-MEUNARODNI ODNOSI-

-MEUNARODNI ODNOSI-

Meunarodni odnosi, odnosno meunarodni ivot je sastavni dio ivota svakog drutva. Nauka o meunarodnim odnosima je, prije svega, deskriptivnog karaktera. Ona donekle pripada vrsti savremene historije naroda i kao takva, ona obuhvata sve oblasti, kao to su ekonomija, trgovina, razmjena proizvodnje, dobara, novca, kao i oblasti politike i kulture. Q. Wright navodi 8 disciplina koji imaju znaaj za nauku o meunarodnim odnosima: meunarodno pravo, meunarodni ekonomski odnosi, diplomatska historija, vojna historija, meunarodna politika, meunarodne organizacije, kolonijalna vladavina i voenje spoljnih poslova. Mnogi autori dodaju: Ratnu vjetinu, diplomaciju, politiku geografiju, demografiju i dr. Meunarodni odnosi jesu politiki odnosi, ali su i ekonomski, komunikacijski, vojni, kulturni i svi ostali odnosi.

Zadatak znanosti o meunarodnim odnosima je jedino utvrivanje injenice da stanovita aktivnost izaziva stanovite posljedice, a izbor odgovarajuih mjera i procjena njihova efekta ostavlja se politiarima koji bi trebali samostalno odluivati. U savremenim teorijama meunarodnih odnosa smatra se da predmet nauke o meunarodnim odnosima primarno obuvata prirodu i elemente moi drava i drugih aktera u meunarodnim odnosima, a posebice ravnoteu snaga, kolektivnu bezbjednost, voenje i sistem odluivanja o spoljnjoj politici, te inioce koji djeluju na osnovna kretanja u meunarodnim odnosima. S razvojem bihejviorizma i funkcionalizma, predmet prouavanja je ponaanje drava u meunarodnim odnosima ili postojanje i funkcionisanje sistema u ovim odnosima.

Bez obzira na razliite teorije, bitni ciljevi su ouvanje, opstanak i jaanje moi drave. Ekonomska mo je samo jedan od elemenata onoga to ini ukupnu silu, a uz nju se po pravilu vee vojna, politika, ideoloka mo, a zadnjih decenija i ono to se zove kulturna hegemonija i akulturalizacija. Jednostavno, globalizam poiman na nain neoimperijalizam i svekolike amerikanizacije svijeta.

Osnovni faktori meunarodne politke su sljdei:

a) Unutranji ili domai faktori su:

1. politiki sistem i dravni oblik,

2. ekonomski sitem i ekonomski potencijal,

3. vojna mo,

4. kulturna i komunikacijska premo,

5. supremacija u procesu globalizacije,

b) socijalni sistem i njemu primjereni elementi nadgradnje.

c) Vanjski faktori su:

1. meunarodni sistem ili oficijelno uspostavljen sistem relevantnih meunarodnih faktora,

2. vojna mo u kontekstu raspodjele snaga i diktata koji vri jedna strana (SAD i NATO), nasuprot teorijama o bipolarnosti i ravnotei snaga,

3. meunarodna saradnja i sve izraenija konfliktnost,

4. stanje i potencijal meunarodne ekonomije (deset najrazvijenijih zemalja svijeta) labavih isntitucija prava i moral (nevladine organizacije, humanitarne organizaicje, transnacionalne vjerske i politike organizaicje itd.)

H. Morgenthau kae da meunarodne odnose kao praktinu teoriju sainjavaju upravo najprea politika pitanja vremena. Takva praktina teorija prema njemu poivala je na tri temeljne pretpostavke:

1. Drave-nacije, odnosno oni koji donose politike odluke u tim dravama, predstavljaju najvanije katere za razumijevanje meunarodnih odnosa;

2. Postoji otra razlika izmeu domae politike i meunarodne politike;

3. Meunarodni odnosi predstavljaju borbu za mo imir. Razumijevanje kako se i na koji nain takva borba odvija te sugeriranje modusa za reguliranje tog procesa predstavlja smisao ove discipline sva istraivanja koja u najmanju ruku nisu indirektno vezana za tu svrhu su trivijalnog karaktera.

Bitan zadatak meunarodnih odnosa jeste da se u turbulentnoj dinamici svjetskih kretanja, koja su po prirodi brza, esto iznenaujua, kritiki osmisle sve osnovne kategorije, zakonitosti i tendencije, koje teorijski i pragmatski politiki usmjeravaju ukupni drutveni razvoj, jasno definiraju osnovne inioce uz koje se taj razvoj ostvaruje (subjekti meunarodnih odnosa).

TEORIJE I PRISTUPI IZUAVANJU MEUNARODNIH ODNOSA

Antiki mislioci Platon i Aristotel u svojim raspravama o ratu i miru unose etike i vrijednosne kriterijume, prvenstveno kriterijum pravednosti i pravde. Pri tome, pored prirode ovjeka, odnosno vladajue grupe, oni posebno ukazuju na injenicu da na spoljne odnose drava u velikoj mjeri utie priroda politikog sistema i socijalna struktura.

Machiavelli je u svom dijelu Vladalac zastupao miljenje da je za uspjeno funkcioniranje drave potrebno da vladar ne bude dobar, odnosno da ima potrebne osobine lisice i lava koje su neophodne za jaku dravu i vladarevo odravanje na vlasti.

H. Mackinder i T. Mahan nastojali da stvore teorijske pretpostavke koje se odnose na utjecaj geografskih faktora na nacionalnu i meunarodnu politiku, ime utemeljuju faktiki novu disciplinu politiku geografiju, koja se sve do danas odrava kao znaajan pristup svjetskoj politici. Tu se geopolitika odreuje kao odnos izmeu geografije i politike i njihovih posljedica po nacionalne interese i relativnu mo drava.

Liberalni pogled na svijet poetak klasinog liberalizma vezuje se za A. Toucquevilla, koji u svom poznatom dijelu Demokracija u Americi istie da demokratske nacije su prirodno naklonjene miru to proizilazi iz njihovih interesa i sklonosti. Tocquevill to povezuje sa pojavom novih graanskih sloboda i nove graanske svijesti.

Kegley i Witcopf istiu da je u sutini liberalizma naglasak na utjecaju ideja na ponaanje, jednakost, dostojanstvo i slobodu pojedinca, kao i potreba zatite ljudi od pretjerane dravne regulative. U tom smislu, liberalizam posmatra pojedinca kao skup moralnih vrijednosti i vrlina, postavkom da ljudska bia treba posmatrati kao cilj umjesto kao sredstvo. Time liberalizam naglaava moralni princip prije nego tenju za vlau i institucije prije nego sposobnosti kao sile koje oblikuju odnose izmeu drava, a politiku na meunarodno nivou ne definira kao borbu za mo i presti, nego prije kao borbu za saglasnost.

Zagovornike liberalizma su mnogi oznaavali kao idealiste, odnosno ljude inspirirane liberalnom teorijskom tradicijom koji msatraju da tenja za idealima, kao to je svjetski mir, moe promijeniti svijet.

Za razvoj liberalizma, posebno u SAD, naroito je zasluan Woodrow Wilson (ameriki predsjednik koji je pored ostalog bio i jedan od glavnih osnivaa Lige naroda). Wilson se u osnovi zalagao za to da graanska i politika prava u svim zemljama meunarodne zajednice budu u to veoj mjeri izjednaena, to je i osnova za bri razvoj univerzalnih pravnih normi, ali i za liberalizaciju ekonomskih sistema drava u meunarodnoj zajednici i za ubrazanje ekonomskog povezivanja.

to se tie samog programa liberalne reforme, postojalo je nekoliko pravaca: prvi su se zalagali za stvaranje meunarodnih institucija koje bi zamijenile anarhian i za rat podsticajan sistem ravnotee sile, koji se karakterizira koalicijama nezavisnih drava formiranih radi voenja rata ili zatite slabijeg koalicionog partnera od rata. U tom smislu liberlani rformisti su nastojali da stvore novi sistem utemeljen na kolektivnoj bezbjednosti. Taj pristup je problem rata rjeavao tako to je agresiju bilo koje drave proglaavao za agresiju protiv svih, koji bi zajedniki djelovali da bi sprijeili agresora. Kolektivna bezbjednost oznaava bezbjednosni reim uspostavljen dogovorom velikih sila kojim su postavljena pravila za odravanje mira, voena principom da e akt agresije naii na kolektivni odgovor ostalih. Drugi pravac u prvi plan istie upotrebu pravnih postupaka kao to su posredovanje i arbitraa, da bi se rijeili sporovi i izbjegli oruani sukobi.

Neki liberalni reformisti su se posebno zalagali za princip samoopredjeljenja kojim se narodima daje za pravo da se putem demokratskog izjanjavanja opredijele za samostalnu dravu, prije svega s ciljem da se politika geografija ili demografska karta svijeta ponovno iscrta tako da granice odgovoraju etnikom grupisanju.

Realizam i realistiki pogled na svijet Na batini gorkog razoarenja koje su kritiari nauili iz perioda izmeu dva svjetska rata i velike svjetske kataklizme, javljaju se nove teorije, uglavnom definirane kao realizam ili realpolitika, koja se nerijetko oznaava i kao posebna filozofija, koja je radikalno suprotstavljena idealizmu i liberalnom utopizmu. Glavni zagovornici ovog novog pogleda na svijet bili su: E. H. Carr (1939), Geore F. Kennan (1951, 1954), Hans J. Morgenthau (1948), Reinhold Niebuhr (1947), Kenneth W. Thompson (1969), itd.

Ova teorija je zasnovana na pretpostavci da je svjetska politika u sutini nepromjenjiva borba meu dravama od kojih svaka gleda primarno sopstveni interes, za premo i poloaj u uslovima meunarodne smuenosti i anarhije, pri emu svaka od pojedinih (konkurentskih) drava tei za ostvarivanjem sopstvenih nacionalnih interesa. Realpolitika se poima i odreuje kao teorijski pogled, gdje je gotovo glavna aksioma tvrdnja da drave treba da se pripremaju za rat kako bi odrale mir. Logika realpolitike temeljila se na tome da je vojna bezbjednost sutina svjetske politike.

Bihejvioristika teorija o meunarodnim odnosima Bihejviorizam jeste pristup prouavanju meunarodnih odnosa koji naglaava primjenu naunih metoda i koji insistira da se puna panja posveti politikom znaaju naunog istraivanja. Bihejviorizam se zalae za principe i postupke istraivanja meunarodnih pojava kako bi se dolo do uoptavanja ili stavova o meunarodnim pravilnostima, koje izmeu njih vae bez obzira na mjesto i vrijeme. Prema bihejvioristima, nauka je primarna aktivnost generaliziranja. Oni potenciraju koritenje komparativnih meunarodnih analiza, umjesto prouavanja pojedinanih sluajeva odreenih zemalja u odreenom vremenu. Naglaavaju potrebu za egzaktnim empirijskim podacima o karakteristikama zemalja i kako se one ponaaju jedna prema drugoj. Osnovna parola bihejviorista je: Neka govore podaci, a ne kabinetski teoretiari! i Traite dokaze, ali im ne vjerujte.

Funkcionalizam, neoliberalizam i teorija meuzavisnosti Prve razraenije ideje neoliberalizma vezane su za funkcionalistie ideje: D. Mitranya, Haasa, D. Eastona, T. Parsonsa itd. Doprinos ove teroije razvoju teorije meunarodnih odnosa, je uoavanje nastajanja sistema meunarodnih odnosa unutar kojih nastaju svojevrsne pravilnosti, po kojima se odnosi u ovakvim sistemima odvijaju. Funkcionalisti su uspjeno ukazali na znaaj ovih sistema za meunarodne odnose, njihov utjecaj na politiku subjekta, kao i uzajamno djelovanje aktera i sistema.

Osnovna slabost funkcionalzima u meunarodnim odnosima je upravo u tome to u svom sistemu nije u stanju da izvoji ono to jeste proces od znaaja za meunarodne odnose od svih ostalih pojava, tako da se zagluuje injenicama, te je prinuen na arbitrarnost. Ova arbitrarnost je utoliko vea zato to zanemaruje historijske i drutvene osobenosti ovih procesa i ne prodire u sutinu meunarodnih odnosa kao specifinu vrstu drutvenih odnosa.

Marksistiki pristup meunarodnim odnosima Kako je to i primjereno marksistikoj doktrini, glavno je polazite da meunarodni odnosi nastaju s pojavom klasnih drutava, odnosno da unutranja politika odreuje vanjsku politiku, a drutveno-ekonomski sistem je bitan faktor u profiliranju te politike. Utjecaj drutveno-ekonomskog sistema na vanjsku politiku ispoljava se kao projekcija drutvenih interesa, odnosno primarno klasnih interesa u meunarodnim odnosima. V. I. Lenjin je u svom djelu Drava i revolucija tvrdio da e nakon raspodjele trita nuno doi do rata izmeu kapitalistikih zemalja. Marksisitiki pogled preuveliava ulogu drutvenih klasa, a zanemaruje utjecaj drutvene osnove, odnosno ukupne drutvene nadgradnje. Moderna drava se danas ne moe objasniti klasnim borbama, ve prije svega ekonomskim, nacionalnim, vojnim, kulturnim, politikim i ideolokim i komunikacijskim iniocima.

MEUNARODNI ODNOSI U SVJETLU VERSAJSKOG MIRA I NOVOG EVROPSKOG PORETKA

Poslije ujedinjenja 1871. godine Njemaka ve poetkom 20. stoljea postaje snana industrijska, ekonomska i vojna sila. Veoma brzi uspon Njemake radikalno pomjera i ravnoteu sile i to tako da sve vea snaga Njemake i globalne aspiracije Njemake i njenih saveznika mijenjaju ukupnu geopolitiku situaciju. Teorija ravnotee seila se zasnivala na hipotezi da e se mir i stabilnost odrati u situaciji kada je vojna sila rasporeena tako da nijedna sila ili blok ne mogu dominirati drugima.Godine 1882. zakljuen je trojni savez Njemake, Austro-Ugarske i Italije, a obnovljen je 1902. godine. Isto tako, 1904. godine stvoren je Entente Cordiale (Srdani sporazum) izmeu Velike Britanije i Francuske (kasnije poznat kao Antanta). Poetkom 20. vijeka naglo je ojaala i Rusija, koja je kontinuirano irila svoje granice i bila teritorijalno daleko najvea drava na svijetu, imje je objektivno postala velika prijetnja Njemakoj i njegim naglo poraslim apetitima.

Atentatom na nadvojvodu i austrougarsko prestolonasljednika Ferdinanda, koji je izvren u Sarajevu 28. juna 1914. godine, poeo je Prvi svjetski rat. Ovaj dogaaj je bio dobar povod, ali ne i uzrok, za austrougarski napad na Srbiju, odnosno za realizaciju ratnih planova Trojnog saveza koji su mnogo prije skrojeni. Francuska, Velika Britanija i Rusija su se udruile protiv zemalja Trojnog saveza, a u aprilu 1917. silama Antante se pridruuju i SAD ime je po prvi put u historiji jedan rat poprimio svjetske razmjere.

Prvi svjetski rat radikalno je promijenio geopolitku kartu Evrope. Njegovim zavretkom (decembra 1918.) propala su etiri carstva: Njemako, Austrougarsko, Rusko i Osmansko. Na razvalinama tih carstava formirane su nezavisne drave: Poljska, ehoslovaka i Kraljevina SHS, Maarska i Austrija. Pored toga stvorene su i nove drave: Finska, Estonija, Letonija i Litvanija.Poslijeratni meunarodni poredak poinje da se kreira poetkom 1919. godine, kada su se predstavnici sila pobjednica sastali u Parizu da bi ugovorili mirovni sporazum, poznatiji kao Versajski sporazum (28. juna 1919. godine). Ranih dvadesetih godina izgledalo je kao da se meunaroni sistem stabilizovao i na istoku i na zapadu a da sa preostalim tekoama moe da izae Drutvo naroda (Liga naroda), koje se redovno sastajalo u enevi uprkos iznenaujuem dezertiranju SAD (za formiranje Lige naroda najvie se zalagao ameirki predsjednik Vilson, ali ono nikada nije ratificirano u amerikom Kongresu, jer su demokrate izgubili izbore 1919. godine)..LIGA NARODA: Osnivai Lige su bile drave koje su uestvovale u ratu protiv Njemake, a tako isto i novostvorene (Hedas, Poljska, ehoslovaka). Drugu grupu sainjavale su zemlje koje su pozvane da odmah uu u Ligu naroda: Argentina, Venecuela, Danska, panija, Kolumbija, Holandija, Norveka, Paragvaj, Persija, Salvador, ile, vicarska i vedska. U novembru 1920. godine sve su one i ule u Ligu naroda. Treu grupu su inile sve ostale drave svijeta za ije primanje u lanstvo Lige je traeno dvije treine glasova Skuptine Lige naroda i jednoglasna odluka Savjeta.

Pakt Lige naroda potpisan je 26.lipnja 1919.god. Njen temeljni cilj je bio osiguranje meunarodnog mira i sigurnosti i unapreenje suradnje izmeu drava. Imala je svoje organe meu kojim je najznaajnija bila Generalna Skuptina i Vijee.

ORGANI LIGE NARODA - Liga je imala tri glavna organa: Sekretarijat (koju je predvodio Generalni sekretar sa sjeditem u (enevi), Savjet i Skuptinu, i vei broj komisija i agencija. Ovlaenje za bilo kakvu akciju je zahtjevalo anonimno glasanje od strane Savjeta i veinu glasova u Skuptini.

Savjet Lige naroda je imao nadlenost za bavljenje svim problemima koji utiu nasvjetski mir. Savjet je poeo sa radom uz etiri stalne lanice (Ujedinjeno Kraljevstvo, Francuska, Italija, Japan) i etiri izabrane lanice na svake tri godine od strane Skuptine. Prve etiri izabrane lanice su bile Belgija, Brazil, Grka i panija. Sjedinjene Drave su trebale da budu peta stalna lanica, ali poto je SAD Kongres glasao 19. marta, 1920 protiv ratifikacije Versajskog sporazuma, tako da je peti stalni lan savjeta postala Republika Kina. Sastav i broj lanova Savjeta je vremenom rastao, tako to se broj izabranih lanica prvo poveao na est 22. septembra 1922. godine, a kasnije na devet 8. septembra 1926. Vajmarska republika je pristupila Ligi i postala esti stalni lan Savjeta 8. septembra 1926, ime je Savjet brojao ukupno petnaest lanova. Sa odlaskom Njemake i Japana iz Lige, njihova mjesta su zauzele nove nestalne lanice.

Savjet se sastajao prosjeno pet puta godinje, i na vanrednim zasjedanjima kada je to bilo potrebno. Sve u svemu, 107 javnih zasjedanja je odrano izmeu 1920. i 1939. godine.

Svaka lanica je imala predstavnike i jedan glas u Skuptini Lige naroda. Pojedinane zemlje lanice nisu uvijek imale predstavnike u enevi. Skuptina je odravala zasjedanja jednom godinje u septembru.

Liga naroda priznavala je da se svaki akt tie cijele Lige i da je ona duna preduzeti sve mjere da se ouva mir. Meutim, obaveze Lige naroda u pogledu obuzdavanja agresora bile su tako neodreeno skicirane da su se u Skuptini svodile na nulu. Tako isto je bila neodreena i formulisana odredba o razoruanju.Liga naroda, osnovana s ciljem da bude glavni meunarodni subjekt ouvanja svjetskog mira, pokazala se potpuno neuinkovitom i ona se poetkom Drugog svjetskog rata (septembar 1939. godine) sama od sebe raspala.

Razlozi propasti:

1 - Nije uspjela osigurati me. mir i sigurnost.

2 - Nikad nije postala univerzalna meunarodna organizacija.

3 - Drave nisu bile spremne u potpunosti pravno zabraniti rat, niti su preuzele vrstu obvezu efikasne i zajednike intervencije protiv agresora.

4 - Vodee drave su vodile politiku poputanja spram njemakoj, japanskoj i talijanskoj agresiji.

Njemakoj je trebalo manje od 20 godina da ponovno postane najjaa sila Evrope i da otpone novu osvajaku igru, ovog puta inspirirana ideologijom ekstremnog nacionalizma i faizma. Drugi svjetski rat je unekoliko bio repriza Prvog. U osnovi to je bila borba za mo, za novu preraspodjelu ne samo kolonija, ve i za utvrivanje novih granica i interesnih sfera u Evropi i svijetu.Brzi uspjeh Njemake u jaanju ekonomske, vojne i politike moi, mnogi analitiari vide u rjeenjima Versajskog mirovnog sporazuma i politikoj praksi koja je uslijedila izmeu dva svjetska rata. Za Nijemce Versajski ugovor je bio, prije svega, kazneni. Ono to je Njemaku naroito boljelo i ponizilo jeste da je Versaj sprijeio ponovni ulazak Njemake u meunarodni sistem, jer Njemakoj nije dozvoljeno lanstvo u Ligi naroda sve do 1926. Od 1919. pa nadalje, Njemaka je bila faktiki okupirana, poniena i izopena iz glavnih tokova meunarodne politike i odluivanja. Mnogi razloge za nereagiranje svjetskih sila spram njemakom ubrzanom naoruavanju vide u tome to se Velika Britanija, prije svega, pouzdala u anglo-ameriku saradnju s ciljem odravanja onakvog svjetskog poretka kakav je instaliran Versajem, poretka u kom su SAD izabrale politiku izolacionizma. (Politika izolacionizma je povlaenje iz aktivnog uea dotine drave sa ostalim uesnicima u svjetskim poslovima i primarna orjentacija drave na bavljenje unutranjim poslovima.)

Pristanak na ponovno njemako naoruavanje i druge militaristike manevre doveo je do politke poputanja ili pacifiranja potencijalnih agresora putem ustupaka.Hitler je 1. septembra 1939. godine napao Poljsku, a Velika Britanija i Francuska su, potujui svoje ugovorne obaveze, samo dva dana poslije njemakog napada na Poljsku objavile rat Njemakoj i tako je poeo Drugi svjetski rat.

INIOCI U MEUNARODNIM ODNOSIMA

Svjetsko trite Osnovna definicija svakog trita jeste da je to odnos ponude i tranje u datom drutvu dravi, a svjetsko trite bi se ponajprije moglo definirati kao rezultanta ponude i tranje u svjetskim (meunarodnim) relacijama. Preko svjetskog trita se najbolje izraava meunarodna podjela rada, koja je bitna osnova ekonomske meuzavisnosti. Svjetsko trite nije samo izraz ekonomske meuzavisnosti drava, ve se kroz njega na specifian nain prelamaju mnoga druga kretanja u meunarodnim odnosima uope.

Na svjetskom tritu ne vae samo zakoni ponude i tranje. Metodi carinske zatite, embarga, bojkota, monopola, regionalizma, uvoznih kvota i taksi, posebnih standarda, prelevmana, stand by kredita, pa sve do intervencija drava, u velikoj mjeri modificiraju pa i anuliraju ekonomske zakone. To sve potvruje tezu da na svjetskom tritu djeluje i niz drugih inilaca, posebno politikih, vojnih, ideolokih itd.Karakteristike svjetskog trita:

perfect competition (savrena konkurencija, jeste stanje na tritu u kojem se podrazumijeva da postoji veliki broj kupaca i prodavaca, tako da niko svojim pojedinanim odlukama ne moe uticati na cijene koje se formiraju na tritu.

balance of payments (platni bilans, bilans plaanja), jeste sofisticirani oblik eksploatacije, posebno nerazvijenih zemalja. Taj balance u osnovi je sistematizirana prezentacija svih privrednih transakcija sa inozemstvom.

interest aqualizing tax (porez na izjednaavanje kamata), naroito primjeren amerikom tritu, porez od 15% na kamatu primljenu od stranih pozajmljivaa. lender of last resort (zajmodavac u velikoj nudi), pri emu je funkcija centralne banke kljuna, jer ona drugim bankama pozajmljuje novac d bi mogle premostiti trenutnu nelikvidnost.

invisible hand theorem (teorem nevidljive ruke), pojam ili metafora koja podrazumijeva da javni interes djeluje nevidljivo, i da je on funkcionalan primarno putem zadovoljavanja privatnih interesa.

hedge fund, fond koji maksimalno reducira rizik, u smislu mogunosti pada vrijednosti akcija, hartija od vrijednsti, dividendi koje posjeduje, posjedovanje drugih za koje se prognozira da e im vrijednost pasti.

go-go fund, odnosno investicijski fond, iji je cilj ostvarivanje kratkoronog profita i to na nain este promjene investicija, odnosno vrijednosnih papira u portfelju.

swap (aranman, ugovor), reciprocitetni kreditni aranman izmeu centralnih banaka koji im omoguuje posuivanje odreene valute kada im je potrebna.

forwards market (terminsko trite), kao trite terminskih ugovora, gdje postoji vrst sporazum izmeu kupca i prodavca, s jedne, i berze terminskih poslova s druge strane, prema kojim se kupac ili prodavac obavezuju da e isporuiti, odnosno prihvatiti isporuku predmeta ugvora pod uslovima isporuke koje propisuje berza na kojoj se ugovor zasniva.

capital controls (kontrola kretanja kapitala), gdje se propisi pojedinih drava koji odreruju da kapital koji je uao u jednu zemlju ne moe izai iz nje u nekom fiksnom periodu.

margin call (poziv za uplatu mare), primjenjuje se u oblasti finasijskog investiranja, uz zahtjev klijentu da doznai novac ili vrijednosne papire na svoj raun otvoren kod oficijelnih brokera.

Financial market (finansijsko trite), u savremenim kretanjima na svjetskom tritu mjesto vie ne mora biti fiziki locirano, a i kupci i prodavci u momentu sklapanja ugovora ne moraju posjedovati ni robu ni predmet trgovanja, ni sredstva plaanja. Danas se finansijska trita dijele na trita novca (krediti, primarno i sekundarno tripte), trite deviza i trite kapitala (dugorona sredstva i dugoroni vrijednosni papiri)

Free Rider (problem slobodnog jahaa), nain prikrivanja preferencija prema javnim dobrima.

Junk Bond (visoko rizina obveznica), obveznice koje su rangirane ispod stupnja preporuljivog za ulaganjae od agencija za ocjenu kreditne sposobnosti. Te obveznice mogu u kratkom roku donijeti veliki profit, ali i velike gubitke.

Da bi se ostvario profit, extra profit, odnosno dobit i extra dobit, prije svega je potrebno imati trite na kojemu e se prodavati robe, plasirati kapital, tehnologije, informacije i komunikacije. Zato za svaku zemlju, odnosno za svakog investitora prije svega je potrebno imati veliko trite. Svjetski kapital, kapital uope, ima gvozdenu logiku, koja se zasniva na nekoliko etabliranih pravila: prvo, svaki kapital (bez obzira na pomenuto porijeklo), prije svega, trai veliko trite. Veliko u teritorijalnom i demografskom smislu. Drugi uslov da bi kapital uao u dotinu zemlju jeste politika stabilnost te zemlje. Trei uslov je pravna stabilnost i garancija dotine drave za sudbinu uloenog kapitala. Na etvrtom mjestu doe jeftina radna snaga i jeftine sirovine. I konano, na petom mjestu, dolazi geopolitiki poloaj pojedine drave, odnosno mogunost transfera kapitala u ine zemlje.Svako trite, pa naroito svjetsko trite karakterizira sljedee:

1. kretanje roba;

2. kretanje kapitala;

3. kretanje radne snage;

4. kretanje tehnologija;

5. kretanje informacija.

Geografski faktor u meunarodnim odnosima Geografski faktor u meunarodnim odnosima je vrlo znaajan u promiljanju samih meunarodnih odnosa, kao i drutveno-politikih sistema koji se javljaju i koji povijesno egzistiraju na odreenim geografskim podrujima.

Poev jo od Ibn Halduna, Tomasea Campanelle, T. Mora, Montesquiea, pa do savremenih teoretiara, svi oni insistiraju na razlikovanju vie geografskih elemenata u kojima se ogledaju znaajne uloge u djelovanju tzv. prirodnih uslova koji utjeu na ivot ovjeka i cjelokupnog drutva. Stare teorije glavni znaaj pripisuju klimi ili reljefu tla, kao i smaim kvalitetima tla. Tano je da je jedan od najznaajnijih utjecaja na spoljnopolitiko ponaanje drava - njihov poloaj i prostor. Granice izmeu drava, kao linije razdvajanja meu dravama se uglavnom dijele na prirodne, ali se dijele i na tzv. etnike, u smislu da je jedan etnos-narod-nacija uokviren u granicama iste drave. Problem je u tome to je na cijeloj planeti teko nai primjer takvog idealnog razgranienja: gdje se poklapaju prirodne sa etnikim granicama. S obziro da je ovo nacionalno-etniko pitanje jako zamreno i da na svim kontinentima postoji izuzetna nacionalno-etnika arolikost, ovo pitanje graninog uokvirivanja etnosa je veoma problematino i ono po pravilu dovodi do velikih sukoba izmeu pojeidnih drava i problema u ukupnim meunarodnim odnosima.Vojna mo kao faktor meunarodnih odnosa Po definicji, vojna mo ograniava potencijalni izbor politikih odluka, jer ona u biti predstavlja posredni faktor u donoenju odluka, prije svega voa i sve bulumente koja se stara o nacionalnoj bezbjednosti.

Kada se promilja o teoriji sile uglavnom se od sedamdeseetih godina prolog stoljea misli na suavanje razlika u vojnim sposobnostima izmeu suprotstavljenih velikih sila za koje se pretpostavlja da poveavaju mogunost izbijanja meusobnog rata. Amerika politka, prije svega, preferira teorija sfere utjecaja, a to je SAD zajedno sa svojim evropski saveznicima odreene regione svijeta vide pod utjecajem i kontrolom sopstvene sile.

Nacija kao faktor meunarodnih odnosa Nacija je drutveno-historijska kategorija koja se javlja tek na odreenom stepenu razvoja drutva (s pojavom modernog kapitalizma). Nju odreuje zajedniki teritorij, zajedniki jezik, zajednika kultura i tradicija, u mnogim sluajevima zajednika vjera i vjerska tradicija, a mnogi tomu dodaju i odreene psiholoke karakteristike. Bez obzira na sve to, buenje nacionalne svijesti i sam nastanak nacija vezan je za odreen stepen razvoja ljudskog drutva, koji se u osnovi vee a nastankom i pojmom savremen drave. S nastankom nacije javlja se i nacionalna drava koja, bez bozira na sve teorijske kontroverze, u osnovi predstavlja oblik dravnog organiziranja nacije, tako da se esto, naroito na anglo-saskonskom jezikom podruju, pojam nacije i drave poistovjeuje.

Meunarodni odnosi su u osnovi odnosi izmeu drava ili globalnih drutava. U tom kontekstu narod ili nacija su izuzetno znaajni faktori ili subjekti meunarodnih odnosa. U pojmovnom smislu razlika izmeu naroda (etnosa) i nacije je u tome to je ovo potonja vezana za savremeni produkcioni odnos i za savremeno trite i za neto iri pojam onoga to se naziva civilizacija, opa kultura, jezik i tradicija.

to se tie analize meunarodnih odnosa, veoma je bitna ta veza izmeu nacije i drave, s obzirom da je drava bitniji faktor ili subjekt meunarodnih odnosa. To je i stoga to se sutinski interesi odreenih nacija po pravilu identificiraju sa interesima pojedinih drava. Poseban problem te identifikacije jeste u dravama koje su po ustavnom ureenju federacije ili konfederacije. U tim situacijama esto dolazi do raskola izmeu tzv. dravnih i nacionalnih interesa.SPOLJNA POLITIKA I SPOLJNO-POLITIKO ODLUIVANJESvaka politika se dijeli na unutranju i spoljnu politiku, a svaka od tih politika, naravno, zavisi od politikih sistema dotine drave i njenog ustavnog ureenja. Svaki subjekt meunarodnih odnosa ima svoj centar odluivanja, koji kreira spoljno politike poteze i akcije. Svaka drava ima razliite sisteme i razliita ustavna ureenja. Smatra se da su od naroitog znaaja samo one spoljno-politike odluke koje su uzor ili povod za spoljno-politiku akciju. To znai da su te spoljno-politike odluke sukladne ustavnom odreenju i politikom sistemu date drave da se efikasno provode.Predsjedniki sistemi (ameriki, francuski, ruski itd) daju primat predsjedniku drave, klasini parlamentarni sistemi (Velika Britanija, Indija itd.) daju primat premijeru ili predsjedniku vlade, tzv. dogmatski sistemi (Kina, Kuba itd.) daju primat predsjedniku vladajue partije, dok se u istinskim demokratskim sistemima spoljno-politiko odluivanje zasniva na uzajamnoj konsultaciji i uvaavanju svih relevantnih faktora koji su ustavom odreeni (Njemaka, skandinavske zemlje itd.). Kada se govori i spoljno-politikim odlukama i njihovim izvriocima, pretpostavka je da u ui krug odluilaca ulaze, prije svega, predsjednici, premijeri, efovi drava, te istaknuti lanovi vlade (po pravilu ministri inostranih poslova) itd.Demografski faktor u meunarodnim odnosima Teritorijalno ogromne zemlje (Kina, Indija, Brazil, Indonezija, itd.) postaju velike sile i to ne samo u demografsko-populacijskom smislu, ve sve vie i u ekonomskoj, pa i vojnoj moi. Stoga moemo rei kako je demografski faktor veoma znaajan za ukupne odnose u svijetu. Kada se govori o demografskom faktoru u meunarodnim odnosima, danas se jednostavno ne moe zanemariti injenica broja stanovnika jedne zemlje, veliine njenog trita, posebno s aspekta to su mnoge od tih zemalja ve postale izuzetno bitan ekonomski pa i vojni faktor.Demografska nauka se u osnovi temelji na pojmovnim kategorijama kao to su natalitet, fertilitet, mortalitet. Gotovo da se moe aksiomatino postaviti tvrdnja da nerazvijeni i siromani doivljavaju demografsku eksploziju i apsolutnu prenapuenost sopstvenih teritorija, a da bogati i razvijeni imaju problema s biolokom supstancom, odnosno da boluju od tzv bijele kuge ili poasti, jer im je struktura stanovnitva, gledano po starosnoj dobi, apsolutno nepovoljna.

DRAVA KAO SUBJEKT MEUNARODNIH ODNOSA

Drava je neosporno glavni subjekt meunarodnih odnosa, a po mnogim autorima ona je i jedini subjekt meunarodnih odnosa. injenica je da se bez drave meunarodni odnosi, pa ni ostali subjekti, ne mogu odrediti. Mnogi teoretiari smatraju da su meunarodni odnosi u biti upravo odnosi izmeu drava.Bitne karakterisitke svake drave (za razliku od ostalih subjekata meunarodnih odnosa) jesu: teritorija, stanovnitvo i glavni centar odluivanja u datoj dravi (vlada, skuptina, sabor, kongres, parlament i slino). Postojanjem ova tri elementa ispunjeni su elementarni uslovi za postojanje drave. Pored pomenutih obiljeja, bez kojih ne moe postojati drava, veina modernih drava ima i nek druge zajednike karakteristike za meunarodne odnose. Te karakteristike su vezane, prije svega, za jedinstven ekonomski prostor, odnosno privredne cjeline, za specifine ekonomske, vojne i politike saveze. Takoer, drave, a posebno tzv. nacionalne drave, imaju specifina kulturna obiljeja (nacionalna kultura), ili ono to se u teoriji politikih sistema naziva drutveno-historijska klima i tradicija.

Dravna teritorija Dravna teritoija je dio prostora (kopna, vode, zranog prostora) koji naseljava i koristi odreeno stanovnitvo i koje se nalazi pod vlau vlade te drave. Bitne funkcije neke teritorije koje odreuju i mjerila za opisivanje i komparaciju dravnih teritorija su:a) Veliina teritorije koja se kvantitativno izraava veliinom njene povrine (u kilometrima kvadratnim). Drave s malom (neznatnom) povrinom (tzv. patuljaste drave) esto imaju sporan status i ne smatraju se uvijek subjektima meunarodnih odnosa i meunarodnog prava (San marino, Monako, Lihtentajn itd.), iako ima izuzetaka, kao npr. Malta koja je lanica Evropske unije, te Vatikan koji je zahvaljui da je na njenom elu papa veoma znaajan subjekt meunarodnih odnosa.

b) Kvalitet pod kavlitetom odreene teritorije, odnosno povrine jedne drave, primarno se misli na ekonomsku vrijednost zemljita, podzemlja, voda i pdomorja, na rudna i umska bogatstva, na kvalitet poljoprivrednog zemljita, n energetske resurse (nafta, plin, ugalj itd.)

c) Geografski poloaj obiljeje teritorije koje je jedinstveno za svaku dravu, tie se njenog poloaja na planeti Zemlji. U vezi s tim drava se opisuje poloajem koji zauzima, a koji sa sobom nosi razliite posljedice, a i odreuje njene susjede, tj. Vrste utjecaja koje drava trpi (ekonomske, saobraajne, politike, vojne, kulturne itd.). Od poloaja drave (njenog geopolitikog poloaja) zavisi njeno uee na svjetskom tritu, a esto i njena izloenost oruanim napadima. Stanovnitvo drave Stanovnitvom drave smatraju se ljudi koji na njenoj teritoriji trajno prebivaju (ne i oni koji se u datom trenutku zateknu na toj teritoriji). Za meunarodne odnose su znaajna bitna obiljeja stanovnitva u pojedinim dravama, zato to ljudi ine subjektivni element drave, a u krajnjoj konzekvenci su i glavni nosioci meunarodnih odnosa. Broj stanovnika je osnovno kvanitativno mjerilo za mo drave, iako ni on kao ni veliina teritorije nisu primarni na utjecaj koji dotina drava ima u meunarodnim odnosima. Pored broja stanovnika, kada se govori o stanovnitvu jedne drave, esto su mnogo vanije tzv. kvalitativne osobine stanovnitva. Tu se primarno misli na prosjenu starost stanovnitva, natalitet i mortalitet, posebno na mortalitet dojenadi, zatim na odnos izmeu polova, na stepen urbanizacije, te naroito na obuhvaenost i kvalitet zdravstva, te pismenost i stepen obrazovanja. U klasinim teorijama meunarodnih odnosa znatna panja se posveivala nacionalnom sastavu stanovnitva. U vezi s tim, drave su se uglavnom svrstavale u tri grupe: nacionalno homogene drave ili nacionalne drave u doslovnom smislu rijei. To bi bile drave ije stanovnitvo u potpunosti ili ogromnoj veini pripada jednoj naciji.

drave ije se stanovnitvo sastoji iz vie nasija ili njihovih dijelova. I to su uglavnom u ustrojstvu politikog sistema federalne drave, te pojedine ustavne monarhije. Sluajevi gdje je stanovnitvo nacionalno homogeno, ali se ipak ne radi o pravim nacionalnim dravama. drave iji je nacionalni karakter prilino teko odrediti. Radi se o novnonastalim dravama (naroito one koje su nastale kao rezultat antikolonijalnih revolucija), ije stanovnitvo jo nije u dovoljnoj mjeri razvilo nacionalnu svijest i gdje je jo uvijek zadrana ak i plemenska identifikacija (naroito su upeatljivi primjeri mnogih novonastalih drava u Africi).

U podgrupu bi spadale i tzv. imigracione drave, ije stanovnitvo preteno predstavljaju doseljenici iz drugih drava ili njihovi potomci. Glavno obiljeje ovih drava je u tome to se imigranti nisu primarno drali u tzv. nacionalnim grupama, ili grupama prema svom porijeklu, ve su se pretapali pred utjecajem, prije svega zajednike religije i kulture.

Dravna vlast (vlada) Po pravilu vlada se izabira i organizira u skladu s nacionalnim zakonodavstvom, a vanjski poslovi svake drave se po pravilu vode preko specijalnog nadletva za vanjske (spoljne) poslove. Pod pojmom vlada se ne podrazumijeva samo ono znaenje koje ona ima u ustavnom pravu, odnosno samo onaj organ koji se tako po ustavu naziva. Zakoer, to nije samo ue izvrno ili izvrno-politiko tijelo, ve ukupnost svih organa koji su ovlaeni da donose odluke u ime cijele drave i koje se kao takve prihvataju u inostranstvu. To znai da pod vladom ne podrazumijevamo samo one organe koji formalno donose obavezne odluke u odnosu na datu dravu i inostranstvo, ve i na one odluke i institucije koje esto ustavom nisu ni odreene, a koje de facto imaju veliki utjecaj. Nasuprot tome, neke institucije i pored toga to su zakonom promovirane, teko ili nikako postaju dio politike stvarnosti. Razlog je u tome to se politiki program i poredak ne mogu stvarati nezavisno od realnih drutvenih, ekonomskih i politikih odnosa. Demokratske politike forme mogu da dobiju pun sadraj jedino ako je poloaj vodeih drutvenih snaga takav da one imaju potreban stupanj samostalnosti prema organima javne vlasti u jednoj dravi. Tu isto tako, veliku ulogu igra i stupanj prosvjeenosti i opa politika kultura biraa. Ukoliko je jedno drutvo vie birokratizirano utoliko je u njemu jai faktiki monopol aparata javne vlasti. S druge strane, ukoliko ne postoje smaostalne drutvene snage, koje su u stanju da kontrliraju taj aparat utoliko je manje izgleda da demokreatkse institucije uspjeno djeluju u praksi. To vai za svaki poredak.

Ustrojstvo i meusobni odnos politikih institucija svodi se na tri osnovna pitanja:

a) ko bira vladajue rukovodee politike organe - moe dati odgovor na pitanje da li se radi o autokratskom ili dmeokratskom politikom sistemu.b) kako su oni organizirani i kakav im je meusobni odnos - Odnos izmeu zakonodavnih, izvrnih i sudskih organa vlasti. U tom pogledu postoje tri sistema: jedinstva vlasti, podjele vlasti i saradnje izmeu organa nosilaca vlasti. Sistem jedinstva vlasti pretpostavlja da je vlast u svim svojim funkcionalnim oblicima, u krajnjoj liniji koncentrirana u jednom organu i da iz njega proizlazi, po pravilu, u predstavnikom parlamentu, saboru. Sistem podjele vlasti postoji tamo gdje je striktna podjela, sa dovojenim nadlenostima svake od tri vlasti, tj. Zakonodavne, izvrne i sudske, i gdje po pravilu jedna drugu ograniava i kontrolira. Sistem meuzavisnosti i saradnje najpotpunije je razraen u parlametarnim sistemima britanskog tipa. Tamo parlament bira vladu i ona je pred njim odgovorna, ali ima i odreeni stupanj samostalnosti.

Ako je osnovni kriterij oblik vladavine, onda bi on vodio klasificiranju na monarhije i republike, a oblik dravnog ureenja na unitarne i federalnoureene drave. Oblik dravne vlasti predstavlja najee primjenjivani kriterij za klasificiranje politikih sistema. Njegovom primjenom dolazi se do podjele sistema na predsjednike, parlamentarne i skuptinske. U sva tri sistema sudska je vlast odvojena od prve dvije, a nain biranja, odnosno imenovanja sudaca ne utie bitno na njihovu nezavisnost.c) da li su oni , i ako jesu, ime ogranieni Jedna nain ograniavanja te vlasti jeste pisani ustav, koji propisuje nain na koji se politika vlast vri, zatim proklamira graanska i politika prava pojedinaca. Ustavi su imali i danas imaju veliki demokratski znaaj u razvoju pojedinih politikih sistema, naroito u pogledu zatite pojedinaca od samovolje drave. Mnogo direktniji oblik kontrole vlasti se ostvaruje neposrednim ueem graana u vrenju vlasti kroz razne forme neposredne demokracije. Jedan ogranieni oblik takve direktne kontrole javne vlasti jeste referendum, naroito ako je ustavom ili zakonom unaprijed propisano kad treba da se raspie. Neuporedivo ire mogunosti u opoj kontroli vlasti prua sistem neposredne demokracije, lokalne samouprave i sl., gdje jedan irok krug pitanja rjeavaju graani neposredno.MEUNARODNE ORGANIZACIJE KAO SUBJEKTI SAVREMENIH MEUNARODNIH ODNOSA

Meunarodna organizacija promatra se kao zajednica vie drava osnovana meunarodnim ugovorm, zajednica koja ima vlastite organe, a slui postizanju zajednikih odreenih ciljeva. Mnogi autori smatraju da pored drave, meunarodne organizacije spadaju u drugu grupu osnovnih meunarodno-pravnih lica. U tom smislu meunarodne organizacije su subjekti meunarodnog prava koje su nastale voljom aktera, odnosno drava, kao udruenja ili asocijacije sa posebnim pravnim subjektivitetom i statusom koji omoguuje pravnu nezavisnost i autonomiju pri vrenju poslova vezanih za taj autonomni i nezavisni status u odnosu na druge pravne subjekte. Meunarodne organizacije imaju svoj osnovni dokument, organe, po pravilu zajedniko tijelo i imaju osnovne elemente subjektiviteta, gdje spadaju pravna sposobnost predstavljanja kod drugih meunarodno-pravnih lica, te sposobnost voenja pravnih postupaka u odnosu na meunarodne i unutranje pravne postupke. Oni takoer posjeduju meunarodno pravo i obavezu, te ugovornu sposobnost za sklapanje meunarodnih ugovora, sposobnost posjedovanja svojine i sposobnost posjedovanja inilaca autonomnog obavljanja poslova. Tu spadaju i diplomatske privilegije i imuniteti najviih slubenika meunarodne organizacije, kao i privilegije i imuniteti same organizacije. Porast broja meunarodnih organizacija uzrokuju sljedei faktori:

drave vie nisu samodovoljne, i nuno trae mogunost udruenog djelovanja;

razvoj vojnih i tehnikih sredstava uinio je postojanje bilo kakvih utvrda nemoguima; stvaranje socijalistikih drava nakon Drugog svjetskog rata i hladnoratovska polarizacija vojnih, politikih, ideolokih i ekonomskih snaga tadanjeg svijeta ubrzali su i ojaali trendove parcijalnog, blokovskog povezivanja;

u danmanjoj fazi mirnijih meunarodnih odnosa prirodno je da jaa elja najveega broja drava da djeluju aktivno u raznim meunarodnim organizacijama koje su se pokazale kao korisni instrumenti usklaenog djelovanja i rjeavanja meunarodnih problema.

Meunarodne organizacije obino se dijele na:

a) meunarodne vladine organizacije, u kojima drave djeluju na osnovi meunarodnog ugovora (statuta) i

b) meunarodne nevladine organizacije, koje tvore iroki krug razliitih skupina, grupa i pojedinaca iz razliitih drava.

Meunarodne vladine organizacije imaju u svom lanstvu drave koje djeluju u njima preko svojih slubenih predstavnika. Te organizacije uspostavljaju normalne meunarodne odnose u meusobnoj komunikaciji, a meunarodna organizacija se ne pojavljuje kao neko naddravno ili supranacionalno sredite koje bi moglo donositi odluke mimo volje drava uljanjenih u organizaciju. Meunarodne vladine organizacije dijele se na: univerzalne (UN i njihove specijalizirane agencije) i regionalne (Sjevernoatlantski savez, Organizacija afrikog jedinstva itd.)Meunarodni odnosi, kao dinamini procesi koji se zbivaju u meunarodnoj sredini, toliko su narasli i nabujali da zbog svoje kompleksnosti uz aktivnost drave zahtjevaju formiranje novih institucija koje e moi:

unapreivati saradnju (ekonomsku, politiku, kulturnu, drutvenu),

pomoi u rjeavanju meunarodnih konflikata,

osigurati ili bar pomoi u osiguranju vlastite dobrane i nacionalne sigurnosti.

Charles W. Keagley i Eugene R. Wittkopf smatraju da danas postoje dvije glavne vrste nedravnih inilaca meunarodnih odnosa, i to: meuvladine organizacije (MVO), iji su lanovi drave i nevladine organizacije (NVO), iji su lanovi pojedinci i grupe. MVO su institucije koje su stvorile i u kojima uestvuju vlade drava, a koje im daju ovlasti da donose kolektivne odluke u vezi s posebnim globalnim problemima. NVO su transnacionalne organizacije privatnih graana koje u odnosu na UN imaju konsultativan status. One ukljuuju profesionalna udruenja, fondacije, multinacionalne korporacije, odnosno meunarodno aktivne grupe, koje su udruene u radu na zajednikim interesima. MVO stvaraju drave u cilju rjeavanja zajednikih problema i to im daje mo da ostvare ciljeve koje su im drave dodijelile. Zato su MVO mnogo vanije od NVO, jer su njihovi lanovi drave i kao takve su produkt meudravnog sistema na globalnom nivou koje su proizvele odluke drava.Termin NVO se moe primjeniti na sve neprofitne organizacije koje su nezavisne od vlade. Takoer je uobiajeno da se o njima misli kao o intersocijalnim organizacijama koje doprinose pregovorima o globalnoj kontroli skoro svih pitanja javne politike. NVO povezuju globalno drutvo formiranjem mrea koje zastupaju politike promjene. Zbog toga mnoge NVO formalno djeluju uzajamno sa NVO.

TRANSNACIONALNI SUBJEKTI MEUNARODNIH ODNOSA

Transnacioalni subjekti meunarodnih odnosa karakteriziraju se, prije svega, u tome to su u njima okupljeni ljudi iz razliitih drava, bez posredovanja svojih drava. Osim vladinih i nevladinih organizacija tu su i transnacionalni politiki pokreti.

Meunarodni politiki pokreti okupljaju ljude razliitih nacionalnosti i dravljanstava, koji ne tee samo jednom djelominom ili privremenom cilju, ve usvajaju iru politiku ideologiju, uenje ili program i zalau se za njihovo usvajanje i ostvarivanje u cijelom svijetu. Takvi pokreti su esto vani inioci, ali ne i subjekti meunarodnih odnosa. Za njih je naroito karakteristino to to tee radikalnim promjenama u meunarodnoj politici i to vjeruju u prednost odreene ideologije i odreenih drutvenih politikih sistema. Organizacija meunarodnih politikih pokreta esto nije jasna i oni esto djeluju i bez pisanih progama, statuta i bez razraene organizacije i utvrenih organizacionih oblika. S druge strane, pripadnici tih pokreta po pravilu su mnogo privreniji pokretu nego to su to lanovi meunarodnih nevladinih organizacija i slino. Danas se kao najvaniji meunarodni politiki pokreti uglavnom pominju meunarodne politike internacionale, koje su faktiki asocijacije nacionalnih stranaka, koje polaze od iste ideologije (socijalistike, liberalistike, konzervativne, komunistike itd.) i imaju iste politike programe. Danas u tijelima meunarodnih javnih organizacija koje su sastavljene od lanova predstavnikih tijela u dravama-lanicama, kao to je to sluaj sa Savjetodavnom skuptinom savjeta Evrope i Parlamentarnom skuptinom Evropske unije, pripadnici srodnih nacionalnih stranaka se udruuju, bez obzira da li su lanovi polititkih internacionala ili ne.TRANSNACIONALNE PRIVREDNE ORGANIZACIJE

Krajem 19. i poetkom 20. stoljea javljaju se velike privredna preduzea, kao to su karteli, trustovi, monopoli ioligopoli, koja jako djeluju na prostoru odreene drave i dobrim dijelom su pod njenom kontrolom, imaju razgranate meunarodne akcije i esto djeluju nezavisno od vlada, rukovodei se primarno posebnim interesima svojih suvlasnika i upravljaa, odnosno finansijskog kapitala. Takva preduzea su odigrala veliku ulogu u kolonijalnim osvajanjima. Po pravilu to je zemlja razvijenija, to je sklonija da igra aktivnu ulogu u svjetskoj politikoj ekonomiji. Bogate drave imaju interese da se prostiru daleko van njihovih granica i po pravilu imaju i mogunost da ih realiziraju i zatite. Zapravo drave koje imaju veliku ekonomsku mo i koje su veoma ukljuene u meunarodnu produkciju i trgovinu istovremenosu veoma snane i u vojnoj sili, samom injenicom to je vojna mo direktno u funkciji ekonomskih potencijala.Drutveni bruto-proizvod (DBP) se esto koristi u kombinaciji sa ostalim faktorima da bi se identificirale veliine velike sile, to je vaan element za predvianje globalnog interesa i angairanosti pojedinih zemalja. Nivoi produktivnosti i prosperiteta, takoer, utiu na spoljnu politiku siromanih drava pri dnu hijerarhije. One ponizno udovoljavaju eljama bogatih od kojih zavise ili se ponekad prkosno bune ne dozvoljavajui da drugi upravljaju njihovim meunarodnim ponaanjem.Meunarodni karteli predstavljaju sporazum izmeu nekoliko krupnih preduzea o raspodjeli svjetskog trita, utvrivanju cijena i ukupne proizvodnje, ime se podstie njihov monopolistiki, tj. oligopolistiki poloaj.

Vienacionalnim preduzeima je svima zajedniko to to imaju u vidu sistem privrednih jedinica, koje su rasporeene u vie drava i podreene jednom centru. Sredite preduzea je u jednoj dravi, a jedinice van te drave mogu biti ili dijelovi (brane) samog tog preduzea, nad kojima ono ima potpunu vlast, ili njegova filijale (drutva-keri) gdje se nadzor vri posredovanjem odgovarajueg za kontrolu dovoljnog dijela akcija. Prema najirem gleditu, da bi se radilo o multinacionalnoj kompaniji, dovoljno je da postoji ogranak kompanije u jednoj stranoj dravi, ali se ipak smatra da treba da bude u vie drava.

Dananje velike multinacionalne kompanije odravaju gotovo ravnopravne odnose s pojedinim vladama preko svojih specijalnih nadletava za vanjske poslove. Djelujui na razliitim tritima i u raznim uvjetima rada, kredita i radnih odnosa, korporacije mogu jeftino proizvoditi i prodavati. U pozitivne strane takva udruena djelovanja krupnog kapitala obino se ubraja dinamian razvoj svjetske privrede, uvoenje bre modernizacije, izravnjavanje tehnolokog razvoja pojedine zemlje, prevladavanje uskih granica nacionalnog trita i izvoza, ubrzavanje znanstvenoistraivakog rada.

TRANSNACIONALNE VJERSKE ORGANIZACIJE

Religija je u razliitim oblicima utjecala i na nacionalne ideologije, nacionalnu emancipaciju i homogenizaciju, te posebno na ukupnu tradiciju i kulturu. Pored lokalnih i nacionalnih, postoje i meunarodne religije, tzv. monoteistike religije koje pripovijedaju vjerovanje u samo jednog boga, ili tzv. objavljene religije, temeljene na Boijoj objavi (judaizam, kranstvo, islam). Te meunarodne religije, odnosno vjerska uenja imale su i imaju sljedbenike u velikom broju zemalja i one su se, posmatrano historijski, i u irem smislu rijei ispoljavale kao vaniji subjekti meunarodnih odnosa.

Bitno njihovo obiljeje jeste proporcionalno veliki broj sljedbenika (iskazan u milionima ljudi), koji oduvijek tee da se grupiu, pa i institucionalno organiziraju u odreenim dijelovima svijeta.

Katolika crkva Najvre organizirana meunarodna crkva jeste katolika crkva. Ona poiva na razvijenom sistemu pravila i ima strogu hijerarhiju, na ijem se elu nalazi papa u svojstvu Vrhovnog sveenika svjetske crkve. Pored pape u Vatikanu djeluje i skup kardinala, koji obezbjeuje jedinstvo Katolike crkve i utvruje nain ponaanja i djelovanja svekoliko katolikog klera.

Duga i bogata tradicija Katolike crkve stavila je pod njenu kontrolu niz organizacija i institucija, meu kojima je znaajan broj meunarodnih nevladinih organizacija.

Pravoslavna crkva Kranska crkva je 1054. godine podijeljena na zapadnu (Katoliku) i istonu (Pravoslavnu). Kasnije su se od katolika ponovno odvojili protestanti. Pravoslavna crkva je skup hrianskih pomjesnih ili upravno samostalinh crkava. Za razliku of Katolie crkve koja je univerzalnog karaktera, s jedinstvenom hijerarhijom i centrom odluivanja i sl., Pravoslavna crkva je, prije svega, organizirana na autokefalnom, odnosno nacionalnom principu. Na meunarodnom planu, nominalno na elu Pravoslavne srkve i danas je Vaseljanski sabor sa sjeditem u Istanbulu, a Carigradska patrijarija i njen patrijarh su samo primus inter pares meu drugim crkvama i patrijarijama. Vaseljanski sabor je znaajan to je on vrhovna vjerska instanca, koja daje autokefalnost pojedinim pravoslavnim crkvama.

Islam Islam u izvornom prevodu sa arapskog znai predanost jednom Bogu. To je monoteistika religija koja je nastala na Arapskom poluotoku u VII vijeku nae ere. Danas je druga najrasprostranjenija religija na svijetu sa neto vie od 1.3 milijarde sljedbenika. Sve od 1924. godine ulogu vrhovnih poglavara svih muslimaa imali su halife, koji su se smatrali nasljednicima Muhammeda, kao vrhovnog vjerskog autoriteta i voe, ali i svjetovnog vladara. Poslije turske revolucije, sa sultanataom je ukinut i halifat, iako je bilo pokuaja nekih arapskih vladara da preuzmu ulogu halife. Judaizam Judaizam je najstarija od tri svjetske religije. Judaizam je i IZVOR i kranstva i islama. Nakon dugih godina progonstva idovu su shvatili da e prestati trpjeti samo ako ponovno budu mogli ivjeti u svojoj vlastitoj zemlji. Iz tih shvaanja, ideologije i elja rodio se cionizam ijom zaslugom je i uspostavljena drava Izrael. Godine 1942. cionistiki pokret usvaja tzv. Baltimorski program, koji poziva na uspostavu idovkse drave u britanskom mandatu Palestini. Drava Izrael uspostavljena je 14. maja 1948. odlukom Generalne skuptine UN. Judaizam kao religija i kao pripadnost jednom narodu je nedjeljivo. To je jedinstven identitet ako idov eli biti i ostati idov, to razlikuje idovstvo od ostalih religija.UJEDINJENE NACIJE KAO BITAN SUBJEKT MEUNARODNIH ODNOSAUjedinjene nacije (UN) su najpoznatija svjetska organizacija. Ono to ih izdvaja od veine drugih MVO jeste njihovo skoro univerzalno lanstvo, ukljuujui danas 192 nezavisne drave iz cijelog svijeta. U lanu 1. Povelje UN definiraju se glavni ciljevi ove organizacije: odravanje meunarodnog mira i bezbjednosti;

razvijanje prijateljskih odnosa izmeu naroda na osnovu uvaavanja principa jednakih prava i samoopredjeljenja naroda;

postizanje meunarodne saradnje u rjeavanju meunarodnih problema ekonomskog, socijalnog, kulturnog ili humanitarnog karaktera i unapreivanje i podsticanje potovanja ljudskih prava i osnovnih sloboda za sve;

funkcionisanje u ulozi centra za usaglaavanje djelovanja svih naroda na postizanju ovih zajednikih ciljeva.

U lanu 51. Povelje precizno je odreeno da svaka suverana i meunarodno priznata drava, u sluaju agresije na nju, ima ne samo prava da se brani, ve su i UN obavezne da pomognu i zatite tu zemlju od posljedica same agresije. Od svog utemeljenja 1945. godine UN su teile da spoje dva glavna cilja: ouvanje mira i poboljanje ivota na Planeti. Ideologija UN izraena je kroz njenih est osnovnih principa kljunih za meunarodne odnose u 21. vijeku: sloboda, jednakost, solidarnost, tolerancija, potovanje prirode i osjeaj za zajedniku odgovornost.Savjet bezbjednosti je jedan od 6 osnovnih organa uspostavljenih Poveljom UN; ostali su Genralna skuptia, Ekonomski i socijalni savjet, Starateljski savjet, Sekretarijat i Meunarodni sud pravde. U Generalnoj skuptini, jedinom organu u kome su zastupljeni svi lanovi, odluuje se po veinskom principu, pri emu ni jedna drava nema pravo veta. Za razliku od savjeta bezbjednosti, koji na osnovu Povelje UN ima ovlatenje da pokree akcije ukljuujui i upotrebu sile, Genralna skuptina jedino moe da daje preporuke. Generalna skuptina se bavi bezbjednosnim, kao i socijalnim i ekonomski problemima. Ako neka od ovih razliitih jedinica u velikoj porodici UN zauzima centralno mjesto u cjelokupnoj strukturi ove organizacije, onda je to Generalna skuptina.

Budet UN sastoji se od tri odvojena elementa: osnovnog budeta, budeta za odravanje mira i budeta za dobrovoljne programe. Drave doprinose dobrovoljnim programima i nekim od mirovnih akcija po svom nahoenju. Doprinosi osnovnom budetu i ostalim mirovnim akcijama se razrezuju. Osnovni problem u UN je u tome to oni sa veinom glasova (manje razvijene zemlje) nemaju novac, a najnaprednije zemlje nemaju glasove.SPOLJNOPOLITIKA SREDSTVA

Izbor sredstava u okviru spoljnopolitikog odluivanja je u osnovi opredjeljivanje za djelatnost koja postojeu situaciju treba da promijeni ili ouva u cilju realizacije izabranog spoljnopolitikog cilja. Spoljnopolitiki cilj se uglavnom sastoji u postizanju i obezbjeenju odreene vrijednosti. Shodno tome, sredstvo je primarno politika djelatnost i akcija, i kada se ono upotrijebi to je posljedica ve donesene politike odluke.Veina spoljnopolitikih odluka donosi se kao posljedica meuzavisnosti drava i ostalih subjekata meunarodnih odnosa. Jedan subjekt, po pravilu, ne moe da postigne svoj spoljnopolitiki cilj bez saradnje ili bar pristanka nekog drugog subjekta meunarodnih odnosa ili vie njih. Razumljivo je da niz unutranjopolitikih odluka ima i spoljnopolitike posljedice ili se preduzimaju djelimino, imajui u vidu i spoljnopolitike ciljeve, ali su sasvim rijetke spoljnopolitike odluke koje kao sredstvo predviaju iskljuivo unutranju akciju, te prema tome, ni najmanje ne dotiu druge subjekte.

Sutinu sredstava ini nain na koji se utie na ponaanje ostalih subjekata, a njegov oblik predstavljaju radnje koje se u tu svrhu preduzimaju. Sredstva u fomralnom smislu, koja su ustvari kombinacija sredstava u sutinskom i materijalnom smislu, nazivaju se postupcima (tehnikama) u spoljnjoj politici. Danas se moe rei da su glavna sutinska sredstva u spoljnjoj politici: ubjeivanje, obeanje, prijetnja, nagrada, kazna i prinuda.

a) Ubjeivanje je sredstvo kojim jedan subjekt nastoji da drugoga iskljuivo uvjeri da treba da se ponaa kako to prvom subjektu odgovara, uz iskljuivo koritenje razloga (argumenata). Karakteristino je za one subjekte koji nemaju izrazite materijalne moi, ali raspolau velikom moralnom snagom, kao to su npr. Univerzalne meunarodne organizacije koje se zalau za opeprihvaene ciljeve.b) Obeanje je stavljanje u izgled koristi drugom subjektu ako se bude ponaao na eljeni nain. U ovom sluaju se preutno priznaje da ne postoji obaveza druge strane, te se za to obeava odgovarajua protuuslaga. Razmjena obeanja je svakodnevna pojava u meunarodnim odnosima i poveznaa je s isto pominjanim naelom uzajamne koristi. Ono to je za ubjeivanje bliskost u sonovnim pogledima, to ej za obeanje povjerenje koje se gradi i rui sopstvenom praksom u pogledu izvrenja meunarodnih obaveza. Kada je povjerenje smanjeno moraju se pruiti izvjesna jemstva da e obeanje biti izvreno, bilo tako to oba razmijenjena obeanja istovremeno poinju da se izvravaju, to se daje neka vrsta zaloge ili to obeanje garantira neki trei subjekt, u koga primalac obeanja ima vie povjerenja.c) Prijetnja je stavljanje u izgled tete za drugog subjekta ako se ne povinuje zahtjevu prijetioca. Prijetnjom se druga strana moe navoditi na injenje ili neinjenje, pasivnost. Prva vrsta prijetnje moe se nazvati primoravanjem, dok se za drugu koristi izraz odvraanje. Klasian, visoko formalizovan i pravno priznat oblik prijetnje bio je ultimatum, gdje se prijetilo primjenom oruane sile (ratom), ukoliko se druga strana ne ponaa na eljeni nain. Smatra se da prijetnja da bi bila uspjena s gledita prijetioca, treba da ispunjava izvjesne uslove. Ona treba da bude stvarna, tj. Da postupci kojima se prijeti zaista mogu da tete drugoj strani. Drugi uslov koji prijetnja treba da ispuni sasotiji se u njenoj ostvarljivosti. Prijetilac treba da uini ono to najavljuje, inae e prijetnja biti prazna. Neizvrene prijetnje u prolosti, naroito ako je vlada bila upadljiva u blefiranju, umanjuju utisak novih prijetnji.d) Nagrada se sastoji u postupcia povoljnim po drugog subjekta, preduzetim s namjerom da se oda priznanje njegovom prolom ponaanju i tako podri da nastavi s njim. Prava nagrada nije isto to i izvrenje obeanja, jer na nju nagraiva nije ni u kom smislu obavezan. Nagrada ima i dejstvo preutnog obeanja buduih nagrada, te nagraiva oekuje da e odluioci nagraenog subjekta prilikom donoenja buduih odluka da uzimaju u obzir interese nagraivaa u oekivanju njegove zahvalnosti. Nagrada po pravilu ne sadri pritisak i ne podrazumijeva upotrebu sile. Otuda se smatra sredstvom koje ne djeluje nepovoljno na meunarodne odnose.

e) Kazna je nanoenje tete subjektu koji se nije ponaao po volji kaznitelja. Pobude za kanjavanje mogubiti traenje zadovoljavanja ili osveta, ali se kao njen racionalni cilj moe oznaiti samo nastojanje da se neeljeno ponaanje izmijeni. Danas, restributivnim sankcijama za povredu optih interesa raspolau meunarodne organizacije. Skoro sve one mogu da iskljue svoju lanicu ili da suspenduju neka njena lanska prava, ako se ogrijei o odredbe statuta.f) Prinuda je sredstvo koje se bitno razlikuje od svih do sada opisanih po tome to iskljuuje opredjeljivanje subjekta na koga je primijenjeno: on se ne navodi na eljeno ponaanje, nego ga na to primorava ili eljene postupke umjesto njega preduzima prinuditelj. U stvarnosti prinuda je kombinacija neposrednog fizikog pritiska s tekim prijetnjama, sraunatim da to da subjekte potpuno onesposobe za otpor. Poltika sile je stalni, ili po miljenju mnogih teoretiara, nuni pratilac meunarodnih odnosa. Nekada se ide dotle da se koritenje prinude smatra za bitnu razliku izmeu meunarodnih politikih odnosa i takvih unutar drave. Prema takvom shvatanju, u meunarodnim odnosima se prinuda koristi slobodno izmeu subjekata, dok je unutar drave zabranjena i onemoguena postojanjem vrhovnog autoriteta, koga, pak, u meunarodnoj zajednici nema. Sa gledita prinuivaa prinuda je uspjela ako poslije izvjesnog vremena suprotna strana, u sutini nepromijenjena, pristane na zahtjeve koje u poetku nije prihvatala.SAVREMENI TERORIZAM (OD ANARHIZMA DO TERORIZMA)

Drugi oblik postupaka vezanih za prinudu spada u grupu pojedinanih akata nasilja. Podjela se vri prema tome jesu li napadnuti ljudi, materijalni objekti i mogu se razlikovati: terorizam, sabotaa i diverzije. Sam pojam terorizma dolazi od latinskog korijena (teror, strah), a on u modernu politiku terminologiju ulazi preko Francuske revolucije, tanije preko jakobinizma. Po genezi imena, iz obiljeja terora do danas se iskazuju neke konstante. Prvo, teror je svagdje orue manjine koja smatra da je ugroen neki opi interes i u tom sopstvenom strhu za ouvanje opih interesa, manjina eli da izazove strah i jezu stvarnog ili imaginarnog neprijatelja. I drugo, terorizam po pravilu ne moe da razlui prave krivce od onih koji su nevini.Nedopustiva je identifikacija terorizma s anarhizmom. Ta identifikacija se ponajee ideoloki motivira, jer oni koji je vre stoje na stanovitu da je terorizam sredstvo kojim se uglavnom slui ljevica.

Prema V. Dimitrijevievoj analizi Katihizis dijeli cijelo ovo pokvareno drutvo na est kategorija:1. oni koji su smjesta osueni na smrt

2. pravi sadisti i tlaitelji,

3. stoka na visokom poloaju, koja dobro ivi u postojeem drutvu,

4. politiki ambiciozni ljudi naprednih pogleda, s kojima treba prividno saraivati i upotrijebiti ih za izazivanje nereda,

5. verbalni doktrinari i revolucionari,

6. ene.

Pjotr Kropotkin odobrava terorizam kao pobunu manjine, koja treba da pokae svu trule drutva, njegovu zrelost za revolucionarnu promjenu. On smatra da je terorizam dobar nain da se privue opa panja, da se na drastian, pa i spektakularan nain dokae da je poredak slabiji nego to izgleda ili da se teroristikim aktom izazove surova reakcija reima, koja e u revolucionarnoj situaciji dovesti do novu pobunjenikih inova.Terorizam kao strategija teko da moe da izazove sutinske politike promjene. Nikada u povijesti terorizam, sam po sebi, nije bio politiki uspjean, niti je dovodio do revolucionarnih promjena.

Vijee sigurnosti UN-a na sastanku na ministarskom nivou jednoglasno je 13. septembra usvojilo novu rezoluciju kojom se od svih drava lanica svjetske organizacije trai aktivno uee u borbi protiv meunarodnog terorizma i onih koji ga podravaju. U toj rezoluciji je s pravom naglaeno da je terorizam jedna od najozbiljnijih prijetnji meunarodnom miru i sigurnosti u ovoms toljeu, a od svih 189 drava lanica UN-a trai se da hitno primjene i trajno provode dosadanje odluke Vijea sigurnosti i da pojaaju napore da se iskorijeni teroririzam u svijetu.

Karakteristike terorizma (V. Dimitrijevi):

1. nasilje, teroristiko nasilje ne instrumentalno, odnosno nije samo sebi svrha. To nasilje po pravilu sadri prijetnju buduim nasiljem.

2. izazivanje straha kod protivnika, djelovanje na volju i psiholoko raspoloenje ljudi (da se izazove psihika reakcija intenzivnog straha) jeste primarni cilj terora i terorizma kao politikih sredstava.

3. utjecaj na iru okolinu, uvijek pored neposredne rtve postji i iri cilj zastraivanja, krajnji mu je cilj da veina stanovnitva prestane da podrava poredak koji on napada.

4. nenormalnost terorizma, polazi se od toga da se teroristikim moe nazvati samo onaj vid politikog nasilja koji odstupa od opeprihvaenih pravila i koji je na odreen nain nezakonit, nedozvoljen i neuobiajen.Dimitrijevi podvlai da bi se moralna osuda terorizma mogla svesti na staru tvrdnju kako uzvieni cilj ne opravdava neasno i nisko sredstvo. Ali, kao to moralni sud o terorizmu zavisi od poznavanja onog, a protiv koga se terorist bori, tako i procjena politike cjelishodnosti mora da poe od toga za ta se terorist bori. Uspjenost borbe protiv meunarodnog terorizma nee primarno zavisit od iskazane volje lanica UN da se odluno bore protiv te savremen poasti. Ona e zasigurno biti u direktnoj korelaciji s uspjenosti prevazilaenja navedenih uzorka i pojava, uspostavom globalnog mira i demokracije, te posebno s ublaavanjem kardinalnih razlika u stepenu razvijenosti i s ubrzanijim ekonomskim napretkom zemalja ije je stanovnitvo na granici bioloke egzistencije.MEUNARODNI ODNOSI I GLOBALIZACIJA

Globalizacija je danas glavna svjetska tendencija. Kapital, trgovina, savremena tehnologija i informacije rekordnom brzinom se ire itavim svijetom, stvarajui sloenost i haos karakteristian za globalizaciju. Globalizacija je drugo ime za skup pojava koje su meusobno povezane i koje takom zajedniki djelujui, preobraavaju svjetsku politiku. Isto tako, ovaj termin se koristi da bi oznaio jedan proces, jedn apolitika, jedno predvianje i rezultat djelovanje nevidljivih meunarodnih snaga koje izazivaju masovne promjene u itavom svijetu. Mnogi smatraju da globalizacija predstavlja trajnu tendenciju koja vodi ka globalnoj pojavi.Prema Meunarodnom monetarnom fondu globalizacija je sve tjenja meunarodna integracija trita i robe i usluga i kapitala. Meuzavisnost stvara i odreene strukturalne, ideoloke i politike probleme. S jedne strane, globalizacija povezuje i ujedinjuje svijet i stvara dosad nevieni nivo bogatstva. S druge strane, globalizacija dovodi do toga da nacionalne granice i dravne vlade gube na znaaju i stvara znatno vee nejednakosti jer dovodi do pojave nekolicine dobitnika i velikog broja gubitnika. Globalizacija vodi ka istovremenom integriranju i dezintegriranju drava, ka ratu moi nekih drava i opadanju autoriteta mnogih drugih drava.

Glavni uzrojk ove globalne transformacije jeste sve vea brzina i opseg komunikacija, zbog toga to nove tehnologije mijenjaju ovjekove percepcije zajednice time to drastino umanjuju znaaj geografske bliskosti (Methews, 1997). Po Kegliju i Witkopfu, globalno selo je popularna predstava kojom se opisuje rast svijesti o tome da svi ljudi dijele zajedniku sudbinu; ona prositie iz makroperspektive po kojoj je svijet jedna integrisana i meuzavisna cjelina.Mobilni telefoni i kompjuteri su vani simboli globalizacije. Sajberspejs je metafora koja se koristi za opisivanje globalne elektronske mree ljudi, ideja i interakcija na internetu; ta mrea je potpuno neoptereena granicama kakve postoje u geopolitikom svijetu. Internet je sredstvo za povezivanje i transfer kapitala preko granica pomou elektronske trgovine. Iako je cijeli svijet umreen, nivo te umreenosti i brzina komunikacije se razlikuje; samo jedan od pet korisnika interneta ivi na Globalnom jugu. Prema tome geografija je i dalje vana. Iako je internet omoguio svjetsku hipermobilnost ideja i informacija, tzv. Trka u naoruanju dovela je do toga da na Globalnom sjeveru bude koncentrisana intelektualna svojina i da se ona upravo odatle kontrolie.

Doivljavajui informaciono doba i globalizaciju kao oslobaajue inioce, zagovaraoci podsticanja globalizacije kao politike vide u njoj onaj izjednaavajui i uravnoteujui inilac koji e omoguiti malom binzisu da se uspjeno nadmee na globalnom tritu. Kritiari, s druge strane, tvrde da je rastua elektronska mrea stvorila nove globale okolnosti poznate kao virtuelnost. Klod Moazi ovo definira kao sposobnost stvaranja fiktivnog svijeta pomou kompjutera. U takvom svijetu ovjek moe prikriti svoj stvarni identitet to opet prijeti da olaka djelovanje meunarodnog organizacionog kriminila i teroristikih grupa. Virtuelnost je predstava koja se stvara pomou kompjuterske tehnologije za prikazivanje objekata i pojava lana slika realnih stvari, ljudi i iskustava. Kritiari, takoer, upozoravaju da ak i uprkos tome to upotreba interneta i lektronska trgovina dobijaju na obimu, komunikacijska revolucija samo proiruje jaz izmeu bogatih i siromanih, to dovodi do globalizacije siromatva i razaranja lokalne kulture.Digitalni jaz je podjela izmeu Globalnog sjevera, bogatog internet tehnologijom, i Globalnog juga; podjela je izvrena na temelju procentualnog udjela korinsika i provajdera, odnosno vlasnika internet stranica. Informatika i komunikaciona tehnologija (ICT) su tehnoloka sredstva pomou kojih se prenose informacije i komunikacije, kao to je svjetska Internet mrea.

Mediji: trita ili monopol? Tip utjecaja koji mediji imaju na meunarodne odnose vrlo je specifian i ogranien tip utjecaja. Mediji mnogo vie utjeu na to o emu ljudi razmiljaju nego na to ta oni zapravo misle. Na taj nain, mediji prvenstveno imaju ulogu da utvrde dnevni red javne debate o javnim pitanjima, a ne da formiraju javno mnijenje. U procesu odreivanja, postavljanja dnevnog reda mediji jasno oblikuju meunarodnu politiku.Novi svjetski informativni i komuniakcijski poredak (NWICO) je kontroverzni poziv koji je manje razvijeni Globalni jug uputio 1980. godine u borbi protiv onoga to je oznaio kao kulturni imperijalizam; Globalni jug je pozvao na zaobilaenje i odbacivanje vijesti i informacija koje emituju transnacionalne zapadne novinske agencije.

ULOGA SILE U MEUNARODNIM ODNOSIMA

Nakon Drugog svjetskog rata na scenu je stigao bipolarni svijet. Meunarodni poredak se sada kretao iz jednog sistema u drugi. Jedan globalni sistem se zavrio, ali nove karakteristike transformiranog novog sistema nisu jo postale jasne. inilo se da se jednino SSSR i SAD mogu ubrojati u velike sile, a od njih je amerika supersila bila daleko nadmonija. Birtanija je, uprkos erilu, malaksavala. Mnogi su smatrali da je bila velika srea za ovjeanstvo toje samo nekoliko godina poslije SAD-a i SSSR proizveo atomsku bombu. Naime, poslije ili naporedo s ravnoteom snaga dolo je do ravnotee straha. Drugi svjetski rat utro je put za transformaciju svjetske politike. Saradnja saveznika poslije rata u cilju stvaranja nove meunarodne organizacije kojom bi se upravljalo poslijeratnim meunarodnim poretkom dovela je do stvaranja Ujedninjenih nacija (UN).Velika trojka - Vinston eril, Frenklin Ruzvelt i Josif Visarionovi Staljin sastala se na Konferenciji u Jalti, februara 1945. godine da bi stvorili novi svjetski poredak. Ali, neodreeni kompromisi do kojih su doli zaklonili su razlike koje su kljuale ispod povrine. Izmeu ostalog sastali su se da rijee poslijeratna teritorijalna pitanja i postupak glasanja u UN u cilju kolektivnog upravljanja svjetskim poretkom. Amerikanci i Rusi su u svojim rukama drali sudbinu polovine ovjeanstva. U poreenju sa njima, sve druge drave bile su patuljci. U onome to je na kraju postao hladni rat, Vaington i Moskva su koristili novostvorene UN ne za odravanje mira, nego za meusobno nadmetanje.RAVNOTEA SNAGARavnotea snaga jeste tip ili sistem meudravnih odnosa koji se predlae radi zatite nekih univerzalnih i zajednikih vrijednosti. Ravnotea snaga podrazumijeva da se na osnovi karakteristika ponaanja drava u odreenom razdoblju moe dati opis tog razdoblja meunarodnih odnosa.Vie stoljea ravnotea snaga (moi) se smatrala najboljim nainom za ouvanje stabilnosti u meunarodnoj zajednici i za zatitu bezbjednosti njenih lanica. Politika ravnotee snaga vodi se i danas, a mnogi su uvjerenja da se samo ovom sistemu moe zahvaliti za neizbijanje treeg svjetskog rata.

Ravnotea snaga se primarno vee za pojam moi, jer polazi od toga da se mo jedne drave ili grupe drava ne moe obuzdati niim drugim do moi druge drave ili grupe drava. Glavne pretpostavke ravnotee snaga prema R. Vukadinoviu su:

postojanje veeg broja samostalnih drava koje meusobno stupaju u razliite odnose,

nepostojanje nekog velikog centra koji bi imao mo iznad sile pojedinih drava,

drave raspolau svojom silom koju e upotrijebiti kao krajnje sredstvo za ostvarivanje svojih interesa, to automatski znai da su snanije drave u boljem poloaju jer jake otuju, a slabe tuku,

sila se jedino moe neutralizirati silom, tj. nee biti upotrijebljena ako na drugoj strani postoji druga, otprilike jednaka takva sila. Ako takve sile nema, drava e samostalno odluiti o upotrebi sile ovisno o svojim potrebama.

Dok jedni smatraju da je ravnotea snaga sistem koji najbolje obezbjeuje mir kao univerzalnu vrijednost, drugi pak taj sistem vide u funkciji zatite zajednikih vrijednosti, odnosno nacionalne bezbjednosti lanica meunarodne zajednice. Najjednostavnije reeno, ravnotea snaga u svojoj biti je ideja da e mir prositei kada je vojna mo rasporeena tako da nijedna drava nije dovoljno jaka da dominira drugim.Jedan od uslova da se doe do ravnotee snaga je da jedna velika sila koja nje neposrednougorena usponom nek druge sile, ili koalicije igra ulogu balansera, tako to e ublaiti snagu novog izazivaa. Balanser je u sistemu ravotee snaga jedna utjecajna, globalna ili regionalna velika sila koja daje svoju podrku na odluan nain nekoj odbrambenoj koaliciji.

Prema Kegliju i Vitkofu pored toga to je potreban jedan balanser sve drave moraju da potuju sljedea bitna pravila:

1) da poveavaju svoje potencijale, ali da radije pregovaraju nego da se bore;

2) radije se boriti nego ne uspijeti poveati potencijale;

3) bolje da prestanu da se bore nego da eliminiraju jednog bitnog aktera;

4) da se suprotstave svakoj koaliciji ili pojedinanom akteru koji je sklon da preuzme poloaj prevlasti unutar sistema;

5) da obuzdaju aktere koji prihvataju nadnacionalne organizacione principe;

6) da dopuste poraenom ili obuzdanim nacionalnim akterima da ponovo uu u sistem kao prihvatljivi partneri u toj ulozi.

Prema ovim pravilima, nadmetanje je ispravno jer vodi ka ujednaavanju potencijala izmeu vanijih takmaca. Ravnotea snaga kao pristup bavi se ratom na nain koji obezbjeuje opstanak tog problema. Rat je nain da se odmjeri relativna snaga drave, a istovremno i sredstvo za promjenu raspodjele globalne moi kako bi se ouvale bitne osobine sistema rvnotee snaga.

Poslije Prvog, a konano s Drugim svjetskim ratom raspao se sistem ravnotee snaga. Geopolitika karta svijeta je radikalno izmijenjena, a na svjetsku pozornicu dolaze dvije nove, sada supersile: SAD i SSSR. Namjesto klasinog rata ubrzo je nastupio tzv. Hladni rat. Hladni rat je trajao preko 40 godina, ali ovoga puta to nije bio rat izmeu dvije ili vie velikih sila, ve rat izmeu dva vojno, ekonomski, politiki i ideoloki otro konfrontirana bloka: Istonog (socijalistiko-komunistikog) i Zapadnog (kapitalistikog). Mnogi smatraju da je taj krhki mir omoguen, prije svega, ravnoteom straha koju je stvorilo atomsko oruje koje je naglo sputalo ratobornost i osvajake ambicije velikih sila. To se u nauci u meunarodnim odnosima zove pax atomica. Pax atomica je, zapravo, miljenje i uvjerenje da je upravno nuklearno naoruanje ouvalo svjetski mir.Kolektivna bezbjednost Velika kataklizma i stradanje miliona ljudi u Prvom svjetskom ratu, mnoge teoretiare su navele na to da mehanizam ravnotee snaga smatraju uzrokom rata, umjesto instrumentom za njegovo spreavanje. Predsjednik SAD-a Vilson bio je miljenja da treba zamijeniti saveze i protiv saveza unutar ravnotee snaga, s principom kolektivne bezbjednosti, odnosno sistemom poretka u kome e agresija bilo koje drave biti suoena s kolektivnim odgovorom.

Poev jo od vremena neposredno poslije Versajske konferencije (Pariz, 1919.), koncept kolektivne bezbjednosti podrazumijeva globalni ili rgionalni bezbejednosni (sigurnosni) reim dogovoren izmeu velikih sila. To je reim koji postavlja pravila radi ouvanja mira, rukovoen principom da e se jednom inu agresije od strane bilo koje drave, automatski suprotstaviti kombiniran vojni odgovor od strane ostalih. U tom cilju, pored ostalog, u Versaju je odlueno da se formira Liga naroda. Liga naroda je po zamisli njenih opsnivaa trebala da otjelovotvori upravo ova uvjerenja o kolektivnoj bezbjednosti. Osnovna ideja je bila da se rat ne prihvati kao legitimni instrument nacionalne politike i da se insistira na kolektivnoj bezbjednosti, koja bi pronalazila puteve da sprijei rat i to prijetnjom kolektivne akcije. Taj koncept meunarodnih odnosa se zasniva na sljedeem:1) da se izvri odmazda na svaku agresiju ili pokuaj da se uspostavi hegemonija, ne samo onih lanova koji su prijetili odreenim dravama;

2) da ukljui uee svih drava lanica ne samo dovoljan broj kako bi se zaustavio agresor;

3) da se stvori meunarodna organizacija koaj e prepoznavati prijetnje i organizirati vojni odgovor njih - ne samo da se dopusti pojedinim dravama da same odluuju da li da preduzmu mjere samopomoi.Na ope razoarenje onih koji su se za nju zalagali, kolektivnu bezbjednost nisu odobrile upravo one sile koje su se poslije Prvog svjetskog rata najvie zalagale za nju, kao to su SAD. Liga naroda se raspala i iznevjerila je velika oekivanja koja su nastala saveznikom euforijom pobjedom u Prvom svjetskom ratu. Nepodijeljeno je miljenje da se Liga naroda raspala, prije svega, iz razloga to pravo na rat nije ukinuto. Naprotiv, to je pravo ostalo i dalje kao glavno sredstvo za ostvarivanje pravde. Drave su bile obavezne samo da primjenjuju ekonomske i diplomatske sankcije prema agresoru, ali je veoma bila diskutabilna procjena u tome ta je agresija i ko ima pravo da upotrijebi oruau silu prema drugoj dravi. Drugi razlog bi bio to to ona nije zadobila univerzalni karakter, jer se pobijeenim dravama (prije svega Njemakoj) nije dopustilo da uu u Ligu naroda, kao ni SSSR-u iz primarno ideolokih razloga. Trei razlog nemoi Lige naroda ogleda se u paradoksalnoj injenici da Pariki akt o njenom formiranju (iji je tvorac upravo bio ameriki predsjednik W. Wilson), nikada nije ratificiran u ameirkom Kongresu.

S Drugim svjetskim ratom raspala se i Liga naroda. Poslije pobjede saveznika nad faizmom u Drugom svjetskom ratu 1945. godine formirane su UN, koje su druga i danas postojea organizacija kolektivne bezbjednosti, organizacija koja je nastala na ruevinama i iskustvima Lige naroda, odnosno poukama samog Drugog svjetskog rata. lanice UN se bezuslovno odriu prijetnje silom i upotrebe sile protiv teritorijalne cjelovitosti i politike nezavisnosti svake drave. Ako neka drava prekri ovu obavezu i zaprijeti miru, povrijedi mir ili izvri akt agresije, Savjet bezbjednosti moe naloiti lanicama da primjene prema njemu sankcije, koje ne sadre upotrebu sile (prekid ekonomskih, saobraajnih i diplomatskih veza). Isto tako, savjet bezbjednosti moe odluiti da se protiv agresora upotrijebi sila (lan 42.). Tu silu prema Povelji, treba da primjene oruane snage lanica UN, koje e biti stavljene na raspolaganje UN na osnovu posebnih sporazuma. Po Povelji UN-a, drave zadravaju pravo da primjenjuju silu radi odbrane sopstvene bezbjednosti i da jedna drugoj pomau u tome (individualna i kolektivna samoodbrana). lanica UN koja se ogrijei o obavezu neprimjenjivanja sile moe biti suspendovana ili iskljuena iz organizacije.

HLADNI RAT

Porijeklo tree hegemonistike borbe za dominaciju je diskutabilno, jer historijski dokazi omoguuju razliita tumaenja. Istie se nekoliko postuliranih uzroka. Prvi zagovaraju realisti: hladni rat je rezultat tranzicije sile koji je izbacio SAD i Sovjetski savez na vrh meunarodne hijerarhije, zbog ega je svaka od njih prirodno postala sumnjiava prema drugoj, a njihov rivalitet neizbjean. Okolnosti su svakoj supersili davale razloga da se boji i bori protiv potencijalnog globalnog vostva one druge i podsticala je svaku od protivnikih supersila da ostvari i uspostavi dominantan utjecaj u svojoj sopstvenoj sferi utjecaja ili odreenom podruju svijeta.

Hladni rat je trajao 42 godine (od 1949. do 1991. godine) kao dugo suparnitvo izmeu SAD i Sovjetskog Saveza, kao i njihovih konkurentskih koalicija, sa ciljem da ogranii ekspanziju protivnika i osvoji prevlast u svijetu.

Po drugom tumaenju, hladni rat je jednostavno bio produetak uzajamnog prezira supersila za proklamirane stavove druge strane o politici i ekonomiji. Amerika netrpeljivost prema Sovjetskom savezu podstaknuta je boljevikom revolucijom 1917. godine, koja je na vlast dovela komuniste koji uspostavljaju revolucionarne diktature. Strah SAD od marksizma podsticao je pojavu antikomunizma kao suprotstavljene ideoogije. Slino tome, sovjetsku politiku je podsticalo vjerovanje da kapitalizam ne moe da koegzistira sa komunizmom. Cilj sovjetske politike je stoga bio da ubrza tempo historijskog procesa u kome e komunizam na kraju odnijeti prevagu.Priroda hladnog rata mijenjala se tokom njegovog trajanja. GLAVNE TEORIJE SILE

Realistina teorija Tvorac ove teorije i najistaknutiji predstavnik je Hans Morgenthau. Smatrajui kako su politiki realizam, sam apolitika, pa i drutvo u globalu, upravljani objektivnim zakonitostima koje prozilaze iz ljudske naravi, realisti u prvi plan stavljaju po njihovu miljenu dva najvanije elementa u meunarodnim odnosima: nacionalni interes drave i silu kao sredstvo ostvarenja tog interesa, to se usko vee i za ravnoteu snaga. Meunarodni odnosi promatraju se u kontekstu prevladavanja konfliktnih i traenja komparativnih interesa, a u tom cilju sila se smatra najuinkovitijim sredstvom za zadovoljavanje bitnih interesa drave. U vezi s tim, kljuni elementi meunarodnih odnosa temelje se na kategorijama interesa, moi i sile, koji u pozitivnoj interakciji predstavljaju nacionalnu mo. Kao jedini ograniavajui faktor nacionalne moi, realisti priznaju nacionalnu mo druge zemlje koja u odgovarajuoj korelaciji odnosa i snaga ini ravnoteu sile. Realisti su najveu panju obratili na dva instrumenta diplomaciju i strategiju, ija kombinacija ustvari i predstavlja vanjsku politiku neke zemlje i pokazatelj nacionalne moi. U ovom sluaju termin strategija koristi se kao sinonim za politiku s pozicija sile u meunarodnim odnosima, dakle kao antagonizam vanjske politike. Diplomacija se razmatra kao skup vanjskopolitikih metoda ostvarivanja nacionalnog interesa mirnim putem, dajui joj znaenje temeljnog oblika mirnog naina borbe za mo u meunarodnim odnosima. S druge strane strategija kao sredstvo voenja politike s pozicije sile smatra se konkretnom potporom naporima diplomacije i najvanijim iniocem nacionalne moi.Teorija rata i mira Najistaknutiji predstavnik je Raymond Aron. Ova teorija se ne razlikuje u veoj mjeri od realistine teorije. I u ovom sluaju meunarodni odnosi se shvaaju meuovisnim djelovanje stratega i diplomata u kategorijalnom odnosu rat-mir, te kalkulaciji sile i diplomatskih sredstava, a isto tako polazite se trai u Hobbsovoj teoriji Prirodnog stanja. Po njima rat i mir se predstavljaju prirodnim stanjima moguih odnosa u meudravnim relacijama, jer meunarodne odnose ponajprije smatraju politikom, a politika je primarno izraz sile i nacionalne moi. Ova teorija, osim ravnotee sila u meunarodnim odnosima koju podrava kao nunost stabilnosti meunarodnih odnosa, verificira i nunost postizanja ravnotee intenziteta sile, jer tumai da je prekomjerna upotreba sile u meunarodnim odnosima jednako opasna za mir kao i pomanjkanje sile.

Teorija faktora i polova Slina je prethodnim, a formulirao ju je Quincy Wright, postavivi cjelokupne meunarodne odnose izmeu dva suprotstavljena pola mir i rat. Te polove odreuju etiri temeljna faktora koji opredjeljuju ljudski ivot, a nalaze se u neprekidnoj korelaciji gospodarsko-tehnoloki, pravni, socio-politiki i bioloko-kulturoloki, meu kojima su vaniji materijalni (gospodarski, geostrateki, vojni, demografski i sl.).Teorija meunarodnog ekvilibrija bavi se problemom ravnotee meunarodnih odnosa, iji klju su razvijene meunarodne institucije. Institucionalni ekvilibrij odreuju razliiti elementi, ali sutinu predstavlja formiranje multinacionalnih institucija preko kojih bi se uspstavila kontrola meunarodne ravnotee i time ograniila mogunost nametanja rata kao oblika ponaanja drava u meunarodnim odnosima. Ova teorija ustvari zagovara i potvruje blokovsku politiku kao poeljan nain uspostave ravnotee sila i time kontrole nad stanjem rata i mira.

Marksistika klasna teorija ima radikalno drugaiji pristup od prethodnih, a uglavnom su ga prihvatile socijalistike zemlje. Ova teorija stanje rata i mira u meunarodnim odnosima, pa i cjelokupne meunarodne odnose, postavlja na razinu antagonizama meu drutvenim klasama, odnosno suprotnosti izmeu proletarijata i buroazije. Savremene teorije teorija sile predstavlja izmijenjenu i prilagoenu realistinu teoriju i u najmanjoj mjeri odstupa od njezinih naela. I ona polazi od teze da je sila temeljni sadraj meunarodnih odnosa, a rat je primjena sile. Po toj teoriji postoji nacionalna i internacionalna sila, ije najvanije sastavnice su vrstoa, nacionalna snaga i odlunost u ostvarivanju cilja. Konflikti meu dravama rjeavaju se naelno silom, tj. ratom ili drugim oblicima angairanja vojne sile.

U suvremenim meunarodnim odnosima u kojima se meunarodna zajednica izgrauje kao specifini jedinstveni organizam, diplomacija sve vie dobiva veoma znaajnu ulogu, dok politika s pozicija sile polako postaje neprimjereni i sve manje efikasan oblik ponaanja nekog meunarodnog subjekta. HLADNI RAT, TREI SVIJET I POLITIKA NESVRSTAVANJA

Veina svjetskih analitiara se slae da je u poetku hladni rat io usredsreen, prije svega, na evropske probleme i na prepravljanje evropskih granica. Druga polovina 20. stoljea je dakle, karakterizirana hladnim ratom, izraenom vojnom blokovskom podjelom svijeta, bjesomunom trkom u naoruavanju, prijetnjama svjetskom miru, te estokim ideolokim konfrontacijama. U takvoj klimi i svjetskim odnosima se javlja i svjetski Pokret nesvrstavanja.Pokret nesvrstavanja Zaeci Pokreta nesvrstavanja seu u 1955. godinu, kada su se u Bandunu sastali predstavnici 29 azijskih i afrikih zemalja. Glavni cilj te konferencije bio je izrada programa i strategije za borbu protiv kolonijalizma. Na inicijativu predsjednika Socijalistie Jugoslavije Jospia Broza Tita, 1961. godine u Beogradu su se sastale voe 25 zemalja, uglavnom bivih kolonija. Historijski znaaj te Beogradske konferencije ogleda se u tome to je na njoj formiran trajni politiki savez, odnosno Pokret nesvrstanih. Kao neimari svjetskog Pokreta nesvrstavanja smatraju se, prije svega, Devaharlal Nehru, Josip Broz Tito, Gamal Abdel Naser, Kvame Nkrumah i Ahmed Sukarno, odnosno predsjednici Indije, Jugoslavije, Egipta, Gane i Indonezije.

Novoosloboene drave (od kojih su nek bile i socijalistike Jugoslavija, Kuba itd.) su prije svega nastojale da izbjegnu opasnosti da padnu u zagrljaj hladnoratovske logike. Sutina Platforme nesvrstanih zemalja, zapravo, ukljuuje napore za nove demokratkse meunarodne odnose i svestranu saradnju meu svim zemljama i narodima.

Upravo u vrijeme zaetaka politike nesvrstavanja naporedo se razvija i ideja koegzistencije, kasnije uglavnom nazvana aktivna i miroljubiva koegzistencija Koegzistencija se moe okarakterizirati kao:

takav tip meunarodne saradnje karakteristine za dravu s razliitim, pa ak i suprotnim drutveno-politikim i ekonomskim ureenjem;

aktivnu saradnu drava na raznim podrujima meusobnih veza, posebno takvu kojoj je svrha odravanje meunarodnogmira i sigurnnosti, to je osobito vano u doba postojanja razornoga nuklearnog oruja;

meunarodna saradnja u skladu s naelima Povelje UN;

oblik meunarodne saradnje koji ne moe biti shvaen kao sredstvo koje treba konzervirati postojee oblike drutvenog ureenja, niti pak kao sredstvo kojemu je svrha da zaustavi daljnje procese drutvenog razvoja, osobito procese kojima se eli ostvariti samostalnost naroda.

U deklaraciji o naelima meunarodnog prava o prijateljskim odnosima i suradnji drava, prihvaenoj na zasjedanju Ope skuptine UN-a godine 1970. prihvaena su sljedea naela koegzistencije:

1. zabrana od prijetnje ili upotrebe sile protiv teritorijalnog integriteta ili politike neovisnosti bilo koje drave ili na bilo koji nain suprotan ciljevima UN.

2. mirno rjeavanje meunarodnih sprova;

3. zabrana intervencije, mijeanja u unutranje poslove drugih drava;

4. suverena jednakost drave;

5. ravnopravnost i samoodreenje naroda;

6. savjesno ispunjavanje meunarodnih obaveza prihvaenih u skladu s Poveljom UN-a;

7. obaveza suradnje drava u skladu s poveljom.

U prilog Pokreta nesvrstanih i ideja o koegzistenciji pojavila se teorija detanta. Metaforiki reeno, ideja detanta je oznaavala zahtjev za otopljavanjem hladnoratovske klime i odnosa uspostavljenim blokovskom podjelom svijeta i trkom u naoruanju. Detant je bio, prije svega, proizvod racionalnog politikog promiljanja da i pored svih veoma izraenih suprotnosti u savremenom svijetu, izlaz nije u novom treem svjetskom ratu.Kraj hladnog rata, koji se uglavnom omeava padom Berlinskog zida, ujedinjavanjem Njemake, raspadom SSSR-a i rasputanjem Varavskog pakta, ujedno je bio i poetak kraja utjecaja svjetskog Pokreta nesvrstavanja.

MEUNARODNI ODNOSI I DIPLOMACIJADiplomacija je, prije svega, oblik dravne djelatnosti usmjeren na odnose sa drugim zemljama i subjektima meunarodnih odnosa. U osnovi radi se o ciljevima politike odreenih drava, a ti ciljevi se ogledaju primarno u spoljnoj politici drava. U vezi s tim, najjednostavnije reeno, diplomacija je instrument kojim se ostvaruje ta politika. Time se osnovna funkcija diplomacije ispoljava kao dravna djelatnost na podruju spoljne politike.Sam pojam diplomacija/diplomatija dolazi od grke rijei diploma to znai presavijeni list, odnosno dvostruko presavijeni pergament. U francuskom jeziku rije la diplomatie pojavljuje se prvi put 726. godine, a oznaava, prije svega, nauku ili umijee o meunarodnim ugovorima.

Sutinski cilj diplomacije je afirmacija interesa i poloaja vlastite drave, spreavanje rata i sl. Dva temeljna pravila meunarodnog prava u odnosu na diplomatske predstavnike, koja je naveo Hugo Grotijus, su: uspostava instituta akreditacije stranog ambasadora i njegova zatita (privilegij, imunitet slobodan od slube, poreza i davanja.). Prvi svjetski Pravilnik o diplomatskim odnosima usvaja se tek 1895. godine, iako su jo na Ahenskom kongresu (1818.) usvojena odreena diplomatska pravila i instituti.

U modernom dobu pojaao se zahtjev za tzv. javnom diplomacijom, prije svega u cilju onemoguavanja zakulisnih sporazuma ili odluka koje bi bile skriven