SKRIPTA ZA ZAVRNI IZ MEUNARODNIH ODNOSA

Zamrznuti sukobiEtniki sukobi na junom Kavkazu su bili fokusirani na i oko autonomije. Npr., Juna Osetija ini 1.8 a Abkhazija 3% stanovnitva Gruzije. Najvee etnike manjine Jermeni 8.1%, Rusi 6.3% i Azeri 5.7% ostali su po strani sukoba. Kljuna razlika je meutim u tome to su Osetijci i Abhazi imali status titularne nacije i iz toga izvedena prava i privilegije. Stoga se moe rei da je sovjetska nacionalna politika bila pogodno tlo za kasniji nacionalizam. Konflikti su izbijali vie oko administrativno-politikih pitanja nego etnikih.Geografski karakter Junog Kavkaza po nekim miljenjima takoer odreuje karakter sukoba. Lorens Broers: Za Juni Kavkaz je specifino odsustvo istorijskog naslijea autentinih, domaih projekata izgradnje drave. Tako da kada su Jermenija, Gruzija i Azerbejdan postali nezavisni, to se desilo napreac. One su bile veoma kratko samostalne drave nakon ega su ponovo apsorbovane u SSSR, dakle nisu imale tradiciju dravnosti.S druge strane bio je jak nacionalistiki pokret, meutim on je kanalisan i manipulisan na razliite naine. Jedan od razloga za sukobe je i odsustvo kohezije, odnosno jedinstvenog junokavkaskog identiteta.Gruzija je okrenuta Zapadu, Jermenija vie Rusiji, dok Azerbejdan ima iri manevarski prostor za saveznitva sa Zapadom i islamskim zemljama a nije u loim odnosima ni sa Rusijom.Krajem 80-tih godina i poetkom 90-tih prolog vijeka, sa raspadom komunistikog reima ali i SSSR-a, pojedine autonomne oblasti su proglasile nezavisnost u odnosu na novostvorene drave. Izbili su ratovi koje su separatistike regije dobile uz pomo Rusije. Ove oblasti su u stvarnosti nezavisne ali ih niko u svijetu ne priznaje. Uspostavljeno je primirje ali nema pomaka u pregovorima, situacija se moe opisati kao nestabilna stabilnost, ali mnogi smatraju da je bolje zamrznuti mir ili nezamrznuti rat.Sluaj Nagorno Karabaha je najkompleksniji jer je od internog prerastao u sukob svije suverene drave, Jermenije i Azerbejdana, kao i u drugim sluajevima i u ovaj je umijeana Rusija, koja se as ponaa kao posrednik, as kao saveznik jedne od strana u sukobu. Politiki i ekonomski procesi su nastavljeni ispod i okolo zamrznutih sukoba. Posije toliko godina sukob moda nije toliko zamrznut koliko je zaboravljen, prije svega od Zapada. Diplomatska panja je obnovljena tek nakon proglaenja nezavisnosti C. Gore 2006.god., i tokom pregovora o statusu Kosova.SLINOSTI: Sve separatistike oblasti tee samoopredijeljenju, odnosno otcjepljenju suprotno principu teritorijalnog integriteta, odnosno suverenosti dravnih granica. One su kreacije lenjiistiko-staljinistikog koncepta federalizma, to znai da su dobile izvjestan stepen autonomije u SSSR-u ali da nisu republike, to je bio kljuni kriterijum za meunarodno priznanje dijelova SSSR-a nakon njegovog raspada 1991. One se sada bore za isti cilj jer je njihov zahtjev za suverenou UN odbio, tako da se oslanjaju na Rusiju za vojnu i diplomatsku podrku.U borbi za samoopredijeljenje, sve su krile ljudaska prava drugih etnikih grupa koje su ivjele na istim teritorijama. (Jermeni su protjerali Azerbejdance ne samo iz Nagorno Karabaha, ve i iz 7 drugih distrikta koje su okupirali. Abhazi su protjerali Gruzijce.) Bez obzira na zloine UN nije nikoga optuio za etniko ienje, jer samtra da bi to bilo kontraproduktivno za pronalaenje rjeenja.RAZLIKE:Nagorno Karabah se razlikuje jer njegov zahtijev za nezavisnou podrava jedna suverena drava Jermenija. Iako u Karabahu govore da tvrde da ne ele da se ujedine sa Jarmenijom, u praksi djeluju kao jedna drava. Nijedna od ostalih separatistikih oblasti nema podrku neke suverene drave. U tom smislu Juna Osetija je najslinija Nagorno Karabahu jer je odlukom Staljina odvojena od Sjeverne Osetije, koja je sada u sastavu Rusije. Meutim, Sjeverna Osetija nije suvrena drava pa je spoljni sponzor June Osetije ustvari Rusija. S druge strane, Rusija je mnogo manje zainteresovana za Junu Osetiju nego Jermenija za Nagorno Karabah.Abhazija je uglavnom preputena sama sebi. Abhazija je sluaj za sebe, poto njena erkeska dijaspora iz 19. veka nikad nije odravala snane veze sa starim krajem. Abhazija je dobila znaajnu podrku muslimana na Kavkazu tokom rata s Gruzijom, ali i hriana, ruskih kozaka i ruske armije. Tu je re o meavini islama, hrianstva i paganske tradicije. U Abhaziji se naime smatra da je nuna separacija od Gruzije kao sredstvo ouvanja ove etnike grupe.U Pridnjestrovlju, separatistiki pokret je politikog i ekonomskog karaktera a ne etnikog, kao u ostala tri sluaja. Mada je u poetku jezika komponenta bila vaan inilac sukoba, sada je tu ulogu preuzela elja za ubrzanim privrednim rastom. To ostvara prostor za rjeavanje sukoba izmeu ostalog kroz evropske integracije. Takva inicijativa nije primenjiva na Abhaziju. U ovoj regiji, nije samo okupacija i posedovanje teritorije sutinska odrednica njenog identiteta.U sva etiri sluaja jezik je igrao znaajnu ulogu. Abhazi ne ele da ive u zemlji u kojoj je gruzijski zvanini jezik politike, obrazovanja i biznisa. Slino je sa moldavskim jezikom u Pridnjestrovlju, kao i u Nagorno Karabahu, mada vie Jermena govori Azeri jezik, nego Abhaza gruzijski.Postoji oseanje da je Zapadu lake da postigne bolan kompromis zavrui ruku kompromitovanim diktatorima u separatistikim oblastima iza zatvorenih vrata, nego pokuati da se mirovni plan predoi biraima, odnosno ubedi u njegovu celishodnost. U takvoj situaciji bilo koji od politiara u mirovnom procesu bio bi ranjiv zbog izazova u nadmetanju za birae gde se igra na etniku kartu, pri emu nacionalisti optuuju za izdaju nacionalnih interesa (sudbina Jicaka Rabina).Dok se na Zapadu separatistima u bivem Sovjetskom Savezu poruuje da su u postmoderno vreme prevazieni koncepti prava na samoopredljenje i nacionalnu dravu, kao i da se vreme iz dvadesetih godina 20. veka ne moe vratiti, secesionisti to doivljavaju kao hipokriziju. Oni ukazuju na primere Istonog Timora, Eritreje i naroito Kosova, pitajui se zato i njihove oblasti ne bi postale suverene drave.Energetski koridorNerijeeni zamrznuti sukobi predstavljaju veliki izazov za UN i druge meunarodne organizacije. Postojanje secesionistikih oblasti slabi drave od kojih su se otcijepile, to vodi ka nestabilnosti itavog junokavkaskog regiona. Istovremeno raste i geostrateka vanost junog Kavkaza i Kaspijskog regiona kao najkraeg koridora za transfer zapadnih snaga ka bazama i potencijalnim kriznim podrujima u Centralnoj Aziji. SAD, koje su umijeane u sukobe u Iraku i Afganistanu, tee da nau uporite u kavkaskom regionu za svoju globalnu geostrategiju. Ovaj koridor je vaan i za transfer energije ka Zapadu, a u sluaju prekida snadbijevanja energijom iz Perzijskog zaliva i problema sa isporukom iz Rusije dobija jo vei znaaj. Stabilnost na Kavkazu je kljuni preduslov za nesmetani transport energije iz ove regije. Jasno je da je pitanje energije jedan od kljunih instrumenata ruske spoljne i bezbjedonosne politike, zbog toga Zapad pokuava da neutraie monopol Rusije razmatrajui razne alternativne naftovode za dotok energije na svjetsko trite.Atasu Alashankou naftovod (Kina i Kazahstan)Baku Tbilisi Ceyhan (B.T.C.)Baku Tbilisi Erzurum (Gruzija, Azerbejdan, Turska i Kazahstan)Nabuko gasovod (EU, Turska, Bugarska, Rumunija, Maarska i Austrija)Svi ovi projekti su ili ve u funkciji ili se grade.Zapad i Rusija ele da budu kljuni igrai u junom Kavkazu, Rusija je prinuena da se postepeno povlai iz regiona. Da bi sprijeio takav scenario Kremlj nastoji da ospori napredovanje Zapada podgrejavanjem zamrznutih sukoba to oteava Gruziji privlaenje zapadnih investicija i njeno pribliavanje NATO-u. Imajui u vidu veliku vjerovatnou da e SAD i NATO biti ukljueni u obezbjeivanje zatite energetskih izvora u Kaspijskom regionu, to Rusija ve ini, to moe voditi novom rivalstvu. U najgorem sluaju ne moe se iskljuiti lokalna utrka u naoruanju izmeu njihovih saveznika Irana i Jermenije koje podrava Rusija i Azerbejdana i Gruzije koje podrava Zapad. Rusija i Iran kao dvije najvee sile u tom regionu smatraju da SAD svojom umijeanou remeti inae nesigurnu i krhku ravnoteu snaga u regionu. Rusija gleda na ovaj region kao na tradicionalno polje svoga uticaja a SAD gledaju na Azerbejdan kao na najvanijeg saveznika.Jedan od izvora tenzija je i nedefinisani pravni status Kaspijskog mora, odnosno nalazita nafte u njemu, nedavno su se zbog tog sukobili Iran i Azerbejdan.TEORIJE SVJETSKE POLITIKE (str. 75-116)Dva kljuna gledita koja su kroz historiju najvie utjecala na razmiljanje o meunarodnim odnosima su liberalizam i realizam.Konstruktivizam nauni pristup istraivanju u kome se naglaava znaaj uesnika (ljudi i grupa) i zajednikih miljenja koja oni stvaraju da bi definisali svoje identitete, interese i institucije tj., shvatanja koja utiu na njihovo meunarodno ponaanje.Liberalizam paradigma zasnovana na nadi da primjena razuma i univerzalnog morala na meunarodne odnose moe dovesti do sreenijeg , pravednijeg i kooperativnijeg svijeta i da se meunarodna anarhija i rat mogu drati pod kontrolom putem institucionalnih reformi koje daju ovlaenja meunarodnim organizacijama i zakonima. U sutini liberalizma nalazi se naglasak na uticaju ideja na ponaanje, jednakost, dostojanstvo i slobodu pojedinca, kao i potreba zatite ljudi od pretjerane dravne regulative. Postojale su tri grupe liberalista:1. Zalagali se za stvaranje meunarodnih institucija koje bi zamijenile anarhian i ratu sklon sistem ravnotee sile, sistemom kolektivne bezbjednosti reim koji je agresiju bilo koje drave proglaavao za agresiju protiv svih koji bi zajedniki djelovali da bi sprijeili agresora. Liga naroda je bila institucionalno olienje kolektivne bezbijednosti kroz meunarodnu organizaciju.2. Naglaavali upotrebu pravnih postupaka kao to su posredovanje i arbitraa da bi se rijeili sporovi i sprijeili sukobi. Primjer je Brian-Kelogov pakt - multinacionalni sporazum sklopljen 1928., kojim je rat kao nain rjeavanja meunarodnih sukoba proglaen nezakonitim.3. Zalagala se za razoruanje kao sredstvo za okonanje rata. Ovu orijentaciju ilustruju napori tokom 20-tih godina XX vijeka kao to su oni dogovoreni na vaingtonskoj i Londonskoj pomorskoj konferenciji, kako bi se obezbijedila kontrola naoruanja.U traganju za mirnijim svijetom neki su se zalagali za princip samoopredjeljenja, kojim se narodnostima daje pravo da se putem izjanjavanja opredijele za samostalnu dravu kao nain da se politika geografija svijeta ponovo iscrta tako da granice nacija odgovaraju etnikom grupisanju. S tim u vezi je bio zahtijev amerikog predsjednika Vudroa Wilsona za formiranje domaih institucija. U svom uvenom govoru predsjednik je u Kongresu 1918.god., u etrnaest taaka predloio stvaranje Lige naroda i zalagao se za slobodnu trgovinu.Drava pravno lice sa stalnim stanovnitvom, jasno definiranom teritorijom i vladom sposobnom da vri suverenu vlast nad narodima ili nacionalnim grupama koje ive u njenim zakonskim granicama. Realizam teorija bazirana na pretpostavci da je svjetska politika u sutini i nepromjenljivo borba meu dravama od kojih svaka gleda sopstveni interes za premo i poloaj u uslovima anarhije, pri emu svaka od konkurentskih drava tei za ostvarivanjem spostvenih nacionalnih interesa. Meu glavnim zagovornicima ovog pokreta bili su Dord Kennan, Hans Morgentau, Keneth Tompson. Realpolitika teoretski pogled koji tvrdi da drave treba da se pripremaju za rat kako bi odrale mir. Realizam smatra dravu za najznaajnijeg inioca na svjetskoj sceni, jer ona ne odgovara nikakvoj vioj politikoj vlasti. Svrha vjetine rukovoenja dravom jeste da se obezbijedi opstanak nacije u neprijateljskom okruenju. U tom cilju, nijedan nain nije znaajniji nego sticanje moi, a nijedan princip nije znaajniji nego samopomo. U tom konceptu, suverenitet drave, kamen temeljac meunarodnog prava, daje efovima drava slobodu i odgovornost, da uine ta god je potrebno da bi unaprijedili interese i opstanak drave.Samopomo naelo prema kome u uslovima anarhije uesnici moraju da se oslanjaju sami na sebe.Kritiari realizma ukazivali su na njegova ogranienja i nedostatke, npr., on nije objasnio znaajne nove pojave u svjetskoj politici kao to su stvaranje novih liberalnih trgovinskih i politikih institucija u Zapadnoj Evropi.Neorealizam - teoretsko razmatranje ponaanja drava koje ga objanjava odreenom razlikom u njihovoj relativnoj moi umjesto drugim faktorima, kao to su njihove vrijednosti, oblik dravnog ureenja ili domae okolnosti. Drave tee moi kao sredstvu za preivljavanje.Strukturni realizam teorija koja naglaava uticaj svjetske strukture moi na ponaanje drava u okviru globalne hijerarhije, definisane prvenstveno rasporedom moi.Sloena meuzavisnost teorija koja naglaava sloenost naina na koji sve vei broj veza meu transnacionalnim uesnicima dovodi do njihove ranjivosti na postupke drugih i osjetljivost na potrebe drugih.Reimi su institucionalizovani ili regulisani obrazac saradnje u datoj oblasti, izraen kroz uspostavljena pravila.Meunarodni reimi gledite koje objanjava koristi od podrke uesnika odreenim pravilima koja reguliu odreenu meunarodnu aktivnost. Globalna trgovinska i monetarna pravila stvorena tokom Drugog svjetskog rata su ivi primjeri meunarodnih regulatornih reima.Trgovinski i monetarni reim zajedno ine Liberalni meunarodni ekonomski poredak (LIEO) koji ograniava dravnu intervenciju u svjetsku politiku ekonomiju i na drugi nain olakava slobodan protok robe i kapitala preko nacionalnih granica. Opti sporazum o tarifama i trgovini (GATT), pretea Svjetske trgovinske organizacije (STO) i Meunarodni monetarni fond (MMF) igrali su znaajnu institucionalnu ulogu u LIEO i ponovo potvrdili znaaj meunarodnih institucija u podsticanju saradnje meu dravama. Niska politika kategorija globalnih pitanja koja se odnosi na ekonomske, socijalne, demografske i ekoloke aspekte odnosa meu vladama i narodima.Teorija haosa primjena matematikih metoda da bi se identifikovali obrasci koji se periodino ponavljaju u brzo izmjenljivim i naizgled nepovezanim odnosima kako bi se bolje protumaila sloena stvarnost.Konstruktivizam pokuava da premosti jaz izmeu neoliberalnih i neorealnih teorija prihvatanjem mnogih kljunih pretpostavki zajednikih ovim pristupima, dok kritiki odbacuje propust realizma da posveti panju snanoj ulozi ideja i normi u svjetskoj politici.SVJETSKI AKTERI NJIHOVI ODNOSISPOLJNOPOLITIKO ODLUIVANJE (119-167)Pri prouavanju svjetske politike po pravilu koristimo izraz akter (uesnik) da bismo oznaili nosioce svjetske politike. Ovi transnacionalni igrai obuhvataju drave (SAD i Japan), meunarodne organizacije (UN, Nordijski savjet), multinacionalne korporacije (General motors, Sony), kao i nedravne aktere, kao to su nevladine meunarodne organizacije, autohtone narode (Kurdi u Iranu, Iraku i Turskoj) i teroristike grupe.Moderni dravni sistem kao mrea odnosa meu nezavisnim teritorijalnim jedinicama nastao je Vestfalskim mirom iz 1648., kojim je okonan Tridesetogodinji rat u Evropi. Novoosloboenim dravama data su ista zakonska prava: teritorija pod njihovom iskljuivom kontrolom, neograniena kontrola u pitanjima domae politike i sloboda voenja spoljne politike i zakljuivanja sporazuma sa drugim dravama. Koncept dravnog suvereniteta, da niko nije iznad drave, objedinjuje ova zakonska prava.Nacija je skup ljudi koji se na osnovu nacionalne, jezike ili kulturne slinosti osjeaju pripadnicima iste grupe. Tako da izraz nacionalna drava podrazumijeva pribliavanje izmeu teritorijalnih drava i psiholoke identifikacije ljudi unutar njih.Geostrateki poloaj, vojna mo, ekonomska sposobnost i sistem dravnog ureenja su promjenljive koje utiu na odluke u oblasti spoljne politike. Karakteristike drava koje utiu na spoljnopolitiko ponaanje, kao to je njihova veliina, bogatstvo i stepen odgovornosti njihovih voa prema graanima u odnosu na druge drave.Imperijalizam - Namerno nametanje moi jedne drave drugoj,tradicionalno putem teritorijalnih osvajanja, a u novije vrijeme putem ekonomske dominacije, pri emu pogoenom narodu uskrauje sloboda uea u donoenju odluka osvajakog reima.Geopolitika - Teoretska postavka po kojoj na spoljnu politiku drava utie njihov poloaj, prirodna bogatstva i fizika okolina.1. Snaga vojne sile kao pokretakog uticaja na spoljnopolitike odluke postala je oigledna septembra 2002., kada je Bu najavio novu Buovu doktrinu, obavezavi se da e upotrijebiti vojnu silu da g. Sadama Huseina ukloni s vlasti odnosno da e poduzeti neizazvani napad na neprijateljsku dravu kako bi iznudio naoruanje i promjenu reima.2. Nivo privrednog i industrijskog razvoja zemlje utie na spoljnopolitike ciljeve kojima moe da tei. Po pravilu, to je zemlja razvijenija, to je sklonija da igra aktivnu ulogu u svjetskoj politikoj ekonomiji. SAD su danas najizrazitijs supersila upravo zbog prednosti koje proistiu iz kombinacije ogromne ekonomske i vojne moi.3. Trea karakteristika koja utie na meunarodno ponaanje drava jeste njihov politiki sistem, oblik dravnog ureenja ograniava izbor kod donoenja vanih odluka, ovdje je vana razlika izmeu ustavne demokratije i autkratske vladavine.Ustavna demokratija - Procesi upravljanja zemljom koji omoguuju da ljudi preko svojih izabranih predstavnika vre vlast i utiu na dravnu poitiku.Autokratska vladavina - Sistem autoritarne ili teritorijalne vlasti gdje je neograniena vlast koncentrisana u rukama jednog ovjeka.Diverziona teorija rata (fenomen rtvenog jarca) - Tvrdnja da voe pokreu sukobe u inostranstvu kao nain da poveaju nacionalno jedinstvo u zemlji time to e panju domae javnosti odvratiti od nerjeenih domaih problema.Kraj istorije - Teza koju je postavio Frensis Fukujama da je nadmetanje sa centralnoplanskim dravama prestalo zbog toga to su liberalna demokratija i trina privreda jedine realne opcije za savremena drutva.Demokratski mir - Teorija po kojoj demokratske zemlje, mada ponekad ratuju protiv drugih, ne ratuju meusobno.4. Prema realnoj teoriji, osnovni cilj spoljne politike je da osigura opstanak drave. Iz tog aspekta, starteke kalkulacije o nacionalnoj sigurnosti su glavne odrednice odluka politiara. Proces odluivanja moe se prouavati kao da je svaka drava jedinstveni uesnik homogena ili monolitna cjelina sa malim ili bez ikakvih znaajnih unutranjih razlika koje utiu na njeno odluivanje. Proces odluivanja jedinstvenih uesnika koji odreuju nacionalne interese po pravilu se opisuje kao racionalan. Racionalan izbor podrazumijeva proceduru donoenja odluka voenu paljivom definicijom situacije, odmjeravanjem ciljeva, razmatranjem svih alternativa i izborom onih opcija koje e najvjerovatnije postii najvee ciljeve. Kubanska kriza 1962., je primjer racionalnog odluivanja kada je krizna grupa sainila 6 moguih opcija djelovanja, prije djelovanja grupa je morala svrstati svoje ciljeve po redoslijedu prioriteta. Kada su odluili da je cilj uklanjanje raketa odlueno je da treba izvriti vazduni napad u odnosu na blokadu. Postoje mnoge prepreke racionalnom razmiljanju kao to su nedostatak inteligencije, sposobnosti i psiholokih potreba i tenji onih koji donose spoljnopolitike odluke.Teorija perspektive socio-psiholoka teorija po kojoj je proces odluivanja u oblasti spoljne politike ogranien formiranim miljenjima i tendencijom da se pretjerano reaguje u kriznim situacijama, postoji sklonost da se odluke donose na osnovu pretpostavljenih izgleda da mogue alternative dovedu do ispunjenja ciljeva, a donosioci odluka nastoje da izbjegavaju rizike pri odluivanju o moguim dobicima ali prihvataju rizik kada su pitanju odluke o oekivanim gubicima.Robert Patnam je skovao izraz igra na dva nivoa koji podrazumijeva koncept koji se odnosi na sve veu potrebu da domai politiari donose odluke koje e zadovoljiti i domae i spoljnopolitike ciljeve. Na nacionalnom nivou, domae grupe realizuju svoje interese tako to vre pritisak na vladu da donese mjere koje su u njihovom interesu, a politiari svoju tenju za vlau ostvaruju stvaranjem koalicija izmeu tih grupa. Na meunarodnom nivou, nacionalne vlade tee da maksimiraju svoju sposobnost za udovoljavanjem domaim pritiscim, a da pri tom minimaliziraju negativne posljedice kretanja na spoljnopolitikom planu.Konstruktivizam se zalae za ka koncept prema kome su nosioci politikih odluka pojedinci formirani pod velikim uticajem drutveno prihvaenih zajednikih shvaanja nacionalnog interesa i spoljne politike u okviru sopstvene zajednice politiara i kulture i te preovlaujue ideje neizbjeno umanjuju njihovu sposobnost donoenja potpuno racionalnih odluka.U SAD-u npr., State department, Ministarstvo odbrane i Centralna obavjetajna agencija (CIA) su kljuni uesnici u spoljnopolitikoj maineriji.Birokratija organi, normativne komisije i ministarstva koja vre funkcije centralne vlasti. Birokratska organizacija nastoji da zatiti svoje sopstvene interese. Oni nastoje da smanje mijeanje i prodor kako politikih voa kojima su odgovorni tako i dravnih organa. Svaka birokratija razvija zajedniki mentalni sklop ili preovlaujui nain gledanja na stvarnost slinu karakteristici grupnog razmiljanja.5. Voe i vrsta vostva koje sprovode utiu na nain na koji se spoljna politika donosi shodno tome na ponaanje drava u svjetskoj politici.Niksonova doktrina stav predsjednika Niksona sedamdesetih, da saveznici SAD-a treba da snose vei teret svoje odbrane.Reganova doktrina obaveza Reganove administracije osamdesetih da e SAD pruiti podrku antikomunistikim pobunjenicima koji nastoje da zbace vlade koje podravaju SSSR.Klintonova doktrina politika javnog ukljuenja Klintonove administracije devedesetih godina u svjetske poslove da bi se podstaklo irenje miroljubive liberalne demokratske zajednice.Buova doktrina jednostrana politika predsjednika Dorda V. Bua koja proklamuje da e SAD donositi odluke samo da bi zadovoljile pretpostavljene nacionalne interese, a ne da bi udovoljile albama drugih zemalja ili pridobile njihove simpatije.Uticaj linih karakeristika voe na spoljnu politiku njegove zemlje po pravilu se poveava kada su njegov autoritet i legitimitet iroko prihvaeni od strane graana ili, u autoritarnim ili totalitarnim reimima, kada su voe zatiene od iroke javne kritike. Politika efikasnost stepen do koga samopouzdanje donosilaca odluka u njima usauje vjerovanje da mogu djelotvorno da donose racionalne odluke.Zeitgeist (Duh vremena) preovlaujue civilizacijske norme za koje se pretpostavlja da utiu na ponaanje ljudi koji ive u odreenom periodu.Odluke o spoljnoj politici donose se u uslovima neizvjesnosti i viestrukih, suprotstavljenih interesa. One se povremeno donose i u situacijama kada su politiari zateeni iznenadnim dogaajima i kada je potrebna brza odluka. TIPOVI MEUNARODNIH ODNOSASUPARNITVO I ODNOSI VELIKIH SILA (str. 169-220)Ciklina teorija historije Arnolda Tojnbija: Najizrazitiji akcenat u jednolinom nizu dogaaja koji se stalno ponavljaju jeste izbijanje velikog rata u kome jedna sila koja je isprednjaila u odnosu na suparnike izvede tako opasan pokuaj osvajanja svjetske dominacije da izazove stvaranje protivnike koalicije svih drugih sila.Teorija dugih ciklusa nastoji da objasni zato su se tokom prethodnih pet vijekova periodi rata smjenjivali sa periodima mira, uz promjenu ciklusa koja se obino dogaala istovremeno i sa promjenama u relativnoj moi glavnih drava. Tokom ovog ciklusa svaki globalni rat vodio je do pojave pobjednikog hegemona dominantnog globalnog lidera sposobnog da diktira pravila prema kojima e se upravljati meunarodni politiki i ekonomski odnosi.Teorija hegemonistike stabilnosti pretpostavlja da je za stabilan svjetski poredak potreban dominantan svjetski lider koji bi kanjavao agresore koji ugroavaju status quo i sprjeavao da eksplozivna konkurencija dugotrajnih suparnitava izmeu konkurentskih sila eskalira u veliki sistemski rat.

PRVI SVJETSKI RATPrvi svjetski rat buknuo je na svjetskoj pozornici kada je srpski nacionalista ubio nadvojvodu Ferdinanda juna 1914.god., u Sarajevu. Jo prije atentata formirana su dva neprijateljska saveza, kojima su Njemaka, Austrougarska i Otomansko carstvo (Centralne sile) suprotstavljeni Francuskoj, Britaniji i Rusiji (Antanta).Uzroci Prvog svjetskog rataSTRUKTURALIZAM posmatra promjenljiv raspored moi unutar globalnog sistema kao primarni inilac koji odreuje ponaanje drava. Raspored moi odreuje hoe li se obrazovati koalicije i hoe li preovladati mir.Ravnotea sile teorija po kojoj e se mir i stabilnost najvjerovatnije odrati kada je vojna sila rasporeena tako da nijedna sila niti blok ne mogu dominirati drugima.Teorija racionalnog izbora tvrdi da je izbijanje rata bilo rezultat elje Njemake elite da ratom sa Francuskom i Rusijom ojaa svoj poloaj na kontinentu, potvrdi njen status svjetske sile i da se odvrati panja domae javnosti od unutranjih problema.Mnogi jo smatraju da je bujanje nacionalizma, posebno u Jugoistonoj Evropi, stvorilo klimu miljenja koja je uinila rat vjerovatnim. Intenziviranje nacionalistikih osjeanja potpirilo je dugo potiskivane etnike i nacionalne mrnje, to je dodatno opteretilo sposobnost evropskih drava da izbjegnu rat.Bipolarizam meunarodni sistem sa dva dominantna centra moiPosljedice Prvog svjetskog rataZavretkom ovog rata tri carstva (austrougarsko, otomansko i rusko) su propala, dok su na njihovim teritorijama formirane nove drave. U Versajskom dvorcu nadomak Pariza Vudro Vilson, ameriki predsjednik, je odrao govor i predloio stvaranje Lige naroda, na Vaingtonskoj pomorskoj konferenciji 1922., je takoer potpisan i Ugovor pet sila (Japan, Francuska, Britanija, Italija i SAD). Potpisan je i Brian-Kelogov pakt koji je 1928., zakonski zabranio rat kao instrument spoljne politike. Ugovor etiri sile potpisale SAD, Japan, Francuska i Britanija kojim se ove sile obavezuju da nee napadati kolonije ostalih potpisnica.DRUGI SVJETSKI RATGlobalan po obimu, ovaj rat je bio borba za mo po modelu realista. On je suprotstavio faistiku koaliciju koja je teila nadmoi u svijetu trojku Osovine (Njemaka, Italija i Japan) neoekivanom Velikom savezu (SSSR, SAD, Britanija i Francuska)Uzroci Drugog svjetskog rataNekoliko faktora je oivjelo hegemonistike ambicije Njemake. Jaanje:IREDENTIZMA nastojanje etnike grupe da silom povrati kontrolu nad teritorijom tako da postojee dravne granice vie ne dijele grupu (u ovom sluaju Nijemce)FAIZMA ideologije koja se zalae za ekstremni nacionalizam i uspostavljanje autoritarnog drutva zasnovanog na jednopartijskom sistemu sa diktatorskim vostvom.MACHTPOLITIK Nemaka realna filozofija upravljanja dravom koja ekspanziju dravne moi i teritorije upotrebom oruane sile smatra za legitiman in.Na poetak je takoer utjecala ogorenost Njemake zbog kaznenih uslova koji su joj nametnuti nakon Prvog svjetskog rata. Versajskim ugovorom nametnute su joj visoke reparacije, razorena vojna sila i sprijeen ulazak Njemake u Ligu naroda. Zbog te svoje iskljuensti Njemaka je nastojala da silom povrati svoje status velike sile ne koji je smatrala da ima pravo.Nakon to su SAD odbacila Versajski sporazum i prihvatile politiku izolacionizma (politika povlaenje iz aktivnog uea sa ostalim uesnicima u svjetskim poslovima i umjesto toga orjentacija dravnih napora na bavljenje unutranjim poslovima), Francuska i Britanije su poele da se bore za prednost. Britanije je eljela da ouva novu ravnoteu sile time to je podsticala naoruavanje Njemake, dok se Francuska protivila ponovnom prijemu Njemake kao ravnopravnog lana na meunarodnoj sceni.Pristanak na ponovno naoruavanje Njemake doveo je do politike poputanja (strategija pravljenja manjih ustupaka agresorskoj dravi bez osvete u nadi da e je to zadovoljiti te da nee nasrtati na teritoriju svojih susjeda). Iako se Hitler obavezao da nee iriti teritoriju Njemake silom, on je to obeanje iznevjerio 1938., kada je natjerao Austriju na Anschluss, ubrzo poslije toga zahtjevao je Sudetsku oblast. Takvo njegovo ponaenje dovelo je do Minhenske konferencije septembra 1938.god., konferenciji su prisustvovali predstavnici Njemake (Adolf Hitler), Italije (Benito Musolini), Britanije (Nevil emberlen) i Francuske (Eduard Daladje), na osnovu politike poputanja oni su pristali na Hitlerove zahtjeve. 23.8.1939.god., Hitler i Staljin su objavili svoj Pakt o nenapadanju (Ribentrop-Molotov pakt), obavezujui se da nee jedna drugu napasti. Hitler je nakon toga napao Poljsku a zatim su mi Francuska i Britanija objavile rat, time je poeo Drugi svjetski rat. Japan je, kako bi sprijeio SAD da uzmu uea u ratu, septembra 1940., sklopio Trojni pakt sa Njemakom i Italijom kojim su se tri sile Osovine obavezale da e pomoi jedna drugoj u sluaju napada neke od velikih sila koje ne uestvuju u ratu kao to su SAD. 7.12.1941.god., Japan je izveo iznenadni napad na SAD u Pearl Harburu, gotovo istovremeno im je i Njemaka objavila rat time je prekinuta politika izolacionizma SAD-a. SAD su formirale koaliciju sa Britanijom i SSSR-om da bi se oduprli faistima.Neki historiari smatraju i da je uzrok Drugog svjetskog rata pojava multipolarnosti (raspodjela svjetske moi izmeu tri ili vie centara velikih sila, pri emu su ostale drave svrstane na stranu jednog od suparnika) u raspodjeli moi.Neuspjeh Lige naroda da organizuje kolektivni odgovor na agresije oznaavao je slabe institucionalne barijere ratu. Drugi svjetski rat izbio je prvenstveno zbog Njemake agresije, propagirajui superiornost Nijemaca kao rase gospodara i otvoreni antisemitizam i antikomunizam.Posljedice Drugog svjetskog rata Pobjedom Saveznika nad Osovinom dolo je do preraspodijele moi i reorganizovanja granica. Sama Njemaka bila je podijeljena na okupacione zone koje su kasnije predstavljale osnovu za njenu podjelu na Istonu i Zapadu Njemaku. Pro-sovjetski reimi su preuzeli vlast nad Istonom Evropom, SSSR je uzeo etiri Kurilska ostrva od Japana, a Koreja je podijeljena du 38., paralele na sovjetsku i ameriku okupacionu zonu.Velika trojka voa Vinston eril, Frenklin Ruzvelt i Josif Staljin sastali su se na Konferenciji na Jalti u februaru 1945.god., da bi se rijeila poslijeratna teritorijalna pitanja i postupak glasanja u OUN-a u cilju kolektivnog upravljanja svjetskim poretkom.U julu 1945., u Potsdamu se ponovo sastala velika trojka (s tim da je sada SAD predstavljao Hari Truman) ovaj sastanak je zavren bez dogovora.Saradnja saveznika poslije rata u cilju stvaranja nove meunarodne organizacije kojom bi se upravljalo poslijeratnim meunarodnim poretkom dovela je 1945., do stvaranja Organizacije ujedinjenih naroda (OUN). Kini je obeano mjesto u Vijeu sigurnosti UN-a, zajedno sa Francuskom i velikom trojkom, svrha tog Vijea je bila da garantuje da e sve dominantne drave biti zajedniki odgovorne za ouvanje mira. Poto su SAD i SSSR zavretkom rata postale dvije najvee sile, one su poele da koriste UN za meusobno nadmetanje, tako je poeo i Hladni rat.HLADNI RATNovonastali globalni sistem karakterisao se bipolarnom raspodjelom moi koji se satojao od mnogih suverenih drava van evropskog jezgra kojim su dominirale dvije najsnanije, pored toga bitno je napomenuti i pojavu nuklearnog oruja koja je promijenila znaenje prijetnje ratom. Iz takvih okolnosti rodila se konkurencija izmeu SAD-a i SSSR-a za hegemonistiko vostvo.Uzroci i evolucija Hladnog rataHLADNI RAT 42 godine (1949-1991) dugo suparnitvo izmeu SAD-a i SSSR-a, kao i njihovih konkurentskih koalicija, sa ciljem da se ogranii ekspanzija protivnika i osvoji prevlast u svijetu.Istie se nekoliko postularnih uzroka:1. Hladni rat je rezultat tranzicije sile (suavanje razlika u vojnim sposobnostima izmeu suprotstavljenih velikih sila za koje se vjeruje da poveava mogunost izbijanja meusobnog rata) koji je izbacio SAD i SSSR na vrh meunarodne hijerarhije zbog ega je svaka od njeih postala sumnjiava prema onoj drugoj, a njihov rivalitet neizbjean. Okolnosti su svakoj supersili davale razloga da se boji i podsticala je svaku od sila da ostvari i uspostavi dominantan uticaju svojoj sopstvenoj sferi uticaja (odreeni region svijeta pod uticajem velike sile).2. Hladni rat je ustvari produetak uzajamnog prezira supersila za proklamovane stavove druge strane o politici i ekonomiji. Strah SAD-a od marksizma podsticao je pojavu antikomunizma kao suprotstavljene ideologije. Slino tome, sovjetsku politiku je podsticalo vjerovanje da kapitalizam ne moe da koegzistira sa komunizmom.3. Hladni rat je neto ukorjenjeno u psiholokim iniocima, naroito u pogrenim predstavama supersila o motivima druge strane. U tom svjetlu, suprotstavljeni interesi i ideologije bili su od drugorazrednog znaaja u odnosu na nerazumijevanje. Nepovjerljivi akteri su skloni da vide vrlinu u svom djelovanju a u postupcima protivnika zlu namjeru. Tu tendenciju ilustruje trka u naoruanju: pogreno vjerujui da se protivnik priprema za agresivni rat, potencijalna rtva se naoruava da bi se branila, ime izaziva uplaenog protivnika da ispuni predvianje naoruavajui se dalje u cilju odbrane. Rezulatat ovakvog ponaanja je klasina ilustracija sigurnosne dileme problem u anarhinom globalnom sistemu u kome naoruavanje drava toboe u odbrambene svrhe navodi druge drave da se za uzvrat naoruavaju, sa konanim rezultatom da nacionalna bezbjednost svih otpada sa poveanjem stepena naoruanja.Teorija domina metafora popularna tokom Hladnog rata koja je predviala da ako jedna drava potpadne pod uticaj komunizma, to e se isto dogoditi i njenim susjedima u lananoj reakciji, kao niz domina koje se rue.Priroda Hladnog rata mijenjala se tokom njegovog trajanja, tako se mogu izdvojiti periodi:1. Konfrontacija (1945-1962)Dord Kennan napisao lanak , koji je postao iroko poznat 1947., u kojem je tvrdio da e sovjetske voe osjeati nesigurnim u svoju politiku sposobnost da odre mo a da e ta njihova nesigurnost dovesti do aktivne, moda i agresivne, sovjetske spoljne politike. Istakao je da glavni element bilo koje amerike politike prema SSSR-u mora biti odluno i dugorono ograniavanje ruskih ekspanzionistikih tendencija. Predsjednik Truman je prihvatio te Kennanove ideje kao kamen temeljac amerike poslijeratne spoljne politike.Trumanova doktrina izjava predsjednika da e SAD pribjei intervenciji da bi pomogla narode koji su stali na stranu SAD-a u borbi protiv spoljnog potinjavanja.Obuzdavanje strategija sprjeavanja suparnike velike sile da koristi silu da bi promijenila ravnoteu sile i poveala svoju sferu uticaja.Odnosi izmeu supersila su se poeli popravljati 50-tih godina XX vijeka, poto je SSSR prekinuo ameriki nuklearni monopol 1949., promjene u ravnotei su uticale na udaljavanje od konfrontacije. Opasnosti od razaranja velikih razmjera su nalagale uzdranost i izmjenile uslove borbe., obje sile su poele da troe znatna sredstva za pridobijanje saveznika pozivajui se na strategiju proirenog odvraanja (obaveza velike sile svojim saveznicima da e koristiti svoju vojnu mo da sprijei da budu napadnute od strane neprijatelja). Tako se Hladni rat proirio cijelim svijetom, dovodei do rasporeda vojne moi karakteristine za bipolarnost (situacija u kojoj je mo koncentrisana u dva suparnika centra tako da ostale drave definiu svoju pripadnost u smislu svog odnosa sa obje strane). Miroljubiva koegzistencija poto je SSSR bio strateki inferioran u odnosu na SAD, Nikita Hruov je 1956., vodio politiku miroljubive koegzistencije sa kapitalizmom, kojom je tvrdio da rat izmeu kapitalistikih i komunistikih drava nije neizbjean i da meublokovska konkurencija moe biti miroljubiva.Godine 1962., tajno postavljanje sovjetskih raketa na Kubi stvorilo je uslove za najveu probu sposobnosti supersila da upravljaju svojim sukobima kubansku krizu. Na kraju je SSSR ipak ustuknuo i kriza se zavrila.2. Od koegzistencije do detanta (1963-1978)Pronalaenje naina za koegzistenciju je postalo imperativ. Kada je Riard Nikson izabran za predsjednika SAD-a on je pod uticajem svog savjetnika za nacionalnu sigurnost, Henrija Kisindera, inicirao nov pristup odnosima sa SSSR-om koji je 1969., zvanino prozvao detantom. Kontrola naoruanja bila je u sreditu razgovora koji su se vodili o detantu (Fr. Detente) strategija nastojanja da se smanji zategnutost izmeu neprijatelja kako bi se smanjila mogunost rata.Razgovori o ogranienju stratekog naoruanja (SALT) inicirani 1969., nastojali da ogranie prijeteu, ekspanzivnu i sve bru trku u naoruanju ograniavanjem postavljanja antibalistikih projektila.3. Od ponovne konfrontacije do pribliavanja (1979-1991)U mnogoemu sovjetska invazija Afganistana 1979., dovela je do kraja detanta. Predsjednik Dimi Karter je tada lansirao Karterovu doktrinu izjavljujui spremnost SAD-a da upotrijebi vojnu silu da bi zatitila svoj pristup naftnim izvorima iz pravca Perzijskog zaliva. Sa sve eim govorom o ratu intenzivirale su se i pripreme za njega. Reganova doktrina obavezala je ameriku pomo antikomunistikim pobunjenicima koji su nastojali da srue reime podravane od SSSR-a u Afganistanu, Angoli i Nikaragvi. Predsjednik Gorbaov je omoguio poboljanje odnosa svojim zalaganjem za novo razmiljanje kako bi se postiglo pribliavanje ili pomirenje interesa suprotstavljenih drava. On je nastojao da rijei razlike izmeu dvije drave kako bi zaustavio pogoranje ekonomske situacije i meunarodnih odnosa, pa je preuzeo domae reformeda bi unaprijedio demokratizaciju i prelazak na trinu privredu. Tako su se Sovjeti poeli ponaati kao saveznici a ne kao neprijatelji SAD-a. Prestali su da pomau Kubu, povukli su se iz Afganistana i Istone Evrope i najavili jednostrano smanjenje vojnih izdataka.Hladni rat je poeo da propada 1989., kada je sruen Berlinski zid, a stvarno je okonan 1991., kad se SSSR razjedinio, prihvatio principe trine ekonomije i zapoeo demokratske reforme. SSSR je prihvatio poraz komunizma, raspad Varavskog pakta i ujedinjenje Njemake. Posljedice Hladnog rataKraj Hladnog rata izmijenio je meunarodne odnose duboko i na razliite naine. Neposredna posljedica kraja ovog rata jeste transformisana globalna hijerarhija u kojoj Rusija vie ne predstavlja prijetnju amerikom hegemonistikom vostvu.MULTIPOLARNI SVIJET XXI VIJEKADok je raspored moi u hladoratovskom sistemu bio bipolaran, posthladnoratovski svijet obeava da e biti sasvim drugaiji. Povlaenje Rusije dovelo je do nove unipolarne strukture. Poetkom 90-tih god., XX vijeka, kada su vodile pobjedniki rat u perzijskom zalivu SAD su uivale u unipolarnom momentu. Ali izgleda da takvo stanje nee dugo potrajati, jer ekonomska mo Kine i drugih raste i to bre u odnosu na SAD. Zbog toga se predvia multipolarnost.Multipolarni svijet zahtijevat e kontinuiranu brigu o vojnoj sigurnosti i politici ravnotee sile uz sve veu brigu o ekonomskim odnosima izmeu velikih sila.Mnogi teoretiari ukazuju na opasnosti svojsvene multipolarnom rasporedu moi. Jer je dosada sa promjenom relativne snage velikih sila uvijek dolazilo do nadmetanja a zatim i rata. Multipolarna politika je, po njihovom miljenju, naroito opasna jer e u takvom sistemu biti tee razlikovati prijatelje od neprijatelja jer e saveznici u oblasti vojen sigurnosti vjerovatno biti suparnici u ekonomskim odnosima.Rasprava o metodima garantovanja meunarodne sigurnosti u Washingtonu, Tokiju, Berlinu i Moskvi danas se vrti oko etiri osnovne opcije:1. Unilateralni koncept uloge velike sile predstavlja jednu od mogunosti. Samostalno djelovanje je naroito privlano samopouzdane velike sile sigurne u svoju nezavisnu snagu. Unilaterizam moe ukljuiti i izolacionizam; pokuaj da se vri hegemonistiko vostvo; strategiju selektivnog angaovanja koja spoljno angaovanje koncentrie na vitalne nacionalne interese.2. Njegovanje posebnih odnosa sa drugom velikom silom, slino odnosima V. Britanije i SAD-a u XX vijeku, ilustruje drugi pristup za koji pojedini parovi velikih sila mogu da se opredijele. Zajednika deklaracija o multipolarnom svijetu i novom svjetskom poretku, koji su Kina i Rusija potpisale 1997., ukazuje na vrstu stratekog bilateralnog partnerstva. Kao odgovor na ovaj ugovor SAD je potpisala sporazum sa Japano 1999., s ciljem da se ojaaju njihovi specijalni odbrambeni odnosi.3. Trea strategija jeste stvaranje pakta ili sporazuma o saradnji izmeu velikih sila kako bi se zajedniki upravljalo meunarodnim sistemom u cilju sprjeavanja da meunarodni sporovi prerastu u rat. Primjer za to je Evropski pakt izmeu 1815., i 1822.4. Neki politiari preporuuju da se dananje velike sile ujedine sa manjim silama u cilju stvaranja pravog sistema kolektivne sigurnosti. Principi kojima je obrazlagano formiranje Lige naroda 1919., predstavljaju primjer ovog multilateralnog pristupa miru u uslovima multipolarnosti.

NEDRAVNI INIOCI U MEUDRAVNOM SISTEMU (str. 221-287)Postoje dvije glavne vrste nedravnih inilaca: 1. Meuvladine organizacije (MVO) iji su lanovi drave2. Nevladine organizacije (NVO) iji su lanovi pojedinci i grupeMeuvladine organizacije (MVO) institucije koje su stvorile i u kojima uestvuju vlade drava, a koje im daju vlast da donose kolektivne odluke u vezi sa posebnim globalnim problemima.Nevladine organizacije (NVO) transnacionalne organizacije privatnih graana koje u odnosu na UN imaju konsultativan status; one ukljuuju profesionalna udruenja, fondacije, multinacionalne korporacije ili, jednostavno, meunarodno aktivne grupe u razliitim dravama udruene u radu na zajednikim interesima.MVO stvaraju drave u cilju rjeavanja zajednikih problema. To im daje mo da ostvare ciljeve koje su im drave dodijelile. U tom smislu, MVO su vanije nego NVO zato to su njihovi lanovi drave i kao takve su produkt meudravnog sistema na globalnom nivou analize koji su proizvele odluke drava. MVO se sastaju u relativno pravilnim vremenskim razmacima i imaju posebne procedure za donoenje odluka, kao i stalni sekretarijat ili osoblje u sjeditu. irenje MVO je stvorilo sloenu mreu isprepletanih meunarodnih organizacija koje meusobno sarauju u cilju rjeavanja razliitih globalnih pitanja.Funkcionalno NVO obuhvataju bukvalno svaku oblast politikog, drutvenog i ekonomskog ivota u globalnom svijetu gdje se granice sve vie gube. Svjetska banka odreuje NVO kao privatne organizacije koje tee da olakaju patnju, promoviu interese siromanih, zatite ivotnu okolinu, prue osnovne socijalne usluge ili doprinose razvoju zajednice. Uopteno govorei, termin NVO moe se primjeniti na sve neprofitne organizacije koje su nezavisne od vlade. NVO povezuju globalno drutvo formiranjem mrea koje zastupaju politike promjene.Ujedinjene nacije (UN)UN su najpoznatija svjetska organizacija. Ono to ih izdvaja od veine drugih MVO jeste njihovo skoro univerzalno lanstvo. Po pravilu, svaka suverena drava koja prihvata dokumente i principe UN-a moe postati njena lanica, ali velike sile su esto doputale da interesi realpolitike diktiraju koje e drave biti primljene u lanstvo. Zato Tajvan i Palestina imaju problema sa prijemom u UN.Ciljevi UN-a: Odravanje meunarodnog mira i bezbjednosti Razvijanje prijateljskih odnosa izmeu naroda na osnovu uvaavanja principa jednakih prava i samoopredjeljenja naroda Postizanje meunarodne saradnje u rjeavanju meunarodnih problema ekonomskog, socijalnog, kulturnog ili humanog karaktera i unapreivanje i podsticanje potovanja ljudskih prava i osnovnih sloboda Funkcionisanje u ulozi centra za usaglaavanje djelovanja svih naroda u postizanju zajednikih ciljevaPretea UN-a je Liga naroda koja je nastojala da sprijei ponavljanje katastrofalnog Prvog svjetskog rata zamjenom sistema ravnotee sile sistemom zasnovanom na kolektivnoj bezbjednosti. Kada Liga nije uspjela da obuzda Njemaku, Italiju i Japan 30-ih godina XX vijeka, ona se raspala. Na poetku Drugog svjetskog rata, ameriki, britanski i ruski saveznici poeli su da planiraju novu meunarodnu organizaciju UN da bi odrali poslijeratni mir nakon svoje pobjede. Ta svjetska organizacija je ubrzo postala paralisana nepredvienim Hladnim ratom, kada je led hladnog rata poeo da se topi 1989., misija UN-a je pretrpjela transformaciju.Kolektivna bezbjednost bezbjedonosni reim koji su stvorile velike sile i kojim su postavljena pravila za odravanje mira na osnovu principa da e akt agresije bilo koje drave naii na kolektivni odgovor ostalih.Od svog nastanka UN tee da spoje dva cilja, ouvanje mira i poboljanje ivota na planeti. Na Milenijumskom samitu UN-a septembra 200o.god., izraena je UN ideologija kroz est osnovnih principa: sloboda, jednakost, solidarnost, toleranciju, potovanje prirode i osjeaj za zajedniku odgovornost.Ogranienja UN-a proistiu iz naina na koji su organizovane za svoje ambiciozne i dalekosene ciljeve. Savjet bezbjednosti je jedan od est osnovnih organa uspostavljenih poveljom UN-a, ostali su Generalna skuptina, Ekonomski i socijalni savjet, Starateljski savjet, Sekretarijat i Meunarodni sud pravde.Za razliku od Savjeta bezbjednosti, koji na osnovu Povelje UN-a ima ovlaenje da pokree akcije ukljuujui i upotrebu sile, Generalna skuptina jedino moe da daje preporuke. Generalna skuptina, iji su brojnost i znaaj u meuvremenu narasli, preuzela je veu odgovornost i sada je osnovni organ koji se bavi bezbjedonosnim kao i socijalnim i ekonomskim problemima. Umjesto jedne organizacije, UN su postale decentralizovan konglomerat bezbrojnih komiteta, biroa, odbora, komisija, centara, instituta, kancelarija i agencija ratrkanih irom svijeta.Grupa 77 (G-77) koalicija siromanih svjetskih zemalja formirana 1964.god., u cilju pritiska da se dobiju ustupci od bogatih drava Globalnog sjevera.Budet UN-a sastoji se od tri odvojena elementa: osnovnog budeta, budeta za odravanje mira i budeta za dobrovoljne programe. Kad Generalna skuptina raspodjeljuje izdatke ona to ini po pravilu veine. Problem je to oni sa veinom glasova (manje razvijene zemlje) nemaju novac, a najnaprednije zemlje nemaju glasove. Na inicijativu generalnog sekretara Kofi Anana izvrena je reorganizacija kojom je mnotvo nepovezanih programa spojeno u pet kategorija, po prvi put je uvedena funkcija zamjenika generalnog sekretara UN-a. Smanjeni su administrativni trokovi za jednu treinu.Svjetska trgovinska organizacijaPoslije drugog svjetskog rata, SAD su pripremile preliminarni plan za stvaranje Meunarodne trgovinske organizacije (MTO) koja je trebala da bude jedna od tri glavne organizacije koje bi podsticale poslijeratnu svjetsku privredu. Na sastanku u enevi 1947., dvadeset tri drave su postigle sporazum o brojnim bilateralnim carinskim ustupcima koji su zapisani u zavrni dokument nazvan Generalni sporazum o tarifama i trgovini (GATT), koji je postao manje ambiciozan reim kojim se upravljalo svjetskom trgovinom. GATT-ove procedure poravnanja za rjeavanje pitanja carinskih barijera trgovini bile su krajnje prenapregnute kada su se svjetski ekonomski uslovi pogorali, a ti problemi su pomogli da se obezbijedi podrka za jau, zvaniniju MTO koja bi rjeavala pitanja sve veih ekonomskih opasnosti po svjetsku trgovinu i prosperitet. Ta ekonomska kriza svjetskih razmjera stvorila je uslove za konano gaenje GATT-a i stvaranje Svjetske trgovinske organizacije (STO). Kao i sve krupne odluke kojima su stvorene dananje kljune MVO, osnivanje STO su podrale i SAD i druge vodee ekonomije svijeta iz G-7. Urugvajska runda pregovora zavrena je 1993., kada su se lanice GATT-a dogovorile da svoju privremenu organizaciju zamijene stalnom Svjetskom trgovinskom organizacijom. STO je poela sa radom 1.1.1995., SAD su lan-osniva ove organizacije.G-7 grupa glavnih i najrazvijenijih industrijskih demokratija koju ine SAD, Britanija, Francuska, Japan, Njemaka, Kanada i Italija, koje se sastaje na redovnim ekonomskim konferencijama na vrhu, sada je sa ukljuenjem Rusije poznata kao G-8.STO je organizovana kao policajac za pravednu trgovinu, ovlaena je da rjeava sporove koji se javljaju meu trgovinskim partnerima. Glavni cilj joj je da obezbijedi nesmetanu, predvidljivu i slobodnu trgovinu. Sadanji cilj je da prevazie regionalne i blokovske sporazume o trgovini i zmjeni ih integrisanim i sveobuhvatnim svjetskim sistemom liberalne ili slobodne trgovine.Sr pritubi je da STO podriva tradicionalno zakonsko pravilo kojim se zabranjuje mjeanje u unutranje stvari suverenih drava, ukljuujui upravljanje ekonomijom unutar teritorijalne jurisdikcije drava.Svjetska banka Osnovana je jula 1944., na Monetarnoj i finansijskoj konferenciji UN-a u Breton Vudsu u Nju Hempiru. Svjetska banka je prvobitno zamiljena da pomae projekte rekonstrukcije nakon Drugog svjetskog rata i da pomae u razvoju proizvodnih objekata i resursa u manje razvijenim zemljama. Meunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD) i Meunarodno udruenje za razvoj (IDA) bile su dvije MVO institucije osnovane na konferenciji, ali je izraz Svjetska banka skovan kao skraenica koja se neformalno koristi za IBRD. Unutar sistema UN-a, agencije grupe Svjetske banke, zajedno sa MMF-om, odgovorne su za najvei dio pomoi zemljama u razvoju. Koordinaciju izmeu agencija Svjetske banke i MMF-a sprovodi Komitet za razvoj Svjetske banke i MMF-a. Za razliku od UN-a, Svjetska banka ima sistem teine glasa, taj sistem priznaje razlike meu lanicama i smiljen je s namjerom da zatiti interese velikih sila koje vie doprinose sredstvima Svjetske banke. SAD imaju pravo veta. Danas Svjetska banka svoju politiku davanja zajmova zasniva na cjelokupnoj ekonomiji zajmoprimaoca tj., njegovoj sposobonsti da dovoljno proizvodi kako bi bio u stanju da vrati novac. Banka se tokom godina pretvorila u agenciju za razvoj posveenu rjeavanju problema ekonomskog i politikog razvoja i odnedavno, odranju ivotne okoline.Meunarodni monetarni fond (MMF)Kako se Drugi svjetski rat pribliavao kraju, SAD su povele saveznike u stvaranje Meunarodnog monetarnog fonda (MMF) na Konferenciji u Breton Vudsu 1944. Prvobitno je teio stvaranju globalne institucije koja bi odrala stabilnost valutnog kursa, danas je to jedna od 16 specijalizovanih agencija unutar UN-a. Primarni cilj MMF-a je stabilizovanje meunarodnog monetarnog kursa. Svoja sredstva dobija od svojih drava lanica. Glasanje u MMF-u ima vanost prema monetarnom doprinosu zemlje, to znai da glas bogatijih drava ima veu teinu. Ostali ciljevi MMF-a su: Promovisanje meunarodne monetarne saradnje Olakavanje irenja meunarodne trgovine Promovisanje stabilnosti kursa Uspostavljanje multilateralnog sistema plaanja Njegovanje povjerenja meu lanovima MMF-a Dodjeljivanje raspoloivih sredstava i dr.EVROPSKA UNIJA (EU)EU je dobar primjer snane globalne uloge koju igra neka regionalna MVO, ona je jedinstvena na mnogo naina ako ni zbog ega drugog ono zbog toga to je to najvei globalni primjer mirne meunarodne saradnje koja za rezultat ima integrisanu bezbjedonosnu zajednicu sa jednom ekonomijom i zajednikom valutom. EU koegzistira s velikim brojem drugih evropskih MVO, regionalne institucije jednakih evropskih partnera su Organizacija za bezbjednost i saradnju u Evropi (OSCE) i Savjet Evrope koje kontroliu regionalnu bezbjednost i kroz demokratizaciju promoviu ljudska prava manjina.Bezbjedonosna zajednica grupa drava iji visok nivo neinstitucionalizovane saradnje ima za rezultat rjeavanje sporova putem kompromisa a ne sile.Proces evropskog integrisanja je zapoeo stvaranjem Evropske zajednice za ugalj i elik (1951), Evropske zajednice za atomsku energiju (1957) i Evropske ekonomske zajednice (EEZ 1957). Krajem 60-ih godina su dijelile zajedniku organizacionu strukturu i kasnije su uveale svoju misiju kada su nazvane Evropska zajednica. Njeno lanstvo je naraslo na 15 zemalja 1997., a na samitu u novembru 2002., u Pragu je odlueno da se do 2004., primi jo 10 lanica. Tako su lanice EU tada bile: Belgija, Francuska, Njemaka, Italija, Luksemburg, Holandija, Danska, Irska, Ujedinjeno kraljevstvo, Grka, Portugal, panija, Austrija, Finska, vedska, Kipar, Republika eka, Slovaka, Estonija, Maarska, Letonija, Litvanija, Malta, Poljska i Slovenija.Osnovne institucije vlasti ukljuuju: Savjet ministara, Evropsku komisiju, Evropski parlament i Sud pravde. Glavno upravno tijelo je Savjet ministara kojeg ine ministri vlada drava lanica EU. Savjet utvruje smjernice ope politike Evropskoj komisiji, koja se sastoji od 12 komesara. Sjedite Evropske komisije je u Briselu, danas su njene primarne funkcije da predlae zakone, nadgleda ugovore i izvrava odluke Evropskog savjeta. Ona je izvrni organ koji je admijistrativno odgovoran za Evropsku uniju. Evropski parlament predstavlja politike partije i javno mnijenje Evrope, bira se na neposrednim izborima. Dijeli vlast sa Savjetom ministara, oni zajedno donose zakone, odobravaju budet, nadgledaju Evropsku komisiju i mogu oboriti njene odluke. Evropski sud pravde u Luksemburgu rjeava sporove meu vladama EU kao i meu vladama i institucijama koje je EU stvorio. Sastoji se od 15 sudija, injenica da su njegove odluke obavezujue izdvaja ga od veine ostalih meunarodnih sudova.OSTALE MVOAzijsko-pacifiki forum za ekonomsku saradnju (APEC) stvoren 1989., cilj mu je slobodna trgovina.Sjevernoatlanski pakt (NATO) vojni savez stvoren 1949., prvenstveno da se odvrati SSSR od Zapadne Evrope. Danas joj je cilj promovisanje demokratije i kontrolisanje graanskih ratova i terorizma.Udruenje naroda jugoistone Azije (ASEAN) osnovano 1967., u cilju promovisanja regionalne ekonomske, socijalne i kulturne saradnje.NVO su privatni meunarodni inioci iji lanovi nisu drave. Veina njih stremi ciljevima koji su visoko potovani i konstruktivni prema tome ne izazivaju neslaganje i suprotstavljanje. One ine granice poroznim i drave ranjivim i na spoljanje pritiske i na izazove unutar njihov granica. Ono to NVO sve vie ini znaajnim na svjetskoj sceni jeste to to su njihove aktivnosti dovele do uspjenog stvaranja reima ili novih skupova pravila koja doprinose regulisanju nekih vanih transnacionalnih problema. Tri najistaknutija tipa politiki aktivnih nedravnih aktera iz kategorije NVO: etnopolitike grupe ili nedravni narodi, vjerski pokreti i multinacionalne korporacije.Nedravni narodi nacionalne ili etnike grupe koje se bore da steknu vlast odnosno dravnost.Nacionalizam velianje posebne drave i nacionalne grupe koja ivi u njoj, pri emu se dravni nacionalni interesi doivljavaju kao vrhovna vrijednost.Domorodaki narodi su etnike i kulturne grupe nastale na geografskoj lokaciji koju sada kontrolie druga drava ili politika grupa. O tom segmentu globalnog drutva uobiajeno se govori kao o etvrtom svijetu da bi se naglasilo siromatvo s kojim se suoavaju mnogi uroeniki ili plemenski domorodaki narodi.Sukob civilizacija kontroverzna teza Semjuela Hantingtona da e se u 21., vijeku svjetske civilizacije meusobno sukobiti, dovodei do anarhije i rata. Religijski pokreti skup vjerovanja, postupaka i ideja koje politiki sprovodi vjerska grupa u cilju propagiranja oboavanja njenog koncepta transcendentnog boanstva ili principa ponaanja.Ekstremni militantni religijski pokreti politiki aktivne organizacije zasnovane na snanim religijskim uvjerenjima, iji su lanovi fanatino odani globalnoj promociji svojih religijskih vjerovanja.Pet vrsta meunarodnih aktivnosti za koje se vjeruje da njima tee ekstremni militantni vjerski pokreti:1. Iredentizam nastojanje etnonacionalne ili religijske grupe da silom zadobije kontrolu nad teritorijom, tako da granice postojee drave vie ne razdvajaju grupu.2. Secesija pokuaj vjerske ili etnike manjine da istupi iz meunarodno priznate drave.3. Migracija odlazak religijskih manjina iz zemalja njihovog porijekla da bi izbjegle progone.4. Stvaranje dijaspore ili zajednice koja ivi u stranoj zemlji ali odrava ekonomske, politike i emocionalne veze sa svojim zaviajem.5. Meunarodni terorizam korienje terorizma protiv meta u drugim zemljama. Multinacionalne korporacije (MNK) preduzea sa sjeditem u jednoj dravi koja investiraju i djeluju u drugim dravama.Transnacionalne banke (TNB) vrhunske svjetske bankarske firme ije su finansijske aktivnosti usredsreene na transakcije van dravnih granica.MNK i TNB koristi od globalizacije ire nejednako poveavajui bogatstvo izabrane grupe zemalja a marginalizirajui druge.Globalni jug pojam koji se sada esto koristi umjesto treeg svijeta da oznai manje razvijene zemlje, locirane preteno u junoj hemisferi. TRITE I NOVAC U NOVOJ GLOBALNOJ POLITIKOJ EKONOMIJI (str. 447-514)Meunarodna politika ekonomija prouavanje podruja u kome se preklapaju politika i ekonomija, zahvaljujui tom prouavanju otkrivamo razloge zbog kojih dolazi do promjena u rasporedu moi i bogatstva drava.Visoka politika geostrateka pitanja nacionalne i meunarodne bezbjednosti koja se odnose na rat.Niska politika kategorija globalnih pitanja u vezi sa ekonomskim, socijalnim , demografskim i ekolokim aspektima odnosa meu dravama i narodima.Ravnotea fiskalne moi danas je isto onoliko vana za nacionalnu bezbjednost i kvalitet ivota koliko i globalna ravnotea vojne moi. To su samo neke od posljedica rastue meunarodne meuzavisnosti koju oznaavamo terminom globalizacija. Svjetska trgovina je navidljiviji simbol globalizacije. Meunarodni monetarni sistem finansijski postupci na osnovu kojih se odvija razmjena i konverzija nacionalnih valuta kako bi se one mogle kupiti i prodati jedna za drugu i kako bi se mogla izraunati vrijednost svake valute i kredita prilikom transfera kapitala preko granica, kroz ulaganja i dodjelu zajmova.Trgovinski liberalizam ekonomska teorija koja se zalae za slobodna trita i uklanjanje prepreka na putu protoka trgovine i kapitala koji se smatraju pokretakom snagom prosperiteta. Na njemu je utemeljen bretonvudski sistem, ija se politika osnova sruila 1972., kada su SAD suspendovale mogunost konvertibilnosti dolara u zlato.Merkantilizam teorija iz 17., vijeka po kojoj drave koje su jake u trgovini treba da poveaju svoje bogatstvo i mo tako to e poveati obim izvoza, a istovremeno titi svoju domau privredu od uvoza. Njena primjena je podstakla stanovnike kolonija u Sjevernoj Americi da bace britanski aj u bostonsku luku 1773.Liberalni meunarodni ekonomski poredak (LIEO) ustrojstvo uspostavljeno poslije Drugog svjetskog rata iji je cilj bilo podsticanje monetarne stabilnosti i smanjenje prepreka za slobodan protok trgovine i kapitala.Meuzavisnost situacija u kojoj ponaanje meunarodnih aktera u velikoj mjeri utie na druge, sa kojima oni stupaju u kontakt, ime sve strane postaju uzajamno osjetljive i ranjive na akcije drugih.Laissez-faire ekonomija potie od francuskog izraza koji doslovno znai pustiti na miru, koji su Adam Smit i drugi zagovornici liberalne trgovine u 18., vijeku koristili da opiu prednosti slobodnog kapitalizma bez mijeanja vlade u ekonomska pitanja.Protekcionizam politika postavljanja prepreka spoljnotrgovinskoj razmjeni, kao to su carine i kvote, kojom se lokalna industrija titi od konkurencije.Teorija hegemonistike stabilnosti pretpostavka da slobodna trgovina i meudravni mir zavise od postojanja predominantne velike sile koja je voljna i sposobne iskoristiti svoju ekonomsku i vojnu snagu za unapreivanje globalne stabilnosti.Hegemon drava znatno monija od drugih koja ima preovlaujui uticaj na globalne aktere.Kolektivna dobra dobra koja svako koristi i za svakoga su vana, kao to je ispravna voda za pie.Prema teoriji hegemonistike stabilnosti, kolektivno dobro otvorene globalne privrede zahtjeva postojanje jedne dominantne sile (hegemona) da bi bilo otvoreno i liberalno. Ukoliko hegemon ne postoji ili nije voljan da svoju mo iskoristi za obezbjeivanjetog kolektivnog dobra, drave e biti u iskuenju da ive na tui raun umjesto da doprinesu ouvanju liberalne meunarodne privrede.Oni koji ive ne tui raun (free riders) oni koji uivaju sve prednosti kolektivnih dobara, ali za to ne plaaju nita ili sasvim malo.Nulti zbir razmjena u kojoj ono to jedan konkurent izgubi drugi konkurent dobija.Imperijalna preforsiranost teza Pola Kenedija (1987) da e Amerika izgubiti mjesto prve ekonomske sile svijeta, jer hegemoni biljee pad zbog toga to daju skupa globalna obeanja koja premauju njihovu sposobnosti ispunjavanja tih obeanja.Meunarodni reimi skup pravila i postupaka za donoenje odluka kojima se koordinira ponaanje drava u takvim oblastima kao to je meunarodna trgovina.Urugvajska runda multilateralni trgovinski pregovori u okviru GATT koji su zapoeti 1986., a zavreni 1994., osnivanjem STO.Vlade pokuavaju da upravljaju kursevima svojih nacionalnih valuta kako bi sprijeile inflaciju. Inflacija se pojavljuje onda kada vlada izda previe novca u odnosu na robu i usluge koji se u toj nacionalnoj privredi proizvode, odnosno, kada koliina izdatog novca nije pokrivena.SAD su preuzele upravljanje meunarodnim monetarnim sistemom, pored toga to su obezbjeivale likvidnost one su preuzele i veliki dio bremena podmlaivanja privrede Zapadne Evrope i Japana nakon Drugog svjetskog rata. Mada je ovaj sistem dobro funkcionisao trokovi su se poveali i amerika privreda je postala ranjiva na finansijske udare iz inostranstva. Sticaj nekoliko dogaaja prijetio je da uniti monetarni sistem, to je dovelo do krize u kojoj kolaps jedne nacionalne privrede i nacionalne valute u modrenoj verziji trgovinske teorije domina vodi ka fiskalnoj zarazi koja se nekontrolisano iri po cijelom svijetu.Poslije 1971., predsjednik SAD, Riard Nikson neoekivano je objavio ne konsultujui se sa saveznicima da SAD nee vie mijenjati dolare za zlato. Uz cijenu zlata koja vie nije bila fiksirana (fiksni valutni kurs) i bez garantovane konvertibilnosti dolara, brentvudski sistem je propao a na njegovo mjesto je doao sistem zasnovan na plivajuim valutnim kursevima. Finansijske krize su postale uestale, grupa G-8 je pokuala preuzeti upravljanje valutnim kursevima, ali nisu mogle da postignu konsenzus o najboljem nainu upravljanja.Regionalna valutna unija udruivanje suvereniteta kako bi se formirala jedinstvena valuta (kao to je euro u EU) i jedinstveni monetarni sistem za zemlje pripadnice tog regiona, rije je o sistemu koji regulie regionalna centralna banka unutar valutnog bloka ne bi li smanjila vjerovatnou velike krize likvidnosti.Amerika trgovinska politika odraava dva instinkta: s jedne strane, zalaganje za liberalizaciju trgovine na stranim tritima a s druge ublaavanje uticaja i uvoza na ameriku privredu i stopu zaposlenosti. Upravo je svijest o ovoj zavisnosti leala u osnovi uspjene odluke administracije Dorda V. Bua iz 2002., da ponovo uvede samostalni predsjedniki mehanizam za brze pregovore suspendovan 1994. Mehanizam za brze pregovore je ustupak koji je Kongres SAD-a uinio predsjedniku omoguavajui mu da pregovara o recipronom smanjenju carina sa drugim zemljama, to olakava SAD-u postizanje bilateralnih sporazuma.Karte:GEOGRAFSKI UTICAJI NA SPOLJNU POLITIKU kako se zemlje ponaaju prema drugim zavisi od broja susjednih drava sa kojima se granie i da li su od mogue invazije zatiene prirodnim branama. (SAD, V. Britanija)TERITORIJALNE PROMJENE U EVROPI POSLIJE PRVOG SVJETSKOG RATA ovaj rat je prekrojio evropske granice. Pobjednici sus e sastali u Versaju pored Pariza i skicirali kazneni mirovni ugovor koji je poraenoj Njemakoj i Austrougarskoj imperiji oduzeo velike teritorije kao i od Rusije na zapadnom frontu koja je dovela komuniste na vlast u novom SSSR-u (Savez sovjetskih socijalistikih republika).DRUGI SVJETSKI RAT PREKROJIO KARTU EVROPE koalicija Osovine velikih sila, koju su inile Njemaka, Italija i Japan, nastojala je da osvoji i podijeli svijet u Drugom svjetskom ratu. Poto ih je velika koalicija saveznikih snaga (SAD i SSSR) savladala. Saveznici su podijelili Njemaku na etiri sekcije koje su okupirale Britanske, Francuske, Amerike i Sovjetske trupe i sprovele druge teritorijalne promjene, one su SSSR-u vratile najvei dio teritorija koje je izgubio u Prvom svjetskom ratu a Njemaka je kasnije podijeljena na dvije nezavisne drave, Istonu (Saveznu Republiku) i Zapadnu (Demokratsku Republiku).NOVI CENTRI MOI U GLOBALNOJ HIJERARHIJI 21 VIJEKA da bi procijenili mo drava analitiari se najee oslanjaju na veliinu privrede jedne zemlje, zato to ovaj indikator govori o potencijalu moi svake drave. SAD, Kina, Japan, Indija i Njemaka su vodee zemlje.SJEDITE I GLOBALNA MREA UN-a od svog osnivanja UN je nastojao da odgovore na stalno rastue probleme u svijetu. One su zato proirile svoju administrativnu mreu na svaki dio svijeta.GLAVNE SVJETSKE CIVILIZACIJE: DA LI E NJIHOV SUKOB IZAZVATI SVJETSKI NERED? teza Hantingtona o sukobu civilizacija.MEUNARODNI TOKOVI FINANSIJSKOG KAPITALA kapital se kree posredstvom kredita kao i putem stranih direktnih investicija u poslove locirane u zemljama razliitim od zemlje investitora. Kretanje kapitala preko granica poraslo je poslije 50-ih godina XX vijeka.SVJETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJA POSTAJE GLOBALNA STO je po svojim pravilima prije meuvladina nego nacionalna meunarodna vladina organizacija u kojoj se odluuje konsenzusom, svaka njena lanica ima pravo veta.UVOENJE POLITIKE U UPRAVLJANJE SLOBODNOM TRGOVINOM: GLOBALNA MREA REGIONALNIH TRGOVINSKIH ORGANIZACIJA rije je o sporazumima koji su povezali drave-potpisnice u gustu mreu preuzetih obaveza a planu liberalizacije trgovine.PROPADANJE UMA I ZEMLJITA I IRENJE PUSTINJA dezertifikacija: formiranje ili ekspanzija upropaenog suvog zemljita koje je nastalo kao rezultat klimatskih promjena i ljudskih aktivnosti. Konvencija UN-a o borbi protiv dezertifikacije iz 1999., nastoji da zaustavi irenje pustinja.IGRA SMRTI U BLISKOISTONOM KOTLU TERORA ARITE NA ZAPADNOJ OBALI drava Izrael je osnovana 1948., na dijelu teritorije ranijeg britanskog protektorata Palestine domovine muslimanskih Arapa i od tada vlada zategnutost i teror u spornoj oblasti Zapadne Obale. Palestinski naseljenici su ostali veinsko stanovnitvo u ovom regionu, ali je nakon estodnevnog rata 1967., Izrael osnovao veliki broj naselja u ovom regionu i nije pristao da vrati spornu teritoriju Arapima, kako bi se zaustavili sve ei talasi palestinskih samoubilakih teroristikih napada.DVA INDIKATORA VOJNE MOI: NACIONALNO BOGATSTVO I VELIINA NACIONALNIH MANJINA mnogi ljudi koriste ekonomske indikatore da bi mjerili mo nacija, jer velike privrede pruaju sredstva za sticanje vojne moi. Druga mjera je projekcija moi u smislu broja ljudi u uniformama u armijama, mornaricama i vazduhoplovnim snagama drava.ZEMLJE NAORUANE NUKLEARNIM ORUJEM, DANAS I SUTRA pored SAD-a, V. Britanije, Rusije, Francuske, Kine, Indije, Pakistana i Izraela; bive sovjetske republike Ukrajina, Kazahstan, Gruzija i Uzbekistan zadravaju nuklearno oruje koje su naslijedile od SSSR-a. Vjeruje se da Juna Afrika danas posjeduje sposobnost upotrebe nuklearnih bojevih glava u doba rata. Jo est zemalja ima aktivne programe za razvoj nuklearnog oruja: Argentina, Brazil, Iran, Irak, Libija, Sjeverna Koreja i Tajvan.RANJIVE NA SANKCIJE ZEMLJE KOJE ZAVISE OD TRGOVINE I UVOZA ENERGIJE mnoge zemlje su predmet spoljenjeg pritiska i ranjive na manipulacije drava koje im nameu sankcije zbog ovih zavisnosti. Sankcije putem bojkota i embarga, zavedene da bi se iznudile politike promjene u zemljama zavisnim od uvoza mogu biti razorne.MOGU LI UGOVORI O KONTROLI NUKLEARNOG NAORUANJA ZAUSTAVITI PROLIFERACIJU ORUJA? 1999., rasla je nada da e testiranje nuklearnog oruja biti zaustavljeno ukoliko 44 drave sa nuklearnim kapacitetima ratifikuju Sveobuhvatni ugovor o zabrani proba (CTBT). Nakon to su SAD odbacile taj ugovor, ni ostale drave ga nisu htjele potovati.Ljudska prava politika prava i graanske slobode koja se u svijetu priznaju kao neotuiva prava svih pojedinaca u svim zemljama; to je neto to im pripada samom injenicom da su ljudi.Odnedavno postoji tendencija da se uspostavljaju trgovinska partnerstva unutar odreenih regiona. SAD su prve poele s tom praksom, jedan od njihovih regionalnih sporazuma je sklopljen 1989., Sjevernoameriki sporazum o slobodnoj trgovini (NAFTA) potpisale su ga Kanada, Meksiko i SAD 1993.Meuameriki sporazum o slobodnoj trgovini (FTAA) niz pravila koja podstiu slobodu trgovinu meu 34 demokratske zemlje Sjeverne i June Amerike.Liberalni trgovinski reim moe opstati zahvaljujui podrci globalnih institucija kao to je STO ili liberalnih regionalnih reima kao to je FTAA. Sklonost zemalja da trguju sa regionalnim susjedima a ne sa udaljenim regionima je dovela do stvaranja etiri velika trgovinska bloka: Zapadna hemisfera, Evropa i Centralna Euroazija, Azija i Okeanija i Afrika i Srednji Istok.Svjetska trgovina je postala globalizovana, kako se trgovina sve vie razvija u odsustvu trgovinskih barijera i kako se proiruju zone slobodne trgovine, uveavaju se i pritisci za ouvanje liberalnog trgovinskog reima. Multilateralne korporacije imaju sve veu ulogu u nastavku rast trgovinskog liberalizma a njih podravaju i mone svjetske trgovinske organizacije.PRITISAK STANOVNITVA ISCRPLJIVANJE RESURSA I OUVANJE GLOBALNOG OKRUENJA (str. 515 574)Demografija prouavanje promjena vezanih za populaciju, njihovih izvora i posljedica.Tragedija zajednikih dobara metafora koja se esto koristi za objanjavanje posljedica ljudskog ponaanja na ekoloke sisteme, to objanjava kako racionalno samoivo ponaanje pojedinaca moe da ima destruktivne kolektivne posljedice.Brzi rast svjetskog stanovnitva opisan je pomou matematikog principa koji je 1798., izloio veleasni Tomas Maltus, ukoliko se ne kontrolie, stanovnitvo se poveava po geometrijskoj ili eksponencijalnoj progresiji, dok se sredstva za ivot poveavaju samo po aritmetikoj progresiji.Eksplozija stanovnitva od koje se strahovalo i za koju se svojevremeno vjerovalo da e unititi Zemljine resurse, sada e, prema oekivanjima, biti mnogo manje dramatina nego to se predvialo.Stope rasta stanovnitva nisu iste u svijetu. Stanovnitvo raste mnogo bre u zemljama u razvoju Globalnog juga nego u bogatim zemljama na Globalnom sjeveru, a oekuje se da e se taj trend nastaviti. U stvar, oekuje se da e broj stanovnika u industrijalizovanom svijetu opadati.Prosta reprodukcija jedan par zamjenjuje sebe sa dvoje djece, tako da e stanovnitvo te zemlje ostati stabilno.Nagli porast stanovnitva Globalnog juga u XX vijeku lako se moe objasniti kao kombinacija visoke stope raanja i brzog opadanje stope smrtnosti.Moment sile stanovnitva kontinuirani rast stanovnitva do kojeg e doi u predstojeim decenijama zbog velikog broja ena koje sada stupaju u period kada mogu da raaju djecu.Evropa je izala iz okvira proste reprodukcije i postala stanovnitvo u opadanju koje karakteriu niska stopa raanja i sve vei broj ljudi koji prelaze srednje doba.Demografska tranzicija objanjenje promjena stanovnitva tokom vremena koje istie u prvi plan razloge opadanja stope raanja i smrtnosti, tako da stanovnitvo neke zemlje moe da dostigne stabilan nivo. Postoje dva pristupa koje demografske tranzicije mogu da razviju, prvi, smanjenje stope smrtnosti samo po sebi moe da stimulie opadanje stope prirataja. Drugo, demografske tranzicije su nusproizvod modernizacije koja vodi ka promjenama vrijednosti u pogledu eljenog obima porodice.Implozija stanovnitva naglo smanjenje stanovnitva koje preokree prethodni trend u pravcu progresivnog poveanja stanovnitva.Trend poveanja dugovjenosti mogao bi se preokrenuti ukoliko globlano prenosive bolesti narue duinu oekivanog ivotnog vijeka. Sumorna mogunost da smrtonosna zarazna bolest smanji broj svjetskog stanovnitva nigdje nije dola toliko do izraaja kao u irenju virusa ljudskog nedostatka imuniteta (HIV) koji izaziva AIDS (sindrom steenog nedostatka imuniteta).Svjetska zajednica je 1974., sazvala u Bukuretu prvu Konferenciju o svjetskom stanovnitvu iji je cilj bio razmatranje rasta stanovnitva u svijetu. Mnogi su tada zakljuili da je opadanje stope plodnosti manje ili vie automatski rezultat ekonomskog rasta i zaloili se za politike koje se usredsreuju na ekonomski razvoj. Deset godina kasnije na Konferenciji o svjetskom stanovnitvu u glavnom gradu Meksika, pojavio se novi konsenzus koji se zasnivao na izuzetno velikom znaaju planiranja porodice. Na Meunarodnoj konferenciji o stanovnitvu i razvoju (ICPD) koju su 1994., organizovale UN u Kairu zakljueno je da se stabilizacija moe ostvariti samo u sprezi sa naporima da se unaprijedi ljudski razvoj i kontinuirani ekonomski rast, zahvaljujui poveanju multilateralne pomoi. Taj zakljuak je potvren na Svjetskoj konferenciji o kontinuiranom razvoju koja je odraana u Johanesburgu 2002. Multilateralna pomo pomo koja se prua preko vie od dvije drave ili drugih meunarodnih aktera u cilju kolektivne akcije protiv uoenih problema.Apsolutni jaz izmeu dohodaka Globalnog sjevera i juga i dalje postoji, ali jaz u ljudskom razvoju izmeu ljudi u bogatim i siromanim zemljama se suzio, a mnogi optimisti vjeruju da e tehnoloka uda kao to su genetski proizvedeni usjevi izvriti revoluciju u poljoprivredi i da e prehraniti budue generacije. Genetski ininjering razvija hibridno sjeme za nove biljke, a genetski modifikovani transgenetski usjevi mijenjaju se ubacivanjem gena kako bi se razvila eljena karakteristika. Neomaltuzijanci pesimisti koji upozoravaju na globalne ekopolitike posljedice nekontrolisanog rasta stanovnitva.Kornukopijanci optimisti koji dovode u pitanje analize o ogranienjima rasta i tvrde da trita u sutini odravaju ravnoteu izmeu stanovnitva, resursa i sredine.Prehrambena bezbjednost pristup svih ljudi u svakom trenutku dovoljnoj koliini hrae za aktivan i zdrav ivot.Ekologija se bavi uticajem ljudske aktivnosti na ivotnu sredinu. Politika je zainteresovana za vrenje. Ekopolitika se usredsreuje na to kako politiki inioci utiu na percepciju upravljanja posljedicama ljudskog ponaanja na ivotnu sredinu i politikim odgovorima na to.Enviromentalna bezbjednost koncepcija koja priznaje da su enviromentalne prijetnje globalnim ivotnim sistemima isto tako znaajne kao i opasnost od oruanih sukoba.Odrivi razvoj ekonomski rast koji ne iscrpljuje resurse neophodne za ouvanje rasta.Rat u Perzijskom zalivu 1990., izazvan je pokuajem irakog predsjednika Sadama Huseina da pokori Kuvajt i prigrabi njegovu naftu to je bio akt agresije. Obezbjeivanje pristupa nafti u ovom regionu od izuzetnog je znaaja za ekonomska bogatstva Globalnog sjevera jer gotovo sve zalihe nafte sjevera potiu iz Perzijskog zaliva.Tokom XX vijeka potranja i potronja nafte doivljavale su vrtoglav uspon. Kako bi se ostvario maksimalni profit, Organizacija zemalja izvoznica nafte (OPEC) pojavila se na sceni kao znaajan kartel meuvladinih organizacija. OPEC je izuzetno znaajan za globalno snadbijevanje naftom, Bliski istok je izuzetno znaajan za OPEC, a zemlje koje zavise od uvoza nafte sa tog nestabilnog podruja veoma su osjetljive ne potrese kao to je to sluaj sa SAD.Diplomatija prinude upotreba prijetnji ili ograniene oruane sile sa ciljem da se protivnik ubjedi da izmjeni svoju spoljnu i/ili domau politiku. Naziru se ope crte novog energetskog sistema koji e se zasnivati na drugaijim energetskim resursima kao to su sunce, vjetar i drugi obnovljivi izvori energije kao to je vodonik. Njihov razvoj e smanjiti zavisnost od nafte sa nesigurnog Bliskog istoka. Meu poznatim tehnologijama, nuklearna energija je esto bila isticana kao vodea alternativa, ali zbog bezbjednosnih i finansijskih problema mnoge zemlje su bile primorane da smanje svoje nuklearne programe.Tokom proteklih godina eksperti za klimu su zakljuili da su klimatske promjene vee nego to se vjerovalo i da nedvosmisleno postoji ljudski uticaj. Efekat staklene bate fenomen koji uzrokuje planetarno zagrijavanje kada gasovi osloboeni sagorjevanjem fosilnih goriva djeluju kao pokriva u atmosferi, poveavajui na taj nain temperaturu.Meuvladin panel za klimatske promjene (IPCC) prvi put je zvanino 1995., objavio vjerenje da su ljudi djelomino krivi za globalne klimatske trendove.Ugalj je osnovni izvor sumpornih i azotnih oksida u atmosferi. Kisele kie padavine koje su postale kisele u kontaktu sa sumpordioksidom i oksidima azota.Protokol iz Kjota 1997., je dokument kojim se od 28 industrijski razvijenih zemalja trai da smanje svoje sadanje isputanje gasova u periodu izmeu 2008., i 2012. SAD su odbile da prihvate ovaj sporazum.Program UN-a za zatitu ivotne sredine (UNEP) Agencija UN-a osnovana 1972., kako bi prouavala naruavanje ivotne sredine i predloila regulative za zatitu globalne sredine.ume su od izuzetno velikog znaaja za ouvanje biodiverziteta zemlje i za zatitu atmosfere i zemaljskih resursa. Biodiverzitet raznolikost ivota na Zemlji. U tehnikom smislu on obuhvata tri nivoa organizacije: genetsku raznolikost, raznolikost vrsta i raznolikost ekosistema.Dezertifikacija stvaranje pustinja zbog erozije tla, pretjeranog obraivanja zemlje i unitavanja uma to plodnu zemlju pretvara u neproduktivno zemljite.Krenje i spaljivanje tropskih prauma, kako bi se napravile farme i ranevi, dvostruko je destruktivno. Sa take gledita klimatskih promjena, zelene biljke uklanjaju ugljen-dioksid iz atmosfere procesom fotosinteze a tako se i unitavaju prirodni procesi koji uklanjaju gasove iz staklene bate kada se sijeku ume.Meunarodni ugovori o zatiti sredine rasli su po eksponencijalnoj stopi u toku posljednjih 80 godina.Enviromentalisti dovode u pitanje komercijalnu logiku liberalnih ekonomista prije svega jer ekonomski rast i zatitu sredine smatraju meusobno suprotstavljenim ciljevima.Jedna od prvih posljedica brzog rasta stanovnitva, pored ekonomske ekspanzije koja izaziva pretjerano poveanje zahtjeva za energijom i smanjenje snadbjevanja iz prirodnih resursa, kako predvia Majkl Kler (2001) moda e biti novo doba ratova za resurse u kojima e se budui globalni sukobi sve vie voditi oko pristupa vitalim prirodnim resursima, a manje e se voditi zbog sukoba interesa i ideologije u borbi za vlast.MEUNARODNI ODNOSI U UVJETIMA UNIPOLARNOG SVIJETA (str. 575-639)RAT stanje koje nastaje unutar drava (graanski rat) ili izmeu drava (meudravni rat) kada akteri koriste nasilna sredstva da unite svoje protivnike ili da ih primoraju na potinjeni poloaj. Karl fon Klauzevi je rekao da je rat samo produetak diplomatije drugim sredstvima.SUKOB neslaganje koje esto izbija u meunarodnim odnosima oko interesa koji se doivljavaju kao nepomirljivi.Tri osnovna naina na koja oruani sukob najee izbija:1. Ratovi izmeu drava2. Graanski ratovi unutar drava3. Terorizam Jo od 1945., kada je okonan Drugi svjetski rat, nije protekao ni jedan dan a da negdje nije voen rat. Krajem 2002., voeni su veliki oruani sukobi na 38 mjesta u itavom svijetu, ukljuujui Afganistan, Irsku, Obalu Slonovae i Filipine. Teroristiki napad od 11.9., smanjio je povjerenje u sposobnost svijeta da uspostavi kontrolu nad nasiljem, uprkost tome to se SAD i njegovi saveznici sveano obavezali da e povesti pobjedonosni rat protiv globalnog terorizma. Vojni planeri sada uoavaju mogunost da u budunosti mnotvo malih ratova vode pripadnici neregularih milicija ili privatnih, odnosno poluprivatnih snaga kao to su nevladii teroristiki pokreti koji e se boriti protiv dravnih oruanih snaga.Uzroci rata se dijele na tri kljuna kategorijalna nivoa: 1. pojedinani, 2. dravni i 3. globalni sistem.1. POJEDINANI NIVO u izvjesnom smislu svi ratovi meu dravama vode porijeklo iz odluka nacionalnih voa iji je izbor taj koji konano odreuje da li e doi ili nee doi do oruanog sukoba. Za razmatranje ovog nivoa bitno je pitanje ljudske prirode. Ovdje se prihvata zakljuak iz Darvinove teorije: ivot je borba za opstanak onih najsposobnijih. Odreeni broj teoretiara rat tumee kao steenu kulturnu naviku, po njima agresija je osobina koju ovjek stie u ranim danima kao rezultat socijalizacije (procesi kroz koje ljudi ue i stiu odreena uvjerenja, vrijednosti i modele ponaanja koji su prihvatljivi u drutvu. Ratna magla je izraz koji koristi Tolstoj da bi opisao spremnost ljudi da poloe svoj ivot u velikim ili malim borbama iji znaaj ponekad i ne shvataju.2. DRAVNI NIVO opte je uvjerenje da razlike u vlasti, veliini, ideologiji, geografskom poloaju, demografskoj dinamici etnikoj homogenosti, bogatstvu, ekonomskim rezultatima, vojnim sposobnostima i nivou prosjenog obrazovanja utiu na to da li e drave ui ili nee ui u rat. Tvrdnja da na izglede za rat ponajvie utiu nacionalna svojstva i tip voa koji donose politike odluke u ime drava zapravo je najvei izazov neorealistikoj pretpostavci da meunarodne okolnosti predstavljaju najsnaniju determinantnu ratovanja i da domai faktori nemaju ba nikakav uticaj. Nove drave, koje za sobom nemaju dugu istoriju, imaju najvie izgleda da budu poprite graanskih ratova i da uestvuju u stranim ratovima. Visok nivo graanskih ratova i umjeanosti u meunarodne sukobe na Globalnom jugu tijesno su povezani sa injenicom da su gotovo sve te slabije razvijene zemlje nedavno stekle nezavisnost od kolonijalista. Takoer geografski korijeni oruanih sukoba danas se priznaju kao vaan inilac koji utie na vjerovatnou nestabilnosti i ratovanja, pojaano je nadmetanje za pristup najveim izvoritima nafte, gasa ili vode. Veina zemalja Globalnog juga se slae sa realistima i njihovom tezom da oruje doprinosti sigurnosti, pa su izgradile velike armije kako bi se ouvale od potencijalne agresije ali i da bi kontrolisale vlastite graane. Komunistiki teoretiari tvrde da je uzrok rata i kapitalizam jer kapitalisti sprovode imperijalizam i kolonijalizam. Jo jedan stav je da globalizacija dovodi do sukoba jer se koristi od ekonomske razmjene neravnomjerno distribuiraju. Liberalisti tvrde da je tip vlasti takoer bitan. Tako je Kant 1795., tvdio da kada graani dobiju osnovna ljudska prava smanjit e se vjerovatnoa da e te drave zapoinjati ratove. Takoer nacionalizam (ljubav i lojalnost prema sopstvenoj naciji) po opem uvjerenju predstavlja ono izvorite iz koga esto nastaju ratovi. Veina oruanih sukoba danas se hrani nacionalistikim osjeanjima koja podstiu ratnu groznicu popraenu otvorenim neprijateljstvom i prezirom prema neprijatelju o kome postoji samo karikaturalna predstava. 3. GLOBALNI NIVO neorealizam vidi rat kao neto to nastaje iz promjena na globalnom nivou, to znai da je on proizvod decentralizovanog karaktera globalnog sistema koji zahtjeva od suverenih drava da se oslone na samopomo kako bi osigurale vlastitu sigurnost. Bezbjedonosna/sigurnosna dilema tendencija drava da na defanzivno naoruavanje svojih protivnika gledaju kao na prijetnju, tako da se u odgovor na tu prijetnju naoruavaju, to onda dovodi do pada svaije sigurnosti. Meunarodna anarhija takoer moe podstai izbijanje ratova, ali ona ne daje cjelovito objanjenje promjena u nivoima rata i mira koje se odvijaju tokom vremena. Takoer postoji stav da postoji neto u dinamici svjetske politike to sistem drava pretvara u sistem ratova moda je to anarhina priroda svjetske politike, njen nejaki pravni sistem, neujednaena distribucija moi, neminovne destabilizujue promjene u relativnoj moi osnovnih aktera ili neka kombinacija strukturalnih odlika. Rat je takoer esto izbijao onda kada bi dolo do promjena u vojnoj moi velikih drava. Mada nije bio neminovan, rat je bio vjerovatan kad god bi odnos konkurentne moi drava bio umanjen. Ako je suditi po teoriji tranzicije moi, periodi u kojima su vojne sposobnosti suparnika gotovo neuravnoteene, stvaraju neophodne uslove za globalni rat, dok velike nejednakosti obezbjeuju mir ili, u najgorem sluaju, ogranieni rat. Na kraju se kao razlog navodi teorija dugih ciklusa (tumaenje svjetske historije koje se usredsreuje na repetitivne modele meudravnog ponaanja, kao to opi ratovi koji zahvataju itav sistem u razliitim intervalima poslije dugih perioda globalnog mira).Hegemon inokosna, i u vojnom i ekonomskom pogledu dominantna drava; ona svoju mo kojoj nema premca i koju niko ne dovodi u pitanje koristi za uspostavljanje i nametanje pravila iji je cilj ouvanje postojeeg svjetskog poretka i njenog poloaja u tom poretku.ORUANI SUKOB MEU DRAVAMAGraanski rat rat izmeu frakcija unutar iste zemlje. Graanski ratovi potiu iz slinih novonastalih uslova i koncentrisani su oko nekoliko istaknutih pitanja, a to su: etnike grupe koje trae autonomiju ili nastoje da za sebe stvore zasebnu dravu (Kurdi u Turskoj, eeni u Rusiji), meunarodne borbe koje se vode za sticanje kontrole neke postojee drave (Afganistan, Kolumbija, Peru, Ruanda, ri Lanka i Sudan ratovi voeni zbog uspostavljanja dravne kontrole, a bili podsticani etnikim, plemenskim ili vjerskim sporovima), neuspjene drave (u kojima je vlast nacionalne vlade doivjela kolaps i u kojima je izbila oruana borba izmeu suparnikih etnikih milicija, ratnih gospodara ili kriminalnih organizacija koje nastoje da steknu vlast i uspostave kontrolu nad dravom).Treba istai nekoliko karakteristika graanskih ratova:1. Trend u pravcu globalizacije spoljne intervencije u unutranjim sukobima 2. estina - genocid i masovno unitavanje sa ciljem da se istrijebi stanovnitvo itavih regiona postali su neto sasvim uobiajeno u novijim graenskim ratovima (Ruanda - pleme Hutu podstaklo graene na genocidno ubijanje, Sudan vlada nastoji da ouva vlast unitavanjem manjinskih opozicionih grupa, zapoela politiku koja ima cilj da razjedini i uniti narod na preteno hrianskom i antimistikom jugu)3. Trajanje veinom traju dugo4. Rezistentnost na rjeenja putem pregovora, shema graanskih ratova je da su domai neprijatelji rijetko kada u stanju da okonaju borbe kompromisom postignutim za pregovarakim stolom, preko polovine se zavravaju na bojnom poljuUzroci graanskih ratovaGraanske ratove prouzrukuje iroki niz ideolokih, demografskih, vjerskih, etnikih, ekonomskih, socio-strukturalnih i politikih uslova. Graanski rat i revolucija se istovremeno brane kao instrumenti pravde i osuuju kao nemoralno prihvatanje nasilne promjene.Unutranja pobuna jedan od uzroka graanskog rata, unutranje nasilje je reakcija na razoaranje i relativnu oskudicu(shvatanje ljudi da su nepravedno lieni bogatstva i statusa koji zasluuju). To naravno vai za veinu zemalja Globalnog juga gdje je raspodjela bogatstva i mogunosti veoma neravnomjerna.Secesionistike pobune nacionalni pokreti za nezavisnost esto pokreu ratoveNacionalizam snano identifikovanje sa sopstvenom nacionalnou ili etnikom grupom takoer moe da izazove ratove protiv vlade.Etnonacionalni sukobi veoma esti, poslije Drugog svjetskog rata, u multietnikim dravama izazvani starom etnikom ili rasnom mrnjom.Neuspjene drave mnoge novonastale vlade su slabane i raspadaju se u pokuaju da na efikasan nain ovladaju regulativnom vlau koje im suverenitet po meunarodnom pravu daje u upravljanju stvarima u okviru teritorijalnih granica. DEFINICIJA: Neuspjene drave su vlade kojima prijeti opasnost da izgube lojalnost svojih graana koji se bune protiv korupcije i administrativnih neuspjeha, i u tom procesu izazivaju cijepanje zemlje na posebne politike dijelove.Ekonomski izvori unutranjih pobuna destabilizacija izazvana brzim rastom, kada modernizacija izazove poveana oekivanja koja vlade nisu u stanju da zadovolje, esto slijedi graanski rat.Meunarodne dimenzije unutranjeg rataSpoljni faktori esto utiu na interne pobune. Neosporno je da unutranji ratovi utiu na internacionalni sistem i obrnuto. Poto velike sile imaju globalne interese, one su tokom historije bile sklone da vojno interveniu u graanskim ratovima kako bi podrale prijateljske vlade i svrgnule one neprijateljske. Kada bi to uinile, ratovi unutar drava bi postali internacionalizovani. Takoer, ovdje treba spomenuti diverzionu teoriju rata a to je tvrdnja da lideri zapoinju sukob van zemlje kao nain da poveaju nacionalnu koheziju u zemlji.TERORIZAMTerorizam predstavlja jo jednu alarmantnu vrstu nasilja u savremenom svijetu. Instrumenti terora su raznoliki, motivacije terorista razliite, eskperti se slau da je terorizam upotreba nasilja ili prijetnja nasiljem, metod borbe ili strategija da se postignu izvjesni ciljevi, da je njegova svrha da izazove strah kod rtve, da je nemilosrdan i da nije u skladu sa humaniitarniim normama i da je publicitet bitan faktor u teroristikoj strategiji. DEFINICIJA: Terorizam je unaprijed smiljeno politiki motivisano nasilje koje protiv neborbenih ciljeva sprovode subnacionalne grupe ili tajni agenti, obino sa namjerom da utiu na javnost.Terorizam je taktika nemonih protiv monih. Oni koji trae nezavisnost i suverenu dravu, kao to je to sluaj sa Baskima u paniji, predstavljaju olienje tenji koje pokreu teroristiku aktivnost. Religija takoer ponekad racionalizuje teroristike aktivnosti ekstremistikih pokreta, kao to je sluaj sa naporima Sikha koji ele da stvore nezavisnu dravu Halistan na indijskoj teritoriji, kao i sa islamskom ekstremistikom grupom Hamas koja eli da destabilizuje Izrael. U XIX vijeku, terorizam je postao povezan sa bombama koje su bacali anarhisti i ubistvima i unitavanjem imovine koji su bili djelo nacionalistikih grupa. Teroristike grupe se mogu smatrati nekonvencionalnim tipom nedravnih aktera u globalnom smislu, koji se razlikuju po tome to koriste nasilje kao primarni metod vrenja uticaja.Teroristi se definiu po sredstvima (teror) a borci za slobodu po cilju (graanska sloboda) kojem tee.Drave su esto finansirale, obuavale, opremale i pruale utoite teroristima ije su aktivnosti ile na ruku njihovim spoljnim ciljevima. Praksa takvog dravno sponzorisanog terorizma predstavlja jednu od optubi koje su SAD podigle 2002., protiv tzv. osovine zla (Irana, Iraka i Sjeverne Koreje) kao i protiv Kube, Libije, Sudana i Sirije. Slino tome drugi su ranije optuivali SAD da sponzoriu teroristike aktivnosti u Vijetnamu, ileu, Salvadoru, Nikaragvi i drugdje. DEFINICIJA: Terorizam pod sponzorstvom drave /dravni terorizam je zvanina pomo, obuka i naoruavanje stranih terorista, koje omoguava neka drava u namjeri da ostvari svoje spoljnopolitike ciljeve.Novi globalni terorizam Konvencionalno vienje terorizma kao rijetke i udaljene pretnje po ljudska bia i sigurnost dovedeno je u pitanje dogaajima od 11.9.2001., kada su primorali ljude da preispitaju znaenje terorizma. Primarni proizvod 11.9., bilo je usaivanje straha, upravo to je bio cilj terorista koji su poinili ovaj uasni zloin. Izazivanje straha je sutinski cilj teroristike igre. Prije 11.9., svrha terorizma je bila publicitet, zadobijanje panje i simpatija za teroristike ideale. Teroristi su sada poeli da se uputaju u novu praksu zbog novih ciljeva, oni sada ele veliki broj poginulih kako bi prinudili neprijatelja da promjeni politiku. Borba protiv terorizmaTerorizam se vie ne smatra sukobom izmeu neprijatelja, ve je to rat globalnih dimenzija koji obuhvata sve i svakog. Postoje dva pristupa borbi protiv terorizma:1. Otar pristup, savjetuje prevenciju i preventivne udare koji bi omoguili precizne napade i ubijanje terorista, a ukoliko to ne upije, brzu i estoku odmazdu. Za ovu opciju je bio Donald Ramsfeld.2. Oni