that the Union of Employers and the Government willwithdraw their signatures and cancel the General Collective Agreement. Thatwould eventually confirm our concerns that gradual elimination of the idea ofsocial dialogue takes place.


LIST OF CONVENTIONS RELATING TO THE COLLECTIVE BARGAINING

C87 FREEDOM OF ASSOCIATION AND PROTECTION OF THE RIGHT TO ORGANISE CONVENTION, 1948

The General Conference of the International Labour Organisation,Having been convened at San Francisco by the Governing Body of the Inter-

national Labour Office, and having met in its Thirty-first Session on 17 June1948;

Having decided to adopt, in the form of a Convention, certain proposalsconcerning freedom of association and protection of the right to organise, whichis the seventh item on the agenda of the session;

Considering that the Preamble to the Constitution of the InternationalLabour Organisation declares "recognition of the principle of freedom of associ-ation" to be a means of improving conditions of labour and of establishing peace;

Considering that the Declaration of Philadelphia reaffirms that "freedom ofexpression and of association are essential to sustained progress";

Considering that the International Labour Conference, at its Thirtieth Ses-sion, unanimously adopted the principles which should form the basis for inter-national regulation;

Considering that the General Assembly of the United Nations, at its SecondSession, endorsed these principles and requested the International LabourOrganisation to continue every effort in order that it may be possible to adoptone or several international Conventions;

adopts this ninth day of July of the year one thousand nine hundred andforty-eight the following Convention, which may be cited as the Freedom ofAssociation and Protection of the Right to Organise Convention, 1948:

PART I. FREEDOM OF ASSOCIATION

Article 1

Each Member of the International Labour Organisation for which this Con-vention is in force undertakes to give effect to the following provisions.

Article 2

Workers and employers, without distinction whatsoever, shall have the rightto establish and, subject only to the rules of the organisation concerned, to joinorganisations of their own choosing without previous authorisation.

235

Article 3

1. Workers' and employers' organisations shall have the right to draw uptheir constitutions and rules, to elect their representatives in full freedom, toorganise their administration and activities and to formulate their programmes.

2. The public authorities shall refrain from any interference which wouldrestrict this right or impede the lawful exercise thereof.

Article 4

Workers' and employers' organisations shall not be liable to be dissolved orsuspended by administrative authority.

Article 5

Workers' and employers' organisations shall have the right to establish andjoin federations and confederations and any such organisation, federation orconfederation shall have the right to affiliate with international organisations ofworkers and employers.

Article 6

The provisions of Articles 2, 3 and 4 hereof apply to federations and con-federations of workers' and employers' organisations.

Article 7

The acquisition of legal personality by workers' and employers' organisa-tions, federations and confederations shall not be made subject to conditions ofsuch a character as to restrict the application of the provisions of Articles 2, 3 and4 hereof.

Article 8

1. In exercising the rights provided for in this Convention workers andemployers and their respective organisations, like other persons or organised col-lectivities, shall respect the law of the land.

2. The law of the land shall not be such as to impair, nor shall it be so appliedas to impair, the guarantees provided for in this Convention.

Article 9

1. The extent to which the guarantees provided for in this Convention shallapply to the armed forces and the police shall be determined by national laws orregulations.



2. In accordance with the principle set forth in paragraph 8 of Article 19 ofthe Constitution of the International Labour Organisation the ratification of thisConvention by any Member shall not be deemed to affect any existing law,award, custom or agreement in virtue of which members of the armed forces orthe police enjoy any right guaranteed by this Convention.

Article 10

In this Convention the term organisation means any organisation of work-ers or of employers for furthering and defending the interests of workers or ofemployers.

PART II. PROTECTION OF THE RIGHT TO ORGANISE

Article 11

Each Member of the International Labour Organisation for which this Con-vention is in force undertakes to take all necessary and appropriate measures toensure that workers and employers may exercise freely the right to organise.

PART III. MISCELLANEOUS PROVISIONS

Article 12

1.In respect of the territories referred to in Article 35 of the Constitution ofthe International Labour Organisation as amended by the Constitution of theInternational Labour Organisation Instrument of Amendment 1946, other thanthe territories referred to in paragraphs 4 and 5 of the said article as so amend-ed, each Member of the Organisation which ratifies this Convention shall com-municate to the Director-General of the International Labour Office with or assoon as possible after its ratification a declaration stating:

a) the territories in respect of which it undertakes that the provisions of theConvention shall be applied without modification;

b) the territories in respect of which it undertakes that the provisions of theConvention shall be applied subject to modifications, together with details of thesaid modifications;

c) the territories in respect of which the Convention is inapplicable and insuch cases the grounds on which it is inapplicable;

d) the territories in respect of which it reserves its decision.2. The undertakings referred to in subparagraphs (a) and (b) of paragraph 1

of this Article shall be deemed to be an integral part of the ratification and shallhave the force of ratification.

3. Any Member may at any time by a subsequent declaration cancel inwhole or in part any reservations made in its original declaration in virtue of sub-paragraphs (b), (c) or (d) of paragraph 1 of this Article.

4. Any Member may, at any time at which the Convention is subject todenunciation in accordance with the provisions of Article 16, communicate tothe Director-General a declaration modifying in any other respect the terms ofany former declaration and stating the present position in respect of such terri-tories as it may specify.

Article 13

1. Where the subject-matter of this Convention is within the self-governingpowers of any non-metropolitan territory, the Member responsible for the inter-national relations of that territory may, in agreement with the government of theterritory, communicate to the Director-General of the International LabourOffice a declaration accepting on behalf of the territory the obligations of thisConvention.

2. A declaration accepting the obligations of this Convention may be com-municated to the Director-General of the International Labour Office:

a) by two or more Members of the Organisation in respect of any territorywhich is under their joint authority; or

b) by any international authority responsible for the administration of anyterritory, in virtue of the Charter of the United Nations or otherwise, in respectof any such territory.

3. Declarations communicated to the Director-General of the InternationalLabour Office in accordance with the preceding paragraphs of this Article shallindicate whether the provisions of the Convention will be applied in the territo-ry concerned without modification or subject to modifications; when the decla-ration indicates that the provisions of the Convention will be applied subject tomodifications it shall give details of the said modifications.

4. The Member, Members or international authority concerned may at anytime by a subsequent declaration renounce in whole or in part the right to haverecourse to any modification indicated in any former declaration.

5. The Member, Members or international authority concerned may, at anytime at which this Convention is subject to denunciation in accordance with theprovisions of Article 16, communicate to the Director-General a declarationmodifying in any other respect the terms of any former declaration and statingthe present position in respect of the application of the Convention.


PART IV. FINAL PROVISIONS

Article 14

The formal ratifications of this Convention shall be communicated to theDirector-General of the International Labour Office for registration.

Article 15

1. This Convention shall be binding only upon those Members of the Inter-national Labour Organisation whose ratifications have been registered with theDirector-General.

2. It shall come into force twelve months after the date on which the ratifi-cations of two Members have been registered with the Director-General.

3. Thereafter, this Convention shall come into force for any Member twelvemonths after the date on which its ratifications has been registered.

Article 16

1. A Member which has ratified this Convention may denounce it after theexpiration of ten years from the date on which the Convention first comes intoforce, by an act communicated to the Director-General of the InternationalLabour Office for registration. Such denunciation shall not take effect until oneyear after the date on which it is registered.

2. Each Member which has ratified this Convention and which does not,within the year following the expiration of the period of ten years mentioned inthe preceding paragraph, exercise the right of denunciation provided for in thisArticle, will be bound for another period of ten years and, thereafter, maydenounce this Convention at the expiration of each period of ten years under theterms provided for in this Article.

Article 17

1. The Director-General of the International Labour Office shall notify allMembers of the International Labour Organisation of the registration of all rat-ifications, declarations and denunciations communicated to him by the Membersof the Organisation.

2. When notifying the Members of the Organisation of the registration of thesecond ratification communicated to him, the Director-General shall draw theattention of the Members of the Organisation to the date upon which the Con-vention will come into force.


Article 18

The Director-General of the International Labour Office shall communicateto the Secretary-General of the United Nations for registration in accordancewith Article 102 of the Charter of the United Nations full particulars of all rati-fications, declarations and acts of denunciation registered by him in accordancewith the provisions of the preceding articles.

Article 19

At such times as it may consider necessary the Governing Body of the Inter-national Labour Office shall present to the General Conference a report on theworking of this Convention and shall examine the desirability of placing on theagenda of the Conference the question of its revision in whole or in part.

Article 20

1. Should the Conference adopt a new Convention revising this Conventionin whole or in part, then, unless the new Convention otherwise provides:

a) the ratification by a Member of the new revising Convention shall ipsojure involve the immediate denunciation of this Convention, notwithstanding theprovisions of Article 16 above, if and when the new revising Convention shallhave come into force;

b) as from the date when the new revising Convention comes into force thisConvention shall cease to be open to ratification by the Members.

2. This Convention shall in any case remain in force in its actual form andcontent for those Members which have ratified it but have not ratified the revis-ing Convention.

Article 21

The English and French versions of the text of this Convention are equallyauthoritative.


C98 RIGHT TO ORGANISE AND COLLECTIVE BARGAINING CONVENTION, 1949

The General Conference of the International Labour Organisation,Having been convened at Geneva by the Governing Body of the Inter-

national Labour Office, and having met in its Thirty-second Session on 8June 1949, and

Having decided upon the adoption of certain proposals concerning theapplication of the principles of the right to organise and to bargain collective-ly, which is the fourth item on the agenda of the session, and

Having determined that these proposals shall take the form of an inter-national Convention, adopts this first day of July of the year one thousandnine hundred and forty-nine the following Convention, which may be citedas the Right to Organise and Collective Bargaining Convention, 1949:

Article 1

1. Workers shall enjoy adequate protection against acts of anti-uniondiscrimination in respect of their employment.

2. Such protection shall apply more particularly in respect of acts calcu-lated to--

(a) make the employment of a worker subject to the condition that heshall not join a union or shall relinquish trade union membership;

(b) cause the dismissal of or otherwise prejudice a worker by reason ofunion membership or because of participation in union activities outsideworking hours or, with the consent of the employer, within working hours.

Article 2

1. Workers' and employers' organisations shall enjoy adequate protec-tion against any acts of interference by each other or each other's agents ormembers in their establishment, functioning or administration.

2. In particular, acts which are designed to promote the establishment ofworkers' organisations under the domination of employers or employers'organisations, or to support workers' organisations by financial or othermeans, with the object of placing such organisations under the control ofemployers or employers' organisations, shall be deemed to constitute acts ofinterference within the meaning of this Article.


Article 3

Machinery appropriate to national conditions shall be established,where necessary, for the purpose of ensuring respect for the right to organ-ise as defined in the preceding Articles.

Article 4

Measures appropriate to national conditions shall be taken, where nec-essary, to encourage and promote the full development and utilisation ofmachinery for voluntary negotiation between employers or employers'organisations and workers' organisations, with a view to the regulation ofterms and conditions of employment by means of collective agreements.

Article 5

1. The extent to which the guarantees provided for in this Conventionshall apply to the armed forces and the police shall be determined bynational laws or regulations.

2. In accordance with the principle set forth in paragraph 8 of Article19 of the Constitution of the International Labour Organisation the ratifi-cation of this Convention by any Member shall not be deemed to affect anyexisting law, award, custom or agreement in virtue of which members ofthe armed forces or the police enjoy any right guaranteed by this Conven-tion.

Article 6

This Convention does not deal with the position of public servantsengaged in the administration of the State, nor shall it be construed as prej-udicing their rights or status in any way.

Article 7

The formal ratifications of this Convention shall be communicated tothe Director-General of the International Labour Office for registration.

Article 8

1. This Convention shall be binding only upon those Members of theInternational Labour Organisation whose ratifications have been regis-tered with the Director-General.



3. Thereafter, this Convention shall come into force for any Member twelvemonths after the date on which its ratification has been registered.

Article 9

1. Declarations communicated to the Director-General of the InternationalLabour Office in accordance with paragraph 2 of Article 35 of the Constitutionof the International Labour Organisation shall indicate --

a) the territories in respect of which the Member concerned undertakes thatthe provisions of the Convention shall be applied without modification;

b) the territories in respect of which it undertakes that the provisions of theConvention shall be applied subject to modifications, together with details of thesaid modifications;

c) the territories in respect of which the Convention is inapplicable and insuch cases the grounds on which it is inapplicable;

d) the territories in respect of which it reserves its decision pending furtherconsideration of the position.

2. The undertakings referred to in subparagraphs (a) and (b) of paragraph 1of this Article shall be deemed to be an integral part of the ratification and shallhave the force of ratification.

3. Any Member may at any time by a subsequent declaration cancel inwhole or in part any reservation made in its original declaration in virtue of sub-paragraph (b), (c) or (d) of paragraph 1 of this Article.

4. Any Member may, at any time at which the Convention is subject todenunciation in accordance with the provisions of Article 11, communicate tothe Director-General a declaration modifying in any other respect the terms ofany former declaration and stating the present position in respect of such terri-tories as it may specify.

Article 10

1. Declarations communicated to the Director-General of the InternationalLabour Office in accordance with paragraph 4 or 5 of Article 35 of the Consti-tution of the International Labour Organisation shall indicate whether the provi-sions of the Convention will be applied in the territory concerned without mod-ification or subject to modifications; when the declaration indicates that the pro-visions of the Convention will be applied subject to modifications, it shall givedetails of the said modifications.


2. The Member, Members or international authority concerned may at anytime by a subsequent declaration renounce in whole or in part the right to haverecourse to any modification indicated in any former declaration.

3. The Member, Members or international authority concerned may, at anytime at which this Convention is subject to denunciation in accordance with theprovisions of Article 11, communicate to the Director-General a declarationmodifying in any other respect the terms of any former declaration and statingthe present position in respect of the application of the Convention.

Article 11



Article 12

1. The Director-General of the International Labour Office shall notify allMembers of the International Labour Organisation of the registration of all rat-ifications, declarations and denunciations communicated to him by the Membersof the Organisation.


Article 13

The Director-General of the International Labour Office shall communicateto the Secretary-General of the United Nations for registration in accordancewith Article 102 of the Charter of the United Nations full particulars of all rati-


fications, declarations and acts of denunciation registered by him in accordancewith the provisions of the preceding articles.

Article 14


Article 15

1. Should the Conference adopt a new Convention revising this Conventionin whole or in part, then, unless the new Convention otherwise provides,


b) as from the date when the new revising Convention comes into force, thisConvention shall cease to be open to ratification by the Members.


Article 16



C154 COLLECTIVE BARGAINING CONVENTION, 1981

The General Conference of the International Labour Organisation,Having been convened at Geneva by the Governing Body of the Internation-

al Labour Office, and having met in its Sixty-seventh Session on 3 June 1981, andReaffirming the provision of the Declaration of Philadelphia recognising "the

solemn obligation of the International Labour Organisation to further among thenations of the world programmes which will achieve ... the effective recognition ofthe right of collective bargaining", and noting that this principle is "fully applicableto all people everywhere", and

Having regard to the key importance of existing international standards con-tained in the Freedom of Association and Protection of the Right to Organise Con-vention, 1948, the Right to Organise and Collective Bargaining Convention, 1949,the Collective Agreements Recommendation, 1951, the Voluntary Conciliationand Arbitration Recommendation, 1951, the Labour Relations (Public Service)Convention and Recommendation, 1978, and the Labour Administration Conven-tion and Recommendation, 1978, and

Considering that it is desirable to make greater efforts to achieve the objectivesof these standards and, particularly, the general principles set out in Article 4 of theRight to Organise and Collective Bargaining Convention, 1949, and in Paragraph1 of the Collective Agreements Recommendation, 1951, and

Considering accordingly that these standards should be complemented byappropriate measures based on them and aimed at promoting free and voluntarycollective bargaining, and

Having decided upon the adoption of certain proposals with regard to the pro-motion of collective bargaining, which is the fourth item on the agenda of the ses-sion, and

Having determined that these proposals shall take the form of an internation-al Convention, adopts this nineteenth day of June of the year one thousand ninehundred and eighty-one the following Convention, which may be cited as the Col-lective Bargaining Convention, 1981:

PART I. SCOPE AND DEFINITIONS

Article 1

1. This Convention applies to all branches of economic activity.2. The extent to which the guarantees provided for in this Convention apply

to the armed forces and the police may be determined by national laws or regu-lations or national practice.



3. As regards the public service, special modalities of application of thisConvention may be fixed by national laws or regulations or national practice.

Article 2

For the purpose of this Convention the term collective bargaining extendsto all negotiations which take place between an employer, a group of employersor one or more employers' organisations, on the one hand, and one or more work-ers' organisations, on the other, for--

(a) determining working conditions and terms of employment; and/or(b) regulating relations between employers and workers; and/or(c) regulating relations between employers or their organisations and a

workers' organisation or workers' organisations.

Article 3

1. Where national law or practice recognises the existence of workers' rep-resentatives as defined in Article 3, subparagraph (b), of the Workers' Represen-tatives Convention, 1971, national law or practice may determine the extent towhich the term collective bargaining shall also extend, for the purpose of thisConvention, to negotiations with these representatives.

2. Where, in pursuance of paragraph 1 of this Article, the term collectivebargaining also includes negotiations with the workers' representatives referredto in that paragraph, appropriate measures shall be taken, wherever necessary, toensure that the existence of these representatives is not used to undermine theposition of the workers' organisations concerned.

PART II. METHODS OF APPLICATION

Article 4

The provisions of this Convention shall, in so far as they are not otherwisemade effective by means of collective agreements, arbitration awards or in suchother manner as may be consistent with national practice, be given effect bynational laws or regulations.

PART III. PROMOTION OF COLLECTIVE BARGAINING

Article 5

1. Measures adapted to national conditions shall be taken to promote collec-tive bargaining.

2. The aims of the measures referred to in paragraph 1 of this Articleshall be the following:

(a) collective bargaining should be made possible for all employers andall groups of workers in the branches of activity covered by this Conven-tion;

(b) collective bargaining should be progressively extended to all mat-ters covered by subparagraphs (a), (b) and (c) of Article 2 of this Conven-tion;

(c) the establishment of rules of procedure agreed between employers'and workers' organisations should be encouraged;

(d) collective bargaining should not be hampered by the absence ofrules governing the procedure to be used or by the inadequacy or inappro-priateness of such rules;

(e) bodies and procedures for the settlement of labour disputes shouldbe so conceived as to contribute to the promotion of collective bargaining.

Article 6

The provisions of this Convention do not preclude the operation ofindustrial relations systems in which collective bargaining takes place with-in the framework of conciliation and/or arbitration machinery or institu-tions, in which machinery or institutions the parties to the collective bar-gaining process voluntarily participate.

Article 7

Measures taken by public authorities to encourage and promote thedevelopment of collective bargaining shall be the subject of prior consulta-tion and, whenever possible, agreement between public authorities andemployers' and workers' organisations.

Article 8

The measures taken with a view to promoting collective bargainingshall not be so conceived or applied as to hamper the freedom of collectivebargaining.

PART IV. FINAL PROVISIONS

Article 9

This Convention does not revise any existing Convention or Recom-mendation.


Article 10

The formal ratifications of this Convention shall be communicated tothe Director-General of the International Labour Office for registration.

Article 11

1. This Convention shall be binding only upon those Members of the Inter-national Labour Organisation whose ratifications have been registered with theDirector-General.


3. Thereafter, this Convention shall come into force for any Member twelvemonths after the date on which its ratification has been registered.

Article 12



Article 13

1. The Director-General of the International Labour Office shall notify allMembers of the International Labour Organisation of the registration of all rat-ifications and denunciations communicated to him by the Members of theOrganisation.



Article 14

The Director-General of the International Labour Office shall communicateto the Secretary-General of the United Nations for registration in accordancewith Article 102 of the Charter of the United Nations full particulars of all rati-fications and acts of denunciation registered by him in accordance with the pro-visions of the preceding Articles.

Article 15


Article 16

1. Should the Conference adopt a new Convention revising this Conventionin whole or in part, then, unless the new Convention otherwise provides:


b) as from the date when the new revising Convention comes into force thisConvention shall cease to be open to ratification by the Members.


Article 17



R163 COLLECTIVE BARGAINING RECOMMENDATION, 1981


al Labour Office, and having met in its Sixty-seventh Session on 3 June 1981, andHaving decided upon the adoption of certain proposals with regard to the pro-

motion of collective bargaining, which is the fourth item on the agenda of the ses-sion, and

Having determined that these proposals shall take the form of a Recommen-dation supplementing the Collective Bargaining Convention, 1981, adopts thisnineteenth day of June of the year one thousand nine hundred and eighty-one, thefollowing Recommendation, which may be cited as the Collective Bargaining Rec-ommendation, 1981:

I. Methods of Application

1. The provisions of this Recommendation may be applied by national laws orregulations, collective agreements, arbitration awards or in any other manner con-sistent with national practice.

II. Means of Promoting Collective Bargaining

2. In so far as necessary, measures adapted to national conditions should betaken to facilitate the establishment and growth, on a voluntary basis, of free, inde-pendent and representative employers' and workers' organisations.

3. As appropriate and necessary, measures adapted to national conditionsshould be taken so that--

(a) representative employers' and workers' organisations are recognised for thepurposes of collective bargaining;

(b) in countries in which the competent authorities apply procedures for recog-nition with a view to determining the organisations to be granted the right to bar-gain collectively, such determination is based on pre-established and objective cri-teria with regard to the organisations' representative character, established in con-sultation with representative employers' and workers' organisations.

4.(1) Measures adapted to national conditions should be taken, if necessary, so

that collective bargaining is possible at any level whatsoever, including that of theestablishment, the undertaking, the branch of activity, the industry, or the regionalor national levels.

(2) In countries where collective bargaining takes place at several levels, theparties to negotiations should seek to ensure that there is co-ordination amongthese levels.


5.(1) Measures should be taken by the parties to collective bargaining so that

their negotiators, at all levels, have the opportunity to obtain appropriate training.(2) Public authorities may provide assistance to workers' and employers'

organisations, at their request, for such training.(3) The content and supervision of the programmes of such training should be

determined by the appropriate workers' or employers' organisation concerned.(4) Such training should be without prejudice to the right of workers' and

employers' organisations to choose their own representatives for the purpose ofcollective bargaining.

6. Parties to collective bargaining should provide their respective negotiatorswith the necessary mandate to conduct and conclude negotiations, subject to anyprovisions for consultations within their respective organisations.

7.(1) Measures adapted to national conditions should be taken, if necessary, so

that the parties have access to the information required for meaningful negotia-tions.

(2) For this purpose--(a) public and private employers should, at the request of workers' organisa-

tions, make available such information on the economic and social situation of thenegotiating unit and the undertaking as a whole, as is necessary for meaningfulnegotiations; where the disclosure of some of this information could be prejudicialto the undertaking, its communication may be made conditional upon a commit-ment that it would be regarded as confidential to the extent required; the informa-tion to be made available may be agreed upon between the parties to collective bar-gaining;

(b) the public authorities should make available such information as is neces-sary on the over-all economic and social situation of the country and the branch ofactivity concerned, to the extent to which the disclosure of this information is notprejudicial to the national interest.

8. Measures adapted to national conditions should be taken, if necessary, sothat the procedures for the settlement of labour disputes assist the parties to find asolution to the dispute themselves, whether the dispute is one which arose duringthe negotiation of agreements, one which arose in connection with the interpreta-tion and application of agreements or one covered by the Examination ofGrievances Recommendation, 1967.

III. Final Provision

9. This Recommendation does not revise any existing Recommendation.



R91 COLLECTIVE AGREEMENTS RECOMMENDATION, 1951


al Labour Office, and having met in its Thirty-fourth Session on 6 June 1951,and

Having decided upon the adoption of certain proposals with regard to col-lective agreements, which is included in the fifth item on the agenda of the ses-sion, and

Having determined that these proposals shall take the form of a Recommen-dation designed to be implemented by the parties concerned or by the publicauthorities as may be appropriate under national conditions,

adopts this twenty-ninth day of June of the year one thousand nine hundredand fifty-one, the following Recommendation, which may be cited as the Collec-tive Agreements Recommendation, 1951:

I. Collective Bargaining Machinery

1.(1) Machinery appropriate to the conditions existing in each country should

be established, by means of agreement or laws or regulations as may be appro-priate under national conditions, to negotiate, conclude, revise and renew collec-tive agreements, or to be available to assist the parties in the negotiation, conclu-sion, revision and renewal of collective agreements.

(2) The organisation, methods of operation and functions of such machineryshould be determined by agreements between the parties or by national laws orregulations, as may be appropriate under national conditions.

II. Definition of Collective Agreements

2.(1) For the purpose of this Recommendation, the term collective agree-

ments means all agreements in writing regarding working conditions and termsof employment concluded between an employer, a group of employers or one ormore employers' organisations, on the one hand, and one or more representativeworkers' organisations, or, in the absence of such organisations, the representa-tives of the workers duly elected and authorised by them in accordance withnational laws and regulations, on the other.

(2) Nothing in the present definition should be interpreted as implying therecognition of any association of workers established, dominated or financed byemployers or their representatives.

III. Effects of Collective Agreements

3.(1) Collective agreements should bind the signatories thereto and those on

whose behalf the agreement is concluded. Employers and workers bound by acollective agreement should not be able to include in contracts of employmentstipulations contrary to those contained in the collective agreement.

(2) Stipulations in such contracts of employment which are contrary to a col-lective agreement should be regarded as null and void and automaticallyreplaced by the corresponding stipulations of the collective agreement.

(3) Stipulations in contracts of employment which are more favourable tothe workers than those prescribed by a collective agreement should not beregarded as contrary to the collective agreement.

(4) If effective observance of the provisions of collective agreements issecured by the parties thereto, the provisions of the preceding subparagraphsshould not be regarded as calling for legislative measures.

4. The stipulations of a collective agreement should apply to all workers ofthe classes concerned employed in the undertakings covered by the agreementunless the agreement specifically provides to the contrary.

IV. Extension of Collective Agreements

5.(1) Where appropriate, having regard to established collective bargaining

practice, measures, to be determined by national laws or regulations and suitedto the conditions of each country, should be taken to extend the application of allor certain stipulations of a collective agreement to all the employers and work-ers included within the industrial and territorial scope of the agreement.

(2) National laws or regulations may make the extension of a collectiveagreement subject to the following, among other, conditions;

(a) that the collective agreement already covers a number of the employersand workers concerned which is, in the opinion of the competent authority, suf-ficiently representative;

(b) that, as a general rule, the request for extension of the agreement shall bemade by one or more organisations of workers or employers who are parties tothe agreement;


(c) that, prior to the extension of the agreement, the employers and workersto whom the agreement would be made applicable by its extension should begiven an opportunity to submit their observations.

V. Interpretation of Collective Agreements

6. Disputes arising out of the interpretation of a collective agreement shouldbe submitted to an appropriate procedure for settlement established either byagreement between the parties or by laws or regulations as may be appropriateunder national conditions.

VI. Supervision of Application of Collective Agreements

7. The supervision of the application of collective agreements should beensured by the employers' and workers' organisations parties to such agreementsor by the bodies existing in each country for this purpose or by bodies establishedad hoc.

VII. Miscellaneous

8. National laws or regulations may, among other things, make provision for--

(a) requiring employers bound by collective agreements to take appropriatesteps to bring to the notice of the workers concerned the texts of the collectiveagreements applicable to their undertakings;

(b) the registration or deposit of collective agreements and any subsequentchanges made therein;

(c) a minimum period during which, in the absence of any provision to thecontrary in the agreement, collective agreements shall be deemed to be bindingunless revised or rescinded at an earlier date by the parties.


LITERATURA

1. Council of Europe, The European Social Charter

2. Froyen Richard T., Macroeconomics, Theories and Policies, Macmillan, New York,1990.

3. Hase Rolf H., Šnajder Herman, Vajgelt Klaus, Leksikon socijalne tržišne privrede,Ekonomska politike od A do Š, Fondacija Konrad-Adenauer, Beograd, 2005.

4. Illinois Labor History Society, A Curriculum of United States Labor History forTeachers

5. International Labour Organisation, Declaration on Fundamental Principles andRights at Work, 86th Session, Geneva, 1998.

6. Jovanović Predrag, Radno pravo, Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad, 1998.

7. Kolektivni ugovori, Radnička štampa, Beograd, 1990.

8. Kosanović Rajko, Konvencije i preporuke Međunarodne organizacije rada, NIPRadnička štampa, Beograd, decembar 2007.

9. Kosanović Rajko, Paunović Sanja, Sindikat u zaštiti prava zaposlenih,SAVETOVANJE Zaštita prava iz radnog odnosa: Zbornik radova, Glosarijum,Beograd, 2008.

10. Kosanović Rajko, Sindikalne teme, Radnička štampa, Beograd, 2009.

11. Kosanović Rajko, Paunović Sanja, Sadržaj i primena opšteg kolektivnog ugovora imetode pregovaranja; Priručnik sastavljen u okviru Projekta ,,Strengthening insti-tutions for social dialogue. Bosnia and Herzegovina and Serbia. 2 years.” Savezsamostalnih sindikata Srbije i Institut za razvoj saradnje UGT-a Španija (ISCOD),Beograd, 2008.

257

12. Kosanović Rajko, Paunović Sanja, Vujasinović – Dučić Divna, Pristojan rad /Decent work, Radnička štampa, Beograd, 2008.

13. Kulić Živko, Kolektivni radni sporovi, Radnička štampa, Beograd, 2001.

14. Kulić Živko, Industrijski odnosi, Megatrend univerzitet, Beograd, 2007.

15. Kulić Živko, Tripartizam na pragu trećeg milenijuma, Službeni list SRJ, Beograd,1999.

16. Lubarda Branko A., Evropsko radno pravo, CID Podgorica, 2004.

17. Lubarda Branko A., Leksikon industrijskih odnosa, Radnička štampa, Beograd,1997.

18. Lubarda Branko A., Kolektivni ugovori o radu – uporedno pravo, teorija, praksa,Radnička štampa, Beograd, 1990.

19. Marinković Darko, Od konflikta do socijalnog dijaloga i stabilnosti u Srbiji, Srps-ka politička misao, br. 1-4, 2003.

20. Marinković Darko, Industrijski odnosi, Megatrend Univerzitet, Beograd, 2006.

21. Marjanović Gordana, Iskustva razvijenih tržišnih privreda i zemalja u tranziciji uprocesu kolektivnog pregovaranja, Ekonomske teme, God. XL, br. 1-2, 2002,Ekonomski fakultet, Niš, 2002.

22. Paunović Sanja, Neformalna ekonomija u Republici Srbiji: studija slučaja: region-alni primer: Pčinjski okrug – Vranje, Savez samostalnih sindikata Srbije, SWISSLABOR ASSISTANCE (SLA), Beograd, 2008.

23. Paunović Sanja, Kosanović Rajko, Siva ekonomija/Hidden economy, Radničkaštampa, Beograd, 2009.

24. Rajković Nebojša, Dražić Milica, Kolektivno ugovaranje, Savez samostalnihsindikata Beograd, Beograd, 1999.

25. Savez samostalnih sindikata Srbije, Prvomajski protest 2008, Radnička štampa,Beograd, 2008.

26. Stajić Dubravka, Ustavni karakter kolektivnih ugovora: Teorijska rasprava i prak-tične inicijative, Politička revija, God. III, broj 1/2004.

27. Stajić Dubravka, Ustav Republike Srbije 2006 - izostanak kolektivnog ugovora izaštite prirodnih resursa, Politička revija, Godina XVIII, Vol. 12, br. 4, 2006.


28. Stojiljković Zoran, Konflikt i/ili dijalog, Ogledi o sindikatima, tranziciji idemokratiji, Čigoja štampa, Beograd, 2008.

29. Šćekić Vukojica, Sistem plaćanja zaposlenih i kolektivni ugovori u Republici Srbi-ji, Radnička štampa, Beograd, 2000.

30. United Nations General Assembly, Universal Declaration of Human Rights, Paris,10 December 1948 / 29 August 2007.

31. Zakon o potvrđivanju Revidirane evropske socijalne povelje, “Službeni glasnik RS”br. 42/ 09 od 29. maja 2009. godine

32. Zakon o radu “Službeni glasnik RS” br. 24/2005 od 15.03.2005. godine i br.61/2005 od 18.07.2005. godine

33. Zakon o Socijalno – ekonomskom savetu “Službeni glasnik RS” br. 125/2004 od22.11.2004. godine

34. Zakon o mirnom rešavanju radnih sporova “Službeni glasnik RS” br. 125/2004 od22.11.2004. godine


ABOUT THE AUTHORS

Rajko Kosanović is Counsellor of President in the Confederation ofAutonomous Trade Union of Serbia (CATUS). He received his master’s degreeat the Economic Faculty, University of Belgrade and his Ph.D. at the Faculty ofLaw University of Belgrade. He holds doctor degree of legal-economic sciences.Before moving to the Confederation of Autonomous Trade Union of Serbia in2007, he was employed at the Health Secretariat of the City Assembly of Bel-grade as the Assistant Secretary for Economic Affairs, during the 14 years. Hehas published several books and has written over 200 articles. He is the Chair-men of the Board of Directors of the Republican Health Insurance Fund. He hasbeen a member of numerous expert teams and committees that prepared the actsof law and by-laws related to health care, health insurace and pension insurance.

Sanja Paunović is Senior Adviser in the Confederation of Autonomous TradeUnion of Serbia (CATUS). She hold graduate in business from Faculty of Econ-omy, University of Banja Luka (1994). She received her master’s degree in man-agement in tourism at the Economic Faculty, University of Belgrade (1999). Sheobtained diplomatic vocation attachee at the Diplomatic Academy in Ministry ofForeign Affairs of Serbia and Montenegro (2002-3). Before moving to the Con-federation of Autonomous Trade Union of Serbia in 2007, she was employed atthe Federal Ministry of Foreign Trade (1996-2001), Federal Ministry for ForeignEconomic Relations (2001-3), Ministry for International Economic Relations ofSerbia and Montenegro (2003-6). She has authored several books (Decent Work,2008; Informal Economy, 2008 ; Hidden Economy, 2009) and has written over50 articles in the business montly.

261

CIP - Каталогизација у публикацијиНародна библиотека Србије, Београд

331.106.42

КОСАНОВИЋ, Рајко, 1959-Колективно преговарање = CollectiveBargaining / Rajko Kosanović, Sanja Paunović.- Beograd: Friedrich Ebert Stiftung: Radnička štampa, 2010 (Užice: Grafoplastplus). - 261 str.; ilustr. ; 25 cm

Tiraž 500. - Str. 9-10: Recenzija / MiloradMijatović. - About the authors: str. 261. -Napomene i bibliografske reference uz tekst.- Bibliografija: str. 257-259. - Abstract.

ISBN 978-86-7073-137-0 (RŠ)1. Yu. ств. насл. 2. Пауновић, Сања, 1971-(аутор)а) Радни односи - Колективни уговориCOBISS.SR-ID 175426060

Documents

8.Kolektivno pregovaranje