บทที่ ๓ เรื่องที่ ๓

บทละครพูดค ำฉันท์ เรื่อง มัทนะพำธำ

วรรณคดีวิจักษ์

ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๕

ครูพี่ตี่ตี๋ – อ.พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

บทละครพูดค ำฉันท์ เรื่อง มัทนะพำธำ พระรำชนิพนธ์ในพระบำทสมเด็จพระมงกุฎเกล้ำเจ้ำอยู่หัว

พระบำทสมเด็จพระมงกุฎเกล้ำเจ้ำอยู่หัว • พระบรมรำชสมภพวันท่ี ๒ มกรำคม พ.ศ. ๒๔๒๓ • พระนำมเดิมว่ำ “สมเด็จเจ้ำฟ้ำมหำวชิรำวุธ” • ได้รับกำรศึกษำชั้นต้นในพระบรมมหำรำชวัง • เสด็จฯ ไปทรงศึกษำ ณ ประเทศอังกฤษวิชำพลเรือน มหำวิทยำลัยออกซ์ฟอร์ดวิชำทหำร ร.ร. นำยร้อยแซนเฮิสต ์

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

พระบำทสมเด็จพระมงกุฎเกล้ำเจ้ำอยู่หัว • ขึ้นครองรำชย์ ๒๓ ตุลำคม ๒๔๕๓ • สวรรคตเมื่อวันที่ ๒๖ พฤศจิกำยน ๒๔๖๘ • ทรงตรำพระรำชบัญญัติประถมศึกษำ • ทรงตรำพระรำชบัญญัตินำมสกุล • ตั้งกองเสือป่ำและลูกเสือ

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

พระบำทสมเด็จพระมงกุฎเกล้ำเจ้ำอยู่หัว พระนำมแฝง • กำรเมือง ปลุกใจ : อัศวพำหุ • บทละคร : พระขรรค์เพชร ศรีอยุธยำ นำยแก้วนำยขวัญ • เรื่องที่แปล : รำมจิตติ • เกี่ยวกับทหำรเรือ : พันแหลม • นิทำนต่ำงๆ : น้อยลำ สุครีพ

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

พระบำทสมเด็จพระมงกุฎเกล้ำเจ้ำอยู่หัว เนื่องในวำระฉลองวันพระบรมรำชสมภพครบ ๑๐๐ ปี

เมื่อวันท่ี ๑ มกรำคม พ.ศ. ๒๕๒๔ องค์กำรศึกษำวิทยำศำสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชำชำติ (UNESCO) ได้ประกำศ ยกย่องพระองค์ให้ทรงเป็นนักปรำชญ์ของโลก

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

ลักษณะค ำประพันธ ์

บทละครพูดค ำฉันท์ เรื่อง มัทนะพำธำ ประพันธ์ด้วยกำพย์และฉันท์ - กำพย์ : ฉบัง ๑๖ สุรำงคนำงค์ ๒๘ - ฉันท์ : วิชชุมมำลำฉันท์ ๘ จิตระปทำฉันท์ ๘ สำลินฉีันท์ ๑๑ อินทรวิเชยีรฉันท์ ๑๑ กมลฉันท์ ๑๒ อินทวงสฉันท์ ๑๒ วสันตดิลกฉันท์ ๑๔

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

๑. กำพย์ฉบัง ๑๖ * สังเกตจ ำนวนค ำ กำรส่งสัมผัส

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ ์ กำพย์ฉบัง ๑๖ - ๑ บท มี ๓ วรรค วรรคหน้ำ ๒ วรรคหลัง ๑ (สดับ รับ ส่ง) - วรรคหน้ำมี ๖ ค ำ วรรคหลัง ๔ ค ำ รวม ๑ บท มี ๑๖ ค ำ ( ๖ + ๔ + ๖) - กำรส่งสัมผัส ค ำที่ ๖ วรรคท่ี ๑ ส่งสัมผัสไปยังวรรคที่ ๒ ค ำที่ ๔ ค ำท่ี ๖ วรรคท่ี ๓ ส่งสัมผัสไปยังวรรคที่ ๑ ค ำสุดท้ำยของบทถัดไป (สัมผัสระหว่ำงบท)

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

ตัวอย่ำงกำพย์ฉบัง ๑๖ อ้ำมัทนำโฉมฉำย เฉิดช่วงดังสำย วิชชุประโชติอัมพร ไหนไหนก็เจ้ำสำยสมร มำแล้วจะร้อน จะรนและรีบไปไหน?

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

๒. กำพย์สุรำงคนำงค์ ๒๘ * สังเกตจ ำนวนค ำ กำรแบ่งวรรค กำรส่งสัมผัส

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ ์ กำพย์สุรำงคนำงค์ ๒๘ - ๑ บท มี ๗ วรรค ( รับ รอง ส่ง / สดับ รับ รอง ส่ง) วรรค ๔ ค ำ รวม ๒๘ ค ำ (๗ x ๔) - กำรส่งสัมผัส วรรคที่ ๑ ค ำที่ ๔ ส่งไปยัง วรรคที่ ๒ ค ำที่ ๔ วรรคที่ ๓ ค ำที่ ๔ ส่งไปยัง วรรคที่ ๕ ค ำที่ ๔ วรรคที่ ๕ ค ำที่ ๔ ส่งไปยัง วรรคที่ ๖ ค ำที่ ๔ วรรคที่ ๗ ค ำที่ ๔ ส่งไปยัง วรรคที่ ๓ ค ำที่ ๔ ของบทถัดไป (สัมผัสระหว่ำงบท)

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

ตัวอย่ำงกำพย์สุรำงคนำงค์ ๒๘ แน่ะมำยำวิน เหตุใดยุพิน จึ่งเป็นเช่นนี ้ดูรำวมะเมอ เผลอเผลอฤดี ประดุจไม่มี ชีวิตจิตใจ ครำใดเรำถำม หล่อนก็ย้อนควำม เหมือนเช่นถำมไป ดังนั้นจะยวน ชวนเชยฉันใด ก็เปรียบเหมือนไป พูดกับหุ่นยนต์

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

๓. วิชชุมมำลำฉันท์ ๘

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ์ วิชชุมมำลำฉันท์ ๘ - มี ๔ บำท บำทละ ๒ วรรค วรรคละ ๔ ค ำ - ๑ บำท นับจ ำนวนค ำได้ ๘ ค ำ - ทั้งบทมีจ ำนวนค ำทั้งส้ิน ๓๒ ค ำ

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ ์ วิชชุมมำลำฉันท์ ๘ - ค ำสุดท้ำยของวรรคที่ ๑ ส่งสัมผัสกับค ำท่ี ๒ ของวรรคที่ ๒

- ค ำสุดท้ำยของวรรคที่ ๒ ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำย ของวรรคที่ ๓ - ค ำสุดท้ำยของวรรคที่ ๔ ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำย ของวรรคที่ ๖ - ค ำสุดท้ำยของวรรคที่ ๕ ส่งสัมผัสกับค ำที่ ๒ ของวรรคที่ ๖ - ค ำสุดท้ำยของวรรคที่ ๖ ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำย ของวรรคที่ ๗ - ค ำสุดท้ำยของบท ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำยของวรรค วรรคที่ ๔ ในบทต่อไป

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

ตัวอย่ำงวิชชุมมำลำฉันท์ ๘ อันเวทอำถรรพณ์ ที่พันผูกจิต แห่งนำงมิ่งมิตร อยู่บัดนี่นำ, จงเคลื่อนคลำยฤทธิ ์ จำกจิตกัญญำ คลำยคลำยอย่ำช้ำ สวัสดีสวำหำย!

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

๔. จิตรปทำฉันท์ ๘

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ ์ จิตรปทำฉันท์ ๘ - มี ๒ บำท - วรรคหน้ำมีจ ำนวน ๔ ค ำ - วรรคหลังมีจ ำนวน ๔ ค ำ - ในแต่ละบำทจะปรำกฏค ำครุลหุ ดังนี้ วรรคหน้ำเป็นครุในค ำที่ ๑ และ ๔ เป็นลหุในค ำที่ ๒ และ ๓ วรรคหลังเป็นครุในค ำที่ ๓ และ ๔ เป็นลหุในค ำที่ ๑ และ ๒ - จิตรปทำฉันท์ ๑ บทมีจ ำนวนทั้งสิ้น ๑๖ ค ำ

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ์ จิตรปทำฉันท์ ๘ - ค ำสุดท้ำยของวรรคหน้ำในบำทที่ ๑ ส่งสัมผัสกับค ำที่ ๓ ของ

วรรคหลังในบำทเดียวกัน - ค ำสุดท้ำยของวรรคหลังในบำทที่ ๑ ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำยของวรรคหน้ำในบำทท่ี ๒ - สัมผัสระหว่ำงบท ค ำสุดท้ำยของบท ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำยของวรรคหลังในบำทที่ ๑ ของบทต่อไป

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

ตัวอย่ำงจิตรปทำฉันท์ ๘ นำงมทะนำ จุติอย่ำนำน จงมะละฐำน สุระแมนสวรรค ์ ไปเถอะก ำเนิด ณ หิมำวัน ดังดนุลั่น วจิสำปไป!

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

๕. สำลินฉีันท์ ๑๑

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ์ สำลินีฉันท์ ๑๑ - มี ๒ บำท - วรรคหน้ำมีจ ำนวน ๕ ค ำ - วรรคหลังมีจ ำนวน ๖ ค ำ - ต้องสังเกตที่คร-ุลหุ ใน ๑ บำท จะปรำกฏค ำลหุเพียง ๒ แห่ง คือค ำที่ ๑ และค ำท่ี ๔ ในวรรคหลัง - ทั้งบทมีจ ำนวนค ำทั้งสิ้น ๒๒ ค ำ

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ์ สำลินีฉันท์ ๑๑ - ค ำสุดท้ำยของวรรคหน้ำในบำทที่ ๑ ส่งสัมผัสกับค ำที่ ๓ ของ วรรค

หลังในบำทเดียวกัน - ค ำสุดท้ำยของวรรคหลังในบำทที่ ๑ ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำยของวรรคหน้ำในบำทท่ี ๒ - สัมผัสระหว่ำงบท ค ำสุดท้ำยของบท ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำยของวรรคหลังในบำทที่ ๑ ของบทต่อไป

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

ตัวอย่ำงสำลินีฉันท์ ๑๑ อ้ำเทพศักดิ์สิทธ์ิซึ่ง พระจะลงพระอำญำ, ข้ำเป็นแต่เพียงข้ำ บ มิมุ่งจะอวดดี หม่อมฉันนี่อำภัพ และก็โชค บ่ พงึมี, จึ่งไม่ได้รองศรี วรบำทพระจอมแมน

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

๖. อินทรวิเชยีรฉันท์ ๑๑

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ์ อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑ - ๑ บท มี ๒ บำท - ๑ บำท มี ๒ วรรค - วรรคหน้ำหรือวรรคต้นมี ๕ ค ำ - วรรคหลังหรือวรรคท้ำยมี ๖ ค ำ

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ์ อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑ - ค ำสุดท้ำยวรรคท่ี ๑ ส่งสัมผัสไปยัง ค ำท่ี ๓ วรรคท่ี ๒ - ค ำสุดท้ำยวรรคท่ี ๒ ส่งสัมผัสไปยังค ำสุดท้ำย วรรคท่ี ๓ - สัมผัสระหว่ำงบท ค ำสุดท้ำยวรรคที่ ๔ ส่งสัมผัสไปยังค ำสุดท้ำย วรรคที่ ๒ บทถัดไป

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

ตัวอย่ำงอินทรวิเชยีรฉันท์ ๑๑ ไม้เรียกผะกำกุพ ฺ ชะกะสอีรุณแสง ปำนแก้มแฉล้มแดง ดรุณี ณ ยำมอำย ดอกใหญ่และเกสร สุวคนธะมำกมำย อยู่ทน บ วำงวำย มธุรสขจรไกล

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

๗. กมลฉันท์ ๑๒

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ ์ กมลฉันท์ ๑๒ - มี ๒ บำท - วรรคหน้ำมีจ ำนวน ๖ ค ำ - วรรคหลังมีจ ำนวน ๖ ค ำ - ๑ บำท นับจ ำนวนค ำได้ ๑๒ - สังเกตท่ีคร-ุลหุให้แน่ชัดว่ำค ำประพันธ์นั้นควรจะเป็นฉันท์ชนิดใด - ทั้งบทมีจ ำนวนค ำทั้งสิ้น ๒๔ ค ำ

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ์ กมลฉันท์ ๑๒ - ค ำสุดท้ำยของวรรคที่ ๑ ส่งสัมผัสกับค ำที่ ๓ ของวรรคที ่

- ค ำสุดท้ำยของวรรคที่ ๒ (ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำย ของวรรคที่ ๓ - สัมผัสระหว่ำงบท พบว่ำ ค ำสุดท้ำยของบท ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำยของวรรคที่ ๒ ในบทต่อไป

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

ตัวอย่ำงกมลฉันท์ ๑๒ มะทะนำชะเจ้ำเล่ห์ ชิชิช่ำงจ ำนรรจำ ตะละค ำอุวำทำ ฤ กระบดิกระบวนควำม ดนุถำมเจ้ำไซร้ บ มิตอบ ณ ค ำถำม วนิดำพยำยำม กะละเล่นส ำนวนหวน

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

๘. อินทวงสฉันท์ ๑๒

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ์ อินทวงสฉันท์ ๑๒ - มี ๒ บำท - วรรคหน้ำมีจ ำนวน ๕ ค ำ - วรรคหลังมีจ ำนวน ๗ ค ำ - ทั้งบทมีจ ำนวนค ำทั้งส้ิน ๒๔ ค ำ

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ ์ อินทวงสฉันท์ ๑๒ - ค ำสุดท้ำยของวรรคที่ ๑ ส่งสัมผัสกับค ำที่ ๓ ของวรรคที่ ๒ - ค ำสุดท้ำยของวรรคที่ ๒ ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำย ของวรรคที่ ๓ - สัมผัสระหว่ำงบท พบว่ำ ค ำสุดท้ำยของบท ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำยของวรรคที่ ๒ ในบทต่อไป

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

ตัวอย่ำงอินทวงสฉันท์ ๑๒ ยิ่งฟังพจีศร ี ก็ระตปีระมวลประมูล ยิ่งขัดก็ยิ่งพูน ทุขะท่วมระทมหะทัย อ้ำเจ้ำล ำเพำพักตร ์ สิริลักษะณำวิไล พี่จวนจะคล่ังไคล ้ สตเิพื่อพะวงอนงค ์

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

๙. วสันตดิลกฉันท์ ๑๔

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ์ วสันตดิลกฉันท์ ๑๔ - ๑ บท มี ๒ บำท บำทละ ๒ วรรค - วรรคหน้ำ มี ๘ ค ำ - วรรคหลัง มี ๖ ค ำ) รวมวสันตดิลกฉันท์ ๑ บำท มีจ ำนวนค ำ ๑๔ ค ำ (น่ีคือท่ีมำของวสันตดิลกฉันท์ ๑๔ ครับ ยึดตำมจ ำนวนบำท) - รวม ๑ บท มีจ ำนวน ๒๘ ค ำ/พยำงค ์

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

อธิบำยฉันทลักษณ์ วสันตดิลกฉันท์ ๑๔ - ค ำสุดท้ำยของวรรคหน้ำในบำทที่ ๑ (วรรคท่ี ๑) ส่งสัมผัสกับค ำที่ ๓ ของวรรคหลังในบำทท่ี ๑ (วรรคท่ี ๒) - ค ำสุดท้ำยของวรรคหลังในบำทที่ ๑ (วรรคท่ี ๒) ส่งสัมผัสกับค ำสุดท้ำยของวรรคหน้ำในบำทท่ี ๒ (วรรคท่ี ๓)

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์

ตัวอย่ำงวสันตดิลกฉันท์ ๑๔ เช่นนั้นก็เชิญฟัง ดนุกล่ำวสิเนหะพจน์ เจ้ำงำมประเสริฐหมด ก็มิควรฤดจีะด ำ หม่อมฉันสดับมะธุระถ้อย ก็ส ำนึกเสนำะค ำ แต่ต้องท ำนูลวะจะนะซ้ ำ ดุจะได้ท ำนูลมำ

ภำษำไทยกับครูพีต่ี่ตี ๋– อ. พีระเสก บริสุทธิ์บัวทิพย์