1. Pojam politike

Politika predstavlja organizaciju drzavne vlasti, funkcionisanje svih razlicitih drzavnih

mehanizama sa osnovnim ciljem zastite postojeceg klasnog poretka, borbu razlicitih klasa i

klasnih grupacija za vlast i vrsenja uticaja na vlast.

2. Politicka vlast

Shvatanja politicke vlasti kao golog nasilja objasnjavaju nastanak i postojanje vlasti time sto u

drustvu uvjek postoje jedni, JAKI stvoreni da vladaju i oni na vlast dolaze nasiljem i

uzurpacijom dok su drugi SLABI predodredjeni da se pokoravaju i da slusaju. Ta shvatanja su

konzervativna i antiistorijska.

Shvatanja politicke vlasti kao druge vrste polazi od neophodnosti vlasti u drzavi isticu da su

se ljudi upravo osjecajuci potrebu za postojanjem vlasti dogovorili o njenom uvodjenju i

njenom funkcionisanju, tako da osnov vlasti lezi u njenom izricitom ili precutnom prihvatanju

od strane gradjana. Ova shvatanja su idealisticka i ne doprinose pravom razumjevanju sustine

i prirode pol. vlasti

Po rijecima Marksa i Engelsa: politicka vlast je organizovana vlast jedne klase za ugnjetavanje druge klase. Do nastanka politike vlasti dolazi na onom stepenu razvoja drutva kada razvitak proizvodnih snaga i pojava vika proizvoda dovede do podjele rada i cijepanja drutva na antagonistike klase, eksploatatore i eksploatisane.

Dakle, vlast jeste sila otuena od drutva, ali drutvo ipak ima mogunosti u demokratskom politikom sistemu da utie na vlast, da uestvuje u njenom formiranju, njenom funkcionisanju i njenom kontrolisanju.

3. Predmet i karakter politicke nauke

Jedno od bitnih svojstava politicke nauke jeste da se ona ne bavi prvenstveno opisivanjem

institucija, odnosa i procesa, ona pokusava da otkrije njihove korjene, utvrdi uzrocno-

posljednicne veze, ustanovi kako se stvari desavaju u zivotu nezavisno od toga kako su

zamisljene kako su u ustavima formulisane i kakvo im je teorijsko objasnjenje dato.

Politicka nauka nastoji da iza formalnih struktura i idealistickih pravno-politickih koncepcija

otkrije sadrzinu politike, posmatrane kao proces klasnih, drustvenih i drugih interesnih sukoba

i borbi.

Politicka nauka se ne zadovoljva teorijama, ona istrazuje praksu i realnost.

Nastala je kao protest protiv formalizma, normativizma i apstraktnosti u teorijama i analizi

drustvenih pojava.

Njena osnovna uloga i zadatak je da nastoji biti objektivna, a njeni rezultati moraju da daju

sliku realnosti.

Politicka nauka ne smije biti ni u cijoj sluzbi, njen zadatak nije da idealizuje i hvali svoj

sistem.

Iako je u tjesnoj vezi sa politikom, ona joj ne smije biti podredjena.

4. Pojam i elementi politickih sistema

Politicki sistem predstavlja skup svih institucija kojima se uoblicava politicka vlast, odnose

izmedju te vlasti i drustva kao i procese vrsenja vlasti, ukljucujuci i uticaje gradjana na to

vrsenje.

Elemente politickog sistema mozemo podjeliti u dvije osnovne kategorije.

Prvu bi sacinjavali oni elementi koji nisu institucionalnog karaktera, vec su izraz najopstije

receno, razlicitih istorijskih i drustvenih uslovljenosti datog sistema, njegovih ekonomskoklasnih osnova, ideologije i kulture i sl.

Tu spadaju:

- ISTORIJSKI RAZVOJ POLITIKOG SISTEMA, - FIZIONOMIJA I KARAKTERISTIKE POL. SISTEMA (klasni tip drave, odnos klasnih snaga, odnos proizvodnih snaga)

- OBLICI POLITICKOG ORGANIZOVANJA tu spadaju politike partije i druge politike organizacije, grupe za pritisak, interesne grupe..

- OPSTA DRUSTVENA I KULTURNA KLIMA KOJA VLADA U JEDNOJ ZEMLJI UTICAJ JAVNOG MNJENJA NA FUNKCIONISANJE POLITIKOG SITEMA - MEDJUNARODNI ODNOSI uloga date zemlje u meunarodnoj politici, spoljna politika koju vodi.

Drugu kategoriju predstavljali bi oni elementi pol. sistema koji sacinjavaju njegove institucije,

koji uoblicavaju organizaciju i funkcionisanje svakog pol. sistema.

Ovdje spadaju:

- OBLIK VLADAVINE (monarhija ili republika),

- OBLIK DRZAVNOG UREDJENJA (unitarizam ili federalizam),

- OBLICI TERITORIJALNOG ORGANIZOVANJA (oblici teritorijalne autonomije,

organizacija lokalnih vlasti),

- OBLIK DRZAVNE VLASTI (stuktura, organizacija, funkcionisanje i meusobni odnosi centralnih organa vlasti),

- KARAKTER I ULOGA CINOVNICKOG APARATA (birokratski aparat kao sastavni

element politikog sistema), - ODNOS VLASTI I GRADJANA (uticaj graana na izbor onih koji vre vlast, kontrolu istih, mogunost njihove smjene).

5. Klasifikacija politickih sistema

injenica da danas postoji preko 180 drava svijeta govori da ima isto toliko politikih sistema. Svi ti sistemi se izmeu sebe manje ili vie razlikuju. Oigledno je da ne postoje ni dva potpuno istovjetna sistema, iako su im recimo ustavna i normativna rjeenja istovjetna. Kao osnov za klasifikacije uzimaju se ve navedeni elementi politikih sistema (4. pitanje). Prve klasifikacije pol. sistema srecemo u antickoj Grckoj i one su trihotome.

Herodot je razlikovao:

- monarhiju - kao politicki oblik u kome vlada jedan,

- aristokratiju - kao vlast nekolicine i

- demokratiju - kao vlast vecine.

Osnovni kriterijum je, dakle, broj onih koji vrse vlast.

Ovu podjelu prihvata i Platon, a i Aristotel.

Aristotel istice da se do klasifikacije pol. sistema moze doci trazenjem odgovora na pitanja ko

i kako vlada.

On osnovnu trihotomiju dopunjava na taj nacin sto razlikuje dobre i iskvarene oblike. Sistem u kome vlast vrsi pojedinac pridrzavajuci se izvjesnih pravila i tezeci opstem dobru, to

je monarhija. Medjutim ako pojedinac vlada ne pridzavajuci se odredjenih pravila, ako je

njegova vlast neogranicena i ako je vrsi u sopstvenom interesu u pitanju je tiranija.

Dalje vlast koju vrsi jedna grupa, koja predstavlja manjinu, ali je vrsi po utvrdjenim pravilima

i u opstem interesu naziva se aristokratijom, ali ako dodje do kvarenja ovog oblika pa manjina

pocne da vlada nekontrolisano i iskljucivo u cilju sopstvenog bogacenja, nastaje oligarhija.

Najzad ako vlast vrsi vecina, i to u skladu sa opstim interesima, u pitanju je demokratija, koja

se ako vecina namece svoju volju manjini iskljucivo u svom interesu pretvara u demagogiju.

Slicna je klasifikacija koju je u 18 vjeku dao Monteskje. Njegovu trihotomiju sacinjavaju

republika (koja moze biti demokratska i aristokratska), monarhija i despotija.

S obzirom na klasnu i ekonomsku infrastrukturu najvaznija je podjela na pol. sisteme

burzoaskih i socijalistickih zemalja.

Postojanje pol. partija moze da posluzi za klasifikaciju pol. sistema na jednopartijske i

visepartijske(dvopartijske sisteme i sisteme sa vise od 2 partije)

Oblik vladavine kao osnovni kriterijum vodio bi klasifikovanju namonarhije i republike,

Oblik dzavnog uredjenja na unitarne i federalno uredjene drzave.

Oblik drzavne vlasti dovodi do podjele svih sistema na predsjednicke, parlamentarne i

skupstinske.

Odnos vlasti i gradjana- autokratske i demokratske.

6. Evolucija pojma i naziva politickih sistema

Naucna i pojmovna obrada pol. sistema sistematicnije se pocinje vrsiti tek pocetkom 19 vjeka.

Dugo vremena naucna obrada pol. sistema ukljucivana je u filozofiju.

U deceniji pred prvi svjetski rat i deceniji poslje njega, pol. sistemi se izdvajaju iz opstih

drustvenih nauka i konstituisu se kao autonomna disciplina.

Najbitnije okolnosti koje su dovele do toga odnose se na promjenu u ekonomsko pol. strukturi drustva.

Dolazi do gubljenja liberalne uloge drzave i do snaznog izrastanja i formiranja etaliziranog

drustva.

Politicki sistemi su danas u cijelom svijetu predmet izucavanja na fakultetima drustvenih

nauka.

7. Teorije o predmetu pol. Sistema

a) Teorija o drzavi kao predmetu pol. sistema je jedna od najstarijih. Drzava je osnovno tkivo pol. sistema.

Ova teorija ima puno nedostataka posto svodi pol. sisteme na drzavne sisteme sto je

neprihvatljivo iz vise razloga.

Prije svega, predmet proucavanja pol. sistema je daleko siri, pol. sistem obuhvata veliki broj

institucija, procesa i odnosa koji nisu drzavnog karaktera.

b) Teorija o vlasti kao i prethodna svrstava se u tradicionalne. Ova teorija izjednacava pol. sisteme sa sistemom vlasti, odnosno pol. nauku izjednacava sa

naukom o vlasti.

U cjelini uzevsi ova teorija je neprihvatljiva.

c) Teorija o pol. procesu posebno je aktuelna u SAD Ovom teorijom se zanemaruju institucije a u prvi plan izbija borba drustvenih grupa za

kontrolu nad aktivnostima organa vlasti.

Razrjesavajuci sukobe interesa drustvenih grupa, stalno se otvara proces donosenja raznih

odluka koje predstavljaju drustvenu dinamiku, odnosno uticu na kompletan drustveni razvoj.

Taj stalni proces donosenja odluka je predmet pol. sistema, smatraju zagovornici ove teorije.

d) Teorija autoritativne alokacije vrijednosti A. Iston Sustina ove teorije je u tome da u drustvu postoji materijalna i politicka nejednakost.

Nejednakost utice na distribuciju vlasti i ostalih drustvenih vrijednosti cime se stvaraju

ogromne razlike.

Svaki visi rang predstavlja autoritativnu alokaciju.

Autoritativna alokacija onih koji odlucuju je najvisa i najvaznija za drustvo, tako se tacno vrsi

raspodjela ili distribucija vlasti(moci) medju klasama, grupama i pojedincima.

Politicki sistem, tvrde predstavnici ove teorije, nije nista drugo nego sagledavanje i

objasnjenje mjesta, oblika, nacina, intenziteta i mogucnosti autoritativne distribucije

vrijednosti i ravnoteze centra odlucivanja.

e) Teorija determinizma, spada u red onih teorija koje smatraju da je svaki pol. Siste

determinisan odredjenim faktorima.

Deterministicku teoriju treba posmatrati sa 2 aspekta i to kao negativni smjer koji se grana u

vise pravaca i pozitivni koji se ispoljava u dijalektickoj povezanosti pojava i analizi

stvarnosti.

f) Bioloskoantropoloska teorija, smatra da je pol. sistem skup sekundarnih i izvedenih institucija koje su proizvod osnovnih bioloskih struktura covjeka.

Na takvoj osnovi ljudi se razvstavaju na dobre i lose, jake i slabe, sa autoritetom ili bez njega.

g) Teorija indeterminizma smatra da nema nikakvih bitnih faktora koji uticu na to kakav

ce biti pol. sistem.

Sve pojave u drustvu zavise od momentalne volje ljudi a ne od bilo kakvih drustvenih ili

prirodnih uticaja.

Ova teorija posebno omalovazava pol. nauke smatrajuci da se samo kroz politiku, kao praksu,

ostvaruju interesi pojedinih grupa ili pojedinaca.

h) Teorija zavjere je jedna izvedena konstrukcija po kojoj je jedna vlast zavjera drugoj.

Ova teorija je ocigledno gradjena na Monteskjeovoj podjeli vlasti i Hobsovom shvatanju da u

drustvu postoji rat svih protiv sviju.

i) Funkcionalisticka teorija je pokusaj da se izadje iz uskog kruga formalistickih

odredjivanja pol. sistema i njihovog svodjenja na tehniku i formu.

Ova teorija obuhvata spret raznih funkcija koje uglavnom ulaze u sferu upravljanja.

Nosilac ove teorije je Olmond.

Olmondove funkcije su: atrikulacija interesa, agregacija i komunikacija.

8. Uporedno proucavanje pol. Sistema

Niza faza proucavanja drzavnih i drustvenih uredjenja bila je na nivou paralelnih opisa pol.

sistema.

Taj nizi nivo uporedjivanja nije imao elemente savremenog kompariranja.

Opisna ili paralelna faza pruzala je jednostavnu i uprostenu sliku pol. sistema bez ulazenja u

sustinu sistema i u prednosti ili nedostatke jednih u odnosu na druge.

Visa faza proucavanja pol. sistema karakterise se shvatanjima da treba proucavati razlicite

pol. sisteme sa vise stanovista, kako bi se uocile njihove razlike i slicnosti, prednosti i

nedostaci.

Na bazi takvog proucavanja pol. sistema lakse se, bolje i potpunije upoznaje svijet.

9. Metode proucavanja politickih sistema

Cilj svake nauke je da dodje do naucne istine iz svog podrucja.

Do te istne se dolazi nizom postupaka, puteva i nacina koji mogu biti dobro ili lose odabrani.

Zajednicki naziv za odredjene postupke, puteve i nacine koje vode do ostvarivanja zadanog

cilja je metoda.

Postoje materijalisticko shvatanje svijeta ciji su utemeljivaci bili grcki filozofi Tales i

Demokrit i idealisticko shvatanje svijetaciji je utemeljivac bio Platon.

Na bazi ova 2 shvatanja razvile su se 2 bitne metode i to:

a) idealistickosprekulativna ili metafizicka b) Dialektickomaterijalisticka

Ove 2 metode ostale su sve do danas kao osnovne. Danas je u svijetu uglavnom prihvacena

dijalektickomaterijalisticka metoda, a metafizicka se zadrzala u gradjanskom nacinu misljenja.

Takodjer su se izdiferencirale jos 2 bitne metode logickog misljenja koje su stalno u primjeni

i to: deduktivna metoda (gdje se dolazi do zakljucka od opsteg ka pojedinacnom) i induktivna

(od pojedinacnog ka opstem)

Uporedni pol. sistemi koriste nekoliko bitnih metoda kao sto su: dijalektickomaterijalisticka, deduktivna, induktivna, komparativna, istorijska, te metoda dokumentacije i metoda

analogije.

Dijalektiko materijalistika metoda cjelokupno izuavanje odvija u krugu uvene dijalektike trijade: teza, antiteza i sinteza. Svaki sistem se posmatra dinamino (u kretanju) onakav kakav jeste, odnosno kakav je bio. Ne priznaju se vjeite istine o trajnim sistemima, to znai da nita nije konano, vjeno i stalno vaee. Deduktivna metoda se koristi kao pomona u istraivanju politikih sistema, ona je

LOGIKA kategorija i zasniva se na zakljuivanju. Prema ovoj metodi izvodi se zakljuak da ono to vrijedi uopte treba da vrijedi i u pojedinanom sluaju. Ova metoda se koristi samo u sluajevima gdje su nam nedostupne sve konkretne injenice i gdje se zadovoljavamo tzv. srednjim pojmom. Komparativna metoda je dominantna u prouavanju politikih sistema. U primjeni komparativne metode se podrazumijeva da se do zakljuka dolazi postupno: - prvo se posmatraju injenice (prouavaju se pol. sistemi pojedinih zemalja) - zatim se vre poreenja (uporeuju se npr. vlade, skuptine, izborni sistemi..) - i na kraju se donose zakljuci (slinosti i razlike, pozitivne i negativne strane sistema..)

10. Struktura politikih sistema i elementi strukture

Struktura se naziva ova cjelina koja je sastavljena od elemenata i to onih koji daju smisao

strukturi.

Pod strukturom politikog sistema podrazumjeva se njegov unutrasnji sastav i cjelokupni odnosi u pol. sistemu.

Osnovnu strukturu svakog pol. sistema cine sledeci elementi:

a) politicki subjekti b) politicka nadgradnja c) politicka sredstva

Politicki subjekti su osnovni elementi strukture pol. sistema.

To su: politike organizacije, drava i pojedinac. Politicke organizacije predstavljaju najmocniju grupu subjekata u svim pol. sistemima. One

ine glavni kanal razmjene informacija i uticaja izmeu drutvenih grupa i drave, tj. politikog sistema u cjelini. Drzava sa svojim brojnim institucijama je bitan subjekt pol. sistema. Zavisi od tipa drave da li e ona biti otvoren subjekt politikog sistema ili e preuzeti ulogu svih ostalih subjekata (npr. u autokratskim reimima). Pojedinac kao osnovno drustveno tkivo je takodje subjekat pol. sistema. Tako u sistemu

socijalistikog samoupravljanja na prvom mjestu je pojedinac, kao subjekat, pa tak onda drutveno politike organizacije i drava. Od nivoa i sadraja demokratije zavisi koji od ova tri subjekta se stavlja u prvi plan.

Politicka nadgradnja kao element strukture pol. sisrema, moze se svrstati u dvije grupe i to:

a) politicka kultura b) ideoloski kompleks

Politicka kultura je dio opste kulture pa se stalno mora usavrsavati.

Olmond vrsi klasifikaciju pol. kulture na: parohijalnu, podanicku i participativnu.

Parohijalna pol. kultura je najnizi nivo pol. svijesti ljudi.

Nivo parohijalne kulture imaju oni ljudi koji nisu dovoljno svijesni svoje uloge u pol. sistemu.

Podanicka pol.kultura je nesto visi nivo pol. svijesti, gdje ljudi nisu svjesni vlastite uloge u

pol. sistemu, ali su svjesni uloge pol. sistema.

Participativna pol. kultura je najvisi nivo pol. kulture. Ljudi su na ovom nivou svjesni svoje

uloge i uloge pol. sistema.

Ideoloski kompleks je sastavni dio pol. nadgradnje.

Ideoloski kompleks pripadnika jednog pol. sistema moze se prakticno izraziti kao potpuna

odanost, kao pozicioni stav i kao destruktivni stav.

Potpuna odanost pojedinca, grupa i pol. organizacija pojedincu ili vladajucoj partiji i politici

moguci su samo u potpunoj socijalnoj jednakosti (komunizmu) ili potpunoj socijalnoj

nejednakosti.

Opozicioni stav se ogleda u organizovanom suprotstavljanju vladajucoj partiji i politici, a

javlja se obicno u oblicima pol. sistema kapitalizma.

Destruktivni stav pojedinca, grupa ili partija prema vladajucoj partiji i politici moze biti samo

u obliku krajnosti ili krajnje revolucionaran ili krajnje reakcioniran.

Politicka sredstva su u sluzbi subjekata pol. sistema.

Mogu biti legalna i ilegalna

Legalna pol. sredstva su mnogobrojna i koriste se u svim pol. sistemima.

Bitna pol. sredstva su: pravni sistem, propaganda, kapital, sredstva masovnih komunikacija i

medija.

Ilegalna pol. sredstva se koriste rjee, a u osnovi ne bi ih trebalo koristiti uopste u civilizovanim pol. sistemima.

Ilegalna pol. sredstva su najcesce: prijetnja, ucjena, politika ubistva i sl.

11. Odnos savremenih pol. sistema i slicnih naucnih disciplina

Odnos pol. sistema i ustavnog prava treba razmatrati sa formalnog i sadrzajnog stanovista.

Formalno ove dvije naucne discipline su odvojene. Sadrzajno se ne mogu nikada razdvojiti.

Naime, ustavno pravo u svim sistemima obuhvata segment drzavne i i drustvene organizacije

koja je iskljucivo predmet pol. sistema, na drugoj strani, uporedni pol. sitemi su u osnovi

uporedni ustavni sistemi.

Ipak, izmedju njih postoje razlike.

Prvo, gledajuci razvojni put ovih dviju naucnih disciplina vidljivo je da su pol. sistemi mnogo

stariji, drugo, ustavno pravo je dosta kruto i ne pruza mogucnost sire interpretacije.

Odnos pol. sistema i teorije drzave i prava ogleda se u odredjenoj njihovoj povezanosti.

Strukturu drzave, njene oblike i odnose u njoj izucava i jedna i druga naucna disciplina,

naravno sa razlicitih stanovista.

Povezanost pol. sistema sa opstom istorijom drzave i prava je upadljiva, posto je istorija

registrovala hronoloskim redom istorijsko pravna zbivanja, a to pruza mogucnost pol. sistemima da komparativnim izucavanjem uopstava prednost i nedostatke jednih u odnosu na

druge pol. sisteme.

Povezanost politickih sistema i saciologije je vidljiva posebno na podrucju terminologije,

metoda i sadrzaja. I jedna i druga naucna disciplina obradjujuulogu pojedinca i drustvenih

grupa u drustvu.

Povezanost pol. sistema sa politickom filozofijom, teorijom marksizma, meunarodnim javnim pravom i filozofijom sve navedene naune discipline nisu suprotne, ve komplementarne politikim sistemima.

12. Teorijski i prakticni znacaj klasifikacija pol. sistema

Znacaj klasifikacija je sledeci:

Klasifikacijom se izucavaju i sredjuju slicnosti i razlike najbitnijih institucija vecine savremenih pol. sistema i najpoznatijih pol. sistema iz proslosti. Tako upoznajemo

karakteristike pojedinih pol. sistema iz sadasnjosti i proslosti.

Klasifikacijom se stvaraju grupacije sistema po istim ili slicnim karakteristikama. Klasifikacija pruza mogucnost da se sinhronom i dijahronom metodom jasnije izraze

karakteristike savremenog svijeta.

13. Trihotomije politickih sistema

Sve politicke sisteme mozemo svrstati u 3 osnovne grupe i to:

a) trihotomije b) dihotomije c) mjesoviti sistem

Trihotomije mozemo svrstati u 3 grupe i to:

a) klasicneanticke trihotomije b) srednjovjekovne trihotomije c) moderne trihotomije

A) KLASICNE ANTICKE Herodotova klasifikacija( monarhija, aligarhija, demokratija) Platonova klasifikacija

Platon je svoje ucenje o sretnoj i idealnoj drzavi i njenom uredjenju svodio na trijade.

Prva njegova trijada odnosi se na staleze.

On smatra da svi ljudi ne mogu raditi sve, da mora postojati podjela rada, pa je zbog toga u

drzavi nuzno formirati vise staleza( stalez proizvodjaca, stalez cinovnika i stalez upravljca)

Stalez proizvodjaca je najbitniji i njegov je zadatak da proizvodi za sebe, ali i za ostala 2

staleza. Uovaj stalez spadaju zemljoradnici, zanatlije, trgovci...

Stalez cinovnika je po broju daleko manji, a u njega se svrstavaju: vojska, upravni cinovnici,

sudije...

Stalez upravljaca je malobrojan a obuhvata drzavne vladare, filozofe.

Druga njegova trijada odnosi se na covjeka pojedinca.( umni diostalez upravljaca, hrabri diostalez cinovnika, pozudni diostalez proizvodjaca) Treca njegova trijada odnosi se na drzavne oblike

Ako vlada umna manjinaaristokratija Ako vladaju hrabritimokratija Ako vlada vecinapoliarhija

Aristotelova klasifikacija Utvrdjuje 3 dobra i 3 losa oblika drustvenog uredjenja.

Dobra su: kraljevstvo, aristokratija i republika

Losa su: tiranija, oligarhija i demokratija

Aristotel je smatrao da svaki oblik u kome masa odlucuje nije dobar jer su u tim uslovima

odluke uvjek prizemne i nepromisljene i ne vode opstem dobru.

B) SREDNJOVJEKOVNE Nagovjestaji podjela po sistemu trihotomije Sveti Avgustin Blazeni

Svoje ucenje je usmjerio na sistematizaciju crkvenog ucenja, nije puno posvecivao paznju

politickim i drzavnim pitanjima.

Za njega su bile samo 2 vlasti: bozja drzava i zemaljska drzava.

Nagovjestaj trihotomije vidi se po tome sto podrzava Platonovo ucenje, sto drustveno

uredjenje uporedjuje sa ljudskim zivotom smatrajuci da uredjenje ima svoje djetinjstvo,svoju

mladost i zrelost i po tome sto u drzavi uporedno mora postojati: mir bozji, pravedan mir i

nepravedan mir.

Sveti Toma Akvinski On je slicno Aristotelovoj semi, utvrdio 3 dobra i 3 losa oblika vlasti

Dobri oblici su: republika, aristokratija i kraljevina

Losi oblici su: tiranija, oligarhija i demokratija

C) MODERNE( Javljaju se zajedno sa nastankom kapitalizma) Trihotomije Monteskjea a) republikanska vladavina( suverena vlast pripada cijelom narodu, odnosno vecini

naroda i gdje je vrlina osnovni princip)

b) monarhijska vladavina( vlast pripada pojedincuvladaru koji upravlja po vazecem ustavu i zakonima i gdje je osnovni princip cast)

c) despotska vladavina( vlast ima jednu licnost i upravlja ne oslanjajuci se na zakone vec na vlastit volju i gdje je strah i pokorenost osnovni princip vladavine)

Da bi funkcionisao jedan od navedena 3 oblika vladavine nuzno je razdvojiti vlast na

zakonodavnu, sudsku i izvrsnu.

Trigotomija Marksa Vebera a) tradicionalna vlastusmjerena na ocuvanje postojecih drustvenih normi i ustanova. b) harizmatska vlastnastaje u onom sistemu gdje na celu drzave dolazi izuzetna licnost u

koju vjeruju skoro svi.

c) racionalna vlastzasnovana na zakonskim ovlastenim i strogim birokratskim nacelima organizacije vlasti i njenog vrsenja.

Trihotomija Maksa Adlera a) terorizam je oblik pol. sistema koji se javljao u bilo kojem tipu drustva gdje se sistem

vladavine odvija mimo drzavnih i drustvanih normi i gdje manjina tlaci vecinu.

U takvim sistemima obicno je dominantna jedna manjinska partija

b) diktatura je oblik pol. sistema u kome vecina vrsi vlast nad manjinom U ovakvim sistemima najcesce je dominantna jedna vecinska partija ili koalicija

c) demokratija je oblik pol. uredjenja u kome su prevazidjeni sukobi i razlike izmedju manjine i vecine.

U ovakvom sistemu je bespartijski sistem.

Trihotomija Visinskog On je smatrao da se sitorija covjecanstva razmatrala kroz 3 klasne formacije i to:

robovlasnistvo, feudalizam i kapitalizam.

14. Prelazne i mjesovite klasifikacije politickih sistema

Zan Boden je utemeljivac mjesovitog pol. sistema i izuzetan teoreticar suvereniteta za koji

smatra da je apsolutan, jedinstven i neprenosiv.

On je priznao da su trihotomije vrlo privlacan model, medjutim nije sustina u tome kakav je

oblik drzavne vladavine vec je sustina u tome kakav je nacin vrsenja vlasti oblik vlade unutar nekog oblika drzavne vladavine.

To znaci da se mora razlikovati oblik vladavine od nacina vrsenja vlasti.

Kada se povuce ta razlika lako dolazimo do zakljucka da jedan monarhijski oblik vladavine

moze biti s obzirom na pol. rezim monarhijski, ali i aristokratski ili demokratski.

Ili u demokratskom obliku drzavne vladavine pol. rezim moze da bude aristokratski pa i

monarhijski. Boden je pobornik monarhijskog oblika vladavine i Civitas Dei po uzoru na Sv. Avgustina.

15. Tradicionalne i savremene dihotomije

a) Tradicionalne dihotomije

Tradicionalni, prvi i najbolji model dihotomije dao je Nikola Makijaveli. Makijaveli je izriit u tome da su monarhija i republika dravni oblici koji imaju smisla i koji mogu da egzistiraju u savremenom svijetu. Monarhija moe biti apsolutna i umjerena. Apsolutna je ona gdje je monarh ima cjelokupnu vlast u svojim rukama, a usmjerena je ona u

kojoj monarh vlada u saradnji sa plemstvom.

Republika moze biti u svakoj zemlji gdje narod na odgovarajui nain bira sefa drzave(uzor u rimskoj republici).

Prednost je davao monarhiji trazeci da monarh bude lukav kao lisica a jak kao lav.

Temelj svakog drzavnog oblika treba da budu dobri (civilni) zakoni i dobra vojska, a ne

crkveni zakoni i dogma.

Sematsko ideoloska dihotomija Klasifikacije pol. sistema po ideoloskoutilitaristickom kljucu.

1. totalitarizam i demokratija (zemlje socijalistike orijentacije dobijaju oznaku totalitarizma, dok zemlje buroaske demokratije obiljeja demokratije)

2. imperijalizam i demokratija podjela od strane teoretiara socijalistikog bloka (zapadni sistemi proglaavani imprerijalistikim, a socijalistiki sistemi demokratskim)

Dihotomija Rejmona Arona

Svoju demokratiju izgradjuje na elementima industrijskog drustva i liberalne prirode sa

privatnim vlasnistvom i visepartijskim sistemom.

On smatra da postoje 2 osnovna pol. sistema:

1. pluralisticki u svakoj zemlji u kojoj je liberalna industrijska proizvodnja i pretezno privatna svojina sa visepartijskim sistemom

2. unitaristicki u zemljama sa jednopartijskim sistemom, drustvenim planiranjem i kolektivnom svojinom

Dihotomija Vajla

Vajl smatra da su pol. sistemi u osnovi ustavni sistemi, pa zbog toga sve zavisi od toga da li

jedna zemlja ima ili nema ustav, da li je taj ustav oktroisani ili narodni pakt ili pak neka druga

vrsta ustava. Sve pol. sisteme djeli na ustavne i neustavne. Prema Vajlu dovoljno je znati da li

jedna zemlja ima ustav ili ne, a ako ga ima kakav je on.

Danas su sve teorije o dihotomijama uglavnom pomocne i istorijskoteorijskog karaktera osim one osnovne teorije i podjele na monarhije i republike.

16. Odnos pol. sistema i drustva RETARDIRANO 348.511 teorija

Drustvo predstavlja cjelokupnost odnosa u koje stupaju ljudi bilo izmedju sebe, bilo prema

prirodi.

Neki bitni elementi za egzistenciju drustva su: materijalna i duhovna proizvodnja, podjela

rada, razvoj drustvene svijesti, raspored drustvene moci te odgovarajucistepen

organizovanosti.

Nacelno uzevsi, sustinu odnosa pol. sistema i drustva treba gledati kao odnos cijeline i

djelova.

Ukoliko bi ostali djelovi drustva dolazili u krizu, pol. sistem bi zajedno sa proizvodnjom ili

nekom drugom sferom preuzimao ulogu agensa izlaska iz krize i ubrzanja razvoja, i obrnuto.

17. Religija kao drustvena pojava i moc Religiozna svijest je nastala u vrijeme kada je covjek suvise malo znao, suvise malo imao, a

suvise su bile jake prirodne sile koje su ga zastrasivale. Dva su bitna elementa koja su uticala

na to u kome ce stepenu covjek biti religiozan.

Prvo, to je nacin i nivo proizvodnje dobara, i drugo to je nivo svijesti i nacin misljenja.

Religija nije nikada stvarana za samu sebe, vec za covjeka, odnosno covjek ju je stvorio za

sebe. On je to cinio da bi se zastitio, a ne da bi imao boga ili crkvu. Ljudi su vidjeli mo nekih pojedinaca i mo prirode, a nisu znali kako to objasniti ni otkuda im ta mo dolazi, pa su to poeli pripisivati natprirodnim biima. Marksistiki teoretiari su dali odreenje religije kao fantastinog odraza u ljudskim glavama onih spoljnih sila koje vladaju nad njihovim svakodnevnim ivotom, odraz u kome zemaljske sile dobijaju oblik nadzemaljskih sila. Drugim rijeima religija je netana, neobjektivna i lana svijest, poto se ne temelji na relnim ve fantastinim pretpostavkama.

18. Odnosi drzave i religije(crkve)

Drava kao osnovni subjekt politikog sistema oduvijek je nastojala da odredi odnose prema religiji odgovarajuim dekretima, poveljama, proglasima, zakonima ustavima.. Pri tome se vodilo rauna o: - stepenu religioznosti ljudi, brojnosti i nivou trpeljivosti prema drugim vjerama

- injenici da li u dravi postoji vie vjera i njihovom odnosu - stepenu organizovanosti vjernika

- ideolokoj orijentaciji klase na vlasti Drave su na ovim osnovama gradile svoju politiku prema religiji, meutim vjerske institucije su najee koristile religioznost ljudi, politizirale vjeru i tako vrile pritisak na svjetovnu vlast ime bi sebi osiguravale povoljniji poloaj. Pojave i oblici religioznosti kroz istoriju:

- animizam

- totemizam

- politeizam

- monoteizam (budizam, hrianstvo, islam) Danas u nauci postoje 3 opstepriznata odnosa crkve i drzave i to:

a) sistem jedinstva crkve i drzave b) sistem uske povezanosti crkve i drzave c) sistem odvojenosti crkve i drzave

Sistem jedinstva crkve i drzave formira se u specificnim drustvenopolitickim uslovima. U takvim odnosima,dominira duhovna vlast ili je barem izjednacena sa svjetovnom.

Danas su se u svijetu izdiferencirala 3 nova jedinstva odnosa crkve i drzave:

Najradikalniji princip jedinstva crkve i drzave ogleda se u onim sistemima gdje je priznata samo jedna vjera, gdje su u upotrebi vjerski zakoni i gdje su masovno vjerske

institucije istovremeno i drzavne. U zemljama gdje je takav odnos vjere i drzave, ustav

ima beznacajnu ulogu a vjerski poglavar je i sef drzave( Iran, Saudijska Arabija)

Nesto umjereniji smjer jedinstva vjere i drzave je onaj gdje se takodjer prizna samo jedna vjera bez obzira sto u drzavi postoje gradjani i neke druge vjere. U tim

sistemima institucija drzavne vjere obavlja neke javne poslove koje im povjeri drzava

(teokratski pol. sistem: Pakistan i neke druge azijsko afrike drave) Najblazi oblik jedinstva crkve i drzave je onaj u kome se priznaju sve religije u drzavi,

a da ni jedna nema privilegovan polozaj. Tu crkvene institucije dobijaju niz ovlaenja iz djelokruga dravnih organa i to svaka vjera za sebe (jedno vrijeme ovakav oblik je bio u Portugalu)

Sistem uske povezanosti crkve i drzave ima veliki broj savremenih drzava.

U tim zemljama formalno je odvojena crkva od drzave, ali u praksi crkvene institucije

(katolike, pravoslavne, protestantske) preuzimaju neke zakonom utvrdjene drzavne poslove.

Sistem odvojenosti crkve i drzave je dosta cest u pol. sistemima.

Sistem odvojenosti crkve od drzave je relativno pravedan, posto se njime ne favorizuje

drzavna vjera.

Gradjanima se ostavlja puna sloboda da vjeruju ili ne vjeruju. U ovim sistemima nema

nikakvih povjeravanja drzavnih funkcija vjerskim institucijama. Crkva se ne smije mjesati u

politiku. U ovakvim sistemima niko ne moe biti ugroen zbog svojih vjerskih osjeanja i ubjeenja. Vjernici osnivaju svoje vjerske zajednice slobodno i u skladu sa ustavom i zakonom.

19. Pojam drustva i drustvenog uredjenja

Rijec drustvo jeste pojam koji je izveden iz pojma drug, a oznacava oblik povezanosti medju

ljudima.

Rijec je o vezi medju ljudima koja se zasniva na dobrovoljnosti, prijateljstvu ili zajednickim

interesima i ciljevima.

Unutar drustva covjek ostvaruje sopstvenu biolosku reprodukciju, proizvodi i zadovoljava

osnovne zivotne potrebe i interese, razvija svijest i duhovnost, regulise odnose s drugim

ljudima.

Da bi neko drustvo moglo funkcionisati, neophodno je da se u njemu odrede neka pravila,

odnosno potrebno je da se ono uredi.

Pravila mogu da donose svi clanovi drustva, zatim skup odabranih clanova, a moze ih donijeti

i jedan clan, no bitno je da se donesenih pravila pridrzavaju svi clanovi tog drustva, u

suprotnom predvidjaju se odredjene mjere (kazne, sankcije).

20. Pojam i karakteristike drzave

Drzava je politicka zajednica onih koji vladaju i onih kojima se vlada. Ona je uredjena na

osnovu pravila koja svi clanovi prihvataju dobrovoljno ili pod prinudom.

U teoriji se razlikuju sledece funkcije drzave: klasna, politicka, pravna, ekonomska, kulturna,

zastitna.

Tri osnovna elementa drzave su stanovnistvo, teritorija i suverena vlast.

Stanovnitvo je logican element drzave jer je drzava zajednica ljudi. Odnos stanovnika neke drzave prema toj drzavi naziva se drzavljanstvo. Lica koja nemaju drzavljansto su apatridi, a

lica sa drzavljanstvom dvije drave su bipatridi ili vise zemalja (polipatridi). Dravljanstvo je znaajno zbog razlika u pravima i obavezama koje prema dravi imaju njeni dravljani i stranci.

Teritorija je materijalni element tj element koji razdvaja jednu drzavu od druge.

Teritorije drzava su odvojene jednom zamisljenom ravni koja se naziva granica (mogu biti:

kopnene, rijecne, morske). Ulazak i izlazak iz zemlje obavlja se na mjestima koja su posebno

odredjena( granicni prelazi). Da bi se ouvala neprikosnovenost stranih diplomata, koji zastupaju stranog suverena u nekoj dravi, uveden je princip eksteritorijalnosti. Radi se o pravnoj fikciji po kojoj se odreeni strani dravljani ili zgrade koje oni koriste izuzimaju od vlasti i jurisdikcije teritorijalne drave. Suverena vlast oznacava najvisu vlast koja je istovremeno samostalna i nezavisna od druge

vlasti. Kao element pojma drzave, suverena vlast podrazumjeva dvojnu suverenost(spoljnu i

unutrasnju). Spoljna suverena vlast podrazumjeva da je vlast u jednoj drzavi nezavisna od

vlasti drugih drzava ili medjunarodnih organizacija.

Unutrasnja suverena vlast podrazumjeva da najvisi organ vlasti u jednoj drzavi vrsi vlast na

vlastitoj teritoriji, nad vlastitim stanovnistvom.

U 20 vjeku se pojavio i pojam nacionalne suverenosti koji je zasnovan na pravu naroda na

samoopredjeljenje ili samoodredjivanje.

U nauci se razlikuju 3 istorijska oblika drzave: anticka, srednjovjekovna i moderna.

U 17 i 18 vjeku drzava se uspostavlja kao apsolutna monarhija.

U 19 vjeku se posetepeno konstituise liberalni koncept drzava (drzava treba da djeluje tamo

gdje pojedinci ne mogu sebi neposredno osigurati mir i sigurnost uloga drzave svodi se na ulogu nocnog cuvara)

Razvojem liberalne drzave konstituisana je pravna drzava.

Govorimo o pravnoj dravi ili vladavini prava kada je: - ograniena vlast vlastodrca putem zakona - obezbjeena jednakost svih graana pred zakonom - ustavom garantovana prava i slobode

21. Pojam i razlicita znacenja politike

Rijec politika nastala je od starogrcke rijeci polis grad, drzava, iz koje su kasnije izvedene rijei politikos dravni, javni , drutveni, te politika poslovi vezani uz polis i politeia, politika ogranizovani nain ivota ljudi na odreenoj teritoriji u odreenoj zajednici. Politika nastoji da uredi zajednicki zivot ljudi na razlicitim nivoima od porodicne, lokalne,

drzavne do svijetske zajednice.

Prema Makijaveliju, politika je borba za osvajanje, ucvrscivanje i zadrzavanje vlasti pri cemu

su dozvoljena sva sredstva. Jer cilj politike nisu etike norme, moralne vrijednosti i ostvarenje vrline, ve osvajanje vlasti i uspjeno vladanje. Veber je politiku vezao za moc i definisao je kao teznju za ucestvovanjem u moci ili za uticajem na raspodjelu moci bilo izmedju drzava ili grupe ljudi u drzavi u kojoj zive.

U savremenoj teoriji susrecemo najcesce sledeca odredjenja politike:

a) svijesno, racionalno djelovanje koje tezi uredjenju zajednice

b) okupljanje vise ljudi radi zajednickog ostvarenja nekog cilja

c) nacin regullisanja drustvenih odnosa

d) djelovanje vezano za moc i vlast

e) ukupnost procesa i institucija preko kojih se ostvaruje svjesno regulisanje konfliktnih

situacija

f) uspostavljanje i odrzavanje ravnoteze u drustvu

g)odlucivanje o zajednickim poslovima, raspodjeli vrijednosti

DVA TIPA POLITIKE PREMA NABROJANIM ODREENJIMA: Prvi je humanisticko - demokratski, koji politiku vidi kao racionalnu, efikasnu i humanu

djelatnost u sluzbi pojedinaca i zajednice.

Drugi je tip autoritarna politika kao strahovlada, gola sila i nasilje u sluzbi pojedinacnog i

posebnog interesa.

22. Pojam moci, autoriteta i vlasti

Moc se u najsirem smislu odredjuje kao sposobnost ili mogucnost pojedinca ili drustvene

grupe da prezivi, opstane, djeluje na druge, da nametne vlastite interese, rijesenja i

prouzrokuje promjene.

Prema Hobsu, moc covjeka cine sredstva kojima on trenutno raspolaze radi dobijanja nekog

vidljivog dobra.

Veber je sustinu moci vidio u nametanju volje, u nadmoci: moc je mogucnost jednog covjeka

ili vise ljudi da sprovedu sopstvenu volju u nekom zajednickom cinjenju.

U savremenoj nauci moc se djeli po porijeklu, strukturi i funkciji.

Prema porijeklu moc izvire ili iz prirodnih sposobnosti covjeka, ili iz prirode drustvenih

odnosa.

Polazeci od kriterijuma posjedavanja moci i oblasti u kojima se ona ispoljava, moc se djeli na:

a) pojedinacnu b) drustvenu c) ekonomsku d) duhovnu e) politicku

Autoritet predstavlja sposobnost obavezivanja drugih na osnovu dobrovoljnog pristanka i bez

neposrednog koriscenja prinude.

Rijec je o uvazavanju koje se gaji prema odredjenom licu ili organu, na osnovu njegovih

stvarnih ili pretpostavljenih visih svojstava i kvaliteta ili pak na osnovu posjedovanja vece

moci. Bitna karakteristika svakog autoriteta je moc, jer nema autoriteta bez moci.

Dva su bitna elementa autoriteta:

a) nadredjenost i podredjenost

b) prihvatanje i pokoravanje

Klasifikacije autoriteta:

1) po oblicima: pojedinacni, porodicni, crkveni, hijerarhijski, duhovni, politicki 2) prema porijeklu: spoljni i unutrasnji, tradicionalni i demokratski 3) na osnovu sadrzaja: racionalni i iracionalni 4) prema nacinu legitimisanja: pravnoracionalni, tradicionalnopatrijarhalni,

harizmatski.

Vlast je institucionalni drustveni odnos u kome jedna strana posjeduje mogucnost da namece

svoje interese i volju drugoj strani koja je prinudjena da tu volju izvrsava. Vlast raspolae organizovanom snagom za primjenu sankcija u sluaju nepridravanja naredbi koje izdaje subjekat koji je nosilac vlasti.

Maks Veber je uspjesno razgranicio pojmove moci i vlasti. Dok je za moc karakteristino nametanje volje, za vlast je bitno prihvatanje i izvrsavanje zapovjesti ili naredbe.

Otuda Veber izdvaja 2 tipa vlasti:

1) vlast po sili konstelacije interesa, koja proistice iz obezbjedjenog posjeda 2) vlast po sili autoriteta koji proistice iz obaveze na poslusnost

Politicka vlast u sirem smislu jeste takav oblik vlasti koji u organizovanju politickog zivota na

odredjenoj teritoriji omogucava pojedinacnoj ili grupnoj volji da se nametne kao dominantna.

U uzem smislu, politicka vlast jeste oblik vlasti u drustvu kao cjelini i ona se karakterise time

sto je drzava osnovni subjekt vlasti. U strukturi politicke vlasti, treba razlikovati dva osnovna

elementa: upravljace i one kojima se upravlja. Kada je rije o dravnoj vlasti mogue je razlikovati: vlastodrce, upravni aparat koji izvrava njihove odluke i podvlaene podanike koji su objekat vlasti.

23. Drzavna vlast i njeni oblici

Dva su osnovna oblika drzavne vlasti: podjela vlasti i jedinstvo vlasti

PODJELA VLASTI

Stara izreka kaze: svaka vlast kvari, a apsolutna vlast kvari apsolutno.

U cilju rijesavanja ovog problema doslo se na ideju da se vlast, koja je vjekovima bila u

rukama jednog covjeka, podjeli tako da jedna vlast ogranicava drugu.

Tvorac teorije podjele vlasti jeste francuski filozof Monteskije.

On je uocio da semo samo moc ogranicava moc i samo vlast ogranicava vlast, zahvaljujuci

sistemu tee i protivtee. Stoga je zakljucio: da se vlast ne bi mogla zloupotrebiti, potrebno je da, rasporednom samih ovlascenja, jedna vlast obuzdava drugu.

Zato je neophodno da jedan organ ili grupa organa vrsi zakonodavnu vlast(skupstina ili

parlament), drugi da se stara o njihovom izvrsenju(vlada i njena ministarstva), a treci da

odlucuje, odnosno sudi o tome da li su zakoni prekrseni.

Svaka od vlasti cuva svoja ovlascenja od druge dvije, a istovremeno kontrolise njihov rad.

JEDINSTVO VLASTI

Je jedan on oblika organizacije vlasti u kome odnose izmedju organa drzavne vlasti odlikuje

koncentracija vlasti u predstavnickom tijelu, prvenstveno zakonodavne i izvrsne.

Ovaj sistem karakterise to da drzavnu vlast vrsi jedan organ koji je nosilac sve 3 funkcije

vlasti, s tim da on moze povjeriti vrsenje izvrsnih i sudskih funkcija drugim, posebnim

organima. Najvia vlast supermaciju postie na dva naina: prvo postavlja i smjenjuje organe ostalih vlasti i drugo moe uvijek da poniti akte koje donesu organi druge dvije vlasti. Postoje dva oblika jedinstva vlasti. Prvo, nedemokratsko jedinstvo vlasti postoji kada

se ostvaruje u rukama jednog nedemokratskog birokratskog organa monarha, predsjednika, direktorijuma.. Drugo, demokratsko jedinstvo vlasti se ostvaruje putem demokratskog

predstavnikog tijela parlamenta (skuptinski sistem), a u cilju uspostavljanja i razvijanja demokratskog i politikog sistema.

24. Legitimitet politicke vlasti

Legitimitet podrazumijeva da pojedinci i drustvene grupe prihvataju institucije vlasti i nosioce

vlasti, zato sto su u saglasnosti sa nekim visim nacelima ili proceduralnim pravilima i

postulatima vrsenja vlasti. Legitimnost poretka podrazumijeva da pojedinci prihvataju

poredak i djeluju u skladu sa njim ne samo iz obiaja, interesa ili straha od represije, nego na temelju uvjerenja u njegovu valjanost i opravdanost.

Osnovi ili izvori legitimnosti vlasti su se kroz istoriju mijenjali, tako da je vlast razliito ideoloki opravdavana. Tako su izvor legitimnosti vlasti u starom vijeku pravdali voljom bogova, u srednjem vijeku su hrianski mislioci legitimnost povezivali sa saglasnou crkve boanskom mandatu kraljeva, dok se u modernom dobu ostvaruje ideja da je jedina legitimna vlast ona koja potie iz narodne suverenosti.

Tipovi legitimnosti vlasti prema Veberu:

1) Tradicionalno patrijarhalna vlast se zasniva na vjeri u svetost poretka i svetost najvie vlasti

2) Iracionalno harizmatska vlast se javlja u periodima kriza i ne poznaje nikakva pravila, te je ona prelazna pojava

3) Racionalna (legalna) vlast je ona koja poiva na optim pravilima koja vae za sve lanove zajednice.

25. Oblici vladavine

Monarhija Republika

Monarhija je oblik vladavine gdje vlast u jednoj drzavi vrsi jedan covjek.

Bitno obiljezje takve vladavine jeste da je nosilac funkcije sefa drzave(monarh) nasljedan.

On se ne bira. Sve monarhije se mogu podjeliti u tri grupe: despotske, apsolutne i ogranicene

(ustavne i parlamentarne).

U despotijama postoji neogranicena vlast monarha jer je sva vlast koncentrisana u njegovim

rukama. On je najvisi i jedini drzavni organ koji vlada mimo i nasuprot pravilima, a u skladu

sa nacelom volja monarha je zakon. U apsolutnoj monarhiji, monarh je takodje sef drzave, najvisi i po pravilu jedini drzavni

organ. Medjutim ovdje se neogranicena vlast monarha vrsi zakonima, kojima je posto ih je

donio, potcinjen i sam monarh.

Visevjekovna borba gradjanstva za ogranicenje vlasti monarha i za prenosenje vlasti u

nadleznost slobodno izabranog predstavnickog tjela, dovela je do formiranja ustavnih i

parlamentarnih monarhija, u kojima je vlast monarha potpuno ogranicena i njegova funkcija

je iskljuivo ceremonijalna. Danas u svijetu preovladavaju ograniene monarhije parlamentarnog tipa (VB, Norveka, vedska, Belgija, Holandija, Danska, Japan, panija). Ipak i danas u svijetu se javljaju zemlje koje imaju obiljeja apsolutistike monarhije, mada ne u klasinom obliku, jer postoje odreena ogranienja (S. Arabija, Bahrein).

Republika je oblik vladavine gdje najvisu vlast vrsi predsjednik, cija je vlast ogranicena

vremenskim trajanjem, koji je smjenjiv i koji je pravno odgovoran za svoje postupke, ukoliko

oni nisu u saglasnosti sa zakonom. Sef drzave u republici ne raspolaze licnim privilegijama,

nije suverena linost. On moe biti inokosan ili kolegijalan, neposredno biran ili ga bira parlament.

26. Oblici politickog rezima(demokratija, autokratija)

Demokratija Autokratija

Demokratija u izvornom znacenju podrazumjeva vlast ili vladavinu naroda, odnosno vecine u

jednom drustvu.

U savremenom znacenju demokratija podrazumjeva politicki sistem koji se zasniva na

principu narodnog suvereniteta i koji obuhvata i garantuje osnovna ljudska prava.

U najuzem znacenju demokratijom se oznacava vlast u drzavi koja se vrsi na osnovu mandata

dobijenog od vecine gradjana. Smjenljivost i mirna primopredaja vlasti je jedno od obiljezja

demokratije.

U vrijednosti i vrline demokratije ubrajaju se:

- uee veine lanova zajednice u vlasti - sloboda misli i izraavanja - tolerancija razliitih interesa, politikih stavova i orijentacija - prihvatanje konsenzusa koji omoguava mirno rjeavanje sporova i sukoba - postojanje kontrlonih mehanizama

- otvorenost za promjene i razvoj

Mane demokratije:

- uprosjeavanje i izjednaavanje u osnovi nejednakih i veoma razliitih ljudi u dravi - svoenje demokratije na diktaturu, pa ak i tiraniju veine nad manjinom - vladavina nekompetentnih, rulje, gomile (Aristotel)

- izopaenje demokratije u demagogiju.. Uprkos manama i slabostima demokratije, ona je bila i ostala najmanje lo politiki oblik, jer ovjeanstvo za sada nije izumilo bolji oblik oblik vrenja vlasti.

Tipovi demokratije:

1) Kompetitivni elitizam je nuzni pratilac uspona visokorazvijenog industrijskog drustva. Politicki oblik tog drustva je parlamentarna demokratija u kojoj kljucnu ulogu igraju elite.

(uslovi u kojima nastaje: industrijsko drustvo, fragmentarni model drustvenih i politickih

sukoba, oskudno informisani i emocionalni biraci, pol. kultura koja tolerise razlike u

misljenjima, uspon sloja strucnih i tehnicki obucenih eksperata i menadzera)

2) Pluralisticka demokratija je tip demokratije zasnovan na disperziji moci. Politicki zivot se ne odvija samo u globalnim pol. institucijama vec u brojnim interesnim grupama, pol.

organizacijama, udruzenjima, sindikatima. Za nastanak pluralisticke demokratije neophodni

su sledeci uslovi( disperzija izvora moci po razlicitim drustvenim grupama i nivoima,

gradjanska prava i slobode, koncenzus, komperativni izborni sistem sa najmanje 2 partije,

postojanje pol. alternativa, ravnoteza izmedju aktivnog i pasivnog gradjanstva)

3)Minimalna (legalna) drzava jeste tip demokratije koja polazi od klasicnih liberalnih nacela i tei da cjelokupni politicki i ekonomski poredak usmjeri na slobodnu(privatnu) inicijativu i trzistnu utakmicu. To je drzava koja djeluje u slucajevima kada pojedinci ne

mogu sebi neposredno osiguravati mir i sigurnost. Nastala je u suprotnosti sa prethodnim(1,2)

Njeni konstitutivni elementi su:

a) djelotvorno politicko rukovodstvo koje se upravlja po liberalnim nacelima

b) minimalizacija birokratskog regulisanja odnosa c) ogranicenje uloge interesnih grupa d) ukidanje kolektivizma

4)Participativna demokratijajavlja se kao protivtea kompetitivnom elitizmu i legalnoj demokratiji. Izraz je uvjerenja da stvarne demokratije nema bez sireg angazovanja i direktnog

ukljucivanja ljudi u proces odlucivanja. Drugim rijecima nema demokratije bez najsire

drustveno ekonomske i politicke participacije.

5)Konsocijativna demokratija je primjerena drustvima koja su heterogena po odredjenim trajnim strukturnim obiljezjima: etnickim, vjerskim, jezickim.

Bazira se na nacelima koncenzusa, a ne vecinskog odlucivanja.

Tesko je primjenljiva u drustvima u tranziciji

6)Prezentirani tipovi demokratije dominantni su u savremenim politickim sistemima i relevantni su za zemlje koje su u tranzicijiiz autoritarnog u demokratski poredak.

Autokratija djeli se na formalnu i stvarnu Formalna autokratija oznacava politicki rezim u kome ni formalno nema elemenata

demokratije. Sva vlast formalno i otvoreno pripada pojedincu ili manjini. Narod nema

nikakvog uticaja na vrsenje vlasti. U njoj uopste nema ili samo formalno postoje demokratske

institucije. Takve su bile sve robovlasnicke i feudalne drzave.

Pojavni oblici formalnih autokratija su:

1) Tiranijaoznacava vladavinu koja nije utemeljena u pravu i legitimitetu 2) Despotijaje poseban oblik autokratije kojim se oznacava takav nacin vrsenja

vlasti u kome se najvise ispoljava samovolja vlastodrsca i bezuslovna

pokorenost. U despotijma vladalac, koji je najcesce monarh ima pravno

neogranicenu vlast, oslanja se na 3 glavna oslonca: svestenstvo, birokratiju i

vojsku.

3) Cezarazimje oblik licne vlasti u kome vladar svojim vojnim zaslugama i prebiscitarnom podrskom naroda obezbjedjuje politicki legitimitet.

4) Apsolutizam je politicki rezim neogranicene vlasti, sistem u kome jedan organ bez ogranicenja vlasti vrsi sve 3 vlasti( zakonodavnu, izvrsnu i sudsku)

5) Diktaturaje vlast koncentrisana u rukama jedne licnosti ili grupe, koja je dosla na vlast nelegitimno(drzavnim udarom, pucem). Oni vrse vlast protivpravno,

be ogranicenja i bez mogucnosti da je narod kontrolise ili smjeni. Moguce je

razlikovati 2 tipa diktatura: cezaristicka i totalitarna.

Stvarna autokratija predstavlja takav sistem u kome stvarno vlada manjina, bez obzira na to

da li postoji formalna autokratija ili demokratija.

Njeni pojavni oblici su:

1) Aristokratija je politicki rezim u kojem je vlast usredsredjena u rukama malog broja odabranih ljudi koji se smatraju za elitu drustva

2) Oligarhijaje oblik politickog rezima u kome najvisu vlast vrsi manjina populacije u drzavi, no manjina koja je mocna ili po monopolu vojne sili, bogatstvu ili kakvoj

drugoj cinjenici koja joj omogucava prevlast.

3) Plutokratija je oblik oligarhijske vladavine u kome je vlast centralizovana na uzak broj ljudi koji se od ostatka stanovnitva razlikuju po visokom materijalnom bogatstvu.

27. Oblici drzavnog uredjenja

Unitarna drzava Slozena drzava

Dravno ureenje drave obuhvata dvije dimenzije. S jedne strane organizaciju vlasti koja obuhvata nadlenosti, nain izbora, sastav i odgovornost najviih organa vlasti jedne drave. Na drugoj strani, kada je u pitanju teritorijalna organizacija, drave se dijele na unitarne i sloene. Unitarna drzava podrazumjeva da sva vlast u drzavi pripada centralnim organima.

Najvisi organi vlasti donose propise kojima regulisu funkcionisanje drzave, a svi ostali sluze

samo za sprovodjenje donijetih propisa. U pojedinim sluajevima centralni organi mogu zakonom predvidjeti odreeni stepen samostalnosti niih organa, mada je i tada predvieno da ih kontroliu centralne vlasti i u tom sluaju radi se o decentralizaciji.

Slozena drzava je drzava koja je sastavljena od dvije ili vise posebnih jedinica koje imaju

veoma visok stepen samostalnosti. Savezna drava ima nadlenosti koje su posebne jedinice

zajedniki utvrdile i prenijele na nju. Posebne jedinice koje ine saveznu dravu mogu imati razne nazive kao to su drava, kanton, pokrajina, entitet.. Kod sloenih drava javlja se pitanje ko je nosilac suverenteta, da li savezna drava ili njene lanice. lanice slozene drzave su potpuno samostalne u donosenju propisa koji su u njihovoj nadleznosti. Medjutim propisi koje donosi savezna drzava obavezujuci su za sve drzave

clanice.

Slozena drzava se javlja u obliku federacije ili konfederacije.

Federacija predstavlja suverenu drzavu koja je utemeljena na dvostrukom nacelu: nekoj vrsti

podjele vlasti u vertikalnom smislu na nivou federacije i u horizontalnom smislu na nivou

federalnih drzava. Savremene federacije funkcioniu samo pod uslovom uvaavanja interesa dravljana i interesa drava lanica, tako da se u njima najee konstituie dvodomni parlament sa domom dravljana i domom federalnih jedinica.

Konfederacija je labaviji savez nezavisnih drzava koje su slobodne i suverene u svojim

odlukama o svim drzavnim pitanjima i raspolazu pravom samostalnog drzavnog

organizovanja. Konfederacija nastaje zakljucivanjem konfederativnog ugovora (pakta)

izmedju drzava clanica.

Clanice konfederacije zadrzavaju u cjelini svoju drzavnu organizaciju, pravo ubiranja poreza i

carina, imaju sopstvenu monetu i raspolazu pravom neprihvatanja ili nesprovodjenja odluke

konfederativnog organa. Danas nema drava koje su faktiki konfederacije, ali neke nadnacionalne organizacije imaju konfederalni karakter EU.

Regionalna drava nastoji da spoji dobre strane unitarnog i federativnog ureenja, te da otkloni njihove osnovne slabosti. Regionalna drava znai sistem decentralizacije koji je maksimalno prihvatljiv i stoji na samoj granici federalizacije drave.

28. Oblici drzavne organizacije

Zavisno od stepena prenosa vlasti, ovlascenja i nadleznosti sa centralnih organa na nize

organe, koji se konstituisu po teritorijalnom, personalnom i funkcionalnom principu, razlikuju

se centralizovane i decentralizovane drzave.

Centralizovana drzava je ona drzava u kojoj je donosenje odluka i upravljanje u rukama

centralnih organa.

To je takav odnos izmedju centralnih i necentralnih organa u kome necentralni organi nisu

samostalni u svojoj nadleznosti, vec su obavezni da svu vlast vrse u ime centralnog organa.

Centralizacijom se postize puna koncentracija vlasti u rukama centralnog organa.

Decentralizovana drzava se javlja kao korektiv centralizacije koja vodi apsolutizaciji i

samovolji centralne vlasti. Ona je karakteristicna za drzave u kojima necentralni organi imaju

prema centralnim organima drzavne vlasti odredjenu samostalnost.

Ova samostalnost decentralizovanih organa u drzavi odredjena je zakonom i krece se u okviru

propisa. Centralni organi ne mogu naredjivati decetralizovanim organima da donesu

odredjene akte niti ih donositi umjesto njih. Akte decentralizovanih organa centralni organi

mogu ponistavati samo u slucaju njihove nezakonitosti, a ne i necjelishodnosti.

Razlikujemo tri vrste decentralizacije:

- teritorijalnu koja obuhvata lokalne zajednice koje se osamostaljuju i uklapaju u sistem lokalne samouprave,

- personalnu koja se odnosi na grupu lica (pripadnike nekih etnikih grupa, vjera) i - realnu kao decentralizaciju odreenih djelatnosti ili specifinih poslova

29. Pravo i pravni poredak

Sistem opsteobaveznih normi kojima se uredjuju odnosi i utvrdjuju pravila ponasanja u

drustvu i koje sankcionise drzava, naziva se pravo.

Osnovni element prava je pravna norma. Pravna norma ima dva osnovna elementa i to

dispoziciju i sankciju. Dispozicija je onaj element norme koji propisuje ponasanje clanova

drzave. Dispozicija moe biti formulisana tako da zabranjuje, nareuje ili ovlauje. Sankcija regulise situaciju u slucaju nepridrzavanja dispozicije. Moze biti: novcana, lisavanje

slobode, smrtna kazna.

Cjelina pravne regulative u jednoj drzavi cini pravni poredak. Buduci da se pravni poredak

sastoji iz pravnih normi i ljudskog ponasanja po tim normama, mogu se razlikovati njegova 2

sastavna elementa.

Prvi element je normativan i sastoji se iz pravnih normi kao pravila o ponasanju i iz pravnih

akata.

Drugi, fakticki elemenat pravnog poretka sastoji se iz ljudskih materijalnih radnji kojima se

pravne norme primjenjuju.

Efikasan pravni poredak podrazumjeva da se norme koje su donijeli najvisi drzavni organi

sprovede u djelo, odnosno da je drzava u stanju da obezbjedi primjenu zakona i drugih

propisa.

30. Ustav i ustavni sistemi, ustavnost i zakonitost

Ustav je najvii pravni akt u jednoj zemlji koji uspostavlja politiki i pravni poredak i s kojim imaju biti usaglaeni svi akti i postupci javne vlasti i graana. - Ustav u formalnom smislu ; - Ustav u materijalnom smislu

- Prvi pisani ustavi

Borba za donoenje ustava vezana je za borbu graanskog stalea za ogranienje vlasti apsolutnih monarha na prelazu iz srednjeg u novi vijek.

Ustavnost je naelo koje podrazumjeva da svaki akt koji je nii od ustava mora biti u saglasnosti sa ustavom. Ova saglasnost mora biti formalna i materijalna.

Zakon je opti pravni akt sa najviom pravnom snagom koji izdaju posebni zakonodavni organi, po posebnom postupku.

Zakonitost podrazumjeva obavezu da akti donjeti na osnovu pojedinog zakona moraju biti u

saglasnosti sa zakonom iz kojeg izviru. U sluaju da je neki pojedinani pravni akt u suprotnosti sa zakonom koji tu oblast regulie, on je kao takav nitav! Naelo zakonitosti ili legalnosti temeljni je princip pravne drave i vladavine prava. O naelima ustavnosti i zakonitosti stara se poseban sudski organ koji se zove ustavni sud. Izbor i sastav sudija ustavnog suda se obino regulie ustavom, dok se postupak pred njim regulie posebnim zakonom.

31. Konstituisanje moderne demokratske drave

Demokratija je zatitni znak evropskih revolucija od kraja XVIII do kraja XX vijeka, najee zloupotrebljavan politiki sistem, poiva na apstraktnom subjektu sjedinjenom u narodu, propagiraju jednakost kao najviu vrijednost... Postepeno uspinjanje modernog drutva moe se pratiti kroz stepene razvoja moderne demokratske drave: - na prvom stepenu razvoja osnovni zahtjev je mir (opte pravo na preivljavanje, drava sa suverenitetom i monopolim fizike sile) - na drugom stepenu sloboda (lina prava i slobode; ustavna drava) - na treem stepenu jednakost (politika pravam pravna drava, politika demokratija) - na etvrtom stepenu bratstvo (socijalna prava i socijalna drava) - na petom stepenu okolina (zatita ivotne sredine)

32. Karakteristike moderne demokratske drave

* Oslobaanje ekonomije od tutorstva politike Ideja se javila u XVII i XVIII vijeku kad je graanska klasa postala ekonomski toliko jaka i sposobna da istakne principe ekonomskog individualizma i slobode privatnog preduzetnitva. Protivnik dravne kontrole i monopola. Afrimisanje ideje trita gdje se sastaju kupci i prodavci odreuju vrijednost robe i usluge. * Graansko drutvo ( lat. Udruenje, optina) Najvii oblik udruivanja slobodnih graana radi zajednikog odluivanja o poslovima zajednice, izjednaeno sa politikom zajednicom * Konstituisanje graanina Njime se najee oznaava odreeni politiki i pravni status ovjeka pojedinca, pripadnik jedne drutvene zajednice, subjekt prava i dunosti, pripadnik jedne drave...

33. Pravna drava i vladavina prava

Rasprave o njoj traju dva vijeka. Nastala uporedo sa graanskim revolucijama, prvobitno oznaavala policijski organizovanu pravnu dravu iji je cilj zatita svetog prava privatne svojine, a ne univerzalnih, ljudskih prava. Kasnije nastaje liberalni koncept pravne drave kao zahtjev za za uspostavljanje graanskog drutva nasuprot vladajuem sistemu apsolutne monarhije. Poredak u kome postoji jednakost svih pred zakonom, kako za one koji upravljaju

tako i za one kojima se upravlja.

- Vladavina prava u prvi plan stavlja utvrivanje pretpostavki za dobro ureeni pravni poredak i ustavne vlade ograniene pravom. - Primjena naela podjele vlasti: Organizaciono-politiko ureenje koje ima za cilj ouvanje slobode graanina i suzbijanje opasnosti koja od prijeti da se politika vlast izvrgne u despotizam npr. Predsjednicki sistem u SAD.

- Nezavisno sudstvo: Jedna od tri funkcije dravne vlasti, obavlja je sud kao dravni organ koji rijeava spor izmeu dve suprostavljene strane. Pod sudstvom se podrazumjeva, 1) Funkcija razreavanja sukoba 2) Organ vlasti koji obavlja tu funkciju 3) Institucija kojoj je ta funkcija povjerena

Pravna drava i vladavina prava pretpostavlja: - vladavinu zakona umjesto vladavine samovolje arbitarne vlasti

- pravno regulisanje i ograniavanje politike vlasti - jednakost i ravnopravnost svih pred zakonom

- potovanje principa legaliteta i pravne sigurnosti

34. Politiki pluralizam

Oznaava globalno drutvo, drutveni ili politiki sistem u kome postoji vie samostalnih komponenti, politike, ekonomske, vjerske grupe... iri smisao- opti naziv za pojave procese i shvatanja razliitih kvaliteta i sadraja u jednom drutvu Ui smisao - politiki pluralizam kao iru strukturu politikog sistema... Elementi politikog pluralizma: 1) Postojanje vie samostalnih politikih subjekata 2) Izraavanje razliitih interesa 3) Nastojanje da se zadobije vlast u drutvu 4) Da je djelatnost politikih subjekata legalna * Parlamentarizam sistem predstavnike vladavine u kojoj parlament, kao najvie predstavniko tijelo vri zakonodavnu vlast, a u izvjesnoj mjeri uestvuje i u upravnoj vlasti. Vlast u parlamentarizmu potie od naroda, a oni svoju volju izraavaju na slobodnim, optim i viestranakim izborima, koji su i osnov legitimiteta vlasti. Parlament vrste, nain rada, tijela koja mu pomau u radu, nadlenosti.

35. Sloboda informisanja

Bitni faktori demokratije su sloboda informisanja i institucionalizovana javnost.

Sloboda informisanja je otvorenost i dostupnost sredstava javnog informisanja svim aktivnim

politikim snagama pod ravnopravnim uslovima. Mediji su postali najuticajnija politika snaga u savremenim drutvima. Pored nje bitan faktor je i institucionalizovana javnost koja podrazumijeva:

- Javnost parlamentarnih i sudskih rasprava

- Sloboda javnog okupljanja i udruivanja, sloboda tampe, tajnost privatnog

komuniciranja

- Slobodni, opti, tajni i neposredni izbori

- Postojanje i djelovanje slobodnih otvorenih medija

Mas-mediji su konstitutivni sastojak demokratije samo ako je sloboda medija stvarna!

36. Politika kultura

Politika kultura je dio opte kulture i predstavlja njeno samostalno podruje. Nju ini skup materijalnih i duhovnih vrijednosti nastalih politikim djelovanjem i ponaanjem pripadnika jedne politike zajednice. Ameriki politikolog Olmond razlikuje tri tipa politike kulture kroz istoriju: parohijalna, podanika i participativna ili demokratska. Parohijlna je ona u kojoj su ljudi utopljeni u zajednicu i nesvjesni su znaaja drave i nacionalnog politikog sistema. Podaniki tip politike kulture je onaj u kojem su ljudi svjesni znaaja drave i politikog sistema. Svjesni su i kako odluke donijete u njemu utiu na njihov ivot, ali nisu svjesni potrebe i vanosti linog uestvovanja. Kod participativnog tipa politike kulture pojedinci uestvuju u javnom ivotu i procesu donoenja relevantnih politikih odluka. Dva su bitna preduslova participativne politike kulture: tolerancija i dijalog, kao voda i vazduh demokratije.

37. Civilno drutvo

Civilno drutvo je drutvo reda, kulturnog odnosa i ivljenja ljudi, drutvo slobodnih pojedinaca graana. Teoretiari koji su se bavili civilnim drutvom: Don Lok, an ak Ruso, Hegel, Tonis..

Civilno drutvo ne nastaje samo voljom ljudi ili dekretom vlasti i drave ili bilo kog drugog drutvenog subjekta. Ono nastaje kada se ostvari niz pretpostavki demokratskog karaktera koji u osnovi predstavljaju elemente civilnog drutva. Ti elementi su: - slobodan graanin pojedinac ija su prava ograniena samo istim pravima drugih graana - ljudske i graanske slobode i prava, pre svih lina, politika ekonomska i socijalna - slobodno trite, razmjena proizvoda i usluga po trinim zakonima - autonomija privrede, kulturnih, naunih, umjetnikih i drugih institucija - vladavina prava (ogranienost pravom svih i svakoga) - legalnost i legitimnost vlasti, njena kontrola i ogranienost - ostvarivanje demokratskih formi putem referenduma, plebiscita, peticije, zborova..

- ostvarivanje politike kulture participativnog tipa

38. Elita i masa (drutvena struktura u savremenoj dravi)

U politikolokom smislu, elita u jednom drutvu ine ljudi koji posjeduju vlast, odnosno, mo da svoju volju ostvaruju uprkos otporu drugih. Rije je o ljudima koji su se efikasnom politikom borbom dokopali centara moi i odluivanja ili su to potencijalno u stanju da uine. Nasuprot eliti nalazi se razvlaena i pasivna masa. Prema negativnom shvatanju masa je drutveni supstrat sainjen od mnotva slojeva za koje se vezuju svojstva poslunosti, podreenosti i primitivizma. Nju po pravilu ine seljaci, radnici, lumenproleterijat, srednja

klasa.. Svi oni su manje vie nezadovoljni svojim ekonomskim poloajem i politikim statusom.

Pozitivno shvatanje govori o idejno osveenoj masi koja ima svijest o svom poloaju, interesu i ulozi. Kao takva ona se ukljuuje u drutveni i politiki ivot te ima odluujuu ulogu u politikim procesima. Ukoliko u jednom drutvu politika elita ima monopol vlasti i odluujuu ulogu u politikom ivotu, govori se o elitizmu. Ukoliko se u politiki proces uvodi i masa sa demagokim voom, onda je na djelu populizam.

39. Nacija, nacionalizam

Nacija nastala proirenjem porodice na osnovu krvno-srodnikih veza. Specifina etnika, kulturna i politika zajednica koja se javlja u prelazu izmedju kapitalizma i feudalizma. Ideja se javila u Italiji... Nacionalizam je kroz istoriju, zavisno od ciljeva i nosilaca, imao razliita znaenja i razliit znaaj. Prvo se javio kao politiki i kulturni pokret mlade graanske klase u njenoj borbi protiv feudalizma. Kasnije se javlja kroz oslobodilake nacionalne i antikolonijalistike pokrete. Marksisti smatraju da su nacionalizam i komunizam inkompatibilni, jer su komunisti po

definiciji internacionalisti, te interes klase uzdiu iznad interesa nacije. Dobri nacionalizam je olienje ljubavi prema otadbini i naciji - PATRIOTIZAM. Lo, ovjekomrzaki nacionalizam se definie u odnosu prema drugoj naciji ili nacionalnoj manjini, koje se potcjenjuju ili ak osporavaju. Unitarizam je tenja za jedinstvom, tenja da se vie drava pretvore u jednu. Suprotan unitarizmu je separatizam. Kod marksista unitarizam se shvata kao ideologija i praksa kojom

se, u ime dravnog jedinstva, negira pravo nacije na samoodreenje. Hegemonizam je praksa prevlasti date nacije nad jednom ili vie drugih nacija, odnosno, favorizovanje interesa jednih, a zapostavljanje interesa drugih nacija.

Irendenizam jeste poseban oblik separatizma i izraava tenju za prisajedinjenjem neke oblasti, koja je pod tuinom, zemlji ili dravi kojoj bi, po pravu samoopredjelenja, trebalo da pripada.

40. Birokratija i tehnokratija

Biroktatija je vladavina inovnika, vezuje se za drutvene sisteme u kojima je vladavina u rukama dravnih slubenika. U teoriji postoje dva pristupa birokratiji. Prvi je utemeljio Marks, koji u birokratiji vidi parazitski drutveni sloj koji, budui da je otelotvorenje drave, pretenduje da izraava i zastupa opte interese. U stvarnosti, birokratija ima svoje posebne parcijalne interese koje nastoji da nametne dravi te ih predstavi kao opte. Drugi pristup je Maksa Vebera, koji je birokratiju posmatrao kao nuni, racionalni i najsavreniji tip organizacije razvijenog (kapitalistikog) drutva. Birokratija je vezana za slubu, a ne za linost, za funkcije, a ne za ljude. Poetkom XX vijeka sa ubrzanim razvojem nauke i tehnologije javlja se i termin tehnokratija. Tehnokrate insistiraju na potrebi da se kompletan proces donoenja relevantnih odluka u dravi prepusti strunjacima koji e na osnovu svog znanja pronai optimalna rjeenja. Nastala pod dejstvom tehnikog razvoja i primjene nauke javlja se kao drutveni sloj koji nastoji da svoju strunost povee sa drutvenom moi. Posebnu vrstu tehnokratije predstavljaju menaderi strunjaci za organizaciju i upravljanje, koji za raun vlasnika organizuju, nadziru i upravljaju poslovima i postaju jedna od najvitalnijih i najekspanzivnijih

drutvenih grupa.

41. Demoktatija u drutvima u tranziciji

Dosadanja iskustva ukazala su na brojne stranputice u demokratizaciji i pluralizmu. Zbivanja u SFRJ pokazala da je pitanje demokratije prvenstveno pitanje politike kulture i razvijenog civilnog drutva. Proklimovanje ljudskih prava u najviim politikim i pravnim aktima je nuan, ali ne i dovoljan uslov egzistencije ljudskih prava. Tako se u zvaninoj politikoj

retorici i pravno-politikim aktima javljaju pojmovi i institucije kao to su: graansko drutvo, privatna svojina, trite, politiki pluralizam, parlamentarizam, vladavina prava i pravna drava. U stvarnosti u tim drutvima i dalje su na djelu relikti patrijarhalnog drutva, podanitvo, dominacija kolektiviteta, dravno uplitanje u privredu i sferu javnosti, monopol grupe partija, partijska ili nacionalna drava. Sve ovo govori o velikom raskoraku izmeu normativnog i stvarnog koji nije tako lako premostiti.

42. Globalizacija i demokratija

Pitanje globalizma podjelilo ekonomiste, politiare, naunike pa ak i katoliku crkvu. Globalizacija je proces kojim se u dananjem svijetu postupno ukidaju ogranienja protoka roba, usluga, ljudi i ideja meu razliitim dravama i dijelovima svijeta, odnosno ideologija koja za cilj ima njegovo opravdanje (Wikipedija). Sloboda trita, ukidanje granica, spajanje nacija...

Posljedice globalizacije na nacionalne drave su dvojake. S jedne strane globalizacija dovodi do modernizacije, liberalizacije ekonomskog i politikog ivota, formalnog uvoenja parlamentarizma i pluralizma, pravne drave i ljudskih prava, oslobaanje civilnog drutva... Ali, sa druge strane posljedice su i ograniavanje suverenosti, strukturalna zavisnost, i stvarna podreenost nacionalnih drava, represivna meunarodna podjela rada, tehnoloko kmetsvo, duniko i ekoloko ropstvo, nadeksplotacija radne snage i prirodnih resursa, deformisani privredni razvoj..

43. Pojam i zadaci politikih partija

Politie partije postale su vrlo dinamina drutvena snaga savremenog svijeta. Svijetom vie ne upravljaju carevi, kraljevi i predsjednici nego politike partije. Snaga politikih partija je, prije svega, u snazi drutvenih klasa, grupa i naroda koje one zastupaju, odnosno u preuzetom interesu od drutvenih klasa, grupa ili slojeva. Veina politikih partija ima znatno veu popularnost u doba dok se bori za vlast, nego kada vlast dobije. Politike partije su dobrovoljne, relativno trajne politike organizacije... redovito najvii oblik svijesti odreene klase. Zadaci politikih partija su mnogobrojni, i zavise od ciljeva i programa svake partije. Ogleda se u konstantnoj borbi sa drugim politikim partijama, koje imaju drugaiju orijentaciju.

44. Razvoj politikih partija

Kako se problemi u razliitim oblastima drutva umnoavaju tako se i razvijaju politike partije. Razvoj politikih partija treba vezati za raslojavanje feudalnog drutva i za pojavu parlamentarne demokratije u uslovima definitivnog konstituisanja kapitalizma.

1. Period od pojave Magne karte libertatum pa do revolucija 1848. (slabo i bojaljivo

istupanje politikih partija) politiki ivot se poinje intenzivnije odvijati tek kada je

srednjevjekovna drava poela odumirati i kada je na scenu stupila buroasko

liberalna drava. Pojava parlamenta kao predstavnikog tijela.

2. Period od 1848. do prvog zavretka prvog svjetskog rata ( jaka faza socijalnih nemira,

borbe za buroaskom klasom, pojava radnikih partija, konstituisanje radnikih

internacionala)

3. Period od prvog svjetskog do danas ( nesluen razvoj, ogroman broj partija, velike

borbe izmeu partija)

45. Klasfikacija politikih partija

Predmet panje brojnih teoretiara. M. Divere razlikuje tri sistema: jednopartijski, dvopartijski i viepartijski.

Vjatr (Wiatr) smatra da ih ima pet: mnogostranaki, dvostanaki, sistem sa premonom strankom, sistem sa strankom hegemonom i jednostranaki sistem. Klasifikacija sa obzirom na njihove pozitivne i negativne karakteristike.

Po njihovoj klasnoj borbi, po odnosu prema postojeom drutvenom sistemu, po osnovu okupljanja lanstva, po karakteru i ciljevima politike akcije,po postanku i ideolokoj strukturi, po irini lanstva, po disciplini.... U ogromnom mnotvu politikih partija danas mogu se uoiti est velikih grupacija: - demokratske partije

- radnike komunistike parije - socijalistike partije - liberalne partije

- konzervativne partije

- faistike i profaistike partije

46. Organizaciona struktura politikih partija

Ako je politika organizacija u svoj program stavila prevashodan cilj da vri ulogu avangardne klase, da se izbori za vlast i da kasnije tu vlast ouva, onda e ta partija traiti najbolji oblik organizovanja. Lenjin pridavao veliki znaaj organizacionoj strukturi partije kao i A. Grami... Organizaciona struktura obuhvata njeno konstituisanje od najniih, do najviih organizacionih jedinica. Najnia ( mjesna, elija, primarna, osnovna organizacija) Najvia organizaciona jedinica obuhvata relativno veliku teritoriju koje se moe ak podudarati sa dravom lanicom.

47. Ideologija i ideologizacija - odnos svijesti i partije

U savremenom drutvu ljudi nastoje biti to manje objekti politike,a to vie njeni subjekti. Nastaju tekoe jel ljudi ne mogu prihvatiti neke ideoloke, moralne principe partije. Ako se poklapa ideologija partije sa ideologije konkretnog politikog sistema u kojem djeluje politika partija, onda ta partija ima velike mogunosti da oblikuje drutvenu svijest onako kako ona to eli.

48. Uloga politikih partija u savremenim politikim sistemima

Savremene politike partije bitno utiu na strukturu i model politikog sistema o utiu na njegovu fizionomiju:

Velika Britanija parlamentarni politiki sistem; zemlja u kojoj su se kostituisale prve politike partije; Laburistika partija progresivan buroasko demokratski kurs i Konzervativna partija status quo buroaskog poretka; minorna uloga drugih partija. SAD predsjednii sistem; naelo podjele vlasti; dvopartijski sistem; Demokratska i Republikanska stranka; beznaajan uticaj drugih.

49. Partijski sistemi

Jednako vana kao i broj partija koje se takmie za vlast jeste njihova relativna veliina koja se ogleda u snazi iskazanoj na izborima i skuptini. Bitan faktor su i odnosi medju partijama. Najvaniji sistemi u savremenoj politici su sljedei:

- Jednopartijski- javlja se u dva oblika (u socijalistikim zemljama, te u zemljama Azije

i Afrike oko harizmatskih voa)

- Dvopartijski (VB, SAD, Kanada, NZ, AUS)

- Sistemi sa dominantnom partijom vie partija se bori na izborima za vlast, ali

dominira jedna partija koja se dui period zadrava(Japan, Indija, J. Afrika, vedska).

Najznaajnija karakteristika ovih sistema je tenja da se politika panja sa

nadmetanja partija pomjeri na sukob frakcija u samoj dominantnoj partiji

- Viepartijski sistemi (Belgija, Francuska, Holandija, panija, Italija..)

Koalicija je savez suprotstavljenih politikih aktera koji svoje ciljeve ne mogu da

ostvare samostalno. Razlikuju se predizborne koalicije (sporazumi o nenapadanju),

parlamentarne koalicije (dogovori partija za podrku nekom prijedlogu zakona ili

programu) i koalicione vlade (formalni sporazumi dvije ili vie partija koji ukljuuju

raspodjelu ministarskih resora).

50. Politika ideologija, odnos svijesti i partije

51. Uloga i mo javnog mnjenja u politikim procesima

Javno mnjenje se formira na uem i irem podruiju, a vezuje se za neku drutvenu akciju ili situaciju. Ona se tee formira na suvie malim lokalitetima i na pitanjima za koja nema interesa vie ljudi. To znai da moraju postojati odreeni uslovi. Ti uslovi su: - postojanje vie ljudi povezanih zajednikim interesom - postojanje drutvene pojave ili situacije - irina prostora koji zahvata pojava ili situacija - mogunost uticaja na promjene i dalji tok pojave i situacije

Formiranje javnog mnjenja vri se za razliite sfere ljudskog djelovanja i ponaanja (politiku, ekonomsku, moralnu, kulturnu..). Ljudi zauzimaju stavove o svemu, bilo stihijski bilo organizovano. Zato je nuno da se brzo i vjerodostojno prikupe takva miljenja i da javna vlast ili drugi centri moi mogu uzimati u obzir takve stavove pri donoenju odluka ili zauzimanju svojih stavova.

Na sadraj obim i mo utiu tri vrste faktora 1) Nivo drutvenog ponaanja ovjeka (individualni nivo ponaanja, grupni nivo

ponaanja, institucionalni nivo ponaanja)

2) irina obuhvatanja nosilaca javnog mnjenja (konkretni oblici, masovni oblici, intezitet

uvjerenja)

3) Kulturni i ideoloki kompleks

52. Interesne grupe i njihovo djelovanje

Da bi ovjek fiziki opstao i da bi se razvio i egzistirao kao drutveno bie, potrebno je da se ostvare tri bitne pretpostavke: prirodni integritet, materijalna osnova i duhovna sfera. U

ostvarivanju navedene tri oblasti ljudi polaze od pretpostavke da su svi jednaki i da imaju svi

iste anse. Pojaani interes versus pojaani konflikt

A) teorija harmonije interesa

B) teorija konflikta interesa

C) teorija pluralizma interesa

Mnoge interese ljudi kao pojedinci ne mogu uspjeno ostvarivati zato se formiraju interesne

grupe. Interesne grupe su u stvari vrlo razliite ue drutvene grupe koje se konstituiu u

okviru globalnog drutva, iji je cilj da ostvare razliite materijalne, duhovne, moralne ili

neke druge interese... Interesne grupe se brzo formiraju, ali isto tako brzo se i rasformiraju i

nestaju.

53. Razvoj i karakteristike grupa za pritisak

Interesne grupe javljaju se u svim politikim sistemima i zahvata sve drutvene segmente unutar pojejdinih sistema. Vee ili manje grupe su pogodna forma integracije u koju ljudi ulaze iz razliitih interesa. Oni znaju da zajedniki i povezani lake ostvaruju razliite drutvene ciljeve. U teoriji i praksi dugo nije pravljena razlika izmeu interesnih grupa i grupa za pritisak, meutim u posljednih 30 godina teoretiari smatraju da su se grupe za pritisak izdvojile svojim posebno negativnim metodama rada. Naime, grupe za pritisak ne biraju metode

djelovanja da bi dole do cilja, pa polaze od propagande do ucjena, ne gledajui na pravne ili moralne norme ili politike stavove. Na drugoj strani, klasine interesne grupe se ilavo bore za svoje ciljeve, ali u okviru demokratskih institucija i procedura. Sve interesne grupe su potencijalne grupe za pritisak.

Interesne grupegrupe za pritisak

54. Uloga sistema informisanja u formiranju javnog mnjenja, interesnih grupa i grupa

za pritisak

Sistem informisanja je snano srestvo za ostvarivanje najrazliitijih ciljeva za koje treba angaovati vei broj ljudi ili saznati ta namjeravaju raditi ti ljudi. Zato se danas poklanja velika panja teoriji informacija i komunikacija. Zajedno su rasli i razvijali se informatiki sistemi na jednoj strani i ispitivanje javnog mjenja, formiranje i rad interesnih grupa i grupa za pritisak na drugoj strani. U formiranju javnog

mnjenja javljaju se odreene faze, prvo se odredi problem, pronalaze se davaoci informacija i utvruje se sadraj. Za formiranje javnog mnjenja, interesnih grupa i grupa za pritisak znaajnu ulogu imaju mas mediji.

55. Nesklad izmeu normativnog i stvarnog u politikim sistemima

56. Prava i slobode ovjeka i graanina

57. Pojam, uloga i znaaj izbornih sistema

Izborni sistem se najee definie kao skup pravno utvrenih principa i instrumenata za njegovo ostvarivanje, ijim se proimanjem oblikuje okvir za konstituisanje politikog ustrojstva drutva, i koji ujedno postaje garant kontinuiteta drutvenih odnosa i na bazi njih uspostavljenih institucija.

Ili : Izborni sistem predstavlja skup naela, prava, garancija i tehnikih radnji na osnovu kojih se utvruje uee graana biraa u izboru predstavnika.

Sama uloga izbornog sistema jeste da on odredi poloaj svih subjekata u izbornom sistemu i procesu, najprije biraa, kandidata i politikih stranaka. Njime se takoe definiu njihova prava, dunosti i obaveze, brojne institucije njihovog okupljanja i djelovanja, njihovim meusobni odnosi i njihov realan, formalan ili fiktivan uticaj na tokove izbornog odluivanja.

Znaaj izbornih sistema ogleda se u davanju legitimiteta i legaliteta izbornim predstavnicima da na osnovu izbora ostvaruju vlast nad svim dravljanima.

Izborni sistem ine : Birako pravo, nain glasanja i voenja izbornog postupka, raspored birakog tijela u izborne jedinice, metod raspodjele glasova u izborne mandate, odnos predstavnika i biraa, opoziv izabranih predstavnika, kontrola izbora i sudsko-administrativna zatita birakog prava i postupaka. To se moe svrstati u nekoliko faza: kandidovanje,

glasanje i izbor. A njih dopuniti sa dva bitna segmenta: Raspisivanje izbora i otpoinjanje izbornih radnji.

Postoje tri vrste izbornih sistema, a to su: 1) Veinski izborni sistem 2) Sistem srazmjernog odnosno proporcionalnog predstavnitva i 3) mjeoviti izborni sistem.

58. Politiki aspekti razvoja izbornog sistema

Ja ga nisam shvatio, proitajte u knjizi

59. Izborni sistem do donoenja izbornog zakona BiH

Izborni sistem u BiH moe se posmatrati kroz tri razliite faze: 1) Period nakon prvih viestranakih izbora u ranijoj BiH (1990) i u vrijeme trajanja traginih sukoba u regionu ; 2) Period od stupanja na snagu Opteg okvirnog sporazuma za mir u BiH (1995) do stupanja na snagu Izbornog zakona BiH ; 3) Period nakon stupanja na snagu Izbornog zakona BiH

1) Prvi period odnosi se na strukturu i funkcionisanje Republike BiH, odnosno Federacije BiH

i Republike Srpske na osnovu prvih viestranakih izbora odranih 1990.god. te se stoga ovi izbori ne mogu smatrati konsitutivnim, nego tek predkonstitutivnim jer su nastali u dravi dok je ona bila republika jugoslovenske federacije.

2) Drugi period zapoinje uspostavljanjem Opteg okvirnog sporazuma za mir u BiH, odnosno Aneksom 3, Sporazumom o izborima. Strane potpisnice su utvrdile uslove za

sprovoenje demokratskih izbora u BiH. Istovremeno je zatraeno od Organizacije za evropsku bezbjednost (OEBS) da donese i provede izborni program za BiH, da nadzire, u

saradnji sa drugim meunarodnim organizacijama, sprovoenje izbora za sve nivoe vlasti u BiH. Takoe je zatraeno da imenuje Privremenu izbornu komisiju koja e biti ovlaena da donese izborna pravila i propise, nadzire izborni proces, obezbijedi potovanje izbornih pravila i propisa.

3) Trei period nastaje stupanjem na snagu Izbornog zakona BiH

Osnove izbornog sistema BiH ine aneksi III i IV Dejtonskog mirovnog sporazuma. Aneksom III Opteg okvirnog sporazuma za BiH strane potpisnice su se obavezale da e: 1) Obezbijediti uslove za odravanje slobodnih, pravednih i demokratskih izbora; 2) Obezbijediti utemeljivanje vladavine putem predstavnika; 3) Obezbijediti progresivno

postizanje demokratskih ciljeva u BiH, u skladu sa relevantnim dokumentima OEBS-a; 4)

Obezbijediti uslove za organizaciju demokratskih, slobodnih i pravednih izbora, a prije svega

politiki neutralnu sredinu; 5) tititi i obezbijediti pravo tajnog glasanja bez straha i zastraivanja; 6) Obezbijediti slobodu izraavanja i tampe; 7) Dozvoliti i podsticati slobodu udruivanja, ukljuujui i udruivanje u politike partije i 8) Obezbijediti slobodu kretanja

Prvi izbori u BiH odrani su u septembru 1996. God. Na osnovu pravila i propisa koje je donijela Privremena izborna komisija. Privremena izborna komisija je donijela Privremena

pravila i propise za sprovoenje izbora na svim nivoima vlasti u BiH kojima su ureeni:

1) Registracija i pasivno birako pravo; 2) Aktivno i pasivno birako pravo; 3) Uloga domaih i stranih posmatraa na izborima; 4) Obezbjeenje otvorene i potene predizborne kampanje i 5) Ustanovljavanje, objavljivanje i ovjeravanje konanih rezultata izbora.

(Za shvatanje ovog odgovora najbolje bi bilo proitati citavu lekciju jer je dosta natrpano, ja sam samo izdvojio neka nabrajanja koja su se odnosila na period prije donoenja Izbornog zakona BiH, kao i faze razvoja Izbornog zakona )

60. Izborni sistem nakon donoenja Izbornog zakona BiH

Odgovor na ovo pitanje je previe opiran, najpametnije je da ga svako pojedinano proita, jer ima dosta pojmova koji su obraeni u tom dijelu.

61. Ovjera i kandidovanje za izbore i sprovoenje izbora u BiH

Potpisi podrke se prikupljaju na posebnim obrascima koje izdaje Centralna izborna komisija. Izborni zakon poznaje etiri kategorije politikih subjekata koji se mogu kandidovati na izborima. To su politike stranke, koalicije politikih stranaka, nezavisni kandidati i liste nezavisnih kandidata. Da bi mogli uestvovati na izborima mora ih ovjeriti Centralna izborna komisija, ime ona potvruje da su ovi subjekti ispunili uslove za uee na izborima koje propisuje Izborni zakon BiH.

Kada su u pitanju pojedini kandidati, Izborni zakon predvia dva uslova koja oni moraju ispunjavati da bi bili ovjereni za uee na izborima: 1) Da su upisani u Centralni biraki spisak za optinu u kojoj se kandiduju ili za optinu koja se nalazi na podruju izborne jedinice u kojoj se kandiduju i 2) Da se mogu nalaziti samo na jednoj izbornoj listi, odnosno

da mogu da se kandiduju u samo jednoj izbornoj jedinici

Nakon to politika stranka ili koalicija bude ovjerena za uee na izborima, ona podnosi kandidatske liste za svaku izbornu jedinicu. Politiki subjekti moraju voditi rauna o zastupljenosti kandidata oba pola na svojim kandidatskim listama. Ukupno na kandidatskoj

listi treba da bude onoliki broj kandidata manje zastupljenog pola koji je jednak broju koji se

dobije kad se ukupan broj kandidata podijeli sa brojem tri. Svaki kandidat na listi se

izjanjava o pripadnosti jednom od konstitutivnih naroda ili kategoriji Ostalih. Ovaj podatak slui za izbor ili imenovanje na javnu funkciju za koju je vana nacionalna pripadnost.

Posebnu vrstu kandidatske liste predstavlja lista za dodjelu kompenzacionih mandata. Nju

podnose politike stranke i koalicije koje uestvuju na izborima za predstavniki dom Parlamentarne skuptine BiH, Predstavniki dom Parlamenta FbiH ili Narodnu skuptinu RS. Na ovoj kandidatskoj listi se nalaze imena lica koja su ve kadnidovana na redovnim kandidatskim listama u vielanim izbornim jedinicama.

Sprovoenje izbora Glasanje se sprovodi na birakim mjestima. Optinska izborna komisija odreuje biraka mjesta drei se principa utvrenih Izbornim zakonom. Na birakom mjestu po pravilu glasa do 800, izuzetno do 1000 biraa. Birako mjesto se ne moe nalaziti u vjerskom objektu, zgradi organa vlasti, zgradi koja je vlasnitvo politike stranke ili se u njoj nalazi sjedite politike stranke, zgradi u kojoj je vreno muenje ili zlostavljanje, te mjestu gdje se slui ili konzumira alkohol.

Specifinost izbornog sistema BiH j