145
บบบบบ บ บบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบบ บบบบบบบบบบบบ “กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก บ.บ บบบบบบบบบบบบบบบ กกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกก ก กกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก

บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

  • Upload
    -

  • View
    431

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

บทท�� ๓

แนวคิ�ดและทฤษฎี�เกี่��ยวกี่�บกี่รรมตามหล�กี่ของพระพ�ทธศาสนา

“กรรม”ตามหลั�กพระพ�ทธศาสนาเถรวาทเป็�นกระบวนธรรมภายในจิ�ตท��ใช้�หลั�ก ป็ฏิ�จิจิสม�ป็บาทมาอธ�บายแลัะกรรมก#เป็�นเพ�ยงส%วนหน&�งในกระบวนการแห%งป็ฏิ�จิจิสม�ป็บาทเป็�น การพ�จิารณาในแง%ของกระบวนการธรรมช้าต�ว%าด้�วยต�วกฎหร,อสภาวะลั�วนๆแลัะเป็�นการมองอย%างกว�างๆตลัอด้ท�.งกระบวนการท��ไม%เน�นจิ�ด้ใด้จิ�ด้หน&�งโด้ยเฉพาะแต%ในทางป็ฏิ�บ�ต�เม,�อมองในแง%ความ เป็�นไป็ในช้�ว�ตจิร�งจิะเห#นว%าส%วนของป็ฏิ�จิจิสม�ป็บาทท��ป็รากฏิเด้%นช้�ด้ออกมาในการด้3าเน�นช้�ว�ต ป็ระจิ3าว�นเป็�นเร,�องของการแสด้งออกแลัะเก��ยวข�องก�บความร�บผิ�ด้ช้อบของคนโด้ยตรงท��ม�ต�วการ แลัะส��งแวด้ลั�อมอ,�นๆเก��ยวข�อง ในการศ&กษาแนวค�ด้แลัะทฤษฎ�เก��ยวก�บเร,�องกรรม

๓.๑ คิวามหมายของกี่รรม

ค3าว%า “กรรม” ในทางพระพ�ทธศาสนาแป็ลัว%าการกระท3า ม�ความหมายกลัาง ๆ ใช้�ได้�ท�.งในทางด้�แลัะทางไม%ด้� ถ�าเป็�นกรรมด้�เร�ยกว%า ก�ศลักรรม กรรมไม%ด้�เร�ยกว%า อก�ศลักรรม พระพ�ทธเจิ�าได้�ตร�สความหมายของกรรมไว�ในน�พเพธ�กส7ตรว%า “ภ�กษ�ท�.งหลัาย เพราะอาศ�ยเหต�น�.ว%า เรากลั%าวว%าเจิตนาเป็�นต�วกรรม บ�คคลัค�ด้แลั�วจิ&งกระท3าด้�วยกาย วาจิา แลัะใจิ”1

พระพ�ทธพจิน8น�.น�กป็ราช้ญ์8แลัะน�กว�ช้าการทางพระพ�ทธศาสนาได้�อธ�บายความหมาย ของกรรมเพ��มเต�มไว�ด้�งน�.

1 อง:. ฉก:ก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗.

Page 2: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

พระญ์าณต�โลักะ(Nyanatiloka)อธ�บายว%ากรรมค,อการกระท3าท��ม�พ,.นฐานมาจิากก�ศลั ก�บอก�ศลัท3าให�เก�ด้การเว�ยนว%ายตายเก�ด้หร,อเจิตนาเป็�นต�วก3าหนด้ท��ไป็ เจิตนาของกรรมค,อ การแสด้งออกของการกระท3าท��เป็�นก�ศลัหร,ออก�ศลัม�กายกรรม วจิ�กรรม มโนกรรม กรรมทางพระพ�ทธศาสนาจิ&งม�ใช้%ต�วก3าหนด้โช้คช้ะตาหร,อส�งคมของมน�ษย8แต%เป็�นเร,�องของการกระท3า ซึ่&�งทางตะว�นตกม�ความเข�าใจิว%า พระเจิ�าเป็�นผิ7�ก3าหนด้2

พระพรหมค�ณาภรณ8 (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) อธ�บายว%า กรรม แป็ลัตามศ�พท8ว%าการงานหร,อการกระท3า แต%ในทางธรรมต�องจิ3าก�ด้ความจิ3าเพาะลังไป็ว%า หมายถ&ง การกระท3าท��ป็ระกอบด้�วยเจิตนา หร,อการกระท3าท��เป็�นไป็ด้�วยความจิงใจิถ�าเป็�นการกระท3าท��ไม%ม�เจิตนาก#ไม%เร�ยกว%าเป็�นกรรมใน ความหมายทางธรรม3

พระธรรมว�ส�ทธ�กว� (พ�จิ�ตร ฐ�ตวณ:โณ) อธ�บายว%า กรรม แป็ลัว%า การกระท3า กรรมน�.เป็�นค3ากลัางๆถ�าหากว%าเป็�นการกระท3าด้�ท%านเร�ยกว%าก�ศลักรรมถ�าหากว%าเป็�นการกระท3าช้��วท%านเร�ยกว%า อก�ศลักรรม4

พระเมธ�ธรรมาภรณ8 (ป็ระย7ร ธม:มจิ�ต:โต) อธ�บายว%า กรรม

แป็ลัว%า การกระท3า การกระท3าท��แสด้งออกทางกายเร�ยกว%า กายกรรม 2 Nyanatiloka, Bhddhist Dictionary Manual of

Buddhist Terms and Doctrines, (Kandy :Buddhist Publication Society, 1980 ), P. 92.

3 ? พระพรหมค�ณาภรณ8 (ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บปร�บปร�งและขยายคิวาม, พ�มพ8คร�.งท�� ๑๑, (กร�งเทพมหานคร : โรงพ�มพ8 บร�ษ�ท สหธรรม�ก จิ3าก�ด้, ๒๕๔๙), หน�า ๑๕๗.

4 พระธรรมว�ส�ทธ�กว� (พ�จิ�ตร ฐ�ตวณ:โณ) , กี่ฎีแห&งกี่รรรม, พ�มพ8คร�.งท�� ๗, (กร�งเทพมหานคร : มหา มก�ฏิราช้ว�ทยาลั�ย, ๒๕๔๖), หน�า ๒.

48

Page 3: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

การกระท3าทางวาจิาเร�ยกว%า วจิ�กรรม ลั3าพ�ง ความค�ด้เร�ยกว%ามโนกรรม กรรมท��จิะม�ผิลัหร,อว�บากต�องเป็�นการกระท3าท��ม�เจิตนาเป็�นต�วน3าเสมอ5

แสง จิ�นทร8งาม อธ�บายว%า กรรม แป็ลัว%า การกระท3า (action) ท��ป็ระกอบด้�วยเจิตนาหร,อความต�.งใจิ (volition) อ�นม�ก�เลัสเป็�นแรงผิลั�กด้�น ฉะน�.นกรรมท��สมบ7รณ8จิะต�องม�ต�วป็ระกอบ กรรม ๓ เสมอ ค,อ ม�ก�เลัสเป็�นแรงกระต��น ม�ความต�.งใจิหร,อเจิตนาม�การกระท3าหร,อการเคลั,�อนไหว6

บรรจิบ บรรณร�จิ�7 อธ�บายว%า กรรม ค,อ การกระท3าท��ป็ระกอบด้�วยเจิตนาของคนท��ย�งม�ก�เลัสซึ่&�งย�งม�การให�ผิลัแบ%งออกได้�เป็�น ๓ ทางค,อกายกรรม (การกระท3าทางกาย) วจิ�กรรม(การ

กระท3าทางวาจิา–พ7ด้) แลัะมโนกรรม (การกระท3าทางใจิ ความค�ด้)กรรมท�.ง ๓ ม�ท�.งฝ่Fายด้�แลัะฝ่Fายช้��ว

ช้ะบา อ%อนนาค อธ�บายว%า กรรม ค,อ การกระท3าท��ป็ระกอบด้�วยเจิตนาอ�นม�พ,.นฐานมา จิากก�เลัส แสด้งออกทางกาย วาจิา ใจิ ม�ท�.งกรรมด้� กรรมช้��วแลัะส%งผิลัต%อผิ7�กระท3า8

5 พระเมธ�ธรรมาภรณ8 (ป็ระย7ร ธม:มจิ�ต:โต), กี่รรมและกี่ารเกี่�ดใหม&, พ�มพ8คร�.งท�� ๒, (กร�งเทพมหานคร : โรงพ�มพ8 บร�ษ�ท สหธรรม�ก จิ3าก�ด้,

๒๕๓๙), หน�า ๒๖.6 แสง จิ�นทร8งาม, พ�ทธศาสนว�ทยา, พ�มพ8คร�.งท� ๔,

(กร�งเทพมหานคร : ธ�ระการพ�มพ8, ๒๕๔๕), หน�า ๑๑๒.7 บรรจิบ บรรณร�จิ�, ปฏิ�จจสม�ปบาท, พ�มพ8คร�.งท�� ๓,

(กร�งเทพมหานคร : พรบ�ญ์การพ�มพ8, ๒๕๓๘), หน�า ๗๖.8 ช้ะบา อ%อนนาค, ”การศ&กษาความเช้,�อเร,�องกรรมในพระพ�ทธศาสนา

ของน�กเร�ยนช้�.นม�ธยมศ&กษา: ศ&กษากรณ�โรงเร�ยนช้ลับ�ร� "ส�ขบท" จิ�งหว�ด้ช้ลับ�ร�”, ว�ทยาน�พนธ*พ�ทธศาสตรมหาบ�ณฑิ�ต, (บ�ณฑิ�ตว�ทยาลั�ย : มหาว�ทยาลั�ยมหาจิ�ฬาลังกรณราช้ว�ทยาลั�ย, ๒๕๔๘), หน�า ๘.

49

Page 4: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ตามท��น�กป็ราช้ญ์8ทางพระพ�ทธศาสนาได้�ให�ท�ศนะเก��ยวก�บความหมายของกรรมด้�งกลั%าวมาแลั�วสร�ป็ได้�ว%า กรรม ค,อการกระท3าท�� ป็ระกอบด้�วยเจิตนาอ�นม�พ,.นฐานมาจิากก�เลัสแสด้งออกทางกายวาจิาใจิม�ท�.งกรรมด้�กรรมช้��วแลัะ ส%งผิลัต%อผิ7�กระท3า นอกจิากน�.ค3าสอนของพระพ�ทธศาสนาย&ด้ถ,อเอาการกระท3าของมน�ษย8 เป็�นเคร,�องต�ด้ส�นว%าบ�คคลั น�.นเป็�นคนด้�หร,อคนช้��ว ม�ได้�ย&ด้ถ,อเอาเร,�องช้าต� โคตร ตระก7ลั ยศ ความร7 � อ3านาจิ เพศ แลัะว�ย เป็�นเคร,�องว�ด้หากแต%ว�ด้ท��การแสด้งออกหร,อการกระท3าของแต%ลัะบ�คคลั ด้�งพ�ทธพจิน8ว%า“บ�คคลัไม%เป็�นคนถ%อยเพราะช้าต�ไม%เป็�นพราหมณ8เพราะช้าต�แต%เป็�นคนถ%อยเพราะ กรรมเป็�นพราหมณ8เพราะกรรม”9 จิากพ�ทธพจิน8ด้�งกลั%าวมาน�.จิะเห#นได้�ว%าลั�กษณะค3าสอนใน พระพ�ทธศาสนาเป็�นกรรมวาทแลัะก�ร�ยาวาทกลั%าวค,อความด้�ความช้��วหร,อส��งท��ด้�แลัะส��งท��ช้� �วลั�วนม�ความเก��ยวข�องก�นก�บการกระท3าของมน�ษย8ท�.งส�.น จิ&งสร�ป็ได้�ว%า ค3าว%า กรรม ค,อการแสด้งออก ทางกายวาจิาแลัะใจิ“ ”

น��นเองการแสด้งออกทางกายวาจิาท��ม�ใจิเป็�นผิ7�บ�ญ์ช้าการหร,อม�ใจิเป็�นห�วหน�าให�กระท3าส��งต%าง ๆ ท�.งด้�แลัะช้��ว

๓.๒. ประเภทของกี่รรม

กรรมเป็�นหลั�กธรรมท��ส3าค�ญ์ท��ม�ป็รากฏิในพระไตรป็Jฎกแลัะอรรถกถา โด้ยม�การแบ%งกรรมออกเป็�นป็ระเภทต%าง ๆ ด้�งต%อไป็น�.

๓.๒.๑ ป็ระเภทของกรรมในพระไตรป็Jฎก

พระไตรป็Jฎกได้�แบ%งป็ระเภทของกรรมไว�หลัายป็ระเภทด้�วยก�น โด้ยแบ%งตามค�ณภาพหร,อม7ลัเหต�ท��เก�ด้กรรม แบ%งตามทางท��ท3ากรรมแลัะแบ%งตามกรรมท��ม�

9 ข�.ส�ต:ต. (บาลั�) ๒๕/๑๔๒/๓๖๑., ข�. ส�ต:ต. (ไทย) ๒๕/๑๔๒/๕๓๒.

50

Page 5: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ความส�มพ�นธ8ก�บว�บาก

กี่. กี่รรมตามคิ�ณภาพหร/อสาเหต�ท��เกี่�ดกี่รรม

กรรมท��แบ%งตามค�ณภาพหร,อสาเหต�ท�� เก�ด้กรรมน�.นพระไตรป็Jฎกได้�กลั%าวไว�ในอก�ศลัม7ลัส7ตร10 สร�ป็ได้�ว%า

อก�ศลัม7ลั (รากเหง�าแห%งอก�ศลั) ม� ๓ อย%าง ค,อ โลัภะ โทสะ โมหะ บ�คคลัท3ากรรมเพราะม� โลัภะ โทสะ โมหะ ทางกาย วาจิา ใจิ จิ�ด้เป็�นอก�ศลักรรมแลัะม�ผิลัท3าให�เป็�นท�กข8ลั3าบาก ค�บแค�น เด้,อด้ร�อนในป็Kจิจิ�บ�น หลั�งการตายแลั�ว ย%อมไป็เก�ด้ในท�คต�

ก�ศลัม7ลั (รากเหง�าแห%งก�ศลั) ม� ๓ อย%าง ค,อ อโลัภะ อโทสะ อโมหะ บ�คคลัท3ากรรมโด้ยไม%ม�โลัภะ โทสะ โมหะ ทางกาย วาจิา ใจิ จิ�ด้เป็�นก�ศลักรรมแลัะม�ผิลัท3า ให�อย7%เป็�นส�ขไม%ลั3าบาก ไม%ค�บแค�น ไม%เด้,อด้ร�อนในป็Kจิจิ�บ�น ย%อมป็ร�น�พพานในช้าต�ป็Kจิจิ�บ�น

กรรมท��แบ%งตามค�ณภาพหร,อสาเหต�การเก�ด้ม� ๒ อย%าง ค,อ ๑.

อก�ศลักรรมหมายถ&ง กรรมช้��ว ม�สาเหต�มาจิากโลัภะ โทสะ โมหะ ๒.

ก�ศลักรรม หมายถ&ง กรรมด้� ม�สาเหต�มาจิากอโลัภะ อโทสะ อโมหะ เร�ยกว%า กรรม ๒11

ข. กี่รรมแบ&งตามทางท��ท0า

กรรมแบ%งตามทางท��ท3าพระพ�ทธเจิ�าได้�ตร�สถ&งกรรมตามท��เก�ด้ไว�ในพระส7ตรอ�ป็าลั�วาท ส7ตร ไว�ว%า ตป็Kสส�เราบ�ญ์ญ์�ต�ในการท3าช้��วในการป็ระพฤต�ช้��วไว� ๓

ป็ระการค,อ (๑) กายกรรม (๒) วจิ�กรรม (๓) มโนกรรม…

ตป็Kสส�กายกรรมก#อย%างหน&�งวจิ�กรรมก#อย%างหน&งมโนกรรม

10 อง:. ท�ก:. (ไทย) ๒๐/๒๗๕/๒๗๗.11 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสน* ฉบ�บ

ป็ระมวลัศ�พท8, พ�มพ8คร�.งท�� ๙, (กร�งเทพมหานคร : ๒๕๔๓), หน�า ๔.

51

Page 6: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ก#อย%างหน&�ง…ตป็Kสส� บรรด้ากรรมท�.ง ๓ ป็ระการ ท��จิ3าแนกแยกออกเป็�นอย%างน�. เราบ�ญ์ญ์�ต� มโนกรรมว%า ม�โทษมากกว%าในการท3ากรรมช้��วในการป็ระพฤต�ช้��วม�ใช้%กายกรรมหร,อ วจิ�กรรม12

คิ. กี่รรมแบ&งตามทางท��ท0าหร/อแสดงออกี่ของกี่รรมจ�ดเป1น ๓ ทาง13 คิ/อ

๑. กายกรรม กรรมท3าด้�วยกาย หร,อกระท3าทางกาย๒. วจิ�กรรม กรรมท3าด้�วยวาจิา หร,อการกระท3าทางวาจิา๓. มโนกรรม กรรมท3าด้�วยใจิ หร,อการกระท3าทางใจิมโนกรรมหร,อความค�ด้จิ�ด้เป็�นกรรมเพราะท�กขณะจิ�ตท��ค�ด้

ของป็�ถ�ช้นม�ก�เลัสเก�ด้ข&.นก3าก�บอย7%เสมอแลัะเป็�นจิ�ด้เร��มต�นของการท3ากรรมท��ม�ผิลัส,บต%อให�กระท3ากรรมทางกายแลัะทางวาจิาซึ่&�งพระพ�ทธศาสนาจิ�ด้ว%ามโนกรรมเป็�นกรรมท��ส3าค�ญ์ท��ส�ด้ม�โทษมากท��ส�ด้มโนกรรมท��ให�โทษ ร�ายแรงท��ส�ด้ค,อม�จิฉาท�ฏิฐ�แลัะมโนกรรมท��เป็�นความด้�ส7งส�ด้ค,อส�มมาท�ฏิฐ�14อ�นเป็�นต�วก3าหนด้ว�ถ� ช้�ว�ตของบ�คคลัแลัะส�งคมเม,�อบ�คคลัท3ากรรมตลัอด้เวลัาท��ต,�นอย7%ไม%ทางมโนกรรมก#ทากายกรรม หร,อวจิ�กรรมซึ่&�งวจิ�กรรมนอกจิากค3าพ7ด้แลั�วย�งหมายถ&งผิ7�ท3าใช้�ภาษาเป็�นเคร,�องม,อในการท3า15กรรมอย%างหน&�งอาจิต�องใช้�การกระท3ามากกว%าหน&�งทางการจิะต�ด้ส�นว%าเป็�นกรรมทางใด้ให�ด้7ว%า กรรมน�.นส3าเร#จิบร�บ7รณ8ด้�วยอะไรกายวาจิาหร,อ

12 ม.ม. (ไทย) ๑๓/๕๖/๕๕.13 พระพรหมค�ณาภรณ8 (ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะ

ขยายความ, พ�มพ8คร�.งท�� ๙, (กร�งเทพมหานคร : ๒๕๔๓), หน�า ๑๖๐.14 บรรจิบ บรรณร�จิ�, ปฏิ�จจสม�ปบาท, หน�า ๗๙.15 ป็J� น ม�ท�ก�นต8, พ�ทธศาสตร* ภาคิ ๒, (กร�งเทพมหานคร : มหามก�ฎ

ราช้ว�ทยาลั�ย, ๒๕๓๕),หน�า ๔๔๖.

52

Page 7: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ด้�วยใจิถ�าส3าเร#จิด้�วยทวารใด้พ&งถ,อว%าเป็�นกรรมทวารน�.น16 เช้%น การฆ่%าคนท��ไม%ได้�ลังม,อเอง แต%ใช้�วาจิาจิ�างให�ผิ7�อ,�นท3าแทน จิ�ด้เป็�นกายกรรม แต%ใช้�วาจิาป็ระกอบ เพราะถ,อว%าจิ�ด้สมบ7รณ8อย7%ท��กาย หร,อการเข�ยนหน�งส,อโกหก ให�คนอ%านเช้,�อ จิ�ด้เป็�นการกระท3าทางวจิ�กรรม เพราะเป็�นเร,�องของภาษาการส,�อสาร

ง. แบ&งตามสภาพคิวามส�มพ�นธ*กี่�บผลท��เกี่�ดข34น

กรรมของมน�ษย8ย�งสามารถแบ%งตามสภาพความส�มพ�นธ8ก�บผิลัท��เก�ด้ข&.นจิากกรรมน�.นๆ ได้� ๔ อย%างค,อ17

๑. กรรมด้3า ม�ผิลัด้3า ได้�แก% กายส�งขาร วจิ�ส�งขาร แลัะมโนส�งขาร ท��แสด้งออกในทางเบ�ยด้เบ�ยน ต�วอย%างเช้%น ป็าณาต�บาต อท�นนาทาน

กาเมส�ม�จิฉาจิาร ฯลัฯ๒. กรรมขาว ม�ผิลัขาว ได้�แก% กายส�งขาร วจิ�ส�งขาร แลัะมโน

ส�งขาร ท��แสด้งออกในทางไม%เบ�ยด้เบ�ยด้ สร�างสรรค8 เช้%น การป็ระพฤต�ตามก�ศลักรรมบถ ๑๐

๓. กรรมท�.งขาวแลัะด้3า ม�ผิลัท�.งขาวแลัะด้3า ได้�แก% กายส�งขาร วจิ�ส�งขาร แลัะมโนส�งขาร ท��ม�การแสด้งออกในทางท��เบ�ยด้เบ�ยนบ�าง

ไม%เบ�ยด้เบ�ยนบ�าง เช้%น พฤต�กรรมของมน�ษย8ท��วๆ ไป็๔. กรรมไม%ด้3าไม%ขาว ม�ผิลัไม%ด้3าไม%ขาว กรรมเช้%นน�.เป็�นไป็เพ,�อ

ความส�.นกรรม ได้�แก% เจิตนาเพ,�อลัะกรรมท�.งสามด้�งกลั%าวมา หร,อกลั%าวโด้ยองค8ธรรม ได้�แก% โพช้ฌงค8 ๗ หร,อมรรคม�องค8 ๘

พระพ�ทธศาสนาถ,อว%าการแสด้งออกของมน�ษย8ท�กอย%างถ,อว%ากรรมไม%ว%าจิะเป็�นทาง กาย วาจิา ใจิ ในบรรด้ากรรมท�.ง ๓ น�.

16 เร/�องเด�ยวกี่�น. หน�า ๔๔๖.17 ท�.ป็า.(ไทย) ๑๑/๓๑๒/๒๙๑ , ม.ม.(ไทย) ๑๓/๘๑/๗๙-๘๑.

53

Page 8: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

กรรมท��เก�ด้ทางใจิถ,อว%าม�ผิลัมากกว%ากรรมท��เก�ด้ทางกาย แลัะทางวาจิาเพราะกรรมทางใจิเป็�นสาเหต�ให�บ�คคลัคนกระท3ากรรมทางกายแลัะพ7ด้ออกมาทาง วาจิา ด้�งพ�ทธพจิน8ว%า “ตป็Kสส�บรรด้ากรรมท�.ง ๓ ป็ระการท��จิ3าแนกแยกเป็�นอย%างน�.เราบ�ญ์ญ์�ต� มโนกรรมว%า ม�โทษมากกว%า ในการท3ากรรมช้��วในการป็ระพฤต�กรรมช้��วม�ใช้%กายกรรมหร,อวจิ�กรรม18

๓.๒.๒ ประเภทของกี่รรมในอรรถกี่ถา

ในพระไตรป็Jฎก ได้�แบ%งกรรมไว�เป็�นป็ระเภทต%าง ๆ แลั�ว ย�งได้�แบ%งระยะเวลัาการให�ผิลัของกรรม ไว�ในน�พเพธ�กส7ตร ว%า “ว�บากแห%งกรรมเป็�นอย%างไร ค,อ เรากลั%าวว�บากแห%งกรรมว%าม� ๓ ป็ระเภท ค,อ ๑. กรรมท��พ&งเสวยในป็Kจิจิ�บ�น ๒. กรรมท��พ&งเสวยในช้าต�ถ�ด้ไป็ ๓. กรรมท��พ&งเสวยในช้าต�ต%อ ๆ ไป็19 การแบ%งระยะเวลัาการให�ผิลัของกรรมน�.นม� ๓ ระยะ กลั%าวโด้ยสร�ป็ ค,อช้าต�น�. ช้าต�หน�า แลัะช้าต�ต%อ ๆ ไป็ ไม%ได้�กลั%าวถ&งอโหส�กรรม ซึ่&�งม�การแบ%งกรรมออกเป็�นหมวด้หม7%ท��ช้�ด้เจินกรรมนอกจิากป็รากฏิในพระไตรป็Jฎกแลั�ว ย�งม�กรรม ๑๒ ป็รากฏิในค�มภ�ร8ว�ส�ทธ�มรรคซึ่&�งจิ�ด้เป็�นค�มภ�ร8ทางพระพ�ทธศาสนาช้�.นอรรถกถา แต%งโด้ยพระพ�ทธโฆ่สาจิารย8ได้�รวบรวมกรรมในพระไตรป็Jฎก โด้ยย&ด้พระพ�ทธพจิน8เป็�นหลั�ก จิ�ด้แบ%งกรรมออกเป็�นป็ระเภทต%าง ๆ ตามผิลัของกรรมท��ได้�ร�บ ม� ๓ ป็ระเภท ป็ระเภทลัะ ๔ อย%าง ด้�งรายลัะเอ�ยด้ด้�งต%อไป็น�.20

18 ม.ม.(ไทย) ๑๓/๕๗/๕๕.19 ม.ม.(ไทย) ๑๓/๕๗/๕๕.20 สมเด้#จิพระพ�ฒ าจิารย8 (อาจิ อาสภมหาเถร) , คิ�มภ�ร*ว�ส�ทธ�มรรคิ,

พ�มพ8คร�.งท�� ๔,

(กร�งเทพมหานคร : บร�ษ�ทป็ระย7รวงศ8พร�นต�.ง จิ3าก�ด้, ๒๕๔๖), หน�า ๙๖๙–๑๗๑.

54

Page 9: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

กี่. กี่รรมประเภทท�� ๑ กรรมท��ให�ผิลัตามหน�าท�� ม� ๔ อย%าง ค,อ

๑. ช้นกกรรม กรรมส%งให�เก�ด้๒. อ�ป็ถ�มภกกรรม กรรมสน�บสน�นส%งเสร�ม๓. อ�ป็ป็Qฬกกรรรม กรรมเบ�ยด้เบ�ยน๔. อ�ป็ฆ่าตกรรม กรรมท3าหน�าท��ต�ด้รอน

กรรมให�ผิลัตามหน�าท��หมายถ&ง กรรมท��ท3าไป็น�.น ท�.งด้�แลัะไม%ด้� ย%อมท3าหน�าท��ให�ผิลัเก��ยวข�องก�บช้�ว�ตของคนเราด้�งน�.

๑. ช้นกกรรมกรรมส%งให�เก�ด้หมายถ&งกรรมด้�หร,อกรรมช้��วท��ท3าไว�ส%งให�เก�ด้ในภพภ7ม� ต%างๆ ถ�าเป็�นกรรมด้�ส%งไป็เก�ด้ในส�คต�ถ�าเป็�นกรรมช้��วส%งไป็เก�ด้ในท�คต�21 แลัะย�งท3าหน�าท��หลั%อเลั�.ยง ช้�ว�ตใหม%ให�ด้3ารงอย7%แลัะด้3าเน�นก�จิกรรมตามสภาพของกรรมจินครบอาย�ข�ย22ขณะท��ช้นกกรรมท3า หน�าท��ป็ฏิ�สนธ�กรรมอ,�นจิะแทรกแซึ่งไม%ได้�เลัยช้นกกรรมเป็ร�ยบเหม,อนมารด้าคลัอด้บ�ตรจิะม�ใคร มาแย%งหน�าท��เป็�นผิ7�คลัอด้ร%วมไม%ได้�23

๒. อ�ป็Kตถ�มภกกรรมกรรมสน�บสน�นส%งเสร�มหมายถ&งกรรมท��ท3าหน�าท��สน�บสน�นส%งเสร�ม ช้นกกรรมท��ไม%ม�โอกาสให�ผิลัให�ได้�ผิลัแลัะ

21 ท�คต� หร,อ อบายภ7ม� ม� ๔ ภ7ม� ค,อ นรก เป็รต อส�รกาย ส�ตว8เด้ร�จิฉาน ส�คต� หมายถ&ง โลักมน�ษย8 แลัะสวรรค8. พระพรหมโมลั� (ว�ลัาศ ญ์าณวโร), กี่รรมท�ปน�, เลั%ม ๒,

พ�มพ8คร�.งท�� ๒, (กร�งเทพมหานคร : ด้อกหญ์�า), หน�า ๕๒๓.22 บรรจิบ บรรณร�จิ�, เอกี่สารประกี่อบกี่ารสอนพระไตรป8ฎีกี่

ว�เคิราะห* ๑ , หน�า ๑๒๗.23 พระพรหมโมลั� (ว�ลัาศ ญ์าณวโร), กี่รรมท�ปน�, เลั%ม ๑, พ�มพ8คร�.ง

ท�� ๒ (กร�งเทพมหานคร :ด้อกหญ์�า), หน�า ๒๖.

55

Page 10: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ช้นกกรรมท��ก3าลั�งให�ผิลัให�ได้�ผิลัเต#มท��ตลัอด้จินสน�บสน�นส%งเสร�มช้�ว�ตท��ช้นกกรรมให�เก�ด้แลัะหลั%อเลั�.ยงไว�ให�เจิร�ญ์เต�บโต แลัะด้3ารงอย7%ได้�นาน24 ด้�งน�.น อ�ป็ถ�มภกกรรมต�องเป็�นกรรมป็ระเภทเด้�ยวก�นก�บช้นกกรรม เช้%น ช้นกกรรมน3าไป็เก�ด้เป็�นลั7กเศรษฐ� อ�ป็ถ�มภกกรรมฝ่Fายก�ศลัจิะมาสน�บสน�น ให�เด้#กคนน�.นม�ความส�ขสมบ7รณ8ตลัอด้ไป็

๓.อ�ป็ป็Qฬกกรรมกรรมเบ�ยด้เบ�ยนหมายถ&งกรรมท��เบ�ยด้เบ�ยนช้นกกรรมท��ให�ผิลัอย7%อ%อนก3าลั�งลังเบ�ยด้เบ�ยนช้นกกรรมท��ก3าลั�งจิะให�ผิลัให�ผิลัไม%เต#มท��ตลัอด้จินเบ�ยด้เบ�ยนช้�ว�ตท��ช้นกกรรมให�เก�ด้แลัะหลั%อเลั�.ยงไว�ไม%ให�เป็�นไป็ตามสภาพของกรรมน�.นอ�ป็ป็Qฬกกรรมจิะตรงก�นข�ามก�บช้นกรรมแลัะอ�ป็ถ�มภกกรรม คอยบ��นทอนผิลัของกรรมท�.งสองให�ส�.นลัง ถ�าม�ความส�ข ก#จิะส�ขไม%นานถ�าม�ความท�กข8ก#จิะท�กข8ไม%มากแลัะไม%นานเช้%นเก�ด้เป็�นลั7กเศรษฐ�ม�ความส�ขสบายแต%ต%อๆมาฐานะตกต3�าลัง

๔. อ�ป็ฆ่าตกรรมกรรมต�ด้รอนหมายถ&งกรรมท��ต�ด้รอนช้�ว�ตท��ช้นกกรรมให�เก�ด้แลัะหลั%อ เลั�.ยงไว�ม�ให�ให�ผิลัแลัะส7ญ์ส�.นไป็ตลัอด้จินต�ด้รอนช้นกกรรมอ,�นๆไม%ให�ม�โอกาสให�ผิลัอ�ป็ฆ่าตกรรม เป็�นกรรมท��สน�บสน�นอ�ป็ป็Qฬกกรรมแลัะตรงก�นข�ามก�บช้นกกรรมแลัะอ�ป็ถ�มภกกรรมเช้%นถ�าช้นกกรรมแลัะอ�ป็ถ�มภกกรรมเป็�นฝ่Fายก�ศลัอ�ป็ป็Qฬกกรรมจิะเป็�นฝ่Fายอก�ศลัแลัะอ�ป็ฆ่าตกรรมจิะเป็�นฝ่Fาย อก�ศลัเช้%นเด้�ยวก�บอ�ป็ป็Qฬกกรรม กรรมช้น�ด้น�. เม,�อให�ผิลัจิะต�ด้รอนช้นกกรรมแลัะให�ผิลัแทนท��ท�นท� เช้%น ช้นกกรรมฝ่Fายก�ศลัน3าไป็เก�ด้เป็�นลั7กเศรษฐ� อ�ป็ถ�มภกกรรมส%งเสร�มให�ม�ความส�ข สมบ7รณ8 ม�ช้�ว�ตท��เจิร�ญ์ร� %งเร,องเม,�ออ�ป็ฆ่าตกรรมตามมาท3าให�เก�ด้อ�บ�ต�เหต�เส�ยช้�ว�ตท�.งท��อย7%ในว�ยไม%สมควร ตายหร,อช้นกกรรมน3าไป็ให�เก�ด้เป็�นเป็รตป็ระเภทป็รท�ตต7ป็ช้�

24 บรรจิบ บรรณร�จิ�, เอกี่สารประกี่อบกี่ารสอนพระไตรป8ฎีกี่ว�เคิราะห* ๑ ,หน�า ๑๒๗.

56

Page 11: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ว�กเป็รตอ�ป็Kตถ�มภกกรรมเข�าสน�บสน�น ช้นกกรรมท3าให�เป็รตน�.นได้�ร�บความท�กข8ตามสภาพของเป็รตว�ส�ยญ์าต�พ��น�องในโลักมน�ษย8ได้�ท3าบ�ญ์

แลั�วอ�ท�ศส%วนบ�ญ์ก�ศลัไป็ให�ถ�าบ�ญ์ก�ศลัท��ญ์าต�ท3าแลั�วอ�ท�ศไป็ให�น�.ม�ก3าลั�งแรงมาเป็รตน�.นได้�ร�บ ส%วนก�ศลัน�.นแลั�วก#พ�นจิากภาวะของเป็รตจิ�ต�ไป็เก�ด้ในส�คต�เป็�นมน�ษย8หร,อเทวด้า บ�ญ์ก�ศลั ในกรณ�น�. ค,อ อ�ป็ฆ่าตกรรมท��เข�าให�ผิลัต�ด้รอนผิลัของช้นกกรรมแลัะอ�ป็Kตถ�มภกกรรม25

เห#นได้�ว%า อ�ป็ฆ่าตกรรมไม%ใช้%กรรมท��ห�กลั�างหร,อลับลั�างกรรมอ,�นเพราะกรรมแต%ลัะป็ระเภทให�ผิลัของตนเอง ลับลั�างกรรมอ,�นไม%ได้�การให�ผิลัของกรรมม�เง,�อนไขท��ว%ากรรมม�ก3าลั�งให�ผิลั เก�ด้อ%อนก3าลั�งลัง กรรมอ,�นท��ก3าลั�งแรงกว%าก#จิะให�ผิลัแทนท�� เป็ร�ยบเหม,อนก�บน�กก�ฬาว��งแข%งข�นก�น น�กก�ฬาคนใด้ว��งเร#วจิะแซึ่งน�กก�ฬาคนอ,� นท��ว��งน3าหน�าได้� แลัะเป็�นผิ7�ช้นะ26

ข. กรรมป็ระเภทท�� ๒ กรรมให�ผิลัก%อนหร,อหลั�ง (กรรมให�ผิลัตามลั3าด้�บ) ม� ๔ อย%าง

๑. คร�กรรม กรรมหน�ก๒. อาส�นนกรรม กรรมใกลั�ตาย หร,อกรรมใกลั�ด้�บจิ�ต๓. อาจิ�ณณกรรม กรรมท��ท3าจินช้�น๔. กต�ตตากรรม กรรมส�กว%าท3า

25 ส�นทร ณ ร�งษ�, พ�ทธปร�ชญาจากี่พระไตรป8ฎีกี่, พ�มพ8คร�.งท�� ๒,

(กร�งเทพมหานคร : จิ�ฬาลังกรณ8มหาว�ทยาลั�ย, ๒๕๔๓), หน�า ๒๐๒.26 ว�ช้ระ งามจิ�ตเจิร�ญ์, พ�ทธศาสนาเถรวาท, (กร�งเทพมหานคร :

ภาคว�ช้าป็ร�ช้ญ์า คณะศ�ลัป็ศาสตร8 มหาว�ทยาลั�ยธรรมศาสตร8, ๒๕๔๕), หน�า ๑๒๐.

57

Page 12: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

กรรมให�ผิลัก%อนหร,อหลั�ง หมายถ&ง กรรมท��ท3าไป็ท�.งด้�แลัะไม%ด้� ย%อมม�ผิลัให�ไป็เก�ด้ในภพภ7ม�ต%าง ๆ ก�น ข&.นอย7%ก�บกรรมหน�กหร,อกรรมเบา กรรมท��เป็�นกรรมหน�กจิะม�ก3าลั�งมากกว%าแลัะให�ผิลัก%อน

๑. คร�กรรม กรรมหน�ก หมายถ&ง กรรมท��ท3าแลั�วให�ผิลัเป็�นต�วก3าหนด้ช้�ว�ตหลั�งความตายได้�แน%นอน ให�ผิลัแก%เจิ�าของกรรมในช้าต�ท�� ๒ หร,อช้าต�หน�า ไม%ม�กรรมใด้ม�อ3านาจิกางก�.นการให�ผิลัได้�นอกจิากคร�กรรมด้�วยก�นท��แรงกว%าคร�กรรมท��ก3าลั�งอ%อนกว%าจิะเป็�นเพ�ยงกรรมท��ช้%วยอ�ด้หน�นในฐานะป็Kตถ�มภกรรมเท%าน�.น27คร�กรรมฝ่Fายอก�ศลัแลัะฝ่Fายก�ศลัจิะน3าเจิ�าของกรรมให�ไป็เก�ด้ในท�คต�หร,อส�คต� ในช้าต�หน�าท�นท�โด้ยไม%ม�อ3านาจิใด้มาเป็�นอ�ป็สรรคข�ด้ขวางได้�คร�กรรมกรรม หน�กฝ่Fายอก�ศลั ได้�แก% กรรมอ�นเป็�นบาป็หน�ก ได้�แก%

ก. น�ยตม�จิฉาท�ฐ� ความเห#นผิ�ด้อ�นด้��งลังไป็แก�ไม%ได้� ได้�แก% ความเห#นว%าทานท��ให�แลั�วไม%ม�ผิลั การเซึ่%นสรวงการบ7ช้าไม%ม�ผิลั ผิลัของกรรมด้�แลัะกรรมช้��วไม%ม�โลักน�.โลักหน�าไม%ม�บ�ด้ามารด้าไม%ม� ส�ตว8ผิ7�อ�ป็ป็าต�กะไม%ม� (ส�ตว8ผิ7�ผิ�ด้เก�ด้เองไม%ม�)

ข. อน�นตร�ยกรรม ได้�แก% กรรมอ�นเป็�นบาป็หน�ก ม�อ3านาจิให�ผิลัในช้าต�หน�าตามลั3าด้�บม� ๕ ป็ระการ ค,อ

๑. มาต�ฆ่าต ฆ่%ามารด้า๒. ป็Jต�ฆ่าต ฆ่%าบ�ด้า

27 พระพรหมโมลั� (ว�ลัาศ ญ์าณวโร), กี่รรมท�ปน�, เลั%ม ๑, หน�า ๑๑๗.

58

Page 13: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

๓. อรห�นตฆ่าต ฆ่%าพระอรห�นต8๔. โลัห�ต�ป็บาท ท3าร�ายพระพ�ทธเจิ�าจินถ&งย�งโลัห�ตให�ห�อข&.นไป็๕. ส�งฆ่เภท ย�งสงฆ่8ให�แตกก�น

คร�กรรมฝ่Fายก�ศลัหร,ออน�นตร�ยกรรมฝ่Fายก�ศลั ได้�แก% ร7ป็ฌาน ๔ แลัะ อร7ป็ฌาน ๔ เร�ยกว%าสมาบ�ต� ๘ สมาบ�ต�หร,อฌานเพ�ยงข�.นใด้ข�.นหน&�ง เช้%น ร7ป็ฌานท�� ๑ เป็�นต�น คร�กรรมฝ่Fายก�ศลั ถ�าผิ7�ท��ได้�ฌานสมาบ�ต�อย7%แลั�วเส,�อมลังสามารถท3าได้�ใหม%แต%ผิ7�ท��ท3าอน�นตร�ยกรรมฝ่Fายอก�ศลัจิะต�ด้ต�วอย7%ตลัอด้เวลัาไม%ม�การเส,�อมแบบฝ่Fายก�ศลัแม�ผิ7�ท3าจิะส3าน&กผิ�ด้แลั�วก#ตามก#ไม%สามารถใช้�ความเพ�ยรพยายามเจิร�ญ์สมาธ�ให�เก�ด้ฌานได้�เพราะก3าลั�งกรรมของอน�นตร�ยกรรมฝ่Fายอก�ศลัจิะเป็�นน�วรณ8 ป็Jด้ก�.นจิ�ตไม%ให�บรรลั�องค8ฌานได้�ด้�งน�.นจิ&งม�ค3ากลั%าวว%าอน�นตร�ยกรรมฝ่Fายอก�ศลัย%อมห�ามท�.งสวรรค8แลัะมรรคผิลัน�พพานในช้าต�ป็Kจิจิ�บ�น28

๒. อาส�นนกรรมกรรมใกลั�ตายหร,อกรรมใกลั�ด้�บจิ�ตหมายถ&งกรรมด้�หร,อกรรมช้��วท��ท3าในเวลัาใกลั�ตายกรรมด้�หร,อกรรมช้��วท��จิ�ตระลั&กถ&งเม,�อคราวก3าลั�งจิะตายบางท�เป็�นกรรมท��ท3าไว�นานแลั�วต%อมาระลั&กถ&งเม,�อตอนใกลั�ตายแต%ไม%ใช้%กรรมท��เป็�นคร�กรรมถ�าไม%ม�คร�กรรมอาส�นนกรรมให�ผิลัก%อนอาส�นนกรรมถ&งจิะเป็�นกรรมท��ม�พลั�งส7�กรรมอ,�นไม%ได้�แต%สามารถให�ผิลัของกรรมได้�ก%อนกรรมอ,�น เป็ร�ยบเท�ยบอาส�นนกรรมได้�ก�บโคท��แออ�ด้อย7%ในคอกม�โคแก%อย7%ป็ากคอกเม,�อเป็Jด้คอกโค

28 ส�นทร ณ ร�งษ�, พ�ทธปร�ชญาจากี่พระไตรป8ฎีกี่, หน�า ๒๑๘.

59

Page 14: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

แก%สามารถออกจิากคอกได้�ก%อนโคท��แข#งแรงท��อย7%ข�างใน29 อาส�นนกรรมจิะท3าหน�าท��น3าบ�คคลัไป็เก�ด้ตามกรรม ท��ท3า ถ�าเป็�นอก�ศลักรรมจิะน3าไป็เก�ด้ในท�คต� ถ�าเป็�น ก�ศลักรรมจิะน3าไป็เก�ด้ในส�คต�30 อาส�นนกรรม หมายถ&ง ช้นกกรรม ในป็ระเภทของกรรมท��ให�ผิลัตามหน�าท��

จิากข�อความด้�งกลั%าวจิะเห#นได้�ว%าอาส�นนกรรมเป็�นกรรมเพ�ยงเลั#กน�อยไม%ม�ความร�นแรงมากก#ตามแต%บ�คคลัไม%ควรป็ระมาทในการท3ากรรมควรร�กษาจิ�ตให�ผิ%องใสค��นเคยก�บความด้�เอาไว� เพราะผิลัของกรรมท��บ�คคลัท3าไว�น� .นแม�เป็�นความช้��วเพ�ยงเลั#กน�อย ก#สามารถท3าจิ�ตให�เศร�าหมอง ส%งผิลัให�ไป็เก�ด้ในท�คต�ได้� อาส�นนกรรมอาจิหมายถ&ง ช้นกกรรมก#ได้�

๓. อาจิ�ณณกรรม กรรมท��ท3าเป็�นป็ระจิ3า หมายถ&ง กรรมด้�หร,อกรรมช้��วท��ท3าเป็�นป็ระจิ3า สม3�าเสมอส%งผิลัให�กลัายเป็�นน�ส�ยแม�ว%ากรรมช้น�ด้น�.จิะเป็�นกรรมท��ท3าเพ�ยงคร�.งลัะเลั#กน�อยแต%เม,�อท3ามากเข�า ก#กลัายเป็�นกรรมท��มากเป็ร�ยบได้�ก�บน3.าท��หยด้ลังต�%มท�ลัะหยด้ บ%อย ๆ เข�าน3.าก#เต#มต�%มได้� อาจิ�ณณกรรมจิ&งเร�ยกได้�อ�กอย%างว%าพห�ลักรรมอาจิ�ณณกรรมอาจิหมายถ&งกรรมบางอย%างท��ท3าด้�วย เจิตนาอย%างแรงกลั�าท�.งก%อนท3าขณะท3าแลัะหลั�งท3าแต%เป็�นกรรมท��ท3าไว�เพ�ยงคร�.งเด้�ยวแลัะนานมา แลั�วแลัะผิ7�ท3าได้�ค�ด้ถ&งกรรมน�.นบ%อยๆจินเก�ด้ความเคยช้�นเม,�อท3าเสร#จิแลั�วผิ7�ท3าได้�ค�ด้ถ&งการกระท3า น�.นบ%อยๆท�กคร�.งท��ค�ด้ถ&งกรรมน�.นถ�าเป็�นกรรมด้�ก#จิะม�ความร7 �ส&กส�ขป็Qต�แลัะถ�าเป็�นกรรมช้��วก#จิะร7 �ส&ก เป็�นท�กข8เศร�าหมองอาจิ�ณณกรรมจิะเป็�นต�วก3าหนด้คต�ช้�ว�ตท��ไป็หลั�งความตาย ซึ่&�งข&.นอย7%ก�บว%า กรรมฝ่Fายก�ศลัหร,ออก�ศลัจิะม�มากกว%าก�นจิ&งเป็ร�ยบเท�ยบอาจิ�ณณกรรมท�.ง ๒ ฝ่Fายเหม,อนน�กมวยป็ลั3.าต%อส7�

29 สมเด้#จิพระมหาสมณเจิ�า กรมพระยาวช้�รญ์าณวโรรส, ธรรมว�ภาคิ ปร�จเฉทท�� ๒, พ�มพ8คร�.งท�� ๓๘, (กร�งเทพมหานคร : ๒๕๓๗), หน�า ๑๒๘.

30 ส�นทร ณ ร�งษ�, พ�ทธปร�ชญาจากี่พระไตรป8ฎีกี่, หน�า ๒๑๙.

60

Page 15: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ก�นน�กมวยป็ลั3.าคนใด้ม�ก3าลั�งมากกว%าจิะท3าให�ค7%ต%อส7�ลั�มลังพ%ายแพ�ได้�31

๔. กต�ตตากรรมกรรมส�กว%าท3า หมายถ&ง กรรมด้�หร,อช้��วท��ท3าด้�วยเจิตนาหร,อความต�.งใจิ ไม%แรงเพราะไม%ม�เจิตนาท��ต� .งใจิไว�ก%อนหากไม%ม�คร�กรรมอาส�นนกรรมกรรมน�.จิ&งจิะให�ผิลัเป็�นต�ว ก3าหนด้คต�ช้�ว�ตหลั�งความตายไป็เก�ด้ในท�คต�หร,อส�คต�ตามกรรมท��ท3ากรรมป็ระเภทท�� ๒ เป็�นกรรมท��จิ�ด้ตามลั3าด้�บการให�ผิลัก%อนหร,อหลั�งตามความหน�กเบาของกรรมยกเว�นอาส�นนกรรมท��ไม%อย7%ในเง,�อนไขน�.ด้�วย เป็�นกรรมท��ท3าในวาระส�ด้ท�ายของจิ�ตส%งผิลัให�เก�ด้ในท�คต�หร,อส�คต�จิ&งเป็�นกรรมท��ให�ผิลัใน ช้าต�ท�� ๒

ค. กรรมป็ระเภทท�� ๓ กรรมให�ผิลัตามระยะเวลัา ม� ๔ อย%างค,อ

๑. ท�ฏิฐธ�มมเวทน�ยกรรม กรรมให�ผิลัในช้าต�น�.๒. อ�ป็ป็Kช้ช้เวทน�ยกรรม กรรมให�ผิลัในช้าต�หน�า๓. อป็ราป็ร�ยเวทน�ยกรรม กรรมให�ผิลัในช้าต�ต%อ ๆ ไป็๔. อโหส�กรรม กรรมไม%ให�ผิลั

กรรมให�ผิลัตามระยะเวลัา หมายถ&ง กรรมท��ได้�ท3าไป็แลั�ว เป็�นกรรมท�.งในส%วนท��ด้�แลัะไม%ด้� ย%อมม�ระยะเวลัาในการให�ผิลัต%างก�น กลั%าวค,อกรรมบางอย%างท3าในช้าต�น�. ให�ผิลัในช้าต�น�.กรรมบางอย%างท3าในช้าต�น�. ให�ผิลัในช้าต�หน�า กรรมบางอย%างท3าในช้าต�น�. ให�ผิลัในช้าต�ต%อ ๆ ไป็จิากช้าต�หน�า

๑. ท�ฏิฐธ�มมเวทน�ยกรรม กรรมให�ผิลัในช้าต�น�. หมายถ&ง กรรมด้� กรรมช้��ว ท��กระท3าในช้าต�น�. ให�ผิลัในช้าต�น�.เลัย เป็�นกรรมแรง

31 ? พระพรหมโมลั� (ว�ลัาศ ญ์าณวโร), กี่รรมท�ปน�, เล&ม ๑ , หน�า ๑๙๐.

61

Page 16: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

จิ&งให�ผิลัท�นตาเห#น32 กรรมด้�ให�ผิลัเป็�น ลัาภยศสรรเสร�ญ์ กรรมช้��วให�ผิลัเป็�นเส,�อมลัาภเส,�อมยศน�นทา33 ม� ๒ อย%างค,อกรรมด้�หร,อกรรมช้��วท��ให�ผิลั ภายใน ๗ว�นแลัะให�ผิลัภายในช้าต�น�.กรรมป็ระเภทน�.จิะกลัายเป็�นอโหส�กรรมต%อเม,�อให�ผิลัแลั�วแลัะ ผิ7�ท��จิะร�บผิลัตายจิะไม%ม�การให�ผิลัข�ามช้าต�ด้�งน�.นจิ&งต�องเป็�นกรรมท��ท3าด้�วยเจิตนาด้�แรงกลั�ากระท3าก�บผิ7�ท��ม�ค�ณว�เศษม�บ�ญ์ค�ณหร,อม�ความด้�อย%างมาก34 ท�ฏิฐธ�มมเวทน�ยกรรมจิะให�ผิลัในช้าต�น�.ได้�เลัย น�.นต�องไม%ถ7กท�ฏิฐธ�มมเวทน�ยกรรมฝ่Fายตรงข�าม เข�าเบ�ยด้เบ�ยนแลัะต�องม�ป็Kจิจิ�ยส3าค�ญ์เก,. อหน�น ๔ ป็ระการ ค,อ คต� กาลั อ�ป็ธ� แลัะป็โยค ถ�าเก,.อหน�นท�ฏิฐธ�มมเวทน�ยกรรมฝ่Fายก�ศลั เร�ยกว%าสมบ�ต� ๔ แลัะถ�าเก,.อหน�นท�ฏิฐธ�มมเวทน�ยกรรมฝ่Fายอก�ศลัเร�ยกว%าว�บ�ต� ๔ กรรมป็ระเภทน�.จิ&งเป็ร�ยบได้�ก�บนายพรานเน,.อ ย�งลั7กธน7ไป็ย�งเน,.อ ถ�าถ7กเน,.อ เน,.อก#ตาย ถ�าไม%ถ7กเน,.อย%อมว��งหน�ไม%กลั�บมาให�ย�งอ�กนายพรานจิ&งเป็ร�ยบเหม,อนผิลัของกรรม เน,.อค,อ ผิ7�ท3ากรรมท��ต�องร�บผิลัของกรรมน�.น35

๒. อ�ป็ป็Kช้ช้เวทน�ยกรรมกรรมให�ผิลัในช้าต�หน�าหมายถ&งกรรมด้�หร,อกรรมช้��วท��ท3าใน ช้าต�น�.แต%ย�งไม%ให�ผิลั จิะให�ผิลัในช้าต�ถ�ด้ไป็ กรรมป็ระเภทน�. กลัายเป็�นอโหส�กรรม ต%อเม,�อให�ผิลัแลั�ว หร,อผิ7�ท3ากรรมตายลังก%อนได้�ร�บผิลั จิะไม%ข�ามไป็ผิลัในช้าต�ต%อ ๆ ไป็

๓. อป็ราป็ร�ยเวทน�ยกรรม กรรมให�ผิลัในช้าต�ต%อ ๆ ไป็ ถ�ด้

32 ? สมเด้#จิพระมหาสมณเจิ�า กรมพระยาวช้�รญ์าณวโรรส, ธรรมว�ภาคิ ปร�จเฉทท�� ๒, หน�า ๑๒๖.

33 ? บรรจิบ บรรณร�จิ�, เอกี่สารประกี่อบกี่ารสอนพระไตรป8ฎีกี่ว�เคิราะห* ๑, หน�า ๑๒๙.

34 ? เร/�องเด�ยวกี่�น, หน�า ๑๒๙. 35 ? พระพรหมโมลั� (ว�ลัาศ ญ์าณวโร), กี่รรมท�ปน�, เล&ม ๑, หน�า

๒๕๔.

62

Page 17: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

จิากช้าต�หน�าหมายถ&ง กรรมด้� หร,อกรรมช้��วท��ท3าในช้าต�น�.แลั�วจิะให�ผิลัในช้าต�ต%อๆไป็ถ�ด้จิากช้าต�หน�าช้าต�ใด้ช้าต�หน&�งเม,�อสบโอกาสเป็ร�ยบเหม,อนส�น�ขไลั%เน,.อไลั%ตามเน,.อท�นเข�าในท��ใด้ย%อมเข�าก�ด้ในท��น� .น36ด้�งน�.นกรรมป็ระเภทน�.จิ&งน%ากลั�วกว%ากรรมป็ระเภทท�� ๑ แลัะป็ระเภทท�� ๒ ด้�วยว%าผิลัของกรรมจิะต�ด้ตามผิ7�กระท3าไป็ตลัอด้การเว�ยนว%ายตายเก�ด้จินกว%าจิะให�ผิลัหมด้จิ&งจิะกลัายเป็�นอโหส�กรรม ด้�งน�.น การให�ผิลัของกรรมป็ระเภทท�� ๒ แลัะป็ระเภทท�� ๓ ท3าให�เก�ด้ความเข�าใจิคลัาด้เคลั,�อนในเร,�องผิลัของกรรมท��ม�ความ ซึ่�บซึ่�อนส%งผิลัข�ามภพข�ามช้าต�

๔.อโหส�กรรมกรรมท��ให�ผิลัส3าเร#จิแลั�วหร,อกรรมไม%ม�ผิลัหมายถ&งกรรมด้�หร,อกรรมช้��วท��ท3าไว�ให�ผิลัเสร#จิส�.นแลั�วเม,�อไม%ม�โอกาสให�ผิลัในเวลัาท��ให�ผิลัด้�วยถ7กกรรมช้น�ด้อ,�นต�ด้หน�าให�ผิลัไป็ ก%อนจิ&งอ%อนก3าลั�งให�ผิลัไม%ท�นแลัะเลั�กให�ผิลัในท��ส�ด้หร,อเพราะผิ7�กระท3ากรรมน�.นส3าเร#จิเป็�นพระอรห�นต8น�พพานในช้าต�น�.แลั�วก#ไม%เว�ยนว%ายตายเก�ด้อ�กต%อไป็จิ&งไม%ม�ต�วตนท��จิะต�องมารอร�บผิลัของกรรมเป็ร�ยบเหม,อนพ,ช้ส�.นยางแลั�วเพาะไม%ข&.น37 ด้�งน�.นอโหส�กรรมจิ&งหมายถ&งการกระท3าความด้�ต%างๆ ของพระอรห�นต8ด้�วยย%อมไม%ม�ผิลัเป็�นกรรมด้�เพราะท%านท3าความด้�ด้�วยจิ�ตท��ป็ราศจิากความ ย&ด้ม��นถ,อม��น38 ไม%ค�ด้ท3าด้�เพ,�อหว�งผิลัตอบแทนช้�.นนอกรวมท�.งไม%ค�ด้ท3าด้�เพ,�อลัะก�เลัสเพราะก�เลัส ได้�หมด้ส�.นแลั�วแต%ย�งท3าด้�ต%อไป็อย%างต%อเน,�องการท3าด้�ของท%านจิ&งจิ�ด้เป็�นเพ�ยงก�ร�ยาไม%จิ�ด้เป็�นกรรม แลัะไม%ม�ว�บาก39 กรรม ๑๒

เป็�นความร7 �เร,�องการให�ผิลัในส%วนของ ลัาภ ยศ สรรเสร�ญ์ แลัะ

36 ? สมเด้#จิพระมหาสมณเจิ�า กรมพระยาวช้�รญ์าณวโรรส, ธรรมว�ภาคิ ปร�เฉทท�� ๒, หน�า ๑๒๖.

37 ? อ;างแล;ว.38 ? บรรจิบ บรรณร�จิ�, เอกี่สารประกี่อบกี่ารสอนพระไตรป8ฎีกี่

ว�เคิราะห* ๑, หน�า ๑๓๐.39 ? บรรจิบ บรรณร�จิ�, ปฏิ�จจสม�ปบาท, หน�า ๒๐๑.

63

Page 18: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

เส,�อมลัาภ เส,�อมยศน�นทาเป็�นการกลั%าวถ&งผิลัของกรรมโด้ยเฉพาะท��กลั%าวถ&งการให�ผิลัช้�.นนอก เท%าน�.นค,อให�ผิลัเป็�นโลักธรรมไม%ได้�กลั%าวถ&งการให�ผิลัช้�.นในค,อให�ผิลัทางด้�านจิ�ตใจิตลัอด้จินเป็�น การแสด้งให�เห#นความส�มพ�นธ8ระหว%างกรรมเก%าในอด้�ตช้าต�ก�บกรรมใหม%ในช้าต�ป็Kจิจิ�บ�น เช้%น กรรมเก%า ในอด้�ตช้าต�ท3าหน�าท��เป็�นช้นกกรรมแลั�วกรรมเก%าในอด้�ตช้าต�อย%างอ,�นหร,อกรรมใหม%ในช้าต�ป็Kจิจิ�บ�นอาจิท3าหน�าท��เป็�นอ�ป็Kตถ�มภกกรรม อ�ป็ป็Qฬกกรรม แลัะอ�ป็ฆ่าตกรรมก#ได้�40 แลัะท3ากรรมเพ�ยงป็ระเภทเด้�ยวอาจิเป็�นกรรมได้�ถ&ง ๓ ป็ระเภทพร�อม ๆ

ก�นเช้%นถ�าเราฆ่%าบ�ด้าเป็�นท�.งคร�กรรมเป็�นท�.ง ท�ฏิฐธ�มมเวทน�ยกรรมแลัะเป็�นท�.งอ�ป็ฆ่าตกรรม41

สร�ป็ได้�ว%า กรรม ๑๒ เป็�นมต�ของอรรถกถาจิารย8ท��กลั%าวไว�ในอรรถกถาโด้ยม�ว�ตถ�ป็ระสงค8รวบรวมค3าสอนเร,�องกรรมจิากพระไตรป็Jฎกแลั�วจิ�ด้แบ%งออกเป็�น ๓ ป็ระเภทตามทางให�ผิลัของกรรม ค,อ ๑. กรรมให�ผิลัตามหน�าท�� ๒. กรรมให�ผิลัก%อนหร,อหลั�ง ๓. กรรมให�ผิลัตามระยะเวลัา การท�� พระอรรถกถาจิารย8ได้�อธ�บายขยายความเร,�องกรรมท3าให�เป็�นป็ระโยช้น8แก%ผิ7�ศ&กษาตลัอด้จินผิ7�สนใจิท�.งหลัายเพราะท3าให�เก�ด้ความเข�าใจิช้�ด้เจินข&.นท3าให�ผิ7�ศ&กษามองเห#นภาพเก��ยวก�บกรรมแลัะการให�ผิลัของกรรมเม,�อเข�าใจิแลั�วจิะได้�ป็ฏิ�บ�ต�ถ7กต�องไม%ม�ความสงส�ยว%าตนป็ฏิ�บ�ต�ถ7กหร,อไม%ถ7กอ�กต%อไป็เม,�อร7 �แลั�วจิะได้�หาทางป็Rองก�นไม%ท3ากรรมท��จิะน3าต�วเองไป็ส7%อบายหร,อความเส,�อมเช้%น คร�กรรม๕ อย%างท��น3าผิ7�ไป็ส7%ความท�กข8ความเด้,อด้ร�อนท��กรรมอ,�นไม%สามารถต�านทานไว�ได้� เป็�นต�น เม,�อร7 �จิ�กกรรมท��ควรงด้เว�นแลั�วจิะได้�หม��นป็ระกรรมท��ควรป็ระกอบอ�นจิะน3าตนเองไป็ส7%ความเจิร�ญ์ร� %งเร,อง

40 ? บรรจิบ บรรณร�จิ�, เอกี่สารประกี่อบกี่ารสอนพระไตรป8ฎีกี่ว�เคิราะห* ๑, หน�า ๑๓๑.

41 ? แสง จิ�นทร8งาม, พ�ทธศาสนว�ทยา, หน�า ๑๑๕.

64

Page 19: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ต%อไป็

๓.๓ แนวท�ศนะเกี่��ยวกี่�บกี่รรมตามหล�กี่พระพ�ทธศาสนา

กรรมเป็�นหลั�กธรรมส3าค�ญ์อ�นด้�บต�น ๆ ในพระพ�ทธศาสนาพระพ�ทธเจิ�าสอนเร,�องกรรม ให�เช้,�อกรรมค,อการกระท3ามากกว%าเช้,�ออย%างอ,�น เช้%น พระองค8ตร�สว%า เวลัาใด้ก#แลั�วแต%ท��คนท3าด้� เวลัาน�.นก#จิะเป็�นเวลัาด้�มงคลัด้�ส3าหร�บคนน�.น แลัะกรรมน�.นก#จิะให�ผิลัในโอกาสต%อไป็การให�ผิลัของกรรมน�.นแตกต%างจิากการให�ผิลัของส��งอ,�นคนสองคนท3ากรรมเหม,อนก�นแต%อาจิจิะได้�ผิลัไม%เหม,อนก�น หร,อได้�ผิลัเหม,อนก�นแต%ไม%เท%าก�นก#ได้� ท�.งน�.ข&.นอย7%ก�บเจิตนาหร,อความต�.งใจิของแต%ลัะคน เช้%น คนหน&�งท3าบ�ญ์ด้�วยศร�ทธาอย%างแรงกลั�าแลั�วป็รารถนาในอาน�สงส8ของบ�ญ์ท��ตนท3าอ�กคนหน&�งท3าบ�ญ์ เพ,�อร�กษาสถานภาพทางส�งคมหร,อท3าเพ,�อร�กษาหน�าตาของต�วเองแบบจิ3าใจิท3าไม%ได้�ท3าด้�วยศร�ทธา คนสองคนน�.จิะได้�ผิลัของบ�ญ์ท��ท3าต%างก�นอย%างแน%นอนเพราะฉะน�.นท�ศนะเก��ยวก�บการให�ผิลัของ กรรมในทางพระพ�ทธศาสนาพระพ�ทธเจิ�าตร�สไว�ในฐานส7ตรแลัะป็พ:พช้�ตอภ�ณหส7ตรว%า เราม�“

กรรมเป็�น ของของตน เราม�กรรมเป็�นทายาท เราม�กรรมเป็�นก3าเน�ด้ เราม�กรรมเป็�นเผิ%าพ�นธ8 เราม�กรรมเป็�นท��พ&�ง อาศ�ย เราท3ากรรมใด้ไว� จิะด้�หร,อช้��วก#ตาม เราจิะต�องได้�ร�บผิลัของกรรมน�.น”42

นอกจิากน�.ย�งม�พ�ทธพจิน8หลัายแห%งท��พระองค8ตร�สเก��ยวก�บเร,�องกรรมจิ&งกลั%าวได้�ว%าพระองค8ให�ความส3าค�ญ์ก�บเร,�องกรรมมาก ผิ7�ว�จิ�ยจิะได้�น3าเสนอเร,�องกรรมเป็�นลั3าด้�บไป็

๓.๓.๑ คิวามส0าคิ�ญของกี่รรม

42 อง: . ป็ญฺ:จิก . (ไทย ) ๒๒/๕๗/๙๙-๑๐๐ . อง: . ทสก . (ไทย )๒๔/๔๘/๑๐๔-๑๐๕ .

65

Page 20: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

หลั�กกรรมม�ความส3าค�ญ์ต%อบ�คคลัแลัะส�งคม ด้�งท��พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) 43

ได้�กลั%าวถ&งค�ณค%าทางจิร�ยธรรมของหลั�กกรรมม� ด้�งน�.๑. ให�เป็�นผิ7�หน�กแน%นในเหต�ผิลั ร7 �จิ�กมองเห#นการกระท3า แลัะ

ผิลัการกระท3าตามแนวทางของเหต�ป็Kจิจิ�ยไม%เช้,�อส��งงมงาย ต,�นข%าว เช้%น เร,�องแม%น3.าศ�กด้�Uส�ทธ�Uเป็�นต�น

๒. ให�เห#นว%าผิลัส3าเร#จิท��ตนต�องการ จิ�ด้หมายท��ป็รารถนาจิะเข�าถ&งความส3าเร#จิได้�ด้�วยการลังม,อท3าจิ&งต�องพ&�งตน แลัะท3าความเพ�ยรพยายามไม%รอคอยโช้คช้ะตา หร,อหว�งผิลัด้�วยการอ�อนวอนเซึ่%นสรวงต%อป็Kจิจิ�ยภายนอก

๓. ให�ม�ความร�บผิ�ด้ช้อบต%อตนเอง ก#จิะงด้เว�นจิากกรรมช้��วแลัะร�บผิ�ด้ช้อบต%อผิ7�อ,�น ด้�วยการกระท3าความด้�ต%อเขา

๔. ให�ถ,อว%า บ�คคลัม�ส�ทธ�Uโด้ยธรรมช้าต�ท��จิะท3าการต%าง ๆ เพ,�อแก�ไขป็ร�บป็ร�ง สร�างเสร�มตนเองให�ด้�ข&.นไป็โด้ยเท%าเท�ยมก�น สามารถท3าตนให�เลัวลังหร,อให�ด้�ข&.น ให�ป็ระเสร�ฐจินถ&งย��งกว%าเทวด้าแลัะพรหมได้�ท�ก ๆ คน

๕. ให�ถ,อว%าค�ณธรรม ความสามารถแลัะความป็ระพฤต�ป็ฏิ�บ�ต� เป็�นเคร,�องว�ด้ความทรามหร,อป็ระเสร�ฐของมน�ษย8 ไม%ให�ม�การแบ%งแยกโด้ยช้�.นวรรณะ

๖. ในแง%กรรมเก%า ให�ถ,อเป็�นบทเร�ยน แลัะร7 �จิ�กพ�จิารณาเข�าใจิตนเองตามเหต�ผิลั ไม%ค%อยเพ%งโทษแต%ผิ7�อ,�น มองเห#นพ,.นฐานของตนเองท��ม�อย7%ในป็Kจิจิ�บ�นเพ,�อร7 �ท��

43 พระธรรมป็Jฎก, (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะขยายความ, หน�า ๒๑๓–๒๑๔.

66

Page 21: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

จิะแก�ไขป็ร�บป็ร�ง แลัะวางแผินสร�างเสร�ม ความเจิร�ญ์ก�าวหน�าต%อไป็ได้�ถ7กต�อง

๗. ให�ความหว�งในอนาคตส3าหร�บสาม�ญ์ช้นท��วไป็

ตามท��พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) ได้�อธ�บายความส3าค�ญ์ของกรรมไว�น� .น พอสร�ป็ได้�ว%ากรรมม�ความส3าค�ญ์ต%อว�ถ�ช้�ว�ตของบ�คคลัแลัะส�งคม ด้�วยผิ7�ท��เช้,�อเร,�องกรรม จิะเป็�นผิ7�ม�เหต�ผิลัร�บผิ�ด้ ช้อบการกระท3าของตนแลัะป็ร�บป็ร�งพ�ฒนาการกระท3าของตนเองด้�วยความเพ�ยร โด้ยม�ความหว�งถ&งอนาคตท��ด้�รออย7%ข�างหน�า ตลัอด้จินยอมร�บน�บถ,อค�ณค%าของคนท��ม�ค�ณธรรม

๓.๓.๒ กี่ฏิแห&งกี่รรม

กฎแห%งกรรมตามท�ศนะของพระพ�ทธศาสนาแยกพ�จิารณาได้� ๒ ป็ระเด้#น44 ค,อ

ก. กฎแห%งกรรมในฐานะกฎธรรมช้าต�พระพ�ทธศาสนาสอนหลั�กความจิร�งท��ว%า ส��งท�.งหลัายท�.งป็วง

ม�ช้�ว�ตแลัะไม%ม�ช้�ว�ตลั�วนเป็�นไป็ตามธรรมช้าต�แห%งเหต�ป็Kจิจิ�ย ท��เร�ยกก�นว%า กฎแห%งธรรมช้าต� หร,อน�ยาม45 อ�นหมายถ&งความเป็�นระเบ�ยบ ม�กฎเกณฑิ8ท��แน%นอนตายต�วอย7%แลั�วในธรรมช้าต� ไม%ม�ส��งใด้เก�ด้ข&.นลัอย ๆโด้ยไม%ม�ท��มา แลัะไม%ส%งผิลักระทบต%อส��งอ,�น ท�กอย%างลั�วนเป็�นเหต�เป็�นผิลัก�นตามหลั�กของอ�ท�ป็ป็Kจิจิยตาท��กลั%าวมา “สรรพส��งลั�วน

44 ส�นทร ณ ร�งษ�, พ�ทธปร�ชญาจากี่พระไตรป8ฎีกี่, พ�มพ8คร�.งท�� ๒,

หน�า ๑๖๔.45 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะ

ขยายความ, หน�า ๑๕๒.

67

Page 22: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

อ�งอาศ�ยก�นแลัะก�น ในฐานะส��งหน&�งเป็�นสาเหต�แลัะส��งหน&�งเป็�นผิลั”46 ท�.งน�. ส��งท�.งหลัายท�.งป็วง จิ&งม�เหต�ป็Kจิจิ�ยเก�ด้จิากกฎธรรมช้าต�ม�ใช้%พระผิ7�เป็�นเจิ�า หร,อผิ7�ใด้มาก3าหนด้ไว� พระพ�ทธศาสนาจิ&งเป็�นศาสนาอเทวน�ยมกฎแห%งกรรม เป็�นกฎแห%งเหต�ผิลัท��ม�ความส�มพ�นธ8ก�นระหว%างกรรมก�บผิลัของกรรมอ�นเป็�นกฎท��แน%นอนแลัะตายต�ว กรรมแต%ลัะป็ระเภทถ7กก3าหนด้ไว�จิากธรรมช้าต�แลั�วว%ากรรมแบบไหน ให�ผิลัแบบไหน เป็ร�ยบเท�ยบได้�ก�บผิ7�ท��ป็ลั7กต�นมะม%วงย%อมได้�ผิลัมะม%วงอย%างแน%นอนจิะเป็�นผิลัไม�ช้น�ด้อ,�นไม%ได้� กฎแห%งกรรม จิ&งเป็�นกฎแห%งเหต�แลัะผิลั หร,อกฎธรรมช้าต�ท��เร�ยกว%ากรรมน�ยาม47 อ�นเป็�นกฎแห%งเหต�แลัะผิลัท��เก��ยวก�บการกระท3าของมน�ษย848

สร�ป็ได้�ว%า กฎแห%งกรรมเป็�นกฎแห%งเหต�แลัะผิลัม�ความแน%นอนในการให�ผิลัของกรรมซึ่&�งถ7กก3าหนด้โด้ยกฎของธรรมช้าต�ไว�แลั�วว%า เม,�อท3ากรรมแบบน�.จิะได้�ร�บผิลัตอบแทนแบบน�. โด้ย

46 สมภาร พรมทา, พ�ทธศาสนากี่�บว�ทยาศาสตร*, พ�มพ8คร�.งท�� ๒,

(กร�งเทพมหานคร: จิ�ฬาลังกรณ8มหาว�ทยาลั�ย, ๒๕๔๐), หน�า ๗๕.47 น�ยาม ๕ ท��นอกเหน,อจิากกรรมน�ยามม�อ�ก ๔ ป็ระการค,อ๑. อ�ต�น�ยาม กฎธรรมช้าต�เก��ยวก�บอ�ณหภ7ม� สภาพแวด้ลั�อมทาง

ธรรมช้าต�๒. พ�ช้น�ยาม กฎธรรมช้าต�ท��เก��ยวก�บการส,บพ�นธ8หร,อพ�นธ�กรรม๓. จิ�ตตน�ยาม กฎธรรมช้าต�ท��เก��ยวก�บการท3างานของจิ�ต๔. ธรรมน�ยาม กฎธรรมช้าต�ท��เก��ยวก�บความส�มพ�นธ8แลัะอาการท��เป็�น

เหต�แลัะผิลัแก%ก�นของส��งท�.งหลัายหร,อความเป็�นธรรมแห%งเหต�ป็Kจิจิ�ย เช้%น ส��งท�.งหลัายเก�ด้ข&.น ต�.งอย7% แลัะด้�บไป็เป็�นธรรมด้า. ด้7เพ��มเต�มใน พระธรรมป็Jฎก, (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะขยายความ, หน�า ๑๕๒-๑๕๓.

48 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), เช/�อกี่รรม ร<;กี่รรม แกี่;กี่รรม , พ�มพ8คร�.งท�� ๒, (กร�งเทพมหานคร : โรงพ�มพ8 สหธรรม�ก จิ3าก�ด้, ๒๕๔๕), หน�า ๕๔.

68

Page 23: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ท�.งหมด้ด้3าเน�นไป็ตามกฎของอ�ท�ป็ป็Kจิจิยตา กฎแห%งกรรมจิ&งม�ฐานะเป็�นกฎแห%งธรรมช้าต�

ข. กฎแห%งกรรมในฐานะเป็�นกฎทางศ�ลัธรรมกฎแห%งกรรมในฐานะเป็�นกฎทางศ�ลัธรรม ม�ความหมายเช้%น

เด้�ยวก�บป็ระเด้#นกฎธรรมช้าต� ค,อเป็�นกฎแห%งเหต�แลัะผิลั ป็ระเด้#นกฎแห%งธรรมช้าต�ครอบคลั�มท�.งส��งม�ช้�ว�ตแลัะไม%ม�ช้�ว�ต ป็ระเด้#นกฎแห%งศ�ลัธรรมครอบคลั�มเฉพาะส��งม�ช้�ว�ตท��สามารถม�เจิตจิ3านงเสร�ได้�เท%าน�.น49 เพราะสามารถก3าหนด้พฤต�กรรมเป็�นด้�หร,อช้��ว ตามมาตรฐานทางศ�ลัธรรมท��ใช้�ในส�งคมมน�ษย8ส%วนพฤต�กรรมท��มาจิากส�ญ์ช้าตญ์าณไม%สามารถก3าหนด้ด้�วยค�ณค%าทางศ�ลัธรรมได้�กรรมน�ยามหร,อกฎแห%งกรรม ค,อ กฎธรรมช้าต�ส%วนท��ท3าหน�าท��ด้7แลัการกระท3าท��แฝ่งค%าทางศ�ลัธรรมของมน�ษย8 กฎแห%งกรรมจิะบ�นท&กการกระท3าของบ�คคลัแต%ลัะคนแลัะคอยโอกาสให�ผิลัตอบสนอง50 พระพ�ทธเจิ�าได้�ตร�สถ&งกฎแห%งกรรมในฐานะเป็�นกฎทางศ�ลัธรรม ม�ป็รากฏิในพระไตรป็Jฎกว%า “คนท3ากรรมใด้ไว� ย%อมเห#นกรรมน�.นในตน คนท3ากรรมด้� ย%อมได้�ร�บผิลัด้� คนท3ากรรมช้��ว ย%อมได้�ร�บผิลัช้��ว คนหว%านพ,ช้เช้%นใด้ ย%อมได้�ร�บผิลัเช้%นน�.น”51

จิากพระพ�ทธพจิน8ด้�งกลั%าว เห#นได้�ว%า มน�ษย8ท�กคนม�กฎแห%งกรรม หร,อกรรมน�ยามก3าก�บ ด้7แลัพฤต�กรรมท��ม�ค�ณค%าทางศ�ลัธรรม แลัะรอคอยเวลัาให�ผิลัตอบแทนตามค�ณภาพของกรรม ตามเหต�แลัะผิลัท��ม�ความส�มพ�นธ8สอด้คลั�องก�น ถ�าเป็�นกรรมด้� ผิลัท��ได้�ร�บเป็�นความด้� (ส�ข) ถ�าเป็�นกรรมช้��ว ผิลัท��ได้�ร�บเป็�นความช้��ว (ท�กข8) เป็ร�ยบ

49 ส�นทร ณ ร�งษ�, พ�ทธปร�ชญาจากี่พระไตรป8ฎีกี่, หน�า ๑๖๖.50 สมภาร พรมทา, พ�ทธปร�ชญา, (กร�งเทพมหานคร : โรงพ�มพ8

จิ�ฬาลังกรณ8มหาว�ทยาลั�ย, ๒๕๔๒), หน�า ๓๑๑-๓๑๒.51 ข�.ช้า. (ไทย) ๒๗/๓๕๓/๒๐๑.

69

Page 24: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

เท�ยบการให�ผิลัของกรรม เช้%นเด้�ยวก�บการป็ลั7กพ,ช้ ป็ลั7กพ,ช้ช้น�ด้ใด้ได้�ผิลัพ,ช้ช้น�ด้น�.น ป็ลั7กข�าวย%อมได้�ข�าว จิะเป็�นเผิ,อกหร,อม�นน�.นเป็�นไป็ไม%ได้� กฎแห%งกรรมในฐานะเป็�นกฎศ�ลัธรรม ม�กฎเกณฑิ8ตายต�วเหม,อนกฎธรรมช้าต�ข�ออ,�น ๆ ด้�เป็�นด้� ช้��วเป็�นช้��ว ไม%ม�การยกเว�นหร,อย,ด้หย�%น แต%เป็�นการให�ผิลัทางด้�านจิ�ตใจิเท%าน�.น การให�ผิลัช้�.นนอกต�องอาศ�ยองค8ป็ระกอบอ,�น ๆ มาสน�บสน�น

สร�ป็ได้�ว%า มน�ษย8ต�องร�บผิ�ด้ช้อบการกระท3าของตน โด้ยม�กฎแห%งกรรมในฐานะกฎศ�ลัธรรมคอยก3าก�บด้7แลั ม�กระบวนการให�ผิลัท��ส�มพ�นธ8ก�บเหต�ท��เป็�นกฎเกณฑิ8แน%นอนตายต�วไม%ม�ข�อยกเว�น แต%เป็�นผิลัระด้�บจิ�ตใจิ แต%ก#สามารถหลั�ด้พ�นจิากกรรมท��ตนท3าได้� ถ�าสามารยกจิ�ตข&.นส7%ว�ป็Kสสนาพ�จิารณาเห#นไตรลั�กษณ8ท3าอาสวะภายในของตนให�หมด้ส�.นไป็ จินเป็�นพระอรห�นต8ก#จิะไม%ต�องร�บกรรมอ,�นๆ ท��จิะต�องร�บต%อไป็ในภพภ7ม�ข�างหน�าเพราะไม%ได้�กลั�บมาเก�ด้อ�กจิ&งไม%ต�องร�บกรรมเหลั%าน�.นหลั�งจิากตายหร,อน�พพานท��เป็�นอน�ป็าท�เสสน�พพานค,อน�พพานไม%เหลั,อข�นธ8 ๕

70

Page 25: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

๓.๓.๓ สาเหต�กี่ารเกี่�ดกี่รรม

แนวท�ศนะเก��ยวก�บกรรมตามหลั�กพระพ�ทธศาสนา ได้�แบ%งแหลั%งเก�ด้ของกรรมออก ๒ ป็ระเภท ค,อ52 ๑. เก�ด้จิากต�ณหา ได้�แก% พอใจิ ช้อบใจิย�นด้� อยาก ร�กใคร% ต�องการ ท��ไม%ด้� ไม%สบาย ไม%เก,.อก7ลั

เป็�นอก�ศลั ๒. เก�ด้จิากฉ�นทะ ได้�แก% พอใจิ ย�นด้� อยาก ร�กใคร% ต�องการ ท��ด้�งาม สบาย เก,.อก7ลั เป็�นก�ศลั

ต�ณหา แป็ลัได้�อ�กอย%างว%า ความกระหาย ความทะยาน ความอยาก ความเสน%หา ความด้�.นรน ความกระส�บกระส%าย กระวนกระวาย ไม%ร7 �จิ�กอ��ม ต�ณหาเก�ด้จิากเวทนาเป็�นป็Kจิจิ�ย โด้ยม�อว�ช้ช้าเป็�นม7ลัเหต� กลั%าวค,อ เม,�อบ�คคลัร�บร7 �อารมณ8อย%างใด้อย%างหน&�ง ท��น%าช้อบใจิหร,อไม%น%าช้อบใจิก#ตาม เช้%น เห#นร7ป็สวยหร,อน%าเกลั�ยด้ ได้�ย�นเส�ยงไพเราะหร,อหนวกห7 เป็�นต�น แลั�วเก�ด้ความร7 �ส&กส�ข หร,อท�กข8 หร,อเฉย ๆ ข&.น

ในเวลัาน�.นต�ณหาก#จิะเก�ด้ข&.นในลั�กษณะอย%างใด้อย%างหน&�งค,อ ถ�าร7 �ส&กส�ข พฤต�กรรมท��แสด้งออกมาก#ย�นด้� ช้,�นช้อบ คลั�อยตามไป็ ต�ด้ใจิ ใฝ่Fร�ก อยากได้� ถ�าร7 �ส&กท�กข8 พฤต�กรรมท��แสด้งออกมาก#ย�นร�าย ข�ด้ใจิ

ช้�ง อยากเลั��ยงหน� หร,ออยากให�ส7ญ์ส�.นไป็เส�ย ถ�าร7 �ส&กเฉย ๆ

พฤต�กรรมท��แสด้งออกมาก#เพลั�นๆ เร,�อยเฉ,�อยไป็ พฤต�กรรมเหลั%าน�.ม�นเป็�นไป็ของม�นได้�เอง โด้ยไม%ต�องใช้�ความค�ด้ ไม%ต�องใช้�ความร7 �ความเข�าใจิอะไรเลัย จิ&งอาจิพ7ด้ได้�อย%างง%าย ๆ ว%า ต�ณหาน��นเองเป็�นบ%อเก�ด้ของพฤต�กรรมต%าง ๆ ของมน�ษย8 ด้�งน�.น ตามหลั�กพระพ�ทธศาสนา บทบาทแลัะการท3าหน�าท��ของต�ณหาเหลั%าน�.ได้�เป็�นต�ว

52 พระพรหมค�ณาภรณ8 (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม ฉบ�บปร�บปร�งและขยายคิวาม, พ�มพ8คร�.งท�� ๑๑, (กร�งเทพมหานคร : โรงพ�มพ8 บร�ษ�ท สหธรรม�ก จิ3าก�ด้, ๒๕๔๙), หน�า ๔๙๐.

71

Page 26: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ก3าหนด้การด้3าเน�นช้�ว�ตส%วนใหญ์%ของมน�ษย8 ต�ณหาท��เป็�นบ%อเก�ด้ของกรรมมน�ษย8แบ%งเป็�น ๓ ด้�านด้�งน�.53

๑. กามต�ณหา ค,อความกระหายอยากได้�อารมณ8ท��น%าช้อบใจิมาเสพเสวยป็รนเป็รอตน หร,อความทะยานอยากในกาม

๒. ภวต�ณหา ค,อ ความกระหายอยากในความถาวรม��นคง ม�คงอย7%ตลัอด้ไป็ ความใหญ์%โตโด้ด้เด้%นของตน หร,อความทะยานอยากในภพ

๓. ว�ภวต�ณหา ค,อ ความกระหายอยากในความด้�บส�.นขาด้ส7ญ์ แห%งต�วตน หร,อความทะยานอยากในว�ภพ

ต�ณหาท�.ง ๓ ด้�านน�.ย%อมท3าให�พฤต�กรรมของมน�ษย8ด้3าเน�นไป็ในท�ศทางต%างๆ เช้%น ได้�ส��งท��ช้อบใจิ พอใจิก#เป็�นส�ข แลัะแสวงหาส��งท��ช้อบใหม%ไป็เร,�อยๆ ถ�าได้�ส��งท��ไม%น%าช้อบใจิก#อยากจิะไป็ให�พ�นจิากส��งเหลั%าน�.น ซึ่&�งพฤต�กรรมจิะเป็�นอย%างไรน�.น ก#ข&.นอย7%ก�บว%าใครม�ต�ณหาท�.งสามด้�านน�.มากน�อยอย%างไร

ส%วนฉ�นทะ หมายถ&ง ก�ศลัธรรม ความพ&งพอใจิ ความช้อบ ความอยากได้�ในส��งท��ด้�งาม เก,.อก7ลัต%อช้�ว�ตจิ�ตใจิ เป็�นไป็เพ,�อป็ระโยช้น8ส�ขท�.งแก%ตนแลัะคนอ,�น หร,อแป็ลัอ�กอย%างหน&�งได้�ว%า ม�ความพอใจิในความด้�งาม ความต�องการในความจิร�ง ความต�องการเลั#งไป็ถ&งความร7 � ค,อเท%าก�บพ7ด้ว%าต�องการร7 �ความจิร�งต�องการเข�าถ&งต�วธรรม ด้�งน�.นกรรมท��เป็�นฉ�นทะน�. ย%อมม�การแสด้งออกมาในทางด้�งาม สร�างสรรค8 ใฝ่Fด้� ร�กด้� เป็�นต�น

จิากท��กลั%าวมาโด้ยส�งเขป็น�.ท3าให�เห#นความแตกต%างระหว%างกรรมท��ต�ณหาเป็�นบ%อเก�ด้แลัะฉ�นทะเป็�นบ%อเก�ด้ได้�ด้�งน�.

๑. ต�ณหา ม�%งป็ระสงค8เวทนา ด้�งน�.น จิ&งต�องการส��งส3าหร�บเอามาเสพเสวยเวทนา เอาอ�ตตาเป็�นศ7นย8กลัาง กรรมท��แสด้งออกมาย%อมเป็�นไป็อย%างส�บสน กระวนกระวาย เป็�นท�กข8

53 ท�.ป็า. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๖๓.

72

Page 27: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

๒. ฉ�นทะ ม�%งป็ระสงค8ท��ป็ระโยช้น8 กลั%าวค,อ ป็ระโยช้น8ท��เป็�นค�ณค%าแท�จิร�งแก%ช้�ว�ต หร,อค�ณภาพช้�ว�ต ด้�งน�.น กรรมท��แสด้งออกมาจิ&งม�%งไป็ท��ความจิร�'ส��งท��ด้�งาม เพราะฉ�นทะก%อต�วจิาก โยน�โสมนส�การค,อความร7 �จิ�กค�ด้หร,อค�ด้ถ7กว�ธ�ค�ด้ตามสภาวะแลัะเหต�ผิลัเป็�นภาวะกลัางๆไม%ผิ7กพ�นก�บอ�ตตาแลัะน3าไป็ส7%อ�ตสาหะหร,อว�ร�ยะค,อท3าให�เก�ด้กรรมท��จิะแสวงหาส��งท��เป็�นความด้�งามน��นเองบ%อเก�ด้ของกรรมในพระพ�ทธศาสนาจิ&งม�%งเน�นท��มโนกรรมท��ม�ต�ณหาแลัะฉ�นทะเป็�นม7ลัเหต�แลัะเป็�นสม�ฏิฐานในการเก�ด้พฤต�กรรมต%างๆของมน�ษย8โด้ยพฤต�กรรมท��เก�ด้ข&.นน�.นม�ท�.งด้�แลัะไม%ด้�แลัะท��เป็�นกลัางๆค,อไม%ด้�ไม%ช้��วก#ม�ท�.งน�.เน,�องมาจิากเจิตส�กท��มาอาศ�ยจิ�ตเป็�นต�วกระต��นให�เก�ด้เจิตส�กจิ&งเป็�นพลั�งท��ควบค�มร%างกายมน�ษย8ให�กระท3าการต%างๆในการแสด้งพฤต�กรรมท�กๆอย%างท��ป็รากฏิออกมาทางกาย วาจิา แลัะใจิ

๓.๓.๔ ทางแห&งกี่ารท0ากี่รรม

ทางหร,อทวารแห%งการท3ากรรม หร,อส��งท��ท3าให�เก�ด้กรรม ม�อย7% ๓ ทาง ค,อ

๑. กายกรรม การกระท3าทางกาย๒. วจิ�กรรม การกระท3าทางวาจิา๓. มโนกรรม การกระท3าทางใจิ54

ทางแห%งการท3ากรรม ของบ�คคลัม� ๓ ทาง ค,อ ทางกาย ทางวาจิา แลัะทางใจิ ขณะท��บ�คคลัด้3าเน�นช้�ว�ตป็ระจิ3าว�นได้�ท3ากรรมทางใจิตลัอด้เวลัา

54 ม.ม. (ไทย) ๑๓/๕๖/๕๕. รายลัะเอ�ยด้ว%า ตป็Kสส� เราบ�ญ์ญ์�ต�ใน“

การท3าช้��วในการป็ระพฤต�ช้��วไว� ๓ ป็ระการ ค,อ ๑. กายกรรม ๒. วจิ�กรรม ๓.

มโนกรรม... ตป็Kสส� กายกรรมก#อย%างหน&�ง วจิ�กรรมก#อย%างหน&�ง มโนกรรมก#อย%างหน&�ง...”

73

Page 28: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

๓.๓.๕ เกี่ณฑิ*ต�ดส�นกี่รรมด�กี่รรมช��ว

การกระท3าท��จิ�ด้ว%าเป็�นกรรมหร,อไม%น�.น พระพ�ทธศาสนาให�ถ,อหลั�กของเจิตนาเป็�นหลั�ก ด้�งท��กลั%าวมาแลั�วข�างต�น ส%วนการกระท3าใด้จิ�ด้เป็�นกรรมด้� หร,อกรรมช้��วน�.น55 พระพ�ทธเจิ�าทรงให�เกณฑิ8การต�ด้ส�นไว�ด้�งต%อไป็น�.

๑. พ�จิารณาตามสาเหต�การเก�ด้กรรม สร�ป็ได้�ว%า การกระท3าท��ม�เจิตนามาจิาก อโลัภะ อโทสะ อโมหะ จิ�ด้เป็�นกรรมด้� การกระท3าท��ม�เจิตนามาจิาก โลัภะ โทสะ โมหะ จิ�ด้เป็�นกรรมช้��ว56

๒. พ�จิารณาตามผิลัของการกระท3าว%า การกระท3าท�� “บ�คคลัท3ากรรมใด้แลั�ว ย%อมไม%เด้,อด้ร�อนใจิในภายหลั�ง อ��มเอ�บ ด้�ใจิ เสวยผิลักรรมอย7%กรรมน�.นช้,�อว%า กรรมด้�”57 ส%วนการกระท3าท�� “บ�คคลักระท3ากรรมแลั�ว ย%อมเด้,อด้ร�อนใจิในภายหลั�ง ร�องไห�น3.าตานองหน�า เสวยผิลักรรมอย7% กรรมน�.นช้,�อว%า เป็�นกรรมไม%ด้�” 58

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ.ป็ย�ต:โต) ได้�ให�หลั�กเกณฑิ8ร%วมเพ,�อป็ระกอบเกณฑิ8การต�ด้ส�นกรรมด้� กรรมช้��ว ไว�ด้�งต%อไป็น�.

๑. ใช้�มโนกรรม ค,อ ความร7 �ส&กผิ�ด้ช้อบช้��วด้�ของตนเองได้�หร,อไม% เส�ยความเคารพ ตนหร,อไม%

55 ความด้� เร�ยกว%า ก�ศลักรรม บ�าง ส�จิร�ตกรรม บ�าง บ�ญ์ “ ” “ ” “ ”

บ�าง ไทยแป็ลัว%า ท3าความด้� กรรมช้��ว เร�ยกว%า อก�ศลักรรม บ�าง ท�จิร�ต “ ” “ ” “ ”

บ�าง บาป็ บ�าง ไทยแป็ลัว%า ท3าความช้��ว “ ” “ ” (บรรจิบ บรรณร�จิ�) “เอกสารป็ระกอบการสอนว�ช้าพระไตรป็Jฎกว�เคราะห8 ๑,” (กร�งเทพมหานคร : บ�ณฑิ�ตว�ทยาลั�ย มหาจิ�ฬาลังกรณราช้ว�ทยาลั�ย, ๒๕๔๕ (อ�ด้ส3าเนา), หน�า ๑๒๖).

56 อง: ต�ก. (ไทย) ๒๐/๑๑๒/๓๕๓-๓๕๔, อง: ฉก:ก. (ไทย)

๒๒/๓๙/๔๙๐.57 ข�.ธ. (ไทย) ๒๕/๖๘/๔๘.58 อ�างแลั�ว.

74

Page 29: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

๒. พ�จิารณา ความยอมร�บของว�ญ์ญฺ7ช้น หร,อน�กป็ราช้ญ์8หร,อบ�ณฑิ�ตช้นว%าเป็�นส��งท��ว�ญ์ญฺ7ช้นยอมร�บหร,อไม% ช้,�นช้มสรรเสร�ญ์ หร,อต3าหน�ต�เต�ยนหร,อไม%

๓. พ�จิารณาลั�กษณะแลัะผิลัของการกระท3าต%อตนเองต%อผิ7�อ,�น

ก. เป็�นการเบ�ยด้เบ�ยนตนเอง เบ�ยด้เบ�ยนผิ7�อ,�น ท3าตนเองหร,อผิ7�อ,�นให�เด้,อด้ร�อนหร,อไม%

ข. เป็�นไป็เพ,�อป็ระโยช้น8ส�ข หร,อเป็�นไป็เพ,�อท�กข8ท�.งแก%ตนแลัะผิ7�อ,�น59

ส�นทร ณ ร�งษ� อธ�บายไว�ว%า กรรมด้� กรรมช้��ว นอกจิากจิะก3าหนด้ด้�วยเจิตนาในการกระท3าแลั�ว ย�งก3าหนด้ด้�วยผิลัท��เก�ด้ข&.นแก%ตนเองแลัะผิ7�อ,�นด้�วย ในบางกรณ�ก3าหนด้ด้�วยผิลัท��เก�ด้ข&.นแก%ตนเองเพ�ยงอย%างเด้�ยว แต%ในบางกรณ�ก3าหนด้ด้�วยผิลัท��เก�ด้ข&.นท�.งแก%ตนเองแลัะผิ7�อ,�น60

ตามข�อความท��ได้�ศ&กษาเกณฑิ8การต�ด้ส�นกรรมด้� กรรมช้��วไว�น� .น สร�ป็ได้�ว%า การกระท3าท��จิ�ด้เป็�นกรรมด้� กรรมช้��วน�.น พ�จิารณาจิากเจิตนาท��กระท3า แลัะผิลัของการกระท3าท��ม�ผิลักระทบต%อตนเอง หร,อท�.งต%อตนเองแลัะผิ7�อ,�น ถ�าเจิตนาด้�ก#จิ�ด้เป็�นกรรมด้� ถ�าเจิตนาไม%ด้�ก#จิ�ด้เป็�นกรรมช้��ว แม�แต%การฉ�ด้กระด้าษแผิ%นเด้�ยวก�นก#ม�ผิลัไม%เหม,อนก�นถ�าเจิตนาต%างก�น กลั%าวค,อถ�าฉ�ด้ด้�วยความโกรธ ความพยาบาท ย%อมม�ผิลัต%อจิ�ตใจิในทางลับ ถ�าฉ�ด้ด้�วยจิ�ตใจิท��ด้�งาม ย%อมม�ผิลัต%อจิ�ตใจิในทางบวก

๓.๓.๖ กี่ารให;ผลของกี่รรมท��ปรากี่ฏิในพระไตรป8ฎีกี่

59 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะขยายความ, หน�า ๑๘๑..

60 ส�นทร ณ ร�งษ�, พ�ทธปร�ชญาจากี่พระไตรป8ฎีกี่, พ�มพ8คร�.งท�� ๒,

หน�า ๑๗๒-๑๗๓.

75

Page 30: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ก . กี่ารให;ผลของกี่รรมในมหากี่�มมว�ภ�งคิส<ตร

ในพระไตรป็Jฎกพระพ�ทธเจิ�าได้�ตร�สก�บพระอานนท8 ถ&งการแบ%งบ�คคลัไว� ๔ ป็ระเภทตามกรรมแลัะผิลัของกรรมท��ส%งไป็เก�ด้ในภพภ7ม�ต%าง ๆ ไว�ในมหาก�มมว�ภ�งคส7ตร61 สร�ป็สาระส3าค�ญ์ได้�ว%า

บ�คคลัป็ระเภทท�� ๑ บ�คคลัท��ขณะม�ช้�ว�ตอย7%ป็ระกอบอก�ศลักรรม ม�ม�จิฉาท�ฐ� เม,�อตายไป็แลั�วย%อมไป็เก�ด้ในอบายภ7ม�62 ท�.งน�. เพราะเขาท3ากรรมช้��วต�.งแต%ช้าต�ก%อนต%อเน,�องถ&งช้าต�ป็Kจิจิ�บ�นหร,อม�ความค�ด้เป็�นม�จิฉาท�ฏิฐ�ในเวลัาใกลั�ตาย

บ�คคลัป็ระเภทท�� ๒ บ�คคลัท��ขณะม�ช้�ว�ตอย7% เป็�นผิ7�ป็ระกอบอก�ศลักรรมไว�มาก เป็�นม�จิฉาท�ฐ� เม,�อตายไป็เก�ด้ในส�คต�63 ท�.งน�. เพราะผิลัของกรรมด้�ท��ท3าไว�ในช้าต�ก%อนให�ผิลัอย7% หร,อม�ความค�ด้เป็�นส�มมาท�ฏิฐ�ในเวลัาใกลั�ตาย

บ�คคลัป็ระเภทท�� ๓ บ�คคลัท��ขณะม�ช้�ว�ตอย7%ป็ระกอบก�ศลักรรม ม�ส�มมาท�ฏิฐ� เม,�อตายไป็แลั�วไป็เก�ด้ในส�คต� ท�.งน�.เพราะเขาท3ากรรมด้�ต�.งแต%ช้าต�ก%อนต%อเน,�อง

61 ม.อ�. (ไทย) ๑๔/๒๙๘–๓๐๓/๓๕๗–๓๖๗.62 อบายภ7ม� หมายถ3ง ภ<ม�กี่0าเน�ดท��ปราศจากี่คิวามเจร�ญ ม� ๔ อย&าง

คิ/อ ๑. น�รยะ นรกี่ ๒. ต�ร�จฉานโยน� กี่0าเน�ดด�ร�จฉาน ๓. ป8ตต�ว�ส�ย ภ<ม�แห&งเปรต ๔. อส�รกี่าย พวกี่อส�รกี่าย. พระธรรมป8ฎีกี่ (ป.อ. ปย�ต@โต),พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสน* ฉบ�บป็ระมวลัศ�พท8, หน;า ๓๗๗.

63 ส�คต� หมายถ&ง สถานท��ท��ด้�ท��ส�ตว8โลักซึ่&�งท3ากรรมด้�ตายแลั�วไป็เก�ด้

ได้�แก% มน�ษย8แลัะเทพ. พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสน* ฉบ�บป็ระมวลัศ�พท8, หน;า ๓๔๔.

76

Page 31: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ถ&งป็Kจิจิ�บ�น หร,อม�ความค�ด้เป็�นส�มมาท�ฏิฐ�ในเวลัาใกลั�ตาย

บ�คคลัป็ระเภทท�� ๔ บ�คคลัท��ขณะม�ช้�ว�ตอย7%ป็ระกอบก�ศลักรรม ม�ส�มมาท�ฏิฐ� เม,�อตายไป็แลั�วไป็เก�ด้ในอบายภ7ม� ท�.งน�.เพราะเขาท3ากรรมช้��วไว�มากในช้าต�ก%อน แลัะให�ผิลัอย7% หร,อม�ความค�ด้เป็�นม�จิฉาท�ฏิฐ�ในเวลัาใกลั�ตาย

การท3ากรรมแลัะให�ผิลัของกรรมของบ�คคลัป็ระเภทท�� ๑ เร�ยกว%า ท3าช้��วได้�ช้��ว บ�คคลัป็ระเภทท�� ๒ เร�ยกว%า ท3าช้��วได้�ด้� บ�คคลัป็ระเภทท�� ๓ เร�ยกว%า ท3าด้�ได้�ด้� บ�คคลัป็ระเภทท�� ๔ เร�ยกว%า ท3าด้�ได้�ช้��ว64

การให�ผิลัของกรรมของบ�คคลัป็ระเภทท�� ๑ แลัะ ป็ระเภทท�� ๓ เป็�นการให�ผิลัของกรรมท��ช้อบด้�วยเหต�ผิลั แต%การให�ผิลัของกรรมของบ�คคลัป็ระเภทท�� ๒ แลัะป็ระเภทท�� ๔ เป็�นการให�ผิลัท��เร��มซึ่�บซึ่�อนข&.น เก�นว�ส�ยของบ�คคลัท��วไป็จิะเข�าใจิสาเหต�ได้� ด้�วยม�สาเหต� ๒ ป็ระการ ค,อ ๑. เป็�นระยะเวลัาท��กรรมในช้าต�ก%อนให�ผิลั จิ&งข�ด้ขวางผิลัของกรรมในช้าต�น�.แลัะ ๒.

ค�ณภาพของจิ�ตในเวลัาใกลั�ตายซึ่&�งพ�ทธศาสนาให�ความส3าค�ญ์ก�บมโนกรรมมากท��ส�ด้ ด้�งน�.น จิ�ตใกลั�ตายท��ม�สภาพผิ%องใส หร,อเศร�าหมองจิ&งเป็�นสาเหต�ส3าค�ญ์ท��จิะท3าให�ไป็เก�ด้ในส�คต� หร,ออบายภ7ม�ในในช้าต�ต%อไป็ ด้�งท��พระพ�ทธองค8ตร�สไว�ในว�ตถ7ป็มส7ตร ว%า “เม,�อจิ�ตเศร�าหมองท�คต� ก#เป็�นอ�นหว�งได้� เม,�อจิ�ตไม%เศร�าหมอง ส�คต� ก#เป็�นอ�นหว�งได้�ฉ�นน�.น เหม,อนก�น”65

การให�ผิลัของกรรมในมหาก�มมว�ภ�งคส7ตร เป็�นการให�ผิลั

64 พระพรหมโมลั� (ว�ลัาศ ญ์าณวโร), กี่รรมท�ปน�, เล&ม ๑, หน�า ๔๙๕–๔๙๙.

65 ม.ม7. (ไทย) ๑๒/๗๐/๖๒–๖๓.

77

Page 32: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ของกรรมช้�.นนอกซึ่&�งส�มพ�นธ8ก�บเร,�องสถานท��ท��ไป็เก�ด้ (คต�) บ�คคลัท��ท3ากรรมด้�ไว�มากแต%ไป็เก�ด้ในอบายภ7ม� หร,อผิ7�ท��ท3ากรรมช้��วไว�มาก แต%ไป็เก�ด้ในส�คต� ผิลัของกรรมด้�แลัะกรรมช้��วท��เขากระท3าไว�ซึ่&�งย�งไม%ได้�ให�ผิลั ไม%ได้�ส7ญ์หายไป็ไหนย�งรอคอยเขาอย7% ด้�งพ�ทธพจิน8ท��พระพ�ทธองค8ตร�สไว�ในท�ต�ยาป็�ตตกส7ตรว%า “ก#บ�คคลัท3ากรรมใด้ด้�วยกาย ด้�วยวาจิา หร,อด้�วยใจิ กรรมน��นแหลัะเป็�นของ ๆ เขา แลัะเขาย%อมพาเอากรรมน�.นไป็ อน&�งกรรมน�.นย%อมต�ด้ตามเขาไป็ เหม,อนเงาต�ด้ตามตน”

ฉะน�.น มโนกรรมในขณะท��จิ�ตใกลั�ด้�บเป็�นองค8ป็ระกอบส3าค�ญ์ท��จิะเก,.อหน�นไป็เก�ด้ในอบายภ7ม� หร,อในส�คต� การร�บผิลัของกรรม

78

Page 33: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

จิ&งอาจิจิะไม%เป็�นไป็ตามท��ป็�ถ�ช้นส�มผิ�สได้�จิากอายตนะภายใน66 ด้�งน�.น บ�คคลัจิ&งไม%ควรป็ระมาทท��จิะท3าจิ�ตให�ผิ%องใสแลัะค��นเคยอย7%ก�บกรรมด้�ตลัอด้เวลัา

ข. กี่ารให;ผลของกี่รรมในจ<ฬกี่�มมว�ภ�งคิส<ตร

การให�ผิลัของกรรมท3าให�มน�ษย8ม�ความแตกต%างก�นไป็ กรรมในอด้�ตม�ผิลัต%อช้าต�ป็Kจิจิ�บ�นแลัะการกระท3าในช้าต�ป็Kจิจิ�บ�นย%อมส%งผิลัในช้าต�ต%อไป็ ด้�งม�ป็รากฏิหลั�กฐานในจิ7ฬก�มมว�ภ�งคส7ตร67

ท��พระพ�ทธเจิ�าตร�สก�บส�ภมานพ โตเทยยบ�ตร ถ&งสาเหต�การกระท3ากรรมของมน�ษย8ท��ท3าให�เก�ด้ความแตกต%างก�น ซึ่&�งสร�ป็สาระส3าค�ญ์ได้�ด้�งน�.

ค7%ท�� ๑

เหต�ท��บ�คคลัเก�ด้มาม�อาย�ส� .น เพราะช้อบฆ่%าส�ตว8 ขาด้ความกร�ณา เหต�ท��บ�คคลัเก�ด้มาม�อาย�ย,น เพราะเว�นจิากการฆ่%าส�ตว8 แลัะม�ความเอ#นด้7

ค7%ท�� ๒

เหต�ท��บ�คคลัเก�ด้มาม�โรคมาก เ พ ร า ะ ม� น� ส� ย ช้ อ บเบ�ยด้เบ�ยนส�ตว8

66 อายตนะ หมายถ&ง เคร,�องร�บร7 �ม� 6 ค,อ ตา ห7 จิม7ก ลั�.น กาย ใจิ.

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ . ป็ย�ต:โต ),

พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสน* ฉบ�บป็ระมวลัศ�พท8, หน�า ๔๑๑.67 ม. อ�. (ไทย) ๑๔/๒๘๙-๒๙๗/๓๔๙–๓๕๗.

79

Page 34: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

เหต�ท��บ�คคลัเก�ด้มาม�โรคน�อย เ พ ร า ะ ไ ม% ม� น� ส� ย ช้ อ บเบ�ยด้เบ�ยนส�ตว8

ค7%ท�� ๓

เหต�ท��บ�คคลัเก�ด้มาม�ผิ�วพรรณทราม เพราะเป็�นคนม�กโกรธม�ความพยาบาทป็องร�ายเหต�ท��บ�คคลัเก�ด้มาม�ผิ�วพรรณงาม เพราะเป็�นคนไม%ม�กโกรธ ไม%ม�ความพยาบาทไม%ป็องร�าย

ค7%ท�� ๔

เหต�ท��บ�คคลัเก�ด้มาม�อ3านาจิน�อย เพราะม�จิ�ตร�ษยาเหต�ท��บ�คคลัเก�ด้มาม�อ3านาจิมาก เพราะม�จิ�ตไม%ร�ษยา

ค7%ท�� ๕

เหต�ท��บ�คคลัเก�ด้มาม�โภคทร�พย8น�อย เพราะไม%ท3าทานแก%สมณะหร,อพราหมณ8เหต�ท��บ�คคลัเก�ด้มาม�โภคทร�พย8มาก เ พ ร า ะ ใ ห�ท า น แ ก% ส ม ณ ะ ห ร,อพราหมณ8

ค7%ท�� ๖

เหต�ท��เก�ด้มาในตระก7ลัต3�า เพราะเป็�นคนกระด้�าง เย%อหย��งไม%อ%อนน�อมเหต�ท��เก�ด้มาในตระก7ลัส7ง เพราะเป็�นคนไม%กระด้�าง ไม%เย%อหย��งอ%อนถ%อมตน

ค7%ท�� ๗

เหต�ท��เก�ด้มาเป็�นคนโง% เพราะไม%ช้อบแสวงหาความร7 �หร,อ

80

Page 35: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

เม,�อไม%ร7 �ส��งใด้ก#เข�าไม% เข�าไป็สอบถามจิากผิ7�ร7 �

เหต�ท��เก�ด้มาเป็�นคนฉลัาด้ เพราะเป็�นคนช้อบแสวงหาความร7 �เม,�อไม%ร7 �ส��งใด้ก#

สอบถามจิากผิ7�ร7 �

จิ7ฬก�มมว�ภ�งคส7ตร เป็�นการแสด้งให�เห#นความส�มพ�นธ8ระหว%างกรรมก�บผิลัของกรรมท��ม�กระบวนการให�ผิลัอย%างแน%นอนเป็�นร7ป็ธรรม บ�คคลัแตกต%างก�นเพราะท3ากรรมท��ต%างก�น กรรมในอด้�ตย%อมม�ผิลัต%อป็Kจิจิ�บ�น ด้�งท��พระพ�ทธองค8ตร�สไว�ในฐานส7ตร ว%า “ส�ตว8ท��ม�กรรมเป็�นของ ๆ ตนม�กรรมเป็�นทายาท ม�กรรมเป็�นก3าเน�ด้ ม�กรรมเป็�นเผิ%าพ�นธ�8 ม�กรรมเป็�นท��พ&�งอาศ�ย กรรมจิ3าแนกส�ตว8ท�.งหลัายให�เลัวแลัะด้�ต%างก�น”68 ด้�งน�.น ในช้าต�ป็Kจิจิ�บ�น บ�คคลัม�ร7ป็สมบ�ต� ค�ณสมบ�ต� แลัะฐานะอย%างไร ย%อมเป็�นกระจิกสะท�อน ให�เห#นถ&งกรรมเท%าท��ท3าเอาไว� แลัะไม%สามารถท��จิะแก�ไขได้�นอกจิากเร��มต�นท3ากรรมใหม% อ�นเป็�นกรรมป็Kจิจิ�บ�นให�ด้�

ในจิ7ฬก�มมว�ภ�งคส7ตร แสด้งเห#นได้�ว%า มน�ษย8ท�กคน เลั,อกท��จิะเป็�นแลัะม�ได้� เช้%น เลั,อกท��นจิะเป็�นคนสวย (หลั%อ) ฉลัาด้ ร3�ารวย ไม%ม�โรคภ�ยไข�เจิ#บ อาย�ย,น แลัะม�อ3านาจิในตน ต�องเลั,อกท3ากรรมป็Kจิจิ�บ�น ท��ให�ผิลัตามท��ตนเองต�องการด้�วยความพากเพ�ยร จินกลัายเป็�นอ�ป็น�ส�ย ผิลัของกรรมบางอย%าง สามารถให�ผิลัในช้าต�น�.ได้�ท�นท� เช้%น ความฉลัาด้ ความร3�ารวย ส%วนผิลัอย%างอ,�นอาจิป็รากฏิใน

68 อง:. ป็ญฺ:จิก. (ไทย) ๒๒/๕๗/๑๐๐.

81

Page 36: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ช้าต�หน�าหร,อช้าต�ต%อ ๆ ไป็จิากการศ&กษากรรมในมหาก�มมว�ภ�งคส7ตรแลัะจิ7ฬก�มมว�ภ�งค

ส7ตรท3าให�เห#นว%า มน�ษย8สามารถก3าหนด้อนาคตของตนเอง ด้�วยการเลั,อกสถานท��เก�ด้ เลั,อกม�ค�ณสมบ�ต�แลัะร7ป็สมบ�ต�ให�ก�บอนาคตของตนเองได้�

๓.๓.๗ กี่ารให;ผลของกี่รรมท��ปรากี่ฏิในอรรถกี่ถา

การให�ผิลัของกรรมท��ป็รากฏิในอรรถกถาม�รายลัะเอ�ยด้รวมอย7%ในการจิ�ด้ป็ระเภทของกรรมในอรรถกถาท��ได้�ศ&กษามาแลั�วในตอนว%าด้�วยป็ระเภทของกรรมข�างต�น ในท��น�.จิ&งไม%ขอน3ามากลั%าวไว�อ�ก จิะขอน3าเอาการให�ผิลัของกรรมตามท�ศนะของน�กป็ราช้ญ์8มาเสนอเป็�นอ�นด้�บต%อไป็

๓.๓.๘ กี่ารให;ผลของกี่รรมตามท�ศนะของน�กี่ปราชญ*

น�กป็ราช้ญ์8ทางพระพ�ทธศาสนาได้�แสด้งท�ศนะเก��ยวก�บการให�ผิลัของกรรมไว�หลัายท%าน แต%ในท��น�.จิะน3ามาเสนอไว�พอเป็�นต�วอย%างเพ�ยง ๒ ท%าน ค,อ

ส�นทร ณ ร�งษ�69 ได้�อธ�บายการให�ผิลัของกรรมไว�ว%า ม� ๒ ระด้�บค,อ

๑. ผิลัช้�.นในของกรรม ได้�แก% ผิลัท��เก�ด้ข&.นในท�นท�ท��ท3ากรรมน�.นส�.นส�ด้ลังเราท3าช้��ว เม,�อไหร%ผิลัท��เก�ด้เราเป็�นคนช้��วเม,�อน�.นเป็�นการเพ��มก�เลัสให�ม�มากฃึ้&.นเราท3าความด้�เม,�อไหร%เป็�นคนด้� ท�นท� ซึ่&�งเป็�นการเพ��มบารม�ให�ม�มากข&.น

๒. ผิลัช้�.นนอกของกรรม ได้�แก% ผิลัท�� เป็�นความส�ขหร,อ

69 ส�นทร ณ ร�งษ�, พ�ทธปร�ชญาจากี่พระไตรป8ฎีกี่, หน�า ๑๗๔–๑๗๕.

82

Page 37: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ความท�กข8ความเจิร�ญ์ หร,อความเส,�อมสมบ�ต�หร,อว�บ�ต�ท��เก�ด้ม�ข&.นภายหลั�งส,บเน,�องมาจิากกรรมน�.นๆผิลัของกรรมช้�.นนอกให�ผิลัเม,�อไหร% ข&.นอย7%ก�บเง,�อนไขแลัะป็Kจิจิ�ยหลัายอย%าง

บรรจิบ บรรณร�จิ�70 ได้�อธ�บายการให�ผิลัของกรรมไว�ว%า ผิลัของกรรมท%านเร�ยกว%า “เมลั#ด้ผิลั” กรรมท��ท3าแลั�วย%อมให�ผิลั ๒ ข�.น ค,อ

ข�.นท�� ๑ ให�ผิลัช้�.นใน หมายถ&ง ให�ผิลัทางใจิโด้ยตรง ค,อ ให�ผิลัเป็�นความร7 �ส&กน&กค�ด้ เช้%น ท3าด้�ก#ให�ผิลัเป็�นความร7 �ส&กน&กค�ด้ท��ด้�ท3าช้��วก#ให�ผิลัเป็�นความร7 �ส&กน&กค�ด้ท��ช้� �วความร7 �ส&กน&กค�ด้ท��ด้�หร,อ ความร7 �ส&กน&กค�ด้ท��ช้� �วจิะเป็�นว�บากตกค�างอย7%ในจิ�ตใจิแลัะรอว�นแสด้งต�วออกมาอ�กผิลักรรมข�.นน�.เราเร�ยกว%า “น�ส�ย”หร,อ “อ�ป็น�ส�ย” ก#ได้�

ข� .นท�� ๒ ให�ผิลัช้�.นนอก หมายถ&ง ให�ผิลัออกมาเป็�นให�ผิ7�ท3าได้�ร�บส��งท��ด้�ค,อ ได้�ร�บ ลัาภ ยศ ค3าสรรเสร�ญ์ ได้�ร�บส��งท��ไม%ด้�ก#ค,อ ได้�ร�บความเส,�อมลัาภเส,�อมยศ ค3าน�นทา การให�ผิลั ๒ ข�.นน�. ต%างก�นตรงท��ว%า การให�ผิลัข�.นท�� ๑ น�.น ให�ผิลัท�นท�หลั�งจิากการท3ากรรมส�.นส�ด้ลัง ส%วนการให�ผิลัข�.นท�� ๒ น�.น จิะให�ผิลัท�นท�หร,อไม%น�.นข&.นข&.นอย7%ก�บองค8ป็ระกอบ ๔ ป็ระการ ค,อ กาลั คต� อ�ป็ธ� แลัะป็โยค

ตามท��น�กว�ช้าการทางพระพ�ทธศาสนาท�.ง ๒ ท%านได้�อธ�บายการให�ผิลัของกรรมไว�น� .นสร�ป็ได้�ว%า การให�ผิลัของกรรมม� ๒ ข�.น ค,อ

๑.ผิลัช้�.นในส%งผิลัต%อจิ�ตใจิให�ผิลัท�นท�ท��ท3ากรรมเสร#จิเป็�นความร7 �ส&กด้�หร,อช้��วแลั�วสะสมในจิ�ต แสด้งออกมาเป็�นอ�ป็น�ส�ย เป็�นคนด้�หร,อคนช้��ว

๒. ผิลัช้�.นนอก กรรมด้�ให�ผิลัเป็�นลัาภ ยศ สรรเสร�ญ์ กรรมช้��ว ให�ผิลัเป็�น เส,�อมลัาภ เส,�อมยศน�นทาการท��กรรมจิะให�ผิลัช้�.นนอกได้�

70บรรจิบ บรรณร�จิ�, เอกี่สารประกี่อบกี่ารสอนว�ชา พระไตรป8ฎีกี่ว�เคิราะห*, หน�า ๑๒๖–๑๒๗.

83

Page 38: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ต�องอาศ�ยป็Kจิจิ�ยหลัายอย%างจิ&งท3าให�บ�คคลัท��วไป็ท�%ผิลัของกรรมท��ให�ท�.งผิลัช้�.นในแลัะผิลัช้�.นนอกเป็�นเร,�องของโลักธรรม ๘ โด้ยตรง

๓.๓.๙ องคิ*ประกี่อบท��สน�บสน�นและข�ดขวางกี่ารให;ผลของกี่รรม

ในพระไตรป็Jฎก ได้�กลั%าวถ&งองค8ป็ระกอบท��สน�บสน�นแลัะข�ด้ขวางการให�ผิลัของกรรมไว�ในก�มมว�ป็ากญ์าณ71 สร�ป็ได้�ว%า องค8ป็ระกอบท��สน�บสน�นให�กรรมด้�ได้�ส%งผิลั ป็Jด้ก�.นแลัะข�ด้ขวางการให�ผิลัของกรรมช้��ว เร�ยกว%า สมบ�ต� ๔ แลัะองค8ป็ระกอบท��สน�บสน�นให�กรรมช้��วส%งผิลั แลัะข�ด้ขวางการให�ผิลัของกรรมด้� เร�ยกว%า ว�บ�ต� ๔ ซึ่&�งม�ป็Kจิจิ�ยอย7% ๔ อย%าง ค,อ

๑. คต� ค,อ ท��ไป็๒. อ�ป็ธ� ค,อ ร7ป็ร%าง๓. กาลั ค,อ ย�คสม�ยท��เก�ด้๔. ป็โยคะ ค,อ ความเพ�ยรหร,อความพยายามพระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) ได้�อธ�บายสมบ�ต� ๔ แลัะว�บ�ต�

๔72 ไว�ว%าสมบ�ต� หมายถ&ง ความเพร�ยบพร�อมสมบ7รณ8แห%งองค8

ป็ระกอบต%าง ๆ ซึ่&�งช้%วยเสร�มส%งอ3านวยโอกาส ให�กรรมด้�ป็รากฏิผิลั แลัะไม%เป็Jด้ช้%องให�กรรมช้��วแสด้งผิลั สมบ�ต�ม� ๔ อย%าง ค,อ

๑. คต�สมบ�ต� สมบ�ต�แห%งคต� หร,อ คต�ให�เก�ด้อย7%ในภพ ภ7ม� ถ��น ป็ระเทศท��เจิร�ญ์ เหมาะหร,อเก,.อก7ลั ตลัอด้จินระยะส�.น ค,อ ด้3าเน�นช้�ว�ตหร,อไป็ในถ��นท��อ3านวย

71 อภ�. ว�. (ไทย). ๓๕/๘๑๐/๕๒๓-๕๒๔.72 พระธรรมป็Jฎก, (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะ

ขยายความ, หน�า ๑๙๑.

84

Page 39: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

๒. อ�ป็ธ�สมบ�ต� สมบ�ต�แห%งร%างกาย ถ&งพร�อมด้�วยร%างกาย หร,อ ร7ป็ร%างให�เช้%น ม�ร7ป็ร%างสวย ร%างกายสง%างาม หน�าตาท%าทางด้� น%าร�ก น%าน�ยมเลั,�อมใสส�ขภาพด้�แข#งแรง

๓. กาลัสมบ�ต� สมบ�ต�แห%งกาลั ถ&งพร�อมด้�วยกาลั หร,อ กาลัให�เก�ด้อย7%ในสม�ยท��บ�านเม,องม�ความสงบส�ข ผิ7�ป็กครองด้� ผิ7�คนม�ศ�ลัธรรม ยกย%องคนด้�ไม%ส%งเสร�มคนช้��ว ตลัอด้จินในระยะส�.น ค,อ ท3าอะไรถ7กกาลัเวลัา ถ7กจิ�งหวะ

๔. ป็โยคสมบ�ต� สมบ�ต�แห%งการป็ระกอบ ถ&งพร�อมด้�วยป็ระกอบก�จิ หร,อก�จิการให� เช้%น ท3าเร,�องตรงก�บท��เขาต�องการ ท3าก�จิตรงก�บความถน�ด้แลัะความสามารถของตน ท3าการถ&งขนาด้ถ7กหลั�กครบถ�วนตามเกณฑิ8 หร,อ ตามอ�ตราไม%ใช้%ท3าคร&�ง ๆ กลัาง ๆ หร,อ เหยาะแหยะ หร,อ ไม%ถ7กเร,�องก�น ร7 �จิ�กจิ�ด้ท3า ร7 �จิ�กด้3าเน�นการ

ว�บ�ต� หมายถ&ง ความบกพร%องแห%งองค8ป็ระกอบต%าง ๆ ซึ่&�งไม%อ3านวยแก%การท��กรรมด้�จิะป็รากฏิผิลั แต%กลั�บเป็Jด้ช้%องให�กรรมช้��วแสด้งผิลั ม� ๔ อย%าง ค,อ

๑. คต�ว�บ�ต� ว�บ�ต�แห%งคต� หร,อ คต�เส�ย ค,อ เก�ด้อย7%ในภพ ภ7ม� ถ��นป็ระเทศสภาพ แวด้ลั�อมท��ไม%เจิร�ญ์ ไม%เหมาะ ไม%เก,.อก7ลั ทางด้3าเน�นช้�ว�ต ถ��นท��ไป็ไม%อ3านวย

๒. อ�ป็ธ�ว�บ�ต� ว�บ�ต�แห%งร%างกาย หร,อ ร7ป็กายเส�ย เช้%น ร%างกายพ�กลัพ�การอ%อนแอ ไม%สวยงาม กร�ยาท%าทางน%าเกลั�ยด้ ไม%ช้วนช้ม ตลัอด้จินส�ขภาพไม%ด้�เจิ#บป็Fวย ม�โรคมาก

๓. กาลัว�บ�ต� ว�บ�ต�แห%งกาลั หร,อกาลัเส�ย ค,อ เก�ด้อย7%ในย�คสม�ยท��บ�านเม,องม�ภ�ยพ�บ�ต� ไม%สงบเร�ยบร�อย ผิ7�ป็กครองไม%ด้� ส�งคมเส,�อมจิากศ�ลัธรรมด้�วยการเบ�ยด้เบ�ยน ยกย%องคนช้��ว บ�บค�.นคนด้� ตลัอด้จินท3าอะไร ไม%ถ7กกาลัเวลัา ไม%ถ7กจิ�งหวะ

85

Page 40: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

๔. ป็โยคว�บ�ต� ว�บ�ต�แห%งการป็ระกอบ หร,อ ก�จิการเส�ย เช้%น ฝ่Kกใฝ่Fในก�จิการ หร,อ เร,�องราวท��ผิ�ด้ ท3าการไม%ตรงก�บความถน�ด้ ความสามารถ ใช้�ความเพ�ยรในเร,�องไม%ถ7กต�อง ท3าการคร&�ง ๆ กลัาง ๆ เป็�นต�น

บรรจิบ บรรณร�จิ� ได้�อธ�บายถ&ง สมบ�ต� ๔ แลัะว�บ�ต� ๔73 ไว�ว%ากรรมให�ผิลัในช้าต�น�. (ท�ฏิฐธรรมเวทน�ยกรรม) ค,อ กรรมด้�

หร,อกรรมช้��วท��ท3าในช้าต�น�.แลั�วให�ผิลัเป็�น ลัาภ ยศ สรรเสร�ญ์หร,อเส,�อมลัาภ เส,�อมยศน�นทา ในช้าต�น�. ก�บท��ม�ป็Kจิจิ�ยเก,.อหน�น ค,อ หากเป็�นกรรมด้�ต�องป็ระกอบด้�วยสมบ�ต� (ความพร�อม) ๔ อย%าง ได้�แก%

ก. กาลัสมบ�ต� ความพร�อมด้�วยกาลัเวลัา หมายถ&ง อย7%ในย�คสม�ยท�%คนน�ยมความด้�อย%างแท�จิร�ง เป็�นย�คท��ความด้�เห#นผิลัได้�ง%าย

ข. คต�สมบ�ต� ความพร�อมด้�วยคต� หมายถ&ง เก�ด้ในภ7ม�ท��เหมาะสมถ��นท��อย7%แลัะต3าแหน%งหน�าท��การงานเก,.อหน�นให�กรรมด้�ให�ผิลั

ค. อ�ป็ธ�สมบ�ต� ความพร�อมด้�านร%างกาย หมายถ&ง ผิ7�ท3าความด้� ม�ร%างกายแลัะการด้3าเน�นช้�ว�ตพร�อมท��จิะร�บผิลัแห%งความด้�น�.นได้�

ง. ป็โยคสมบ�ต� ความพร�อมด้�านความเพ�ยร หมายถ&ง ผิ7�ท3าความด้�ม�ความเพ�ยรท3าความด้�อย%างต%อเน,�องสม3�าเสมอ

หากเป็�นกรรมช้��วต�องป็ระกอบด้�วยว�บ�ต� (ความบกพร%อง ความไม%พร�อม) ๔ อย%าง ได้�แก%

ก. กาลัว�บ�ต� ความบกพร%องด้�านกาลัเวลัา หมายถ&ง อย7%ในย�คสม�ยท��ความช้��วเห#นผิลั

ข. คต�ว�บ�ต� ความบกพร%องด้�านคต� หมายถ&ง ไม%เก�ด้ในภพภ7ม�ท��เหมาะสม ม�ถ��นท��อย7%แลัะต3าแหน%งหน�าท��การงาน เก,.อหน�นให�กรรมช้��วให�ผิลั

73 บรรจิบ บรรณร�จิ�, เอกี่สารประกี่อบกี่ารสอนว�ชา พระไตรป8ฎีกี่ว�เคิราะห*, หน�า ๑๒๙.

86

Page 41: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ค. อ�ป็ธ�ว�บ�ต� ความบกพร%องด้�านร%างกาย หมายถ&ง ผิ7�ท3าความช้��ว ม�ร%างกาย แลัะการด้3าเน�นด้3าเน�นช้�ว�ตพร�อมท��ความช้��วน�.นให�ผิลัง%าย

ง. ป็โยคว�บ�ต� ความบกพร%องด้�านความเพ�ยร หมายถ&ง ผิ7�ท3าความช้��วขาด้ความเพ�ยรท��จิะท3าความด้� แต%ย�งม�ความเพ�ยร ท3าความช้��วอย7%อย%างต%อเน,�อง ไม%เลั�กจิากการท3าความช้��วน�.น

เห#นได้�ว%า การท��ผิลัของกรรมด้�แลัะกรรมช้��วในช้าต�น�. จิะป็รากฏิได้� ต�องอาศ�ยป็Kจิจิ�ยอ�นม�องค8ป็ระกอบ ๔ อย%าง ค,อ กาลั คต� อ�ป็ธ� แลัะป็โยคะ ในฝ่Fายพร�อม ให�การสน�บสน�นกรรมด้�เร�ยกว%า สมบ�ต� ๔ ในฝ่Fายข�ด้ขวางกรรมด้� เร�ยกว%า ว�บ�ต� ๔ ซึ่&�งการท3ากรรมด้�เพ,�อหว�งผิลัในระด้�บน�.จิ&งต�องใช้�สต�ป็Kญ์ญ์าพ�จิารณาไตร%ตรองเพ,�อท��จิะท3าให�เหมาะสมก�บต3าแหน%งหน�าท��แลัะสภาพแวด้ลั�อม(คต�สมบ�ต�) ถ7กต�องตามกาลัเทศะ หร,อเวลัา (กาลัสมบ�ต�) แลัะม�การจิ�ด้การท��ด้� ม�ความเพ�ยรพยายามอย%างเต#มท��แลัะต%อเน,�อง (ป็โยคสมบ�ต�) หร,อท��เร�ยกว%า ท3าด้�ถ7กด้� ท3าด้�ถ7กเวลัา แลัะท3าด้�ให�พอด้� อ�ป็ธ�ว�บ�ต�จิ&งไม%สามารถข�ด้ขวางองค8ป็ระกอบด้�งกลั%าวได้�สมบ�ต� ๔ แลัะว�บ�ต� ๔ เป็�นองค8ป็ระกอบท��สน�บสน�นแลัะข�ด้ขวางการให�ผิลัของกรรมในระด้�บผิลัช้�.นนอกเท%าน�.น ถ&งแม�ว%าผิลัของกรรมบางอย%างได้�ถ7กข�ด้ขวาง ไม%ให�ป็รากฏิผิลั แต%ผิลักรรมน�.นย�งคงอย7% แลัะรอยคอยเวลัาให�ผิลั ด้�งท��พระพ�ทธเจิ�าตร�สไว�ว%า “ส�ตว8ผิ7�จิะต�องตายไป็ในโลักน�. ท3ากรรมอ�นใด้ ค,อ บ�ญ์ แลัะบาป็ท�.งสองป็ระการ บ�ญ์แลัะบาป็น�.นแลัเป็�นสมบ�ต�ของเขา ท�.งเขาจิะน3าเอาบ�ญ์แลัะบาป็น�.นไป็ได้� อน&�งบ�ญ์แลัะบาป็ย%อมต�ด้ตามเขาไป็ ด้�จิเงาต�ด้ตามต�วไป็ฉะน�.น”74 ส%วนผิลัของ

74 ส3. ส. (ไทย) ๑๕/๑๑๕/๑๓๒.

87

Page 42: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

กรรมในระด้�บผิลัช้�.นใน จิะได้�ร�บผิลัท��จิ�ตใจิ ท�นท�ท��การกระท3าน�.นส�.นส�ด้ลังผิลัท��ได้�ร�บเป็�นไป็ตามค�ณภาพของกรรมท��ท3า แลัะเป็�นนามธรรม

เห#นได้�ว%า สมบ�ต� ๔ แลัะว�บ�ต� ๔ เป็�นองค8ป็ระกอบส3าค�ญ์ท��สน�บสน�นแลัะข�ด้ขวางการให�ผิลัในช้าต�น�. (ท�ฏิฐธรรมเวทน�ยกรรม) นอกจิากจิะศ&กษาให�เข�าใจิถ&งการให�ผิลัของกรรมแลั�วเราย�งสามารถน3ามาใช้�แก�ไขข�อบกพร%อง (ว�บ�ต�) ในตนเองได้� เม,�อน3าไป็แก�ไข ป็ร�บป็ร�งแลั�วจิะท3าให�การด้3าเน�นช้�ว�ตป็ระจิ3าว�นแลัะการท3างานป็ระสบผิลัส3าเร#จิได้�ด้�ย��งข&.นอ�กด้�วย

๓.๓.๑๐ คิวามซั�บซั;อนในกี่ารให;ผลของกี่รรมกฎแห%งกรรม เป็�นกฎข�อหน&�งของกฎธรรมช้าต� จิ&งม�การให�

ผิลัท��แน%นอน เป็�นระบบระเบ�ยบ สม3�าเสมอแลัะตายต�ว ด้�งพ�ทธพจิน8ท��ตร�สไว�ว%า “คนท3ากรรมใด้ไว� ย%อมเห#นกรรมน�.นในตน คนท3ากรรมด้� ย%อมได้�ร�บผิลัด้� คนท3ากรรมช้��ว ย%อมได้�ร�บผิลัช้��ว คนหว%านพ,ช้เช้%นใด้ ย%อมได้�ร�บผิลัเช้%นน�.น”75

เห#นได้�ว%า บ�คคลัท3ากรรมใด้ไว�ย%อมได้�ร�บผิลัของกรรมน�.นอย%างแน%นอน แลัะท�นท�ท��ท3ากรรมน�.นเสร#จิ แต%เป็�นผิลัของกรรมในระด้�บช้�.นในหร,อจิ�ตใจิเท%าน�.น ส%วนผิลัของกรรมช้�.นนอก กรรมบางอย%างไม%สามารถให�ผิลัได้�ท�นท�ต�องอาศ�ยจิ�งหวะเวลัาท��เหมาะสมจิ&งให�ผิลัเป็ร�ยบได้�ก�บการป็ลั7กไม�ย,นต�น เช้%นท�เร�ยน เม,�อลังม,อป็ลั7กจิะให�ผิลัท�นท�ไม%ได้�ต�องอาศ�ยป็Kจิจิ�ยหลัายป็ระการ เช้%น ความสมบ7รณ8ของด้�น น3.า อากาศ แลัะระยะเวลัา แลัะเม,�อออกผิลัต�องเป็�นผิลัท�กเร�ยนอย%างแน%นอน จิะเป็�นผิลัไม�ช้น�ด้อ,�นน�.นเป็�นไป็ไม%ได้� เช้%นเด้�ยวก�น ย%อมเป็�นไป็ไม%ได้�ท��ผิ7�ท3ากรรมจิะได้�ร�บผิลัของกรรมตรงข�ามก�บท��ตนกระท3าการให�

75 อ�างแลั�ว.

88

Page 43: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ผิลัของกรรมในระด้�บช้�.นนอก เป็�นลัาภ ยศ สรรเสร�ญ์ เป็�นส��งท��ป็�ถ�ช้นท��วไป็ป็รารถนา แลัะม�ค%าน�ยมว%า ค,อ ผิลัของกรรมด้� แลัะไม%ป็รารถนาเส,�อมลัาภ เส,�อมยศ น�นทา ด้�วยเห#นว%าเป็�นผิลัของกรรมช้��ว การยอมร�บการให�ผิลัของกรรมในระด้�บช้�.นนอกเพ�ยงอย%างเด้�ยว ท3าให�เก�ด้ป็Kญ์หาความเช้,�อเร,�องกรรมในส�งคมไทยมากข&.น ด้�วยคนบางคน ส�งคมร�บร7 �ว%าเป็�นคนคด้โกงแต%กลั�บได้�ร�บการยกย%องเช้�ด้ช้7 ด้�งน�.น กรรมบางอย%างจิ&งให�ผิลัไม%ตรงก�บเหต�ในป็Kจิจิ�บ�นในมหาก�มมว�ภ�งคส7ตร พระพ�ทธเจิ�าได้�ตร�สถ&งการให�ผิลัของกรรมท��ไม%เป็�นไป็ตามท��บ�คคลัท��วไป็ส�มผิ�สได้�ด้�วยอายตนะท�.ง ๕ การให�ผิลัของกรรมในระด้�บช้�.นนอก จิ&งเป็�นเร,�อง ซึ่�บซึ่�อนแลัะต�องอาศ�ยองค8ป็ระกอบหลัายอย%าง นอกจิากน�. ย�งม�ป็รากฏิหลั�กฐานในพระส7ตรอ,�น ๆ ในพระไตรป็Jฎกอ�ก เช้%น ในโลัณผิลัส7ตร ได้�กลั%าวถ&งกรรมอย%างเด้�ยวก�น แต%บ�คคลัท��กระท3าม�ค�ณธรรมต%างก�น ผิลัของกรรมท��ให�ย%อมต%างก�นด้�วย เพราะเจิตนาท��กระท3ากรรมม�ความร�นแรงต%างก�นท3าให�กรรมม�น3.าหน�กท��ต%างก�นแลัะให�ผิลัต%างก�น76 ในน�พเพธ�กส7ตร77 ได้�กลั%าวถ&งระยะเวลัาท��กรรมให�ผิลั ม�ท�.งช้าต�ป็Kจิจิ�บ�น (ท�ฏิฐธรรมเวทน�ยกรรม) ช้าต�หน�า (อ�ป็ป็Kช้ช้เวทน�ยกรรม) แลัะช้าต�ต%อ ๆไป็ (อป็ราป็ร�ยเวทน�ยกรรม)78 ในว�ตถ7ป็มส7ตร ได้�กลั%าวถ&งมโนกรรมส�ด้ท�ายของผิ7�ใกลั�ตาย จิ�ตเกาะเก��ยวก�บกรรมใด้จิะกลัายเป็�นอาส�นนกรรม ให�ผิลัในช้าต�ต%อไป็ท�นท�79 การให�ผิลัของกรรมช้�.นนอก ถ&งจิะเป็�นเร,�องซึ่�บซึ่�อน แต%กรรมในฐานะท��เป็�นกฎธรรมช้าต�แลัะกฎศ�ลัธรรม ย%อมให�ผิลัต%อผิ7�กระท3าอย%างแน%นอนแลัะสมเหต�สมผิลั แลัะผิ7�ท3ากรรมต�องร�บผิ�ด้ช้อบต%อตนเองถ&งกรรมท��ได้�กระท3าลังไป็ ผิลัย�งไม%ป็รากฏิ แต%ผิลัไม%ได้�ส7ญ์หายไป็ไหน

76 อง:. ต�ก. (ไทย) ๒๐/๑๐๑/๓๓๖-๓๓๘.77 อ�างแลั�ว.78 อ�างแลั�ว.79 ส�นทร ณ ร�งษ� ,พ�ทธปร�ชญาจากี่พระไตรป8ฎีกี่, หน�า ๒๑๙.

89

Page 44: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ย�งรอระยะเวลัาท��จิะท3าหน�าท��ให�ผิลัตามน3.าหน�กของกรรม แม�ว%า การให�ผิลัของกรรมในระด้�บน�.จิะเป็�นเร,�องซึ่�บซึ่�อน แลัะผิ7�ท3ากรรมไม%สามารถแก�ไขกรรมในอด้�ตได้� แต%เราสามารถสร�างกรรมป็Kจิจิ�บ�นให�เป็�นกรรมด้� เพ,�อสน�บสน�นส%งเสร�มให�กรรมด้�ท�.งในอด้�ตแลัะป็Kจิจิ�บ�นให�ผิลัตลัอด้เวลัา แลัะข�ด้ขวางการให�ผิลัของกรรมช้��ว ด้�วยการอาศ�ยเง,�อนไขท��ท3าให�ผิลัของกรรมช้��วน�.นกลัายเป็�นอโหส�กรรมได้�

สร�ป็ได้�ว%า การให�ผิลัของกรรมจิะซึ่�บซึ่�อนแค%ไหนก#ตาม แต%ถ�าบ�คคลัม�ความเช้,�อม��นเร,�องกรรม แลัะการให�ผิลัของกรรม ตามค3าสอนของพระพ�ทธองค8 สามารถเลั,อกแลัะก3าหนด้ช้�ว�ตของตนเองได้� ด้�วยการท3ากรรมท��ให�ผิลัตามเง,�อนไขท��ตนต�องการ ด้�วยความเพ�ยรแลัะความสม3�าเสมอ จินกลัายเป็�นอ�ป็น�ส�ย แลัะเม,�อต�องการผิลัช้�.นนอกให�น3าองค8ป็ระกอบเร,�อง กาลั คต� อ�ป็ธ� แลัะป็โยค มาป็ฏิ�บ�ต� เพ,�อสน�บสน�นแลัะส%งเสร�มให�ท�ฏิฐ�ธรรมเวทน�ยกรรม ให�ผิลัในช้าต�ป็Kจิจิ�บ�นได้�อย%างเต#มท��

๓.๓.๑๑ กี่ารส�4นกี่รรมท�ศนะทางพระพ�ทธศาสนาเช้,�อเร,�องการส�.นกรรม ช้�ว�ตป็�ถ�ช้น

ท3ากรรมอย7%เสมอ สาเหต�ส3าค�ญ์ท��ท3าให�บ�คคลัท3ากรรม ค,อ ก�เลัส เม,�อท3ากรรมย%อมได้�ร�บผิลั ค,อ ว�บาก เม,�อหมด้ก�เลัสก#ไม%ท3ากรรมจิ&งไม%ม�ผิลัของกรรมส%วนน�.นท��จิะต�องร�บ กฎแห%งกรรมก#ตกอย7%ในกฎแห%งไตรลั�กษณ8 เช้%น เด้�ยวก�บธรรมอ,�นท��ม�การเก�ด้ข&.น ด้3ารงอย7% แลัะด้�บไป็ตามเหต�แลัะป็Kจิจิ�ย ทางด้�บกรรมจิ&งต�องด้7ท��สาเหต�การเก�ด้ แลัะด้�บท��สาเหต�การเก�ด้พระพ�ทธองค8ได้�ตร�สไว�ในน�พเพธ�กส7ตร สร�ป็ได้�ว%า ผิ�สสะเป็�นเหต�ให�เก�ด้กรรม...เม,�อผิ�สสะด้�บกรรมจิ&งด้�บ ข�อป็ฏิ�บ�ต�ให�ถ&งการด้�บกรรม ได้�แก% อร�ยมรรคม�องค8 ๘...80 แลัะในน�ทานส7ตร81 ได้�กลั%าว

80 อง:. ต�ก. (ไทย) ๒๐/๑๐๑/๓๓๖-๓๓๘.81 อ�างแลั�ว.

90

Page 45: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ถ&งสาเหต�การเก�ด้กรรมช้��ว ค,อ โลัภะ โทสะ โมหะ หร,อ อก�ศลักรรม เหต�ท��เก�ด้กรรมด้� ค,อ อโลัภะ อโทสะ อโมหะ หร,อก�ศลักรรม โด้ยก�ศลักรรมเก�ด้จิากอก�ศลักรรม เม,�อลัะอก�ศลักรรมได้� กรรมเป็�นอ�นส�.นส�ด้หร,อด้�บลัง

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต)82 ได้�อธ�บายไว�ว%า ท3าอย%างไรจิะหมด้กรรม การท��จิะหมด้กรรมก# ค,อ ไม%ท3ากรรมช้��วท3ากรรมด้� แลัะท3ากรรมด้�ให�ย��งข&.น ค,อ แม�แต%กรรมด้�ก#เป็ลั��ยนให�ด้�ข&.นจิากระด้�บหน&�งไป็อ�กระด้�บหน&�ง...กรรมไม%หมด้ด้�วยการช้ด้ใช้�กรรม แต%หมด้ด้�วยการพ�ฒนากรรม ค,อ ป็ร�บป็ร�งต�วให�ท3ากรรมท��ด้�ย��งข&.น ๆ จินพ�นข�.นของกรรมไป็ถ&งข�.นท3าแต%ไม%เป็�นกรรม ค,อ ท3าด้�วยป็Kญ์ญ์าท��บร�ส�ทธ�U ไม%ถ7กครอบง3าหร,อช้�กจิ7งด้�วย โลัภะ โทสะ โมหะ จิ&งจิะเร�ยกว%า พ�นกรรม

พระพรหมโมลั� (ว�ลัาส ญ์าณวโร)83 ได้�อธ�บายถ&งความส�.นไป็แห%งกรรม สร�ป็ได้�ว%า กรรมอ�นท3าให�ส�ตว8โลักเว�ยนว%ายตายเก�ด้ม�สองป็ระการ ค,อ ก�ศลักรรม แลัะ อก�ศลักรรม ก�ศลักรรมม�สาเหต�มาจิากอก�ศลักรรม หมายถ&ง ส�ตว8โลักท3าความด้�ต%าง ๆ เพ,�อเลั�กอก�ศลักรรม ด้�งน�.นเม,�อท3าลัายอก�ศลักรรมให�ส�.นไป็ ก�ศลักรรมซึ่&�งเก�ด้ข&.นเพราะอาศ�ยอก�ศลักรรมเป็�นป็Kจิจิ�ย จิ&งส�.นไป็ด้�วย

บรรจิบ บรรณร�จิ�84 ได้�อธ�บายการด้�บผิ�สสะไว�ว%า ด้�บผิ�สสะ ค,อ ด้�บการกระทบถ7กต�องต%าง ๆ ได้�แก% ด้�บการกระทบถ7กต�องทางตา ด้�บการกระทบถ7กต�องทางห7 ด้�บการกระทบถ7กต�องทางจิม7ก ด้�บการกระทบถ7กต�องทางลั�.น ด้�บการกระทบถ7กต�องทางกาย ด้�บการกระทบถ7ก

82 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), เช/�อกี่รรม ร<;กี่รรม แกี่;กี่รรม,

หน�า ๑๑๖.83 พระพรหมโมลั� (ว�ลัาศ ญ์าณวโร), กี่รรมท�ปน�, เล&ม ๒, พ�มพ8

คร�.งท�� ๒, หน�า ๓๙๖.84 บรรจิบ บรรณร�จิ�, ปฏิ�จจสม�ปบาท, หน�า ๒๐๔-๒๐๕.

91

Page 46: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ต�องทางใจิ “ด้�บการกระทบถ7กต�อง” น�.นไม%ได้�หมายถ&งว%า ด้�บตาม�ให�กระทบก�บร7ป็...ทว%าการกระทบถ7กต�องต%าง ๆ เหลั%าน�.นเป็�นเพ�ยงก�ร�ยา ไม%เป็�นป็Kจิจิ�ยให�ก�เลัสเก�ด้ข&.น

ตามท��น�กป็ราช้ญ์8ท�.ง ๓ ท%าน ได้�อธ�บายถ&งการด้�บกรรมพอสร�ป็ได้�ว%า การด้�บกรรมต�องด้�บท��สาเหต�การเก�ด้กรรม ค,อ ด้�บผิ�สสะ ไม%ให�ก�เลัสเก�ด้ข&.น ไม%ป็ระกอบกรรมช้��วแลัะกรรมด้�ได้�อ�ก โด้ยป็ฏิ�บ�ต�ตามหลั�กของมรรคม�องค8 ๘ การกระท3าท��ป็ราศจิากก�เลัส จิ&งไม%จิ�ด้เป็�นกรรม เป็�นเพ�ยงก�ร�ยาแลัะไม%ม�ว�บาก การด้�บกรรม การส�.นกรรม แลัะการพ�นกรรม จิ&งม�ความหมายเด้�ยวก�น กรรมเป็�นต�วการให�เก�ด้กรรมว�บาก กรรมว�บากท��เก�ด้จิากกรรมด้� กรรมช้��ว ย%อมท3าให�เจิ�าของกรรมเป็�นท�กข8 เด้,อด้ร�อน ท�.งกายแลัะใจิ ท�.งโลักน�.แลัะโลักหน�า กรรมว�บากท��เก�ด้จิากกรรมด้� ย%อมท3าให�เจิ�าของกรรมเป็�นส�ขท�.งกายแลัะใจิ ท�.งโลักน�.แลัะโลักหน�า ด้�งท��พระพ�ทธองค8ได้�ตร�สไว�ใน เวร�ญ์ช้กส7ตร85 สร�ป็ได้�ว%า ผิ7�ป็ระพฤต�อก�ศลักรรมบถ ๑๐ ค,อ ป็ระพฤต�ทางกาย วาจิาใจิ ย%อม

85 ม.ม7. (ไทย) ๑๒/๔๘๙-๔๙๐/๓๗๔-๓๗๗. อก�ศลักรรมบถ ๑๐ หมายถ&ง ทางแห%งอก�ศลักรรม ทางท3าความช้��ว กรรมช้��วอ�นเป็�น ทางน3าไป็ส7%ความเส,�อม ความท�กข8 หร,อท�คต�

อก�ศลักรรมบถ ๑๐ แบ%งตามทางท��ท3ากรรมม� ๓ ป็ระการ ค,อ กายท�จิร�ต ๓ วจิ�ท�จิร�ต ๔แลัะมโนท�จิร�ต ๓ กายท�จิร�ต ม� ๓ ป็ระเภทค,อ ๑.

ป็าณาต�บาต ค,อ การฆ่%าส�ตว8ต�ด้ช้�ว�ต ๒. อท�นนาทาน ค,อ การถ,อเอาส��งของเขาม�ได้�ให� ๓. กาเมส�ม�จิฉาจิาร ค,อ การป็ระพฤต�ผิ�ด้ในกาม

วจิ�ท�จิร�ต ม� ๔ ป็ระเภท ค,อ ๑. ม�สาวาท ค,อ การกลั%าวค3าเท#จิ ๒. ป็Jส�ณาวาจิา ค,อ การกลั%าวค3าส%อเส�ยด้ ๓. ผิร�สวาท ค,อ การกลั%าวค3าหยาบ ๔. ส�มผิ�ป็ป็ลัาป็ะ ค,อ การกลั%าวค3าเพ�อเจิ�อ

มโนท�จิร�ต ม� 3 ป็ระเภท ค,อ ๑. อภ�ช้ฌา ค,อ ความเพ%งเลั#งทร�พย8อยากได้�ทร�พย8ของผิ7�อ,�นด้�วยความโลัภ ๒. พยาบาท ค,อ ความผิ7กอาฆ่าตจิองเวรผิ7�อ,�นด้�วยอ3านาจิแห%งความโกรธ ๓. ม�จิฉาท�ฎฐ� ค,อ ความเห#นผิ�ด้จิากท3านองคลัองธรรม

92

Page 47: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ได้�ร�บความท�กข8ในช้าต�น�. แลัะไป็เก�ด้ในท�คต�ในช้าต�หน�า ผิ7�ป็ระพฤต�ก�ศลักรรมบถ ๑๐ ค,อป็ระพฤต�ด้� ทางกาย วาจิา ใจิ ย%อมได้�ร�บความส�ขในช้าต�น�.แลัะไป็เก�ด้ในส�คต�ในช้าต�หน�า อก�ศลักรรมบถ ๑๐ เป็�นทางแห%งการท3าความช้��ว อ�นม�สาเหต�มาจิากก�เลัสโลัภะ โทสะ แลัะโมหะ ท3าให�ป็ระกอบกรรมช้��วทางกาย ทางวาจิา แลัะทางใจิ ก�ศลักรรมบถ ๑๐ เป็�นทางแห%งการท3าความด้� อ�นม�สาเหต�มาจิากก�เลัส อโลัภะ อโทสะ แลัะ อโมหะ ท3าให�ป็ระกอบกรรมด้�ทางกาย ทางวาจิา แลัะทางใจิ กรรมท�.ง ๒ เป็�นสาเหต�ท��ท3าให�มน�ษย8แลัะส�ตว8บนโลักน�.ม�ความแตกต%างก�น แลัะต�องเว�ยนว%ายตายเก�ด้ไม%จิบส�.น การด้�บกรรมจิ&งต�องท3าด้�วยการลัะอก�ศลักรรมอ�นเป็�นเหต�ให�ก�ศลักรรมด้�บไป็ด้�วย โด้ยใช้�หลั�กการป็ฏิ�บ�ต�ตามมรรคม�องค8 ๘

มรรคม�องค8 ๘ มรรคเป็�นเส�นทางสายกลัาง (ม�ช้ฌ�มาป็ฏิ�ป็ทา) ของการป็ฏิ�บ�ต� อ�นน3าไป็ส7%การด้�บท�กข8ท��อย7%ตรงกลัางระหว%าง

ก�ศลักรรมบถ ๑๐ หมายถ&ง ทางแห%งก�ศลักรรม, ทางท3าความด้� กรรมด้� อ�นเป็�นทางน3าไป็ส7%ความเจิร�ญ์หร,อส�คต� แบ%งตามทางท��ท3ากรรม ม� ๓ ป็ระการ ค,อ กายส�จิร�ต ๓ วจิ�ส�จิร�ต ๔ แลัะมโนส�จิร�ต ๓

กายส�จิร�ต ม� ๓ ป็ระเภท ค,อ ๑. ป็าณาต�ป็าตว�ร�ต� ค,อ การงด้เว�นจิากการฆ่%าส�ตว8 รวมถ&งการให�ช้�ว�ตส�ตว8 ๒. อท�นนาทานว�ร�ต� ค,อ การงด้เว�นจิากการลั�กทร�พย8ส��งของผิ7�อ,�น รวมถ&งการบร�จิาค ๓. กาเมส�ม�จิฉาจิารว�ร�ต� ค,อ การงด้เว�นจิากการป็ระพฤต�ผิ�ด้ทางกาม รวมถ&งส3ารวมระว�งในกาม

วจิ�ส�จิร�ต ม� ๔ ป็ระเภท ค,อ ๑. ม�สาวาทว�ร�ต� ค,อ การงด้เว�นจิากการกลั%าวค3าเท#จิ ๒. ป็Jส�ณาวาจิาว�ร�ต� ค,อ การงด้เว�นจิากการกลั%าวค3าส%อเส�ยด้ ๓.

ผิร�สวาทว�ร�ต� ค,อ การงด้เว�นจิากการกลั%าวค3าหยาบ ๔. ส�มผิ�ป็ป็ลัาป็ว�ร�ต� ค,อ การงด้เว�นจิากการกลั%าวค3าเพ�อเจิ�อ

มโนส�จิร�ต ม� 3 ป็ระเภท ค,อ ๑. อนภ�ช้ฌา ค,อ ความไม%ค�ด้โลัภอยากได้�ทร�พย8ของผิ7�อ,�น ๒. อพยาบาท ค,อ ไม%ค�ด้พยาบาทป็องร�าย (ไม%ค�ด้ร�าย) ๓.

ส�มมาท�ฎฐ� ค,อ ไม%ม�ความค�ด้เห#นผิ�ด้ท3านองคลัองธรรม

93

Page 48: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

การหมกม�%นตนเองอย7%ในกามส�ข (กามส�ข�ลัลั�กาน�โยค) แลัะการทรมานตนเองให�ได้�ร�บความลั3าบากเด้,อด้ร�อน (อ�ตตก�ลัมถาน�โยค)

มรรค ค,อ ระบบความค�ด้แลัะการกระท3าสายกลัาง หร,อ การด้3าเน�นช้�ว�ตตรงจิ�ด้ท��พอเหมาะพอด้�ให�ได้�ผิลัส3าเร#จิตามเป็Rาหมาย ค,อ การด้�บท�กข8 ม�องค8ป็ระกอบ ๘ ป็ระการ86 ค,อ

๑. ส�มมาท�ฏิฐ� เห#นช้อบ ๒. ส�มมาส�งก�ป็ป็ะ ด้3าร�ช้อบ ๓.

ส�มมาวาจิา เจิรจิาช้อบ ๔. ส�มมาก�มม�นตะ กระท3าช้อบ ๕. ส�มมาอาช้�วะ เลั�.ยงช้�พช้อบ ๖. ส�มมาวายามะ พยายามช้อบ ๗. ส�มมาสต� ระลั&กช้อบ ๘. ส�มมาสมาธ� ต�.งจิ�ตม��นช้อบ

อร�ยมรรคท�.ง ๘ ป็ระการเหลั%าน�. ม�สาระส3าค�ญ์ท��ท%านอธ�บายไว�ในส�จิจิว�ภ�งคส7ตร87 ด้�งน�. ค,อ ส�มมาท�ฏิฐ� ค,อ ความร7 �ในความท�กข8 เหต�เก�ด้แห%งท�กข8 ความด้�บท�กข8 แลัะข�อป็ฏิ�บ�ต�ให�ถ&งความด้�บท�กข8 ส�มมาส�งก�ป็ป็ะ ค,อ ความด้3าร�ในการออกจิากกาม ความด้3าร�ในการไม%พยาบาทแลัะความด้3าร�ในการไม%เบ�ยด้เบ�ยน ส�มมาวาจิา ค,อ เจิตนาเป็�นเหต�เว�นจิากการพ7ด้เท#จิ เจิตนาเป็�นเหต�เว�นจิากการพ7ด้เส�ยด้ส� เจิตนาเป็�นเหต�เว�นจิากการพ7ด้ค3าหยาบ เจิตนาเป็�นเหต�เว�นจิากการพ7ด้เพ�อเจิ�อ ส�มมาก�มม�นตะ ค,อ เจิตนาเป็�นเหต�เว�นจิากการป็ระพฤต�ผิ�ด้ในกาม ส�มมาอาช้�วะ ค,อ ลัะม�จิฉาช้�พ เลั�.ยงช้�พด้�วยส�มมาอาช้�วะ ส�มมาวายามะ ค,อ เพ�ยรพยายามป็Rองก�นไม%ให�บาป็อก�ศลัธรรมท��ย�งไม%เก�ด้ให�เก�ด้ข&.นเพ�ยรพยายามลัะบาป็อก�ศลัธรรมท��เก�ด้ข&.น เพ�ยรพยายามสร�างก�ศลัธรรมท��ย�งไม%เก�ด้ให�เก�ด้เพ�ยรพยายามร�กษาแลัะส%งเสร�มก�ศลัธรรมท��เก�ด้ข&.นแลั�วไม%ให�เส,�อมหายไป็ ส�มมาสต� ค,อ ม�สต� ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะ พ�จิารณาเห#นกายในกาย พ�จิารณาเห#นเวทนาในเวทนา พ�จิารณาเห#นจิ�ตในจิ�ต แลัะพ�จิารณาเห#นธรรมในธรรม เพ,�อก3าจิ�ด้อภ�

86 ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๓/๓๑-๓๒, ม.อ�. (ไทย) ๑๔/๓๒๓/๓๙๒.87 ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ม.อ�. (ไทย) ๑๓/๓๗๕/๔๒๑-๔๒๔.

94

Page 49: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ช้ฌาแลัะโทมน�ส ส�มมาสมาธ� ค,อ ต�.งจิ�ตม��นช้อบค,อ สมาธ�ท��เจิร�ญ์ตามแนวของฌาน ๔

มรรคม�องค8 ๘ จิ�ด้เป็�นป็ระเภทได้� ๓ ป็ระเภท เร�ยกว%า ไตรส�กขา ส�มมาท�ฏิฐ� ส�มมาส�งก�ป็ป็ะ เป็�นป็Kญ์ญ์า ส�มมาวาจิา ส�มมาก�มม�นตะ ส�มมาอาช้�วะ เป็�นศ�ลั ส�มมาวายามะ ส�มมาสต� ส�มมาสมาธ� เป็�นสมาธ� มรรคม�องค8 ๘ จิ&งหมายถ&ง พรหมจิรรย888 อ�นเป็�นหลั�กทางด้3าเน�นช้�ว�ตท��ป็ระเสร�ฐ อ�นเป็�นทางป็ฏิ�บ�ต�ของพระอร�ยบ�คคลัการด้3าเน�นช้�ว�ตตามแนวทางมรรคม�องค8 ๘ จิ&งเป็�นการพ�ฒนาตนเองตามหลั�กไตรส�กขา ท��สามารถพ�ฒนากรรมของตนไป็ส7%ความส�.นกรรม ค,อ น�พพานอ�นเป็�นเป็Rาหมายส7งส�ด้ทางพระพ�ทธศาสนา

๓.๔ แนวคิ�ดกี่ารประย�กี่ต*เร/�องกี่รรมเพ/�อปร�บพฤต�กี่รรมตามหล�กี่ของพระพ�ทธศาสนา

ในห�วข�อน�.ผิ7�ว�จิ�ยจิะได้�น3าเอาห�วข�อใหญ์%ของการพ�ฒนาพฤต�กรรมมน�ษย8ของแบนด้7ร%ามาต�.งไว�เพ,�อจิะได้�ศ&กษาหลั�กธรรมในพระพ�ทธศาสนาท��สอด้คลั�องก�บหลั�กการของแบนด้7ร%าเพ,�อจิะได้�น3าไป็เป็ร�ยบเท�ยบก�นง%ายข&.นในบทท�� ๔ ท��จิะน3าเสนอการเป็ร�ยบเท�ยบแนวทางการพ�ฒนาพฤต�กรรมหร,อการป็ร�บพฤต�กรรมมน�ษย8ต%อไป็ หลั�กใหญ์%ๆ ของแบนด้7ร%าม�อย7% ๓ ห�วข�อ ได้�แก% ๑. แนวทางการเร�ยนร7 �โด้ยการส�งเกต (observational learning หร,อ modeling)

๒. แนวทางการก3าก�บตนเอง (self-regulation) ๓. แนวทางการร�บร7 �ความสามารถของตนเอง (self-efficacy)

88 พระธรรมป็Jฎก, (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), ล�กี่ษณะแห&งพระพ�ทธศาสนา, พ�มพ8คร�.งท�� ๑๒, (กร�งเทพมหานคร : ป็ร�ช้าส�ทธ�มม�ก จิ3าก�ด้, ๒๕๔๗), หน�า ๕๕.

95

Page 50: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ผิ7�ว�จิ�ยก#จิะเอาแนวทางเหลั%าน�.มาเป็�นบทต�.งแลั�วหาหลั�กธรรมในพระพ�ทธศาสนาท��สอด้คลั�องก�นมาศ&กษาว�จิ�ยเพ,�อหาความเหม,อนก�นแลัะความต%างก�นในบทท��ต%อไป็

๓.๔.๑ แนวทางกี่ารเร�ยนร<;โดยกี่ารส�งเกี่ต

แนวทางการเร�ยนร7 �โด้ยการส�งเกตของแบนด้7ร%า ม�กระบวนการย%อยอย7% ๔ กระบวนการ ป็ระกอบด้�วย ก. กระบวนการความใส%ใจิ ( attentional processes ) ข. กระบวนการจิด้จิ3า (Retention Process) ค. กระบวนการแสด้งพฤต�กรรมเหม,อนก�บต�วแบบ (Motor Reproduction Process) ง. กระบวนการจิ7งใจิ (Motivation Process

ก. กระบวนการความใส%ใจิ ( attentional processes )

กระบวนการความใส%ใจิในทางพระพ�ทธศาสนา ได้�แก% สมาธ�“ ” 89 ความท��จิ�ตเป็�นธรรมช้าต�แน%วแน%ก�บอารมณ8ใด้อารมณ8หน&�ง เม,�อ

89 สมาธ� ท��ร7 �ก�นท��วไป็ม� ๓ อย%าง ค,อ ขณ�กสมาธ� (สมาธ�ช้��วขณะ) อ�ป็จิารสมาธ� (สมาธ�เฉ�ยด้ๆ, สมาธ�จิวนจิะแน%วแน%) อ�ป็ป็นาสมาธ� (สมาธ�แน%วแน%, สมาธ�แนบสน�ท, สมาธ�ในฌาน) ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน สง:คณ�.อ. ๒๐๗, ว�ส�ท:ธ�. (ไทย) ๑/๑๘๔, ๑๐๕, ว�ส�ท:ธ� (ไทย) ๒/๑๙๔, พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต)

พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสตร*, ฉบ�บป็ระมวลัธรรม, หน�า ๗๔.

สมาธ� ๓ อ�กหมวด้หน&�ง ค,อ ๑. ส�ญ์ญ์ตสมาธ� (สมาธ�อ�นพ�จิารณาเห#นความว%าง ได้�แก% ว�ป็Kสสนาท��

ให�ถ&งความหลั�ด้พ�นด้�วยก3าหนด้อน�ตตลั�กษณะ

๒. อน�ม�ตตสมาธ� (สมาธ�อ�นพ�จิารณาธรรมไม%ม�น�ม�ต ได้�แก% ว�ป็Kสสนาท��ให�ถ&งความหลั�ด้พ�นด้�วยก3าหนด้น�จิจิลั�กษณะ

๓. อ�ป็ป็ณ�ห�ตสมาธ� (สมาธ�อ�นพ�จิารณาธรรมไม%ม�ความต�.งป็รารถนา ได้�แก% ว�ป็Kสสนาท��ให�ถ&งความหลั�ด้พ�นด้�วยก3า หนด้ท�กขลั�กษณะ ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ท�.ป็า. (ไทย) ๑๑/๒๒๘/๒๓๑, อง:.ต�ก. (ไทย) ๒๐/๕๙๙/๓๘๕, ข�.ป็ฏิ�. (ไทย)

96

Page 51: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

จิ�ตใจิจิด้จิ%ออย7%ก�บส��งใด้ส��งหน&�งอย%างเด้�ยวจิะท3าให�การท3างานม�ป็ระส�ทธ�ภาพมากข&.น สมาธ�ท��ม�หลั�กธรรมแห%งความส3าเร#จิเป็�นท��รองร�บค,อ หลั�ก “อ�ทธ�บาทธรรม ๔” 90ค,อ ฉ�นทสมาธ� ว�ร�ยสมาธ� จิ�ตตสมาธ� ว�ม�งสาสมาธ� เพ,�อให�เก�ด้ความเข�าใจิช้�ด้เจินเก��ยวก�บอ�ทธ�บาทธรรมอ�นม�สมาธ�ก3าก�บอย7%จิะได้�ศ&กษารายลัะเอ�ยด้ในพระไตรป็Jฎกต%อไป็ตามลั3าด้�บ ด้�งน�.

ค3าว%า อ�ทธ� ม�อธ�บายว%า ความส3าเร#จิ ความส3าเร#จิด้�วยด้� ก�ร�ยาท��ส3าเร#จิ ก�ร�ยาท��ส3าเร#จิด้�วยด้� ความได้� ความได้�เฉพาะ ความถ&ง ความถ&งด้�วยด้� ความถ7กต�อง การท3าให�แจิ�ง ความเข�าถ&งธรรมเหลั%าน�.น

ค3าว%า อ�ทธ�บาท ม�อธ�บายว%า เวทนาข�นธ8 ส�ญ์ญ์าข�นธ8 ส�งขารข�นธ8 แลัะว�ญ์ญ์าณข�นธ8ของบ�คคลัผิ7�เป็�นอย%างน�.น

ค3าว%า เจิร�ญ์อ�ทธ�บาท ม�อธ�บายว%า ภ�กษ�เสพ เจิร�ญ์ ท3าให�มากซึ่&�งธรรมเหลั%าน�.น เพราะฉะน�.นจิ&งเร�ยกว%า เจิร�ญ์อ�ทธ�บาท91

ค3าว%า ฉ�นทะ หมายถ&ง ความพอใจิ การท3าความพอใจิ ความเป็�นผิ7�ป็ระสงค8จิะท3า ความฉลัาด้ ความพอใจิในธรรม ท��ช้,�อว%า ฉ�นทสมาธ� ได้�แก% ภ�กษ�ท3าฉ�นทะให�เป็�นอธ�บด้�แลั�วได้�สมาธ� ได้�เอก�คคตาจิ�ต92

ค3าว%า ว�ร�ยะ หร,อป็ธานส�งขาร หมายถ&ง การป็รารภความเพ�ยรทางใจิ ความขะม�กเขม�น ความบากบ��น ความขวนขวาย

๓๑/๙๒/๗๐, พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสตร*, ฉบ�บป็ระมวลัธรรม, หน�า ๗๔.

90 ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน อภ�.ว�. (ไทย) ๓๕/๔๓๓/๓๔๓. 91 อภ�.ว�. (ไทย) ๓๕/๔๓๔/๓๔๓. 92 อภ�.ว�. (ไทย) ๓๕/๔๓๒/๓๔๒.

97

Page 52: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ความพยายาม ความอ�ตสาหะ ความทนทาน ความเข�มแข#ง ความหม��น ความม�%งม��นอย%างไม%ท�อถอย ความไม%ทอด้ท�.งฉ�นทะ ความไม%ทอด้ท�.งธ�ระ ความเอาใจิใส%ธ�ระ ว�ร�ยะ ว�ร�ย�นทร�ย8 ว�ร�ยพลัะ ส�มมาวายามะ93 ท��ช้,�อว%า ว�ร�ยสมาธ� ได้�แก% ภ�กษ�ท3าว�ร�ยะให�เป็�นอธ�บด้�แลั�วได้�สมาธ� ได้�เอก�คคตาจิ�ต94

ค3าว%า จิ�ต หมายถ&ง จิ�ต มโน มาน�ส ฯลัฯ มโนว�ญ์ญ์าณธาต�ท��เหมาะสมก�น95 ท��ช้,�อว%า จิ�ตตสมาธ� ได้�แก% ภ�กษ�ท3าจิ�ตให�เป็�นอธ�บด้�แลั�วได้�สมาธ� ได้�เอก�คคตาจิ�ต96

ค3าว%า ว�ม�งสา หมายถ&ง ป็Kญ์ญ์า ความร7 �ช้�ด้ ฯลัฯ ความไม%หลังงมงาย ความเลั,อกเฟ้Rนธรรม ส�มมาท�ฏิฐ�97 ท��ช้,�อว%า ว�ม�งสาสมาธ� ได้�แก% ภ�กษ�ท3าว�ม�งสาให�เป็�นอธ�บด้�แลั�วได้�สมาธ� ได้�เอก�คคตาจิ�ต

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) ให�ความหมายว%า สมาธ� หมายถ&ง ความต�.งม��นแหง% จิ�ต, ภาวะท��จิ�ตสงบน��งจิ�บอย7ท��อารมณอ8อ�นนเด้�ยว98

จิากความหมายของอ�ทธ�บาท ๔ ตามท��ศ&กษามาน�.พอสร�ป็ได้�ว%า ฉ�นทสมาธ� หมายถ&ง ความพอใจิ ช้อบใจิในก�จิการงานท��ก3าลั�งท3าอย7% ว�ร�ยสมาธ� หมายถ&ง ความเพ�ยรพยายาม ไม%ย%อท�อต%อการงาน ไม%เห#น

93 อภ�.ว�. (ไทย) ๓๕/๔๓๓/๓๔๓.94 อภ�.ว�. (ไทย) ๓๕/๔๓๕/๓๔๓.95 อภ�.ว�. (ไทย) ๓๕/๔๓๙/๓๔๓.96 อภ�.ว�. (ไทย) ๓๕/๔๓๘/๓๔๓.97 อภ�.ว�. (ไทย) ๓๕/๔๔๒/๓๔๗. 98 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสตร*, ฉบ�บ

ป็ระมวลัธรรม, หน�า ๗๔.

98

Page 53: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

แก%ความเหน#ด้เหน,�อยเม,�อยลั�า แลัะอ�ป็สรรคต%างๆ ท��ข�ด้ขวางต%อการงาน จิ�ตตสมาธ� หมายถ&ง ม�จิ�ตใจิจิด้จิ%อต%องานท��ก3าลั�งท3าอย7% ค,อสามารถท3างานน�.นๆ ได้�นานไม%ท�.งไว�กลัางคร�น ขณะท��ท3างานน�.นอย7% ถ�าม�งานอ,�นแทรกเข�ามาก#ไม%ป็ลั%อยท�.งเลัย พยายามกลั�บมาอย7%ก�บงานน�.นอ�ก ส%วนว�ม�งสาสมาธ� หมายถ&ง ความไตร%ตรองพ�จิารณาหาเหต�ผิลั ก�สโลับายต%างๆ ท��จิะท3างานให�ส3าเร#จิ

ยกต�วอย%างให�เห#นภาพอย%างช้�ด้เจินเช้%น น�กศ&กษากลั�%มหน&�งร�บงานกลั�%มมาจิากอาจิารย8 น�กศ&กษากลั�%มน�.เบ,.องต�น เม,�อได้�งานมาแลั�วก#มาป็ร&กษาหาร,อก�นว%าจิะด้3าเน�นการท3างานน�.อย%างไร เม,�อป็ร&กษาก�นแลั�วก#แบ%งงานก�นไป็ท3า ท�กคนต�.งใจิท3างานตามความสามารถ ขณะท��ด้3าเน�นตาม แผินท��ได้�วางไว�น� .น ถ�าม�เหต�การณ8หร,อม�อ�ป็สรรคต%าง ๆ เก�ด้ข&.น พวกเขาก#จิะมาป็ร&กษาก�นเพ,�อหา ว�ธ�การแก�ไขให�งานส3าเร#จิลั�ลั%วงไป็ตามความป็ระสงค8

การท��น�กศ&กษากลั�%มน�.ร �บงานมาแลั�วมาป็ร&กษาถ&งแนวทางท��จิะท3างานน�.น จิ�ด้เป็�น “ฉ�นทสมาธ�”เม,�อป็ร&กษาก�นแลั�วแบ%งงานก�นไป็ท3าตามความสามารถของแต%ลัะบ�คคลัแลัะแต%ลัะคนก#ท3างานตามท��ได้�มอบหมายจิ�ด้เป็�น “ว�ร�ยสมาธ�” ขณะท��ท3างานน�.นแต%ลัะคนก#ต�.งใจิเอาใจิใส%ในงานท��ท3าจิ�ด้เป็�น“จิ�ตตสมาธ�” แลัะเม,�อท3างานไป็เก�ด้ม�อ�ป็สรรคบางอย%างเก�ด้ข&.นก#มาป็ร&กษาหาร,อก�นเพ,�อหาว�ธ�แก�ไขเพ,�อให�งานส3าเร#จิลั�ลั%วงไป็ตามท��ได้�ต�.งเป็Rาหมายไว�จิ�ด้เป็�น “ว�ม�งสาสมาธ�”

ข. กระบวนการจิด้จิ3า (Retention Process)

กระบวนการจิด้จิ3าในทางพระพ�ทธศาสนา ได้�แก% ส�ญ์ญ์า “ ”

แต%กระบวนจิด้จิ3าน�.นไม%ใช้%หน�าท��ของส�ญ์ญ์าอย%างเด้�ยว ย�งม�หลั�กธรรมอ,�นท3างานร%วมก�นเป็�นกระบวนธรรม ค,อ สต� ความระ ลั&กได้� เป็�นอ�กองค8ธรรมหน&�งท��ท3าหน�าท��ร %วมก�นก�บส�ญ์ญ์า ค,อ เม,�อส�ญ์ญ์าจิด้จิ3า

99

Page 54: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ข�อม7ลัไว�แลั�ว เม,�อจิะน3าเอาข�อม7ลัท��จิด้จิ3าไว�ออกมาใช้� เป็�นหน�าท��ของสต� เป็�นผิ7�ระลั&กหาหร,อค�นหาข�อม7ลัน�.นๆ ว%า ได้�ท3าการบ�นท&กไว�ท��ไหน เป็ร�ยบเหม,อนการเก#บข�อม7ลัไว�ในแฟ้Rมเอกสารแลั�วเข�ยนช้,�อก3าก�บไว� เม,�อต�องการน3ามาใช้�อ�กก#ไป็เลั,อกด้7ตามช้,�อเอกสารท��บ�นท&กไว� หร,ออ�กน�ยหน&�งเป็ร�ยบเหม,อนการท3ารห�สหน�งส,อตามห�องสม�ด้ต%างๆ น��นเอง เพ,�อให�ทราบความหมายแลัะลั�กษณะของส�ญ์ญ์าช้�ด้ย��งข&.นผิ7�ว�จิ�ยจิะได้�น3าเอาหลั�กฐานท��ป็รากฏิอย7%ในค�มภ�ร8ต%างๆ มาป็ระกอบหลั�กฐานไว�ตามลั3าด้�บด้�งน�.

ราช้บ�ณฑิ�ตยสถานได้�ให�ความหมายของส�ญ์ญ์าไว�ว%า ความร7 �, ความเข�าใจิ, ความส�งเกต, ความระลั&กได้�, ความจิ3าได้�99

พระธรรมก�ตต�วงศ8 (ทองด้� ส�รเตโช้ ป็.ธ. ๙ ราช้บ�ณฑิ�ต) ได้�ให�ความหมายว%า ความจิ3า, ช้,�อ, นาม ม�ร7ป็ว�เคราะห8ด้�งน�. สญฺ:ช้านน:ต� เอตายาต� สญฺ:ญ์า ธรรมช้าต�เป็�นเคร,�องจิ3า, เคร,�องช้%วยจิ3า (ส3 บทหน�า ญ์า ธาต�ในความหมายว%าร7 � ก:ว� ป็Kจิจิ�ย, แป็ลังน�คห�ตเป็�น ญฺ: ลับ ก:ว�) 100

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) ได้�ให�ความหมายของ ส�ญ์ญ์า ไว�ว%า ส�ญ์ญ์า การก3าหนด้หมาย“ ” , ความจิ3าได้�หมายร7 � ค,อ

หมายร7 �ไว� ซึ่&�ง ร7ป็ เส�ยง กลั��น รส โผิฏิฐ�พพะแลัะอารมณ8ท��เก�ด้ก�บใจิว%า เข�ยว ขาว ด้3า แด้ง ด้�ง เบา เส�ยงคน เส�ยงแมว เส�ยงระฆ่�ง กลั��นท�เร�ยน รสมะป็ราง เป็�นต�น แลัะจิ3าได้� ค,อ ร7 �จิ�กอารมณ8น�.นว%าเป็�นอย%างน�.นๆ ในเม,�อไป็พบเข�าอ�ก101

99 มาน�ต มาน�ตเจิร�ญ์, พจนาน�กี่รมไทย, ฉบ�บของราชบ�ณฑิ�ตยสถาน, ฉบ�บพ�มพ8คร�.งท�� ๑๑,(กร�งเทพมหานคร : หสน. น�ยมว�ทยา (แผินกการพ�มพ8), ๒๕๓๕), หน�า ๙๕๘.

100 พระธรรมก�ตต�วงศ8 (ทองด้� ส�รเตโช้ ป็.ธ. ๙ ราช้บ�ณฑิ�ต), ศ�พท*ว�เคิราะห*, (กร�งเทพมหานคร: โรงพ�มพ8เลั��ยงเซึ่�ยง, ๒๕๕๐), หน�า ๖๕๓.

101 ? พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสน*, ฉบ�บป็ระมวลัศ�พท8, หน�า ๓๑๙-๓๒๐.

100

Page 55: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

พระพรหมค�ณาภรณ8 (ป็ย�ต:โต) กลั%าวว%า ลั�กษณะของ“

ส�ญ์ญ์าค,อ ท3างานก�บอารมณ8ท��ป็รากฏิต�วอย7%แลั�ว กลั%าวค,อ เม,�ออารมณ8ป็รากฏิต�วอย7%ต%อหน�า จิ&งก3าหนด้ได้� หมายร7 �หร,อจิ3าได้�ซึ่&�งอารมณ8น�.น”102

ศ�พท8ท��ม�ความหมายว%า ความจิ3า ม�อย7%หลัายศ�พท8ด้�วยก�น “ ”

เช้%น ธ�ต�มา ธารณตา เป็�นต�น แต%สองค3าหลั�งน�.ม�ความหมายเป็�นไป็เฉพาะทาง เป็�นค�ณสมบ�ต�ของบ�คคลั ไม%ม�ความหมายว%า ความจิ3า โด้ยตรง จิ&งจิะไม%ขอน3ามากลั%าวไว�ในท��น�. จิะกลั%าวถ&งเฉพาะส�ญ์ญ์า ท��สอด้คลั�องก�บกระบวนการจิด้จิ3า ซึ่&�งกระบวนการจิด้จิ3าตามหลั�กจิ�ตว�ทยาสม�ยใหม%แบ%งออกเป็�นข�อย%อยอ�ก ๓ ห�วข�อ ค,อ ๑. การน3าข�อม7ลัเข�าส7%จิ�ตใจิ ๒. การบ�นท&กข�อม7ลัความจิ3าไว�ในจิ�ตใจิ ๓. การแสด้งข�อม7ลัความจิ3าออกมาให�ป็รากฏิ จิะได้�ศ&กษาในรายลัะเอ�ยด้แต%ลัะห�วข�อต%อไป็

๑. การน3าข�อม7ลัเข�าส7%จิ�ตใจิการน3าข�อม7ลัความจิ3าเข�าส7%จิ�ตใจิ (encoding) ในทาง

พระพ�ทธศาสนาค,อการร�บเอา ร7ป็ เส�ยง กลั��น รส ส�มผิ�ส แลัะธรรมารมณ8 ภายนอกเข�ามาภายในค,อจิ�ตใจิ หร,อเร�ยกตามภาษาทางพระพ�ทธศาสนาว%า อายตนะภายนอก ส%วน ตา ห7 จิม7ก ลั�.น กาย ใจิ เร�ยกว%า อายตนะภายใน103 ท�.งสองฝ่Fายน�.มากระทบก�นแลั�วเก�ด้ความ

102 ? พระพรหมค�ณาภรณ8 (ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะขยายความ, พ�มพ8คร�.งท�� ๑๑, หน�า ๒๑.

103 ?อายตยนะภายในม� ๖ อย%าง ค,อ ตา ห7 จิม7ก ลั�.น กาย ใจิ อายตนะภายนอกม� ๖ อย%าง เช้%นเด้�ยวก�นค,อ ร7ป็ เส�ยง กลั��น รส โผิฏิฐ�พพะ หร,อส�มผิ�ส แลัะธรรมารมณ8, ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ท�.ป็า. (บาลั�) ๑๑/๑๔๖/๘๗, ท�.ป็า. (ไทย)

๑๑/๑๔๖/๑๐๖, อภ�.สง:. (บาลั�) ๓๔/๑๓๔๒/๓๐๑, อภ�.สง:. (ไทย)

๓๔/๑๓๔๒/๓๓๕, ว�ส�ท:ธ�. (บาลั�) ๒/๔๓๖/๘๕ -๘๖ , ว�ส�ท:ธ� . (ไทย )๔๓๖/๗๒๓-๗๒๕ .

101

Page 56: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ร7 �ส&กข&.น ถ,อว%ากระบวนการน3าข�อม7ลัเข�าส7%จิ�ตใจิส3าเร#จิ ค3าว%า ความร7 �ส&ก ค,อว�ญ์ญ์าณ104 ถ�าเก�ด้ความร7 �ส&กทางตาเร�ยกว%า จิ�กข�ว�ญ์ญ์าณ เก�ด้ความร7 �ส&กทางห7เร�ยกว%า โสตว�ญ์ญ์าณ เป็�นต�น

จิากเน,.อหาตรงน�.การน3าข�อม7ลัเข�าส7%จิ�ตใจิย�งไม%เป็�นหน�าท��ของส�ญ์ญ์า เป็�นหน�าท��ของว�ญ์ญ์าณ หร,อจิ�ต เป็�นผิ7�ร �บร7 �อารมณ8ท��มากระทบก�น สร�ป็แลั�วข�.นตอนน�.ย�งไม%ม�การจิ3าข�อม7ลัเพ�ยงแต%ร�บร7 �ว%าเก�ด้อะไรข&.นแลั�ว

๒. การบ�นท&กข�อม7ลัความจิ3าไว�ในจิ�ตใจิการบ�นท&กข�อม7ลัเป็�นข�.นตอนท��สองต%อจิากการน3าข�อม7ลัเข�าส7%

จิ�ตใจิ ในข�.นตอนน�.จิะม�การเป็ลั��ยนรห�สหร,อเป็ลั��ยนร7ป็แบบของข�อม7ลัเพ,�อให�เก�ด้ความเข�าใจิเก��ยวก�บข�อม7ลัท��ร �บเข�ามา เม,�อท3าการเป็ลั��ยนร7ป็แบบแลั�วก#จิะท3าการบ�นท&กข�อม7ลัไว� กระบวนบ�นท&กข�อม7ลัได้�แก% ส�ญ์ญ์า น��นเอง ส�ญ์ญ์าท3าการบ�นท&กข�อม7ลัท��ร �บเข�ามาโด้ยการสร�างรห�สของต�วเองเพ,�อจิะได้�น3าออกมาใช้�ป็ระโยช้น8ในโอกาสต%อไป็

๓. การแสด้งข�อม7ลัความจิ3าออกมาให�ป็รากฏิ

ถ&งข�.นตอนน�.เป็�นการน3าข�อม7ลัท��ได้�บ�นท&กเก#บไว�ออกมาใช้�ป็ระโยช้น8ตามท��ต�องการ หน�าท��การน3าข�อม7ลัออกมาใช้�น�.เป็�นหน�าท��ของสต� ซึ่&�งเป็�นองค8ธรรมหน&�งท��ท3างานร%วมก�นก�บส�ญ์ญ์า แต%ในขณะเด้�ยวก�นกระบวนการระลั&กถ&งข�อม7ลัของสต�น�.ก#ม�ส�ญ์ญ์าอย7%ด้�วย เพราะถ�าไม%ม�ส�ญ์ญ์าก#ไม%ร7 �ว%าข�อม7ลัท��สต�ระลั&กหาน�.นเป็�นข�อม7ลัท��

104 ?ว�ญ์ญ์าณม�ช้,�อตามอายตนะท��เก�ด้พร�อมก�นเหม,อนก�น ค,อ ม�ความร7 �ส&กทางตา เร�ยกว%า จิ�กข�ว�ญ์ญ์าณ ม�ความร7 �ส&กทางห7 เร�ยกว%า โสตว�ญ์ญ์าณ เป็�นต�น, อ�กอย%างหน&�ง ค3าว%า ว�ญ์ญ์าณ ม�ความหมายเหม,อนก�นก�บค3าว%า จิ�ต มโน ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ส3.น�. (บาลั�) ๑๖/๖๑/๙๑, ส3.น�. (ไทย) ๑๖/๖๑/๑๑๕,

ส3.น�.อ. (ไทย) ๒/๒๙๔.

102

Page 57: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ต�องการใช้�ป็ระโยช้น8หร,อไม% หมายความว%าในความระลั&กของสต�น�.นบางส%วนก#เป็�นความจิ3าด้�วย ค,อเป็�นส�ญ์ญ์าด้�วย ในเร,�องน�.พระพรหมค�ณาภรณ8ได้�อธ�บายไว�ว%า

ส�ญ์ญ์าก#ด้� สต�ก#ด้� ม�ความหมายคาบเก��ยวแลัะเหลั,�อมก�นก�บความจิ3า กลั%าวค,อ ส%วนหน&�งของส�ญ์ญ์าเป็�นส%วนหน&�งของความจิ3า อ�กส%วนหน&�งของความส�ญ์ญ์าอย7%นอกเหน,อความหมายของความจิ3า แม�สต�ก#เช้%นเด้�ยวก�น ส%วนหน&�งของสต�เป็�นส%วนหน&�งของความจิ3า อ�กส%วนหน&�งของสต� อย7%นอกเหน,อความหมายของความจิ3า...105

จิากข�อความตรงน�.ท3าให�ทราบว%า ส�ญ์ญ์า ท3าหน�าท��ก3าหนด้หร,อหมายร7 �อารมณ8เอาไว� เม,�อป็ระสบอารมณ8อ�กก#เอามาเป็ร�ยบเท�ยบก�นว%า ถ7กต�องตรงก�นหร,อไม% เม,�อร7 �ว%าถ7กต�องตรงก�น สต�ก#ท3าหน�าท��ด้&งเอาข�อม7ลัออกมาใช้� สามารถเข�ยนเป็�นแผินภาพได้�ด้�งน�.

105 พระพรหมค�ณาภรณ8 (ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะขยายความ, หน�า ๒๑.

ร<ปภาพท�� ๓.๑ แผนผ�งกี่ระบวนกี่ารจดจ0า (Retention Processes)

การน3าข�อม7ลัเข�าส7จิ�ตใจิ

การบ�นท&กข�อม7ลัความ

จิ3า

การน3าข�อม7ลัออกมาให�ป็รากฏิ

103

Page 58: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

จิากแผินภาพน�.ข� .นตอนแรกเป็�นกระบวนการของอายตนะภายนอกก�บอายตนะภายในแลัะผิ�สสะ พร�อมด้�วยว�ญ์ญ์าณ กระบวนการน�.องค8ธรรมหลั�กค,อว�ญ์ญ์าณ ท3าหน�าท��ร �บร7 �อารมณ8 ข� .นตอนท��สองเป็�นหน�าท��ของส�ญ์ญ์าโด้ยตรง ท3าหน�าท��บ�นท&กข�อม7ลัท��ร �บเข�ามาแลั�วท3ารห�สเก#บไว�ในภว�งคจิ�ต ข�.นตอนท��สามเป็�นหน�าท��ของสต� ท3าหน�าท��ระลั&กถ&งข�อม7ลัท��บ�นท&กไว�แลั�วด้&งเอาข�อม7ลัออกมาใช้�

ยกต�วอย%างเช้%น นาย ก. เห#นนาย ข. เด้�นมาแต%ไกลั นาย ก.

จิ3าได้�ว%าเป็�น นาย ข. แลัะน&กถ&งเหต�การณ8ท��เคยท3าร%วมก�บนาย ข. ในอด้�ตหลัายอย%างตามมา การท��นาย ก. เห#นนาย ข. เด้�นมาแต%ไกลั เป็�นว�ญ์ญ์าณ การท��นาย ก. จิ3านาย ข. ได้�เป็�นส�ญ์ญ์า การท��นาย ก.

น&กถ&งเหต�การณ8ต%างๆ ท��เคยท3าร%วมก�นก�บนาย ข. ได้�เป็�นสต�

ค. กระบวนการแสด้งพฤต�กรรมเหม,อนก�บต�วแบบ (Motor Reproduction Process)

กระบวนการแสด้งพฤต�กรรมเหม,อนก�บต�วแบบ ในทางพระพ�ทธศาสนา ได้�แก% อ�นทร�ย8 ๕ พลัะ ๕106

ราช้บ�ณฑิ�ตยสถานได้�ให�ความหมายของ อ�นทร�ย8 ว%า “ ”

อ3านาจิ , ก3าลั�ง , ความเป็�นใหญ์% , ร%างกาย , ก3าลั�งกาย , ความร7 �ส&ก ,ป็ระสาท , หน�าท��107

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ . ป็ย�ต:โต ) ได้�ให�ความหมายของ อ�นทร�ย8 ว%า ความเป็�นใหญ์%“ ” , สภาพท��เป็�นใหญ์%ในก�จิของตน , ธรรมท��

106 อ�นทร�ย8 ๕ พลัะ ๕ ท�.งสองหลั�กธรรมน�.ม�องค8ธรรมเหม,อนก�น ค,อ ส�ทธา ว�ร�ยะ สต� สมาธ� ป็Kญ์ญ์า เพ�ยงแต%เป็ลั��ยนช้,�อตามหมวด้ธรรมเท%าน�.น ค,อเอาองค8ธรรมเหลั%าน�.ไม%น3าหน�าช้,�อหมวด้ธรรม เช้%น ส�ทธ�นทร�ย8 ส�ทธาพลัะ เป็�นต�น ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ส3.ม. (บาลั�) ๑๙/๔๗๑-๔๙๔/๑๑๗-๑๒๔, ส3.ม. (ไทย)

๑๙/๔๗๑-๔๙๔/๑๘๖-๒๐๐,107 มาน�ต มาน�ตเจิร�ญ์, พจนาน�กี่รมไทย, ฉบ�บของ

ราชบ�ณฑิ�ตยสถาน, หน�า ๑๑๑๒.

104

Page 59: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

เป็�นเจิ�าการในการท3าหน�าท��อย%างหน&�งๆ เช้%น ตาเป็�นใหญ์%หร,อเป็�นเจิ�าการในการเห#น ห7เป็�นใหญ์%ในการได้�ย�น ศร�ทธาเป็�นเจิ�าการในการครอบง3าเส�ยซึ่&�งความไร�ศร�ทธาเป็�นต�น108

พระพรหมค�ณาภรณ8 (ป็ย�ต:โต ) ได้�ให�ความหมายของอ�นทร�ย8ว%า สภาพท��เป็�นใหญ์%ในก�จิของตน ค,อธรรมท��เป็�นเจิ�าการในการท3าหน�าท��อย%างหน&�งๆ109

ค3าว%า อ�นทร�ย8 ในพระพ�ทธศาสนาม� ๓ ป็ระเภท ค,อ ๑“ ” .

อ�นทร�ย8 ๕ ได้�แก% ส�ทธา ว�ร�ยะ สต� สมาธ� ป็Kญ์ญ์า110, ๒. อ�นทร�ย8 ๖111 ได้�แก% ตา ห7 จิม7ก ลั�.น กาย ใจิ หร,ออายตนะภายในน��นเอง, อ�นทร�ย8 ๒๒ ได้�แก% จิ�กข�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อจิ�กข�ป็สาท) โสต�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อโสต

108 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสน*, ฉบ�บประมวลศ�พท*, พ�มพ8คร�.งท�� ๙, (กร�งเทพมหานคร : โรงพ�มพ8มหาจิ�ฬาลังกรณราช้ว�ทยาลั�ย, ๒๕๔๓), หน�า ๔๑๙.

109 พระพรหมค�ณาภรณ8 (ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, (ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะขยายความ), หน�า ๘๗๕.

110 ส3. ม. (ไทย) ๑๙/๔๙๑/๓๐๒. 111 ส3. ม. (ไทย) ๑๙/๔๙๕-๔๙๙/๓๐๕-๓๐๘, อง:.ป็ญฺ:จิก. (ไทย)

๒๒/๑๖๗/๒๘๑.

105

Page 60: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ป็สาท)112 ในงานห�วข�อน�. หมายเอาอ�นทร�ย8 ๕ ค,อ ส�ทธา ว�ร�ย สต� สมาธ� ป็Kญ์ญ์า

ธรรม ๕ อย%างช้�ด้เด้�ยวก�นน�. เร�ยกช้,�อต%างก�นไป็ตามหน�าท��ท��ท3า ค,อ เร�ยกช้,�อว%า พลัะ โด้ยความหมายว%า เป็�นก3าลั�งท3าให�เก�ด้ความเข�มแข#งม��นคง ซึ่&�งธรรมท��ตรงข�ามแต%ลัะอย%างค,อความไร�ศร�ทธา ความเก�ยจิคร�าน ความป็ระมาท ความฟ้� Rงซึ่%าน แลัะความหลังงมงาย ตามลั3าด้�บ113

พลัะ ๕ ค,อธรรมอ�นเป็�นก3าลั�ง ซึ่&�งเป็�นเคร,�องเก,.อหน�นแก%อร�ยมรรค จิ�ด้อย7%ในจิ3าพวกโพธ�ป็Kกข�ยธรรมม� ๕ ค,อ ส�ทธา ว�ร�ยะ สต� สมาธ� ป็Kญ์ญ์า114

หมวด้ธรรมท��เก��ยวพลัะ ม�อย7% ๓ หมวด้115 ค,อ ๑. พลัะ ๕ ค,อ ส�ทธาพลัะ ว�ร�ยพลัะ สต�พลัะ สมาธ�พลัะ ป็Kญ์ญ์าพลัะ ๒. พลัะ ๔ ค,อ

112 จิ�กข�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อจิ�กข�ป็สาท) ควรร7 �ย��ง โสต�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อโสตป็สาท) ... ฆ่าน�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อฆ่านป็สาท) ... ช้�วห�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อช้�วหาป็สาท) ... กาย�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อกายป็สาท) ... มน�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อใจิ) ... ช้�ว�ต�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อช้�ว�ต) ... อ�ตถ�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,ออ�ตถ�ภาวะ) ... ป็�ร�ส�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อ ป็�ร�สภาวะ) ... ส�ข�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อส�ขเวทนา) ... ท�กข�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อท�กขเวทนา) ... โสมน�สส�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อโสมน�สสเวทนา) ... โทมน�สส�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อโทมน�สสเวทนา) ... อ�เป็กข�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,ออ�เบกขาเวทนา) ... ส�ทธ�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อศร�ทธา) ... ว�ร�ย�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อว�ร�ยะ) ... สต�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อสต�) ... สมาธ�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อสมาธ�) ... ป็Kญ์ญ์�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อป็Kญ์ญ์า) ... อน�ญ์ญ์าต�ญ์ญ์�สสาม�ต�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8แห%งท%านผิ7�ป็ฏิ�บ�ต�ด้�วยม�%งว%าเราจิ�กร7 �ส�จิธรรมท��ย�งม�ได้�ร7 �) ... อ�ญ์ญ์�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8ค,อป็Kญ์ญ์าอ�นร7 �ท� �วถ&ง) ... อ�ญ์ญ์าตาว�นทร�ย8 (อ�นทร�ย8แห%งท%านผิ7�ร7 �ท� �วถ&งแลั�ว) ควรร7 �ย��ง ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ข�.ป็ฏิ�. (ไทย) ๓๑/๔/๘.

113 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสน*, ฉบ�บป็ระมวลัศ�พท8, หน�า ๔๒๐.

114 หน�า ๑๘๕.115 เร/�องเด�ยวกี่�น, หน�า ๑๘๕-๑๘๖.

106

Page 61: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ค,อธรรมอ�นเป็�นพลั�งท3าให�ด้3าเน�นช้�ว�ตด้�วยความม��นใจิ ไม%ต�องหวาด้หว��นกลั�วภ�ยต%างๆ ได้�แก% ๑. ป็Kญ์ญ์าพลัะ ก3าลั�งป็Kญ์ญ์า ๒. ว�ร�ยพลัะ ก3าลั�งความเพ�ยร ๓. อนว�ช้ช้พลัะ ก3าลั�งค,อการกระท3าท��ไม%ม�โทษ (ก3าลั�งความส�จิร�ตแลัะการท3าแต%ก�จิกรรมท�ด้�งาม) ๔. ส�งคหพลัะ ก3าลั�งการสงเคราะห8 ค,อช้%วยเหลั,อเก,.อก7ลัอย7%ร %วมก�บผิ7�อ,�นด้�วยด้� ท3าตนให�เป็�นป็ระโยช้น8แก%ส�งคม ๓. พลัะ ๕ หร,อข�ตต�ยพลัะ ๕ ได้�แก%ก3าลั�งของพระมหากษ�ตร�ย8 หร,อก3าลั�งท��ท3าให�ม�ความพร�อมส3าหร�บความเป็�นกษ�ตร�ย8 ค,อ ๑. พาหาพลัะ หร,อ กายพลัะ ก3าลั�งแขนหร,อก3าลั�งกาย ค,อแข#งแรงส�ขภาพด้� สามารถในการใช้�แขนใช้�ม,อใช้�อาว�ธม�อ�ป็กรณ8พร��งพร�อม ๒. โภคพลัะ ก3าลั�งโภคสมบ�ต� ๓. อม�จิจิพลัะ ก3าลั�งข�าราช้การท��ป็ร&กษาแลัะผิ7�บร�หารท��สามารถ ๔. อภ�ช้�จิจิพลัะ ก3าลั�งความม�ช้าต�ส7ง ต�องด้�วยความน�ยมเช้�ด้ช้7ของมหาช้นแลัะได้�ร�บการศ&กษาอบรมมาด้� ๕. ป็Kญ์ญ์าพลัะ ก3าลั�งป็Kญ์ญ์า

ง. กระบวนการจิ7งใจิ (Motivation Process)

กระบวนการจิ7งใจิ ในทางพระพ�ทธศาสนา ได้�แก% พ�ทธพจิน8ว%า “น�ค:คณ:เห น�ค:คหารห3” ข%มบ�คคลัท��ควรข%ม “ป็ค:คณ:เห ป็ค:คหารห3”

ยกย%องคนท��ควรยกย%อง เพราะว%าพระพ�ทธเจิ�า จิะต3าหน�คนท��ควรต3าหน�โด้ยไม%ได้�เลั,อกหน�าว%าจิะเป็�นใครมาจิากไหน เป็�นลั7กหลัานของใคร แลัะจิะสรรเสร�ญ์ผิ7�ท��ควรสรรเสร�ญ์โด้ยไม%ได้�เลั,อกหน�าเหม,อนก�น เช้%นต�วอย%างเร,�องพระฉ�นนะ ซึ่&�งเป็�นอ3ามาตย8คนสน�ทของพระองค8 เป็�นสหายของพระองค8ด้�วย ตอนท��พระองค8เสด้#จิออกผินวช้ ก#ได้�นายฉ�นนะในตอนน�.นเป็�นเพ,�อนตามเสด้#จิ ภายหลั�งนายฉ�นนะออกบวช้แลั�วแสด้งความท��ตนเป็�นคนสน�ทของพระพ�ทธเจิ�าตอนเป็�นเจิ�าช้ายส�ทธ�ตถะ ป็ระพฤต�ตนไม%เหมาะสมเป็�นคนว%ายากสอนยากใครบอกสอนไม%เช้,�อฟ้Kง ท3าอะไรตามใจิตนเอง จินถ&งบ�.นป็ลัายช้�ว�ตของพระพ�ทธเจิ�า ขณะใกลั�จิะป็ร�น�พพาน พระอานนท8ท7ลัถามพระพ�ทธองค8ว%า

107

Page 62: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

จิะท3าอย%างไรก�บพระฉ�นนะ พระองค8บอกให�สงฆ่8ลังพรหมท�ณฑิ8116แก%พระฉ�นนะ จินในท��ส�ด้พระฉ�นนะก#ได้�สต�ยอมป็ฏิ�บ�ต�ตามมต�ของสงฆ่8กลัายมาเป็�นผิ7�ว%าง%ายสอนง%ายได้�บรรลั�เป็�นพระอรห�นต8ในท��ส�ด้ ส%วนต�วอย%างเร,�องของคนท��ควรสรรเสร�ญ์น�.นจิะขอยกต�วอย%างเร,�องของพระอานนท8 ผิ7�เป็�นพระอน�ช้า แลัะเป็�นพ�ทธอ�ป็Kฏิฐากอ�กต3าแหน%งหน&�งด้�วย พระองค8ยกย%องให�พระอานนท8เป็�นผิ7�เลั�ศในห�าข�อ เช้%น เป็�นพ�ทธอ�ป็Kฏิฐาก เป็�นผิ7�ทรงจิ3าค3าสอนได้�มาก เป็�นผิ7�ฉลัาด้ในการป็ฏิ�ส�นถารต�อนร�บท�.งพระภ�กษ� ภ�กษ�ณ� สามเณร สามเณร� ตลัอด้จินอ�บาสกอ�บาส�กาผิ7�มาขอเข�าเฝ่Rาพระพ�ทธเจิ�า เหต�การณ8คร�.งหน&�งขณะท��พระองค8พร�อมด้�วยพระภ�กษ�สงฆ่8หม7%ใหญ์%เด้�นทางไป็ในท�กษ�ณาช้นบท แคว�นมคธ117 ผิ%านกร�ง ราช้คฤห8พระองค8มองเห#นค�นนาของช้าวมคธ จิ&งร�บส��งก�บพระอานนท8ว%า เธอจิะสามารถต�ด้เย#บจิ�วรของภ�กษ�ให�ม�ร7ป็แบบเหม,อนค�นนาช้าวมคธหร,อไม% พระอานนท8ร�บป็ากว%าได้�แลั�วมาออกแบบจิ�วรของภ�กษ�แลั�วเย#บมาถวายพระพ�ทธเจิ�า พระองค8ทรงสรรเสร�ญ์พระอานนท8ต%อหน�าคณะสงฆ่8หม7%ใหญ์%ว%า พระอานนท8เป็�นคนฉลัาด้ม�ไหวพร�บป็ฏิ�ภาณ สามารถเข�าใจิความหมายของถ�อยค3าท��พระองค8พ7ด้ย%อ ๆ แลั�วน3ามาออกแบบจิ�วรได้� จินเป็�นแบบอย%างจิ�วรของพระภ�กษ� สามเณรมาจินท�กว�นน�.

เร,�องนางนกก�ณฑิลั�น� ในเตสก�ณช้าด้ก ตอนท��นางนกกราบท7ลัแก%พระราช้าว%า “พระราช้าควรทราบความเจิร�ญ์แลัะความเส,�อมด้�วยพระองค8เองควรทรงทราบส��งท��ทรงกระท3าแลั�วแลัะย�งม�ได้�ทรงกระท3าด้�วยพระองค8เอง พ&งข%มคนท��ควรข%ม ยกย%องคนท��ควร

116 พรหมท�ณฑิ8 ค,อ การท��คณะสงฆ่8ป็ลั%อยให�พระฉ�นนะว%ากลั%าว หร,อท3าอะไรตามใจิช้อบ คณะสงฆ่8ไม%ย�%งเก��ยวด้�วย ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ว�.จิ7. (บาลั�) ๗/๔๔๕/๑๖๓-๑๖๕, ว�.จิ7. (ไทย) ๗/๔๔๕/๓๘๖-๓๘๙.

117 ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ว�.ม. (บาลั�) ๕/๓๔๕/ , ว�.ม. (ไทย)

๕/๓๔๕/๒๑๓-๒๑๔.

108

Page 63: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ยกย%อง”118 เร,�องนายสารถ�ฝ่Xกม�าในเกส�ส7ตร เป็�นต�น สามารถน3ามาเป็ร�ยบเท�ยบก�บกระบวนการจิ7งใจิได้� เพราะอ�บายการฝ่Xกม�าของนายเกส� สอด้คลั�องก�บกระบวนการจิ7งใจิค,อ สอนด้�วยว�ธ�ส�ภาพ สอนด้�วยว�ธ�ร�นแรง แลัะสอนด้�วยว�ธ�ส�ภาพแลัะว�ธ�ร�นแรงผิสมก�น ในพระส7ตรน�.เป็�นการสนทนาก�นระหว%างนายเกส� ก�บพระพ�ทธเจิ�า นายเกส�เข�าไป็เฝ่Rาพระพ�ทธเจิ�าแลั�วพระองค8ตร�สถามว�ธ�ฝ่Xกม�าของเขา นายเกส�กราบท7ลัตามข�อความท��ยกมาข�างต�นน�.น แลัะตอนส�ด้ท�ายพระองค8ตร�สถามว%า ถ�าใช้�ว�ธ�ท�.ง ๓ แลั�วย�งฝ่Xกไม%ได้�นายเกส� ท3าอย%างไร นายเกส�กราบท7ลัว%า ถ�าใช้�ท�.ง ๓ ว�ธ�แลั�วย�งฝ่Xกไม%ได้�นายเกส�ก#ฆ่%าม�าต�วน�.นเส�ยเพ,�อจิะไม%ได้�เป็�นต�วอย%างท��ไม%ด้�แก%ม�าต�วอ,�นหร,อเส�ยช้,�อเส�ยงในการฝ่Xกม�าของเขา จิากน�.นนายเกส�ก#ท7ลัถามพระพ�ทธเจิ�าว%า พระองค8ฝ่Xกภ�กษ�อย%างไร พระองค8ตร�สว%า เราก#ใช้�ว�ธ�เหม,อนเธอน��นแหลัะ ค,อใช้�ว�ธ�ส�ภาพ ใช้�ว�ธ�ร�นแรง ใช้�ว�ธ�ส�ภาพแลัะร�นแรงผิสมก�น ถ�าใช้�ท�.ง ๓ ว�ธ�แลั�วย�งฝ่Xกไม%ได้�พระองค8ก#ฆ่%าท�.งเหม,อนก�น แต%การฆ่%าของพระองค8ไม%เหม,อนก�บการฆ่%าของนายเกส� การฆ่%าของพระองค8ค,อการไม%สอนอ�กต%อไป็ป็ลั%อยให�ท3าตามใจิช้อบ119

จิากต�วอย%างท��กลั%าวมาน�.แสด้งให�เห#นว%า กระบวนการจิ7งใจิในพระพ�ทธศาสนาต�องท3าให�เสมอภาคก�นโด้ยไม%เลั,อกป็ฏิ�บ�ต�ให�ความเป็�นแก%ท�กฝ่Fายท�.งผิ7�ท��ท3าด้�แลัะท3าช้��ว เช้%น กรณ�ของพระอานนท8แลัะพระฉ�นนะท��พระองค8ป็ฏิ�บ�ต�ให�เห#นแลั�วน�.น เพราะถ�าผิ7�ใหญ์%เลั,อกป็ฏิ�บ�ต�แบบม�อคต� ๔ ป็ระการ จิะท3าให�ม�ป็Kญ์หาตามมา ค,อผิ7�ท��ไม%ได้�ร�บความย�ต�ธรรมก#จิะต3าหน�ได้�ว%าถ7กป็ฏิ�บ�ต�ไม%เป็�นธรรม เม,�อเป็�นเช้%นน�.น กฏิ หร,อระเบ�ยบต%างๆ ท��บ�ญ์ญ์�ต�ข&.นไว�ก#จิะหมด้ความน%าเช้,�อถ,อไป็ด้�วย แต%เพราะค3าสอนในพระพ�ทธศาสนาเป็�นสากลั ด้�งน�.น กฏิ หร,อระเบ�ยบ

118 ข�. ช้า. (ไทย) ๒๗/๑๙/๕๙๗.119 ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน อง:. จิต�ก:ก. (ไทย) ๒๑/๑๑๑/๑๗๑.

109

Page 64: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ว�น�ยต%างๆ ท��พระพ�ทธองค8ได้�บ�ญ์ญ์�ต�ไว�แลั�วจิ&งย�งคงความน%าเช้,�อถ,อมาจินถ&งท�กว�นน�.

๓.๔.๒ แนวทางกี่ารกี่0ากี่�บตนเอง (Self-Regulation)

แนวทางการก3าก�บตนเอง (Self-Regulation) ป็ระกอบด้�วยกระบวนการย%อย ๓ กระบวนการ ค,อ ก. กระบวนการส�งเกตของตนเอง (Self observation) ข. กระบวนการต�ด้ส�น (judgment

process) ค. การแสด้งป็ฏิ�ก�ร�ยาต%อตนเอง (self-reaction) จิะได้�ศ&กษาในรายลัะเอ�ยด้ของแต%ลัะกระบวนการเป็�นลั3าด้�บไป็

ก. กระบวนการส�งเกตของตนเอง (Self observation)

กระบวนการส�งเกตของตนเอง ในทางพระพ�ทธศาสนา ได้�แก%หลั�กธรรมท��ม�อ�ป็การะมาก ๒120 จิะได้�ศ&กษาในรายลัะเอ�ยด้เก��ยวก�บความหมายแลัะลั�กษณะของหลั�กธรรมท�.งสองต%อไป็

ราช้บ�ณฑิ�ตยสถาน ได้�ให�ความหมายของสต�ไว�ว%า “สต�” หมายถ&งความร7 �ส&กต�ว, ความร7 �ส&กผิ�ด้ช้อบ, การระลั&ก, ความทรงจิ3า, ความระม�ด้ระว�ง, การต,�น, ใจิอ�นไม%ว%างเป็ลั%า,ความป็ลัอด้โป็ร%ง121 ค3าว%า “ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะ” หมายถ&งความร7 �ต�วอย7%เสมอ, ความระม�ด้ระว�ง,

ความไม%เผิลัอต�ว, ความไตร%ตรอง, ความพ�จิารณา122

ค3าว%า “สต�” เป็�นภาษาบาลั� แป็ลัว%า ความระลั&กได้� มาจิาก สร ธาต�ในความค�ด้, ระลั&ก เป็�นศ�พท8นามก�ตก8 ลัง ต� ป็Kจิจิ�ย ในก�ตก�จิจิ

120 ท�.ป็า. (บาลั�) ๑๑/๑๐๙-๓๑๐/ ท�.ป็า. (ไทย)

๑๑/๑๐๙-๓๑๐/๗๙-๔๓๓.121 มาน�ต มาน�ตเจิร�ญ์, พจนาน�กี่รมไทย, ฉบ�บของ

ราชบ�ณฑิ�ตยสถาน, ฉบ�บพ�มพ8คร�.งท�� ๑๑, หน�า ๙๑๙. 122 เร/�องเด�ยวกี่�น, หน�า ๙๖๔.

110

Page 65: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ป็Kจิจิ�ย123 ตามหลั�กไวยากรณ8 สต� ม�บทว�เคราะห8เป็�น ๒ ร7ป็124 ๓ สาธนะ125 ค,อเป็�นก�ตต�ร7ป็ ก�ตต�สาธนะ126 ก�ตต�ร7ป็ กรณสาธนะ127 แลัะภาวร7ป็ ภาวสาธนะ128 ต�.งว�เคราะห8ได้� ๓ ร7ป็แบบ ด้�งน�.

สรต�ต� สต� แป็ลัว%า ธรรมช้าต�ท��ระลั&ก เป็�นก�ตต�ร7ป็ ก�ตต�สาธนะสรต� เอตายาต� สต� แป็ลัว%า ธรรมช้าต�เป็�นเหต�ระลั&ก เป็�นก�ตต�ร7ป็

กรณสาธนะ

123 ค3าว%า “นามก�ตก8” เป็�น ๑ ใน ๒ ของ “ก�ตก8” ค3าว%า “ก�ตก8” เป็�นช้,�อของหลั�กไวยากรณ8ป็ระเภทหน&�งแลัะเป็�นช้,�อของศ�พท8ท��ท%านป็ระกอบป็Kจิจิ�ยหม7%หน&�ง ซึ่&�งเป็�นเคร,�องก3าหนด้หมายเน,.อความของนามศ�พท8แลัะก�ร�ยาศ�พท8 นามก�ตก8 หมายถ&งศ�พท8ก�ตก8ท��ส3าเร#จิมาจิากศ�พท8นามแลัะศ�พท8ค�ณท��ป็ระกอบก�บป็Kจิจิ�ยในนามก�ตก8โด้ยผิ%านการต�.งว�เคราะห8มาแลั�ว ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ม7ลัน�ธ�ธรรมกาย, บาล�ไวยากี่รณ*ฉบ�บท&องจ0า, (กร�งเทพมหานคร : บร�ษ�ท ฟ้องทองเอนเตอร8ไพรส8 จิ3าก�ด้, ๒๕๔๐), หน�า ๙๔.

124 ค3าว%า “ร7ป็” หมายถ&ง ร7ป็ว�เคราะห8ของแต%ลัะสาธนะ ม�อย7% ๓ ร7ป็ ค,อ ก�ตต�ร7ป็ ก�มมร7ป็ แลัะภาวร7ป็

125 ค3าว%า “สาธนะ” หมายถ&ง ศ�พท8ท��ส3าเร#จิมาจิากร7ป็ว�เคราะห8 ม� ๗ อย%าง ค,อ ก�ตต�สาธนะ ก�มมสาธนะ ภาวสาธนะ กรณสาธนะ ส�มป็ทานสาธนะ อป็าทานสาธนะ แลัะอธ�กรณสาธนะ

126 ค3าว%า “ก�ตต�สาธนะ” หมายถ&งศ�พท8ท��เป็�นช้,�อของผิ7�กระท3า ค,อผิ7�กระท3าก�ร�ยาอาการน�.นๆ เอง เช้%น ศ�พท8ว%า “ทายโก” หร,อ ทายก แป็ลัว%า ผิ7�ให� ค,อเป็�นผิ7�ให�ด้�วยม,อของตนไม%ได้�ใช้�คนอ,�นท3าแทน

127 ค3าว%า “กรณสาธนะ” หมายถ&งศ�พท8ท��เป็�นช้,�อของอ�ป็กรณ8ในการกระท3าก�จิต%างๆ เช้%น ศ�พท8ว%า “สต�” ท��แป็ลัว%า เป็�นเคร,�องระลั&ก หมายถ&ง บ�คคลัระลั�กด้�วย สต� “พน:ธน3” แป็ลัว%า ว�ตถ�เป็�นเคร,�องผิ7ก ได้�แก% เช้,อก โซึ่% เป็�นต�น ค,อบ�คคลัเอาเช้,อกผิ7ก เอาโซึ่%ผิ7ก หร,อเอาว�ตถ�อ,�นท��สามารถผิ7กได้� “ว�ช้:ฌน3” ว�ตถ�เป็�นเคร,�องไช้ ม�สว%าน เป็�นต�น

128 ค3าวา “ภาวสาธนะ” หมายถ&งศ�พท8บอกก�ร�ยา ค,อการกระท3าของผิ7�ท3า เช้%น ค3าว%า “สต�” แป็ลัว%า ความระลั&ก ความหมายก#ค,อบ�คคลัน�.นๆ ระลั&กได้�เอง ไม%ได้�ให�คนอ,�นช้%วยระลั&ก

111

Page 66: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

สรณ3 สต� แป็ลัว%า ความระลั&ก เป็�นภาวร7ป็ ภาวสาธนะ พระธรรมก�ตต�วงศ8 (ทองด้� ส�รเตโช้) ได้�ให�ความหมาย ร7ป็

ว�เคราะห8 แลัะป็Kจิจิ�ยของ สต� แป็ลักออกไป็เลั#กน�อย ด้�งน�.สรต� จิ�น:เตต�ต� สต� แป็ลัว%า ก�ร�ยาท��ระลั&กได้� (สร ธาต�ในความ

หมายว%าค�ด้,ระลั&ก ต� ป็Kจิจิ�ย, ลับ ร ท��ส�ด้ธาต�) สรต� เอตายาต� สต� ธรรมช้าต�เป็�นเหต�ให�ระลั&กได้� (สร+อ)

ป็มาท3 สรต� ห&สต�ต� สต� ธรรมช้าต�ผิ7�เบ�ยด้เบ�ยนความป็ระมาท ( สร ธาต�ในความหมายว%าเบ�ยด้เบ�ยน อ ป็Kจิจิ�ย, ลับ ร ท��ส�ด้ธาต�)129

ในค�มภ�ร8ส�ม�งคลัว�ลัาส�น�130 ซึ่&�งเป็�นค�มภ�ร8อรรถกถาของท�ฆ่น�กายได้�อธ�บายว%า ผิ7�ม�สต�เพราะระลั&กได้�

ในค�มภ�ร8ป็ป็Kญ์จิส7ทน�131 ซึ่&�งเป็�นค�มภ�ร8อรรถกถาของม�ช้ฌ�มน�กายได้�อธ�บายว%า สต� ม�อย7% ๒ ป็ระเภท ค,อ ๑. ป็Kญ์ญ์าส�มป็ย�ตตาสต� (สต�ท��ป็ระกอบด้�วยป็Kญ์ญ์า) ๒. ป็Kญ์ญ์าว�ป็ป็ย�ตตาสต� (สต�ท�� ไม%ป็ระกอบด้�วยป็Kญ์ญ์า

สต�ท��ป็ระกอบด้�วยป็Kญ์ญ์าเป็�นสต�ท��ม�ก3าลั�ง สต�ท��ไม%ป็ระกอบด้�วยป็Kญ์ญ์าเป็�นสต�ท��อ%อนก3าลั�ง

ในค�มภ�ร8ว�ส�ทธ�มรรคได้�อธ�บายค3า ว%า “สโต” ซึ่&�งเป็�นศ�พท8ค�ณนามหร,อเป็�นค�ณสมบ�ต�ของพระโยคาวจิรว%า ภ�กษ�ช้,� อว%า สโต เพราะระลั&กได้�132

พระธรรมก�ตต�วงศ8 (ทองด้� ส�รเตโช้ ป็.ธ. ๙ ราช้บ�ณฑิ�ต) ได้�ให�ความหมายแลัะร7ป็ว�เคราะห8 ด้�งน�.

129 พระธรรมก�ตต�วงศ8 (ทองด้� ส�รเตโช้ ป็.ธ. ๙ ราช้บ�ณฑิ�ต), ศ�พท*ว�เคิราะห*, หน�า ๖๕๕.

130 ? ท�.ม.อ. (ไทย) หน�า ๗๑131 ม.ม7.อ. (ไทย) ๑/๔๖/๑๒๕.132 ว�ส�ท:ธ�. (ไทย) หน�า ๖๖. ด้7เพ��มเต�มใน ว�.อ. (ไทย) หน�า ๑๑๖.

112

Page 67: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะ หมายถ&งความร7 �ต�ว, ป็Kญ์ญ์า, สม:ป็ช้านส:ส ภาโว สม:ป็ช้ญฺ:ญ์3 แป็ลัว%า ภาวะของผิ7�ร7 �ท��วพร�อม (สม:ป็ช้าน+ณ:ย ลับ ณ: แลัะสระท�� น, แป็ลัง น:ย เป็�น ญ์ ซึ่�อน ญ์)133

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) ได้�ให�ความหมายของ สต� “ ”

ว%าความระลั&กได้�, น&กได้�, ความไม%เผิลัอ, การค�มใจิไว�ก�บก�จิหร,อก�มจิ�ตไว�ก�บส��งท��เก��ยวข�อง, จิ3าการท��ท3าแลัะค3าท��พ7ด้แลั�วแม�นานได้�134 ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะ หมายถ&ง ความร7 �ต�วท��วพร�อม, ความร7 �ตระหน�ก, ความร7 �ช้�ด้เข�าใจิช้�ด้ซึ่&�งส��งท��น&กได้�, ม�กมาค7%ก�บสต�135

จิากความหมายด้�งท��ได้�ศ&กษามาน�.พอสร�ป็ได้�ว%า สต� หมายถ&ง ความระลั&กได้�, ธรรมช้าต�เป็�นเหต�ระลั&กได้�, แลัะธรรมช้าต�ผิ7�เบ�ยด้เบ�ยนความป็ระมาท ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะ หมายถ&ง ความร7 �ต�ว แลัะเป็�นช้,�อของป็Kญ์ญ์าด้�วย

ในค�มภ�ร8ม�ลั�นทป็Kญ์หา136 พระนาคเสนเถระได้�อธ�บายลั�กษณะของสต�ไว�ว%า สต�ม�ลั�กษณะ ๒ ป็ระการ ค,อ อป็Jลัาป็นลั�กขณาสต� ก�บอ�ป็ค�ณหณลั�กขณาสต� อป็Jลัาป็นลั�กขณาสต� หมายถ&ง เต,อนให�ระลั&กไป็ในธรรมท�.งหลัายค,อ เต,อนว%า ส��งน�.นด้� ส��งน�.นช้��ว ส��งน�.ไม%เป็�นป็ระโยช้น8 ส��งน�.เป็�นโทษ ส��งน�.เป็�นค�ณ ส��งน�.ขาว ส��งน�.ด้3า เป็�นต�น เม,�อสต�เต,อนอย7%บ%อยๆ อย%างน�.พระโยคาวจิรก#จิะระลั&กถ&งเฉพาะอารมณ8ท��เป็�นก�ศลัธรรม ส%วนอ�ป็ค�ณหณลั�กขณาสต� หมายถ&งความค�ด้หร,อ

133 พระธรรมก�ตต�วงศ8 (ทองด้� ส�รเตโช้ ป็.ธ. ๙ ราช้บ�ณฑิ�ต), พท*ว�เคิราะห*, หน�า ๖๗๔.

134 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสน*, ฉบ�บป็ระมวลัศ�พท8, หน�า ๒๙๖.

135 เร/�องเด�ยวกี่�น, หน�า ๓๒๗. 136 ม�ลั�น:ท. (ไทย) หน�า ๕๘-๕๙.

113

Page 68: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ความระลั&กเม,�อจิะเก�ด้ข&.นในจิ�ตใจิก#จิะช้�กช้วนให�ถ,อเอาแต%ส��งท��ด้�งามเป็�นอ�ป็การะต%อการป็ฏิ�บ�ต�

ในค�มภ�ร8ว�ส�ทธ�มรรค137ได้�อธ�บายธรรมช้าต�ของสต�ว%า สต�ม�ความระลั&กได้�เป็�นเคร,�องก3าหนด้ ม�ความไม%หลังลั,มเป็�นก�จิ ม�การควบค�มเป็�นเหต�เคร,�องป็รากฏิ ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะ ม�ความไม%หลังเป็�นเคร,�องก3าหนด้ ม�ความพ�จิารณาเป็�นก�จิ ม�ความสอด้ส%องเป็�นเคร,�องป็รากฏิ

พระพรหมค�ณาภรณ8 (ป็ย�ต:โต) ได้�อธ�บายว%า สต� เป็�นต�วเกาะจิ�บส��งท��จิะพ�จิารณาเอาไว�ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะ เป็�นต�วป็Kญ์ญ์า ตระหน�กร7 �ส��งหร,ออาการท��ถ7กพ�จิารณาน�.น ว%า ค,ออะไร ม�ความม�%งหมายอย%างไร เช้%น การเด้�น ก#ร7 �ว%าเด้�นท3าไม เพ,�อไป็ไหน เป็�นต�น138

จิากหลั�กฐานท��ป็รากฏิอย7%ในค�มภ�ร8ต%างๆ แลัะจิากท�ศนะของน�กป็ราช้ญ์8ทางพระพ�ทธศาสนาท��ได้�ศ&กษามาน�.สร�ป็ได้�ว%าสต�ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะม�ลั�กษณะเป็�นเคร,�องเต,อนให�ระลั&กได้� ให�ร7 �ส&กต�วท��วพร�อมท�กขณะท��เคลั,�อนไหวอ�ร�ยาบถ เป็�นต�วก3าก�บไม%ให�จิ�ตหลั�ด้ลัอยไป็ในอารมณ8ต%างๆ อย%างอ�สระ คอยควบค�มจิ�ตไว�เหม,อนเด้#กเลั�.ยงว�วคอยด้7แลัว�วของตนไม%ให�เท��ยวไป็ในท��ท��ไม%เหมาะสม เช้%น ไร% สวน ท��นา ของช้าวบ�าน เป็�นต�น สต�ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะม�อ�ป็การะแก%การเจิร�ญ์พระกรรมฐานท�กป็ระเภท เช้%น สต�ป็Kฏิฐาน กายคตาสต� อานาป็านสต� เป็�นต�น ด้�งม�พระพ�ทธพจิน8ตร�สไว�ในอานาป็านสต�ตอนหน&�งว%า “ภ�กษ�ท�.งหลัาย เราไม%กลั%าวอานาป็านสต�ภาวนาแก%คนท��หลังลั,มสต�ไม%ม�ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะ” 139 ด้�งน�. อ�นกรรมฐานท�กอย%าง ย%อมส3าเร#จิแก%ผิ7�ม�สต�ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะเท%าน�.นสต�ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะ ท3าให�ม�พฤต�กรรมน%าเลั,�อมใส ท��พระพ�ทธองค8ตร�สไว�ในสต�ป็Kฏิฐานส7ตรว% “...เป็�นผิ7�ม�การเด้�นไป็ข�างหน�า ถอยกลั�บ เหลั�ยว

137 ว�ส�ท:ธ�. (ไทย) หน�า ๖๖. ด้7เพ��มเต�มใน ว�.อ. (ไทย) หน�า ๑๑๖.138 พระพรหมค�ณาภรณ8 (ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะ

ขยายความ, พ�มพ8คร�.งท�� ๑๑, หน�า ๘๑๕. 139 ส3.ม. (ไทย) ๑๙/๙๘๖/๔๖๗.

114

Page 69: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ซึ่�าย แลัขวา ค7�เข�า เหย�ยด้ออกอ�นน%าเลั,�อมใส เพราะถ7กควบค�มด้�วยสต�ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะ.140

จิากหลั�กฐานเหลั%าน�.จิ&งพอสร�ป็ได้�ว%า สต�ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะสอด้คลั�องก�บกระบวนการใส%ใจิตามท��ได้�ต�.งไว�น� .น เพราะถ�าคนเราม�สต�ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะอย7%ตลัอด้เวลัาจิะท3าให�ม�ความต,�นต�วอย7%ตลัอด้เวลัาสามารถท��จิะท3างานได้�ส3าเร#จิท�กอย%าง

ข. กระบวนการต�ด้ส�น (judgment process)

กระบวนการต�ด้ส�น ในทางพระพ�ทธศาสนา ได้�แก% หลั�กการต�ด้ส�นพระธรรมว�น�ย ๘ ป็ระการ ค,อ141 ๑. เป็�นไป็เพ,�อคลัายความก3าหน�ด้ ๒. เป็�นไป็เพ,�อความพราก ๓. เป็�นไป็เพ,�อการไม%สะสม ๔. เป็�นไป็เพ,�อความม�กน�อย ๕. เป็�นไป็เพ,�อความส�นโด้ษ ๖. เป็�นไป็เพ,�อความสง�ด้ ๗. เป็�นไป็เพ,�อป็รารภความเพ�ยร ๘. เป็�นไป็เพ,�อความเป็�นคนเลั�.ยงง%าย

ถ�าธรรมเหลั%าใด้ตรงข�ามก�บหลั�กการท�.ง ๘ น�. ให�ถ,อว%าไม%ใช้%ธรรมไม%ใช้%ว�น�ยท��พระพ�ทธองค8ป็ระสงค8

กระบวนการต�ด้ส�นพระว�น�ยอ�กช้�ด้หน&�งเร�ยกว%า มหาป็เทส ๔ ค,อ142 ๑. ส��งใด้ท��ไม%ได้�ห�ามไว�ว%า ไม%ควร ถ�าอน�โลัมเข�าก�บส��งไม%ควร ส��งน�.นไม%ควร ๒. ส��งใด้ท��ไม%ได้�ห�ามไว�ว%า ไม%ควร ถ�าอน�โลัมเข�าก�บส��งท��ควร ส��งน�.นควร ๓. ส��งใด้ท��ไม%ได้�อน�ญ์าตไว�ว%า ควร ถ�าอน�โลัมเข�าก�บส��งไม%ควร ส��งน�.นไม%ควร ๔. ส��งใด้ท��ไม%ได้�อน�ญ์าตไว�ว%า ควร ถ�าอน�โลัมเข�าก�บส��งท��ควร ส��งน�.นควร

140 ว�. อ. (ไทย) ๒/๙๐. 141 ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ว�.จิ7. (ไทย) ๗/๔๐๖/๓๒๓-๓๒๔. 142 ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ว�. ม. (ไทย) ๕/๓๐๔/๑๓๙-๑๔๐.

115

Page 70: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ส%วนมหาป็เทส ๔ ในพระส7ตรพระองค8ต�.งไว�เพ,�อเป็�นเคร,�องต�ด้ส�นต�วเองว%า เป็�นผิ7�ป็ฏิ�บ�ต�ถ7กต�องตามธรรมท��พระองค8ได้�ส� �งสอนหร,อไม% หร,อเพ,�อต�ด้ส�นต�วเองว%า ได้�ป็ฏิ�บ�ต�ธรรมถ&งข�.นไหนแลั�ว มหาป็เทส ๔ เหลั%าน�.น143 สร�ป็ใจิความได้�ด้�งน�. ข�อท�� ๑ กลั%าวอ�างพระพ�ทธเจิ�าว%า ตนเองได้�ฟ้Kงมาได้ร�บมาต%อหน�าพระพ�กตร8ของพระองค8 ว%า ธรรมเหลั%าน�.เป็�นธรรมเป็�นว�น�ย ของพระพ�ทธเจิ�า พวกท%านท�.งหลัายจิงถ,อเอา ร�บเอา ข�อท�� ๒ กลั%าวอ�างถ&งคณะสงฆ่8 ผิ7�เป็�นหห�ส7ตร ทรงธรรม ทรงว�น�ย(รายลัะเอ�ยด้เหม,อนก�บข�อท�� ๑) ข�อท�� ๓ กลั%าวอ�างพระเถระหลัายร7ป็ ท��เป็�นพห7ส7ตร ทรงธรรม ทรงว�น�ย ข�อท�� ๔ กลั%าวอ�างพระเถระร7ป็เด้�ยวท��เป็�นพห7ส7ตร ทรงธรรม ทรงว�น�ย

สาเหต�ท��พระองค8แสด้งหลั�กการต�ด้ส�นพระธรรมพระว�น�ยไว�ก#เพ,�อป็Rองก�นไม%ให�หลังผิ�ด้แลัะเพ,�อป็Rองก�นไม%ให�ผิ7�ไม%หว�งด้�ต%อพระพ�ทธศาสนาน3าไป็กลั%าวอ�างแบบผิ�ด้ๆ ถ&งแม�จิะม�หลั�กการต�ด้ส�นอย7%อย%างน�.ก#ย�งม�ผิ7�น3าเอาไป็สอนผิ�ด้ๆ อย7%มากแลัะถ,อป็ฏิ�บ�ต�ก�นส,บๆ มาจินถ&งท�กว�นน�. ส%วนบางอย%างก#อน�โลัมตามย�คสม�ยท��พระองค8ได้�ทรงป็ระทานช้%องทางไว�ในเร,�องเก��ยวก�บส��งท��ควรแลัะส��งไม%ควรน�.น การท��พระองค8ได้�วางกฏิเกณฑิ8มหาป็เทส ๔ ในพระว�น�ยไว�ท3าให�พระพ�ทธศาสนาย�งด้3ารงอย7%มาได้�จินถ&งป็Kจิจิ�บ�นแลัะจิะสามารถด้3ารงอย7%ต%อไป็ได้�จินหมด้อาย�ป็ระมาณ ๕,๐๐๐ ป็Q ตามมต�ของพระอรรถกถาจิารย8ท�.งหลัายท��ท3านายไว�

ค. การแสด้งป็ฏิ�ก�ร�ยาต%อตนเอง (self-reaction)

การแสด้งป็ฏิ�ก�ร�ยาต%อตนเอง ในทางพระพ�ทธศาสนา ได้�แก% อายตนะภายใน อายตนะภายนอก อายตนะ แป็ลัว%า ท��ต%อ, เคร,�องต�ด้ต%อ, แด้นต%อความร7 �, เคร,�องร7 �แลัะส��งท��ร7 � เช้%น ตาเป็�นเคร,�องร7 � ร7ป็เป็�นส��งท��ร7 �, ห7เป็�นเคร,�องร7 � เส�ยงเป็�นส��งท��ร7 � เป็�นต�น จิ�ด้เป็�น ๒ ป็ระเภท

143 ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ท�.ม. (ไทย) ๑๐/๑๘๗-๑๘๘/๑๓๔-๑๓๖.

116

Page 71: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ค,อ อายตนะภายใน ๖ อายตนะภายนอก ๖ อายตนะภายนอก ค,อเคร,�องต%อภายนอก, ส��งท��ถ7กร7 �ม� ๖ ค,อ ร7ป็ เส�ยง กลั��น รส ส��งต�องกาย ธรรมารมณ8 ค,อ อารมณ8ท��เก�ด้ก�บใจิหร,อส��งท��ใจิร7 �, อารมณ8 ๖ ก#เร�ยก อายตนะภายใน ค,อเคร,�องต%อภายใน, เคร,�องร�บร7 � ม� ๖ ค,อ ตา ห7 จิม7ก ลั�.น กาย ใจิ, อ�นทร�ย8 ๖ ก#เร�ยก144

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต)145 ได้�อธ�บายไว�ในหน�งส,อพ�ทธธรรม พอสร�ป็ได้�ด้�งน�. อายตนะเหลั%าน�.ม�ความส�มพ�นธ8ก�บการด้3าเน�นช้�ว�ตของมน�ษย8อย7% ๒ ภาคส%วน แต%ลัะภาคส%วนม�ระบบการท3างานซึ่&�งอาศ�ยช้%องทางท��ช้�ว�ตจิะต�ด้ต%อเก��ยวข�องก�บโลักได้�เร�ยกว%า ทวาร ค,อ ภาคท�� ๑ เป็�นภาคร�บร7 �แลัะเสวยอารมณ8โด้ยอาศ�ยทวาร“ ”

ท�.ง ๖ ค,อ ตา ห7 จิม7ก ลั�.น กาย ใจิ ร�บร7 �แลัะเสพเสวยอารมณ8ท��ป็รากฏิแก%มน�ษย8โด้ยลั�กษณะแลัะอาการต%างๆ ม� ๖ อย%างเหม,อนก�น ค,อ ร7ป็ เส�ยง กลั��น รส โผิฏิฐ�พพะ แลัะธรรมารมณ8 ภาคท�� ๒ เป็�นภาคแสด้งออกหร,อกระท3าต%ออารมณ8 อาศ�ยทวาร ๓ ค,อ กาย วาจิา ใจิ (กายทวาร วจิ�ทวาร มโนทวาร) โด้ยแสด้งออกเป็�นการท3า การพ7ด้ แลัะการค�ด้ (กายกรรม วจิ�กรรม มโนกรรม) ซึ่&�งกระบวนธรรมของช้�ว�ตในภาคน�. รวมอย7%ในข�นธ8ท�� ๔ ค,อ ส�งขารข�นธ8 ส�งขารต%างๆ ในส�งขารข�นธ8 ม�อย7%เป็�นจิ3านวนมาก แบ%งเป็�นฝ่Fายด้�บ�าง ฝ่Fายช้��วบ�าง ฝ่Fายกลัางๆ บ�าง ซึ่&�งจิะแสด้งพฤต�กรรมออกมาโด้ยม�เจิตนาเป็�นต�วน3า ค,อเจิตนาจิะเป็�นผิ7�แบ%งหน�าท��ให�ส�งขารแต%ลัะอย%างแสด้งบทบาทของตน เช้%น ถ�าเป็�นการแสด้งทางกาย ก#จิะแสด้งออกมาเป็�นการกระท3า ถ�าเป็�นการแสด้งทางวาจิา ก#จิะแสด้งออกมาเป็�นค3าพ7ด้ ถ�าเป็�นการแสด้งทางใจิ ก#จิะแสด้งออกมาเป็�นความค�ด้ เร�ยกช้,�อตามทวารท��เก�ด้

144 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสน* ฉบ�บป็ระมวลัศ�พท8, หน�า ๓๔๙.

145 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะขยายความ, หน�า ๓๓-๔๒.

117

Page 72: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ค,อ ทางกายเร�ยกว%า กายส�งขาร ทางวาจิาเร�ยกว%า วจิ�ส�งขาร ทางใจิเร�ยกว%า มโนส�งขาร เร�ยกตามช้,�อห�วหน�าค,อเจิตนา ก#เป็�นกายส�ญ์เจิตนา วจิ�ส�ญ์เจิตนา แลัะมโนส�ญ์เจิตนา เร�ยกตามงานท��ท3าออกมาว%า กายกรรม วจิ�กรรม แลัะมโนกรรม

จิากภาพน�.สามารถอธ�บายกระบวนการท3างานของส�งขารท��ม�เจิตนาเป็�นต�วน3าได้�ด้�งน�.

๑. กายส�งขาร ค,อสภาพป็ร�งแต%งการกระท3าทางกาย เป็�นกายส�ญ์เจิตนา ค,อเจิตนาท��แสด้งออกทางกาย ผิ%านกายทวาร ม�ผิลัเป็�นกายกรรม

๒. วจิ�ส�งขาร ค,อสภาพป็ร�งแต%งการกระท3าทางวาจิา เป็�นวจิ�ส�ญ์เจิตนา ค,อเจิตนาท��แสด้งออกทางวาจิา ผิ%านวจิ�ทวาร ม�ผิลัเป็�นวจิ�กรรม

๓. มโนส�งขารหร,อจิ�ตตส�งขาร ค,อสภาพป็ร�งแต%งการกระท3าทางใจิ เป็�นมโนส�ญ์เจิตนา ค,อเจิตนาท��แสด้งออกทางใจิ ม�ผิลัเป็�นมโนกรรม

ข�อส�งเกตในท��น�.ค,อ ค3าว%า ส�งขาร เจิตนา ทวาร แลัะกรรม จิากกระบวนการท3างานร%วมก�นของกระบวนธรรมท�.ง ๔ น�. ท3าให�สร�ป็ได้�ว%า

ส�งขาร(สภาพปร�งแต&ง

กี่ารกี่ระท0า)

๑. กายส�งขาร๒. วจิ�ส�งขาร๓. มโนส�งขาร

เจตนา(คิวามจงใจ)

กายส�ญ์เจิตนา วจิ�ส�ญ์เจิตนา มโนส�ญ์เจิตนา

ทวาร(ท��เกี่�ด)

กายทวารวจิ�ทวารมโนทวาร

กี่รรม(ผลกี่ารกี่ระ

ท0า)กายกรรมวจิ�กรรมมโนกรรม

ร<ปภาพท�� ๑.๑ แผนผ�งกี่ระบวนกี่ารท0างานของส�งขารท��ม�เจิตนาเป็�นต�วน3า

118

Page 73: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

การกระท3าหร,อ กรรม ท�.ง ๓ อย%างน�. ต�องผิ%านกระบวนการท3างาน“ ”

ร%วมก�นของกระบวนธรรมท�.ง ๔ น�.เพ,�อให�เข�าใจิกระบวนการแสด้งป็ฏิ�ก�ร�ยาต%อตนเองเพ��มเต�ม

ควรศ&กษาการท3างานของกระบวนธรรมเหลั%าน�. ค,อ อายตนะภายใน ๖ อายตนะภายนอก ๖ ผิ�สสะ แลัะว�ญ์ญ์าณ กลั%าวค,ออายตนะภายในซึ่&�งเป็�นแด้นร�บร7 �กระทบก�บอารมณ8 ค,ออายตนะภายนอกซึ่&�งเป็�นส��งท��ถ7กร7 �ก#จิะเก�ด้ความร7 �จิ3าเพาะด้�านของอายตนะแต%ลัะอย%างๆ ข&.น เช้%น ตากระทบร7ป็ เก�ด้ความร7 �เร�ยกว%า เห#น ห7กระทบเส�ยง เก�ด้ความร7 � เร�ยกว%าได้�ย�น เป็�นต�น ความร7 �เฉพาะแต%ลัะด้�านน�.เร�ยกว%า ว�ญ์ญ์าณ ความร7 �“ ”

แจิ�ง ค,อร7 �อารมณ8 ว�ญ์ญ์าณทางตา ได้�แก% เห#น เร�ยกว%า จิ�กข�ว�ญ์ญ์าณ ว�ญ์ญ์าณทางห7 ได้�แก% ได้�ย�น เร�ยกว%า โสตสว�ญ์ญ์าณ เป็�นต�น กระบวนการเหลั%าน�.สามารถเข�ยนเป็�นแผินภาพได้�ด้�งน�.

จิากภาพน�.สามารถอธ�บายได้�ด้�งน�.146

อายตนะภายใน ผ�สสะ อายตนะภายนอกี่ ว�ญญาณ

146 ? ป็ระย�กต8มาจิาก พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม,

ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะขยายความ, หน�า ๓๖.

อายตนะภายใน(แด้นร�บร7 �)

อายตนะ

ภายนอก(อารมณ8) ()

ว�ญ์ญ์าณ(เก�ด้ความร7 �)

ผิ�สสะ(เก�ด้การกระ

ทบก�น)

ร<ปภาพท�� ๒.๒ แผนผ�งกี่ระบวนกี่ารร�บร<;ของอายตนะ อารมณ* ผ�สสะ และว�ญญาณ

119

Page 74: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

(แด้นร�บร7 �) (การกระทบ) (อารมณ8) (เก�ด้ความร7 �)จิ�กข� – ตา ร7ป็ะ – ร7ป็ จิ�กข�ว�ญ์ญ์าณ – เห#นโสตะ – ห7 ส�ททะ – เส�ยง โสตว�ญ์ญ์าณ – ได้�ย�นฆ่านะ – จิม7ก ค�นธะ – กลั��น ฆ่านว�ญ์ญ์าณ – ได้�

กลั��นช้�วหา – ลั�.น รสะ – รส ช้�วหาว�ญ์ญ์าณ – ร7 �รสกายะ - กาย โผิฏิฐ�พพะ – ส��ง

ต�องกายกายว�ญ์ญ์าณ – ร7 �ส��งต�องกาย

มโน – ใจิ ธรรม – เร,�องในใจิ มโนว�ญ์ญ์าณ - ร7 �เร,�องในใจิ

จิากต�วอย%างท��อธ�บายมาน�.องค8ธรรมท��ม�ความส3าค�ญ์ต%อการร�บร7 �ของ อายตนะ อารมณ8 ว�ญ์ญ์าณ ค,อ ผิ�สสะ เพราะถ�าไม%ม�การกระทบแลั�วแม� อายตนะก�บอารมณ8อย7%พร�อมหน�าก�นก#ไม%สามารถเก�ด้ความร7 �ได้� ยกต�วอย%าง เช้%น เวลัาท��เราฟ้Kงเส�ยงธรรมะอย7% ถ�าเราเผิลัอส%งใจิไป็ท��อ,�นในขณะน�.นเราจิะไม%ร7 �ว%าเน,.อหาสาระของธรรมะในช้%วงน�.นม�ความหมายว%าอย%างไร ต%อเม,�อเราได้�สต�กลั�บมาแลั�วเส�ยงก�บห7เก�ด้การกระทบก�นเข�าเราจิ&งจิะร7 �แลัะเข�าใจิได้� จิากการท��ได้�ศ&กษามาน�.พอสร�ป็ได้�ว%าการแสด้งป็ฏิ�ก�ร�ยาต%อตนเอง (self-reaction) ในทางพระพ�ทธศาสนาค,อการแสด้งป็ฏิ�ก�ร�ยาของกระบวนธรรมท�.ง ๔ ป็ระการน�.ค,อ อายตนะภายใน แด้นร�บร7 �ภายใน ได้�แก% ตา ห7 จิม7ก ลั�.น กาย แลัะใจิ ก�บอายตนะภายนอก แด้นร�บร7 �ภายนอกหร,ออารมณ8ภายนอก ได้�แก% ร7ป็ เส�ยง กลั��น รส โผิฏิฐ�พพะ แลัะธรรมารมณ8 กระทบก�น (ผิ�สสะ) จิ&งเก�ด้ความร7 �ข&.น (ว�ญ์ญ์าณ)

๓.๔.๓ แนวทางกี่ารร�บร<;คิวามสามารถของตนเอง (Self-Efficacy)

แนวทางการร�บร7 �ความสามารถของตนเอง (Self-

Efficacy) ป็ระกอบด้�วยแนวทางย%อย ๔ แนวทาง ค,อ ก.

120

Page 75: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ป็ระสบการณ8ท��ป็ระสบความส3าเร#จิ (Mastery Experiences) ข.

การใช้�ต�วแบบ (Modeling) ค. การใช้�ค3าพ7ด้ช้�กจิ7ง (Verbal

Persuasion) ง. การกระต��นทางอารมณ8 (emotional

arousal)147 จิะได้�น3าเสนอเป็�นตามลั3าด้�บห�วข�อต%อไป็

ก. ป็ระสบการณ8ท��ป็ระสบความส3าเร#จิ (Mastery Experiences)

ป็ระสบการณ8ท��ป็ระสบความส3าเร#จิ ในทางพระพ�ทธศาสนา ได้�แก% จิร�ต ๖148 ค,อความป็ระพฤต�จินเคยช้�นเป็�นน�ส�ยท��แสด้งออกมาโด้ยไม%ได้�ต�.งใจิ จินกลัายเป็�นบ�คลั�กของแต%ลัะคน เช้%น คนราคจิร�ต จิะม�น�ส�ยเร�ยบร�อย ร�กสวยร�กงาม คนส�ทธาจิร�ต จิะม�น�ส�ยเช้,�อง%าย ถ�าไม%ม�ป็Kญ์ญ์าก3าก�บก#อาจิจิะกลัายเป็�นคนเช้,�องมงายก#ได้� น�กป็ราช้ญ์8ทางพระพ�ทธศาสนาได้�ให�ความหมายของจิร�ตไว�ด้�งน�.

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) ได้�ให�ความหมายว%า จิร�ต หมายถ&ง ความป็ระพฤต�, พ,.นน�ส�ย หร,อพ,.นเพแห%งจิ�ตของคนท�.งหลัายท��หน�กไป็ด้�านใด้ด้�านหน&�ง แตกต%างก�นไป็149

147 A, Bandura, Social Learning theory, (Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice-Hall, Inc., 1997), p.82.

148 ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน สมเด้#จิพระพ�ฒาจิารย8 (อาจิ อาสภมหาเถร),

ค�มภ�ร8ว�ส�ทธ�มรรค, พ�มพ8คร�.งท�� ๔, (กร�งเทพมหานคร : ป็ระย7รวงศ8พร�.นต�.ง,

๒๕๔๖), หน�า ๑๗๘-๑๘๒. 149 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสน*, ฉบ�บ

ป็ระมวลัศ�พท8, หน�า ๓๒. ด้7รายลัะเอ�ยด้ของจิร�ต ๖ อย%างเพ��มเต�ม ค,อ ๑. ราคจิร�ต ผิ7�ม�ราคะเป็�นความป็ระพฤต�ป็กต� (หน�กไป็ทางร�กสวยร�กงาม ม�กต�ด้ใจิ) ๒.

โทสจิร�ต ผิ7�ม�โทสะเป็�นความป็ระพฤต�ป็กต� (หน�กไป็ทางใจิร�อนข�.หง�ด้หง�ด้) ๓.

โมหจิร�ต ผิ7�ม�โมหะเป็�นความป็ระพฤต�ป็กต� (หน�กไป็ทางเหงาซึ่&มงมงาย) ๔.

ส�ทธาจิร�ต ผิ7�ม�ศร�ทธาเป็�นความป็ระพฤต�ป็กต� (หน�กไป็ทางน�อมใจิเช้,�อ) ๕. พ�ทธ�

121

Page 76: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

เก�ด้ ธนช้าต� ได้�ให�ความหมายว%า จิร�ต หมายถ&ง ความป็ระพฤต� ได้�แก% กร�ยาท��เคลั,�อนไหวทาง กาย วาจิา แลัะใจิ150

พ.อ. ป็J� น ม�ท�ก�นต8 ได้�ให�ความหมายว%า จิร�ต หมายถ&ง พ,.นเพของใจิ151

โกว�ท ป็Kทมะส�นทร ได้�ให�ความหมายว%า จิร�ต หร,อจิร�ยะ ค,อความป็ระพฤต�จินช้�นเป็�นน�ส�ยซึ่&�งม�ต%างก�น ๖ อย%าง152

วรรณส�ทธ� ไวทยะเสว� ได้�ให�ความหมายว%า จิร�ต หมายถ&ง ความป็ระพฤต�เป็�นไป็ในทางก�ศลัธรรมหร,ออก�ศลัธรรมบ%อยๆ ส%วน จิร�ยา หมายถ&งเก�ด้เสมอๆ153

จิากความหมายของจิร�ตท��น�กป็ราช้ญ์8ท�.งหลัายได้�ให�ไว�พอสร�ป็ได้�ว%า จิร�ต หมายถ&ง ความป็ระพฤต�จินเคยช้�นจินเป็�นน�ส�ยต�ด้ต�วของแต%ลัะคน เป็�นธรรมช้าต�ของแต%ลัะคนท��แสด้งออกมาทางกาย วาจิา โด้ยไม%ต�องต�.งใจิ

จิร�ต ผิ7�ม�ความร7 �เป็�นความป็ระพฤต�ป็กต� (หน�กไป็ทางค�ด้พ�จิารณา) ๖. ว�ตกจิร�ต ผิ7�ม�ว�ตกเป็�นความป็ระพฤต�ป็กต� (หน�กไป็ทางค�ด้จิ�บจิด้ฟ้� Rงซึ่%าน)

150 เก�ด้ ธนช้าต�, คิ<&ม/อคิล�งพระปร�ย�ต�ธรรม, (พระนคร : โรงพ�มพ8เลั��ยงเซึ่�ยงจิงเจิร�ญ์, ๒๕๑๓), หน�า ๖๑๗.

151 ป็J� น ม�ท�ก�นต8, แนวสอนธรรม ตามหล�กี่ส<ตรน�กี่ธรรมตร�, (กร�งเทพมหานคร : คลั�งว�ทยา, ๒๕๒๓), ๒๕๖.

152 โกว�ท ป็Kทมะส�นทร, คิ<&ม/อศ3กี่ษาพระอภ�ธรรม ปร�จเฉทท�� ๙ กี่�มม�ฏิฐานส�งคิหว�ภาคิ, พ�มพ8คร�.งท�� ๒, (กร�งเทพมหานคร : โรงพ�มพ8มหาจิ�ฬาลังกรณราช้ว�ทยาลั�ย, ๒๕๓๔), หน�า ๑๕.

153 วรรณส�ทธ� ไวทยะเสว�, คิ<&ม/อกี่ารศ3กี่ษาพระอภ�ธ�มม�ตถส�งคิหะ ปร�จเฉทท�� ๖ ร<ปส�งคิหว�ภาคิและน�พพานปรม�ตถ*, (กร�งเทพมหานคร : ม7ลัน�ธ�แนบ มหาน�รานนท8, ๒๕๒๖), หน�า ๕๑.

122

Page 77: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

การท��จิะร7 �ว%าใครเป็�นคนจิร�ตอะไร ต�องอาศ�ยการส�งเกตก�ร�ยาอาการท��ท3าป็ระจิ3า เช้%น การย,น เด้�น น��ง นอน (อ�ร�ยาบถ) การท3างาน (ก�จิ) ช้น�ด้ของอาหารท��บร�โภค (โภช้นะ) การด้7 การฟ้Kง การก�น (ท�สสนะ) ความป็ระพฤต�ท��เป็�นไป็ในธรรมต%างๆ เช้%น เป็�นคนมายา เป็�นคนแข#งกระด้�าง ก�าวร�าว เป็�นต�น (ธรรมป็ว�ตต�)154 ท��ว%าจิร�ต ๖ เข�าก�นได้�หร,อสอด้คลั�องก�บป็ระสบการณ8ท��ป็ระสบความส3าเร#จิก#เพราะว%า

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) อธ�บายว%า “...ต�วความป็ระพฤต�หร,อลั�กษณะน�ส�ยน�.นเร�ยกว%า จิร�ยา บ�คคลัผิ7�ม�ลั�กษณะน�ส�ยแลัะความป็ระพฤต�อย%างน�.นๆ เร�ยกว%า จิร�ต เช้%นคนม�ราคจิร�ยา เร�ยกว%า ราคจิร�ต เป็�นต�น”155

ธรรมช้าต�ของคนม�จิร�ตท�.ง ๖ น�.จิะม�การแสด้งออกต%างๆ ก�นในทางความป็ระพฤต� เช้%น คนราคจิร�ต เม,�อพบเห#นส��งของบางอย%าง ถ�าม�อะไรเป็�นส%วนด้�น%าช้มอย7%บ�าง ใจิของเขาจิะไป็จิ�บอย7%ท��ส%วนน�.น ต�ด้ใจิ เลั#งแลัอย7%ได้�นานๆ จิะไม%ใส%ใจิส%วนท��เส�ย คนโทสจิร�ต จิะด้7แต%ส%วนท��เส�ยแม�จิะม�เพ�ยงน�ด้หน%อย ส%วนท��ด้�แม�ม�อย7%หลัายอย%างก#จิะไม%สนใจิ ใจิของเขาจิะกระทบเข�าก�บส%วนท��เส�ยน�.นก%อน ไม%ท�นได้�พ�จิารณาเห#นส%วนด้�ก#จิะเด้�นหน�ไป็ อย%างหง�ด้หง�ด้ คนพ�ทธ�จิร�ตจิะม�ลั�กษณะคลั�ายก�บคนโทสจิร�ตอย7%บ�าง ค,อไม%ค%อยต�ด้ใจิอะไร แต%ต%างก�นก�บคนโทสจิร�ต ตรงท��คนโทสจิร�ตมองหาส%วนเส�ยท��ไม%เป็�นจิร�ง คนพ�ทธ�จิร�ตมองหาแต%ส%วนเส�ยแลัะส%วนด้�ท��เป็�นจิร�ง คนโมหจิร�ต มองเห#นแลั�วจิ�บจิ�ด้อะไรไม%ช้�ด้ ออกจิะเฉยๆ ถ�าใครว%าด้� ก#พลัอยเห#นว%าตามเขาไป็ ถ�าเขาว%าไม%ด้� ก#พลัอยเห#นไม%ด้�คลั�อยตามเขาไป็ ฝ่Fายคนว�ตกจิร�ต ค�ด้จิ�บจิด้ น&กถ&งจิ�ด้ด้�ตรงน�.บ�าง ส%วนไม%ด้�ตรงน�.นบ�าง

154 ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ว�ส�ท:ธ�มรรค, (ไทย) ๑๗๓-๑๗๖. 155 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�ป็ป็ร�งแลัะ

ขยายความ, หน�า ๘๕๓.

123

Page 78: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ว� %นไป็ว� %นมา ต�ด้ส�นใจิไม%ได้� จิะเอาหร,อไม%เอา ส%วนคนส�ทธาจิร�ต ม�ลั�กษณะคลั�ายคนราคจิร�ตอย7%บ�าง ค,อม�กมองเห#นส%วนท��ด้� แต%ต%างท��ว%า คนส�ทธาจิร�ตเห#นแลั�วก#ช้,�นช้มซึ่าบซึ่&.งใจิไป็เร,�อยๆ ไม%ต�ด้ใจิอ�อยอ��งเหม,อนพวกราคจิร�ต อย%างแต%ส%วนมากคนไม%ม�จิร�ตเด้�ยวม�กม�จิร�ตผิสมก�น เช้%นราคะผิสมว�ตก โทสะผิสมพ�ทธ� หร,อราคะผิสมก�บส�ทธา ว�ตกผิสมก�บโมหะ เป็�นต�น

จิากการศ&กษาเก��ยวก�บธรรมช้าต�ของจิร�ตท�.ง ๖ น�. ท3าให�ทราบว%า จิร�ตท�.ง ๖ ป็ระการน�.ม�ความสอด้คลั�องก�บห�วข�อว%า ป็ระสบการณ8ท��ป็ระสบความส3าเร#จิ เพราะจิร�ต ค,อความเคยช้�นของบ�คคลั คนท��เคยป็ระสบความส3าเร#จิในอด้�ตย%อมจิะร7 �ด้�ว%า ในช้%วงเวลัาน�.นๆ ตนได้�ท3าอะไรบ�าง แลัะท3าด้�วยว�ธ�ไหน อย%างไร แลั�วก#จิะจิด้จิ3าเอาไว�เพ,�อน3าไป็ป็ระพฤต�ต%อในอนาคต เช้%น คนราคจิร�ตจิะป็ระสบความส3าเร#จิในเร,�องความงาม ความลัะเอ�ยด้รอบคอบ จิ�ตใจิอ%อนโยน เป็�นท��ร �กของเจิ�านายแลัะเพ,�อนฝ่7ง หร,อลั7กน�อง คนพ�ทธ�จิร�ต เคยป็ระสบความส3าเร#จิในเร,�องการใช้�ความค�ด้ การวางแผิน หร,อทางว�ช้าการต%างๆ คนเหลั%าน�.ก#จิะค�ด้ถ&งป็ระสบการณ8ท��ผิ%านมาแลั�วน3าไป็พ�ฒนาป็ร�บป็ร�งแก�ไขพฤต�กรรมของตนให�ด้�ย��งข&.นต%อไป็

ข. การใช้�ต�วแบบ (Modeling)

การใช้�ต�วแบบในทางพระพ�ทธศาสนาตรงก�บค3าว%า บ�คคลั“

าธ�ษฐาน แลัะธรรมาธ�ษฐาน ค,อใช้�บ�คคลัเป็�นแบบแลัะใช้�ธรรมะเป็�น”

แบบหร,อใช้�ร7ป็ธรรมก�บนามธรรมเป็�นแบบ ป็�คคลัาธ�ษฐาน ค,อยกบ�คคลัมาเป็�นต�วอย%างป็ระกอบการอธ�บายในเร,�องน�.นๆ ท��ลังก�นสมก�น ส%วนธรรมาธ�ษฐาน ค,อยกห�วข�อธรรมข&.นแสด้งไม%เก��ยวก�บบ�คคลัเป็�นการแสด้งหลั�กการลั�วนๆ เพ,�อป็ระกอบการอธ�บายในเร,�องน�.นๆ

124

Page 79: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

เช้%นเด้�ยวก�น เพ,�อให�เข�าใจิความหมายของค3าท�.ง ๒ น�.ย��งข&.นจิะได้�ศ&กษาในรายลัะเอ�ยด้ต%อไป็

ราช้บ�ณฑิ�ตยสถาน ให�ความหมายว%า บ�คคลัาธ�ษฐาน หมายถ&ง ม�บ�คคลัเป็�นท��ต� .ง, ท��ยกคนหร,อส��งท��เป็�นร7ป็ธรรมอ,�นๆ ข&.นมาเป็�นหลั�กในการอธ�บาย เช้%น เป็ร�ยบก�เลัสเหม,อนพญ์ามาร, ค7%ก�บธรรมาธ�ษฐาน156

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) ให�ความหมายว%า บ�คคลัาธ�ษฐาน หมายถ&ง ม�บ�คคลัเป็�นท��ต� .ง, เทศนายกบ�คคลัข&.นต�.ง ค,อ ว�ธ�แสด้งธรรมโด้ยยกบ�คคลัข&.นอ�าง ค7%ก�บธรรมาธ�ษฐาน ธรรมาธ�ษฐาน ค,อ ม�ธรรมเป็�นท��ต� .ง, เทศนาอ�างธรรม, แสด้งโด้ยยกหลั�กหร,อต�วสภาวะข&.นอ�าง157

จิากความหมายท��ได้�ศ&กษามาน�.พอสร�ป็ได้�ว%า บ�คคลัาธ�ษฐาน หมายถ&ง การยกเอาบ�คคลัข&.นมาเป็�นส,�อหร,ออ�ป็กรณ8ในการอธ�บายเร,�องราวต%างๆ เพ,�อให�ผิ7�ฟ้Kงเข�าใจิง%ายข&.น อ�กน�ยหน&�งเพ,�อแสด้งส��งท��เป็�นร7ป็ธรรมเพ,�อน3าไป็ส7%การอธ�บายส��งท��เป็�นนามธรรม ในพระพ�ทธศาสนาพระพ�ทธองค8ได้�ใช้�ว�ธ�น�.แสด้งแก%ภ�กษ�แลัะฆ่ราวาสท�.งหลัายควบค7%ก�นก�บธรรมาธ�ษฐานซึ่&�งส%วนมากเร,�องท3านองน�.จิะป็รากฏิอย7%ในช้าด้กต%างๆ จิะขอน3ามาเป็�นต�วอย%างส�กสองเร,�อง ค,อ เร,�องเวสส�นด้รช้าด้ก ก�บเร,�องพระน�นทเถระ

เร,�องเวสส�นด้รช้าด้ก158เป็�นเร,�องราวเก��ยวก�บอด้�ตของพระองค8ท��ทรงบ3าเพ#ญ์บารม�ป็ระเภททานบารม�ท�.ง ๓ ท�ศ ค,อให�ทาน

156 ราช้บ�ณฑิ�ตยสถาน, พจนาน�กี่รม ฉบ�บราชบ�ณฑิ�ตยสถาน,

(กร�งเทพมหานคร : นานม�บ�Yคส8พ�บลั�เคช้��นส8, ๒๕๔๖), หน�า ๖๒๙. 157 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พจนาน�กี่รมพ�ทธศาสตร*, ฉบ�บ

ป็ระมวลัธรรม, หน�า ๖๓, พจินาน�กรมพ�ทธศาสน8, ฉบ�บป็ระมวลัศ�พท8, หน�า ๑๑๒.

125

Page 80: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ท��วไป็ด้�วยการต�.งโรงทาน ทานข�.นกลัาง ท��เร�ยกว%า อ�ป็บารม�ทาน ด้�วยการบร�จิาคพระโอรสแลัะพระธ�ด้า ช้าลั� แลัะก�ณหา ส%วนทานข�.นส7ง ท��เร�ยกว%า ป็รม�ตถบารม�ทาน ได้�แก% การทานพระมเหส� ค,อ พระนางม�ทร�ให�แก%ท�าวส�กกะเทวราช้ผิ7�แป็ลังเพศเป็�นพราหมณ8มาขอไว�ก%อนท��พระเวสส�นด้รจิะบร�จิาคให�คนอ,�น ในเร,�องน�.พระองค8แสด้งแก%หม7%พระญ์าต�ท��ม�ท�ฏิฐ� มานะ ไม%ยอมกราบไหว�พระองค8ด้�วยค�ด้ว%าพระองค8เป็�นเด้#กกว%าตน จิากน�.นพระองค8ก#เหาะข&.นไป็บนอากาศแสด้งป็าฏิ�หาร�ย8ให�พระญ์าต�ท�.งหลัายได้ด้�เห#น เม,�อได้�เห#นป็าฏิ�หาร�ย8น� .นแลั�วเหลั%าพระป็ระย7รญ์าต�ท�.งหลัายจิ&งท3าความเคารพพระองค8 ในการแสด้งเวสส�นด้รช้าด้กแลัะป็าฏิ�หาร�ย8น�.เพ,�อให�เหลั%าพระญ์าต�เป็ลั��ยนพฤต�กรรมจิากคนม�ท�ฏิฐ� มานะ หร,อเป็�นคนเย%อหย��งถ,อต�วแข#งกระด้�างให�กลัายเป็�นคนอ%อนน�อมถ%อมตนม�จิ�ตใจิโอบอ�อมอาร�ย8 น�ยว%าต�.งแต%น�.นมาพวกศากยะท��เป็�นพระญ์าต�ของพระองค8ไม%เคยจิ�บอาว�ธข&.นต%อส7�ก�บใคร ถ&งคราวถ7กป็ระหารหม7%ของพระเจิ�าว�ฑิ7ทฑิภะ159 ก#ไม%ตอบโต�ถ&งแม�จิะม�ความสามารถในการใช้�อาว�ธต%างๆ ก#ตาม ยอมให�ฆ่%าอย%างองอาจิไม%สะทกสะท�านต%อความตายท��อย7%ตรงหน�า

อ�กต�วอย%างหน&�ง เร,�องพระน�นทะพ�ทธอน�ช้า160 พระองค8ทรงแสด้งนางฟ้Rาบนสวรรค8แก%พระน�นทะผิ7�เป็�นพระอน�ช้า เพ,�อแก�ความกระส�นอยากจิะลัาส�กขาของพระน�นทะ เร,�องม�อย7%ว%า พระน�นทะม�ความกระส�นอยากจิะส&กเพราะค�ด้ถ&งเจิ�าสาวท��เพ��งแต%งงานก�นย�งไม%ได้�อย7%ด้�วยก�น พอพระองค8พาท%านไป็ช้มเทวด้าบนสวรรค8แลั�วถามว%านางฟ้Rาเหลั%าน�.ก�บนางช้นบทก�ลัยาณ�ใครสวยกว%าก�นพระน�นทะท7ลัว%านางฟ้Rา

158 เวสส�นด้รช้าด้กมาใน มหาน�บาตช้าด้ก ข�ททกน�กาย ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ข�.มหา. (ไทย) ๒๘/๑๖๕๕-๒๔๔๐/๔๔๗-๕๖๐.

159 ด้7เร,�องพระเจิ�าว�ฑิ7รทภะ ใน ข�.ธ.อ. (ไทย) ๑/๓๕/๑๘๘-๒๐๑. 160 เร,�องพระน�นทะมาในอรรถกถาธรรมบท ยมกวรรค ด้7รายลัะเอ�ยด้

ใน ข�.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๓-๑๔/๒๘, ข�.ธ.อ. (ไทย) ๑/๙/๖๓-๖๙.

126

Page 81: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

สวยกว%าหลัายเท%า ถ�าเป็ร�ยบเท�ยบก�นระหว%างนางช้นบทก�ลัยาณ�ผิ7�เป็�นเจิ�าสาวก�บนางฟ้Rาแลั�วนางช้นบทก�ลัยาณ�เหม,อนนางลั�งลั�%นต�วท��พระพ�ทธองค8เนรม�ตรให�เห#นตอนระหว%างทางจิากเม,องมน�ษย8ก�บเม,องสวรรค8 เม,�อพระน�นทะท7ลัว%านางฟ้Rาสวย แลั�วพระองค8ตร�สถามต%อไป็ว%า เธออยากได้�นางฟ้Rาเป็�นภรรยาไหม พระน�นทะท7ลัว%า อยากได้� พระองค8จิ&งทรงร�บป็ากว%า จิะให�นางฟ้Rาแก%ท%าน แต%ม�ข�อแม�ว%า กลั�บไป็ต�องต�.งใจิป็ฏิ�บ�ต�สมณธรรมอย%างเคร%งคร�ด้ พระน�นทะก#ร�บป็าก หลั�งจิากน�.นพระน�นทะก#ต�.งใจิป็ฏิ�บ�ต�สมณธรรมโด้ยไม%ยอมย�%งเก��ยวก�บใคร แต%ข%าวเร,�องพระพ�ทธองค8ร�บป็ากว%าจิะให�นางฟ้Rาแก%พระน�นทะแพร%กระจิายไป็ในหม7%พระภ�กษ�ท�.งหลัายๆ เหลั%าน�.นจิ&งเอาเร,�องน�.นมาพ7ด้เยาะเย�ยพระน�นทะอย7%เร,�อยๆ ว%า พระน�นทะป็ฏิ�บ�ต�สมณธรรมเพราะอยากได้�นางฟ้Rามาเป็�นภรรยา จินพระน�นทะลัะอายใจิจิ&งต�ด้ส�นใจิหน�ออกไป็อย7%ร7ป็เด้�ยวบ3าเพ#ญ์สมณธรรมอย7%ไม%นานก#ได้�บรรลั�เป็�นพระอรห�นต8 แลั�วไป็กราบท7ลัพระพ�ทธองค8 แต%พระองค8ก#ทรงทราบเหม,อนก�น ต%อมาพวกภ�กษ�พาก�นเห#นพระน�นทะม�ผิ�วพรรณผิ%องใสงด้งาม จิ&งเข�าไป็ถามว%า ไม%อยากส&กอ�กหร,อ พระน�นทะตอบว%า ไม%อยากส&ก พวกภ�กษ�ท�.งหลัายจิ&งค�ด้ว%าพระน�นทะพ7ด้อวด้ค�ณว�เศษท��ไม%ม�ในตนจิ&งน3าเร,�องไป็กราบท7ลัให�พระพ�ทธองค8ทรงทราบ พระองค8ตร�สว%า พระน�นทะไม%ได้�พ7ด้อวด้แต%พระน�นทะได้�บรรลั�พระอรห�นต8แลั�ว จิากน�.นพระองค8จิ&งพระคาถาเพ,�อแสด้งป็ระกอบก%ภ�กษ�ท�.งหลัายว%า

ฝ่นย%อมร��วรด้เร,อนท��ม�งไม%ด้�ได้� ฉ�นใด้ ราคะย%อมร��วรด้จิ�ตท��ไม%ได้�อบรมได้� ฉ�นน�.น ฝ่นย%อมร��วรด้เร,อนท��ม�งด้�แลั�วไม%ได้� ฉ�นใด้ ราคะย%อมร��วรด้จิ�ตท��อบรมด้�แลั�วไม%ได้� ฉ�นน�.น

เน,.อความจิากพระคาถาน�.พระองค8ทรงแสด้งให�พวกภ�กษ�ได้�เห#นข�ออ�ป็มาอ�ป็ไมยเก��ยวก�บจิ�ตท��ได้�ฝ่Xกอบรมก�บจิ�ตท��ไม%ได้�ฝ่Xกอบรม

127

Page 82: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

จิะได้�ร�บผิลัต%างก�น เพ,�อให�พวกภ�กษ�มองเห#นภาพช้�ด้เจินย��งข&.น เร,�องน�.พระองค8ใช้�นางฟ้Rาเป็�นต�วแบบเพ,�อเป็ลั��ยนพฤต�กรรมของพระน�นทะท��หลังต�ด้อย7%ในร7ป็ของเจิ�าสาวค,อนางช้นบทก�ลัยาณ� พระน�นทะค�ด้ว%านางช้นบทก�ลัยาณ�เป็�นคนสวยแลั�วจิ&งได้�ต�ด้ใจิหลังไหลัแต%พอได้�เห#นนางฟ้Rาบนสวรรค8จิ&งได้�ร7 �ว%า นางฟ้Rาสวยกว%าหลัายเท%า จิ&งได้�คลัายความค�ด้ถ&งนางช้นบทก�ลัยาณ�ห�นมาสนใจินางฟ้Rาแทน ถ&งแม�ว%าพฤต�กรรมของพระน�นทะจิะเป็ลั��ยนจิากลับมาเป็�นบวกค,อเป็ลั��ยนจิากอยากจิะส&กมาเป็�นการป็ฏิ�บ�ต�สมณธรรมเพ,�อจิะแลักก�บการได้�นางฟ้Rามาเป็�นภรรยาก#ตาม ก#ย�งด้�กว%าท��พระองค8จิะอน�ญ์าตให�พระน�นทะส&กออกไป็ แต%ข�อท��น%าส�งเกตในเร,�องน�.ก#ค,อ ผิ7�ท��ใช้�ต�วแบบน�.นจิะต�องม�ความม��นใจิว%าการใช้�ต�วแบบจิะช้%วยให�ผิ7�เลั�ยนแบบเป็ลั��ยนแป็ลังพฤต�กรรมไป็ในทางท��ด้�ข&.นแลัะไม%เป็�นผิลัเส�ยในภายหลั�ง ในเร,�องน�.พระพ�ทธองค8ใช้�ว�ธ�หนามยอกเอาหนามบ%ง

ค. การใช้�ค3าพ7ด้ช้�กจิ7ง (Verbal Persuasion)

การใช้�ค3าพ7ด้ช้�กจิ7ง ในทางพระพ�ทธศาสนา ได้�แก% ลั�ลัาการสอนหร,อเทศนาว�ธ� ๔ ป็ระการ

พระพ�ทธองค8ทรงใช้�เพ,�อช้�กช้วนโน�มน�าวจิ�ตใจิของผิ7�ฟ้Kงให�เก�ด้ความกลั�าหาญ์ ร%าเร�ง อยากน3าเอาธรรมะค3าส��งสอนไป็ป็ฏิ�บ�ต�เพ,�อให�เก�ด้ผิลัแก%ตนเอง ลั�ลัาการสอน หร,อเทศนาว�ธ� ๔ อย%าง ค,อ ๑. ส�นท�สสนา ช้�.แจิงให�เห#นช้�ด้ ๒. สมาทป็นา ช้วนให�อยากร�บเอาไป็ป็ฏิ�บ�ต� ๓. สม�ตเตช้นา เร�าใจิให�อาจิหาญ์แกลั�วกลั�า ๔. ส�มป็ห�งสนา ป็ลัอบช้โลัมใจิ ให�สด้ช้,�นร%าเร�ง161

161 ว�.มหา. (บาลั�) ๑/๒๒-๒๔,๒๙๐/๑๓-๔,๒๒๒, ว�.ภ�ก:ข�น�. (บาลั�) ๓/๗๘๓/๗๒-๓,ว�.ม. (บาลั�) ๔/๒๙,๘๙-๙๐,๑๐๕,๑๓๒,๑๓๗/๒๕,๑๐๖-๗,๑๒๐,๑๔๖,๑๕๐,ว�.ม. (บาลั�) ๕/๒๗๐,๒๗๖,๒๘๐-๑,๒๘๘, ๒๙๔,๒๙๘,๓๓๗/๓๘,๔๕,๕๐,๕๒,๖๕,๗๔,๘๑,๑๓๙,

128

Page 83: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

การใช้�ค3าพ7ด้ช้�กจิ7งโน�มน�าวเพ,�อให�ผิ7�ท��ย�งไม%เลั,�อมใสให�เก�ด้ความเลั,�อมใส ผิ7�ม�ท�ฏิฐ� มานะ ให�ลัด้ท�ฏิฐ� มานะ ผิ7�ท��ม�พฤต�กรรมก�าวร�าวให�เป็�นผิ7�ม�จิ�ตอ%อนโยนม�ป็รากฏิในพระไตรป็Jฎกหลัายแห%งต%างกาลัต%างวาระก�น

ต�วอย%างท��พระองค8ใช้�ค3าพ7ด้ช้�กจิ7งคนท��ย�งไม%เลั,�อมใสให�เก�ด้ความเลั,�อมใส เช้%น มหาบาลั ลั7กช้ายของก�ฎุ[มพ�ช้าวเม,องสาว�ตถ� ผิ7�ท��ย�งไม%เลั,�อมใสจินเก�ด้ความเลั,�อมแลั�วต�ด้ส�นใจิออกบวช้ แลั�วได้�ส3าเร#จิพระอรห�ตตผิลั162 ม�คารเศรษฐ� พ%อสาม�ของนางว�สาขามหาอ�บาส�กา163 เป็�นต�น ต�วอย%างการใช้�ค3าพ7ด้ช้�กจิ7งคนท��แข#งกระด้�าง

ว�.จิ7. (บาลั�) ๖/๓๓,๑๙๒/๔๓-๔,๒๒๕,ว�.จิ7. (บาลั�) ๗/๒๖๐,๒๖๘-๙,๔๐๔,๔๔๕/๒๑,๓๓-๔,๒๓๗,๒๘๒, ท�.ส�. (บาลั�) ๙/๓๔๔,๓๕๘/๑๔๐,๑๕๐.162 ? ข�.ธ.อ. (ไทย) ๑/๑/๑-๑๔. เร,�องย%อม�ว%า มหาบาลัย�งไม%ได้�น�บถ,อพระพ�ทธศาสนา หลั�งท��พ%อแม%เส�ยต�วไป็แลั�วก#ได้�เป็�นห�วหน�าครอบคร�บด้7แลัทร�พย8ส�นของครอบคร�วแลัะน�องช้ายค,อจิ�ลับาลั อย7%ม�ว�นหน&�งได้�ไป็ฟ้Kงธรรมก�บพวกมหาช้น เก�ด้ความเลั,�อมใสในพระพ�ทธศาสนา จิ&งลัาน�องช้ายไป็บวช้ บ3าเพ#ญ์สมณธรรมจินได้�บรรลั�เป็�นพระอรห�นต8 เหต�ท��เลั,�อมใสแลัะอยากออกบวช้เพราะได้�ฟ้Kงพระพ�ทธองค8ตร�สว%า ทร�พย8สมบ�ต�ไม%สามารถเอาต�ด้ต�วไป็ได้� แลัะอว�ยวะของคนแก%ไม%เป็�นไป็ตามท��ต�องการให�เป็�น เช้%น อยากท3าอย%างหน&�งแต%อว�ยวะก#ท3าอ�กอย%างหน&�งเป็�นต�น ถ�ารอให�แก%แลั�วจิ&งบวช้ก#จิะสายเก�นไป็เพราะจิะไม%สามารถป็ฏิ�บ�ต�ธรรมได้�ตามต�องการ จิ&งต�ด้ส�นลัาน�องช้ายออกบวช้แต%ย�งหน�%ม 163 ? ข�.ธ.อ. (ไทย) ๑/๔๐/๒๑๔-๒๓๒. เร,�องย%อของม�คารเศรษฐ�ม�อย7%ว%า ม�คารเศรษฐ� แต%ก%อนน�บถ,อน�กบวช้ช้�เป็ลั,อย ไม%เลั,�อมใสในพระพ�ทธศาสนา ว�นหน&�งขณะท��น� �งร�บป็ระทานอาหารอย7%ม�พระภ�กษ�มาบ�ณฑิบาต แต%ม�คารเศรษฐ� ท3าเป็�นไม%เห#นภ�กษ�ย�งน��งก�มหน�าร�บป็ระทานอาหารท��คนใช้�จิ�ด้ให� นางว�สาขาผิ7�เป็�นสะใภ�ก3าลั�งย,นพ�ด้ให�พ%อสาม� จิ&งแกลั�งหม�นต�วกลั�บไป็ข�างหลั�งเพ,�อจิะให�พ%อสาม�เห#นพระภ�กษ� แต%ม�คารเศรษฐ�ก#ท3าท%าไม%เห#นเหม,อนเด้�มก�มหน�าก�มตาก�นต%อไป็ ในท��ส�ด้นางว�สาขาจิ&งบอกก�บภ�กษ�ว%า น�มนต8พระค�ณเจิ�าโป็รด้ข�างหน�าเถ�ด้ พ%อสาม�ของด้�ฉ�นก3าลั�งก�นของเก%า เท%าน�.นแหลัะม�คารเศรษฐ�โกรธเป็�นฟ้\นเป็�นไฟ้ จิะ

129

Page 84: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ก�าวร�าวให�กลัายเป็�นคนส�ภาพอ%อนโยน เช้%น อ�มพ�ฏิฐะมาณพ ผิ7�เป็�นศ�ษย8ของพราหมณ8โป็กขรสาต�164 เป็�นต�น ต�วอย%างท��พระองค8ใช้�ค3าพ7ด้ช้�กจิ7งคนท��ม�ท�ฏิฐ�ให�ลัด้ท�ฏิฐ� เช้%น อ�ร�เวลัก�สสป็ะ แลัะบร�วาร165 เป็�นต�น

ง. การกระต��นทางอารมณ8 (emotional arousal)

เอาเร,�องลั7กสะใภ�ให�ได้�เพราะกลั%าวหาว%า ต�วเองก�นของเก%า จิะไลั%นางออกจิากบ�าน นางว�สาขา บอกว%า เร,�องน�.ต�องให�คณะพราหมณ8ท�.ง ๘ คนท��พ%อของนางส%งมาด้�วยต�.งแต%ว�นท��นางมาอย7%บ�านของสาม�เพ,�อให�มาช้%วยไกลั%เกลั��ยเก��ยวก�บเร,�องของนางโด้ยตรง เม,�อพ�จิารณาแลั�วม�คารเศรษฐ�ยอมจิ3านนต%อเหต�ผิลัท��นางอธ�บาย ท��ว%าก3าลั�งก�นของเก%านางหมายถ&งว%า ม�คารเศรษฐ�ก3าลั�งก�นบ�ญ์เก%าท��เคยท3าไว�ในอด้�ต ไม%ได้�หมายถ&งอาหารเก%า ต%อมาม�คารเศรษฐ�อน�ญ์าตให�นางว�สาขาท3าบ�ญ์เลั�.ยงพระโด้ยม�พระพ�ทธเจิ�าเป็�นป็ระธาน ในว�นน�.นม�คารเศรษฐ�ไม%ยอมมากราบไหว�พระพ�ทธเจิ�าก�บพระสาวกท�.งหลัาย น��งอย7%ภายในม%าน หลั�งเสร#จิภ�ตก�จิแลั�วพระพ�ทธองค8จิ&งแสด้งพระธรรมเทศนา โด้ยเจิาะจิงม�คารเศรษฐ� ม�คารเศรษฐ�น��งอย7%ภายในม%านได้�ย�นเส�ยงพระพ�ทธองค8ตลัอด้ ได้�ส%งใจิไป็ตามพระธรรมเทศนาเก�ด้ความเลั,�อมใสเม,�อพระพ�ทธองค8แสด้งพระธรรมเทศนาจิบแลั�ว ม�คารเศรษฐ�ออกมาจิากภายในม%าน มาถวายความเคารพพระศาสด้า แลัะไป็ด้7ด้นมของนางว�สาขา เร�ยกนางว�สาขาว%าแม% ต� .งแต%ว�นน�.นเป็�นต�นมา 164 ? ท�.ส�. (ไทย) ๙/๒๕๖-๒๙๙/๘๘-๑๑๐. ความย%อว%า อ�มพ�ฏิฐมาณพ ได้�ร�บค3าส��งจิากพราหมณ8โป็กขรสาต�ผิ7�เป็�นอาจิารย8ให�ไป็เผิ�าพระพ�ทธเจิ�าแลั�วตรวด้7ลั�กษณะของมหาบ�ร�ษของพระองค8 เพราะท�.งสองย�งไม%เคยเห#นต�วจิร�งของพระองค8ได้�ย�นแต%ก�ตต�ศ�พท8ของพระองค8 แต%เม,�ออ�มพ�ฏิฐมาณพไป็แลั�วไม%ได้�ท3าตามท��อาจิารย8ส��งกลั�บแสด้งความก�าวร�าวก�บพระพ�ทธองค8ไม%ถวายความเคารพ เด้�นค�ยก�บพระพ�ทธเจิ�าผิ7�ก3าลั�งน��งอย7% โด้ยกลั%าวหาว%าเช้,.อสายศากยะของพระพ�ทธองค8เป็�นคนร�บใช้� ของตระก7ลัของตนมาก%อน พระพ�ทธองค8ต�องช้�.แจิงให�ฟ้Kงโด้ยการไลั%มาต�.งแต%สม�ยพระเจิ�าโอกกากราช้ผิ7�เป็�นบรรพบ�ร�ษของเจิ�าศากยะ ท��ม�คนใช้�ช้,�อว%า นางท�สา ได้�คลัอด้บ�ตรช้,�อก�ณหะ แลั�วก�ณหะน�.นได้�เป็�นบรรพบ�ร�ษของตระก7ลัก�ณหายนะในป็Kจิจิ�บ�นซึ่&�งเป็�นตระก7ลัของอ�มพ�ฏิฐมาณพ

130

Page 85: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

การกระต��นทางอารมณ8 ในทางพระพ�ทธศาสนา ได้�แก% ฉ�นทะ ความพอใจิ ช้อบใจิในการท3า แต% ค3าว%า ฉ�นทะ166 ในพระพ�ทธศาสนาม�ความหมายหลัายอย%าง บางคร�.งใช้�เป็�นค3าไวพจิน8ของต�ณหา ค,อความอยากซึ่&�งเป็�นความหมายในเช้�งลับ ฉ�นทะ มาในหมวด้ธรรมหลัายหมวด้ เช้%น อ�ทธ�บาท ๔ ส�มม�ป็ป็ธาน ๔ 167 เป็�นต�น ต%อไป็เพ,�อให�เข�าใจิความหมายแลัะธรรมช้าต�ของฉ�นทะช้�ด้เจินข&.นแลัะจิะร7 �ว%า ฉ�นทะ

ในท��ส�ด้อ�มพ�ฏิฐมาณพก#ยอมจิ3านนด้�วยหลั�กฐาน แลั�วยอมเคารพถ,อพระพ�ทธเจิ�า พระธรรมแลัะพระสงฆ่8165 ? ว�.ม (ไทย) ๔/๓๕/๔๗-๖๗. เร,�องย%อม�ว%า อ�ร�เวลัก�สสป็ะ เป็�นเจิ�าส3าน�กม�บร�วาร ๓๐๐ คน ส3าน�กตนเองผิ�ด้ค�ด้ว%าตนเองส3าเร#จิเป็�นพระอรห�นต8แลั�ว ว�นหน&�งพระพ�ทธเจิ�าเสด้#จิไป็ขอพ�กค�างค,นอย7%ด้�วย อ�ร�เวลัก�สสป็ะให�พระองค8พ�กอย7%ในโรงบ7ช้าไฟ้ซึ่&�งเป็�นอย7%ของนาคด้�ร�าย เพ,�อจิะลัองว%า พระมหาสมณะผิ7�มาขอพ�กด้�วยจิะส7�ก�บนาคได้�ไหม ป็รากฏิว%าเหต�การณ8เป็�นไป็เก�นคาด้ พระองค8ป็ราบนาคจินหายพยศ อ�ร�เวลัก�สสป็ะก#ร7 �ส&กท&�งในความสามารถของพระองค8เหม,อนก�นแต%ก#ย�งกระหย��มอย7%ว%า ถ&งพระมหาสมณะร7ป็น�.จิะม�ฤทธ�Uมากแต%ก#ย�งไม%เป็�นพระอรห�นต8เหม,อนตน พระพ�ทธองค8พ�กอย7%หลัายว�น แลัะได้�แสด้งป็าฏิ�หาร�ย8หลัายอย%างให�อ�ร�เวลัก�สสป็ะเห#น แต%ก#ไม%สามารถท3าลัายท�ฏิฐ�ของเขาได้� ในท��ส�ด้พระองค8จิ&งพ7ด้ตรงๆ ก�บเขาว%า เขาย�งไม%ได้�เป็�นพระอรห�นต8แลัะย�งไม%ร7 �ด้�วยซึ่3.าว%าธรรมะท��จิะท3าให�เป็�นพระอรห�นต8ค,ออะไร อ�ร�เวลัก�สสป็ะพอได้�ฟ้Kงด้�งน�.นก#เก�ด้ความสลัด้ส�งเวช้ตนเองกลั�บได้�สต� แลั�วยอมต�วเป็�นศ�ษย8ของพระองค8พร�อมด้�วยบร�วารของตน พระองค8จิ&งแสด้งอาท�ตตป็ร�ยายส7ตรให�ฟ้Kง เม,�อจิบพระธรรมเทศนาแลั�ว อ�ร�เวลัก�สสป็ะพร�อมก�บบร�วารส3าเร#จิเป็�นพระอรห�นต8 คลัายท�ฏิฐ� มานะ อย%างหมด้ส�.นไม%เหลั,ออย7%ในส�นด้าน

166 ท�.ส�. (ไทย) ๙/๕๔๘/๒๔๐. เป็�นฉ�นทะท��อย7%น�วรณ8 ๕ ม�ข�อความว%า พระผิ7�ม�พระภาคตร�สว%า อย%างน�.นเหม,อนก�น วาเสฏิฐะ น�วรณ8 ๕ ต%อไป็น�. ใน“

ว�น�ยของพระอร�ยะเร�ยกว%า เคร,�องหน%วงเหน��ยวบ�าง เคร,�องกางก�.นบ�างเคร,�องร�ด้ร&งบ�าง เคร,�องตร&งตราบ�าง น�วรณ8 ๕ อะไรบ�าง ค,อ กามฉ�นทะ พยาบาท ถ�นม�ทธะ อ�ทธ�จิจิก�กก�จิจิะ แลัะว�จิ�ก�จิฉา วาเสฏิฐะ น�วรณ8 ๕ เหลั%าน�.แลั ในว�น�ยของพระอร�ยะเร�ยกว%า เคร,�องหน%วงเหน��ยวบ�าง เคร,�องกางก�.นบ�าง เคร,�อง

131

Page 86: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

สอด้คลั�องก�บการกระต��นอารมณ8อย%างไร จิะได้�ศ&กษาในรายลัะเอ�ยด้ต%อไป็

ค3าว%า ฉ�นทะ ในพระว�น�ยหมายถ&ง การมอบอ3านาจิการ“ ”

ต�ด้ส�นใจิของตนให�แก%สงฆ่8 หมายความว%า สงฆ่8ม�มต�ย�งไงก#ร�บรองตามน�.น ถ&งแม�ว%าจิะม�ความร7 �ส&กว%าไม%ถ7กใจิของตนในภายหลั�งก#ต�องยอม จิะไป็เป็ลั��ยนแป็ลังแก�ไขไม%ได้� ถ�าไป็เป็ลั��ยนแป็ลังแก�ไขถ,อว%าไม%เคารพมต�ของตนของตนแลัะของสงฆ่8 ด้�งพ�ทธบ�ญ์ญ์�ต�ว%า “ก# ภ�กษ�ใด้ให�ฉ�นทะเพ,�อกรรมท��ท3าถ7กต�องแลั�ว กลั�บต�เต�ยนในภายหลั�ง ต�องอาบ�ต�ป็าจิ�ตต�ย8”168 ท%านอธ�บายต%อไป็ว%า ท��ช้,�อว%า กรรมท��ท3าถ7กต�อง ได้�แก% อป็โลักนกรรม ญ์�ตต�กรรม ญ์�ตต�ท�ต�ยกรรมแลัะญ์�ตต�จิต�ตถกรรม ท��สงฆ่8ท3าโด้ยธรรม โด้ยว�น�ย โด้ยส�ตถ�ศาสน8 ช้,�อว%ากรรม ท��ท3าถ7กต�อง169

ค3าว%า ฉ�นทะ ในพระส7ตรแลัะในพระอภ�ธรรมหมายถ&ง ความ“ ”

พอใจิ ความช้อบใจิ ถ�าช้อบใจิ พอใจิ ในส��งท�ช้��ว จิ�ด้เป็�นอก�ศลั ถ�าช้อบใจิ พอใจิในส��งท��ด้� จิ�ด้เป็�นก�ศลั เช้%น กามฉ�นทะ170 พอใจิ ช้อบใจิในกาม จิ�ด้เป็�นอก�ศลั อ�ทธ�บาทฉ�นทะ พอใจิ ช้อบใจิในธรรมท��เป็�นบาท

ร�ด้ร&งบ�างเคร,�องตราตร&งบ�าง”167 ? ในส�มม�ป็ป็ธาน ๔ ไม%ม�ค3าว%า ฉ�นทะ ป็รากฏิอย7%ในหมวด้ธรรม

แต%ม�ป็รากฏิในตอนอธ�บายขยายความว%า ข�อท��ภ�กษ�ในธรรมว�น�ยน�.สร�างฉ�นทะ “

พยายาม ป็รารภความเพ�ยร ป็ระคองจิ�ตม�%งม��นเพ,�อป็Rองก�นบาป็อก�ศลัธรรมท��ย�งไม%เก�ด้ม�ให�เก�ด้ข&.น ฯลัฯ เพ,�อลัะบาป็อก�ศลัธรรมท��เก�ด้ข&.นแลั�ว ฯลัฯ เพ,�อท3าบาป็อก�ศลัธรรมท��ย�งไม%เก�ด้ข&.นม�ให�เก�ด้ข&.น ฯลัฯ สร�างฉ�นทะ พยายาม ป็รารภความเพ�ยร ป็ระคองจิ�ต ม�%งม��นเพ,�อความด้3ารงอย7%ไม%เลั,อนหาย ภ�ยโยภาพ ไพบ7ลัย8 เจิร�ญ์เต#มท��แห%งก�ศลัธรรมท��เก�ด้ข&.นแลั�ว ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน ”

ท�.ป็า. (ไทย) ๑๑/๓๐๖/๒๗๗, อภ�.ว�. (ไทย) ๓๕/๒๐๕/๑๗๒. 168 ว�.มหา. (ไทย) ๒/๔๗๕/๕๗๒. 169 ว�.มหา. (ไทย) ๒/๔๗๕/๕๗๒.170 ท�.ส�. (ไทย) ๙/๕๔๘/๒๔๐.

132

Page 87: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

แห%งความส3าเร#จิ ส�มม�ป็ป็ธานฉ�นทะ 171 ความพอใจิในการสร�างความเพ�ยร จิ�ด้เป็�นก�ศลั

ค3าว%า ฉ�นทะ ในอรรถกถา พระอรรถกถาจิารย8อธ�บายไว� ๓ “ ”

ป็ระเภท 172 ค,อ ต�ณหาฉ�นทะ ฉ�นทะค,อต�ณหา หร,อฉ�นทะท��เป็�นต�ณหา เป็�นฝ่Fายช้��วหร,ออก�ศลั, ก�ตต�ก�มยตาฉ�นทะ ฉ�นทะค,อความใคร%เพ,�อจิะท3า ได้�แก% ความต�องการท3าหร,ออยากท3า เป็�นฝ่Fายกลัางๆ ค,อใช้�ในทางด้�ก#ได้� ช้��วก#ได้� แต%ส%วนมากม�กจิ�ด้รวมเข�าเป็�นฝ่Fายด้�, ก�ศลัธรรมฉ�นทะ ฉ�นทะในก�ศลัธรรม หร,อธรรมฉ�นทะท��เป็�นก�ศลั เป็�นฝ่Fายด้�งามหร,อก�ศลั

พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต) ได้�อธ�บายไว�ว%า ฉ�นทะ ซึ่&�ง“ ”

โด้ยท��วไป็แป็ลัก�นว%า ความพอใจิ แต%ความจิร�งแป็ลัได้�อ�กหลัายอย%างเช้%น ความช้อบใจิ ความอยาก ความย�นด้� ความร�ก ความใคร% ความต�องการ เป็�นต�น173

จิากความหมายท��ได้�ศ&กษามาน�.พอสร�ป็ได้�ว%า ฉ�นทะ หมายถ&ง การมอบอ3านาจิการต�ด้ส�นของตน ความพอใจิ ความช้อบใจิ ความเพ�ยรพยายามซึ่&�งเป็�นได้�ท�.งก�ศลัแลัะอก�ศลัแลัะเป็�นกลัางๆ ส%วนฉ�นทะท��เป็�นต�วกระต��นอารมณ8ได้�แก% ฉ�นทะในอ�ทธ�บาท ๔ แลัะฉ�นทะในส�มม�ป็ป็ธาน ๔ เพราะเป็�นต�วน3าให�ธรรมะข�ออ,�นๆ เก�ด้ข&.นตามมาจินท3าให�การงานท��ท3าอย7%น� .นด้3าเน�นไป็ส7%ความส3าเร#จิ

ยกต�วอย%าง ฉ�นทะ ในอ�ทธ�บาท ๔ ค,อเม,�อม�ความพอใจิ ช้อบใจิในงานท��จิะท3าแลั�วย%อมท3าให�เก�ด้ว�ร�ยะ ความเพ�ยรพยายามตามมา เม,�อม�ความเพ�ยรแลั�วย%อมท3าให�เก�ด้ จิ�ตตะ ความต�.งใจิขณะท��ท3างาน เม,�อม�ความต�.งใจิแลั�วย%อมท3าให�เก�ด้ ว�ม�งสา ความพ�น�จิพ�จิารณา

171 ท�.ป็า. (ไทย) ๑๑/๓๐๖/๒๗๗, อภ�.ว�. (ไทย) ๓๕/๒๐๕/๑๗๒. 172 ป็ฏิ�ส3.อ. (ไทย) ๑๔๑-๒, สง:คณ�.อ. (ไทย) ๕๒๗, 173 พระธรรมป็Jฎก (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะ

ขยายความ, หน�า ๔๘๖.

133

Page 88: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ไตร%ตรองในงาน ค,อค�ด้หาช้%องทางแห%งความส3าเร#จิของงาน ส%วนฉ�นทะ ในส�มม�ป็ป็ธาน ๔ ก#ม�ลั�กษณะคลั�ายๆ ก�บฉ�นทะในอ�ทธ�บาท ๔ น�.

๓.๕ สร�ปและว�พากี่ษ*เร/�องกี่รรมตามหล�กี่พระพ�ทธศาสนา

๓.๕.๑ สร�ปเร/�องกี่รรมตามหล�กี่พระพ�ทธศาสนา

กรรมทางพระพ�ทธศาสนา หมายถ&ง การกระท3าท��ท3าด้�วยเจิตนา อ�นม�พ,.นฐานมาจิากก�เลัส แสด้งออกทาง กาย ทางวาจิา แลัะทางใจิ ม�ท�.งกรรมด้�แลัะกรรมช้��ว ส%งผิลัต%อผิ7�กระท3ากรรมสาเหต�แห%งการเก�ด้กรรมเก�ด้จิากผิ�สสะ โด้ยเร��มต�นท��ใจิเก�ด้การน&กค�ด้เร�ยกว%ามโนกรรม ส%งผิลัให�ผิ7�กระท3ากรรมต%อทางกาย แลัะทางวาจิา ผิลัของการกระท3า ไม%ว%ากรรมด้�หร,อ กรรมช้��วจิะถ7กจิะสมไว�ในภว�งคจิ�ต รอโอกาสให�ผิลัแก%เจิ�าของกรรม การจิะต�ด้ส�นว%ากรรมใด้เป็�นกรรมด้� หร,อกรรมช้��วน�.น ทางพระพ�ทธศาสนาได้�วางหลั�กเกณฑิ8ไว� โด้ยให�ด้7ท��สาเหต�แห%งการท3ากรรมแลัะผิลัของกรรม ว%าม�ผิลักระทบต%อตนเองหร,อผิ7�อ,�น หร,อ ท�.งตนเองแลัะผิ7�อ,�นหร,อไม%

กรรมในพระไตรป็Jฎกแบ%งออกเป็�น ๓ ป็ระเภท ค,อ ๑. ตามค�ณภาพของกรรมม� ๒ อย%าง ค,อ กรรมช้��ว (อก�ศลั

กรรม) แลัะกรรมด้� (ก�ศลักรรม)

๒. ตามทางแห%งการท3ากรรมม� ๓ อย%าง ค,อ ทางกายเร�ยกว%า กายกรรม ทางวาจิา เร�ยกว%า วจิ�กรรม ทางใจิ เร�ยกว%า มโนกรรม

๓. ตามกรรมท��ม�ความส�มพ�นธ8ก�บว�บาก ม� ๔ อย%าง ค,อ กรรมด้3าม�ว�บากด้3า กรรมขาวม�ว�บากขาว กรรมท�.งด้3าแลัะขาวม�ว�บากท�.งด้3าแลัะขาว กรรมไม%ด้3าแลัะไม%ขาวม�ว�บากท�.งไม%ด้3าแลัะไม%ขาว กรรมป็ระเภทน�. เป็�นกรรมท��ม�เป็Rาหมายส7งส�ด้ในทางพระพ�ทธศาสนา ม�เจิตนาเพ,�อจิะลัะกรรมด้3า กรรมขาว แลัะกรรมท�.งด้3าแลัะขาวในอรรถกถา เร�ยกว%า กรรม ๑๒ ซึ่&�งได้�ม�การรวบรวมไว�เป็�นหมวด้หม7% ผิลัของ

134

Page 89: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

กรรมท3าให�เห#นเป็�นร7ป็ธรรมช้�ด้เจินย��งข&.น ม�กรรมตามหน�าท�� กรรมตามให�ผิลัตามลั3าด้�บ แลัะกรรมท��รอเวลัาในการให�ผิลัของกรรม

การให�ผิลัของกรรมแบ%งออกเป็�น ๒ ระด้�บ ค,อ ผิลัช้�.นใน หมายถ&ง จิ�ตใจิ ให�ผิลัท�นท�ท��ท3ากรรมเสร#จิ เป็�นความร7 �ส&กท��ด้�หร,อช้��ว สะสมเป็�นว�บากตกค�างในใจิ รอว�นแสด้งต�วออกมาเป็�นอ�ป็น�ส�ย ผิลัช้�.นนอกให�ผิลัเป็�นลัาภ ยศ สรรเสร�ญ์ เส,�อมลัาภ เส,�อมยศ น�นทา การให�ผิลัในช้�.นน�.ต�องม�องค8ป็ระกอบเร,�อง กาลั คต� อ�ป็ธ� แลัะป็โยคะ มาเป็�นป็Kจิจิ�ยเก��ยวข�อง การให�ผิลัของกรรมท�.ง ๓ ป็ระเภทในพระไตรป็Jฎกด้�งกลั%าวข�างต�น เป็�นเร,�องของการให�ผิลัช้�.นใน ส%วนการให�ผิลัของกรรม ๑๒ เป็�นการให�ผิลัช้�.นนอก

กฎแห%งกรรม เป็�นกฎธรรมช้าต�ท��ม�การให�ผิลัท��แน%นอนแลัะตายต�ว ไม%ม�ข�อยกเว�นแลัะจิ&งเป็�นกฎศ�ลัธรรม ท��ด้7แลัควบค�มพฤต�กรรมของมน�ษย8แลัะให�ผิลั มน�ษย8ท�กคนต�องร�บผิ�ด้ช้อบต%อการกระท3าของตน ด้�งน�.นเม,�อพ�จิารณาแลั�วจิะเห#นได้�ว%าการใช้�เวลัาป็Kจิจิ�บ�นแลัะเง,�อนไขของอโหส�กรรมท3าให�มน�ษย8สามารถเลั,อกสถานท��เก�ด้ พร�อมท�.งร7ป็สมบ�ต�ค�ณสมบ�ต�ได้� กลั%าว ค,อ ท3าแต%กรรมด้�อ�นม�เง,�อนไขไป็ส7%ผิลัท��ต�องการอย%างพากเพ�ยร แลัะป็ฏิ�บ�ต�จินกลัายเป็�นอ�ป็น�ส�ย ผิลัของกรรมย%อมส%งผิลัในช้าต�หน�าหร,อช้าต�ต%อ ๆ ไป็ แลัะผิลัของกรรมบางอย%างสามารถส%งผิลัได้�ในช้าต�น�.ได้�เลัย เช้%น ความร3�ารวยหร,อความฉลัาด้ นอกจิากน�.พระพ�ทธศาสนาย�งให�ความส3าค�ญ์ก�บมโนกรรมของจิ�ตท��ใกลั�ด้�บ ซึ่&�งม�ผิลัต%อคต�ท��ไป็ในช้าต�หน�า

การด้�บกรรมต�องด้�บท��สาเหต� ค,อ ผิ�สสะ พระพ�ทธศาสนาไม%ได้�สอนให�มน�ษย8ท3ากรรมด้�เพ,�อต�ด้อย7%แต%ความส�ขแลัะความด้� แต%สอนให�มน�ษย8ท3ากรรมเพ,�อลัะท�.งกรรมด้�แลัะกรรมช้��วเพ,�อไป็ส7%การส�.นกรรม ด้�วยว�ธ�การป็ฏิ�บ�ต�ตามมรรคม�องค8 ๘ แลัะพ�ฒนาตนเองด้�วย หลั�กไตรส�กขา ซึ่&�งสามารถพ�ฒนากรรมของตนหลั�ด้พ�นจิากก�เลัส เป็�นเหต�ให�ส�.นกรรมหร,อด้�บกรรมการกระท3าท��ไม%ม�ก�เลัส ไม%จิ�ด้เป็�นกรรมเป็�น

135

Page 90: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

เพ�ยงก�ร�ยาเท%าน�.น จิ&งไม%ม�ว�บากให�ร�บผิลัท3าให�หลั�ด้พ�นจิากการเว�ยนว%ายตายเก�ด้ หร,อหลั�ด้พ�นจิากว�ฏิฏิะ ๓ ค,อ ก�เลัส กรรม ว�บากบรรลั�พระน�พพาน อ�นเป็�นเป็Rาหมายส7งส�ด้ของพระพ�ทธศาสนา

การป็ระย�กต8เร,�องกรรมเพ,�อพ�ฒนาพฤต�กรรมตามหลั�ก พระพ�ทธศาสนา เพ,�อให�สอด้คลั�องก�บห�วข�อของแบนด้7ร%า จิ&งได้�ต�.งช้,�อ

ห�วข�อตามแนวทางป็ฏิ�บ�ต�อ ๓ ป็ระการ ได้�แก% ๑. แนวทางการเร�ยนร7 � โด้ยการส�งเกต ๒. แนวทางการควบค�มก�จิกรรมการเร�ยนร7 �ของ

ตนเอง ๓. แนวทางการร�บร7 �ความสามารถของตนเอง

แนวทางการเร�ยนร7 �โด้ยการส�งเกตม�กระบวนการย%อยอย7% ๔ กระบวนการ ป็ระกอบด้�วย ๑. กระบวนการความใส%ใจิ ๒.

กระบวนการจิด้จิ3า ๓. กระบวนการแสด้งพฤต�กรรมเหม,อนก�บต�ว แบบ ๔. กระบวนการจิ7งใจิ

๑. กระบวนการความใส%ใจิในทางพระพ�ทธศาสนา ได้�ศ&กษา เร,�อง สมาธ� ได้�แก%สมาธ�ท��มาพร�อมก�บหลั�กธรรมแห%งความส3าเร#จิค,อ หลั�ก “อ�ทธ�บาท ธรรม ๔” ค, อ ฉ�นทสมาธ� ว�ร�ยสมาธ� จิ�ตตสมาธ�

ว�ม�งสาสมาธ� กระบวนธรรมท�.ง ๔ น�.จิะท3างานร%วมก�นอย%างต%อเน,�อง ไม%ขาด้สายท3าให�เก�ด้ความใส%ใจิ ๒. กระบวนการจิด้จิ3า ได้�ศ&กษาเร,�อง

ส�ญ์ญ์า เป็�นห�วหน�าท3างานร%วมก�นก�บสต� ความระลั&กหาข�อม7ลัท��ถ7ก บ�นท&กไว�ด้�วยส�ญ์ญ์า กระบวนการจิด้จิ3าม� ๓ ข�.นตอน ค,อการน3าข�อม7ลั

เข�าส7%จิ�ตใจิ การบ�นท&กข�อม7ลั แลัะการน3าข�อม7ลัออกมาใช้� ๓. กระบวนการแสด้งพฤต�กรรมเหม,อนก�บต�วแบบ ได้�ศ&กษาเร,�อง

อ�นทร�ย8 ๕ พลัะ ๕ ท�.งสองหลั�กธรรมน�.ม�องค8ธรรมเหม,อนก�น ค,อ ส�ทธา ว�ร�ยะ สต� สมาธ� ป็Kญ์ญ์า เพ�ยงแต%เป็ลั��ยนช้,�อตามหมวด้ธรรม

เท%าน�.นค,อเอาองค8ธรรมเหลั%าน�.ไป็น3าหน�าช้,�อหมวด้ธรรม เช้%น ส�ทธ�นท ร�ย8 ส�ทธาพลัะ เป็�นต�น การท��ได้�ศ&กษาเร,�องน�.เพราะผิ7�เร�ยนม�อ�นทร�ย8ไม%

เท%าก�น ผิ7�ท��ม�อ�นทร�ย8ย%อมจิะแสด้งพฤต�กรรมเหม,อนต�วแบบมากกว%า ผิ7�ม�อ�นทร�ย8อ%อน ๔. กระบวนจิ7งใจิ ได้�ศ&กษาพระพ�ทธพจิน8 ข�อว%า

“ ” “ น�ค:คณ:เห น�ค:คหารห3 ข%มบ�คคลัท��ควรข%ม ป็ค:คณ:เห ป็ค:” คหารห3 ยกย%องคนท��ควรยกย%อง เพราะว%าพระพ�ทธเจิ�า จิะต3าหน�คน

ท��ควรต3าหน�โด้ยไม%ได้�เลั,อกหน�าว%าจิะเป็�นใครมาจิากไหน เป็�นลั7กหลัาน ของใคร แลัะจิะสรรเสร�ญ์ผิ7�ท��ควรสรรเสร�ญ์โด้ยไม%ได้�เลั,อกหน�าเหม,อน

ก�น

136

Page 91: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

แนวทางการควบค�มก�จิกรรมการเร�ยนร7 �ของตนเอง ป็ระกอบ ด้�วยกระบวนการย%อย ๓ กระบวนการ ค,อ ๑. กระบวนการส�งเกตของ

ตนเอง ๒. กระบวนการต�ด้ส�น ๓. การแสด้งป็ฏิ�ก�ร�ยาต%อตนเอง๑. กระบวนการส�งเกตของตนเอง ได้�ศ&กษาเร,�อง สต�

ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะ สต�ส�มป็ช้�ญ์ญ์ะม�ลั�กษณะเป็�นเคร,�องเต,อนให�ระลั&กได้� ให� ร7 �ส&กต�วท��วพร�อมท�กขณะท��เคลั,�อนไหวอ�ร�ยาบถ เป็�นต�วก3าก�บไม%ให�จิ�ต

หลั�ด้ลัอยไป็ในอารมณ8ต%างๆ อย%างอ�สระ คอยควบค�มจิ�ตไว�ไม%ให�ไป็ส7%อ3านาจิฝ่Fายต3�าเหม,อนเด้#กเลั�.ยงว�วคอยด้7แลัว�วของตนไม%ให�เท��ยวไป็ใน

ท��ท��ไม%เหมาะสม เช้%น ไร% สวน ท��นา ของช้าวบ�าน ฉะน�.น ๒. กระบวนการต�ด้ส�น ได้�ศ&กษา เร,�อง หลั�กการต�ด้ส�นพระธรรมว�น�ย ๘

ป็ระการ ค,อหลั�กธรรมท��เป็�นพระธรรมว�น�ยท��พระพ�ทธองค8ทรงส��ง สอนต�องเป็�นไป็ตามหลั�กการท�.ง ๘ ป็ระการน�. ถ�าตรงก�นข�ามก�บหลั�ก

การเหลั%าน�.ถ,อว%าไม%ใช้%ธรรมไม%ใช้%ว�น�ยท��พระองค8ทรงสอนให�ลัะท�.งเส�ย ค,อ ๑. เป็�นไป็เพ,�อคลัายความก3าหน�ด้ ๒. เป็�นไป็เพ,�อความพราก ๓.

เป็�นไป็เพ,�อการไม%สะสม ๔. เป็�นไป็เพ,�อความม�กน�อย ๕. เป็�นไป็เพ,�อ ความส�นโด้ษ ๖. เป็�นไป็เพ,�อความสง�ด้ ๗. เป็�นไป็เพ,�อป็รารภความ

เพ�ยร ๘. เป็�นไป็เพ,�อความเป็�นคนเลั�.ยงง%าย นอกจิากน�.พระองค8ย�งได้� บ�ญ์ญ์�ต�หลั�กมหาป็เทส ๔ ไว�อ�กหลั�กหน&�งเพ,�อเป็�นหลั�กต�ด้ส�นพระ

ธรรมว�น�ย ใจิความส3าค�ญ์ของหลั�กมหาป็เทส ๔ น�.นม�อย7% ๒ ส3านวน ส3านวนแรกม�ใจิความส3าค�ญ์ค,อ ๑. ส��งใด้ท��ไม%ได้�ห�ามไว�ว%า ไม%ควร ถ�า

อน�โลัมเข�าก�บส��งไม%ควร ส��งน�.นไม%ควร ๒. ส��งใด้ท��ไม%ได้�ห�ามไว�ว%า ไม% ควร ถ�าอน�โลัมเข�าก�บส��งท��ควร ส��งน�.นควร ๓. ส��งใด้ท��ไม%ได้�อน�ญ์าตไว�

ว%า ควร ถ�าอน�โลัมเข�าก�บส��งไม%ควร ส��งน�.นไม%ควร ๔. ส��งใด้ท��ไม%ได้� อน�ญ์าตไว�ว%า ควร ถ�าอน�โลัมเข�าก�บส��งท��ควร ส��งน�.นควร ส3านวนท�� ๒

ม�ใจิความว%า ๑. ถ�าม�ภ�กษ�มากลั%าวอ�างว%าได้�ฟ้Kงได้�ร�บมาจิาก พระพ�ทธเจิ�า คณะสงฆ่8 คณะพระเถระ แลัะพระเถระร7ป็เด้�ยวว%า ธรรม

เหลั%าน�. เป็�นธรรม เป็�นว�น�ย เป็�นส�ตถ�สาสน8 อย%าเช้,�อท�นท� ให�เร�ยนร7 � แลั�วน3าไป็เป็ร�ยบเท�ยบก�บพระส7ตรแลัะพระว�น�ย ถ�าลังก�นสมก�นก�บ

พระส7ตรแลัะพระว�น�ยจิ&งค%อยเช้,�อแลัะเร�ยนตามน�.น ถ�าไม%ลังก�นสมก�น ให�ท�.งเส�ยงไม%ควรถ,อเอา ๓. การแสด้งป็ฏิ�ก�ร�ยาต%อตนเอง ได้�ศ&กษา

เร,�อง อายตนะ ๑๒ อย%าง ค,อ อายตนะภายใน ๖อายตนะภายนอก ๖ อายตนะ แป็ลัว%า ท��ต%อ, เคร,�องต�ด้ต%อ, แด้นต%อความร7 �, เคร,�องร7 �แลัะ

ส��งท��ร7 � เช้%น ตาเป็�นเคร,�องร7 � ร7ป็เป็�นส��งท��ร7 �, ห7เป็�นเคร,�องร7 � เส�ยงเป็�นส��ง ท��ร7 � เป็�นต�น อายตนะภายนอก ค,อเคร,�องต%อภายนอก, ส��งท��ถ7กร7 �ม� ๖

137

Page 92: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ค,อ ร7ป็ เส�ยง กลั��น รส ส��งต�องกาย ธรรมารมณ8 ค,อ อารมณ8ท��เก�ด้ ก�บใจิหร,อส��งท��ใจิร7 � อายตนะท�.งสองเก��ยวข�องก�บกระบวนการแสด้ง ป็ฏิ�ก�ร�ยาต%อตนเอง เม,�อกระบวนธรรมเหลั%าน�. ค,อ อายตนะภายใน ๖

อายตนะภายนอก ๖ ผิ�สสะ แลัะว�ญ์ญ์าณ ท3างานป็ระสานส�มพ�นธ8ก�น กลั%าววค,อเม,�ออายตนะภายในซึ่&�งเป็�นแด้นร�บร7 �กระทบก�บอารมณ8 ค,อ

อายตนะภายนอกซึ่&�งเป็�นส��งท��ถ7กร7 �ก#จิะเก�ด้ความร7 �จิ3าเพาะด้�านของ อายตนะแต%ลัะอย%างๆ ข&.น เช้%น ตากระทบร7ป็ เก�ด้ความร7 �เร�ยกว%า เห#น

ห7กระทบเส�ยง เก�ด้ความร7 � เร�ยกว%าได้�ย�น เป็�นต�น ความร7 �เฉพาะแต%ลัะ ด้�านน�.เร�ยกว%า ว�ญ์ญ์าณ ความร7 �แจิ�ง ค,อร7 �อารมณ8 ว�ญ์ญ์าณทางตา

ได้�แก% เห#น เร�ยกว%า จิ�กข�ว�ญ์ญ์าณ ว�ญ์ญ์าณทางห7 ได้�แก% ได้�ย�น เร�ยกว%า โสตสว�ญ์ญ์าณ เป็�นต�น

แนวทาง การร�บร7 �ความสามารถของตนเอง ป็ระกอบด้�วย แนวทางย%อย ๔ แนวทาง ค,อ ๑. ป็ระสบการณ8ท��ป็ระสบความส3าเร#จิ

๒. การใช้�ต�วแบบ ๓. การใช้�ค3าพ7ด้ช้�กจิ7ง ๔. การกระต��นทางอารมณ8

๑. ป็ระสบการณ8ท��ป็ระสบความส3าเร#จิ ได้�ศ&กษาเร,�อง จิร�ต ๖ ค,อความป็ระพฤต�จินเคยช้�นเป็�นน�ส�ยท��แสด้งออกมาโด้ยไม%ได้�ต�.งใจิ

จินกลัายเป็�นบ�คลั�กของแต%ลัะคน เช้%น คนราคจิร�ต จิะม�น�ส�ย เร�ยบร�อย ร�กสวยร�กงาม คนโทสจิร�ต จิะม�น�ส�ยหน�กไป็ทางใจิร�อนข�.

หง�ด้หง�ด้ คนโมหจิร�ต จิะม�น�ส�ยหน�กไป็ทางเหงาซึ่&มจิ�บจิด้ คนส�ทธา จิร�ต จิะม�น�ส�ยเช้,�อง%าย ถ�าไม%ม�ป็Kญ์ญ์าก3าก�บก#อาจิจิะกลัายเป็�นคนเช้,�อ

งมงายได้� คนพ�ทธ�จิร�ต จิะม�น�ส�ยหน�กไป็ทางค�ด้พ�จิารณา คนว�ตก จิร�ต จิะม�น�ส�ยหน�กไป็ทางค�ด้จิ�บจิด้ฟ้� Rงซึ่%าน ผิ7�ต�องการเป็ลั��ยน

พฤต�กรรมต�องส�งเกตต�วเองให�ด้�ว%า ในช้%วงท��ป็ระสบความส3าเร#จิเรา ป็ระพฤต�ต�วอย%างไร แลั�วน3าน�ส�ยน�.นมาใช้�ให�เก�ด้ป็ระโยช้น8ค,อท3าต�ว

เหม,อนเม,�อคร�.งท��เคยป็ระสบความส3าเร#จิน�.น

๒. การใช้�ต�วแบบ “ ได้�ศ&กษาเร,�อง บ�คคลัาธ�ษฐาน แลัะ” ธรรมาธ�ษฐาน ค,อใช้�บ�คคลัเป็�นแบบแลัะใช้�ธรรมะเป็�นแบบหร,อใช้�ร7ป็

ธรรมก�บนามธรรมเป็�นแบบ บ�คคลัาธ�ษฐาน ค,อยกบ�คคลัมาเป็�น ต�วอย%างป็ระกอบการอธ�บายในเร,�องน�.นๆ ท��ตรงก�บเร,�องท��ก3าลั�ง

อธ�บาย ส%วนธรรมาธ�ษฐาน ค,อยกห�วข�อธรรมข&.นแสด้งไม%เก��ยวก�บ บ�คคลัเป็�นการแสด้งหลั�กการลั�วนๆ เพ,�อป็ระกอบการอธ�บายในเร,�อง

น�.นๆ ในเร,�องน�.ได้�ยกเร,�องเวสส�นด้รช้าด้กก�บเร,�องพระน�นทเถระเป็�น ต�วอย%าง เร,�องเวสส�นด้รช้าด้กพระองค8ทรงแสด้งเพ,�อลัด้มานะ ท�ฏิฐ�

138

Page 93: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ของเหลั%าพระป็ระย7รญ์าต� ส%วนเร,�องพระน�นทะพระองค8แสด้งเหลั%านางฟ้Rาให�พระน�นทะผิ7�กระส�นอยากส&กเพ,�อให�คลัายความร�กจิากนาง

ช้นบทก�ลัยาณ�ผิ7�เป็�นเจิ�าสาว เป็�นการเป็ลั��ยนความสนใจิของพระน�นทะให�เก�ด้ความอ�ตสาหะป็ฏิ�บ�ต�สมณธรรม

๓. การใช้�ค3าพ7ด้ช้�กจิ7ง ได้�ศ&กษาเร,�อง ลั�ลัาการสอน หร,อ เทศนาว�ธ� ๔ ป็ระการท��พระพ�ทธองค8ทรงใช้�เพ,�อช้�กช้วนโน�มน�าวจิ�ตใจิ

ของผิ7�ฟ้Kงให�เก�ด้ความกลั�าหาญ์ ร%าเร�ง อยากน3าเอาธรรมะค3าส��งสอน ไป็ป็ฏิ�บ�ต�เพ,�อให�เก�ด้ผิลัแก%ตนเอง ลั�ลัาการสอน หร,อเทศนาว�ธ� ๔

อย%าง ค,อ ๑. ส�นท�สสนา ช้�.แจิงให�เห#นช้�ด้ ๒. สมาทป็นา ช้วนให� อยากร�บเอาไป็ป็ฏิ�บ�ต� ๓. สม�ตเตช้นา เร�าใจิให�อาจิหาญ์แกลั�วกลั�า

๔. ส�มป็ห�งสนา ป็ลัอบช้โลัมใจิ ให�สด้ช้,�นร%าเร�ง การใช้�ค3าพ7ด้ช้�กจิ7ง โน�มน�าวเพ,�อให�ผิ7�ท��ย�งไม%เลั,�อมใสให�เก�ด้ความเลั,�อมใส ผิ7�ม�ท�ฏิฐ� มานะ ให�

ลัด้ท�ฏิฐ� มานะ ผิ7�ท��ม�พฤต�กรรมก�าวร�าวให�เป็�นผิ7�ม�จิ�ตอ%อนโยน

๔. การกระต��นทางอารมณ8 ได้�ศ&กษาเร,�อง ฉ�นทะ ความพอใจิช้อบใจิในการท3าการงานท��เป็�นป็ระโยช้น8ม�ความหมายในเช้�ง

สร�างสรรค8 ส%วนฉ�นทะท��เป็�นต�วกระต��นอารมณ8ได้�แก% ฉ�นทะในอ�ทธ� บาท ๔ แลัะฉ�นทะในส�มม�ป็ป็ธาน ๔ เพราะเป็�นต�วน3าให�ธรรมะข�ออ,�นๆ

เก�ด้ข&.นตามมาจินท3าให�การงานท��ท3าอย7%น� .นด้3าเน�นไป็ส7%ความส3าเร#จิ ยก ต�วอย%าง ฉ�นทะ ในอ�ทธ�บาท ๔ ค,อเม,�อม�ความพอใจิ ช้อบใจิในงานท��จิะ

ท3าแลั�วย%อมท3าให�เก�ด้ว�ร�ยะ ความเพ�ยรพยายามตามมา เม,�อม�ความ เพ�ยรแลั�วย%อมท3าให�เก�ด้ จิ�ตตะ ความต�.งใจิขณะท��ท3างาน เม,�อม�ความ ต�.งใจิแลั�วย%อมท3าให�เก�ด้ ว�ม�งสา ความพ�จิารณาไตร%ตรองในงาน ค,อ

ค�ด้หาช้%องทางแห%งความส3าเร#จิของงาน ส%วนฉ�นทะ ในส�มม�ป็ป็ธาน ๔ ก#ม�ลั�กษณะคลั�ายๆ ก�บฉ�นทะในอ�ทธ�บาท ๔ น�.

๓.๕.๒ ว�พากี่ษ*เร/�องกี่ารปร�บพฤต�กี่รรมตามหล�กี่พระพ�ทธศาสนา

การป็ร�บพฤต�กรรมตามหลั�กพระพ�ทธศาสนาก#ค,อการป็ร�บอ�นทร�ย8ให�เสมอก�นเพ,�อให�กายแลัะจิ�ตท3างานป็ระสานสอด้คลั�องก�นในการแสด้งออกทางพฤต�กรรมท��เหมาะสม เพราะส�งขารร%างกายแลัะจิ�ตใจิของมน�ษย8ก#เป็ร�ยบเหม,อนต�นไม�จิะด้�ด้หร,อตกแต%งให�เป็�นต%าง ๆ

139

Page 94: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ได้�ท�นท�ไม%ได้�ต�องอาศ�ยเวลัา ต�องค%อยเป็�นค%อยไป็แลัะข&.นอย7%ก�บเป็Rาหมายท��ต� .งไว�ด้�วยถ�าม�เป็Rาหมายใหญ์%ก#ย��งใช้�เวลัานาน เช้%นการจิะด้�ด้ต�นตะโกให�เป็�นร7ป็หงส8ต�วใหญ์% ๆ ต�องรอเป็�นเวลัาหลัายป็Qกว%าต�นไม�จิะเจิร�ญ์เต�บโตแลัะม�ร7ป็เป็�นหงส8อย%างท��เราออกแบบเอาไว�

การป็ร�บพฤต�กรรมของมน�ษย8ย��งต�องใช้�เวลัานานย��งกว%าน�.นเพราะมน�ษย8ม�ส%วนป็ระกอบหลัายอย%างโด้ยเฉพาะอารมณ8ภายใน ซึ่&�งเป็�นต�วแป็รส3าค�ญ์คอยท3าให�ใจิไขว�เขวออกนอกทางหร,อเป็Rาหมายท��ต� .งเอาไว� ด้�งน�.น การป็ร�บพฤต�กรรมจิ&งอาศ�ยกาลัเวลัา ค%อยเป็�นค%อยไป็

พระพ�ทธศาสนา ได้�วางหลั�กธรรมส3าหร�บใช้�เป็�นเคร,�องม,อหร,ออ�ป็กรณ8ในการป็ร�บพฤต�กรรมไว�หลัายหมวด้ด้�วยก�นซึ่&�งหลั�กธรรมเหลั%าน�.แท�จิร�งแลั�วก#ค,อส�งขารในฝ่Fายก�ศลัน��นเอง เช้%นหลั�ก พลัะ ๕ อ�นทร�ย8 ๕ อ�นป็ระกอบด้�วย ส�ทธา ว�ร�ยะ สต� สมาธ� ป็Kญ์ญ์า บางหมวด้ธรรมก#ม�ช้,�อหลั�กธรรมอ,�นท��ไม%ใช้%ส�งขารมารวมอย7%ด้�วย แต%เม,�อสาวไป็ถ&งต�นตอแลั�วก#จิ�ด้เป็�นส�งขารเช้%นเด้�ยวก�นแต%ไม%ใช้%เป็�นส�งขารในข�นธ8 ๕ เท%าน�.น เป็�นส�งขารท��เป็�นส�งขตธรรมค,อธรรมท��ถ7กป็Kจิจิ�ยป็ร�งแต%ง เช้%น หลั�กฆ่ราวาสธรรม ๔ ค,อ ทมะ ส�จิจิะ ข�นต� จิาคะ ส�งคหว�ตถ� ๔ ค,อ ทาน ป็Jยวาจิา อ�ตถจิร�ยา สมาน�ตตตา หลั�กธรรมเหลั%าน�.ม�ไว�ส3าหร�บฆ่ราวาสผิ7�อย7%ครองเร,อนเพ,�อให�คนในครอบคร�วอย7%ด้�วยก�นอย%างม�ความส�ข แลัะม�ความเจิร�ญ์ก�าวหน�า ในการป็ระกอบอาช้�พการอย7%ครองเร,อน

การป็ร�บพฤต�กรรมตามหลั�กพระพ�ทธศาสนา ไม%ว%าจิะเป็�นการป็ร�บพฤต�กรรมข�.นพ,.นฐาน ข�.นป็านกลัาง แลัะข�.นส7ง ลั�วนม�จิ�ด้ม�%งหมายหร,อป็ระโยช้น8 ๒ อย%าง ค,อ ๑) ป็ระโยช้น8ตนเอง (อ�ตต�ตถะป็ระโยช้น8) ๒) ป็ระโยช้น8คนอ,�น (ป็ร�ตถะป็ระโยช้น8) เป็�นหลั�ก ในเบ,.องต�นต�องท3าป็ระโยช้น8ตนให�สมบ7รณ8ก%อน ค,อ จิะท3าอะไรก#แลั�วแต%ตนเองต�องเป็�นท��พ&�งของตนให�ได้�ก%อนจิ&งเผิ,�อแผิ%คนอ,�นตามก3าลั�ง

140

Page 95: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ความสามารถ ถ�าท3าได้�อย%างน�.จิะท3าให�ได้�ร�บการยกย%องการยอมร�บ การน�บถ,อจิากคนอ,�น ถ�าบกพร%องอย%างใด้อย%างหน&�งไป็บ�าง แต%ถ�าม�เจิตนาท��ด้� ก#ย�งพอท3าเนา

การท��บ�คคลัม�%งขวนขวายเฉพาะป็ระโยช้น8ตนโด้ยไม%ค3าน&งถ&งคนอ,�น ก#จิะเป็�นส�ด้โต%งข�างหน&�งจิะกลัายเป็�นคนเห#นแก%ต�วไป็ จิะตกไป็ส7%อ3านาจิของบาป็ธรรม ค,อ ความตระหน�� (ม�จิฉร�ยะ) แลัะความโลัภ (โลัภะ) ถ�าม�%งแต%ป็ระโยช้น8คนอ,�นหร,อป็ระโยช้น8ส%วนรวมก#จิะท3าต�วเองลั3าบากในการด้3าเน�นช้�ว�ต ฐานะความเป็�นอย7%อาจิจิะอ�ตค�ตข�ด้สนก#ได้� ซึ่&�งก#เป็�นส�ด้โต%งอ�กอย%างหน&�งไม%ใช้%เป็Rาหมายของพระพ�ทธศาสนาค,อทางสายกลัางจิะได้�ร�บค3าต3าหน�ไม%เป็�นท��เกรงอกเกรงใจิของคนอ,�น ส��งท��ท3าไป็น�.นอาจิจิะถ7กข�ด้ขวางต%อต�านก#ได้�

อาจิจิะม�ค3าถามว%า ถ�าอย%างน�.นก#จิะไม%ม�คนท��ท3าป็ระโยช้น8คนอ,�นอย%างจิร�งจิ�ง เพราะแต%ลัะคนก#ย�งท3าป็ระโยช้น8ให�ตนเองย�งไม%สมบ7รณ8ส�กคนยกเว�นพระอรห�นต8 แลั�วส�งคมจิะอย7%ด้�วยก�นอย%างสงบส�ขได้�อย%างไร แลัะในกรณ�ของพระโพธ�ส�ตว8ท��อ�ท�ศตนเองเพ,�อบ3าเพ#ญ์ป็ระโยช้น8แก%คนอ,�นจิะไม%ถ7กต3าหน�ต�เต�ยนหร,อ เพราะพระโพธ�ส�ตว8ก#ย�งป็ระโยช้น8ของตนไม%บร�บ7รณ8

ค3าถามน�.ไม%ง%ายท��จิะตอบ เพราะม�รายลัะเอ�ยด้ให�พ�จิารณาป็ระกอบหลัายอย%างก%อนอ,�นเรามาพ�จิารณา หลั�กป็ระโยช้น8ในพระพ�ทธศาสนาก%อน หลั�กอ�ตต�ตถะป็ระโยช้น8หร,อป็ระโยช้น8ตนน�.น ไม%ค%อยเป็�นป็Kญ์หาเท%าไหร%เพราะคนส%วนมากม�%งป็ระโยช้น8ส%วนตนอย7%แลั�วบางคร�.งก#มากเก�นไป็จินถ&งก�บลั%วงลัะเม�ด้ป็ระโยช้น8ของคนอ,�นก#ม�

ส%วนป็ร�ตถะป็ระโยช้น8หร,อป็ระโยช้น8คนอ,�นน�.นข�อน�.ค%อนข�างม�ป็Kญ์หา เพราะไม%ค%อยม�ใครค�ด้ถ&ง จิะม�อย7%บ�างก#จิะอย7%ในวงจิ3าก�ด้เช้%นเฉพาะในหม7%ญ์าต�พ��น�อง เพ,�อนพ�องของตนเท%าน�.น อาจิจิะม�ผิ7�ค�ด้ถ&งคนอ,�นท��นอกจิากญ์าต�พ��น�องเพ,�อนพ�องของตนอย7%บ�าง แต%คงม�น�อยคนมาก เช้%น พระราช้าผิ7�ครองแผิ%นด้�น อาจิจิะค3าน&งถ&งป็ระโยช้น8ของ

141

Page 96: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ป็ระช้าช้นภายในป็ระเทศท��ไม%ใช้%ญ์าต�พ��น�องแลัะเพ,�อนพ�องของตนเอง แต%ถ&งกระน�.นพระราช้าในป็ระเทศน�.น ๆ ก#จิะค3าน&งถ&งเฉพาะป็ระโยช้น8ของป็ระเทศช้าต�ของต�วเองเป็�นหลั�กก%อนเสมอ ในบางคร�.งอาจิจิะท3าการกด้ข��ข%มเหงป็ระช้าช้นในป็ระเทศอ,�นท��ตนแย%งช้�งมาได้�ด้�วยการท3าสงครามก#ได้�ท3าให�ป็ระช้าช้นในป็ระเทศน�.นได้�ร�บความลั3าบากกว%าป็ระช้าช้นในป็ระเทศของตน

เม,�อมองให�ลั&กลังไป็แลัะมองในภาพกว�าง ๆ แลั�ว จิะเห#นว%าจิะหาคนท��จิะบ3าเพ#ญ์ตนเพ,�อป็ระโยช้น8แก%คนอ,�นยากมากท�กคนม�ป็ระโยช้น8ของตนเองแอบแฝ่งอย7%ท�.งน�.นแม�แต%พระโพธ�ส�ตว8ท��อ�ท�ศตนบ3าเพ#ญ์ป็ระโยช้น8แก%ผิ7�อ,�นก#ย�งม�ป็ระโยช้น8ตนเองแฝ่งอย7%ค,อการได้�ตร�สร7 �พระส�มมาส�มโพธ�ญ์าณหร,ออน�ตตรส�มมาส�มโพธ�ญ์าณเป็�นท��หมาย หลั�งจิากท��ได้�ตร�สร7 �แลั�วน��นแหลัะพระพ�ทธเจิ�าจิ&งช้,�อว%า ได้�บ3าเพ#ญ์ป็ระโยช้น8เพ,�อคนอ,�นอย%างแท�จิร�ง เม,�อไม%ม�ใครจิะบ3าเพ#ญ์ป็ระโยช้น8เพ,�อคนอ,�นอย%างแท�จิร�งแลั�ว พระพ�ทธศาสนาถ,อเอาหลั�กอะไรในการต�ด้ส�นว%า คนคนน�.เป็�นผิ7�บ3าเพ#ญ์ป็ระโยช้น8แก%คนอ,�นถ&งจิะไม%เต#มท��อย%างน�อยก#ย�งจิะเป็�นป็ระโยช้น8แก%คนอ,�นบ�าง ป็ระเด้#นน�.พระพ�ทธศาสนาม�เกณฑิ8ต�ด้ส�นอย7%ว%าคนคนน�.น ท3าป็ระโยช้น8ส%วนตนพอป็ระมาณแลัะในขณะเด้�ยวก�นก#ท3าป็ระโยช้น8ของคนอ,�นไป็ด้�วย ถามว%า ท3าอย%างไรจิ&งช้,�อว%าท3าป็ระโยช้น8ของคนอ,�นด้�วย ขอยกต�วอย%างป็ระกอบ เช้%น นาย ก. เป็�นพ%อค�า ม�อาช้�พค�าขาย ถ�านาย ก. ค�าขายส��งของท��ไม%จิ�ด้อย7%ในจิ3าพวกม�จิฉาวณ�ช้า ๕ ป็ระการท��พระพ�ทธศาสนาวางไว� ค,อ ๑. ค�าขายศ�สตราว�ธ ๒. ค�าขายส�ตว8ม�ช้�ว�ตมน�ษย8 ๓.

ค�าขายเน,.อส�ตว8 ส�ตว8ท��ม�ช้�ว�ต ๔. ค�าขายของม&นเม ๕. ค�าขายยาพ�ษ174 ถ,อว%านาย ก. ได้�ท3าป็ระโยช้น8ของตนเองพอป็ระมาณแลัะได้�ท3าป็ระโยช้น8แก%คนอ,�นไป็พร�อมก�น เพราะเหต�ไรจิ&งว%าอย%างน�.น เท%าท��ด้7รายการส�นค�าเหลั%าน�.แลั�วก#ม�ท�.งป็ระโยช้น8แลัะโทษอย7%ในต�ว ถ�าไม%

174 ? อง:. ป็ญฺ:จิก. (ไทย) ๒๒/๑๗๗/๒๙๒.

142

Page 97: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ค�าขายส��งเหลั%าน�.แลั�วค�าขายอย%างอ,�นจิะช้,�อว%าบ3าเพ#ญ์ป็ระโยช้น8แก%ผิ7�อ,�นอย%างไร

ขอยกต�วอย%างป็ระกอบ เช้%น การท��นาย ก. ไม%ค�าขายมน�ษย8ถ,อว%านาย ก. ไม%ได้�เบ�ยด้เบ�ยนคนอ,�นให�ได้�ร�บความลั3าบาก ความเด้,อด้ร�อนคนอ,�นเม,�อเห#นนาย ก. แลั�วก#ไม%ต�องว�ตกก�งวลัหร,อระแวงว%า นาย ก. จิะลั�กพาต�วเองไป็ขาย การท��นาย ก. ไม%ค�าขายศ�สตราอาว�ธ หร,อยาพ�ษก#เช้%นเด้�ยวก�น คนอ,�นส�ตว8อ,�นก#ไม%ต�องตายหร,อได้�ร�บบาด้เจิ#บเพราะอาว�ธหร,อยาพ�ษของนาย ก. ท��ขายให�คนอ,�นน3าไป็ป็ระท�ษร�ายคนอ,�นส�ตว8อ,�น ถ&งแม�ว%าจิะม�การฆ่%าก�นท3าร�ายก�นโด้ยป็ราศจิากอาว�ธแลัะยาพ�ษแม�จิะม�คนหร,อส�ตว8ตายไป็บ�างก#ย�งน�อยกว%าการตายด้�วยอาว�ธหร,อยาพ�ษ เช้%น การท��สหร�ฐอเมร�กาน3าระเบ�ด้ป็รมาณ7ไป็ท�.งท��เม,องฮิ�โรช้�ม%าแลัะเม,องนางาซึ่าก�ของญ์��ป็�Fน เป็�นต�น การป็ลั%อยยาพ�ษลังในแม%น3.าเป็�นเหต�ให�ป็ลัาตายแลัะคนท��น3.าไป็ด้,�มก�นตายไป็ด้�วย เป็�นต�น ในการค�าขายข�ออ,�น ๆ ก#พ&งเห#นตามน�ยต�วอย%างท��ยกมาน�.เถ�ด้

หากจิะม�ค3าถามว%า ถ&งแม�ว%านาย ก. จิะค�าขายม�จิฉาวณ�ช้า ท�.ง ๕ เหลั%าน�. อย%างใด้อย%างหน&�ง แต%นาย ก. ก#เส�ยภาษ�ให�แก%ร�ฐบาลัเป็�นป็ระจิ3า แลัะเง�นภาษ�น�.นก#น3าไป็พ�ฒนาป็ระเทศช้าต�ในส%วนต%าง ๆ ให�เก�ด้ป็ระโยช้น8แก%ป็ระช้าช้นท��วไป็ อย%างน�.ไม%ถ,อว%า นาย ก. ท3าป็ระโยช้น8แก%คนอ,�นไป็พร�อมก�นก�บป็ระโยช้น8ตนหร,อ

ตอบว%า ถ�าด้7ผิ�วเผิ�นก#เหม,อนก�บว%า นาย ก. ได้�ท3าป็ระโยช้น8แก%คนอ,�นไป็พร�อมก�น แต%เม,�อน3าเอาความเส�ยหายท��เก�ด้ข&.นจิากการกระท3าของเขาก�บส��งท��เขาช้ด้เช้ยให�คนอ,�นน�.นเป็ร�ยบเท�ยบก�นไม%ได้� ยกต�วอย%างเช้%น นาย ก. ขายอาว�ธได้�เง�น ๑๐๐ บาท นาย ก. จิะต�องเส�ยภาษ�ให�แก%ร�ฐบาลั แต%เง�นภาษ�ท��นาย ก. เส�ยให�แก%ร�ฐบาลัน�.นเม,�อเท�ยบรายได้�ท��เขาได้�จิากการขายอาว�ธน�.นน�อยมาก แลัะเม,�อค3าน&งถ&งผิลัเส�ย

143

Page 98: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

หายท��คนซึ่,.ออาว�ธของเขาน3าไป็ฆ่%าคนอ,�นส�ตว8อ,�นไม%ร7 �ว%าจิะก��ส�บก��ร �อยคนซึ่&�งช้�ว�ตของคนแต%ลัะคนน�.นค�ด้ม7ลัค%าเป็�นเง�นไม%ได้�

หากจิะม�ค3าถามว%า ถ�าในกรณ�ของคนอ,�นท��ไม%ได้�ค�าขายส��งท��พระพ�ทธศาสนาระบ�ไว�ว%าเป็�นม�จิฉาวณ�ช้า แต%ไม%เส�ยภาษ�แก%ร�ฐบาลัจิะถ,อว%าเขาได้�ท3าป็ระโยช้น8ตนเองแลัะป็ระโยช้น8คนอ,�นไป็พร�อมก�นหร,อไม% ตอบว%าเขาท3าป็ระโยช้น8ตนแลัะท3าป็ระโยช้น8คนอ,�นบ�าง แต%เป็�นป็ระโยช้น8เฉพาะญ์าต�พ��น�อง แลัะเพ,�อนพ�องของเขาเท%าน�.น

โด้ยท��วไป็ พฤต�กรรมท��มน�ษย8แสด้งออกมา ไม%ว%าจิะเป็�นไป็ในทางท��ด้�หร,อช้��วตามความหมายท��วไป็น�.น สามารถต�ด้ส�นได้�ง%าย เช้%น

นาย ก. ช้อบลั�กขโมยของคนอ,�น นาย ข. เป็�นน�กเลังส�รา เป็�นต�น

ต�วอย%างเหลั%าน�.เราสามารถต�ด้ส�นได้�ท�นท�ว%าด้�หร,อช้��วอย%างไร แต%เม,�อจิะต�องต�ด้ส�นพฤต�กรรมท��ม�ผิลัส,บเน,�องไป็ถ&งอนาคต ซึ่&�งทางพระพ�ทธศาสนาเร�ยกว%า “กรรม” อ�นเป็�นพฤต�กรรมท��จิะต�องใช้�เกณฑิ8ทางจิร�ยธรรมมาต�ด้ส�นน�.น คนท��วไป็ม�กม�ความส�บสนไขว�เขว

อย7%เป็�นอ�นมาก โด้ยเฉพาะป็Kญ์หาท��เก��ยวก�บพฤต�กรรมท��เร�ยกว%า “ท3าด้�ได้�ด้� ท3าช้��วได้�ช้��ว” ว%าเป็�นจิร�งอย%างน�.นหร,อไม% บางคนพยายามหาหลั�กฐานมาแสด้งให�เห#นว%า ในโลักแห%งความเป็�นจิร�ง บ�คคลัท��ม�พฤต�กรรมไป็ในทางท��ช้��วแต%ม�ผิลัด้� หร,อบางคนม�พฤต�กรรมด้� แต%กลั�บได้�ร�บผิลัช้��วม�อย7%มากมายจิ�ด้ส3าค�ญ์ท��ก%อให�เก�ด้ป็Kญ์หาในเร,�องเกณฑิ8ต�ด้ส�นพฤต�กรรมน�. ค,อ ความส�บสนเก��ยวก�บขอบเขตท��แยกต%างหากจิากก�น แลัะท��ส�มพ�นธ8ก�นระหว%างกรรมน�ยามก�บส�งคมน�ยม175

ข�อความน�.ม�ความเป็�นจิร�งอย7%ไม%น�อยท��ว%าคนส%วนมากม�ความส�บสนเก��ยวก�บขอบเขตท��แยกต%างหากจิากก�นแลัะท��ส�มพ�นธ8ก�นระหว%างกรรมน�ยามก�บส�งคมน�ยม ในฝ่Fายของกรรมน�ยาม การกระ

175 ด้7รายลัะเอ�ยด้ใน พระพรหมค�ณาภรณ8, (ป็.อ. ป็ย�ต:โต), พ�ทธธรรม, ฉบ�บป็ร�บป็ร�งแลัะขยายความ, หน�า ๑๕๖.

144

Page 99: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

ท3าท�กอย%างท��ป็ระกอบด้�วยเจิตนาม�ผิลัแก%ผิ7�ท3าหมายความว%าผิ7�ท3ากรรมน�.นจิะต�องได้�ร�บผิลัของการกระท3าของตนอย%างแน%นอน ส%วนจิะเร#วหร,อช้�าน�.นข&.นอย7%ก�บกรรมหน�กกรรมเบา ส%วนส�งคมน�ยมน�.นเป็�นเร,�องของการสมมต�ข&.นของคนในส�งคมน�.น ๆ เช้%น กรณ�การเลั,อกต�.ง คนด้�ไม%ซึ่,.อเส�ยงในการเลั,อกต�.งป็รากฏิว%าสอบตก ไม%ได้�ร�บการเลั,อกต�.ง แต%คนท��ซึ่,.อเส�ยงกลั�บได้�ร�บการเลั,อกต�.ง ถามว%าระหว%างสองคนน�.ใครเป็�นคนท3าด้�ใครเป็�นคนท3าช้��วแลั�วใครได้�ร�บผิลัของการท3าด้�ท3าช้��วในคร�.งน�. เร,�องน�.ตอบได้�ไม%ง%ายน�ก เพราะเป็�นเร,�องของกรรมน�ยามก�บส�งคมน�ยม ถามว%าเป็�นกรรมน�ยามก�บส�งคมน�ยมอย%างไร ตอบว%า ท��ว%าเป็�นกรรมน�ยามก#ค,อ คนท��ไม%ซึ่,.อเส�ยงเป็�นคนด้�เพราะท3าตามกฎหมายเลั,อกต�.ง แต%ส�งคมไม%น�ยม ส�งคมเขาต�องการเง�นเม,�อม�คนเอาเง�นไป็ให�เพ,�อแลักก�บคะแนนเส�ยงเขาจิ&งลังคะแนนให�คนน�.น เพ,�อเป็�นการตอบแทน แลัะคนท��เขาลังคะแนนให�น�.นก#ได้�ร�บการเลั,อกต�.งโด้ยช้อบธรรม

แต%ถ�ากรณ�น�.เก�ด้ข&.นในย�คสม�ยหร,อส�งคมท��เขาไม%น�ยมการซึ่,.อเส�ยงส�งคมท��ถ,อว%าการซึ่,.อเส�ยงเป็�นเร,�องผิ�ด้กฎหมายแลัะผิ�ด้ศ�ลัธรรมอย%างร�ายแรง คนท��ซึ่,.อเส�ยงก#จิะไม%ได้�ร�บการค�ด้เลั,อก เพราะท3าผิ�ด้กฎหมายเลั,อกต�.งแลัะผิ�ด้ศ�ลัธรรมของส�งคมด้�วย หร,ออ�กต�วอย%างหน&�ง เช้%น นาย ก. เป็�นคนด้�ม�ศ�ลัธรรม คนท��วไป็ก#ร7 �ว%าเขาเป็�นคนด้� แต%นาย ก. ม�พรรคพวกหร,อญ์าต�พ��น�องน�อยกว%านาย ข. ซึ่&�งเป็�นค7%แข%งก�น นาย ข. เป็�นคนไม%ม�ศ�ลัธรรมเท%าก�บนาย ก. คนท��วไป็ก#ร7 � แต%เขาม�พวกพ�องมากกว%าจิ&งได้�ร�บการค�ด้เลั,อก กรณ�อย%างน�.ก#เป็�นส�งคมน�ยม ไม%ใช้%กรรมน�ยาม ตามหลั�กของกรรมน�ยาม นาย ก. ถ&งแม�จิะแพ�การเลั,อกต�.งแต%เขาก#ย�งเป็�นคนด้�อย7%เหม,อนเด้�ม ส%วนนาย ข.

แม�จิะช้นะการเลั,อกต�.งก#ไม%ได้�หมายความว%าเขาเป็�นคนด้�ตามหลั�กของกรรมน�ยาม พฤต�กรรมท��เป็�นส%วนของท�จิร�ตกรรมต%าง ๆ ท��เขาท3าไว�ก#ย�งเป็�นของเขาอย7%แลัะเขาก#จิะได้�ร�บผิลักรรมน�.นเม,�อถ&งคราวเหมาะสม

145

Page 100: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

อ�กอย%างหน&�งเม,�อกลั%าวโด้ยสร�ป็ตามหลั�กพระพ�ทธศาสนาแลั�วพฤต�กรรมของมน�ษย8ข&.นอย7%ก�บส�งขารท��เป็�น เจิตนา ถ�ากรรมใด้ป็ระกอบด้�วยเจิตนาด้� พฤต�กรรมน�.นเป็�นกรรมด้� ถ�าป็ระกอบด้�วยเจิตนาไม%ด้� พฤต�กรรมน�.นเป็�นกรรมไม%ด้� ด้�งพ�ทธพจิน8ในธรรมบท ข�ททกน�กายว%า “ธรรมท�.งหลัาย ม�ใจิเป็�นห�วหน�า ม�ใจิเป็�นใหญ์% ส3าเร#จิด้�วยใจิ ถ�าคนม�ใจิด้� ก#จิะพ7ด้ด้�หร,อท3าด้�ตามไป็ด้�วย เพราะความด้�น�.น ส�ขย%อมต�ด้ตามเขาไป็ เหม,อนเงาต�ด้ตามต�วเขาไป็ ฉะน�.น”176

176 ข�.ธ. (ไทย) ๒๕/๒/๒๔.

146

Page 101: บทที่ ๓ กรรม (ฉบับปรับปรุง)1

147