บทท ๓

แนวคดและทฤษฎเก ยวก บกรรมตามหลกของพระพทธศาสนา

“กรรม”ตามหลกพระพทธศาสนาเถรวาทเปนกระบวนธรรมภายในจตท ใชหลก ปฏจจสมปบาทมาอธบายและกรรมกเปนเพยงสวนหนงในกระบวนการแหงปฏจจสมปบาทเปน การพจารณาในแงของกระบวนการธรรมชาตวาดวยตวกฎหรอสภาวะลวนๆและเปนการมองอยางกวางๆตลอดทงกระบวนการทไมเนนจดใดจดหนงโดยเฉพาะแตในทางปฏบตเมอมองในแงความ เปนไปในชวตจรงจะเหนวาสวนของปฏจจสมปบาททปรากฏเดนชดออกมาในการดำาเนนชวต ประจำาวนเปนเรองของการแสดงออกและเกยวของกบความรบผดชอบของคนโดยตรงทมตวการ และสงแวดลอมอนๆเกยวของ ในการศกษาแนวคดและทฤษฎเกยวกบเรองกรรม

๓ .๑ ความหมายของกรรม

คำาวา “กรรม” ในทางพระพทธศาสนาแปลวาการกระทำา มความหมายกลาง ๆ ใชไดทงในทางดและทางไมด ถาเปนกรรมดเรยกวา กศลกรรม กรรมไมดเรยกวา อกศลกรรม พระพทธเจาไดตรสความหมายของกรรมไวในนพเพธกสตรวา “ภกษทงหลาย เพราะอาศยเหตนวา เรากลาววาเจตนาเปนตวกรรม บคคลคดแลวจงกระทำาดวยกาย วาจา และใจ”

พระพทธพจนนนกปราชญและนกวชาการทางพระพทธศาสนาไดอธบายความหมาย ของกรรมเพมเตมไวดงน

พระญาณตโลกะ(Nyanatiloka)อธบายวากรรมคอการกระทำาทมพนฐานมาจากกศล กบอกศลทำาใหเกดการเวยนวายตายเกดหรอเจตนาเปนตวกำาหนดทไป เจตนาของกรรมคอ การแสดงออกของการกระทำาทเปนกศลหรออกศลมกายกรรม วจกรรม

อง. ฉกก. (ไทย) ๒๒/(๖๓/๕๗๗.

มโนกรรม กรรมทางพระพทธศาสนาจงมใชตวกำาหนดโชคชะตาหรอสงคมของมนษยแตเปนเรองของการกระทำา ซงทางตะวนตกมความเขาใจวา พระเจาเปนผกำาหนด

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา กรรม แปลตามศพทวาการงานหรอการกระทำา แตในทางธรรมตองจำากดความจำาเพาะลงไปวา หมายถง การกระทำาทประกอบดวยเจตนา หรอการกระทำาทเปนไปดวยความจงใจถาเปนการกระทำาทไมมเจตนากไมเรยกวาเปนกรรมใน ความหมายทางธรรม

พระธรรมวสทธกว (พจตร ฐตวณโณ) อธบายวา กรรม แปลวา การกระทำา กรรมนเปนคำากลางๆถาหากวาเปนการกระทำาดทานเรยกวากศลกรรมถาหากวาเปนการกระทำาชวทานเรยกวา อกศลกรรม

พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต) อธบายวา กรรม แปลวา การกระทำา การกระทำาทแสดงออกทางกายเรยกวา กายกรรม การกระทำาทางวาจาเรยกวา วจกรรม ลำาพง ความคดเรยกวามโนกรรม กรรมทจะมผลหรอวบากตองเปนการกระทำาทมเจตนาเปนตวนำาเสมอ

แสง จนทรงาม อธบายวา กรรม แปลวา การกระทำา (action) ทประกอบดวยเจตนาหรอความตงใจ (volition) อนมกเลสเปนแรงผลกดน ฉะนนกรรมทสมบรณจะตองมตวประกอบ กรรม ๓ เสมอ คอ มกเลสเปน

Nyanatiloka, Bhddhist Dictionary Manual of Buddhist Terms and Doctrines, (Kandy :Buddhist Publication Society, 1980 ) , P. 92.

พระพรหมคณาภรณ (ปยตโต), พทธธรรม , ฉบบปร บปร งและขยายความ, พมพครงท ๑๑, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษท สหธรรมก จำากด, ๒๕๔๙), หนา ๑๕๗.

พระธรรมวสทธกว (พจตร ฐตวณโณ) , กฎแหงกรรรม , พมพครงท ๗, (กรงเทพมหานคร : มหา มกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๒.

พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต), กรรมและการเกดใหม , พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษท สหธรรมก จำากด, ๒๕๓๙), หนา ๒๖.

48

แรงกระตน มความตงใจหรอเจตนามการกระทำาหรอการเคลอนไหว

บรรจบ บรรณรจ อธบายวา กรรม คอ การกระทำาทประกอบดวยเจตนาของคนทยงมกเลสซงยงมการใหผลแบงออกไดเปน ๓ ทางคอกายกรรม (การกระทำาทางกาย) วจกรรม(การ กระทำาทางวาจา–พด) และมโนกรรม (การกระทำาทางใจ ความคด)กรรมทง ๓ มทงฝายดและฝายชว

ชะบา ออนนาค อธบายวา กรรม คอ การกระทำาทประกอบดวยเจตนาอนมพนฐานมา จากกเลส แสดงออกทางกาย วาจา ใจ มทงกรรมด กรรมชวและสงผลตอผกระทำา

ตามท นกปราชญทางพระพทธศาสนาไดใหทศนะเกยวกบความหมายของกรรมดงกลาวมาแลวสรปไดวา กรรม คอการกระทำาท ประกอบดวยเจตนาอนมพนฐานมาจากกเลสแสดงออกทางกายวาจาใจมทงกรรมดกรรมชวและ สงผลตอผกระทำา นอกจากนคำาสอนของพระพทธศาสนายดถอเอาการกระทำาของมนษย เปนเครองตดสนวาบคคล นนเปนคนดหรอคนชว มไดยดถอเอาเรองชาต โคตร ตระกล ยศ ความร อำานาจ เพศ และวย เปนเครองวดหากแตวดทการแสดงออกหรอการกระทำาของแตละบคคล ดงพทธพจนวา“บคคลไมเปนคนถอยเพราะชาตไมเปนพราหมณเพราะชาตแตเปนคนถอยเพราะ กรรมเปนพราหมณเพราะกรรม” จากพทธพจนดงกลาวมานจะเหนไดวาลกษณะคำาสอนใน พระพทธศาสนาเปนกรรมวาทและกรยาวาทกลาวคอความดความชวหรอสงทดและสงทชวลวนมความเกยวของกนกบการกระทำาของมนษยทงสน จงสรปไดวา คำาวา “กรรม” คอการ

แสง จนทรงาม, พทธศาสนวทยา, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร : ธระการพมพ, ๒๕๔๕), หนา ๑๑๒.

บรรจบ บรรณรจ, ปฏจจสมปบาท , พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : พรบญการพมพ, ๒๕๓๘), หนา ๗๖.

ชะบา ออนนาค, ”การศกษาความเชอเรองกรรมในพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษา: ศกษากรณโรงเรยนชลบร "สขบท" จงหวดชลบร”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต , (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘), หนา ๘.

ข.สตต. (บาล) ๒๕/๑๔๒/๓๖๑., ข. สตต. (ไทย) ๒๕/๑๔๒/๕๓๒.

49

แสดงออก ทางกายวาจาและใจนนเองการแสดงออกทางกายวาจาทมใจเปนผบญชาการหรอมใจเปนหวหนาใหกระทำาสงตาง ๆ ทงดและชว

๓ .๒ . ประเภทของกรรม

กรรมเปนหลกธรรมทสำาคญทมปรากฏในพระไตรปฎกและอรรถกถา โดยมการแบงกรรมออกเปนประเภทตาง ๆ ดงตอไปน

๓.๒.๑ ประเภทของกรรมในพระไตรปฎก

พระไตรปฎกไดแบงประเภทของกรรมไวหลายประเภทดวยกน โดยแบงตามคณภาพหรอมลเหตทเกดกรรม แบงตามทางททำากรรมและแบงตามกรรมทมความสมพนธกบวบาก

ก . กรรมตามคณภาพหรอสาเหตท เก ดกรรม กรรมทแบงตามคณภาพหรอสาเหตทเกดกรรมนนพระ

ไตรปฎกไดกลาวไวในอกศลมลสตร สรปไดวา

อกศลมล (รากเหงาแหงอกศล) ม ๓ อยาง คอ โลภะ โทสะ โมหะ บคคลทำากรรมเพราะม โลภะ โทสะ โมหะ ทางกาย วาจา ใจ จดเปนอกศลกรรมและมผลทำาใหเปนทกขลำาบาก คบแคน เดอดรอนในปจจบน หลงการตายแลว ยอมไปเกดในทคต

กศลมล (รากเหงาแหงกศล) ม ๓ อยาง คอ อโลภะ อโทสะ อโมหะ บคคลทำากรรมโดยไมมโลภะ โทสะ โมหะ ทางกาย วาจา ใจ จดเปนกศลกรรมและมผลทำาใหอย เปนสขไมลำาบาก ไมคบแคน ไมเดอดรอนในปจจบน ยอมปรนพพานในชาตปจจบน

กรรมทแบงตามคณภาพหรอสาเหตการเกดม ๒ อยาง คอ ๑. อกศลกรรมหมายถง กรรมชว มสาเหตมาจากโลภะ โทสะ โมหะ ๒. กศลกรรม หมายถง กรรมด มสาเหตมาจากอโลภะ อโทสะ อโมหะ เรยกวา กรรม ๒

อง. ทก. (ไทย) ๒๐/๒๗๕/๒๗๗. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบ

ประมวลศพท, พมพครงท ๙, (กรงเทพมหานคร : ๒๕๔๓), หนา ๔.

50

ข . กรรมแบงตามทางทท ำา

กรรมแบงตามทางททำาพระพทธเจาไดตรสถงกรรมตามทเกดไวในพระสตรอปาลวาท สตร ไววา ตปสสเราบญญตในการทำาชวในการประพฤตชวไว ๓

ประการคอ (๑) กายกรรม (๒) วจกรรม (๓) มโนกรรม…ตปสสกายกรรมกอยางหนงวจกรรมกอยางหนงมโนกรรม กอยางหนง…ตปสส บรรดากรรมทง ๓ ประการ ทจำาแนกแยกออกเปนอยางน เราบญญต มโนกรรมวา มโทษมากกวาในการทำากรรมชวในการประพฤตชวมใชกายกรรมหรอ วจกรรม

ค. กรรมแบงตามทางทท ำาหร อแสดงออกของกรรมจดเป น ๓ ทาง คอ

๑. กายกรรม กรรมทำาดวยกาย หรอกระทำาทางกาย๒. วจกรรม กรรมทำาดวยวาจา หรอการกระทำาทางวาจา๓. มโนกรรม กรรมทำาดวยใจ หรอการกระทำาทางใจมโนกรรมหรอความคดจดเปนกรรมเพราะทกขณะจตท

คดของปถชนมกเลสเกดขนกำากบอยเสมอและเปนจดเรมตนของการทำากรรมทมผลสบตอใหกระทำากรรมทางกายและทางวาจาซงพระพทธศาสนาจดวามโนกรรมเปนกรรมทสำาคญทสดมโทษมากทสดมโนกรรมทใหโทษ รายแรงทสดคอมจฉาทฏฐและมโนกรรมทเปนความดสงสดคอสมมาทฏฐอนเปนตวกำาหนดวถ ชวตของบคคลและสงคมเมอบคคลทำากรรมตลอดเวลาทตนอยไมทางมโนกรรมกทากายกรรม หรอวจกรรมซงวจกรรมนอกจากคำาพดแลวยงหมายถงผทำาใชภาษาเปนเครองมอในการทำากรรมอยางหนงอาจตองใชการกระทำามากกวาหนงทางการจะตดสนวาเปนกรรมทางใดใหดวา กรรมนนสำาเรจบรบรณดวยอะไรกายวาจา

ม.ม. (ไทย) ๑๓/๕๖/๕๕. พระพรหมคณาภรณ (ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและ

ขยายความ, พมพครงท ๙, (กรงเทพมหานคร : ๒๕๔๓), หนา ๑๖๐. บรรจบ บรรณรจ, ปฏจจสมปบาท , หนา ๗๙. ปน มทกนต, พทธศาสตร ภาค ๒ , (กรงเทพมหานคร : มหา

มกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๕),หนา ๔๔๖.

51

หรอดวยใจถาสำาเรจดวยทวารใดพงถอวาเปนกรรมทวารนน เชน การฆาคนทไมไดลงมอเอง แตใชวาจาจางใหผอนทำาแทน จดเปนกายกรรม แตใชวาจาประกอบ เพราะถอวาจดสมบรณอยทกาย หรอการเขยนหนงสอโกหก ใหคนอานเชอ จดเปนการกระทำาทางวจกรรม เพราะเปนเรองของภาษาการสอสาร

ง . แบงตามสภาพความสมพนธ ก บผลทเก ดข น

กรรมของมนษยยงสามารถแบงตามสภาพความสมพนธกบผลทเกดขนจากกรรมนนๆ ได ๔ อยางคอ

๑. กรรมดำา มผลดำา ไดแก กายสงขาร วจสงขาร และมโนสงขาร ทแสดงออกในทางเบยดเบยน ตวอยางเชน ปาณาตบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร ฯลฯ

๒. กรรมขาว มผลขาว ไดแก กายสงขาร วจสงขาร และมโนสงขาร ทแสดงออกในทางไมเบยดเบยด สรางสรรค เชน การประพฤตตามกศลกรรมบถ ๑๐

๓. กรรมทงขาวและดำา มผลทงขาวและดำา ไดแก กายสงขาร วจสงขาร และมโนสงขาร ทมการแสดงออกในทางทเบยดเบยนบาง ไมเบยดเบยนบาง เชน พฤตกรรมของมนษยทวๆ ไป

๔. กรรมไมดำาไมขาว มผลไมดำาไมขาว กรรมเชนนเปนไปเพอความสนกรรม ไดแก เจตนาเพอละกรรมทงสามดงกลาวมา หรอกลาวโดยองคธรรม ไดแก โพชฌงค ๗ หรอมรรคมองค ๘

พระพทธศาสนาถอวาการแสดงออกของมนษยทกอยางถอวากรรมไมวาจะเปนทาง กาย วาจา ใจ ในบรรดากรรมทง ๓ นกรรมทเกดทางใจถอวามผลมากกวากรรมทเกดทางกาย และทางวาจาเพราะกรรมทางใจเปนสาเหตใหบคคลคนกระทำากรรมทางกายและพดออกมาทาง วาจา ดงพทธพจนวา “ตปสสบรรดากรรมทง ๓ ประการทจำาแนกแยกเปนอยางนเราบญญต มโนกรรมวา มโทษมากกวา ในการทำากรรมชวในการประพฤตกรรมชวมใชกายกรรมหรอวจกรรม

ปน มทกนต, เร องเดยวก น. หนา ๔๔๖. ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๓๑๒/๒๙๑ , ม.ม.(ไทย) ๑๓/๘๑/๗๙-๘๑. ม.ม.(ไทย) ๑๓/๕๗/๕๕.

52

๓ .๒ .๒ ประเภทของกรรมในอรรถกถา

ในพระไตรปฎก ไดแบงกรรมไวเปนประเภทตาง ๆ แลว ยงไดแบงระยะเวลาการใหผลของกรรม ไวในนพเพธกสตร วา “วบากแหงกรรมเปนอยางไร คอ เรากลาววบากแหงกรรมวาม ๓ ประเภท คอ ๑. กรรมทพงเสวยในปจจบน ๒. กรรมทพงเสวยในชาตถดไป ๓. กรรมทพงเสวยในชาตตอ ๆ ไป การแบงระยะเวลาการใหผลของกรรมนนม ๓ ระยะ กลาวโดยสรป คอชาตน ชาตหนา และชาตตอ ๆ ไป ไมไดกลาวถงอโหสกรรม ซงมการแบงกรรมออกเปนหมวดหมทชดเจนกรรมนอกจากปรากฏในพระไตรปฎกแลว ยงมกรรม ๑๒ ปรากฏในคมภรวสทธมรรคซงจดเปนคมภรทางพระพทธศาสนาชนอรรถกถา แตงโดยพระพทธโฆสาจารยไดรวบรวมกรรมในพระไตรปฎก โดยยดพระพทธพจนเปนหลก จดแบงกรรมออกเปนประเภทตาง ๆ ตามผลของกรรมทไดรบ ม ๓ ประเภท ประเภทละ ๔ อยาง ดงรายละเอยดดงตอไปน

ก . กรรมประ เภทท ๑ กรรมทใหผลตามหนาท ม ๔ อยาง คอ

๑. ชนกกรรม กรรมสงใหเกด๒. อปถมภกกรรม กรรมสนบสนนสงเสรม๓. อปปฬกกรรรม กรรมเบยดเบยน๔. อปฆาตกรรม กรรมทำาหนาทตดรอน

กรรมใหผลตามหนาทหมายถง กรรมททำาไปนน ทงดและไมด ยอมทำาหนาทใหผลเกยวของกบชวตของคนเราดงน

๑. ชนกกรรมกรรมสงใหเกดหมายถงกรรมดหรอกรรมชวททำาไวสงใหเกดในภพภม ตางๆ ถาเปนกรรมดสงไปเกดใน

ม.ม.(ไทย) ๑๓/๕๗/๕๕. สมเดจพระพฒ าจารย (อาจ อาสภมหาเถร) , คมภร ว สทธ

มรรค , พมพครงท ๔,(กรงเทพมหานคร : บรษทประยรวงศพรนตง จำากด, ๒๕๔๖), หนา ๙๖๙–๑๗๑.

53

สคตถาเปนกรรมชวสงไปเกดในทคต และยงทำาหนาทหลอเลยง ชวตใหมใหดำารงอยและดำาเนนกจกรรมตามสภาพของกรรมจนครบอายขยขณะทชนกกรรมทำา หนาทปฏสนธกรรมอนจะแทรกแซงไมไดเลยชนกกรรมเปรยบเหมอนมารดาคลอดบตรจะมใคร มาแยงหนาทเปนผคลอดรวมไมได

๒. อปตถมภกกรรมกรรมสนบสนนสงเสรมหมายถงกรรมททำาหนาทสนบสนนสงเสรม ชนกกรรมทไมมโอกาสใหผลใหไดผลและชนกกรรมทกำาลงใหผลใหไดผลเตมทตลอดจนสนบสนนสงเสรมชวตทชนกกรรมใหเกดและหลอเลยงไวใหเจรญเตบโต และดำารงอยไดนาน ดงนน อปถมภกกรรมตองเปนกรรมประเภทเดยวกนกบชนกกรรม เชน ชนกกรรมนำาไปเกดเปนลกเศรษฐ อปถมภกกรรมฝายกศลจะมาสนบสนน ใหเดกคนนนมความสขสมบรณตลอดไป

๓.อปปฬกกรรมกรรมเบยดเบยนหมายถงกรรมทเบยดเบยนชนกกรรมทใหผลอยออนกำาลงลงเบยดเบยนชนกกรรมทกำาลงจะใหผลใหผลไมเตมทตลอดจนเบยดเบยนชวตทชนกกรรมใหเกดและหลอเลยงไวไมใหเปนไปตามสภาพของกรรมนนอปปฬกกรรมจะตรงกนขามกบชนกรรมและอปถมภกกรรม คอยบนทอนผลของกรรมทงสองใหสนลง ถามความสข กจะสขไมนานถามความทกขกจะทกขไมมากและไมนานเชนเกดเปนลกเศรษฐมความสขสบายแตตอๆมาฐานะตกตำาลง

๔. อปฆาตกรรมกรรมตดรอนหมายถงกรรมทตดรอนชวตทชนกกรรมใหเกดและหลอ เลยงไวมใหใหผลและสญสนไป

ทคต หรอ อบายภม ม ๔ ภม คอ นรก เปรต อสรกาย สตวเดรจฉาน สคต หมายถง โลกมนษย และสวรรค. พระพรหมโมล (วลาศ ญาณวโร), กรรมทปน , เลม ๒, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : ดอกหญา), หนา ๕๒๓.

บรรจบ บรรณรจ, เอกสารประกอบการสอนพระไตรปฎกว เคราะห ๑ , หนา ๑๒๗.

พระพรหมโมล (วลาศ ญาณวโร), กรรมทปน , เลม ๑, พมพครงท ๒ (กรงเทพมหานคร :ดอกหญา), หนา ๒๖.

บรรจบ บรรณรจ, เอกสารประกอบการสอนพระไตรปฎกว เคราะห ๑ ,หนา ๑๒๗.

54

ตลอดจนตดรอนชนกกรรมอนๆไมใหมโอกาสใหผลอปฆาตกรรม เปนกรรมทสนบสนนอปปฬกกรรมและตรงกนขามกบชนกกรรมและอปถมภกกรรมเชนถาชนกกรรมและอปถมภกกรรมเปนฝายกศลอปปฬกกรรมจะเปนฝายอกศลและอปฆาตกรรมจะเปนฝาย อกศลเชนเดยวกบอปปฬกกรรม กรรมชนดน เมอใหผลจะตดรอนชนกกรรมและใหผลแทนททนท เชน ชนกกรรมฝายกศลนำาไปเกดเปนลกเศรษฐ อปถมภกกรรมสงเสรมใหมความสข สมบรณ มชวตทเจรญรงเรองเมออปฆาตกรรมตามมาทำาใหเกดอบตเหตเสยชวตทงทอยในวยไมสมควร ตายหรอชนกกรรมนำาไปใหเกดเปนเปรตประเภทปรทตตปชวกเปรตอปตถมภกกรรมเขาสนบสนน ชนกกรรมทำาใหเปรตนนไดรบความทกขตามสภาพของเปรตวสยญาตพนองในโลกมนษยไดทำาบญ แลวอทศสวนบญกศลไปใหถาบญกศลทญาตทำาแลวอทศไปใหนมกำาลงแรงมาเปรตนนไดรบ สวนกศลนนแลวกพนจากภาวะของเปรตจตไปเกดในสคตเปนมนษยหรอเทวดา บญกศล ในกรณน คอ อปฆาตกรรมทเขาใหผลตดรอนผลของชนกกรรมและอปตถมภกกรรม

เหนไดวา อปฆาตกรรมไมใชกรรมทหกลางหรอลบลางกรรมอนเพราะกรรมแตละประเภทใหผลของตนเอง ลบลางกรรมอนไมไดการใหผลของกรรมมเงอนไขทวากรรมมกำาลงใหผล เกดออนกำาลงลง กรรมอนทกำาลงแรงกวากจะใหผลแทนท เปรยบเหมอนกบนกกฬาวงแขงขนกน นกกฬาคนใดวงเรวจะแซงนกกฬาคนอนทวงนำาหนาได และเปนผชนะ

ข. กรรมประเภทท ๒ กรรมใหผลกอนหรอหลง (กรรมใหผลตามลำาดบ) ม ๔ อยาง

๑. ครกรรม กรรมหนก๒. อาสนนกรรม กรรมใกลตาย หรอกรรมใกลดบจต๓. อาจณณกรรม กรรมททำาจนชน

สนทร ณ รงษ, พทธปร ชญาจากพระไตรปฎก , พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๒๐๒.

วชระ งามจตเจรญ, พทธศาสนาเถรวาท , (กรงเทพมหานคร : ภาควชาปรชญา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๕), หนา ๑๒๐.

55

๔. กตตตากรรม กรรมสกวาทำา

กรรมใหผลกอนหรอหลง หมายถง กรรมททำาไปทงดและไมด ยอมมผลใหไปเกดในภพภมตาง ๆ กน ขนอยกบกรรมหนกหรอกรรมเบา กรรมทเปนกรรมหนกจะมกำาลงมากกวาและใหผลกอน

๑. ครกรรม กรรมหนก หมายถง กรรมททำาแลวใหผลเปนตวกำาหนดชวตหลงความตายไดแนนอน ใหผลแกเจาของกรรมในชาตท ๒ หรอชาตหนา ไมมกรรมใดมอำานาจกางกนการใหผลไดนอกจากครกรรมดวยกนทแรงกวาครกรรมทกำาลงออนกวาจะเปนเพยงกรรมทชวยอดหนนในฐานะปตถมภกรรมเทานนครกรรมฝายอกศลและฝายกศลจะนำาเจาของกรรมใหไปเกดในทคตหรอสคต ในชาตหนาทนทโดยไมมอำานาจใดมาเปนอปสรรคขดขวางไดครกรรมกรรม หนกฝายอกศล ไดแก กรรมอนเปนบาปหนก ไดแก

ก. นยตมจฉาทฐ ความเหนผดอนดงลงไปแกไมได ไดแก ความเหนวาทานทใหแลวไมมผล การเซนสรวงการบชาไมมผล ผลของกรรมดและกรรมชวไมมโลกนโลกหนาไมมบดามารดาไมม สตวผอปปาตกะไมม (สตวผผดเกดเองไมม)

ข. อนนตรยกรรม ไดแก กรรมอนเปนบาปหนก มอำานาจใหผลในชาตหนาตามลำาดบม ๕ ประการ คอ

๑. มาตฆาต ฆามารดา๒. ปตฆาต ฆาบดา๓. อรหนตฆาต ฆาพระอรหนต๔. โลหตปบาท ทำารายพระพทธเจาจนถงยงโลหตใหหอ

ขนไป๕. สงฆเภท ยงสงฆใหแตกกน

ครกรรมฝายกศลหรออนนตรยกรรมฝายกศล ไดแก รป

พระพรหมโมล (วลาศ ญาณวโร), กรรมทปน , เลม ๑, หนา ๑๑๗.

56

ฌาน ๔ และ อรปฌาน ๔ เรยกวาสมาบต ๘ สมาบตหรอฌานเพยงขนใดขนหนง เชน รปฌานท ๑ เปนตน ครกรรมฝายกศล ถาผทไดฌานสมาบตอยแลวเสอมลงสามารถทำาไดใหมแตผททำาอนนตรยกรรมฝายอกศลจะตดตวอยตลอดเวลาไมมการเสอมแบบฝายกศลแมผทำาจะสำานกผดแลวกตามกไมสามารถใชความเพยรพยายามเจรญสมาธใหเกดฌานไดเพราะกำาลงกรรมของอนนตรยกรรมฝายอกศลจะเปนนวรณ ปดกนจตไมใหบรรลองคฌานไดดงนนจงมคำากลาววาอนนตรยกรรมฝายอกศลยอมหามทงสวรรคและมรรคผลนพพานในชาตปจจบน

๒. อาสนนกรรมกรรมใกลตายหรอกรรมใกลดบจตหมายถงกรรมดหรอกรรมชวททำาในเวลาใกลตายกรรมดหรอกรรมชวทจตระลกถงเมอคราวกำาลงจะตายบางทเปนกรรมททำาไวนานแลวตอมาระลกถงเมอตอนใกลตายแตไมใชกรรมทเปนครกรรมถาไมมครกรรมอาสนนกรรมใหผลกอนอาสนนกรรมถงจะเปนกรรมทมพลงสกรรมอนไมไดแตสามารถใหผลของกรรมไดกอนกรรมอน เปรยบเทยบอาสนนกรรมไดกบโคทแออดอยในคอกมโคแกอยปากคอกเมอเปดคอกโค

สนทร ณ รงษ, พทธปร ชญาจากพระไตรปฎก , หนา ๒๑๘.

57

แกสามารถออกจากคอกไดกอนโคทแขงแรงทอยขางใน อาสนนกรรมจะทำาหนาทนำาบคคลไปเกดตามกรรม ททำา ถาเปนอกศลกรรมจะนำาไปเกดในทคต ถาเปน กศลกรรมจะนำาไปเกดในสคต อาสนนกรรม หมายถง ชนกกรรม ในประเภทของกรรมทใหผลตามหนาท

จากขอความดงกลาวจะเหนไดวาอาสนนกรรมเปนกรรมเพยงเลกนอยไมมความรนแรงมากกตามแตบคคลไมควรประมาทในการทำากรรมควรรกษาจตใหผองใสคนเคยกบความดเอาไว เพราะผลของกรรมทบคคลทำาไวนนแมเปนความชวเพยงเลกนอย กสามารถทำาจตใหเศราหมอง สงผลใหไปเกดในทคตได อาสนนกรรมอาจหมายถง ชนกกรรมกได

๓. อาจณณกรรม กรรมททำาเปนประจำา หมายถง กรรมดหรอกรรมชวททำาเปนประจำา สมำาเสมอสงผลใหกลายเปนนสยแมวากรรมชนดนจะเปนกรรมททำาเพยงครงละเลกนอยแตเมอทำามากเขา กกลายเปนกรรมทมากเปรยบไดกบนำาทหยดลงตมทละหยด บอย ๆ เขานำากเตมตมได อาจณณกรรมจงเรยกไดอกอยางวาพหลกรรมอาจณณกรรมอาจหมายถงกรรมบางอยางททำาดวย เจตนาอยางแรงกลาทงกอนทำาขณะทำาและหลงทำาแตเปนกรรมททำาไวเพยงครงเดยวและนานมา แลวและผทำาไดคดถงกรรมนนบอยๆจนเกดความเคยชนเมอทำาเสรจแลวผทำาไดคดถงการกระทำา นนบอยๆทกครงทคดถงกรรมนนถาเปนกรรมดกจะมความรสกสขปตและถาเปนกรรมชวกจะรสก เปนทกขเศราหมองอาจณณกรรมจะเปนตวกำาหนดคตชวตทไปหลงความตาย ซงขนอยกบวา กรรมฝายกศลหรออกศลจะมมากกวากนจงเปรยบเทยบอาจณณกรรมทง ๒ ฝายเหมอนนกมวยปลำาตอสกนนกมวยปลำาคนใดมกำาลงมากกวาจะทำาใหคตอสลมลงพายแพได

๔. กตตตากรรมกรรมสกวาทำา หมายถง กรรมดหรอชวท

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, ธรรมวภาค ปรจเฉทท ๒, พมพครงท ๓๘, (กรงเทพมหานคร : ๒๕๓๗), หนา ๑๒๘.

สนทร ณ รงษ, พทธปร ชญาจากพระไตรปฎก , หนา ๒๑๙. พระพรหมโมล (วลาศ ญาณวโร), กรรมทปน , เล ม ๑ , หนา

๑๙๐.

58

ทำาดวยเจตนาหรอความตงใจ ไมแรงเพราะไมมเจตนาทตงใจไวกอนหากไมมครกรรมอาสนนกรรมกรรมนจงจะใหผลเปนตว กำาหนดคตชวตหลงความตายไปเกดในทคตหรอสคตตามกรรมททำากรรมประเภทท ๒ เปนกรรมทจดตามลำาดบการใหผลกอนหรอหลงตามความหนกเบาของกรรมยกเวนอาสนนกรรมทไมอยในเงอนไขนดวย เปนกรรมททำาในวาระสดทายของจตสงผลใหเกดในทคตหรอสคตจงเปนกรรมทใหผลใน ชาตท ๒

ค. กรรมประเภทท ๓ กรรมใหผลตามระยะเวลา ม ๔ อยางคอ

๑. ทฏฐธมมเวทนยกรรม กรรมใหผลในชาตน๒. อปปชชเวทนยกรรม กรรมใหผลในชาตหนา๓. อปราปรยเวทนยกรรม กรรมใหผลในชาตตอ ๆ ไป๔. อโหสกรรม กรรมไมใหผล

กรรมใหผลตามระยะเวลา หมายถง กรรมทไดทำาไปแลว เปนกรรมทงในสวนทดและไมด ยอมมระยะเวลาในการใหผลตางกน กลาวคอกรรมบางอยางทำาในชาตน ใหผลในชาตนกรรมบางอยางทำาในชาตน ใหผลในชาตหนา กรรมบางอยางทำาในชาตน ใหผลในชาตตอ ๆ ไปจากชาตหนา

๑. ทฏฐธมมเวทนยกรรม กรรมใหผลในชาต น หมายถง กรรมด กรรมชว ทกระทำาในชาตน ใหผลในชาตนเลย เปนกรรมแรงจงใหผลทนตาเหน กรรมดใหผลเปน ลาภยศสรรเสรญ กรรมชวใหผลเปนเสอมลาภเสอมยศนนทา ม ๒ อยางคอกรรมดหรอกรรมชวทใหผล ภายใน ๗วนและใหผลภายในชาตนกรรมประเภทนจะกลายเปนอโหสกรรมตอเมอใหผลแลวและ ผทจะรบผลตายจะไมมการใหผลขามชาตดงนนจงตองเปนกรรมททำาดวยเจตนาดแรงกลากระทำากบผทมคณวเศษมบญคณหรอมความด

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, ธรรมวภาค ปรจเฉทท ๒, หนา ๑๒๖.

บรรจบ บรรณรจ, เอกสารประกอบการสอนพระไตรปฎกว เคราะห ๑, หนา ๑๒๙.

59

อยางมาก ทฏฐธมมเวทนยกรรมจะใหผลในชาตนไดเลย นนตองไมถกทฏฐธมมเวทนยกรรมฝายตรงขาม เขาเบยดเบยนและตองมปจจยสำาคญเกอหนน ๔ ประการ คอ คต กาล อปธ และปโยค ถาเกอหนนทฏฐธมมเวทนยกรรมฝายกศล เรยกวาสมบต ๔ และถาเกอหนนทฏฐธมมเวทนยกรรมฝายอกศลเรยกวาวบต ๔ กรรมประเภทนจงเปรยบไดกบนายพรานเนอ ยงลกธนไปยงเนอ ถาถกเนอ เนอกตาย ถาไมถกเนอยอมวงหนไมกลบมาใหยงอกนายพรานจงเปรยบเหมอนผลของกรรม เนอคอ ผทำากรรมทตองรบผลของกรรมนน

๒. อปปชชเวทนยกรรมกรรมใหผลในชาตหนาหมายถงกรรมดหรอกรรมชวททำาใน ชาตนแตยงไมใหผล จะใหผลในชาตถดไป กรรมประเภทน กลายเปนอโหสกรรม ตอเมอใหผลแลว หรอผทำากรรมตายลงกอนไดรบผล จะไมขามไปผลในชาตตอ ๆ ไป

๓. อปราปรยเวทนยกรรม กรรมใหผลในชาตตอ ๆ ไป ถดจากชาตหนาหมายถง กรรมด หรอกรรมชวททำาในชาตนแลวจะใหผลในชาตตอๆไปถดจากชาตหนาชาตใดชาตหนงเมอสบโอกาสเปรยบเหมอนสนขไลเนอไลตามเนอทนเขาในทใดยอมเขากดในทนนดงนนกรรมประเภทนจงนากลวกวากรรมประเภทท ๑ และประเภทท ๒ ดวยวาผลของกรรมจะตดตามผกระทำาไปตลอดการเวยนวายตายเกดจนกวาจะใหผลหมดจงจะกลายเปนอโหสกรรม ดงนน การใหผลของกรรมประเภทท ๒ และประเภทท ๓ ทำาใหเกดความเขาใจคลาดเคลอนในเรองผลของกรรมทมความ ซบซอนสงผลขามภพขามชาต

๔.อโหสกรรมกรรมทใหผลสำาเรจแลวหรอกรรมไมมผลหมายถงกรรมดหรอกรรมชวททำาไวใหผลเสรจสนแลวเมอไมมโอกาสใหผลในเวลาทใหผลดวยถกกรรมชนดอนตดหนาใหผลไป กอนจงออนกำาลงใหผลไมทนและเลกใหผลในทสดหรอเพราะผ

บรรจบ บรรณรจ, เร องเดยวก น , หนา ๑๒๙. พระพรหมโมล (วลาศ ญาณวโร), กรรมทปน , เล ม ๑, หนา

๒๕๔. สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, ธรรม

วภาค ปร เฉทท ๒, หนา ๑๒๖.

60

กระทำากรรมนนสำาเรจเปนพระอรหนตนพพานในชาตนแลวกไมเวยนวายตายเกดอกตอไปจงไมมตวตนทจะตองมารอรบผลของกรรมเปรยบเหมอนพชสนยางแลวเพาะไมขน ดงนนอโหสกรรมจงหมายถงการกระทำาความดตางๆ ของพระอรหนตดวยยอมไมมผลเปนกรรมดเพราะทานทำาความดดวยจตทปราศจากความ ยดมนถอมน ไมคดทำาดเพอหวงผลตอบแทนชนนอกรวมทงไมคดทำาดเพอละกเลสเพราะกเลส ไดหมดสนแลวแตยงทำาดตอไปอยางตอเนองการทำาดของทานจงจดเปนเพยงกรยาไมจดเปนกรรม และไมมวบาก กรรม ๑๒ เปนความร เรองการใหผลในสวนของ ลาภ ยศ สรรเสรญ และเสอมลาภ เสอมยศนนทาเปนการกลาวถงผลของกรรมโดยเฉพาะทกลาวถงการใหผลชนนอก เทานนคอใหผลเปนโลกธรรมไมไดกลาวถงการใหผลชนในคอใหผลทางดานจตใจตลอดจนเปน การแสดงใหเหนความสมพนธระหวางกรรมเกาในอดตชาตกบกรรมใหมในชาตปจจบน เชน กรรมเกา ในอดตชาตทำาหนาทเปนชนกกรรมแลวกรรมเกาในอดตชาตอยางอนหรอกรรมใหมในชาตปจจบนอาจทำาหนาทเปนอปตถมภกกรรม อปปฬกกรรม และอปฆาตกรรมกได และทำากรรมเพยงประเภทเดยวอาจเปนกรรมไดถง ๓ ประเภทพรอม ๆ กนเชนถาเราฆาบดาเปนทงครกรรมเปนทง ทฏฐธมมเวทนยกรรมและเปนทงอปฆาตกรรม

สรปไดวา กรรม ๑๒ เปนมตของอรรถกถาจารยทกลาวไวในอรรถกถาโดยมวตถประสงครวบรวมคำาสอนเรองกรรมจากพระไตรปฎกแลวจดแบงออกเปน ๓ ประเภทตามทางใหผลของกรรม คอ ๑. กรรมใหผลตามหนาท ๒. กรรมใหผลกอนหรอหลง ๓. กรรมใหผลตามระยะเวลา การท พระอรรถกถาจารยไดอธบายขยายความเรองกรรมทำาใหเปนประโยชนแกผศกษาตลอดจนผสนใจทงหลายเพราะทำาใหเกดความเขาใจชดเจนขนทำาใหผศกษา

อางแลว . บรรจบ บรรณรจ, เอกสารประกอบการสอนพระไตรปฎก

ว เคราะห ๑, หนา ๑๓๐. บรรจบ บรรณรจ, ปฏจจสมปบาท , หนา ๒๐๑. บรรจบ บรรณรจ, เอกสารประกอบการสอนพระไตรปฎก

ว เคราะห ๑, หนา ๑๓๑. แสง จนทรงาม, พทธศาสนวทยา, หนา ๑๑๕.

61

มองเหนภาพเกยวกบกรรมและการใหผลของกรรมเมอเขาใจแลวจะไดปฏบตถกตองไมมความสงสยวาตนปฏบตถกหรอไมถกอกตอไปเมอรแลวจะไดหาทางปองกนไมทำากรรมทจะนำาตวเองไปสอบายหรอความเสอมเชน ครกรรม๕ อยางทนำาผไปสความทกขความเดอดรอนทกรรมอนไมสามารถตานทานไวได เปนตน เมอรจกกรรมทควรงดเวนแลวจะไดหมนประกรรมทควรประกอบอนจะนำาตนเองไปสความเจรญรงเรองตอไป

๓ .๓ แนวทศนะเก ยวก บกรรมตามหลกพระพทธศาสนา

กรรมเปนหลกธรรมสำาคญอนดบตน ๆ ในพระพทธศาสนาพระพทธเจาสอนเรองกรรม ใหเชอกรรมคอการกระทำามากกวาเชออยางอน เชน พระองคตรสวา เวลาใดกแลวแตทคนทำาด เวลานนกจะเปนเวลาดมงคลดสำาหรบคนนน และกรรมนนกจะใหผลในโอกาสตอไปการใหผลของกรรมนนแตกตางจากการใหผลของสงอนคนสองคนทำากรรมเหมอนกนแตอาจจะไดผลไมเหมอนกน หรอไดผลเหมอนกนแตไมเทากนกได ทงนขนอยกบเจตนาหรอความตงใจของแตละคน เชน คนหนงทำาบญดวยศรทธาอยางแรงกลาแลวปรารถนาในอานสงสของบญทตนทำาอกคนหนงทำาบญ เพอรกษาสถานภาพทางสงคมหรอทำาเพอรกษาหนาตาของตวเองแบบจำาใจทำาไมไดทำาดวยศรทธา คนสองคนนจะไดผลของบญททำาตางกนอยางแนนอนเพราะฉะนนทศนะเกยวกบการใหผลของ กรรมในทางพระพทธศาสนาพระพทธเจาตรสไวในฐานสตรและปพพชตอภณหสตรวา “เรามกรรมเปน ของของตน เรามกรรมเปนทายาท เรามกรรมเปนกำาเนด เรามกรรมเปนเผาพนธ เรามกรรมเปนทพง อาศย เราทำากรรมใดไว จะดหรอชวกตาม เราจะตองไดรบผลของกรรมนน”

นอกจากนยงมพทธพจนหลายแหงทพระองคตรสเกยวกบเรองกรรมจงกลาวไดวาพระองคใหความสำาคญกบเรองกรรมมาก ผวจยจะไดนำาเสนอเรองกรรมเปนลำาดบไป

๓ .๓ .๑ ความสำาค ญของกรรม

อง. ปญจก. (ไทย) ๒๒/๕๗/๙๙-๑๐๐. อง. ทสก. (ไทย) ๒๔/๔๘/๑๐๔-๑๐๕.

62

หลกกรรมมความสำาคญตอบคคลและสงคม ดงทพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต)

ไดกลาวถงคณคาทางจรยธรรมของหลกกรรมม ดงน๑. ใหเปนผหนกแนนในเหตผล รจกมองเหนการกระทำา

และผลการกระทำาตามแนวทางของเหตปจจยไมเชอสงงมงาย ตนขาว เชน เรองแมนำาศกดสทธเปนตน

๒. ใหเหนวาผลสำาเรจทตนตองการ จดหมายทปรารถนาจะเขาถงความสำาเรจไดดวยการลงมอทำาจงตองพงตน และทำาความเพยรพยายามไมรอคอยโชคชะตา หรอหวงผลดวยการออนวอนเซนสรวงตอปจจยภายนอก

๓. ใหมความรบผดชอบตอตนเอง กจะงดเวนจากกรรมชวและรบผดชอบตอผอน ดวยการกระทำาความดตอเขา

๔. ใหถอวา บคคลมสทธโดยธรรมชาตทจะทำาการตาง ๆ เพอแกไขปรบปรง สรางเสรมตนเองใหดขนไปโดยเทาเทยมกน สามารถทำาตนใหเลวลงหรอใหดขน ใหประเสรฐจนถงยงกวาเทวดาและพรหมไดทก ๆ คน

๕. ใหถอวาคณธรรม ความสามารถและความประพฤตปฏบต เปนเครองวดความทรามหรอประเสรฐของมนษย ไมใหมการแบงแยกโดยชนวรรณะ

๖. ในแงกรรมเกา ใหถอเปนบทเรยน และรจกพจารณาเขาใจตนเองตามเหตผล ไมคอยเพงโทษแตผอน มองเหนพนฐานของตนเองทมอยในปจจบนเพอรทจะแกไขปรบปรง และวางแผนสรางเสรม ความเจรญกาวหนาตอไปไดถกตอง

๗. ใหความหวงในอนาคตสำาหรบสามญชนทวไป

ตามทพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดอธบายความสำาคญของกรรมไวนน พอสรปไดวากรรมมความสำาคญตอวถชวตของบคคลและสงคม ดวยผทเชอเรองกรรม จะเปนผมเหตผลรบผด ชอบการกระทำาของตนและ

พระธรรมปฎก, (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๒๑๓–๒๑๔.

63

ปรบปรงพฒนาการกระทำาของตนเองดวยความเพยร โดยมความหวงถงอนาคตทดรออยขางหนา ตลอดจนยอมรบนบถอคณคาของคนทมคณธรรม

๓ .๓ .๒ กฏแหงกรรม

กฎแหงกรรมตามทศนะของพระพทธศาสนาแยกพจารณาได ๒ ประเดน คอ

ก. กฎแหงกรรมในฐานะกฎธรรมชาตพระพทธศาสนาสอนหลกความจรงทวา สงทงหลายทง

ปวง มชวตและไมมชวตลวนเปนไปตามธรรมชาตแหงเหตปจจย ทเรยกกนวา กฎแหงธรรมชาต หรอนยาม อนหมายถงความเปนระเบยบ มกฎเกณฑทแนนอนตายตวอยแลวในธรรมชาต ไมมสงใดเกดขนลอย ๆโดยไมมทมา และไมสงผลกระทบตอสงอน ทกอยางลวนเปนเหตเปนผลกนตามหลกของอทปปจจยตาทกลาวมา “สรรพสงลวนองอาศยกนและกน ในฐานะสงหนงเปนสาเหตและ

”สงหนงเปนผล ทงน สงทงหลายทงปวง จงมเหตปจจยเกดจากกฎธรรมชาตมใชพระผเปนเจา หรอผใดมากำาหนดไว พระพทธศาสนาจงเปนศาสนาอเทวนยมกฎแหงกรรม เปนกฎแหงเหตผลทมความสมพนธกนระหวางกรรมกบผลของกรรมอนเปนกฎทแนนอนและตายตว กรรมแตละประเภทถกกำาหนดไวจากธรรมชาตแลววากรรมแบบไหน ใหผลแบบไหน เปรยบเทยบไดกบผทปลกตนมะมวงยอมไดผลมะมวงอยางแนนอนจะเปนผลไมชนดอนไมได กฎแหงกรรม จงเปนกฎแหงเหตและผล หรอกฎธรรมชาตทเรยก

สนทร ณ รงษ, พทธปร ชญาจากพระไตรปฎก , พมพครงท ๒, หนา ๑๖๔.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๑๕๒.

สมภาร พรมทา, พทธศาสนากบวทยาศาสตร , พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๗๕.

64

วากรรมนยาม อนเปนกฎแหงเหตและผลทเกยวกบการกระทำาของมนษย

สรปไดวา กฎแหงกรรมเปนกฎแหงเหตและผลมความแนนอนในการใหผลของกรรมซงถกกำาหนดโดยกฎของธรรมชาตไวแลววา เมอทำากรรมแบบนจะไดรบผลตอบแทนแบบน โดยทงหมดดำาเนนไปตามกฎของอทปปจจยตา กฎแหงกรรมจงมฐานะเปนกฎแหงธรรมชาต

ข. กฎแหงกรรมในฐานะเปนกฎทางศลธรรมกฎแหงกรรมในฐานะเปนกฎทางศลธรรม มความหมาย

เชนเดยวกบประเดนกฎธรรมชาต คอเปนกฎแหงเหตและผล ประเดนกฎแหงธรรมชาตครอบคลมทงสงมชวตและไมมชวต ประเดนกฎแหงศลธรรมครอบคลมเฉพาะสงมชวตทสามารถมเจตจำานงเสรไดเทานน เพราะสามารถกำาหนดพฤตกรรมเปนดหรอชว ตามมาตรฐานทางศลธรรมทใชในสงคมมนษยสวนพฤตกรรมทมาจากสญชาตญาณไมสามารถกำาหนดดวยคณคาทางศลธรรมไดกรรมนยามหรอกฎแหงกรรม คอ กฎธรรมชาตสวนททำาหนาทดแลการกระทำาทแฝงคาทางศลธรรมของมนษย กฎแหงกรรมจะบนทกการกระทำาของบคคลแตละคนและคอยโอกาสใหผลตอบสนอง พระพทธเจาไดตรสถงกฎแหงกรรมในฐานะเปนกฎทางศลธรรม มปรากฏในพระไตรปฎกวา “คนทำากรรมใดไว ยอมเหน

นยาม ๕ ทนอกเหนอจากกรรมนยามมอก ๔ ประการคอ๑. อตนยาม กฎธรรมชาตเกยวกบอณหภม สภาพแวดลอมทาง

ธรรมชาต๒. พชนยาม กฎธรรมชาตทเกยวกบการสบพนธหรอพนธกรรม๓. จตตนยาม กฎธรรมชาตทเกยวกบการทำางานของจต๔. ธรรมนยาม กฎธรรมชาตทเกยวกบความสมพนธและอาการท

เปนเหตและผลแกกนของสงทงหลายหรอความเปนธรรมแหงเหตปจจย เชน สงทงหลายเกดขน ตงอย และดบไปเปนธรรมดา. ดเพมเตมใน พระธรรมปฎก, (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๑๕๒-๑๕๓.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), เช อกรรม ร กรรม แกกรรม , พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ สหธรรมก จำากด, ๒๕๔๕), หนา ๕๔.

สนทร ณ รงษ, พทธปร ชญาจากพระไตรปฎก , หนา ๑๖๖.

65

กรรมนนในตน คนทำากรรมด ยอมไดรบผลด คนทำากรรมชว ยอมไดรบผลชว คนหวานพชเชนใด ”ยอมไดรบผลเชนนน

จากพระพทธพจนดงกลาว เหนไดวา มนษยทกคนมกฎแหงกรรม หรอกรรมนยามกำากบ ดแลพฤตกรรมทมคณคาทางศลธรรม และรอคอยเวลาใหผลตอบแทนตามคณภาพของกรรม ตามเหตและผลทมความสมพนธสอดคลองกน ถาเปนกรรมด ผลทไดรบเปนความด (สข) ถาเปนกรรมชว ผลทไดรบเปนความชว (ทกข) เปรยบเทยบการใหผลของกรรม เชนเดยวกบการปลกพช ปลกพชชนดใดไดผลพชชนดนน ปลกขาวยอมไดขาว จะเปนเผอกหรอมนนนเปนไปไมได กฎแหงกรรมในฐานะเปนกฎศลธรรม มกฎเกณฑตายตวเหมอนกฎธรรมชาตขออน ๆ ดเปนด ชวเปนชว ไมมการยกเวนหรอยดหยน แตเปนการใหผลทางดานจตใจเทานน การใหผลชนนอกตองอาศยองคประกอบอน ๆ มาสนบสนน

สรปไดวา มนษยตองรบผดชอบการกระทำาของตน โดยมกฎแหงกรรมในฐานะกฎศลธรรมคอยกำากบดแล มกระบวนการใหผลทสมพนธกบเหตทเปนกฎเกณฑแนนอนตายตวไมมขอยกเวน แตเปนผลระดบจตใจ แตกสามารถหลดพนจากกรรมทตนทำาได ถาสามารยกจตขนสวปสสนาพจารณาเหนไตรลกษณทำาอาสวะภายในของตนใหหมดสนไป จนเปนพระอรหนตกจะไมตองรบกรรมอนๆ ทจะตองรบตอไปในภพภมขางหนาเพราะไมไดกลบมาเกดอกจงไมตองรบกรรมเหลานนหลงจากตายหรอนพพานทเปนอนปาทเสสนพพานคอนพพานไมเหลอขนธ ๕

สมภาร พรมทา, พทธปร ชญา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๒), หนา ๓๑๑-๓๑๒.

ข.ชา. (ไทย) ๒๗/๓๕๓/๒๐๑.

66

๓ .๓ .๓ สาเหตการเก ดกรรม

แนวทศนะเกยวกบกรรมตามหลกพระพทธศาสนา ไดแบงแหลงเกดของกรรมออก ๒ ประเภท คอ ๑. เกดจากตณหา ไดแก พอใจ ชอบใจยนด อยาก รกใคร ตองการ ทไมด ไมสบาย ไมเกอกล เปนอกศล ๒. เกดจากฉนทะ ไดแก พอใจ ยนด อยาก รกใคร ตองการ ทดงาม สบาย เกอกล เปนกศล

ตณหา แปลไดอกอยางวา ความกระหาย ความทะยาน ความอยาก ความเสนหา ความดนรน ความกระสบกระสาย กระวนกระวาย ไมรจกอม ตณหาเกดจากเวทนาเปนปจจย โดยมอวชชาเปนมลเหต กลาวคอ เมอบคคลรบรอารมณอยางใดอยางหนง ทนาชอบใจหรอไมนาชอบใจกตาม เชน เหนรปสวยหรอนาเกลยด ไดยนเสยงไพเราะหรอหนวกห เปนตน แลวเกดความรสกสข หรอทกข หรอเฉย ๆ ขน ในเวลานนตณหากจะเกดขนในลกษณะอยางใดอยางหนงคอ ถารสกสข พฤตกรรมทแสดงออกมากยนด ชนชอบ คลอยตามไป ตดใจ ใฝรก อยากได ถารสกทกข พฤตกรรมทแสดงออกมากยนราย ขดใจ ชง อยากเลยงหน หรออยากใหสญสนไปเสย ถารสกเฉย ๆ พฤตกรรมทแสดงออกมากเพลนๆ เรอยเฉอยไป พฤตกรรมเหลานมนเปนไปของมนไดเอง โดยไมตองใชความคด ไมตองใชความรความเขาใจอะไรเลย จงอาจพดไดอยางงาย ๆ วา ตณหานนเองเปนบอเกดของพฤตกรรมตาง ๆ ของมนษย ดงนน ตามหลกพระพทธศาสนา บทบาทและการทำาหนาทของตณหาเหลานไดเปนตวกำาหนดการดำาเนนชวตสวนใหญของมนษย ตณหาทเปนบอเกดของกรรมมนษยแบงเปน ๓ ดานดงน

๑. กามตณหา คอความกระหายอยากไดอารมณทนาชอบใจมาเสพเสวยปรนเปรอตน หรอความทะยานอยากในกาม

๒. ภวตณหา คอ ความกระหายอยากในความถาวรมนคง มคงอยตลอดไป ความใหญโตโดดเดนของตน หรอความทะยานอยากในภพ

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปร บปรงและขยายความ , พมพครงท ๑๑, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษท สหธรรมก จำากด, ๒๕๔๙), หนา ๔๙๐.

ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๖๓.

67

๓. วภวตณหา คอ ความกระหายอยากในความดบสนขาดสญ แหงตวตน หรอความทะยานอยากในวภพ

ตณหาทง ๓ ดานนยอมทำาใหพฤตกรรมของมนษยดำาเนนไปในทศทางตางๆ เชน ไดสงทชอบใจ พอใจกเปนสข และแสวงหาสงทชอบใหมไปเรอยๆ ถาไดสงทไมนาชอบใจกอยากจะไปใหพนจากสงเหลานน ซงพฤตกรรมจะเปนอยางไรนน กขนอยกบวาใครมตณหาทงสามดานนมากนอยอยางไร

สวนฉนทะ หมายถง กศลธรรม ความพงพอใจ ความชอบ ความอยากไดในสงทดงาม เกอกลตอชวตจตใจ เปนไปเพอประโยชนสขทงแกตนและคนอน หรอแปลอกอยางหนงไดวา มความพอใจในความดงาม ความตองการในความจรง ความตองการเลงไปถงความร คอเทากบพดวาตองการรความจรงตองการเขาถงตวธรรม ดงนนกรรมทเปนฉนทะน ยอมมการแสดงออกมาในทางดงาม สรางสรรค ใฝด รกด เปนตน

จากทกลาวมาโดยสงเขปนทำาใหเหนความแตกตางระหวางกรรมทตณหาเปนบอเกดและฉนทะเปนบอเกดไดดงน

๑. ตณหา มงประสงคเวทนา ดงนน จงตองการสงสำาหรบเอามาเสพเสวยเวทนา เอาอตตาเปนศนยกลาง กรรมทแสดงออกมายอมเปนไปอยางสบสน กระวนกระวาย เปนทกข

๒. ฉนทะ มงประสงคทประโยชน กลาวคอ ประโยชนทเปนคณคาแทจรงแกชวต หรอคณภาพชวต ดงนน กรรมทแสดงออกมาจงมงไปทความจร'สงทดงาม เพราะฉนทะกอตวจาก โยนโสมนสการคอความรจกคดหรอคดถกวธคดตามสภาวะและเหตผลเปนภาวะกลางๆไมผกพนกบอตตาและนำาไปสอตสาหะหรอวรยะคอทำาใหเกดกรรมทจะแสวงหาสงทเปนความดงามนนเองบอเกดของกรรมในพระพทธศาสนาจงมงเนนทมโนกรรมทมตณหาและฉนทะเปนมลเหตและเปนสมฏฐานในการเกดพฤตกรรมตางๆของมนษยโดยพฤตกรรมทเกดขนนนมทงดและไมดและทเปนกลางๆคอไมดไมชวกมทงนเนองมาจากเจตสกทมาอาศยจตเปนตวกระตนใหเกดเจตสกจงเปนพลงทควบคมรางกายมนษยใหกระทำาการตางๆในการแสดงพฤตกรรมทกๆอยางทปรากฏออกมาทางกาย วาจา และใจ

๓ .๓ .๔ ทางแหงการทำากรรม

68

ทางหรอทวารแหงการทำากรรม หรอสงททำาใหเกดกรรม มอย ๓ ทาง คอ

๑. กายกรรม การกระทำาทางกาย๒. วจกรรม การกระทำาทางวาจา๓. มโนกรรม การกระทำาทางใจทางแหงการทำากรรม ของบคคลม ๓ ทาง คอ ทางกาย

ทางวาจา และทางใจ ขณะทบคคลดำาเนนชวตประจำาวนไดทำากรรมทางใจตลอดเวลา

๓ .๓ .๕ เกณฑต ดส นกรรมดกรรมชว

การกระทำาทจดวาเปนกรรมหรอไมนน พระพทธศาสนาใหถอหลกของเจตนาเปนหลก ดงทกลาวมาแลวขางตน สวนการกระทำาใดจดเปนกรรมด หรอกรรมชวนน พระพทธเจาทรงใหเกณฑการตดสนไวดงตอไปน

๑. พจารณาตามสาเหตการเกดกรรม สรปไดวา การกระทำาทมเจตนามาจาก อโลภะ อโทสะ อโมหะ จดเปนกรรมด การกระทำาทมเจตนามาจาก โลภะ โทสะ โมหะ จดเปนกรรมชว

๒. พจารณาตามผลของการกระทำาวา การกระทำาท “บคคลทำากรรมใดแลว ยอมไมเดอดรอนใจในภายหลง อมเอบ ดใจ เสวยผลกรรมอยกรรมนนชอวา ”กรรมด สวนการกระทำาท

ม.ม. (ไทย) ๑๓/๕๖/๕๕. รายละเอยดวา “ตปสส เราบญญตในการทำาชวในการประพฤตชวไว ๓ ประการ คอ ๑. กายกรรม ๒. วจกรรม ๓. มโนกรรม... ตปสส กายกรรมกอยางหนง วจกรรมกอยางหนง มโนกรรมกอยางหนง...”

ความด เรยกวา “กศลกรรม” บาง “สจรตกรรม” บาง “บญ” บาง ไทยแปลวา “ทำาความด”กรรมชว เรยกวา “อกศลกรรม” บาง “ทจรต” บาง “บาป” บาง ไทยแปลวา “ทำาความชว” (บรรจบ บรรณรจ) “เอกสารประกอบการสอนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑,” (กรงเทพมหานคร : บณฑตวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕ (อดสำาเนา), หนา ๑๒๖).

อง ตก. (ไทย) ๒๐/๑๑๒/๓๕๓-๓๕๔, อง ฉกก. (ไทย) ๒๒/๓๙/๔๙๐.

ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๖๘/๔๘.

69

“บคคลกระทำากรรมแลว ยอมเดอดรอนใจในภายหลง รองไหนำาตานองหนา เสวยผลกรรมอย กรรมนนชอวา เปนกรรมไมด”

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ไดใหหลกเกณฑรวมเพอประกอบเกณฑการตดสนกรรมด กรรมชว ไวดงตอไปน

๑. ใชมโนกรรม คอ ความรสกผดชอบชวดของตนเองไดหรอไม เสยความเคารพ ตนหรอไม

๒. พจารณา ความยอมรบของวญญชน หรอนกปราชญหรอบณฑตชนวาเปนสงทวญญชนยอมรบหรอไม ชนชมสรรเสรญ หรอตำาหนตเตยนหรอไม

๓. พจารณาลกษณะและผลของการกระทำาตอตนเองตอผอน

ก. เปนการเบยดเบยนตนเอง เบยดเบยนผอน ทำาตนเองหรอผอนใหเดอดรอนหรอไม

ข. เปนไปเพอประโยชนสข หรอเปนไปเพอทกขทงแกตนและผอน

สนทร ณ รงษ อธบายไววา กรรมด กรรมชว นอกจากจะกำาหนดดวยเจตนาในการกระทำาแลว ยงกำาหนดดวยผลทเกดขนแกตนเองและผอนดวย ในบางกรณกำาหนดดวยผลทเกดขนแกตนเองเพยงอยางเดยว แตในบางกรณกำาหนดดวยผลทเกดขนทงแกตนเองและผอน

ตามขอความทไดศกษาเกณฑการตดสนกรรมด กรรมชวไวนน สรปไดวา การกระทำาทจดเปนกรรมด กรรมชวนน พจารณาจากเจตนาทกระทำา และผลของการกระทำาทมผลกระทบตอตนเอง หรอทงตอตนเองและผอน ถาเจตนาดกจดเปนกรรมด ถาเจตนาไมดกจดเปนกรรมชว แมแตการฉดกระดาษแผนเดยวกนกมผลไมเหมอนกนถาเจตนาตางกน กลาวคอถาฉดดวยความโกรธ ความพยาบาท ยอมมผลตอจตใจในทางลบ ถาฉดดวยจตใจทดงาม ยอมมผลตอจตใจในทางบวก

อางแลว. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและ

ขยายความ, หนา ๑๘๑.. สนทร ณ รงษ, พทธปร ชญาจากพระไตรปฎก , พมพครงท ๒,

หนา ๑๗๒-๑๗๓.

70

๓ .๓ .๖ ก า ร ใ หผ ล ข อ ง ก ร ร ม ท ป ร า ก ฏ ใ น พ ร ะไตรปฎก

ก. การใหผลของกรรมในมหากมมว ภ งคส ตร

ในพระไตรปฎกพระพทธเจาไดตรสกบพระอานนท ถงการแบงบคคลไว ๔ ประเภทตามกรรมและผลของกรรมทสงไปเกดในภพภมตาง ๆ ไวในมหากมมวภงคสตร สรปสาระสำาคญไดวา

บคคลประเภทท ๑ บคคลทขณะมชวตอยประกอบอกศลกรรม มมจฉาทฐ เมอตายไปแลวยอมไปเกดในอบายภม ทงน เพราะเขาทำากรรมชวตงแตชาตกอนตอเนองถงชาตปจจบนหรอมความคดเปนมจฉาทฏฐในเวลาใกลตาย

บคคลประ เภทท ๒ บ คคลท ขณะม ช ว ตอย เ ปนผประกอบอกศลกรรมไวมาก เปนมจฉาทฐ เมอตายไปเกดในสคต ทงน เพราะผลของกรรมดททำาไวในชาตกอนใหผลอย หรอมความคดเปนสมมาทฏฐในเวลาใกลตาย

บคคลประเภทท ๓ บคคลทขณะมชวตอยประกอบกศลกรรม มสมมาทฏฐ เมอตายไปแลวไปเกดในสคต ทงนเพราะเขาทำากรรมดตงแตชาตกอนตอเนองถงปจจบน หรอมความคดเปนสมมาทฏฐในเวลาใกลตาย

บคคลประเภทท ๔ บคคลทขณะมชวตอยประกอบกศลกรรม มสมมาทฏฐ เมอตายไป

ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๘–๓๐๓/๓๕๗–๓๖๗. อบายภม หมายถง ภม ก ำาเนดท ปราศจากความเจร ญ ม ๔

อยางค อ ๑. นรยะ นรก ๒. ตร จฉานโยน กำา เน ดด ร จฉาน ๓. ปตต ว ส ย ภม แห ง เปรต ๔. อสรกาย พวกอสรกาย . พระธรรมปฎก (ป .อ . ปยตโต),พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๗๗.

สคต หมายถง สถานททดทสตวโลกซงทำากรรมดตายแลวไปเกด ไดแก มนษยและเทพ. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๔๔.

71

แลวไปเกดในอบายภม ทงนเพราะเขาทำากรรมชวไวมากในชาตกอน และใหผลอย หรอมความคดเปนมจฉาทฏฐในเวลาใกลตาย

การทำากรรมและใหผลของกรรมของบคคลประเภทท ๑ เรยกวา ทำา ชวได ช ว บคคลประเภทท ๒ เรยกวา ทำาชวไดด บคคลประเภทท ๓ เรยกวา ทำาดไดด บคคลประเภทท ๔ เรยกวา ทำาดไดชว

การใหผลของกรรมของบคคลประเภทท ๑ และ ประเภทท ๓ เปนการใหผลของกรรมทชอบดวยเหตผล แตการใหผลของกรรมของบคคลประเภทท ๒ และประเภทท ๔ เปนการใหผลทเรมซบซอนขน เกนวสยของบคคลทวไปจะเขาใจสาเหตได ดวยมสาเหต ๒ ประการ คอ ๑. เปนระยะเวลาทกรรมในชาตกอนใหผล จงขดขวางผลของกรรมในชาตนและ ๒. คณภาพของจตในเวลาใกลตายซงพทธศาสนาใหความสำาคญกบมโนกรรมมากทสด ดงนน จตใกลตายทมสภาพผองใส หรอเศราหมองจงเปนสาเหตสำาคญทจะทำาใหไปเกดในสคต หรออบายภมในในชาตตอไป ดงทพระพทธองคตรสไวในวตถปมสตร วา “เมอจตเศราหมองทคต กเปนอนหวงได เมอจตไมเศราหมอง สคต กเปนอนหวงไดฉนนน เหมอนกน”

การใหผลของกรรมในมหากมมวภงคสตร เปนการใหผลของกรรมชนนอกซงสมพนธกบเรองสถานททไปเกด (คต) บคคลททำากรรมดไวมากแตไปเกดในอบายภม หรอผททำากรรมชวไวมาก แตไปเกดในสคต ผลของกรรมดและกรรมชวทเขากระทำาไวซงยงไมไดใหผล ไมไดสญหายไปไหนยงรอคอยเขาอย ดงพทธพจนทพระพทธองคตรสไวในทตยาปตตกสตรวา “กบคคลทำากรรมใดดวยกาย ดวยวาจา หรอดวยใจ กรรมนนแหละเปนของ ๆ เขา และเขายอมพาเอากรรมนนไป อนงกรรมนนยอมตดตามเขาไป เหมอนเงาตดตามตน” ฉะนน มโนกรรมในขณะทจตใกลดบเปนองคประกอบสำาคญทจะเกอหนนไปเกดในอบายภม หรอในสคต การรบผลของกรรม

พระพรหมโมล (วลาศ ญาณวโร), กรรมทปน , เล ม ๑, หนา ๔๙๕–๔๙๙.

ม.ม. (ไทย) ๑๒/๗๐/๖๒–๖๓.

72

จงอาจจะไมเปนไปตามทปถชนสมผสไดจากอายตนะภายใน ดงนน บคคลจงไมควรประมาททจะทำาจตใหผองใสและคนเคยอยกบกรรมดตลอดเวลา

ข. การใหผลของกรรมในจฬกมมว ภ งคส ตร

การใหผลของกรรมทำาใหมนษยมความแตกตางกนไป กรรมในอดตมผลตอชาตปจจบนและการกระทำาในชาตปจจบนยอมสงผลในชาตตอไป ดงมปรากฏหลกฐานในจฬกมมวภงคสตรทพระพทธเจาตรสกบสภมานพ โตเทยยบตร ถงสาเหตการกระทำากรรมของมนษยททำาใหเกดความแตกตางกน ซงสรปสาระสำาคญไดดงน

คท ๑

เหตทบคคลเกดมามอายสน เพราะชอบฆาสตว ขาดความกรณา เหตทบคคลเกดมามอายยน เพราะเวนจากการฆาสตว และมความเอนด

คท ๒

เหตทบคคลเกดมามโรคมาก เ พ ร า ะ ม น ส ย ช อ บเบยดเบยนสตวเหตทบคคลเกดมามโรคนอย เ พ ร า ะ ไ ม ม น ส ย ช อ บเบยดเบยนสตว

คท ๓

เหตทบคคลเกดมามผวพรรณทราม เพราะเปนคนมกโกรธมความพยาบาทปองรายเหตทบคคลเกดมามผวพรรณงาม เพราะเปนคนไมมกโกรธ

อายตนะ หมายถง เครองรบรม 6 คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๑๑.

ม. อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙-๒๙๗/๓๔๙–๓๕๗.

73

ไมมความพยาบาทไมปองราย

คท ๔

เหตทบคคลเกดมามอำานาจนอย เพราะมจตรษยาเหตทบคคลเกดมามอำานาจมาก เพราะมจตไมรษยา

คท ๕

เหตทบคคลเกดมามโภคทรพยนอย เพราะไมทำาทานแกสมณะหรอพราหมณเหตทบคคลเกดมามโภคทรพยมาก เพราะใหทานแกสมณะหรอพราหมณ

คท ๖

เหตทเกดมาในตระกลตำา เพราะเปนคนกระดาง เยอหยงไมออนนอมเหตทเกดมาในตระกลสง เพราะเปนคนไมกระดาง ไมเยอหยงออนถอมตน

คท ๗

เหตทเกดมาเปนคนโง เพราะไมชอบแสวงหาความรหรอเมอไมรสงใดกเขาไม

เขาไปสอบถามจากผรเหตทเกดมาเปนคนฉลาด เพราะเปนคนชอบแสวงหาความรเมอไมรสงใดก

สอบถามจากผร

จฬกมมวภงคสตร เปนการแสดงใหเหนความสมพนธระหวางกรรมกบผลของกรรมทม กระบวนการใหผลอยางแนนอนเปนรปธรรม บคคลแตกตางกนเพราะทำากรรมทตางกน กรรมในอดตยอมมผลตอปจจบน ดงทพระพทธองคตรสไวในฐานสตร วา “สตวทมกรรมเปนของ ๆ ตนมกรรมเปนทายาท มกรรมเปนกำาเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศย กรรมจำาแนกสตวทง

74

หลายใหเลวและดตางกน” ดงนน ในชาตปจจบน บคคลมรปสมบต คณสมบต และฐานะอยางไร ยอมเปนกระจกสะทอน ใหเหนถงกรรมเทาททำาเอาไว และไมสามารถทจะแกไขไดนอกจากเรมตนทำากรรมใหม อนเปนกรรมปจจบนใหด

ในจฬกมมวภงคสตร แสดงเหนไดวา มนษยทกคน เลอกทจะเปนและมได เชน เลอกทนจะเปนคนสวย (หลอ) ฉลาด รำารวย ไมมโรคภยไขเจบ อายยน และมอำานาจในตน ตองเลอกทำากรรมปจจบน ทใหผลตามทตนเองตองการดวยความพากเพยร จนกลายเปนอปนสย ผลของกรรมบางอยาง สามารถใหผลในชาตนไดทนท เชน ความฉลาด ความรำารวย สวนผลอยางอนอาจปรากฏในชาตหนาหรอชาตตอ ๆ ไป

จากการศกษากรรมในมหากมมวภงคสตรและจฬกมมวภงคสตรทำาใหเหนวา มนษยสามารถกำาหนดอนาคตของตนเอง ดวยการเลอกสถานทเกด เลอกมคณสมบตและรปสมบตใหกบอนาคตของตนเองได

๓ .๓ .๗ การใหผลของกรรมทปรากฏในอรรถกถา

การใหผลของกรรมทปรากฏในอรรถกถามรายละเอยดรวมอยในการจดประเภทของกรรมในอรรถกถาทไดศกษามาแลวในตอนวาดวยประเภทของกรรมขางตน ในทนจงไมขอนำามากลาวไวอก จะขอนำาเอาการใหผลของกรรมตามทศนะของนกปราชญมาเสนอเปนอนดบตอไป

๓ .๓ .๘ ก า ร ใหผ ล ข อ ง ก ร ร ม ต า มทศ น ะ ข อ ง นกปราชญ

นกปราชญทางพระพทธศาสนาไดแสดงทศนะเกยวกบการใหผลของกรรมไวหลายทาน แตในทนจะนำามาเสนอไวพอเปนตวอยางเพยง ๒ ทาน คอ

อง. ปญจก. (ไทย) ๒๒/๕๗/๑๐๐.

75

สนทร ณ รงษ ไดอธบายการใหผลของกรรมไววา ม ๒ ระดบคอ

๑. ผลชนในของกรรม ไดแก ผลท เกดขนในทนทททำากรรมนนสนสดลงเราทำาชว เมอไหรผลทเกดเราเปนคนชวเมอนนเปนการเพมกเลสใหมมากฃนเราทำาความดเมอไหรเปนคนด ทนท ซงเปนการเพมบารมใหมมากขน

๒. ผลชนนอกของกรรม ไดแก ผลท เปนความสขหรอความทกขความเจรญ หรอความเสอมสมบตหรอวบตทเกดมขนภายหลงสบเนองมาจากกรรมนนๆผลของกรรมชนนอกใหผลเมอไหร ขนอยกบเงอนไขและปจจยหลายอยาง

บรรจบ บรรณรจ ไดอธบายการใหผลของกรรมไววา ผลของกรรมทานเรยกวา “เมลดผล” กรรมททำาแลวยอมใหผล ๒ ขน คอ

ขนท ๑ ใหผลชนใน หมายถง ใหผลทางใจโดยตรง คอ ใหผลเปนความรสกนกคด เชน ทำาดกใหผลเปนความรสกนกคดทดทำาชวกใหผลเปนความรสกนกคดทชวความรสกนกคดทดหรอ ความรสกนกคดทชวจะเปนวบากตกคางอยในจตใจและรอวนแสดงตวออกมาอกผลกรรมขนนเราเรยกวา “นสย”หรอ “อปนสย” กได

ขนท ๒ ใหผลชนนอก หมายถง ใหผลออกมาเปนใหผทำาไดรบสงทดคอ ไดรบ ลาภ ยศ คำาสรรเสรญ ไดรบสงทไมดกคอ ไดรบความเสอมลาภเสอมยศ คำานนทา การใหผล ๒ ขนน ตางกนตรงทวา การใหผลขนท ๑ นน ใหผลทนทหลงจากการทำากรรมสนสดลง สวนการใหผลขนท ๒ นน จะใหผลทนทหรอไมนนขนขนอยกบองคประกอบ ๔ ประการ คอ กาล คต อปธ และปโยค

ตามท นกวชาการทางพระพทธศาสนาทง ๒ ทานไดอธบายการใหผลของกรรมไวนนสรปไดวา การใหผลของกรรมม ๒ ขน คอ

๑.ผลชนในสงผลตอจตใจใหผลทนทททำากรรมเสรจเปน

สนทร ณ รงษ, พทธปร ชญาจากพระไตรปฎก , หนา ๑๗๔–๑๗๕.

บรรจบ บรรณรจ, เอกสารประกอบการสอนวชา พระไตรปฎกว เคราะห , หนา ๑๒๖–๑๒๗.

76

ความรสกดหรอชวแลวสะสมในจต แสดงออกมาเปนอปนสย เปนคนดหรอคนชว

๒. ผลชนนอก กรรมดใหผลเปนลาภ ยศ สรรเสรญ กรรมชว ใหผลเปน เสอมลาภ เสอมยศนนทาการทกรรมจะใหผลชนนอกไดตองอาศยปจจยหลายอยางจงทำาใหบคคลทวไปทผลของกรรมทใหทงผลชนในและผลชนนอกเปนเรองของโลกธรรม ๘ โดยตรง

๓ .๓ .๙ องคประกอบทสน บสนนและขดขวางการใหผลของกรรม

ในพระไตรปฎก ไดกลาวถงองคประกอบทสนบสนนและขดขวางการใหผลของกรรมไวในกมมวปากญาณ สรปไดวา องคประกอบทสนบสนนใหกรรมดไดสงผล ปดกนและขดขวางการใหผลของกรรมชว เรยกวา สมบต ๔ และองคประกอบทสนบสนนใหกรรมชวสงผล และขดขวางการใหผลของกรรมด เรยกวา วบต ๔ ซงมปจจยอย ๔ อยาง คอ

๑. คต คอ ทไป๒. อปธ คอ รปราง๓. กาล คอ ยคสมยทเกด๔. ปโยคะ คอ ความเพยรหรอความพยายามพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดอธบายสมบต ๔ และวบต

๔ ไววาสมบต หมายถง ความเพรยบพรอมสมบรณแหงองค

ประกอบตาง ๆ ซงชวยเสรมสงอำานวยโอกาส ใหกรรมดปรากฏผล และไมเปดชองใหกรรมชวแสดงผล สมบตม ๔ อยาง คอ

๑. คตสมบต สมบตแหงคต หรอ คตใหเกดอยในภพ ภม ถน ประเทศทเจรญ เหมาะหรอเกอกล ตลอดจนระยะสน คอ ดำาเนนชวตหรอไปในถนทอำานวย

อภ. ว. (ไทย). ๓๕/๘๑๐/๕๒๓-๕๒๔. พระธรรมปฎก, (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและ

ขยายความ, หนา ๑๙๑.

77

๒. อปธสมบต สมบตแหงรางกาย ถงพรอมดวยรางกาย หรอ รปรางใหเชน มรปรางสวย รางกายสงางาม หนาตาทาทางด นารก นานยมเลอมใสสขภาพดแขงแรง

๓. กาลสมบต สมบตแหงกาล ถงพรอมดวยกาล หรอ กาลใหเกดอยในสมยทบานเมองมความสงบสข ผปกครองด ผคนมศลธรรม ยกยองคนดไมสงเสรมคนชว ตลอดจนในระยะสน คอ ทำาอะไรถกกาลเวลา ถกจงหวะ

๔. ปโยคสมบต สมบตแหงการประกอบ ถงพรอมดวยประกอบกจ หรอกจการให เชน ทำาเรองตรงกบทเขาตองการ ทำากจตรงกบความถนดและความสามารถของตน ทำาการถงขนาดถกหลกครบถวนตามเกณฑ หรอ ตามอตราไมใชทำาครง ๆ กลาง ๆ หรอ เหยาะแหยะ หรอ ไมถกเรองกน รจกจดทำา รจกดำาเนนการ

วบต หมายถง ความบกพรองแหงองคประกอบตาง ๆ ซงไมอำานวยแกการทกรรมดจะปรากฏผล แตกลบเปดชองใหกรรมชวแสดงผล ม ๔ อยาง คอ

๑. คตวบต วบตแหงคต หรอ คตเสย คอ เกดอยในภพ ภม ถนประเทศสภาพ แวดลอมทไมเจรญ ไมเหมาะ ไมเกอกล ทางดำาเนนชวต ถนทไปไมอำานวย

๒. อปธวบต วบตแหงรางกาย หรอ รปกายเสย เชน รางกายพกลพการออนแอ ไมสวยงาม กรยาทาทางนาเกลยด ไมชวนชม ตลอดจนสขภาพไมดเจบปวย มโรคมาก

๓. กาลวบต วบตแหงกาล หรอกาลเสย คอ เกดอยในยคสมยทบานเมองมภยพบต ไมสงบเรยบรอย ผปกครองไมด สงคมเสอมจากศลธรรมดวยการเบยดเบยน ยกยองคนชว บบคนคนด ตลอดจนทำาอะไร ไมถกกาลเวลา ไมถกจงหวะ

๔. ปโยควบต วบตแหงการประกอบ หรอ กจการเสย เชน ฝกใฝในกจการ หรอ เรองราวทผด ทำาการไมตรงกบความถนด ความสามารถ ใชความเพยรในเรองไมถกตอง ทำาการครง ๆ กลาง ๆ เปนตน

บรรจบ บรรณรจ ไดอธบายถง สมบต ๔ และวบต ๔ ไววา

บรรจบ บรรณรจ, เอกสารประกอบการสอนว ชา พระไตรปฎกว เคราะห , หนา ๑๒๙.

78

กรรมใหผลในชาตน (ทฏฐธรรมเวทนยกรรม) คอ กรรมดหรอกรรมชวททำาในชาตนแลวใหผลเปน ลาภ ยศ สรรเสรญหรอเสอมลาภ เสอมยศนนทา ในชาตน กบทมปจจยเกอหนน คอ หากเปนกรรมดตองประกอบดวยสมบต (ความพรอม) ๔ อยาง ไดแก

ก. กาลสมบต ความพรอมดวยกาลเวลา หมายถง อยในยคสมยทคนนยมความดอยางแทจรง เปนยคทความดเหนผลไดงาย

ข. คตสมบต ความพรอมดวยคต หมายถง เกดในภมทเหมาะสมถนทอยและตำาแหนงหนาทการงานเกอหนนใหกรรมดใหผล

ค. อปธสมบต ความพรอมดานรางกาย หมายถง ผทำาความด มรางกายและการดำาเนนชวตพรอมทจะรบผลแหงความดนนได

ง. ปโยคสมบต ความพรอมดานความเพยร หมายถง ผทำาความดมความเพยรทำาความดอยางตอเนองสมำาเสมอ

หากเปนกรรมชวตองประกอบดวยวบต (ความบกพรอง ความไมพรอม) ๔ อยาง ไดแก

ก. กาลวบต ความบกพรองดานกาลเวลา หมายถง อยในยคสมยทความชวเหนผล

ข. คตวบต ความบกพรองดานคต หมายถง ไมเกดในภพภมทเหมาะสม มถนทอยและตำาแหนงหนาทการงาน เกอหนนใหกรรมชวใหผล

ค. อปธวบต ความบกพรองดานรางกาย หมายถง ผทำาความชว มรางกาย และการดำาเนนดำาเนนชวตพรอมทความชวนนใหผลงาย

ง. ปโยควบต ความบกพรองดานความเพยร หมายถง ผทำาความชวขาดความเพยรทจะทำาความด แตยงมความเพยร ทำาความชวอยอยางตอเนอง ไมเลกจากการทำาความชวนน

เหนไดวา การทผลของกรรมดและกรรมชวในชาตน จะปรากฏได ตองอาศยปจจยอนมองคประกอบ ๔ อยาง คอ กาล คต อปธ และปโยคะ ในฝายพรอม ใหการสนบสนนกรรมดเรยกวา สมบต ๔ ในฝายขดขวางกรรมด เรยกวา วบต ๔ ซงการทำากรรมดเพอหวงผลในระดบนจงตองใชสตปญญาพจารณา

79

ไตรตรองเพอทจะทำาใหเหมาะสมกบตำาแหนงหนาทและสภาพแวดลอม(คตสมบต) ถกตองตามกาลเทศะ หรอเวลา (กาลสมบต) และมการจดการทด มความเพยรพยายามอยางเตมทและตอเนอง (ปโยคสมบต) หรอทเรยกวา ทำาดถกด ทำาดถกเวลา และทำาดใหพอด อปธวบตจงไมสามารถขดขวางองคประกอบดงกลาวไดสมบต ๔ และวบต ๔ เปนองคประกอบทสนบสนนและขดขวางการใหผลของกรรมในระดบผลชนนอกเทานน ถงแมวาผลของกรรมบางอยางไดถกขดขวาง ไมใหปรากฏผล แตผลกรรมนนยงคงอย และรอยคอยเวลาใหผล ดงทพระพทธเจาตรสไววา “สตวผจะตองตายไปในโลกน ทำากรรมอนใด คอ บญ และบาปทงสองประการ บญและบาปนนแลเปนสมบตของเขา ทงเขาจะนำาเอาบญและบาปนนไปได อนงบญและบาปยอมตดตามเขาไป ดจเงาตดตามตวไป

”ฉะนน สวนผลของกรรมในระดบผลชนใน จะไดรบผลทจตใจ ทนททการกระทำานนสนสดลงผลทไดรบเปนไปตามคณภาพของกรรมททำา และเปนนามธรรม

เหนไดวา สมบต ๔ และวบต ๔ เปนองคประกอบสำาคญทสนบสนนและขดขวางการใหผลในชาตน (ทฏฐธรรมเวทนยกรรม) นอกจากจะศกษาใหเขาใจถงการใหผลของกรรมแลวเรายงสามารถนำามาใชแกไขขอบกพรอง (วบต) ในตนเองได เมอนำาไปแกไข ปรบปรงแลวจะทำาใหการดำาเนนชวตประจำาวนและการทำางานประสบผลสำาเรจไดดยงขนอกดวย

๓ .๓ .๑๐ ความซบซอนในการใหผลของกรรมกฎแหงกรรม เปนกฎขอหนงของกฎธรรมชาต จงมการให

ผลทแนนอน เปนระบบระเบยบ สมำาเสมอและตายตว ดงพทธพจนทตรสไววา “คนทำากรรมใดไว ยอมเหนกรรมนนในตน คนทำากรรมด ยอมไดรบผลด คนทำากรรมชว ยอมไดรบผลชว คนหวานพชเชนใด ”ยอมไดรบผลเชนนน

เหนไดวา บคคลทำากรรมใดไวยอมไดรบผลของกรรมนนอยางแนนอน และทนทททำากรรมนนเสรจ แตเปนผลของกรรมใน

สำ. ส. (ไทย) ๑๕/๑๑๕/๑๓๒. อางแลว.

80

ระดบชนในหรอจตใจเทานน สวนผลของกรรมชนนอก กรรมบางอยางไมสามารถใหผลไดทนทตองอาศยจงหวะเวลาทเหมาะสมจงใหผลเปรยบไดกบการปลกไมยนตน เชนทเรยน เมอลงมอปลกจะใหผลทนทไมไดตองอาศยปจจยหลายประการ เชน ความสมบรณของดน นำา อากาศ และระยะเวลา และเมอออกผลตองเปนผลทกเรยนอยางแนนอน จะเปนผลไมชนดอนนนเปนไปไมได เชนเดยวกน ยอมเปนไปไมไดทผทำากรรมจะไดรบผลของกรรมตรงขามกบทตนกระทำาการใหผลของกรรมในระดบชนนอก เปนลาภ ยศ สรรเสรญ เปนสงทปถชนทวไปปรารถนา และมคานยมวา คอ ผลของกรรมด และไมปรารถนาเสอมลาภ เสอมยศ นนทา ดวยเหนวาเปนผลของกรรมชว การยอมรบการใหผลของกรรมในระดบชนนอกเพยงอยางเดยว ทำาใหเกดปญหาความเชอเรองกรรมในสงคมไทยมากขน ดวยคนบางคน สงคมรบรวาเปนคนคดโกงแตกลบไดรบการยกยองเชดช ดงนน กรรมบางอยางจงใหผลไมตรงกบเหตในปจจบนในมหากมมวภงคสตร พระพทธเจาไดตรสถงการใหผลของกรรมทไมเปนไปตามทบคคลทวไปสมผสไดดวยอายตนะทง ๕ การใหผลของกรรมในระดบชนนอก จงเปนเรอง ซบซอนและตองอาศยองคประกอบหลายอยาง นอกจากน ยงมปรากฏหลกฐานในพระสตรอน ๆ ในพระไตรปฎกอก เชน ในโลณผลสตร ไดกลาวถงกรรมอยางเดยวกน แตบคคลทกระทำามคณธรรมตางกน ผลของกรรมทใหยอมตางกนดวย เพราะเจตนาทกระทำากรรมมความรนแรงตางกนทำาใหกรรมมนำาหนกทตางกนและใหผลตางกน ในนพเพธกสตร ไดกลาวถงระยะเวลาทกรรมใหผล มทงชาตปจจบน (ทฏฐธรรมเวทนยกรรม) ชาตหนา (อปปชชเวทนยกรรม) และชาตตอ ๆไป (อปราปรยเวทนยกรรม) ในวตถปมสตร ไดกลาวถงมโนกรรมสดทายของผใกลตาย จตเกาะเกยวกบกรรมใดจะกลายเปนอาสนนกรรม ใหผลในชาตตอไปทนท การใหผลของกรรมชนนอก ถงจะเปนเรองซบซอน แตกรรมในฐานะทเปนกฎธรรมชาตและกฎศลธรรม ยอมใหผลตอผกระทำาอยางแนนอนและสมเหตสมผล และผทำากรรมตองรบผดชอบตอตนเองถงกรรมทไดกระทำาลงไป ผลยงไมปรากฏ แตผลไมได

อง. ตก. (ไทย) ๒๐/๑๐๑/๓๓๖-๓๓๘. อางแลว. อางแลว. สนทร ณ รงษ ,พทธปร ชญาจากพระไตรปฎก , หนา ๒๑๙.

81

สญหายไปไหน ยงรอระยะเวลาทจะทำาหนาทใหผลตามนำาหนกของกรรม แมวา การใหผลของกรรมในระดบนจะเปนเรองซบซอน และผทำากรรมไมสามารถแกไขกรรมในอดตได แตเราสามารถสรางกรรมปจจบนใหเปนกรรมด เพอสนบสนนสงเสรมใหกรรมดทงในอดตและปจจบนใหผลตลอดเวลา และขดขวางการใหผลของกรรมชว ดวยการอาศยเงอนไขททำาใหผลของกรรมชวนนกลายเปนอโหสกรรมได

สรปไดวา การใหผลของกรรมจะซบซอนแคไหนกตาม แตถาบคคลมความเชอมนเรองกรรม และการใหผลของกรรม ตามคำาสอนของพระพทธองค สามารถเลอกและกำาหนดชวตของตนเองได ดวยการทำากรรมทใหผลตามเงอนไขทตนตองการ ดวยความเพยรและความสมำาเสมอ จนกลายเปนอปนสย และเมอตองการผลชนนอกใหนำาองคประกอบเรอง กาล คต อปธ และปโยค มาปฏบต เพอสนบสนนและสงเสรมใหทฏฐธรรมเวทนยกรรม ใหผลในชาตปจจบนไดอยางเตมท

๓ .๓ .๑๑ การสนกรรมทศนะทางพระพทธศาสนาเชอเรองการสนกรรม ชวต

ปถชนทำากรรมอยเสมอ สาเหตสำาคญททำาใหบคคลทำากรรม คอ กเลส เมอทำากรรมยอมไดรบผล คอ วบาก เมอหมดกเลสกไมทำากรรมจงไมมผลของกรรมสวนนนทจะตองรบ กฎแหงกรรมกตกอยในกฎแหงไตรลกษณ เชน เดยวกบธรรมอนทมการเกดขน ดำารงอย และดบไปตามเหตและปจจย ทางดบกรรมจงตองดทสาเหตการเกด และดบทสาเหตการเกดพระพทธองคไดตรสไวในนพเพธกสตร สรปไดวา ผสสะเปนเหตใหเกดกรรม...เมอผสสะดบกรรมจงดบ ขอปฏบตใหถงการดบกรรม ไดแก อรยมรรคมองค ๘... และในนทานสตร ไดกลาวถงสาเหตการเกดกรรมชว คอ โลภะ โทสะ โมหะ หรอ อกศลกรรม เหตทเกดกรรมด คอ อโลภะ อโทสะ อโมหะ หรอกศลกรรม โดยกศลกรรมเกดจากอกศลกรรม เมอละอกศลกรรมได กรรมเปนอนสนสดหรอดบลง

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดอธบายไววา ทำาอยางไรจะหมดกรรม การทจะหมดกรรมก คอ ไมทำากรรมชวทำากรรมด

อง. ตก. (ไทย) ๒๐/๑๐๑/๓๓๖-๓๓๘. อางแลว.

82

และทำากรรมดใหยงขน คอ แมแตกรรมดกเปลยนใหดขนจากระดบหนงไปอกระดบหนง...กรรมไมหมดดวยการชดใชกรรม แตหมดดวยการพฒนากรรม คอ ปรบปรงตวใหทำากรรมทดยงขน ๆ จนพนขนของกรรมไปถงขนทำาแตไมเปนกรรม คอ ทำาดวยปญญาทบรสทธ ไมถกครอบงำาหรอชกจงดวย โลภะ โทสะ โมหะ จงจะเรยกวา พนกรรม

พระพรหมโมล (วลาส ญาณวโร) ไดอธบายถงความสนไปแหงกรรม สรปไดวา กรรมอนทำาใหสตวโลกเวยนวายตายเกดมสองประการ คอ กศลกรรม และ อกศลกรรม กศลกรรมมสาเหตมาจากอกศลกรรม หมายถง สตวโลกทำาความดตาง ๆ เพอเลกอกศลกรรม ดงนนเมอทำาลายอกศลกรรมใหสนไป กศลกรรมซงเกดขนเพราะอาศยอกศลกรรมเปนปจจย จงสนไปดวย

บรรจบ บรรณรจ ไดอธบายการดบผสสะไววา ดบผสสะ คอ ดบการกระทบถกตองตาง ๆ ไดแก ดบการกระทบถกตองทางตา ดบการกระทบถกตองทางห ดบการกระทบถกตองทางจมก ดบการกระทบถกตองทางลน ดบการกระทบถกตองทางกาย ดบการกระทบถกตองทางใจ “ ”ดบการกระทบถกตอง นนไมไดหมายถงวา ดบตามใหกระทบกบรป...ทวาการกระทบถกตองตาง ๆ เหลานนเปนเพยงกรยา ไมเปนปจจยใหกเลสเกดขน

ตามทนกปราชญทง ๓ ทาน ไดอธบายถงการดบกรรมพอสรปไดวา การดบกรรมตองดบทสาเหตการเกดกรรม คอ ดบผสสะ ไมใหกเลสเกดขน ไมประกอบกรรมชวและกรรมดไดอก โดยปฏบตตามหลกของมรรคมองค ๘ การกระทำาทปราศจากกเลส จงไมจดเปนกรรม เปนเพยงกรยาและไมมวบาก การดบกรรม การสนกรรม และการพนกรรม จงมความหมายเดยวกน กรรมเปนตวการใหเกดกรรมวบาก กรรมวบากทเกดจากกรรมด กรรมชว ยอมทำาใหเจาของกรรมเปนทกข เดอดรอน ทงกายและใจ ทงโลกนและโลกหนา กรรมวบากทเกดจากกรรมด ยอมทำาใหเจาของ

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), เช อกรรม ร กรรม แกกรรม, หนา ๑๑๖.

พระพรหมโมล (วลาศ ญาณวโร), กรรมทปน , เล ม ๒, พมพครงท ๒, หนา ๓๙๖.

บรรจบ บรรณรจ, ปฏจจสมปบาท , หนา ๒๐๔-๒๐๕.

83

กรรมเปนสขทงกายและใจ ทงโลกนและโลกหนา ดงทพระพทธองคไดตรสไวใน เวรญชกสตร สรปไดวา ผประพฤตอกศลกรรมบถ ๑๐ คอ ประพฤตทางกาย วาจาใจ ยอมไดรบความทกขในชาตน และไปเกดในทคตในชาตหนา ผประพฤตกศลกรรมบถ ๑๐ คอประพฤตด ทางกาย วาจา ใจ ยอมไดรบความสขในชาตนและไปเกดในสคตในชาตหนา อกศลกรรมบถ ๑๐ เปนทางแหงการทำาความชว อนมสาเหตมาจากกเลสโลภะ โทสะ และโมหะ ทำาใหประกอบกรรมชวทางกาย ทางวาจา และทางใจ กศลกรรมบถ ๑๐ เปนทางแหงการทำาความด อนมสาเหตมาจากกเลส

ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๘๙-๔๙๐/๓๗๔-๓๗๗. อกศลกรรมบถ ๑๐ หมายถง ทางแหงอกศลกรรม ทางทำาความชว กรรมชวอนเปน ทางนำาไปสความเสอม ความทกข หรอทคต

อกศลกรรมบถ ๑๐ แบงตามทางททำากรรมม ๓ ประการ คอ กายทจรต ๓ วจทจรต ๔และมโนทจรต ๓ กายทจรต ม ๓ ประเภทคอ ๑. ปาณาตบาต คอ การฆาสตวตดชวต ๒. อทนนาทาน คอ การถอเอาสงของเขามไดให ๓. กาเมสมจฉาจาร คอ การประพฤตผดในกาม

วจทจรต ม ๔ ประเภท คอ ๑. มสาวาท คอ การกลาวคำาเทจ ๒. ปสณาวาจา คอ การกลาวคำาสอเสยด ๓. ผรสวาท คอ การกลาวคำาหยาบ ๔. สมผปปลาปะ คอ การกลาวคำาเพอเจอ

มโนทจรต ม 3 ประเภท คอ ๑. อภชฌา คอ ความเพงเลงทรพยอยากไดทรพยของผอนดวยความโลภ ๒. พยาบาท คอ ความผกอาฆาตจองเวรผอนดวยอำานาจแหงความโกรธ ๓. มจฉาทฎฐ คอ ความเหนผดจากทำานองคลองธรรม

กศลกรรมบถ ๑๐ หมายถง ทางแหงกศลกรรม, ทางทำาความด กรรมด อนเปนทางนำาไปสความเจรญหรอสคต แบงตามทางททำากรรม ม ๓ ประการ คอ กายสจรต ๓ วจสจรต ๔ และมโนสจรต ๓

กายสจรต ม ๓ ประเภท คอ ๑. ปาณาตปาตวรต คอ การงดเวนจากการฆาสตว รวมถงการใหชวตสตว ๒. อทนนาทานวรต คอ การงดเวนจากการลกทรพยสงของผอน รวมถงการบรจาค ๓. กาเมสมจฉาจารวรต คอ การงดเวนจากการประพฤตผดทางกาม รวมถงสำารวมระวงในกาม

วจสจรต ม ๔ ประเภท คอ ๑. มสาวาทวรต คอ การงดเวนจากการกลาวคำาเทจ ๒. ปสณาวาจาวรต คอ การงดเวนจากการกลาวคำาสอเสยด ๓. ผรสวาทวรต คอ การงดเวนจากการกลาวคำาหยาบ ๔. สมผปปลาปวรต คอ การงดเวนจากการกลาวคำาเพอเจอ

มโนสจรต ม 3 ประเภท คอ ๑. อนภชฌา คอ ความไมคดโลภอยากไดทรพยของผอน ๒. อพยาบาท คอ ไมคดพยาบาทปองราย (ไมคดราย) ๓. สมมาทฎฐ คอ ไมมความคดเหนผดทำานองคลองธรรม

84

อโลภะ อโทสะ และ อโมหะ ทำาใหประกอบกรรมดทางกาย ทางวาจา และทางใจ กรรมทง ๒ เปนสาเหตททำาใหมนษยและสตวบนโลกนมความแตกตางกน และตองเวยนวายตายเกดไมจบสน การดบกรรมจงตองทำาดวยการละอกศลกรรมอนเปนเหตใหกศลกรรมดบไปดวย โดยใชหลกการปฏบตตามมรรคมองค ๘

มรรคมองค ๘ มรรคเปนเสนทางสายกลาง (มชฌมาปฏปทา) ของการปฏบต อนนำาไปสการดบทกขทอยตรงกลางระหวาง การหมกมนตนเองอยในกามสข (กามสขลลกานโยค) และการทรมานตนเองใหไดรบความลำาบากเดอดรอน (อตตกลมถานโยค) มรรค คอ ระบบความคดและการกระทำาสายกลาง หรอ การดำาเนนชวตตรงจดทพอเหมาะพอดใหไดผลสำาเรจตามเปาหมาย คอ การดบทกข มองคประกอบ ๘ ประการ คอ

๑. สมมาทฏฐ เหนชอบ ๒. สมมาสงกปปะ ดำารชอบ ๓. สมมาวาจา เจรจาชอบ ๔. สมมากมมนตะ กระทำาชอบ ๕. สมมาอาชวะ เลยงชพชอบ ๖. สมมาวายามะ พยายามชอบ ๗. สมมาสต ระลกชอบ ๘. สมมาสมาธ ตงจตมนชอบ

อรยมรรคทง ๘ ประการเหลาน มสาระสำาคญททานอธบายไวในสจจวภงคสตร ดงน คอ สมมาทฏฐ คอ ความรในความทกข เหตเกดแหงทกข ความดบทกข และขอปฏบตใหถงความดบทกข สมมาสงกปปะ คอ ความดำารในการออกจากกาม ความดำารในการไมพยาบาทและความดำารในการไมเบยดเบยน สมมาวาจา คอ เจตนาเปนเหตเวนจากการพดเทจ เจตนาเปนเหตเวนจากการพดเสยดส เจตนาเปนเหตเวนจากการพดคำาหยาบ เจตนาเปนเหตเวนจากการพดเพอเจอ สมมากมมนตะ คอ เจตนาเปนเหตเวนจากการประพฤตผดในกาม สมมาอาชวะ คอ ละมจฉาชพ เลยงชพดวยสมมาอาชวะ สมมาวายามะ คอ เพยรพยายามปองกนไมใหบาปอกศลธรรมทยงไมเกดใหเกดขนเพยรพยายามละบาปอกศลธรรมทเกดขน เพยรพยายามสรางกศลธรรมทยงไมเกดใหเกดเพยรพยายามรกษาและสงเสรมกศลธรรมทเกดขนแลวไมใหเสอมหายไป สมมาสต คอ มสต สมปชญญะ พจารณาเหนกายในกาย พจารณาเหนเวทนาในเวทนา พจารณาเหนจตในจต และ

ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๓/๓๑-๓๒, ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๒๓/๓๙๒. ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๓/๓๗๕/๔๒๑-๔๒๔.

85

พจารณาเหนธรรมในธรรม เพอกำาจดอภชฌาและโทมนส สมมาสมาธ คอ ตงจตมนชอบคอ สมาธทเจรญตามแนวของฌาน ๔

มรรคมองค ๘ จดเปนประเภทได ๓ ประเภท เรยกวา ไตรสกขา สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ เปนปญญา สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ เปนศล สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ เปนสมาธ มรรคมองค ๘ จงหมายถง พรหมจรรย อนเปนหลกทางดำาเนนชวตทประเสรฐ อนเปนทางปฏบตของพระอรยบคคลการดำาเนนชวตตามแนวทางมรรคมองค ๘ จงเปนการพฒนาตนเองตามหลกไตรสกขา ทสามารถพฒนากรรมของตนไปสความสนกรรม คอ นพพานอนเปนเปาหมายสงสดทางพระพทธศาสนา

๓ .๔ แนวคดการประย กต เร องกรรมเพอปร บพฤตกรรมตามหลกของพระพทธศาสนา

ในหวขอนผวจยจะไดนำาเอาหวขอใหญของการพฒนาพฤตกรรมมนษยของแบนดรามาตงไวเพอจะไดศกษาหลกธรรมในพระพทธศาสนาทสอดคลองกบหลกการของแบนดราเพอจะไดนำาไปเปรยบเทยบกนงายขนในบทท ๔ ทจะนำาเสนอการเปรยบเทยบแนวทางการพฒนาพฤตกรรมหรอการปรบพฤตกรรมมนษยตอไป หลกใหญๆ ของแบนดรามอย ๓ หวขอ ไดแก ๑. แนวทางการเรยนรโดยการสงเกต (observational learning หรอ modeling) ๒. แนวทางการกำากบตนเอง (self-regulation) ๓. แนวทางการรบรความสามารถของตนเอง (self-efficacy)

ผวจยกจะเอาแนวทางเหลานมาเปนบทตงแลวหาหลกธรรมในพระพทธศาสนาทสอดคลองกนมาศกษาวจยเพอหาความเหมอนกนและความตางกนในบททตอไป

๓ .๔ .๑ แนวทางการเร ยนร โดยการสงเกต

แนวทางการเรยนรโดยการสงเกตของแบนดรา มกระบวนการยอยอย ๔ กระบวนการ ประกอบดวย ก. กระบวนการ

พระธรรมปฎก, (ป.อ. ปยตโต), ลกษณะแหงพระพทธศาสนา , พมพครงท ๑๒, (กรงเทพมหานคร : ปรชาสทธมมก จำากด, ๒๕๔๗), หนา ๕๕.

86

ความใสใจ ( attentional processes ) ข. กระบวนการจดจำา (Retention Process) ค. กระบวนการแสดงพฤตกรรมเหมอนกบตวแบบ (Motor Reproduction Process) ง. กระบวนการจงใจ (Motivation Process

ก. กระบวนการความใสใจ ( attentional processes ) กระบวนการความใสใจในทางพระพทธศาสนา ไดแก

“ ”สมาธ ความทจตเปนธรรมชาตแนวแนกบอารมณใดอารมณหนง เมอจตใจจดจออยกบสงใดสงหนงอยางเดยวจะทำาใหการทำางานมประสทธภาพมากขน สมาธทมหลกธรรมแหงความสำาเรจเปนทรองรบคอ หลก “อทธบาทธรรม ๔” คอ ฉนทสมาธ วรยสมาธ จตตสมาธ วมงสาสมาธ เพอใหเกดความเขาใจชดเจนเกยวกบอทธบาทธรรมอนมสมาธกำากบอยจะไดศกษารายละเอยดในพระไตรปฎกตอไปตามลำาดบ ดงน

คำาวา อทธ มอธบายวา ความสำาเรจ ความสำาเรจดวยด กรยาทสำาเรจ กรยาทสำาเรจดวยด ความได ความไดเฉพาะ ความถง ความถงดวยด ความถกตอง การทำาใหแจง ความเขาถงธรรมเหลานน

สมาธ ทรกนทวไปม ๓ อยาง คอ ขณกสมาธ (สมาธชวขณะ) อปจารสมาธ (สมาธเฉยดๆ, สมาธจวนจะแนวแน) อปปนาสมาธ (สมาธแนวแน, สมาธแนบสนท, สมาธในฌาน) ดรายละเอยดใน สงคณ.อ. ๒๐๗, วสทธ. (ไทย) ๑/๑๘๔, ๑๐๕, วสทธ (ไทย) ๒/๑๙๔, พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) พจนานกรมพทธศาสตร , ฉบบประมวลธรรม, หนา ๗๔.

สมาธ ๓ อกหมวดหนง คอ ๑. สญญตสมาธ (สมาธอนพจารณาเหนความวาง ไดแก วปสสนา

ทใหถงความหลดพนดวยกำาหนดอนตตลกษณะ

๒. อนมตตสมาธ (สมาธอนพจารณาธรรมไมมนมต ไดแก วปสสนาทใหถงความหลดพนดวยกำาหนดนจจลกษณะ

๓. อปปณหตสมาธ (สมาธอนพจารณาธรรมไมมความตงปรารถนา ไดแก วปสสนาทใหถงความหลดพนดวยกำา หนดทกขลกษณะ ดรายละเอยดใน ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๒๘/๒๓๑, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๕๙๙/๓๘๕, ข.ปฏ. (ไทย) ๓๑/๙๒/๗๐, พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) พจนานกรมพทธศาสตร , ฉบบประมวลธรรม, หนา ๗๔.

ดรายละเอยดใน อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๓๓/๓๔๓.

87

คำาวา อทธบาท มอธบายวา เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ และวญญาณขนธของบคคลผเปนอยางนน

คำาวา เจรญอทธบาท มอธบายวา ภกษเสพ เจรญ ทำาใหมากซงธรรมเหลานน เพราะฉะนนจงเรยกวา เจรญอทธบาท

คำาวา ฉนทะ หมายถง ความพอใจ การทำาความพอใจ ความเปนผประสงคจะทำา ความฉลาด ความพอใจในธรรม ทชอวา ฉนทสมาธ ไดแก ภกษทำาฉนทะใหเปนอธบดแลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต

คำาวา วรยะ หรอปธานสงขาร หมายถง การปรารภความเพยรทางใจ ความขะมกเขมน ความบากบน ความขวนขวาย ความพยายาม ความอตสาหะ ความทนทาน ความเขมแขง ความหมน ความมงมนอยางไมทอถอย ความไมทอดทงฉนทะ ความไมทอดทงธระ ความเอาใจใสธระ วรยะ วรยนทรย วรยพละ สมมาวายามะ ทชอวา วรยสมาธ ไดแก ภกษทำาวรยะใหเปนอธบดแลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต

คำาวา จต หมายถง จต มโน มานส ฯลฯ มโนวญญาณธาตทเหมาะสมกน ทชอวา จตตสมาธ ไดแก ภกษทำาจตใหเปนอธบดแลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต

คำาวา วมงสา หมายถง ปญญา ความรชด ฯลฯ ความไมหลงงมงาย ความเลอกเฟนธรรม สมมาทฏฐ ทชอวา วมงสาสมาธ ไดแก ภกษทำาวมงสาใหเปนอธบดแลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต

อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๓๔/๓๔๓. อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๓๒/๓๔๒. อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๓๓/๓๔๓. อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๓๕/๓๔๓. อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๓๙/๓๔๓. อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๓๘/๓๔๓. อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๔๒/๓๔๗.

88

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ใหความหมายวา สมาธ หมายถง ความตงมนแหง จต, ภาวะทจตสงบนงจบอยทอารมณออนนเดยว

จากความหมายของอทธบาท ๔ ตามทศกษามานพอสรปไดวา ฉนทสมาธ หมายถง ความพอใจ ชอบใจในกจการงานทกำาลงทำาอย วรยสมาธ หมายถง ความเพยรพยายาม ไมยอทอตอการงาน ไมเหนแกความเหนดเหนอยเมอยลา และอปสรรคตางๆ ทขดขวางตอการงาน จตตสมาธ หมายถง มจตใจจดจอตองานทกำาลงทำาอย คอสามารถทำางานนนๆ ไดนานไมทงไวกลางครน ขณะททำางานนนอย ถามงานอนแทรกเขามากไมปลอยทงเลย พยายามกลบมาอยกบงานนนอก สวนวมงสาสมาธ หมายถง ความไตรตรองพจารณาหาเหตผล กสโลบายตางๆ ทจะทำางานใหสำาเรจ

ยกตวอยางใหเหนภาพอยางชดเจนเชน นกศกษากลมหนงรบงานกลมมาจากอาจารย นกศกษากลมนเบองตน เมอไดงานมาแลวกมาปรกษาหารอกนวาจะดำาเนนการทำางานนอยางไร เมอปรกษากนแลวกแบงงานกนไปทำา ทกคนตงใจทำางานตามความสามารถ ขณะทดำาเนนตาม แผนทไดวางไวนน ถามเหตการณหรอมอปสรรคตาง ๆ เกดขน พวกเขากจะมาปรกษากนเพอหา วธการแกไขใหงานสำาเรจลลวงไปตามความประสงค

การทนกศกษากลมนรบงานมาแลวมาปรกษาถงแนวทางทจะทำางานนน จดเปน “ฉนทสมาธ”เมอปรกษากนแลวแบงงานกนไปทำาตามความสามารถของแตละบคคลและแตละคนกทำางานตามทไดมอบหมายจดเปน “วรยสมาธ” ขณะททำางานนนแตละคนกตงใจเอาใจใสในงานททำาจดเปน“จตตสมาธ” และเมอทำางานไปเกดมอปสรรคบางอยางเกดขนกมาปรกษาหารอกนเพอหาวธแกไขเพอใหงานสำาเรจลลวงไปตามทไดตงเปาหมายไวจดเปน “วมงสาสมาธ”

ข. กระบวนการจดจำา (Retention Process)

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) พจนานกรมพทธศาสตร , ฉบบประมวลธรรม, หนา ๗๔.

89

กระบวนการจดจำาในทางพระพทธศาสนา ไดแก “ ”สญญา แตกระบวนจดจำานนไมใชหนาทของสญญาอยางเดยว ยงมหลกธรรมอนทำางานรวมกนเปนกระบวนธรรม คอ สต ความระ ลกได เปนอกองคธรรมหนงททำาหนาทรวมกนกบสญญา คอ เมอสญญาจดจำาขอมลไวแลว เมอจะนำาเอาขอมลทจดจำาไวออกมาใช เปนหนาทของสต เปนผระลกหาหรอคนหาขอมลนนๆ วา ไดทำาการบนทกไวทไหน เปรยบเหมอนการเกบขอมลไวในแฟมเอกสารแลวเขยนชอกำากบไว เมอตองการนำามาใชอกกไปเลอกดตามชอเอกสารทบนทกไว หรออกนยหนงเปรยบเหมอนการทำารหสหนงสอตามหองสมดตางๆ นนเอง เพอใหทราบความหมายและลกษณะของสญญาชดยงขนผวจยจะไดนำาเอาหลกฐานทปรากฏอยในคมภรตางๆ มาประกอบหลกฐานไวตามลำาดบดงน

ราชบณฑตยสถานไดใหความหมายของสญญาไววา ความร, ความเขาใจ, ความสงเกต, ความระลกได, ความจำาได

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ. ๙ ราชบณฑต) ไดใหความหมายวา ความจำา, ชอ, นาม มรปวเคราะหดงน สญชานนต เอตายาต สญญา ธรรมชาตเปนเครองจำา, เครองชวยจำา (สำ บทหนา ญา ธาตในความหมายวาร กว ปจจย, แปลงนคหตเปน ญ ลบ กว)

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดใหความหมายของ “ ”สญญา ไววา สญญา การกำาหนดหมาย, ความจำาไดหมายร คอ หมายรไว ซง รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะและอารมณทเกดกบใจวา เขยว ขาว ดำา แดง ดง เบา เสยงคน เสยงแมว เสยงระฆง กลนทเรยน รสมะปราง เปนตน และจำาได คอ รจกอารมณนนวาเปนอยางนนๆ ในเมอไปพบเขาอก

พระพรหมคณาภรณ (ปยตโต) กลาววา “ลกษณะของสญญาคอ ทำางานกบอารมณทปรากฏตวอยแลว กลาวคอ เมอ

มานต มานตเจรญ, พจนานกรมไทย , ฉบบของราชบณฑตยสถาน , ฉบบพมพครงท ๑๑,(กรงเทพมหานคร : หสน. นยมวทยา (แผนกการพมพ), ๒๕๓๕), หนา ๙๕๘.

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ. ๙ ราชบณฑต), ศพท ว เคราะห , (กรงเทพมหานคร: โรงพมพเลยงเซยง, ๒๕๕๐), หนา ๖๕๓.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน, ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๑๙-๓๒๐.

90

อารมณปรากฏตวอยตอหนา จงกำาหนดได หมายรหรอจำาไดซง”อารมณนน

ศพททมความหมายวา “ ”ความจำา มอยหลายศพทดวยกน เชน ธตมา ธารณตา เปนตน แตสองคำาหลงนมความหมายเปนไปเฉพาะทาง เปนคณสมบตของบคคล ไมมความหมายวา ความจำา โดยตรง จงจะไมขอนำามากลาวไวในทน จะกลาวถงเฉพาะสญญา ทสอดคลองกบกระบวนการจดจำา ซงกระบวนการจดจำาตามหลกจตวทยาสมยใหมแบงออกเปนขอยอยอก ๓ หวขอ คอ ๑. การนำาขอมลเขาสจตใจ ๒. การบนทกขอมลความจำาไวในจตใจ ๓. การแสดงขอมลความจำาออกมาใหปรากฏ จะไดศกษาในรายละเอยดแตละหวขอตอไป

๑. การนำาขอมลเขาสจตใจการนำาขอมลความจำาเขาสจตใจ (encoding) ในทาง

พระพทธศาสนาคอการรบเอา รป เสยง กลน รส สมผส และธรรมารมณ ภายนอกเขามาภายในคอจตใจ หรอเรยกตามภาษาทางพระพทธศาสนาวา อายตนะภายนอก สวน ตา ห จมก ลน กาย ใจ เรยกวา อายตนะภายใน ทงสองฝายนมากระทบกนแลวเกดความรสกขน ถอวากระบวนการนำาขอมลเขาสจตใจสำาเรจ คำาวา ความรสก คอวญญาณ ถาเกดความรสกทางตาเรยกวา จกขวญญาณ เกดความรสกทางหเรยกวา โสตวญญาณ เปนตน

พระพรหมคณาภรณ (ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและขยายความ, พมพครงท ๑๑, หนา ๒๑.

อายตยนะภายในม ๖ อยาง คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ อายตนะภายนอกม ๖ อยาง เชนเดยวกนคอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ หรอสมผส และธรรมารมณ, ดรายละเอยดใน ท.ปา. (บาล) ๑๑/๑๔๖/๘๗, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๑๔๖/๑๐๖, อภ.สง. (บาล) ๓๔/๑๓๔๒/๓๐๑, อภ.สง. (ไทย) ๓๔/๑๓๔๒/๓๓๕, วสทธ. (บาล) ๒/๔๓๖/๘๕ -๘๖, วสทธ. (ไทย) ๔๓๖/๗๒๓-๗๒๕.

วญญาณมชอตามอายตนะทเกดพรอมกนเหมอนกน คอ มความรสกทางตา เรยกวา จกขวญญาณ มความรสกทางห เรยกวา โสตวญญาณ เปนตน, อกอยางหนง คำาวา วญญาณ มความหมายเหมอนกนกบคำาวา จต มโน ดรายละเอยดใน สำ.น. (บาล) ๑๖/๖๑/๙๑, สำ.น. (ไทย) ๑๖/๖๑/๑๑๕, สำ.น.อ. (ไทย) ๒/๒๙๔.

91

จากเนอหาตรงนการนำาขอมลเขาสจตใจยงไมเปนหนาทของสญญา เปนหนาทของวญญาณ หรอจต เปนผรบรอารมณทมากระทบกน สรปแลวขนตอนนยงไมมการจำาขอมลเพยงแตรบรวาเกดอะไรขนแลว

๒. การบนทกขอมลความจำาไวในจตใจการบนทกขอมลเปนขนตอนทสองตอจากการนำาขอมลเขา

สจตใจ ในขนตอนนจะมการเปลยนรหสหรอเปลยนรปแบบของขอมลเพอใหเกดความเขาใจเกยวกบขอมลทรบเขามา เมอทำาการเปลยนรปแบบแลวกจะทำาการบนทกขอมลไว กระบวนบนทกขอมลไดแก สญญา นนเอง สญญาทำาการบนทกขอมลทรบเขามาโดยการสรางรหสของตวเองเพอจะไดนำาออกมาใชประโยชนในโอกาสตอไป

๓. การแสดงขอมลความจำาออกมาใหปรากฏ

ถงขนตอนนเปนการนำาขอมลทไดบนทกเกบไวออกมาใชประโยชนตามทตองการ หนาทการนำาขอมลออกมาใชนเปนหนาทของสต ซงเปนองคธรรมหนงททำางานรวมกนกบสญญา แตในขณะเดยวกนกระบวนการระลกถงขอมลของสตนกมสญญาอยดวย เพราะถาไมมสญญากไมรวาขอมลทสตระลกหานนเปนขอมลทตองการใชประโยชนหรอไม หมายความวาในความระลกของสตนนบางสวนกเปนความจำาดวย คอเปนสญญาดวย ในเรองนพระพรหมคณาภรณไดอธบายไววา

สญญากด สตกด มความหมายคาบเกยวและเหลอมกนกบความจำา กลาวคอ สวนหนงของสญญาเปนสวนหนงของความจำา อกสวนหนงของความสญญาอยนอกเหนอความหมายของความจำา แมสตกเชนเดยวกน สวนหนงของสตเปนสวนหนงของความจำา อกสวนหนงของสต อยนอกเหนอความหมายของความจำา...

จากขอความตรงนทำาใหทราบวา สญญา ทำาหนาทกำาหนดหรอหมายรอารมณเอาไว เมอประสบอารมณอกกเอามาเปรยบเทยบกนวา ถกตองตรงกนหรอไม เมอรวาถกตองตรงกน

พระพรหมคณาภรณ (ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๒๑.

92

สตกทำาหนาทดงเอาขอมลออกมาใช สามารถเขยนเปนแผนภาพไดดงน

จากแผนภาพนขนตอนแรกเปนกระบวนการของอายตนะภายนอกกบอายตนะภายในและผสสะ พรอมดวยวญญาณ กระบวนการนองคธรรมหลกคอวญญาณ ทำาหนาทรบรอารมณ ขนตอนทสองเปนหนาทของสญญาโดยตรง ทำาหนาทบนทกขอมลทรบเขามาแลวทำารหสเกบไวในภวงคจต ขนตอนทสามเปนหนาทของสต ทำาหนาทระลกถงขอมลทบนทกไวแลวดงเอาขอมลออกมาใช

ยกตวอยางเชน นาย ก. เหนนาย ข. เดนมาแตไกล นาย ก. จำาไดวาเปน นาย ข. และนกถงเหตการณทเคยทำารวมกบนาย ข. ในอดตหลายอยางตามมา การทนาย ก. เหนนาย ข. เดนมาแตไกล เปนวญญาณ การทนาย ก. จำานาย ข. ไดเปนสญญา การทนาย ก. นกถงเหตการณตางๆ ทเคยทำารวมกนกบนาย ข. ไดเปนสต

ค. กระบวนการแสดงพฤตกรรมเหมอนกบตวแบบ (Motor Reproduction Process)

กระบวนการแสดงพฤตกรรมเหมอนกบตวแบบ ในทางพระพทธศาสนา ไดแก อนทรย ๕ พละ ๕

อนทรย ๕ พละ ๕ ทงสองหลกธรรมนมองคธรรมเหมอนกน คอ สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา เพยงแตเปลยนชอตามหมวดธรรมเทานน คอเอาองคธรรมเหลานไมนำาหนาชอหมวดธรรม เชน สทธนทรย สทธาพละ

ร ปภาพท ๓ .๑ แผนผงกระบวนการจดจำา(Retention Processes)

การนำาขอมลเขาสจตใจ

การบนทกขอมลความ

จำา

การนำาขอมลออกมาใหปรากฏ

93

ราชบณฑตยสถานไดใหความหมายของ “ ”อนทรย วา อำานาจ, กำาลง, ความเปนใหญ, รางกาย, กำาลงกาย, ความรสก, ประสาท, หนาท

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดใหความหมายของ “ ”อนทรย วา ความเปนใหญ, สภาพทเปนใหญในกจของตน, ธรรมทเปนเจาการในการทำาหนาทอยางหนงๆ เชน ตาเปนใหญหรอเปนเจาการในการเหน หเปนใหญในการไดยน ศรทธาเปนเจาการในการครอบงำาเสยซงความไรศรทธาเปนตน

พระพรหมคณาภรณ (ปยตโต) ไดใหความหมายของอนทรยวา สภาพทเปนใหญในกจของตน คอธรรมทเปนเจาการในการทำาหนาทอยางหนงๆ

คำาวา “อนทรย” ในพระพทธศาสนาม ๓ ประเภท คอ ๑. อนทรย ๕ ไดแก สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา, ๒. อนทรย ๖ ไดแก ตา ห จมก ลน กาย ใจ หรออายตนะภายในนนเอง, อนทรย ๒๒ ไดแก จกขนทรย (อนทรยคอจกขปสาท) โสตนทรย

เปนตน ดรายละเอยดใน สำ.ม. (บาล) ๑๙/๔๗๑-๔๙๔/๑๑๗-๑๒๔, สำ.ม. (ไทย) ๑๙/๔๗๑-๔๙๔/๑๘๖-๒๐๐,

มานต มานตเจรญ, พจนานกรมไทย , ฉบบของราชบณฑตยสถาน , หนา ๑๑๑๒.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน, ฉบบประมวลศ พท , พมพครงท ๙, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๔๑๙.

พระพรหมคณาภรณ (ปยตโต), พทธธรรม , (ฉบบปรบปรงและขยายความ), หนา ๘๗๕.

สำ. ม. (ไทย) ๑๙/๔๙๑/๓๐๒. สำ. ม. (ไทย) ๑๙/๔๙๕-๔๙๙/๓๐๕-๓๐๘, อง.ปญจก. (ไทย)

๒๒/๑๖๗/๒๘๑.

94

(อนทรยคอโสตปสาท) ในงานหวขอน หมายเอาอนทรย ๕ คอ สทธา วรย สต สมาธ ปญญา

ธรรม ๕ อยางชดเดยวกนน เรยกชอตางกนไปตามหนาทททำา คอ เรยกชอวา พละ โดยความหมายวา เปนกำาลงทำาใหเกดความเขมแขงมนคง ซงธรรมทตรงขามแตละอยางคอความไรศรทธา ความเกยจคราน ความประมาท ความฟงซาน และความหลงงมงาย ตามลำาดบ

พละ ๕ คอธรรมอนเปนกำาลง ซงเปนเครองเกอหนนแกอรยมรรค จดอยในจำาพวกโพธปกขยธรรมม ๕ คอ สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา

หมวดธรรมทเกยวพละ มอย ๓ หมวด คอ ๑. พละ ๕ คอ สทธาพละ วรยพละ สตพละ สมาธพละ ปญญาพละ ๒. พละ ๔ คอ คอธรรมอนเปนพลงทำาใหดำาเนนชวตดวยความมนใจ ไมตองหวาดหวนกลวภยตางๆ ไดแก ๑. ปญญาพละ กำาลงปญญา ๒. วรยพละ กำาลงความเพยร ๓. อนวชชพละ กำาลงคอการกระทำาทไมมโทษ (กำาลงความสจรตและการทำาแตกจกรรมทดงาม) ๔. สงคหพละ กำาลงการสงเคราะห คอชวยเหลอเกอกลอยรวมกบผอนดวยด ทำาตนใหเปนประโยชนแกสงคม ๓. พละ ๕ หรอขตตย

จกขนทรย (อนทรยคอจกขปสาท) ควรรยง โสตนทรย (อนทรยคอโสตปสาท) ... ฆานนทรย (อนทรยคอฆานปสาท) ... ชวหนทรย (อนทรยคอชวหาปสาท) ... กายนทรย (อนทรยคอกายปสาท) ... มนนทรย (อนทรยคอใจ) ... ชวตนทรย (อนทรยคอชวต) ... อตถนทรย (อนทรยคออตถภาวะ) ... ปรสนทรย (อนทรยคอ ปรสภาวะ) ... สขนทรย (อนทรยคอสขเวทนา) ... ทกขนทรย (อนทรยคอทกขเวทนา) ... โสมนสสนทรย (อนทรยคอโสมนสสเวทนา) ... โทมนสสนทรย (อนทรยคอโทมนสสเวทนา) ... อเปกขนทรย (อนทรยคออเบกขาเวทนา) ... สทธนทรย (อนทรยคอศรทธา) ... วรยนทรย (อนทรยคอวรยะ) ... สตนทรย (อนทรยคอสต) ... สมาธนทรย (อนทรยคอสมาธ) ... ปญญนทรย (อนทรยคอปญญา) ... อนญญาตญญสสามตนทรย (อนทรยแหงทานผปฏบตดวยมงวาเราจกรสจธรรมทยงมไดร) ... อญญนทรย (อนทรยคอปญญาอนรทวถง) ... อญญาตาวนทรย (อนทรยแหงทานผรทวถงแลว) ควรรยง ดรายละเอยดใน ข.ปฏ. (ไทย) ๓๑/๔/๘.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน, ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๒๐.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน, ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๘๕.

เร องเด ยวก น, หนา ๑๘๕-๑๘๖.

95

พละ ๕ ไดแกกำาลงของพระมหากษตรย หรอกำาลงททำาใหมความพรอมสำาหรบความเปนกษตรย คอ ๑. พาหาพละ หรอ กายพละ กำาลงแขนหรอกำาลงกาย คอแขงแรงสขภาพด สามารถในการใชแขนใชมอใชอาวธมอปกรณพรงพรอม ๒. โภคพละ กำาลงโภคสมบต ๓. อมจจพละ กำาลงขาราชการทปรกษาและผบรหารทสามารถ ๔. อภชจจพละ กำาลงความมชาตสง ตองดวยความนยมเชดชของมหาชนและไดรบการศกษาอบรมมาด ๕. ปญญาพละ กำาลงปญญา

ง. กระบวนการจงใจ (Motivation Process)

กระบวนการจงใจ ในทางพระพทธศาสนา ไดแก พทธพจนวา “นคคณเห นคคหารหำ” ขมบคคลทควรขม “ปคคณเห ปคคหารหำ” ยกยองคนทควรยกยอง เพราะวาพระพทธเจา จะตำาหนคนทควรตำาหนโดยไมไดเลอกหนาวาจะเปนใครมาจากไหน เปนลกหลานของใคร และจะสรรเสรญผทควรสรรเสรญโดยไมไดเลอกหนาเหมอนกน เชนตวอยางเรองพระฉนนะ ซงเปนอำามาตยคนสนทของพระองค เปนสหายของพระองคดวย ตอนทพระองคเสดจออกผนวช กไดนายฉนนะในตอนนนเปนเพอนตามเสดจ ภายหลงนายฉนนะออกบวชแลวแสดงความทตนเปนคนสนทของพระพทธเจาตอนเปนเจาชายสทธตถะ ประพฤตตนไมเหมาะสมเปนคนวายากสอนยากใครบอกสอนไมเชอฟง ทำาอะไรตามใจตนเอง จนถงบนปลายชวตของพระพทธเจา ขณะใกลจะปรนพพาน พระอานนททลถามพระพทธองควา จะทำาอยางไรกบพระฉนนะ พระองคบอกใหสงฆลงพรหมทณฑแกพระฉนนะ จนในทสดพระฉนนะกไดสตยอมปฏบตตามมตของสงฆกลายมาเปนผวางายสอนงายไดบรรลเปนพระอรหนตในทสด สวนตวอยางเรองของคนทควรสรรเสรญนนจะขอยกตวอยางเรองของพระอานนท ผเปนพระอนชา และเปนพทธอปฏฐากอกตำาแหนงหนงดวย พระองคยกยองใหพระอานนทเปนผเลศในหาขอ เชน เปนพทธอปฏฐาก เปนผทรงจำาคำาสอนไดมาก เปนผฉลาดในการปฏสนถารตอนรบทงพระภกษ ภกษณ สามเณร สามเณร ตลอดจนอบาสก

พรหมทณฑ คอ การทคณะสงฆปลอยใหพระฉนนะวากลาว หรอทำาอะไรตามใจชอบ คณะสงฆไมยงเกยวดวย ดรายละเอยดใน ว.จ. (บาล) ๗/๔๔๕/๑๖๓-๑๖๕, ว.จ. (ไทย) ๗/๔๔๕/๓๘๖-๓๘๙.

96

อบาสกาผมาขอเขาเฝาพระพทธเจา เหตการณครงหนงขณะทพระองคพรอมดวยพระภกษสงฆหมใหญเดนทางไปในทกษณาชนบท แควนมคธ ผานกรง ราชคฤหพระองคมองเหนคนนาของชาวมคธ จงรบสงกบพระอานนทวา เธอจะสามารถตดเยบจวรของภกษใหมรปแบบเหมอนคนนาชาวมคธหรอไม พระอานนทรบปากวาไดแลวมาออกแบบจวรของภกษแลวเยบมาถวายพระพทธเจา พระองคทรงสรรเสรญพระอานนทตอหนาคณะสงฆหมใหญวา พระอานนทเปนคนฉลาดมไหวพรบปฏภาณ สามารถเขาใจความหมายของถอยคำาทพระองคพดยอ ๆ แลวนำามาออกแบบจวรได จนเปนแบบอยางจวรของพระภกษ สามเณรมาจนทกวนน

เรองนางนกกณฑลน ในเตสกณชาดก ตอนทนางนกกราบทลแกพระราชาวา “พระราชาควรทราบความเจรญและความเสอมดวยพระองคเองควรทรงทราบสงททรงกระทำาแลวและยงมไดทรงกระทำาดวยพระองคเอง พงขมคนทควรขม ยกยองคนทควรยกยอง” เรองนายสารถฝกมาในเกสสตร เปนตน สามารถนำามาเปรยบเทยบกบกระบวนการจงใจได เพราะอบายการฝกมาของนายเกส สอดคลองกบกระบวนการจงใจคอ สอนดวยวธสภาพ สอนดวยวธรนแรง และสอนดวยวธสภาพและวธรนแรงผสมกน ในพระสตรนเปนการสนทนากนระหวางนายเกส กบพระพทธเจา นายเกสเขาไปเฝาพระพทธเจาแลวพระองคตรสถามวธฝกมาของเขา นายเกสกราบทลตามขอความทยกมาขางตนนน และตอนสดทายพระองคตรสถามวา ถาใชวธทง ๓ แลวยงฝกไมไดนายเกส ทำาอยางไร นายเกสกราบทลวา ถาใชทง ๓ วธแลวยงฝกไมไดนายเกสกฆามาตวนนเสยเพอจะไมไดเปนตวอยางทไมดแกมาตวอนหรอเสยชอเสยงในการฝกมาของเขา จากนนนายเกสกทลถามพระพทธเจาวา พระองคฝกภกษอยางไร พระองคตรสวา เรากใชวธเหมอนเธอนนแหละ คอใชวธสภาพ ใชวธรนแรง ใชวธสภาพและรนแรงผสมกน ถาใชทง ๓ วธแลวยงฝกไมไดพระองคกฆาทงเหมอนกน แตการฆาของพระองคไม

ดรายละเอยดใน ว.ม. (บาล) ๕/๓๔๕/ , ว.ม. (ไทย) ๕/๓๔๕/๒๑๓-๒๑๔.

ข. ชา. (ไทย) ๒๗/๑๙/๕๙๗.

97

เหมอนกบการฆาของนายเกส การฆาของพระองคคอการไมสอนอกตอไปปลอยใหทำาตามใจชอบ

จากตวอยางทกลาวมานแสดงใหเหนวา กระบวนการจงใจในพระพทธศาสนาตองทำาใหเสมอภาคกนโดยไมเลอกปฏบตใหความเปนแกทกฝายทงผททำาดและทำาชว เชน กรณของพระอานนทและพระฉนนะทพระองคปฏบตใหเหนแลวนน เพราะถาผใหญเลอกปฏบตแบบมอคต ๔ ประการ จะทำาใหมปญหาตามมา คอผทไมไดรบความยตธรรมกจะตำาหนไดวาถกปฏบตไมเปนธรรม เมอเปนเชนนน กฏ หรอระเบยบตางๆ ทบญญตขนไวกจะหมดความนาเชอถอไปดวย แตเพราะคำาสอนในพระพทธศาสนาเปนสากล ดงนน กฏ หรอระเบยบวนยตางๆ ทพระพทธองคไดบญญตไวแลวจงยงคงความนาเชอถอมาจนถงทกวนน

๓ .๔ .๒ แนวทางการกำาก บตนเอง (Self-Regulation)

แนวทางการกำากบตนเอง (Self-Regulation) ประกอบดวยกระบวนการยอย ๓ กระบวนการ คอ ก. กระบวนการสงเกตของตนเอง (Self observation) ข. กระบวนการตดสน (judgment process) ค. การแสดงปฏกรยาตอตนเอง (self-reaction) จะไดศกษาในรายละเอยดของแตละกระบวนการเปนลำาดบไป

ก. กระบวนการสงเกตของตนเอง (Self observation)กระบวนการสงเกตของตนเอง ในทางพระพทธศาสนา

ไดแกหลกธรรมทมอปการะมาก ๒ จะไดศกษาในรายละเอยดเกยวกบความหมายและลกษณะของหลกธรรมทงสองตอไป

ราชบณฑตยสถาน ไดใหความหมายของสตไววา “สต” หมายถงความรสกตว, ความรสกผดชอบ, การระลก, ความทรงจำา, ความระมดระวง, การตน, ใจอนไมวางเปลา,ความปลอดโปรง

ดรายละเอยดใน อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๑๑/๑๗๑. ท.ปา. (บาล) ๑๑/๑๐๙-๓๑๐/ ท.ปา. (ไทย)

๑๑/๑๐๙-๓๑๐/๗๙-๔๓๓. มานต มานตเจรญ, พจนานกรมไทย , ฉบบของ

ราชบณฑตยสถาน , ฉบบพมพครงท ๑๑, หนา ๙๑๙.

98

คำาวา “สมปชญญะ” หมายถงความรตวอยเสมอ, ความระมดระวง, ความไมเผลอตว, ความไตรตรอง, ความพจารณา

คำาวา “สต” เปนภาษาบาล แปลวา ความระลกได มาจาก สร ธาตในความคด, ระลก เปนศพทนามกตก ลง ต ปจจย ในกตกจจปจจย ตามหลกไวยากรณ สต มบทวเคราะหเปน ๒ รป ๓ สาธนะ

คอเปนกตตรป กตตสาธนะ กตตรป กรณสาธนะ และภาวรป ภาวสาธนะ ตงวเคราะหได ๓ รปแบบ ดงน

สรตต สต แปลวา ธรรมชาตทระลก เปนกตตรป กตตสาธนะ

สรต เอตายาต สต แปลวา ธรรมชาตเปนเหตระลก เปนกตตรป กรณสาธนะ

สรณำ สต แปลวา ความระลก เปนภาวรป ภาวสาธนะ

เร องเดยวก น, หนา ๙๖๔. คำาวา “นามกตก” เปน ๑ ใน ๒ ของ “กตก” คำาวา “กตก” เปน

ชอของหลกไวยากรณประเภทหนงและเปนชอของศพทททานประกอบปจจยหมหนง ซงเปนเครองกำาหนดหมายเนอความของนามศพทและกรยาศพท นามกตก หมายถงศพทกตกทสำาเรจมาจากศพทนามและศพทคณทประกอบกบปจจยในนามกตกโดยผานการตงวเคราะหมาแลว ดรายละเอยดใน มลนธธรรมกาย, บาล ไวยากรณฉบบท องจ ำา , (กรงเทพมหานคร : บรษท ฟองทองเอนเตอรไพรส จำากด, ๒๕๔๐), หนา ๙๔.

คำาวา “รป” หมายถง รปวเคราะหของแตละสาธนะ มอย ๓ รป คอ กตตรป กมมรป และภาวรป

คำาวา “สาธนะ” หมายถง ศพททสำาเรจมาจากรปวเคราะห ม ๗ อยาง คอ กตตสาธนะ กมมสาธนะ ภาวสาธนะ กรณสาธนะ สมปทานสาธนะ อปาทานสาธนะ และอธกรณสาธนะ

คำาวา “กตตสาธนะ” หมายถงศพททเปนชอของผกระทำา คอผกระทำากรยาอาการนนๆ เอง เชน ศพทวา “ทายโก” หรอ ทายก แปลวา ผให คอเปนผใหดวยมอของตนไมไดใชคนอนทำาแทน

คำาวา “กรณสาธนะ” หมายถงศพททเปนชอของอปกรณในการกระทำากจตางๆ เชน ศพทวา “สต” ทแปลวา เปนเครองระลก หมายถง บคคลระลกดวย สต “พนธนำ” แปลวา วตถเปนเครองผก ไดแก เชอก โซ เปนตน คอบคคลเอาเชอกผก เอาโซผก หรอเอาวตถอนทสามารถผกได “วชฌนำ” วตถเปนเครองไช มสวาน เปนตน

คำาวา “ภาวสาธนะ” หมายถงศพทบอกกรยา คอการกระทำาของผทำา เชน คำาวา “สต” แปลวา ความระลก ความหมายกคอบคคลนนๆ ระลกไดเอง ไมไดใหคนอนชวยระลก

99

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) ไดใหความหมาย รปวเคราะห และปจจยของ สต แปลกออกไปเลกนอย ดงน

สรต จนเตตต สต แปลวา กรยาทระลกได (สร ธาตในความหมายวาคด,ระลก ต ปจจย, ลบ ร ทสดธาต) สรต เอตายาต สต ธรรมชาตเปนเหตใหระลกได (สร+อ)

ปมาทำ สรต หสตต สต ธรรมชาตผเบยดเบยนความประมาท ( สร ธาตในความหมายวาเบยดเบยน อ ปจจย, ลบ ร ทสดธาต)

ในคมภรสมงคลวลาสน ซงเปนคมภรอรรถกถาของทฆนกายไดอธบายวา ผมสตเพราะระลกได

ในคมภรปปญจสทน ซงเปนคมภรอรรถกถาของมชฌมนกายไดอธบายวา สต มอย ๒ ประเภท คอ ๑. ปญญาสมปยตตาสต (สตทประกอบดวยปญญา) ๒. ปญญาวปปยตตาสต (สตทไมประกอบดวยปญญา

สตทประกอบดวยปญญาเปนสตทมกำาลง สตทไมประกอบดวยปญญาเปนสตทออนกำาลง

ในคมภรวสทธมรรคไดอธบายคำาวา “สโต” ซงเปนศพทคณนามหรอเปนคณสมบตของพระโยคาวจรวา ภกษชอวา สโต เพราะระลกได

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ. ๙ ราชบณฑต) ไดใหความหมายและรปวเคราะห ดงน

สมปชญญะ หมายถงความรตว, ปญญา, สมปชานสส ภาโว สมปชญญำ แปลวา ภาวะของผรทวพรอม (สมปชาน+ณย ลบ ณ และสระท น, แปลง นย เปน ญ ซอน ญ)

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดใหความหมายของ “ ”สต วาความระลกได, นกได, ความไมเผลอ, การคมใจไวกบกจหรอ

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ. ๙ ราชบณฑต), ศพท ว เคราะห , หนา ๖๕๕.

ท.ม.อ. (ไทย) หนา ๗๑ ม.ม.อ. (ไทย) ๑/๔๖/๑๒๕. วสทธ. (ไทย) หนา ๖๖. ดเพมเตมใน ว.อ. (ไทย) หนา ๑๑๖. พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ. ๙ ราชบณฑต), พท

ว เคราะห , หนา ๖๗๔.

100

กมจตไวกบสงทเกยวของ, จำาการททำาและคำาทพดแลวแมนานได สมปชญญะ หมายถง ความรตวทวพรอม, ความรตระหนก, ความรชดเขาใจชดซงสงทนกได, มกมาคกบสต

จากความหมายดงทไดศกษามานพอสรปไดวา สต หมายถง ความระลกได, ธรรมชาตเปนเหตระลกได, และธรรมชาตผเบยดเบยนความประมาท สมปชญญะ หมายถง ความรตว และเปนชอของปญญาดวย

ในคมภรมลนทปญหา พระนาคเสนเถระไดอธบายลกษณะของสตไววา สตมลกษณะ ๒ ประการ คอ อปลาปนลกขณาสต กบอปคณหณลกขณาสต อปลาปนลกขณาสต หมายถง เตอนใหระลกไปในธรรมทงหลายคอ เตอนวา สงนนด สงนนชว สงนไมเปนประโยชน สงนเปนโทษ สงนเปนคณ สงนขาว สงนดำา เปนตน เมอสตเตอนอยบอยๆ อยางนพระโยคาวจรกจะระลกถงเฉพาะอารมณทเปนกศลธรรม สวนอปคณหณลกขณาสต หมายถงความคดหรอความระลกเมอจะเกดขนในจตใจกจะชกชวนใหถอเอาแตสงทดงามเปนอปการะตอการปฏบต

ในคมภรวสทธมรรคไดอธบายธรรมชาตของสตวา สตมความระลกไดเปนเครองกำาหนด มความไมหลงลมเปนกจ มการควบคมเปนเหตเครองปรากฏ สมปชญญะ มความไมหลงเปนเครองกำาหนด มความพจารณาเปนกจ มความสอดสองเปนเครองปรากฏ

พระพรหมคณาภรณ (ปยตโต) ไดอธบายวา สต เปนตวเกาะจบสงทจะพจารณาเอาไวสมปชญญะ เปนตวปญญา ตระหนกรสงหรออาการทถกพจารณานน วา คออะไร มความมงหมายอยางไร เชน การเดน กรวาเดนทำาไม เพอไปไหน เปนตน

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน, ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๙๖.

เร องเด ยวก น , หนา ๓๒๗. มลนท. (ไทย) หนา ๕๘-๕๙. วสทธ. (ไทย) หนา ๖๖. ดเพมเตมใน ว.อ. (ไทย) หนา ๑๑๖. พระพรหมคณาภรณ (ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและ

ขยายความ, พมพครงท ๑๑, หนา ๘๑๕.

101

จากหลกฐานทปรากฏอยในคมภรตางๆ และจากทศนะของนกปราชญทางพระพทธศาสนาทไดศกษามานสรปไดวาสตสมปชญญะมลกษณะเปนเครองเตอนใหระลกได ใหรสกตวทวพรอมทกขณะทเคลอนไหวอรยาบถ เปนตวกำากบไมใหจตหลดลอยไปในอารมณตางๆ อยางอสระ คอยควบคมจตไวเหมอนเดกเลยงววคอยดแลววของตนไมใหเทยวไปในททไมเหมาะสม เชน ไร สวน ทนา ของชาวบาน เปนตน สตสมปชญญะมอปการะแกการเจรญพระกรรมฐานทกประเภท เชน สตปฏฐาน กายคตาสต อานาปานสต เปนตน ดงมพระพทธพจนตรสไวในอานาปานสตตอนหนงวา “ภกษทงหลาย เราไมกลาวอานาปานสตภาวนาแกคนทหลงลมสตไมมสมปชญญะ” ดงน อนกรรมฐานทกอยาง ยอมสำาเรจแกผมสตสมปชญญะเทานนสตสมปชญญะ ทำาใหมพฤตกรรมนาเลอมใส ทพระพทธองคตรสไวในสตปฏฐานสตรว “...เปนผมการเดนไปขางหนา ถอยกลบ เหลยวซาย แลขวา คเขา เหยยดออกอนนาเลอมใส เพราะถกควบคมดวยสตสมปชญญะ.

จากหลกฐานเหลานจงพอสรปไดวา สตสมปชญญะสอดคลองกบกระบวนการใสใจตามทไดตงไวนน เพราะถาคนเรามสตสมปชญญะอยตลอดเวลาจะทำาใหมความตนตวอยตลอดเวลาสามารถทจะทำางานไดสำาเรจทกอยาง

ข. กระบวนการตดสน (judgment process)กระบวนการตดสน ในทางพระพทธศาสนา ไดแก หลก

การตดสนพระธรรมวนย ๘ ประการ คอ ๑. เปนไปเพอคลายความกำาหนด ๒. เปนไปเพอความพราก ๓. เปนไปเพอการไมสะสม ๔. เปนไปเพอความมกนอย ๕. เปนไปเพอความสนโดษ ๖. เปนไปเพอความสงด ๗. เปนไปเพอปรารภความเพยร ๘. เปนไปเพอความเปนคนเลยงงาย

ถาธรรมเหลาใดตรงขามกบหลกการทง ๘ น ใหถอวาไมใชธรรมไมใชวนยทพระพทธองคประสงค

สำ.ม. (ไทย) ๑๙/๙๘๖/๔๖๗. ว. อ. (ไทย) ๒/๙๐. ดรายละเอยดใน ว.จ. (ไทย) ๗/๔๐๖/๓๒๓-๓๒๔.

102

กระบวนการตดสนพระวนยอกชดหนงเรยกวา มหาปเทส ๔ คอ ๑. สงใดทไมไดหามไววา ไมควร ถาอนโลมเขากบสงไมควร สงนนไมควร ๒. สงใดทไมไดหามไววา ไมควร ถาอนโลมเขากบสงทควร สงนนควร ๓. สงใดทไมไดอนญาตไววา ควร ถาอนโลมเขากบสงไมควร สงนนไมควร ๔. สงใดทไมไดอนญาตไววา ควร ถาอนโลมเขากบสงทควร สงนนควร

สวนมหาปเทส ๔ ในพระสตรพระองคตงไวเพอเปนเครองตดสนตวเองวา เปนผปฏบตถกตองตามธรรมทพระองคไดสงสอนหรอไม หรอเพอตดสนตวเองวา ไดปฏบตธรรมถงขนไหนแลว มหาปเทส ๔ เหลานน สรปใจความไดดงน ขอท ๑ กลาวอางพระพทธเจาวา ตนเองไดฟงมาไดรบมาตอหนาพระพกตรของพระองค วา ธรรมเหลานเปนธรรมเปนวนย ของพระพทธเจา พวกทานทงหลายจงถอเอา รบเอา ขอท ๒ กลาวอางถงคณะสงฆ ผเปนหหสตร ทรงธรรม ทรงวนย(รายละเอยดเหมอนกบขอท ๑) ขอท ๓ กลาวอางพระเถระหลายรป ทเปนพหสตร ทรงธรรม ทรงวนย ขอท ๔ กลาวอางพระเถระรปเดยวทเปนพหสตร ทรงธรรม ทรงวนย

สาเหตทพระองคแสดงหลกการตดสนพระธรรมพระวนยไวกเพอปองกนไมใหหลงผดและเพอปองกนไมใหผไมหวงดตอพระพทธศาสนานำาไปกลาวอางแบบผดๆ ถงแมจะมหลกการตดสนอยอยางนกยงมผนำาเอาไปสอนผดๆ อยมากและถอปฏบตกนสบๆ มาจนถงทกวนน สวนบางอยางกอนโลมตามยคสมยทพระองคไดทรงประทานชองทางไวในเรองเกยวกบสงทควรและสงไมควรนน การทพระองคไดวางกฏเกณฑมหาปเทส ๔ ในพระวนยไวทำาใหพระพทธศาสนายงดำารงอยมาไดจนถงปจจบนและจะสามารถดำารงอยตอไปไดจนหมดอายประมาณ ๕,๐๐๐ ป ตามมตของพระอรรถกถาจารยทงหลายททำานายไว

ค. การแสดงปฏกรยาตอตนเอง (self-reaction)การแสดงปฏกรยาตอตนเอง ในทางพระพทธศาสนา

ไดแก อายตนะภายใน อายตนะภายนอก อายตนะ แปลวา ทตอ, เครองตดตอ, แดนตอความร, เครองรและสงทร เชน ตาเปนเครอง

ดรายละเอยดใน ว. ม. (ไทย) ๕/๓๐๔/๑๓๙-๑๔๐. ดรายละเอยดใน ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๘๗-๑๘๘/๑๓๔-๑๓๖.

103

ร รปเปนสงทร, หเปนเครองร เสยงเปนสงทร เปนตน จดเปน ๒ ประเภท คอ อายตนะภายใน ๖ อายตนะภายนอก ๖ อายตนะภายนอก คอเครองตอภายนอก, สงทถกรม ๖ คอ รป เสยง กลน รส สงตองกาย ธรรมารมณ คอ อารมณทเกดกบใจหรอสงทใจร, อารมณ ๖ กเรยก อายตนะภายใน คอเครองตอภายใน, เครองรบร ม ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ, อนทรย ๖ กเรยก

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดอธบายไวในหนงสอพทธธรรม พอสรปไดดงน อายตนะเหลานมความสมพนธกบการดำาเนนชวตของมนษยอย ๒ ภาคสวน แตละภาคสวนมระบบการทำางานซงอาศยชองทางทชวตจะตดตอเกยวของกบโลกไดเรยกวา “ ”ทวาร คอ ภาคท ๑ เปนภาครบรและเสวยอารมณโดยอาศยทวารทง ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ รบรและเสพเสวยอารมณทปรากฏแกมนษยโดยลกษณะและอาการตางๆ ม ๖ อยางเหมอนกน คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ และธรรมารมณ ภาคท ๒ เปนภาคแสดงออกหรอกระทำาตออารมณ อาศยทวาร ๓ คอ กาย วาจา ใจ (กายทวาร วจทวาร มโนทวาร) โดยแสดงออกเปนการทำา การพด และการคด (กายกรรม วจกรรม มโนกรรม) ซงกระบวนธรรมของชวตในภาคน รวมอยในขนธท ๔ คอ สงขารขนธ สงขารตางๆ ในสงขารขนธ มอยเปนจำานวนมาก แบงเปนฝายดบาง ฝายชวบาง ฝายกลางๆ บาง ซงจะแสดงพฤตกรรมออกมาโดยมเจตนาเปนตวนำา คอเจตนาจะเปนผแบงหนาทใหสงขารแตละอยางแสดงบทบาทของตน เชน ถาเปนการแสดงทางกาย กจะแสดงออกมาเปนการกระทำา ถาเปนการแสดงทางวาจา กจะแสดงออกมาเปนคำาพด ถาเปนการแสดงทางใจ กจะแสดงออกมาเปนความคด เรยกชอตามทวารทเกด คอ ทางกายเรยกวา กายสงขาร ทางวาจาเรยกวา วจสงขาร ทางใจเรยกวา มโนสงขาร เรยกตามชอหวหนาคอเจตนา กเปนกายสญเจตนา วจสญเจตนา และมโนสญเจตนา เรยกตามงานททำาออกมาวา กายกรรม วจกรรม และมโนกรรม

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๔๙.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๓๓-๔๒.

104

จากภาพนสามารถอธบายกระบวนการทำางานของสงขารทมเจตนาเปนตวนำาไดดงน

๑. กายสงขาร คอสภาพปรงแตงการกระทำาทางกาย เปนกายสญเจตนา คอเจตนาทแสดงออกทางกาย ผานกายทวาร มผลเปนกายกรรม

๒. วจสงขาร คอสภาพปรงแตงการกระทำาทางวาจา เปนวจสญเจตนา คอเจตนาทแสดงออกทางวาจา ผานวจทวาร มผลเปนวจกรรม

๓. มโนสงขารหรอจตตสงขาร คอสภาพปรงแตงการกระทำาทางใจ เปนมโนสญเจตนา คอเจตนาทแสดงออกทางใจ มผลเปนมโนกรรม

ขอสงเกตในทนคอ คำาวา สงขาร เจตนา ทวาร และกรรม จากกระบวนการทำางานรวมกนของกระบวนธรรมทง ๔ น ทำาใหสรปไดวา การกระทำาหรอ “ ”กรรม ทง ๓ อยางน ตองผานกระบวนการทำางานรวมกนของกระบวนธรรมทง ๔ น

เพอใหเขาใจกระบวนการแสดงปฏกรยาตอตนเองเพมเตม ควรศกษาการทำางานของกระบวนธรรมเหลาน คอ อายตนะภายใน ๖ อายตนะภายนอก ๖ ผสสะ และวญญาณ กลาวคออายตนะภายในซงเปนแดนรบรกระทบกบอารมณ คออายตนะภายนอกซงเปนสงทถกรกจะเกดความรจำาเพาะดานของอายตนะแตละอยางๆ ขน เชน ตากระทบรป เกดความรเรยกวา เหน หกระทบเสยง เกดความร เรยกวาไดยน เปนตน ความรเฉพาะแตละดานนเรยกวา “ ”วญญาณ ความรแจง คอรอารมณ วญญาณ

สงขาร(สภาพปรงแตงการกระทำา)

๑. กายสงขาร๒. วจสงขาร๓. มโนสงขาร

เจตนา(ความจงใจ)

กาย สญเจตนา

วจสญเจตนามโนสญเจตนา

ทวาร(ทเก ด)

กายทวารวจทวารมโนทวาร

กรรม(ผลการกระทำา)

กายกรรมวจกรรมมโนกรรม

ร ปภาพท ๑ . ๑ แผนผงกระบวนการทำางานของสงขารทมเจตนาเปนตวนำา

105

ทางตา ไดแก เหน เรยกวา จกขวญญาณ วญญาณทางห ไดแก ไดยน เรยกวา โสตสวญญาณ เปนตน กระบวนการเหลานสามารถเขยนเปนแผนภาพไดดงน

จากภาพนสามารถอธบายไดดงน๑. จกข – ตา ผสสะ -กระทบ รปะ – รป ว ญญาณ - เก ดความร ค อ จกขวญญาณ – เหน๒. โสตะ – ห ,, สททะ – เสยง ,, โสตวญญาณ – ไดยน๓. ฆานะ – จมก ,, คนธะ – กลน ,,

ฆานวญญาณ – ไดกลน๔. ชวหา – ลน ,, รสะ – รส ,, ชวหาวญญาณ – รรส๕. กายะ - กาย ,, โผฏฐพพะ – สงตองกาย ,,

กายวญญาณ – รสงตองกาย๖. มโน – ใจ ,, ธรรม – เรองในใจ ,, มโนวญญาณ - รเรองในใจ

ประยกตมาจาก พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๓๖.

อายตนะ

ภายใน(แดนรบร)

อายตนะ

ภายนอก(อารมณ)

()

วญญาณ(เกดความร)

ผสสะ(เกดการกระทบกน)

ร ปภาพท ๒ . ๒ แผนผงกระบวนการร บร ของอายตนะ อารมณ ผ สสะ และว ญญาณ

106

จากตวอยางทอธบายมานองคธรรมทมความสำาคญตอการรบรของ อายตนะ อารมณ วญญาณ คอ ผสสะ เพราะถาไมมการกระทบแลวแม อายตนะกบอารมณอยพรอมหนากนกไมสามารถเกดความรได ยกตวอยาง เชน เวลาทเราฟงเสยงธรรมะอย ถาเราเผลอสงใจไปทอนในขณะนนเราจะไมรวาเนอหาสาระของธรรมะในชวงนนมความหมายวาอยางไร ตอเมอเราไดสตกลบมาแลวเสยงกบหเกดการกระทบกนเขาเราจงจะรและเขาใจได จากการทไดศกษามานพอสรปไดวาการแสดงปฏกรยาตอตนเอง (self-reaction) ในทางพระพทธศาสนาคอการแสดงปฏกรยาของกระบวนธรรมทง ๔ ประการนคอ อายตนะภายใน แดนรบรภายใน ไดแก ตา ห จมก ลน กาย และใจ กบอายตนะภายนอก แดนรบรภายนอกหรออารมณภายนอก ไดแก รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ และธรรมารมณ กระทบกน (ผสสะ) จงเกดความรขน (วญญาณ)

๓ .๔ .๓ แนวทางการร บร ความสามารถของตนเอง (Self-Efficacy)

แนวทางการรบรความสามารถของตนเอง (Self-Efficacy) ประกอบดวยแนวทางยอย ๔ แนวทาง คอ ก. ประสบการณทประสบความสำาเรจ (Mastery Experiences) ข. การใชตวแบบ (Modeling) ค. การใชคำาพดชกจง (Verbal Persuasion) ง. การกระตนทางอารมณ (emotional arousal)

จะไดนำาเสนอเปนตามลำาดบหวขอตอไป

ก. ประสบการณทประสบความสำาเรจ (Mastery Experiences)

ประสบการณทประสบความสำาเรจ ในทางพระพทธศาสนา ไดแก จรต ๖ คอความประพฤตจนเคยชนเปนนสยทแสดงออกมาโดยไมไดตงใจ จนกลายเปนบคลกของแตละคน

A, Bandura, Social Learning theory, (Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice-Hall, Inc., 1997), p.82.

ดรายละเอยดใน สมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร), คมภรวสทธมรรค, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร : ประยรวงศพรนตง, ๒๕๔๖), หนา ๑๗๘-๑๘๒.

107

เชน คนราคจรต จะมนสยเรยบรอย รกสวยรกงาม คนสทธาจรต จะมนสยเชองาย ถาไมมปญญากำากบกอาจจะกลายเปนคนเชองมงายกได นกปราชญทางพระพทธศาสนาไดใหความหมายของจรตไวดงน

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดใหความหมายวา จรต หมายถง ความประพฤต, พนนสย หรอพนเพแหงจตของคนทงหลายทหนกไปดานใดดานหนง แตกตางกนไป

เกด ธนชาต ไดใหความหมายวา จรต หมายถง ความประพฤต ไดแก กรยาทเคลอนไหวทาง กาย วาจา และใจ

พ.อ. ปน มทกนต ไดใหความหมายวา จรต หมายถง พนเพของใจ

โกวท ปทมะสนทร ไดใหความหมายวา จรต หรอจรยะ คอความประพฤตจนชนเปนนสยซงมตางกน ๖ อยาง

วรรณสทธ ไวทยะเสว ไดใหความหมายวา จรต หมายถง ความประพฤตเปนไปในทางกศลธรรมหรออกศลธรรมบอยๆ สวน จรยา หมายถงเกดเสมอๆ

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน, ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๒. ดรายละเอยดของจรต ๖ อยางเพมเตม คอ ๑. ราคจรต ผมราคะเปนความประพฤตปกต (หนกไปทางรกสวยรกงาม มกตดใจ) ๒. โทสจรต ผมโทสะเปนความประพฤตปกต (หนกไปทางใจรอนขหงดหงด) ๓. โมหจรต ผมโมหะเปนความประพฤตปกต (หนกไปทางเหงาซมงมงาย) ๔. สทธาจรต ผมศรทธาเปนความประพฤตปกต (หนกไปทางนอมใจเชอ) ๕. พทธจรต ผมความรเปนความประพฤตปกต (หนกไปทางคดพจารณา) ๖. วตกจรต ผมวตกเปนความประพฤตปกต (หนกไปทางคดจบจดฟงซาน)

เกด ธนชาต, คม อคล งพระปร ย ตธรรม , (พระนคร : โรงพมพเลยงเซยงจงเจรญ, ๒๕๑๓), หนา ๖๑๗.

ปน มทกนต, แนวสอนธรรม ตามหลกส ตรน กธรรมตร , (กรงเทพมหานคร : คลงวทยา, ๒๕๒๓), ๒๕๖.

โกวท ปทมะสนทร, คม อศ กษาพระอภธรรม ปรจเฉทท ๙ กมม ฏฐานสงคหวภาค , พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔), หนา ๑๕.

108

จากความหมายของจรตทนกปราชญทงหลายไดใหไวพอสรปไดวา จรต หมายถง ความประพฤตจนเคยชนจนเปนนสยตดตวของแตละคน เปนธรรมชาตของแตละคนทแสดงออกมาทางกาย วาจา โดยไมตองตงใจ

การทจะรวาใครเปนคนจรตอะไร ตองอาศยการสงเกตกรยาอาการททำาประจำา เชน การยน เดน นง นอน (อรยาบถ) การทำางาน (กจ) ชนดของอาหารทบรโภค (โภชนะ) การด การฟง การกน (ทสสนะ) ความประพฤตทเปนไปในธรรมตางๆ เชน เปนคนมายา เปนคนแขงกระดาง กาวราว เปนตน (ธรรมปวตต) ทวาจรต ๖ เขากนไดหรอสอดคลองกบประสบการณทประสบความสำาเรจกเพราะวา

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา “...ตวความประพฤตหรอลกษณะนสยนนเรยกวา จรยา บคคลผมลกษณะนสยและความประพฤตอยางนนๆ เรยกวา จรต เชนคนมราคจรยา เรยกวา ราคจรต ”เปนตน

ธรรมชาตของคนมจรตทง ๖ นจะมการแสดงออกตางๆ กนในทางความประพฤต เชน คนราคจรต เมอพบเหนสงของบางอยาง ถามอะไรเปนสวนดนาชมอยบาง ใจของเขาจะไปจบอยทสวนนน ตดใจ เลงแลอยไดนานๆ จะไมใสใจสวนทเสย คนโทสจรต จะดแตสวนทเสยแมจะมเพยงนดหนอย สวนทดแมมอยหลายอยางกจะไมสนใจ ใจของเขาจะกระทบเขากบสวนทเสยนนกอน ไมทนไดพจารณาเหนสวนดกจะเดนหนไป อยางหงดหงด คนพทธจรตจะมลกษณะคลายกบคนโทสจรตอยบาง คอไมคอยตดใจอะไร แตตางกนกบคนโทสจรต ตรงทคนโทสจรตมองหาสวนเสยทไมเปนจรง คนพทธจรตมองหาแตสวนเสยและสวนดทเปนจรง คนโมหจรต มองเหนแลวจบจดอะไรไมชด ออกจะเฉยๆ ถาใครวาด กพลอยเหนวาตามเขาไป ถาเขาวาไมด กพลอยเหนไมดคลอยตามเขาไป ฝายคนวตกจรต คดจบจด นกถงจดดตรง

วรรณสทธ ไวทยะเสว, คม อการศ กษาพระอภธ มมตถส งคหะ ปรจเฉทท ๖ ร ปส งคหวภาคและนพพานปรมตถ , (กรงเทพมหานคร : มลนธแนบ มหานรานนท, ๒๕๒๖), หนา ๕๑.

ดรายละเอยดใน วสทธมรรค, (ไทย) ๑๗๓-๑๗๖. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรปปรงและ

ขยายความ, หนา ๘๕๓.

109

นบาง สวนไมดตรงนนบาง วนไปวนมา ตดสนใจไมได จะเอาหรอไมเอา สวนคนสทธาจรต มลกษณะคลายคนราคจรตอยบาง คอมกมองเหนสวนทด แตตางทวา คนสทธาจรตเหนแลวกชนชมซาบซงใจไปเรอยๆ ไมตดใจออยองเหมอนพวกราคจรต อยางแตสวนมากคนไมมจรตเดยวมกมจรตผสมกน เชนราคะผสมวตก โทสะผสมพทธ หรอราคะผสมกบสทธา วตกผสมกบโมหะ เปนตน

จากการศกษาเกยวกบธรรมชาตของจรตทง ๖ น ทำาใหทราบวา จรตทง ๖ ประการนมความสอดคลองกบหวขอวา ประสบการณทประสบความสำาเรจ เพราะจรต คอความเคยชนของบคคล คนทเคยประสบความสำาเรจในอดตยอมจะรดวา ในชวงเวลานนๆ ตนไดทำาอะไรบาง และทำาดวยวธไหน อยางไร แลวกจะจดจำาเอาไวเพอนำาไปประพฤตตอในอนาคต เชน คนราคจรตจะประสบความสำาเรจในเรองความงาม ความละเอยดรอบคอบ จตใจออนโยน เปนทรกของเจานายและเพอนฝง หรอลกนอง คนพทธจรต เคยประสบความสำาเรจในเรองการใชความคด การวางแผน หรอทางวชาการตางๆ คนเหลานกจะคดถงประสบการณทผานมาแลวนำาไปพฒนาปรบปรงแกไขพฤตกรรมของตนใหดยงขนตอไป

ข. การใชตวแบบ (Modeling)

การใชตวแบบในทางพระพทธศาสนาตรงกบคำาวา “บคคลาธษฐาน ”และธรรมาธษฐาน คอใชบคคลเปนแบบและใชธรรมะเปนแบบหรอใชรปธรรมกบนามธรรมเปนแบบ ปคคลาธษฐาน คอยกบคคลมาเปนตวอยางประกอบการอธบายในเรองนนๆ ทลงกนสมกน สวนธรรมาธษฐาน คอยกหวขอธรรมขนแสดงไมเกยวกบบคคลเปนการแสดงหลกการลวนๆ เพอประกอบการอธบายในเรองนนๆ เชนเดยวกน เพอใหเขาใจความหมายของคำาทง ๒ นยงขนจะไดศกษาในรายละเอยดตอไป

ราชบณฑตยสถาน ใหความหมายวา บคคลาธษฐาน หมายถง มบคคลเปนทตง, ทยกคนหรอสงทเปนรปธรรมอนๆ ขน

110

มาเปนหลกในการอธบาย เชน เปรยบกเลสเหมอนพญามาร, คกบธรรมาธษฐาน

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ใหความหมายวา บคคลาธษฐาน หมายถง มบคคลเปนทตง, เทศนายกบคคลขนตง คอ วธแสดงธรรมโดยยกบคคลขนอาง คกบธรรมาธษฐาน ธรรมาธษฐาน คอ มธรรมเปนทตง, เทศนาอางธรรม, แสดงโดยยกหลกหรอตวสภาวะขนอาง

จากความหมายทไดศกษามานพอสรปไดวา บคคลาธษฐาน หมายถง การยกเอาบคคลขนมาเปนสอหรออปกรณในการอธบายเรองราวตางๆ เพอใหผฟงเขาใจงายขน อกนยหนงเพอแสดงสงทเปนรปธรรมเพอนำาไปสการอธบายสงทเปนนามธรรม ในพระพทธศาสนาพระพทธองคไดใชวธนแสดงแกภกษและฆราวาสทงหลายควบคกนกบธรรมาธษฐานซงสวนมากเรองทำานองนจะปรากฏอยในชาดกตางๆ จะขอนำามาเปนตวอยางสกสองเรอง คอ เรองเวสสนดรชาดก กบเรองพระนนทเถระ

เรองเวสสนดรชาดกเปนเรองราวเกยวกบอดตของพระองคททรงบำาเพญบารมประเภททานบารมทง ๓ ทศ คอใหทานทวไปดวยการตงโรงทาน ทานขนกลาง ทเรยกวา อปบารมทาน ดวยการบรจาคพระโอรสและพระธดา ชาล และกณหา สวนทานขนสง ทเรยกวา ปรมตถบารมทาน ไดแก การทานพระมเหส คอ พระนางมทรใหแกทาวสกกะเทวราชผแปลงเพศเปนพราหมณมาขอไวกอนทพระเวสสนดรจะบรจาคใหคนอน ในเรองนพระองคแสดงแกหมพระญาตทมทฏฐ มานะ ไมยอมกราบไหวพระองคดวยคดวาพระองคเปนเดกกวาตน จากนนพระองคกเหาะขนไปบนอากาศแสดงปาฏหารยใหพระญาตทงหลายไดดเหน เมอไดเหนปาฏหารยนนแลวเหลาพระประยรญาตทงหลายจงทำาความเคารพพระองค ในการแสดงเวสสนดรชาดกและปาฏหารยนเพอใหเหลาพระญาตเปลยนพฤตกรรมจากคนมทฏฐ มานะ หรอเปนคนเยอ

ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน , (กรงเทพมหานคร : นานมบคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖), หนา ๖๒๙.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร , ฉบบประมวลธรรม, หนา ๖๓, พจนานกรมพทธศาสน, ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๑๒.

เวสสนดรชาดกมาใน มหานบาตชาดก ขททกนกาย ดรายละเอยดใน ข.มหา. (ไทย) ๒๘/๑๖๕๕-๒๔๔๐/๔๔๗-๕๖๐.

111

หยงถอตวแขงกระดางใหกลายเปนคนออนนอมถอมตนมจตใจโอบออมอารย นยวาตงแตนนมาพวกศากยะทเปนพระญาตของพระองคไมเคยจบอาวธขนตอสกบใคร ถงคราวถกประหารหมของพระเจาวฑทฑภะ กไมตอบโตถงแมจะมความสามารถในการใชอาวธตางๆ กตาม ยอมใหฆาอยางองอาจไมสะทกสะทานตอความตายทอยตรงหนา

อกตวอยางหนง เรองพระนนทะพทธอนชา พระองคทรงแสดงนางฟาบนสวรรคแกพระนนทะผเปนพระอนชา เพอแกความกระสนอยากจะลาสกขาของพระนนทะ เรองมอยวา พระนนทะมความกระสนอยากจะสกเพราะคดถงเจาสาวทเพงแตงงานกนยงไมไดอยดวยกน พอพระองคพาทานไปชมเทวดาบนสวรรคแลวถามวานางฟาเหลานกบนางชนบทกลยาณใครสวยกวากนพระนนทะทลวานางฟาสวยกวาหลายเทา ถาเปรยบเทยบกนระหวางนางชนบทกลยาณผเปนเจาสาวกบนางฟาแลวนางชนบทกลยาณเหมอนนางลงลนตวทพระพทธองคเนรมตรใหเหนตอนระหวางทางจากเมองมนษยกบเมองสวรรค เมอพระนนทะทลวานางฟาสวย แลวพระองคตรสถามตอไปวา เธออยากไดนางฟาเปนภรรยาไหม พระนนทะทลวา อยากได พระองคจงทรงรบปากวา จะใหนางฟาแกทาน แตมขอแมวา กลบไปตองตงใจปฏบตสมณธรรมอยางเครงครด พระนนทะกรบปาก หลงจากนนพระนนทะกตงใจปฏบตสมณธรรมโดยไมยอมยงเกยวกบใคร แตขาวเรองพระพทธองครบปากวาจะใหนางฟาแกพระนนทะแพรกระจายไปในหมพระภกษทงหลายๆ เหลานนจงเอาเรองนนมาพดเยาะเยยพระนนทะอยเรอยๆ วา พระนนทะปฏบตสมณธรรมเพราะอยากไดนางฟามาเปนภรรยา จนพระนนทะละอายใจจงตดสนใจหนออกไปอยรปเดยวบำาเพญสมณธรรมอยไมนานกไดบรรลเปนพระอรหนต แลวไปกราบทลพระพทธองค แตพระองคกทรงทราบเหมอนกน ตอมาพวกภกษพากนเหนพระนนทะมผวพรรณผองใสงดงาม จงเขาไปถามวา ไมอยากสกอกหรอ พระนนทะตอบวา ไมอยากสก พวกภกษทงหลายจงคดวาพระนนทะพดอวดคณวเศษทไมมในตนจงนำาเรองไปกราบทลใหพระพทธองคทรงทราบ พระองคตรสวา พระนนทะไมไดพดอวดแตพระนนทะไดบรรลพระ

ดเรองพระเจาวฑรทภะ ใน ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๓๕/๑๘๘-๒๐๑. เรองพระนนทะมาในอรรถกถาธรรมบท ยมกวรรค ดรายละเอยด

ใน ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๓-๑๔/๒๘, ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๙/๖๓-๖๙.

112

อรหนตแลว จากนนพระองคจงพระคาถาเพอแสดงประกอบกภกษทงหลายวา

ฝนยอมรวรดเรอนทมงไมดได ฉนใด ราคะยอมรวรดจตทไมไดอบรมได ฉนนน ฝนยอมรวรดเรอนทมงดแลวไมได ฉนใด ราคะยอมรวรดจตทอบรมดแลวไมได ฉน

นน

เนอความจากพระคาถานพระองคทรงแสดงใหพวกภกษไดเหนขออปมาอปไมยเกยวกบจตทไดฝกอบรมกบจตทไมไดฝกอบรมจะไดรบผลตางกน เพอใหพวกภกษมองเหนภาพชดเจนยงขน เรองนพระองคใชนางฟาเปนตวแบบเพอเปลยนพฤตกรรมของพระนนทะทหลงตดอยในรปของเจาสาวคอนางชนบทกลยาณ พระนนทะคดวานางชนบทกลยาณเปนคนสวยแลวจงไดตดใจหลงไหลแตพอไดเหนนางฟาบนสวรรคจงไดรวา นางฟาสวยกวาหลายเทา จงไดคลายความคดถงนางชนบทกลยาณหนมาสนใจนางฟาแทน ถงแมวาพฤตกรรมของพระนนทะจะเปลยนจากลบมาเปนบวกคอเปลยนจากอยากจะสกมาเปนการปฏบตสมณธรรมเพอจะแลกกบการไดนางฟามาเปนภรรยากตาม กยงดกวาทพระองคจะอนญาตใหพระนนทะสกออกไป แตขอทนาสงเกตในเรองนกคอ ผทใชตวแบบนนจะตองมความมนใจวาการใชตวแบบจะชวยใหผเลยนแบบเปลยนแปลงพฤตกรรมไปในทางทดขนและไมเปนผลเสยในภายหลง ในเรองนพระพทธองคใชวธหนามยอกเอาหนามบง

ค. การใชคำาพดชกจง (Verbal Persuasion)

การใชคำาพดชกจง ในทางพระพทธศาสนา ไดแก ลลาการสอนหรอเทศนาวธ ๔ ประการ

พระพทธองคทรงใชเพอชกชวนโนมนาวจตใจของผฟงใหเกดความกลาหาญ ราเรง อยากนำาเอาธรรมะคำาสงสอนไปปฏบตเพอใหเกดผลแกตนเอง ลลาการสอน หรอเทศนาวธ ๔ อยาง คอ ๑. สนทสสนา ชแจงใหเหนชด ๒. สมาทปนา ชวนใหอยากรบเอา

113

ไปปฏบต ๓. สมตเตชนา เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ๔. สมปหงสนา ปลอบชโลมใจ ใหสดชนราเรง

การใชคำาพดชกจงโนมนาวเพอใหผทยงไมเลอมใสใหเกดความเลอมใส ผมทฏฐ มานะ ใหลดทฏฐ มานะ ผทมพฤตกรรมกาวราวใหเปนผมจตออนโยนมปรากฏในพระไตรปฎกหลายแหงตางกาลตางวาระกน

ตวอยางทพระองคใชคำาพดชกจงคนทยงไมเลอมใสใหเกดความเลอมใส เชน มหาบาล ลกชายของกฎมพชาวเมองสาวตถ ผทยงไมเลอมใสจนเกดความเลอมแลวตดสนใจออกบวช แลวไดสำาเรจพระอรหตตผล มคารเศรษฐ พอสามของนางวสาขามหาอบาสกา เปนตน ตวอยางการใชคำาพดชกจงคนทแขงกระดาง

ว.มหา. (บาล) ๑/๒๒-๒๔,๒๙๐/๑๓-๔,๒๒๒, ว.ภกขน. (บาล) ๓/๗๘๓/๗๒-๓,ว.ม. (บาล) ๔/๒๙,๘๙-๙๐,๑๐๕,๑๓๒,๑๓๗/๒๕,๑๐๖-๗,๑๒๐,๑๔๖,๑๕๐,ว.ม. (บาล) ๕/๒๗๐,๒๗๖,๒๘๐-๑,๒๘๘, ๒๙๔,๒๙๘,๓๓๗/๓๘,๔๕,๕๐,๕๒,๖๕,๗๔,๘๑,๑๓๙, ว.จ. (บาล) ๖/๓๓,๑๙๒/๔๓-๔,๒๒๕,ว.จ. (บาล) ๗/๒๖๐,๒๖๘-๙,๔๐๔,๔๔๕/๒๑,๓๓-๔,๒๓๗,๒๘๒, ท.ส. (บาล) ๙/๓๔๔,๓๕๘/๑๔๐,๑๕๐. ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๑/๑-๑๔. เรองยอมวา มหาบาลยงไมไดนบถอพระพทธศาสนา หลงทพอแมเสยตวไปแลวกไดเปนหวหนาครอบครบดแลทรพยสนของครอบครวและนองชายคอจลบาล อยมวนหนงไดไปฟงธรรมกบพวกมหาชน เกดความเลอมใสในพระพทธศาสนา จงลานองชายไปบวช บำาเพญสมณธรรมจนไดบรรลเปนพระอรหนต เหตทเลอมใสและอยากออกบวชเพราะไดฟงพระพทธองคตรสวา ทรพยสมบตไมสามารถเอาตดตวไปได และอวยวะของคนแกไมเปนไปตามทตองการใหเปน เชน อยากทำาอยางหนงแตอวยวะกทำาอกอยางหนงเปนตน ถารอใหแกแลวจงบวชกจะสายเกนไปเพราะจะไมสามารถปฏบตธรรมไดตามตองการ จงตดสนลานองชายออกบวชแตยงหนม ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๔๐/๒๑๔-๒๓๒. เรองยอของมคารเศรษฐมอยวา มคารเศรษฐ แตกอนนบถอนกบวชชเปลอย ไมเลอมใสในพระพทธศาสนา วนหนงขณะทนงรบประทานอาหารอยมพระภกษมาบณฑบาต แตมคารเศรษฐ ทำาเปนไมเหนภกษยงนงกมหนารบประทานอาหารทคนใชจดให นางวสาขาผเปนสะใภกำาลงยนพดใหพอสาม จงแกลงหมนตวกลบไปขางหลงเพอจะใหพอสามเหนพระภกษ แตมคารเศรษฐกทำาทาไมเหนเหมอนเดมกมหนากมตากนตอไป ในทสดนางวสาขาจงบอกกบภกษวา นมนต

114

กาวราวใหกลายเปนคนสภาพออนโยน เชน อมพฏฐะมาณพ ผเปนศษยของพราหมณโปกขรสาต เปนตน ตวอยางทพระองคใชคำาพดชกจงคนทมทฏฐใหลดทฏฐ เชน อรเวลกสสปะ และบรวาร เปนตน

ง. การกระตนทางอารมณ (emotional arousal)

พระคณเจาโปรดขางหนาเถด พอสามของดฉนกำาลงกนของเกา เทานนแหละมคารเศรษฐโกรธเปนฟนเปนไฟ จะเอาเรองลกสะใภใหไดเพราะกลาวหาวา ตวเองกนของเกา จะไลนางออกจากบาน นางวสาขา บอกวา เรองนตองใหคณะพราหมณทง ๘ คนทพอของนางสงมาดวยตงแตวนทนางมาอยบานของสามเพอใหมาชวยไกลเกลยเกยวกบเรองของนางโดยตรง เมอพจารณาแลวมคารเศรษฐยอมจำานนตอเหตผลทนางอธบาย ทวากำาลงกนของเกานางหมายถงวา มคารเศรษฐกำาลงกนบญเกาทเคยทำาไวในอดต ไมไดหมายถงอาหารเกา ตอมามคารเศรษฐอนญาตใหนางวสาขาทำาบญเลยงพระโดยมพระพทธเจาเปนประธาน ในวนนนมคารเศรษฐไมยอมมากราบไหวพระพทธเจากบพระสาวกทงหลาย นงอยภายในมาน หลงเสรจภตกจแลวพระพทธองคจงแสดงพระธรรมเทศนา โดยเจาะจงมคารเศรษฐ มคารเศรษฐนงอยภายในมานไดยนเสยงพระพทธองคตลอด ไดสงใจไปตามพระธรรมเทศนาเกดความเลอมใสเมอพระพทธองคแสดงพระธรรมเทศนาจบแลว มคารเศรษฐออกมาจากภายในมาน มาถวายความเคารพพระศาสดา และไปดดนมของนางวสาขา เรยกนางวสาขาวาแม ตงแตวนนนเปนตนมา ท.ส. (ไทย) ๙/๒๕๖-๒๙๙/๘๘-๑๑๐. ความยอวา อมพฏฐมาณพ ไดรบคำาสงจากพราหมณโปกขรสาตผเปนอาจารยใหไปเผาพระพทธเจาแลวตรวดลกษณะของมหาบรษของพระองค เพราะทงสองยงไมเคยเหนตวจรงของพระองคไดยนแตกตตศพทของพระองค แตเมออมพฏฐมาณพไปแลวไมไดทำาตามทอาจารยสงกลบแสดงความกาวราวกบพระพทธองคไมถวายความเคารพ เดนคยกบพระพทธเจาผกำาลงนงอย โดยกลาวหาวาเชอสายศากยะของพระพทธองคเปนคนรบใช ของตระกลของตนมากอน พระพทธองคตองชแจงใหฟงโดยการไลมาตงแตสมยพระเจาโอกกากราชผเปนบรรพบรษของเจาศากยะ ทมคนใชชอวา นางทสา ไดคลอดบตรชอกณหะ แลวกณหะนนไดเปนบรรพบรษของตระกลกณหายนะในปจจบนซงเปนตระกลของอมพฏฐมาณพ ในทสดอมพฏฐมาณพกยอมจำานนดวยหลกฐาน แลวยอมเคารพถอพระพทธเจา พระธรรมและพระสงฆ ว.ม (ไทย) ๔/๓๕/๔๗-๖๗. เรองยอมวา อรเวลกสสปะ เปนเจาสำานกมบรวาร ๓๐๐ คน สำานกตนเองผดคดวาตนเองสำาเรจเปนพระอรหนตแลว วนหนงพระพทธเจาเสดจไปขอพกคางคนอยดวย อรเวลกสสปะให

115

การกระตนทางอารมณ ในทางพระพทธศาสนา ไดแก ฉนทะ ความพอใจ ชอบใจในการทำา แต คำาวา ฉนทะ ในพระพทธศาสนามความหมายหลายอยาง บางครงใชเปนคำาไวพจนของตณหา คอความอยากซงเปนความหมายในเชงลบ ฉนทะ มาในหมวดธรรมหลายหมวด เชน อทธบาท ๔ สมมปปธาน ๔ เปนตน ตอไปเพอใหเขาใจความหมายและธรรมชาตของฉนทะชดเจนขนและจะรวา ฉนทะสอดคลองกบการกระตนอารมณอยางไร จะไดศกษาในรายละเอยดตอไป

พระองคพกอยในโรงบชาไฟซงเปนอยของนาคดราย เพอจะลองวา พระมหาสมณะผมาขอพกดวยจะสกบนาคไดไหม ปรากฏวาเหตการณเปนไปเกนคาด พระองคปราบนาคจนหายพยศ อรเวลกสสปะกรสกทงในความสามารถของพระองคเหมอนกนแตกยงกระหยมอยวา ถงพระมหาสมณะรปนจะมฤทธมากแตกยงไมเปนพระอรหนตเหมอนตน พระพทธองคพกอยหลายวน และไดแสดงปาฏหารยหลายอยางใหอรเวลกสสปะเหน แตกไมสามารถทำาลายทฏฐของเขาได ในทสดพระองคจงพดตรงๆ กบเขาวา เขายงไมไดเปนพระอรหนตและยงไมรดวยซำาวาธรรมะทจะทำาใหเปนพระอรหนตคออะไร อรเวลกสสปะพอไดฟงดงนนกเกดความสลดสงเวชตนเองกลบไดสต แลวยอมตวเปนศษยของพระองคพรอมดวยบรวารของตน พระองคจงแสดงอาทตตปรยายสตรใหฟง เมอจบพระธรรมเทศนาแลว อรเวลกสสปะพรอมกบบรวารสำาเรจเปนพระอรหนต คลายทฏฐ มานะ อยางหมดสนไมเหลออยในสนดาน

ท.ส. (ไทย) ๙/๕๔๘/๒๔๐. เปนฉนทะทอยนวรณ ๕ มขอความวา พระผมพระภาคตรสวา “อยางนนเหมอนกน วาเสฏฐะ นวรณ ๕ ตอไปน ในวนยของพระอรยะเรยกวา เครองหนวงเหนยวบาง เครองกางกนบางเครองรดรงบาง เครองตรงตราบาง นวรณ ๕ อะไรบาง คอ กามฉนทะ พยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ และวจกจฉา วาเสฏฐะ นวรณ ๕ เหลานแล ในวนยของพระอรยะเรยกวา เครองหนวงเหนยวบาง เครองกางกนบาง เครองรดรงบางเครองตราตรงบาง”

ในสมมปปธาน ๔ ไมมคำาวา ฉนทะ ปรากฏอยในหมวดธรรม แตมปรากฏในตอนอธบายขยายความวา “ขอทภกษในธรรมวนยนสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตมงมนเพอปองกนบาปอกศลธรรมทยงไมเกดมใหเกดขน ฯลฯ เพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว ฯลฯ เพอทำาบาปอกศลธรรมทยงไมเกดขนมใหเกดขน ฯลฯ สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมนเพอความดำารงอยไมเลอนหาย ภยโยภาพ ไพบลย เจรญเตมทแหงกศลธรรมทเกดขนแลว” ดรายละเอยดใน ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๖/๒๗๗, อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๒๐๕/๑๗๒.

116

คำาวา “ ”ฉนทะ ในพระวนยหมายถง การมอบอำานาจการตดสนใจของตนใหแกสงฆ หมายความวา สงฆมมตยงไงกรบรองตามนน ถงแมวาจะมความรสกวาไมถกใจของตนในภายหลงกตองยอม จะไปเปลยนแปลงแกไขไมได ถาไปเปลยนแปลงแกไขถอวาไมเคารพมตของตนของตนและของสงฆ ดงพทธบญญตวา “ก ภกษใดใหฉนทะเพอกรรมททำาถกตองแลว กลบตเตยนในภายหลง ”ตองอาบตปาจตตย ทานอธบายตอไปวา ทชอวา กรรมททำาถกตอง ไดแก อปโลกนกรรม ญตตกรรม ญตตทตยกรรมและญตตจตตถกรรม ทสงฆทำาโดยธรรม โดยวนย โดยสตถศาสน ชอวากรรม ททำาถกตอง

คำาวา “ ”ฉนทะ ในพระสตรและในพระอภธรรมหมายถง ความพอใจ ความชอบใจ ถาชอบใจ พอใจ ในสงทชว จดเปนอกศล ถาชอบใจ พอใจในสงทด จดเปนกศล เชน กามฉนทะ พอใจ ชอบใจในกาม จดเปนอกศล อทธบาทฉนทะ พอใจ ชอบใจในธรรมทเปนบาทแหงความสำาเรจ สมมปปธานฉนทะ ความพอใจในการสรางความเพยร จดเปนกศล

คำาวา “ ”ฉนทะ ในอรรถกถา พระอรรถกถาจารยอธบายไว ๓ ประเภท คอ ตณหาฉนทะ ฉนทะคอตณหา หรอฉนทะทเปนตณหา เปนฝายชวหรออกศล, กตตกมยตาฉนทะ ฉนทะคอความใครเพอจะทำา ไดแก ความตองการทำาหรออยากทำา เปนฝายกลางๆ คอใชในทางดกได ชวกได แตสวนมากมกจดรวมเขาเปนฝายด, กศลธรรมฉนทะ ฉนทะในกศลธรรม หรอธรรมฉนทะทเปนกศล เปนฝายดงามหรอกศล

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดอธบายไววา “ ”ฉนทะ ซงโดยทวไปแปลกนวา ความพอใจ แตความจรงแปลไดอกหลายอยางเชน ความชอบใจ ความอยาก ความยนด ความรก ความใคร ความตองการ เปนตน

ว.มหา. (ไทย) ๒/๔๗๕/๕๗๒. ว.มหา. (ไทย) ๒/๔๗๕/๕๗๒. ท.ส. (ไทย) ๙/๕๔๘/๒๔๐. ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๖/๒๗๗, อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๒๐๕/๑๗๒. ปฏสำ.อ. (ไทย) ๑๔๑-๒, สงคณ.อ. (ไทย) ๕๒๗, พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและ

ขยายความ, หนา ๔๘๖.

117

จากความหมายทไดศกษามานพอสรปไดวา ฉนทะ หมายถง การมอบอำานาจการตดสนของตน ความพอใจ ความชอบใจ ความเพยรพยายามซงเปนไดทงกศลและอกศลและเปนกลางๆ สวนฉนทะทเปนตวกระตนอารมณไดแก ฉนทะในอทธบาท ๔ และฉนทะในสมมปปธาน ๔ เพราะเปนตวนำาใหธรรมะขออนๆ เกดขนตามมาจนทำาใหการงานททำาอยนนดำาเนนไปสความสำาเรจ

ยกตวอยาง ฉนทะ ในอทธบาท ๔ คอเมอมความพอใจ ชอบใจในงานทจะทำาแลวยอมทำาใหเกดวรยะ ความเพยรพยายามตามมา เมอมความเพยรแลวยอมทำาใหเกด จตตะ ความตงใจขณะททำางาน เมอมความตงใจแลวยอมทำาใหเกด วมงสา ความพนจพจารณาไตรตรองในงาน คอคดหาชองทางแหงความสำาเรจของงาน สวนฉนทะ ในสมมปปธาน ๔ กมลกษณะคลายๆ กบฉนทะในอทธบาท ๔ น

๓ .๕ สรปและว พากษเร องกรรมตามหลกพระพทธศาสนา

๓ .๕ .๑ สรปเร องกรรมตามหลกพระพทธศาสนา

กรรมทางพระพทธศาสนา หมายถง การกระทำาททำาดวยเจตนา อนมพนฐานมาจากกเลส แสดงออกทาง กาย ทางวาจา และทางใจ มทงกรรมดและกรรมชว สงผลตอผกระทำากรรมสาเหตแหงการเกดกรรมเกดจากผสสะ โดยเรมตนทใจเกดการนกคดเรยกวามโนกรรม สงผลใหผกระทำากรรมตอทางกาย และทางวาจา ผลของการกระทำา ไมวากรรมดหรอ กรรมชวจะถกจะสมไวในภวงคจต รอโอกาสใหผลแกเจาของกรรม การจะตดสนวากรรมใดเปนกรรมด หรอกรรมชวนน ทางพระพทธศาสนาไดวางหลกเกณฑไว โดยใหดทสาเหตแหงการทำากรรมและผลของกรรม วามผลกระทบตอตนเองหรอผอน หรอ ทงตนเองและผอนหรอไม

กรรมในพระไตรปฎกแบงออกเปน ๓ ประเภท คอ ๑. ตามคณภาพของกรรมม ๒ อยาง คอ กรรมชว (อกศล

กรรม) และกรรมด (กศลกรรม) ๒. ตามทางแหงการทำากรรมม ๓ อยาง คอ ทางกายเรยก

วา กายกรรม ทางวาจา เรยกวา วจกรรม ทางใจ เรยกวา มโนกรรม

๓. ตามกรรมทมความสมพนธกบวบาก ม ๔ อยาง คอ กรรมดำามวบากดำา กรรมขาวมวบากขาว กรรมทงดำาและขาวม

118

วบากทงดำาและขาว กรรมไมดำาและไมขาวมวบากทงไมดำาและไมขาว กรรมประเภทน เปนกรรมทมเปาหมายสงสดในทางพระพทธศาสนา มเจตนาเพอจะละกรรมดำา กรรมขาว และกรรมทงดำาและขาวในอรรถกถา เรยกวา กรรม ๑๒ ซงไดมการรวบรวมไวเปนหมวดหม ผลของกรรมทำาใหเหนเปนรปธรรมชดเจนยงขน มกรรมตามหนาท กรรมตามใหผลตามลำาดบ และกรรมทรอเวลาในการใหผลของกรรม

การใหผลของกรรมแบงออกเปน ๒ ระดบ คอ ผลชนใน หมายถง จตใจ ใหผลทนทททำากรรมเสรจ เปนความรสกทดหรอชว สะสมเปนวบากตกคางในใจ รอวนแสดงตวออกมาเปนอปนสย ผลชนนอกใหผลเปนลาภ ยศ สรรเสรญ เสอมลาภ เสอมยศ นนทา การใหผลในชนนตองมองคประกอบเรอง กาล คต อปธ และปโยคะ มาเปนปจจยเกยวของ การใหผลของกรรมทง ๓ ประเภทในพระไตรปฎกดงกลาวขางตน เปนเรองของการใหผลชนใน สวนการใหผลของกรรม ๑๒ เปนการใหผลชนนอก

กฎแหงกรรม เปนกฎธรรมชาตทมการใหผลทแนนอนและตายตว ไมมขอยกเวนและจงเปนกฎศลธรรม ทดแลควบคมพฤตกรรมของมนษยและใหผล มนษยทกคนตองรบผดชอบตอการกระทำาของตน ดงนนเมอพจารณาแลวจะเหนไดวาการใชเวลาปจจบนและเงอนไขของอโหสกรรมทำาใหมนษยสามารถเลอกสถานทเกด พรอมทงรปสมบตคณสมบตได กลาว คอ ทำาแตกรรมดอนมเงอนไขไปสผลทตองการอยางพากเพยร และปฏบตจนกลายเปนอปนสย ผลของกรรมยอมสงผลในชาตหนาหรอชาตตอ ๆ ไป และผลของกรรมบางอยางสามารถสงผลไดในชาตนไดเลย เชน ความรำารวยหรอความฉลาด นอกจากนพระพทธศาสนายงใหความสำาคญกบมโนกรรมของจตทใกลดบ ซงมผลตอคตทไปในชาตหนา

การดบกรรมตองดบทสาเหต คอ ผสสะ พระพทธศาสนาไมไดสอนใหมนษยทำากรรมดเพอตดอยแตความสขและความด แตสอนใหมนษยทำากรรมเพอละทงกรรมดและกรรมชวเพอไปสการสนกรรม ดวยวธการปฏบตตามมรรคมองค ๘ และพฒนาตนเองดวย หลกไตรสกขา ซงสามารถพฒนากรรมของตนหลดพนจากกเลส เปนเหตใหสนกรรมหรอดบกรรมการกระทำาทไมมกเลส ไมจดเปนกรรมเปนเพยงกรยาเทานน จงไมมวบากใหรบผลทำาใหหลดพนจากการเวยนวายตายเกด หรอหลดพนจากวฏฏะ ๓

119

คอ กเลส กรรม วบากบรรลพระนพพาน อนเปนเปาหมายสงสดของพระพทธศาสนา

การประยกตเรองกรรมเพอพฒนาพฤตกรรมตามหลกพระพทธศาสนา เพอใหสอดคลองกบหวขอของแบนดรา จงไดตงชอหวขอตามแนวทางปฏบตอ ๓ ประการ ไดแก ๑. แนวทางการเรยนรโดยการสงเกต ๒. แนวทางการควบคมกจกรรมการเรยนรของตนเอง ๓. แนวทางการรบรความสามารถของตนเอง

แนวทางการเรยนรโดยการสงเกตมกระบวนการยอยอย ๔ กระบวนการ ประกอบดวย ๑. กระบวนการความใสใจ ๒. กระบวนการจดจำา ๓. กระบวนการแสดงพฤตกรรมเหมอนกบตวแบบ ๔. กระบวนการจงใจ

๑. กระบวนการความใสใจในทางพระพทธศาสนา ไดศกษาเรอง สมาธ ไดแกสมาธทมาพรอมกบหลกธรรมแหงความสำาเรจคอ หลก “อทธบาทธรรม ๔” คอ ฉนทสมาธ วรยสมาธ จตตสมาธ วมงสาสมาธ กระบวนธรรมทง ๔ นจะทำางานรวมกนอยางตอเนองไมขาดสายทำาใหเกดความใสใจ ๒. กระบวนการจดจำา ไดศกษาเรอง สญญา เปนหวหนาทำางานรวมกนกบสต ความระลกหาขอมลทถกบนทกไวดวยสญญา กระบวนการจดจำาม ๓ ขนตอน คอการนำาขอมลเขาสจตใจ การบนทกขอมล และการนำาขอมลออกมาใช ๓. กระบวนการแสดงพฤตกรรมเหมอนกบตวแบบ ไดศกษาเรอง อนทรย ๕ พละ ๕ ทงสองหลกธรรมนมองคธรรมเหมอนกน คอ สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา เพยงแตเปลยนชอตามหมวดธรรมเทานนคอเอาองคธรรมเหลานไปนำาหนาชอหมวดธรรม เชน สทธนทรย สทธาพละ เปนตน การทไดศกษาเรองนเพราะผเรยนมอนทรยไมเทากน ผทมอนทรยยอมจะแสดงพฤตกรรมเหมอนตวแบบมากกวาผมอนทรยออน ๔. กระบวนจงใจ ไดศกษาพระพทธพจนขอวา “นคคณเห นคคหารหำ” ขมบคคลทควรขม “ปคคณเห ปคคหารหำ” ยกยองคนทควรยกยอง เพราะวาพระพทธเจา จะตำาหนคนทควรตำาหนโดยไมไดเลอกหนาวาจะเปนใครมาจากไหน เปนลกหลานของใคร และจะสรรเสรญผทควรสรรเสรญโดยไมไดเลอกหนาเหมอนกน

120

แนวทางการควบคมกจกรรมการเรยนรของตนเอง ประกอบดวยกระบวนการยอย ๓ กระบวนการ คอ ๑. กระบวนการสงเกตของตนเอง ๒. กระบวนการตดสน ๓. การแสดงปฏกรยาตอตนเอง

๑. กระบวนการสงเกตของตนเอง ไดศกษาเรอง สต สมปชญญะ สตสมปชญญะมลกษณะเปนเครองเตอนใหระลกได ใหรสกตวทวพรอมทกขณะทเคลอนไหวอรยาบถ เปนตวกำากบไมใหจตหลดลอยไปในอารมณตางๆ อยางอสระ คอยควบคมจตไวไมใหไปสอำานาจฝายตำาเหมอนเดกเลยงววคอยดแลววของตนไมใหเทยวไปในททไมเหมาะสม เชน ไร สวน ทนา ของชาวบาน ฉะนน ๒. กระบวนการตดสน ไดศกษาเรอง หลกการตดสนพระธรรมวนย ๘ ประการ คอหลกธรรมทเปนพระธรรมวนยทพระพทธองคทรงสงสอนตองเปนไปตามหลกการทง ๘ ประการน ถาตรงกนขามกบหลกการเหลานถอวาไมใชธรรมไมใชวนยทพระองคทรงสอนใหละทงเสย คอ ๑. เปนไปเพอคลายความกำาหนด ๒. เปนไปเพอความพราก ๓. เปนไปเพอการไมสะสม ๔. เปนไปเพอความมกนอย ๕. เปนไปเพอความสนโดษ ๖. เปนไปเพอความสงด ๗. เปนไปเพอปรารภความเพยร ๘. เปนไปเพอความเปนคนเลยงงาย นอกจากนพระองคยงไดบญญตหลกมหาปเทส ๔ ไวอกหลกหนงเพอเปนหลกตดสนพระธรรมวนย ใจความสำาคญของหลกมหาปเทส ๔ นนมอย ๒ สำานวน สำานวนแรกมใจความสำาคญคอ ๑. สงใดทไมไดหามไววา ไมควร ถาอนโลมเขากบสงไมควร สงนนไมควร ๒. สงใดทไมไดหามไววา ไมควร ถาอนโลมเขากบสงทควร สงนนควร ๓. สงใดทไมไดอนญาตไววา ควร ถาอนโลมเขากบสงไมควร สงนนไมควร ๔. สงใดทไมไดอนญาตไววา ควร ถาอนโลมเขากบสงทควร สงนนควร สำานวนท ๒ มใจความวา ๑. ถามภกษมากลาวอางวาไดฟงไดรบมาจากพระพทธเจา คณะสงฆ คณะพระเถระ และพระเถระรปเดยววา ธรรมเหลาน เปนธรรม เปนวนย เปนสตถสาสน อยาเชอทนท ใหเรยนรแลวนำาไปเปรยบเทยบกบพระสตรและพระวนย ถาลงกนสมกนกบพระสตรและพระวนยจงคอยเชอและเรยนตามนน ถาไมลงกนสมกน ใหทงเสยงไมควรถอเอา ๓. การแสดงปฏกรยาตอตนเอง ไดศกษาเรอง อายตนะ ๑๒ อยาง คอ อายตนะภายใน ๖อายตนะภายนอก ๖ อายตนะ แปลวา ทตอ, เครองตดตอ, แดนตอความร, เครองรและสงทร เชน ตาเปนเครองร รปเปนสงทร, หเปนเครองร เสยงเปนสง

121

ทร เปนตน อายตนะภายนอก คอเครองตอภายนอก, สงทถกรม ๖ คอ รป เสยง กลน รส สงตองกาย ธรรมารมณ คอ อารมณทเกดกบใจหรอสงทใจร อายตนะทงสองเกยวของกบกระบวนการแสดงปฏกรยาตอตนเอง เมอกระบวนธรรมเหลาน คอ อายตนะภายใน ๖ อายตนะภายนอก ๖ ผสสะ และวญญาณ ทำางานประสานสมพนธกนกลาววคอเมออายตนะภายในซงเปนแดนรบรกระทบกบอารมณ คออายตนะภายนอกซงเปนสงทถกรกจะเกดความรจำาเพาะดานของอายตนะแตละอยางๆ ขน เชน ตากระทบรป เกดความรเรยกวา เหน หกระทบเสยง เกดความร เรยกวาไดยน เปนตน ความรเฉพาะแตละดานนเรยกวา วญญาณ ความรแจง คอรอารมณ วญญาณทางตา ไดแก เหน เรยกวา จกขวญญาณ วญญาณทางห ไดแก ไดยน เรยกวา โสตสวญญาณ เปนตน

แนวทางการรบรความสามารถของตนเอง ประกอบดวยแนวทางยอย ๔ แนวทาง คอ ๑. ประสบการณทประสบความสำาเรจ ๒. การใชตวแบบ ๓. การใชคำาพดชกจง ๔. การกระตนทางอารมณ

๑. ประสบการณทประสบความสำาเรจ ไดศกษาเรอง จรต ๖ คอความประพฤตจนเคยชนเปนนสยทแสดงออกมาโดยไมไดตงใจ จนกลายเปนบคลกของแตละคน เชน คนราคจรต จะมนสยเรยบรอย รกสวยรกงาม คนโทสจรต จะมนสยหนกไปทางใจรอนขหงดหงด คนโมหจรต จะมนสยหนกไปทางเหงาซมจบจด คนสทธาจรต จะมนสยเชองาย ถาไมมปญญากำากบกอาจจะกลายเปนคนเชองมงายได คนพทธจรต จะมนสยหนกไปทางคดพจารณา คนวตกจรต จะมนสยหนกไปทางคดจบจดฟงซาน ผตองการเปลยนพฤตกรรมตองสงเกตตวเองใหดวา ในชวงทประสบความสำาเรจเราประพฤตตวอยางไร แลวนำานสยนนมาใชใหเกดประโยชนคอทำาตวเหมอนเมอครงทเคยประสบความสำาเรจนน

๒. การใชตวแบบ ไดศกษาเรอง “บคคลาธษฐาน และ”ธรรมาธษฐาน คอใชบคคลเปนแบบและใชธรรมะเปนแบบหรอใช

รปธรรมกบนามธรรมเปนแบบ บคคลาธษฐาน คอยกบคคลมาเปนตวอยางประกอบการอธบายในเรองนนๆ ทตรงกบเรองทกำาลงอธบาย สวนธรรมาธษฐาน คอยกหวขอธรรมขนแสดงไมเกยวกบ

122

บคคลเปนการแสดงหลกการลวนๆ เพอประกอบการอธบายในเรองนนๆ ในเรองนไดยกเรองเวสสนดรชาดกกบเรองพระนนทเถระเปนตวอยาง เรองเวสสนดรชาดกพระองคทรงแสดงเพอลดมานะ ทฏฐของเหลาพระประยรญาต สวนเรองพระนนทะพระองคแสดงเหลานางฟาใหพระนนทะผกระสนอยากสกเพอใหคลายความรกจากนางชนบทกลยาณผเปนเจาสาว เปนการเปลยนความสนใจของพระนนทะใหเกดความอตสาหะปฏบตสมณธรรม

๓. การใชคำาพดชกจง ไดศกษาเรอง ลลาการสอน หรอเทศนาวธ ๔ ประการทพระพทธองคทรงใชเพอชกชวนโนมนาวจตใจของผฟงใหเกดความกลาหาญ ราเรง อยากนำาเอาธรรมะคำาสงสอนไปปฏบตเพอใหเกดผลแกตนเอง ลลาการสอน หรอเทศนาวธ ๔ อยาง คอ ๑. สนทสสนา ชแจงใหเหนชด ๒. สมาทปนา ชวนใหอยากรบเอาไปปฏบต ๓. สมตเตชนา เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ๔. สมปหงสนา ปลอบชโลมใจ ใหสดชนราเรง การใชคำาพดชกจงโนมนาวเพอใหผทยงไมเลอมใสใหเกดความเลอมใส ผมทฏฐ มานะ ใหลดทฏฐ มานะ ผทมพฤตกรรมกาวราวใหเปนผมจตออนโยน

๔. การกระตนทางอารมณ ไดศกษาเรอง ฉนทะ ความพอใจ ชอบใจในการทำาการงานทเปนประโยชนมความหมายในเชงสรางสรรค สวนฉนทะทเปนตวกระตนอารมณไดแก ฉนทะในอทธบาท ๔ และฉนทะในสมมปปธาน ๔ เพราะเปนตวนำาใหธรรมะขออนๆ เกดขนตามมาจนทำาใหการงานททำาอยนนดำาเนนไปสความสำาเรจ ยกตวอยาง ฉนทะ ในอทธบาท ๔ คอเมอมความพอใจ ชอบใจในงานทจะทำาแลวยอมทำาใหเกดวรยะ ความเพยรพยายามตามมา เมอมความเพยรแลวยอมทำาใหเกด จตตะ ความตงใจขณะททำางาน เมอมความตงใจแลวยอมทำาใหเกด วมงสา ความพจารณาไตรตรองในงาน คอคดหาชองทางแหงความสำาเรจของงาน สวนฉนทะ ในสมมปปธาน ๔ กมลกษณะคลายๆ กบฉนทะในอทธบาท ๔ น

๓ .๕ .๒ ว พากษเร องการปร บพฤตกรรมตามหลกพระพทธศาสนา

123

การปรบพฤตกรรมตามหลกพระพทธศาสนากคอการปรบอนทรยใหเสมอกนเพอใหกายและจตทำางานประสานสอดคลองกนในการแสดงออกทางพฤตกรรมทเหมาะสม เพราะสงขารรางกายและจตใจของมนษยกเปรยบเหมอนตนไมจะดดหรอตกแตงใหเปนตาง ๆ ไดทนทไมไดตองอาศยเวลา ตองคอยเปนคอยไปและขนอยกบเปาหมายทตงไวดวยถามเปาหมายใหญกยงใชเวลานาน เชนการจะดดตนตะโกใหเปนรปหงสตวใหญ ๆ ตองรอเปนเวลาหลายปกวาตนไมจะเจรญเตบโตและมรปเปนหงสอยางทเราออกแบบเอาไว

การปรบพฤตกรรมของมนษยยงตองใชเวลานานยงกวานนเพราะมนษยมสวนประกอบหลายอยางโดยเฉพาะอารมณภายใน ซงเปนตวแปรสำาคญคอยทำาใหใจไขวเขวออกนอกทางหรอเปาหมายทตงเอาไว ดงนน การปรบพฤตกรรมจงอาศยกาลเวลา คอยเปนคอยไป

พระพทธศาสนา ไดวางหลกธรรมสำาหรบใชเปนเครองมอหรออปกรณในการปรบพฤตกรรมไวหลายหมวดดวยกนซงหลกธรรมเหลานแทจรงแลวกคอสงขารในฝายกศลนนเอง เชนหลก พละ ๕ อนทรย ๕ อนประกอบดวย สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา บางหมวดธรรมกมชอหลกธรรมอนทไมใชสงขารมารวมอยดวย แตเมอสาวไปถงตนตอแลวกจดเปนสงขารเชนเดยวกนแตไมใชเปนสงขารในขนธ ๕ เทานน เปนสงขารทเปนสงขตธรรมคอธรรมทถกปจจยปรงแตง เชน หลกฆราวาสธรรม ๔ คอ ทมะ สจจะ ขนต จาคะ สงคหวตถ ๔ คอ ทาน ปยวาจา อตถจรยา สมานตตตา หลกธรรมเหลานมไวสำาหรบฆราวาสผอยครองเรอนเพอใหคนในครอบครวอยดวยกนอยางมความสข และมความเจรญกาวหนา ในการประกอบอาชพการอยครองเรอน

การปรบพฤตกรรมตามหลกพระพทธศาสนา ไมวาจะเปนการปรบพฤตกรรมขนพนฐาน ขนปานกลาง และขนสง ลวนมจดมงหมายหรอประโยชน ๒ อยาง คอ ๑) ประโยชนตนเอง (อตตตถะประโยชน) ๒) ประโยชนคนอน (ปรตถะประโยชน) เปนหลก ในเบองตนตองทำาประโยชนตนใหสมบรณกอน คอ จะทำาอะไรกแลวแตตนเองตองเปนทพงของตนใหไดกอนจงเผอแผคนอนตามกำาลงความสามารถ ถาทำาไดอยางนจะทำาใหไดรบการยกยองการยอมรบ การนบถอจากคนอน ถาบกพรองอยางใดอยางหนงไปบาง แตถามเจตนาทด กยงพอทำาเนา

124

การทบคคลมงขวนขวายเฉพาะประโยชนตนโดยไมคำานงถงคนอน กจะเปนสดโตงขางหนงจะกลายเปนคนเหนแกตวไป จะตกไปสอำานาจของบาปธรรม คอ ความตระหน (มจฉรยะ) และความโลภ (โลภะ) ถามงแตประโยชนคนอนหรอประโยชนสวนรวมกจะทำาตวเองลำาบากในการดำาเนนชวต ฐานะความเปนอยอาจจะอตคตขดสนกได ซงกเปนสดโตงอกอยางหนงไมใชเปาหมายของพระพทธศาสนาคอทางสายกลางจะไดรบคำาตำาหนไมเปนทเกรงอกเกรงใจของคนอน สงททำาไปนนอาจจะถกขดขวางตอตานกได

อาจจะมคำาถามวา ถาอยางนนกจะไมมคนททำาประโยชนคนอนอยางจรงจง เพราะแตละคนกยงทำาประโยชนใหตนเองยงไมสมบรณสกคนยกเวนพระอรหนต แลวสงคมจะอยดวยกนอยางสงบสขไดอยางไร และในกรณของพระโพธสตวทอทศตนเองเพอบำาเพญประโยชนแกคนอนจะไมถกตำาหนตเตยนหรอ เพราะพระโพธสตวกยงประโยชนของตนไมบรบรณ

คำาถามนไมงายทจะตอบ เพราะมรายละเอยดใหพจารณาประกอบหลายอยางกอนอนเรามาพจารณา หลกประโยชนในพระพทธศาสนากอน หลกอตตตถะประโยชนหรอประโยชนตนนน ไมคอยเปนปญหาเทาไหรเพราะคนสวนมากมงประโยชนสวนตนอยแลวบางครงกมากเกนไปจนถงกบลวงละเมดประโยชนของคนอนกม

สวนปรตถะประโยชนหรอประโยชนคนอนนนขอนคอนขางมปญหา เพราะไมคอยมใครคดถง จะมอยบางกจะอยในวงจำากดเชนเฉพาะในหมญาตพนอง เพอนพองของตนเทานน อาจจะมผคดถงคนอนทนอกจากญาตพนองเพอนพองของตนอยบาง แตคงมนอยคนมาก เชน พระราชาผครองแผนดน อาจจะคำานงถงประโยชนของประชาชนภายในประเทศทไมใชญาตพนองและเพอนพองของตนเอง แตถงกระนนพระราชาในประเทศนน ๆ กจะคำานงถงเฉพาะประโยชนของประเทศชาตของตวเองเปนหลกกอนเสมอ ในบางครงอาจจะทำาการกดขขมเหงประชาชนในประเทศอนทตนแยงชงมาไดดวยการทำาสงครามกไดทำาใหประชาชนในประเทศนนไดรบความลำาบากกวาประชาชนในประเทศของตน

เมอมองใหลกลงไปและมองในภาพกวาง ๆ แลว จะเหนวาจะหาคนทจะบำาเพญตนเพอประโยชนแกคนอนยากมากทกคนม

125

ประโยชนของตนเองแอบแฝงอยทงนนแมแตพระโพธสตวทอทศตนบำาเพญประโยชนแกผอนกยงมประโยชนตนเองแฝงอยคอการไดตรสรพระสมมาสมโพธญาณหรออนตตรสมมาสมโพธญาณเปนทหมาย หลงจากทไดตรสรแลวนนแหละพระพทธเจาจงชอวา ไดบำาเพญประโยชนเพอคนอนอยางแทจรง เมอไมมใครจะบำาเพญประโยชนเพอคนอนอยางแทจรงแลว พระพทธศาสนาถอเอาหลกอะไรในการตดสนวา คนคนนเปนผบำาเพญประโยชนแกคนอนถงจะไมเตมทอยางนอยกยงจะเปนประโยชนแกคนอนบาง ประเดนนพระพทธศาสนามเกณฑตดสนอยวาคนคนนน ทำาประโยชนสวนตนพอประมาณและในขณะเดยวกนกทำาประโยชนของคนอนไปดวย ถามวา ทำาอยางไรจงชอวาทำาประโยชนของคนอนดวย ขอยกตวอยางประกอบ เชน นาย ก. เปนพอคา มอาชพคาขาย ถานาย ก. คาขายสงของทไมจดอยในจำาพวกมจฉาวณชา ๕ ประการทพระพทธศาสนาวางไว คอ ๑. คาขายศสตราวธ ๒. คาขายสตวมชวตมนษย ๓. คาขายเนอสตว สตวทมชวต ๔. คาขายของมนเม ๕. คาขายยาพษ ถอวานาย ก. ไดทำาประโยชนของตนเองพอประมาณและไดทำาประโยชนแกคนอนไปพรอมกน เพราะเหตไรจงวาอยางนน เทาทดรายการสนคาเหลานแลวกมทงประโยชนและโทษอยในตว ถาไมคาขายสงเหลานแลวคาขายอยางอนจะชอวาบำาเพญประโยชนแกผอนอยางไร

ขอยกตวอยางประกอบ เชน การทนาย ก. ไมคาขายมนษยถอวานาย ก. ไมไดเบยดเบยนคนอนใหไดรบความลำาบาก ความเดอดรอนคนอนเมอเหนนาย ก. แลวกไมตองวตกกงวลหรอระแวงวา นาย ก. จะลกพาตวเองไปขาย การทนาย ก. ไมคาขายศสตราอาวธ หรอยาพษกเชนเดยวกน คนอนสตวอนกไมตองตายหรอไดรบบาดเจบเพราะอาวธหรอยาพษของนาย ก. ทขายใหคนอนนำาไปประทษรายคนอนสตวอน ถงแมวาจะมการฆากนทำารายกนโดยปราศจากอาวธและยาพษแมจะมคนหรอสตวตายไปบางกยงนอยกวาการตายดวยอาวธหรอยาพษ เชน การทสหรฐอเมรกานำาระเบดปรมาณไปทงทเมองฮโรชมาและเมองนางาซากของญปน เปนตน การปลอยยาพษลงในแมนำาเปนเหตใหปลาตายและคนทนำาไปดมกนตายไปดวย เปนตน ในการคาขายขออน ๆ กพงเหนตามนยตวอยางทยกมานเถด

อง. ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๗๗/๒๙๒.

126

หากจะมคำาถามวา ถงแมวานาย ก. จะคาขายมจฉาวณชา ทง ๕ เหลาน อยางใดอยางหนง แตนาย ก. กเสยภาษใหแกรฐบาลเปนประจำา และเงนภาษนนกนำาไปพฒนาประเทศชาตในสวนตาง ๆ ใหเกดประโยชนแกประชาชนทวไป อยางนไมถอวา นาย ก. ทำาประโยชนแกคนอนไปพรอมกนกบประโยชนตนหรอ

ตอบวา ถาดผวเผนกเหมอนกบวา นาย ก. ไดทำาประโยชนแกคนอนไปพรอมกน แตเมอนำาเอาความเสยหายทเกดขนจากการกระทำาของเขากบสงทเขาชดเชยใหคนอนนนเปรยบเทยบกนไมได ยกตวอยางเชน นาย ก. ขายอาวธไดเงน ๑๐๐ บาท นาย ก. จะตองเสยภาษใหแกรฐบาล แตเงนภาษทนาย ก. เสยใหแกรฐบาลนนเมอเทยบรายไดทเขาไดจากการขายอาวธนนนอยมาก และเมอคำานงถงผลเสยหายทคนซออาวธของเขานำาไปฆาคนอนสตวอนไมรวาจะกสบกรอยคนซงชวตของคนแตละคนนนคดมลคาเปนเงนไมได

หากจะมคำาถามวา ถาในกรณของคนอนทไมไดคาขายสงทพระพทธศาสนาระบไววาเปนมจฉาวณชา แตไมเสยภาษแกรฐบาลจะถอวาเขาไดทำาประโยชนตนเองและประโยชนคนอนไปพรอมกนหรอไม ตอบวาเขาทำาประโยชนตนและทำาประโยชนคนอนบาง แตเปนประโยชนเฉพาะญาตพนอง และเพอนพองของเขาเทานน

โดยทวไป พฤตกรรมทมนษยแสดงออกมา ไมวาจะเปนไปในทางทดหรอชวตามความหมายทวไปนน สามารถตดสนไดงาย เชน นาย ก. ชอบลกขโมยของคนอน นาย ข. เปนนกเลงสรา เปนตน ตวอยางเหลานเราสามารถตดสนไดทนทวาดหรอชวอยางไร แตเมอจะตองตดสนพฤตกรรมทมผลสบเนองไปถงอนาคต ซงทางพระพทธศาสนาเรยกวา “กรรม” อนเปนพฤตกรรมทจะตองใชเกณฑทางจรยธรรมมาตดสนนน คนทวไปมกมความสบสนไขวเขว อยเปนอนมาก โดยเฉพาะปญหาทเกยวกบพฤตกรรมทเรยกวา “ทำาดไดด ทำาชวไดชว” วาเปนจรงอยางนนหรอไม บางคนพยายามหาหลกฐานมาแสดงใหเหนวา ในโลกแหงความเปนจรง บคคลทมพฤตกรรมไปในทางทชวแตมผลด หรอบางคนมพฤตกรรมด แตกลบไดรบผลชวมอยมากมายจดสำาคญทกอใหเกดปญหาในเรองเกณฑตดสนพฤตกรรมน คอ ความสบสนเกยวกบ

127

ขอบเขตทแยกตางหากจากกน และทสมพนธกนระหวางกรรมนยามกบสงคมนยม

ขอความนมความเปนจรงอยไมนอยทวาคนสวนมากมความสบสนเกยวกบขอบเขตทแยกตางหากจากกนและทสมพนธกนระหวางกรรมนยามกบสงคมนยม ในฝายของกรรมนยาม การกระทำาทกอยางทประกอบดวยเจตนามผลแกผทำาหมายความวาผทำากรรมนนจะตองไดรบผลของการกระทำาของตนอยางแนนอน สวนจะเรวหรอชานนขนอยกบกรรมหนกกรรมเบา สวนสงคมนยมนนเปนเรองของการสมมตขนของคนในสงคมนน ๆ เชน กรณการเลอกตง คนดไมซอเสยงในการเลอกตงปรากฏวาสอบตก ไมไดรบการเลอกตง แตคนทซอเสยงกลบไดรบการเลอกตง ถามวาระหวางสองคนนใครเปนคนทำาดใครเปนคนทำาชวแลวใครไดรบผลของการทำาดทำาชวในครงน เรองนตอบไดไมงายนก เพราะเปนเรองของกรรมนยามกบสงคมนยม ถามวาเปนกรรมนยามกบสงคมนยมอยางไร ตอบวา ทวาเปนกรรมนยามกคอ คนทไมซอเสยงเปนคนดเพราะทำาตามกฎหมายเลอกตง แตสงคมไมนยม สงคมเขาตองการเงนเมอมคนเอาเงนไปใหเพอแลกกบคะแนนเสยงเขาจงลงคะแนนใหคนนน เพอเปนการตอบแทน และคนทเขาลงคะแนนใหนนกไดรบการเลอกตงโดยชอบธรรม

แตถากรณนเกดขนในยคสมยหรอสงคมทเขาไมนยมการซอเสยงสงคมทถอวาการซอเสยงเปนเรองผดกฎหมายและผดศลธรรมอยางรายแรง คนทซอเสยงกจะไมไดรบการคดเลอก เพราะทำาผดกฎหมายเลอกตงและผดศลธรรมของสงคมดวย หรออกตวอยางหนง เชน นาย ก. เปนคนดมศลธรรม คนทวไปกรวาเขาเปนคนด แตนาย ก. มพรรคพวกหรอญาตพนองนอยกวานาย ข. ซงเปนคแขงกน นาย ข. เปนคนไมมศลธรรมเทากบนาย ก. คนทวไปกร แตเขามพวกพองมากกวาจงไดรบการคดเลอก กรณอยางนกเปนสงคมนยม ไมใชกรรมนยาม ตามหลกของกรรมนยาม นาย ก. ถงแมจะแพการเลอกตงแตเขากยงเปนคนดอยเหมอนเดม สวนนาย ข. แมจะชนะการเลอกตงกไมไดหมายความวาเขาเปนคนดตามหลกของกรรมนยาม พฤตกรรมทเปนสวนของทจรตกรรมตาง ๆ ทเขาทำาไวกยงเปนของเขาอยและเขากจะไดรบผลกรรมนนเมอถงคราวเหมาะสม

ดรายละเอยดใน พระพรหมคณาภรณ, (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนา ๑๕๖.

128

อกอยางหนงเมอกลาวโดยสรปตามหลกพระพทธศาสนาแลวพฤตกรรมของมนษยขนอยกบสงขารทเปน เจตนา ถากรรมใดประกอบดวยเจตนาด พฤตกรรมนนเปนกรรมด ถาประกอบดวยเจตนาไมด พฤตกรรมนนเปนกรรมไมด ดงพทธพจนในธรรมบท ขททกนกายวา “ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สำาเรจดวยใจ ถาคนมใจด กจะพดดหรอทำาดตามไปดวย เพราะความดนน สขยอมตดตามเขาไป เหมอนเงาตดตามตวเขาไป ฉะนน”

ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๒/๒๔.

129

130