1. GLOBALIZACIJA I SAVREMENI RAZVOJ

Naziv potiče od latinske riječi globus = cjelokupan, ukupan. Do 1980-ih godina pojam globalizacije je bio gotovo nepoznat. Uopšteno govoreći, ne postoji univerzalna definicija pojma glabalizacija ali se može se reći da je to proces uspostavljanja jedinstvenog društvenog i privrednog života u cijelom svijetu. Kao osnovna obeležja globalizacije mogu se istaći povezivanje svijetske privrede u jedinstvenu cjelinu i slobodan protok roba i kapitala. Usled svih ovih okolnosti globalizacija se može shvatiti kao povezivanje nacionalnih privreda u svijetsku privredu.

Globalizacija se ostvaruje nametanjem kriterijuma, uslova i pravila ponašanja u proizvodnji, finansijskoj, bankarskoj, spoljnotrgovinskoj, političkoj i drugim sferama. Osnovni ciljevi globalizacije su: korištenje komparativnih prednosti ekonomski nerazvijenih država; težnja uspostavljanja različitih vidova eksploatacije nerazvijenih od strane razvijenih; sve šira integracija tržišta roba, usluga, novca i kapitala.

Globalizacija ima nekoliko dimenzija:

ekonomska - trgovina, investicije, finansijski tokovi, jedinstveno tržište; društvena - svijet kao “globalno selo”; politička - pitanja iz ove oblasti nisu stvar isključivo jedne države; kulturalna - ispreplitanje različitih svijetskih kultura; ekološka - nužnost ukazivanja na ekološke probleme.

Globalizacija ima svoje pozitivne i negativne efekte. Argumenti za globalizaciju su:

jedinstveno gobalno tržište - raspoloživost informacija i određivanje globalnih marki proizvoda i usluga;

smanjenje siromaštva; brži ekonomski rast; mobilnost radnika - pad nezaposlenosti i rast produktivnosti; ekološka borba; veća sloboda, jednakost i prava.

Protivnici procesa globalizacije ističu sledeće argumente:

produbljivanje jaza između bogatih i siromašnih zemalja; pogoršanje opštih uslova rada i smanjenje socijalnih prava; smanjenje socijalnih standarda; pojedine zemlje ne mogu slediti vlastite ekonomske ciljeve; korist za “velike igrače”.

Uzrok globalizacije je liberalizacija tj. napustanje Kejnzove doktrine i povratak na ekonomiju liberalizma. Karakteriše je ukidanje nacionalnih propisa i potpisivanje međunarodnih ugovora i sporazuma. Liberalizacija se realizuje u dva smijera:

finansijska – liberalizacija kamatnih stopa, dodjele kredita, vlasništva banaka, propisa. Finansijsku liberalizaciju potpomažu međunarodne finansijske institucije (MFI): Međunarodni monetarni fond (MMF), Svjetska banka (WB), Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD), Međunarodna organizacija za razvoj (IDA), Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), Evropska investiciona banka (EIB).

trgovinska liberalizacija – stvaranje jedinstvenog tržišta i slobodne trgovinske zone kroz usaglašavanje propisa i standarda u oblasti carina tj. uvoza i izvoza. Važan korak ka ovome je bio Opšti sporazum o trgovini i carinama (GATT) - donešen 1948. godine kao i osnivanje Svijetske trgovinske organizacije (WTO) tokom Urugvajske runde pregovora (1986-1994). WTO se bavi pravilima trgovine među nacijama na globalnom i poluglobalnom nivo. Danas u svijetu egzistira nekoliko slobodnih trgovinskih zona: EU, EFTA, NAFTA, CEFTA.

Multinacionalne (MNK) ili transnacionalne (TNK) korporacije predstavljaju nosioce procesa globalizacije i globalnih poslovnih aktivnosti. Ideja je kontrola i upravljanje proizvodnjom koja je organizovana u više od jedne zemlje.

2. KARAKTERISTIKE PRVOG TALASA KRIZE IZ 2008. GODINE I DALJE

Ekonomisti često ističu da je nukleus svjetske ekonomske krize – kriza tzv. hipotekarnih kredita.

Od velike ekonomske depresije 30-ih godina XX vijeka, kao glavni model vođenja ekonomske politike za većinu razvijenih zemalja svijeta je bila Kejnzova makroekonomska doktrina. Međutim, 70-ih i 80-ih godina XX vijeka, umjesto kapitalizma u kome je dominirala Kejnzova makroekonomska politika, na scenu je stupila politika koju su propagirali tzv. „momci iz Čikaga“ na čijem je čelu bio Milton Fridman. Njihovo učenje su prihvatili Ronald Regan i Margaret Tačer. Osnovna karakteristika ovog pravca jesu neoliberalni koncepti koji se karakterišu ukidanjem državne intervencije i liberalizacijom tokova kapitala i trgovine. Vrhunac ovih nastojanja se dogodio 1990. godine kada je usvojen, od strane MMF-a, Svjetske banke i Ministarstva za finansije SAD-a, tzv. Vašingtonski sporazum koji propisuje 10 stavova koje bi zemlje Latinske Amerike trebalo da primjenjuju pri vođenju ekonomske politike. U njemu dominirali privatizacija, liberalizacija spoljne trgovine i stranih direktnih investicija i deregulacija privrednih tokova. Nedugo zatim, većina ovih stavova je primjenjena na zemlje u tranziciju zemalja bivšeg socijalističkog bloka.

Brojni sturučnjaci i analitičari smatraju da je upravo ovakva politika libaralizacije stvorila pogodno tlo za nastanak ekonomske krize i za njeno brzo širenje.

Kriza iz 2008. godine počela je američkim kolapsom u hipotekarnim kreditima u avgustu 2007. godine kao i posledica neusklađenosti ponude i tražnje.

Uvidjevši mogućnost za, usled slabog regulatornog okvira, ostvarivanje velikih profita mnoge poslovne banke veći dio svojih sredstava usmjeravale su u hipotekarne kredite i subprimarne hipotekarne kredite. Pored poslovnih banaka i drugih depozitno-kreditnih institucija i investicione banke uvidjele su značajan potencijal u ostvarivanju profita na tržištu hipotekarnih hartija od vrednosti. Povoljni krediti koje su banke izdavale svojim klijentima doveli su do kreiranja velike tražnje za nekretninama što je vršilo pritisak na rast cijena nekretnina. U periodu najvećeg rasta cijena nekretnina, odobren je i najveći broj kredita. Banke i specijalizovane agencije kako bi ostvarile veće zarade redukovali su premije na rizik za tu vrstu pozajmica što je dovelo do ekspanzije tržišta drugorazrednih kredita. Banke su subprimarne kredite sekjuritizovale, odnosno pretvorile u hartije od vrijednosti sa pokrićem u hipotekarnim kreditima i dalje ih preprodavale investitorima koji su bili željni spekulativnog profita. Kako finansijsko tržište SAD nije bilo regulisano u dovoljnoj mjeri, distribucija primarnog rizika doživjela je široke razmjere. Tržište drugorazrednih hipotekarnih kredita

osjetilo je prve potrese sredinom 2007. godine, kada su investitori uvidjeli da posjeduju rizičnije hartije nego što su u početku mislili, što je prouzrokovalo masovnu prodaju tih hartija od vrednosti. Otplata drugorazrednih hipotekarnih kredita odvijala se uredno sve dok kamatne stope nisu počele da rastu, a cijene nekretnina da padaju. U takvim okolnostima komercijalne i investicione banke su imale ogromne gubitke.

Takva situacija je dovela u težak položaj brojne finansijske insitucije a većina njih je bila pred ivicom banrotstva. Nakon što su u SAD propali pokušaji spajanja i spašavanja nekoliko velikih institucija, kriza se počela da širi po cijelom svijetu. Globalizacija je dovela do velikih transfera kapitala između zemalja, multinacionalnih kompanija i finansijskih institucija, čime je potpomognuto širenje krize na ostatak sveta. Finansijska kriza se poput domino efekta prenjela prvo na zemlje koje imaju sličan mehanizam hipotekarnog kreditiranja (Velika Britanija i neke azijske zemlje), da bi ubrzo zatim preplavila svetske berze i dovela do pada vrijednosti i likvidnosti baznih hartija od vrijednosti. Poltički lideri i guverneri centralnih banaka najznačajnijih zemalja koordinisali su svoje napore kako bi ulažili efekte krize ali takva politika nije dala očekivane rezultate pa je kriza dovela do brojnih posledica u finansijskom i privrednom sektoru mnogih zemalja.

Među glavnim razlozima zbog kojih su Evropske banke bile uvučene u finansijsku krizu su: 1) evropske banke bile su izložene američkim rizičnim hipotekarnim zajmovima, zbog kojih su biljležili velike gubitke; i 2) strah je uticao na povećanje međubankarskih kamatnih stopa, pošto su banke nerado jedne drugima pozajmljivale novac. Umjesto toga, banke i drugi investitori ulagali su višak slobodnih sredstava u državne obveznice i druge finansijske instrumente niskog rizika i niskog prinosa.

Efekti svjetske finansijske krize prelili su se na realni sektor prvenstveno kroz manjak kapitala i zaoštravanje uslova zaduživanja koje se suštinski ogleda kroz povećanje kamata, skraćivanje rokova otplate kredita i rigorozniju selekciju kompanija kod davanja kredita. Banke nemaju više sredstava za plasiranje realnom sektoru u vidu kredita, kao što su imale prije krize, dok kompanije iz realnog sektora imaju sve veći problem sa naplatom svojih potraživanja. Nastala situacija za posledicu ima pad proizvodnje, usporavanje poslovnog ciklusa kompanija, smanjenje izvoza i na kraju usporavanje privrednog rasta.

Prenošenje krize na BiH i nije imalo drastične posledice kao u razvijenim ekonomijama. Prvi negatvni egekti finansijske krize u BiH ogledaju se u činjenici da je određeni broj stanovnika ostao bez posla, bilježi se konstantan rast kamatnih stopa, kreditno sposobni građani se manje zadužuju a uslovi kreditiranja su pooštreni i sve se teže dobijaju krediti.

3. KARAKTERISTIKE DRUGOG TALASA SAVREMENE KRIZE U SVIJETU

Kriza hipotekarnog tržišta u SAD naglo se proširila na sva tržišta koja su integrisana u svjetsku privredu i njene posledice se ispoljavaju u dugom periodu. Trajno rješenje globalnog problema nelikvidnosti ne bi trebalo tražiti u iznuđenoj državnoj intervenciji, već u restrukturiranju privrede, boljoj alokaciji resursa, tržišnoj disciplini i promjeni privredne strukture. Obaranje referentne kamatne stope, kupovina udjela u bankama sa problematičnom imovinom, djelimična nacionalizacija banaka i drugih firmi i fiskalni podsticaji teško će pokrenuti privredu, ali će dovesti do podizanja nivoa javnog duga

Dužnička kriza je situacija u kojoj zemlje nisu u mogućnosti ispunjavati ugovorne obveze po zajmovima dobijenim od stranih poslovnih banaka. U osnovi problema se nalazi fiskalna nedisciplina zemlje, tj. njenih vlasti.

Prvi odblik dužničke krize javio se sredinom sedamdesetih godina nakon izbijanja naftne krize, na međunarodnom tržištu kapitala pojavila se velika količina slobodnih sredstava koja su najvećim dijelom proizašla iz viškova tzv. petrodolara zemalja izvoznica nafte. Zbog naglog poraste ponude kapitala i činjenice da su razvijene zemlje zapada ušle u recesiju, cijena kapitala postala je izuzetno niska. Mnoge zemlje u razvoju sa hroničnim nedostatkom kapitala vidjele su u tome mogućnost svog ubrzanog ekonomskog razvoja. U takvoj situaciji došlo je do ubrzanog rasta zaduženja velikog broja zemalja u razvoju. Početkom 1980-ih godina stanje na svjetskom tržištu kapitala se konsolidovao, kamatne stope su počele rasti, a mnoge zemlje u razvoju čija ambiciozna investicijska ulaganja još nisu davala rezultate ušle su u dužničku krizu. Krize su bile naročito izražene u zemljama u razvoju, koje su svoj razvoj temeljile na rastu domaće potrošnje i stoga su imale hronične deficite u platnim bilansima. Zemlje koje su bile izvozno orijentisane nisu imale takvih platnobilansnih problema. Mnoge prezadužene zemlje ušle su i u krizu vanjske likvidnosti, pa je došlo do naglog usporavanja ekonomske aktivnosti, pada životnog standarda i opšte recesije. Reprogramiranje dugova bilo je jedino rješenje kojima su zemlje dužnici mogle smanjiti teret servisiranja duga i zaustaviti opadanje ekonomske aktivnosti. No, reprogramiranje je bilo uslovljeno mjerama ekonomske politike koja bi osigurala usklađivanje domaće potrošnje sa kretanjem društvenog proizvoda, uravnoteženje platnog bilansa i uredno servisiranje (reprogramiranje) duga.

Savremena dužnička kriza svoje žarište ima u Evropi i prvi poremećaji su uočeni 2010. godine u mediteranskim zamljama (Grčka, Portugal, Italija, Španija) i Irskoj. Ove zemlje su imale visok nivo javnog duga prema BDP i to: Grčka preko 140%, Italija oko 120%, Portugal oko 100%, dok su Španija i Irska imale nešto manje iznos duga u % BDP ali ne i manje probleme.

Prvi znaci dužničke krize su se uočili u Grčkoj. Postoji više uzročnika Grčke ekonomske krize, a pri tome neki su rezultat dejstva internih faktora i dejstva eksternih faktora. Kao najznačajniji interni faktori ističu se:

loša fiskalna disciplina oličena u visokim i narastajućim budžetskim deficitima i javnom dugu vjerovatno je pojedinčno najvažniji faktor grčke dužničke krize.

prevelika ulaganja u infrastrukuru – visokoj javnoj potrošnji doprinijela su i prevelika izdvajanja za infrastrukturu. Krajem prošlog i početkom ovog veka Grčka je bila jedan od lidera u Evropi prema visini javnih investicija.

slabe institucije su generalno su doprinijele tekućoj situaciji na tri načina i to kroz – visoku korupciju, netransparentnost javnih finansija i djelovanje političkih ciklusa.

nedovoljna konkurentnost zemlje i strukturni problemi u privredi – dodatan faktor koji je doprinijeo Grčkoj krizi jeste nedovoljna konkurentnost zemlje koja je uticala da zemlja ne ostvaruje visok rast privredne aktivnosti zasnovan na izvozu i investicijama koji bi, preko povećanja poreskih prihoda, uticao na stabilizaciju javnih finansija. Naprotiv, rast u prvoj deceniji ovog veka bio je zasnovan prvenstveno na domaćoj potrošnji (dobrim delom javnoj) što nije moglo obezbediti dugoročnu održivost rasta.

Stučnjaci ističu i neke eksterne faktore koji su uticali na dužničku krizu u Grčkoj a to su: nedovoljna kontrola od strane EU i nepovjerenje investitora što je i bio konačan okidač u cijelom procesu.

Ovi faktori su doveli do brojnih negativnih efekata na finansijskim tržištima. Veliki broj evropskih banaka u svom prtfoliju je imao obveznice koje je emitovala Vlada te zemlje. Neizmiranje obaveza po ovom finansijkom instrumentu, za koji se prije ove krize vjerovalo da je bezrizičan, u potpunosti mijenja pojedina shvatanja finasijke teorije. Rezultat su ogromni gubici banaka i ostalih finasijskih institucija.

Kao što je već navedeno, slična situacija je i u drugim zemljama sa visokim odnosom duga prema BDP i dalji razvoj situacije je teško predvidjeti. Međutim, jasna je činjenica da je kriza duboka i da je deficitarno finasiranje u ovom slučaju pokazalo sve svoje negativne strane.

4. KRIZA I PRERSPEKTIVE PRIVREDNOG RASTA U SVIJETU, EU I REGIONU SEE6

Trenutna ekonomska situacija u svijetu nije dobra a ona je posledica dužničke krize koja se javila u pojedinim zemljama EU i prenijela se na globalna finansijska tržišta.

Svjetska privreda je veliki udarac doživjela 2008. godine pod uticajem hipotekarne krize koja se iz SAD prenijela na ostale privrede. Zvanično, razvijene ekonomije su u 2009. godini bile u recesiji. Privredni rast na globalnom nivou je iznosio -2,3%. U članicama evrozone stanje je bilo i lošije -4,3%. Zemlje u razvoju nisu imale negativen stope privrednog rasta zbog specifičnih okolnosti i slabog izvoznog sektora.

U 2010. godini primjetan je bio oparavak vedećih razvijenih ekonomija. Tako je na globalnom nivou privredni rasti iznosio 4,1% (SAD 3,0%, Kina 10,4%, Rusija 4,3%, Japan 4,5%, Njemačka 3,7%).

Međutim, 2011. godina nije donijela ostvarenje prognoza koje su predviđale veći privredni rast nego u 2010. godini. Čak suprotno, globalno privredni rast je usporio i čak bio manji nego u prethodnoj godini i iznosio je 2,7%. Ovo je direktna posledica promjena na finasijskim tržištima koje je uzrokovala nadolazeća dužnička kriza.

2012. godina je potvrila sve strepnje ekonomskih analitičara. Globalni privredni rat u prvoj polovini godine je iznosio 2,5% a najteže je stanje u evrozoni (-0,3%) dok SAD (2,1%), Kina (8,2%), Rusija (4%) i Japan (2,4%) bilježe pozitivne stope rasta. Međutim, prognoze za ostatak 2012., 2013. i 2014. godinu nisu ni izbliza dobre.

WB u svojim analizama predviđa da će u narednom periodu doći do blagog oporavka predviđajući globalne stope rasta od 3,0% (2013) i 3,3% (2014). U najtežoj je situaciji evrozona koja je, pod uticajem velikog broja viskoko zaduženih zemalja, na granici recesije. Projektovane stope rasta prema WB su 0,7% (2013) i 1,4 (2014). Takođe, situacija u ostalim zemljama je dosta teška: SAD 2,4% (2013) i 2,8% (2014), Kina (8,6 i 8,8), Rusija (4,2 i 4,0), Japan (1,5 i 1,5) i Indija (6,8 i 7,4).

Ove vrijednosti predstavljaju prognozirane veličine ali mnogi stručnjaci upozoravaju da će stanje biti mnogo lošije nego što se predviđa.

Zemlje SEE6 nešto su kasnije, nego razvijene zemlje, osjetile posledice hipotekarne krize. Rast u zemljama SEE6 je u 2011. godini bio relativno spor i nisu sve zemlje još dostigle nivoe privredne aktivnosti od prije krize. I recesija i oporavak su se razlikovali od zemlje do zemlje. One zemlje koje su uspjele da izbjegnu recesiju (Albanija) ili su doživjele skromno usporavanje rasta (Makedonija) već su u 2010. godini premašile realne nivoe BDP-a iz 2008. godine. Međutim, zemljama koje su doživjele oštru recesiju (Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Srbija) teško je da se vrate na isti nivo. Poslednje prognoze EBRD predviđaju oštar pad ekonomskog rasta u regionu zemalja u tranziciji u drugoj polovini 2012. godine na 2,7%, sa prošlogodišnjih 4,6%. Skromno ubrzanje rasta BDP-a na 3,2% očekuje se u 2013. godini. 

5. NORDIJSKA EVROPA: STANJE EKONOMIJE I PRESPEKTIVE

Nordijske zemlje ili nordijski region (neki ga poistovećuju sa Skandinavijom) predstavljaju region sjeverne Evrope koji obuhvata Dansku, Island, Norvešku, Finsku i Švedsku. Nordijske države spadaju u sam vrh svjetske ekonomske razvijenosti (o čemu dovoljno govori nacionalni dohodak po stanovniku). Dugo razdoblje mira, društvene stabilnosti i izvrsne organizovanosti uslovilo je visoku razvijenost nordijskog prostora. Iako prirodna osnova ne pruža velike mogućnosti, one su odlično iskorištene.

Poljoprivrednom proizvodnjom se posebno ističe Danska, Island, Norveška koji ostvaruju ponajveći ulov ribe u Europi. Finska i Švedska uvrštavaju se u najbogatije države svijeta s obzirom na prirodno šumsko bogatstvo. Otkriće nafte i plina u Sjevernom moru donijelo je velikoj zaradi Norveške i učinilo je velikim svjetskim izvoznikom nafte.

Danska ima moderno tržišnoprivredu. Životni je standard vrlo visok a danska kruna je stabilna i vezana uz evro. Ekonomija zavisi od vanjske trgovine i izvoza. Danci su odbili evro na referendumu 2000. godine. Privređivanje je vrlo sindikalizirano; više od 75% radne snage su članovi sindikata. Norveška ima drugi najveći bruto domaći proizvod po stanovniku (nakon Luksemburga) i četvrti najviši na svijetu. Danas Norveška glasi kao druga najbogatija zemlja na svijetu po novčanoj vrijednosti, s najvećom kapitalnom rezervom po stanovniku. Norveška ekonomija primjer je miješane ekonomije, kombinacija napredne kapitalističke socijalne države, slobodnog tržišta i većinskog udjela države u nekim ključnim sektorima. U Švedskoj je razvijeno izvozno-orijentirano tržišno privređivanje sa modernim sistemom distribucije dobara, izvrsno razvijenim komunikacijama i obrazovanom radnom snagom. Iako drvna građa, voda i željezna ruda čine tradicionalni temelj švedske ekonomije izrazito orijentisane prema vanjskoj trgovini, dominaciju u izvozu preuzimaju uslužna, telekomunikacijska i IT industrija. U Švedskoj je razvijen veliki javni sektor kao i izuzetno visoke stope poreza. Visoki porezi omogućavaju znatno veći uticaj države na potrošnju domaćinstava nego što je to u drugim razvijenim zemljama. Potrošnja javnog sektora čini oko 53% BDP-a što je rezultat velikih socijalnih davanja i velikog javnog sektora. Finska se karakteriše visoko industrijalizovanom, pretežno slobodnom tržišnom ekonomijom, čiji je prihod po glavi stanovnika približno isti kao u i Švedskoj. Trgovina je u Finskoj veoma važan sektor koji poslednjih godina generiše više od jedne trećine BDP-a. Veoma je konkurentna u oblasti proizvodnje – dominantno u drvnoj industriji, metaloprerađivačkoj industriji, inženjeringu, telekomunikacijama i elektronskoj industriji. Odlikuje se izvozom high-tech proizvoda, kao što su mobilni telefoni. Finska je veliki uvoznik raznih sirovina (osim drvene građe i nekoliko vrsta minerala), energije i komponenti potrebnih za proizvodnju. Island je bio stabilna država sa izuzetno dobro organizovanom socijalnom politikom. Ekonomija se bazirala na ulovu ribe i ekstrakciji prirodnih resursa. Poslednjih decenija povećana je turistička industrija i izvoz aluminija.

Karakteristika ovih zemalja je skandinavski ili nordijski model koji je postao sinonim za sistem koji uspješno kombinuje ekonomsku efikasnost i rast sa pravednom distribucijom prihoda, socijalnim mirom te razvijenim i stabilnim tržištem rada. Ovakav model ima i svoje kritičare, ali te kritike ne osporavaju rezultate koje je postigao, već tumače ekonomski razvoj skandinavskih zemalja kao posledicu posebnih okolnosti u vrijeme tog razvoja.Nordijski ili skandinavski model u ovom slučaju podrazumijeva samo Dansku, Finsku i Švedsku, jer se Norveška i Island promatraju zasebno budući da su visoko ovisne o nafti i

ribarstvu i nisu članice EU. Iako postoje bitne razlike u ekonomiji i politici tih zemalja, ipak su neke sličnosti upadljive i donekle čine značenje termina skandinavski model:

sveobuhvatna socijalna država sa jakim programom socijalnih davanja koja se finansiraju porezima, najviše porezima na dohodak i potrošnju.

velike državne i privatne investicije u području edukacije, istraživanja i razvoja. jake institucije na području tržišta rada, sindikati i udruženja zaposlenih.

Skandinavske zemlje postigle su zadovoljavajući ekonomski rast uz to zadovoljavajući visoke socijalne ambicije. Ubrzan tehnički napredak i strukturne promjene u društvu pomogle su bezbolniji prolazak kroz promjene u svijetu, prije svega ekonomske prirode. Te se države danas svrstavaju u sam vrh po povoljnoj poslovnoj klimi, lakoći poslovanja, makroekonomskoj stabilnosti, inovacijama, maloj nezaposlenosti, itd.

Iako je stanje u ekonomijama nordijskih zemalja dobro, procesi globalizacije su uticali da ove zemlje ne ostanu izolovane od uticaja ekonomske krize. U 2011. godini, većina ovih zemalja je bilježila dosta loše rezultate na planu privrenog rasta:

Zemlja/Godina 2011. 2012. 2013.

Danska 1,0 0,6 1,8

Norveška 1,7 1,8 2,0

Švedska 0,9 2,3 4,0

Finska 2,9 0,6 1,8

Island 2,4 2,6 3,1

*2012 i 2013 procjena MMF

6. ZAPADNA EVROPA: RAZVOJ, PROBLEMI I PRESPEKTIVE

Zapadna Evropa je region gde se nalaze sledeće države: Velika Britanija, Irska, Francuska, Belgija, Holandija i Luksemburg.

Zemlje zapadne Evrope spadaju u grupu privredno najrazvijenijih zemalja svijeta. Industrijski razvoj u zapadnoj Evropi započet je krajem XVIII i početkom XIX vijeka, sa pojavom industrijske revolucije. Zahvaljujući industriji Velika Britanija, Francuska i Holandija su sredinom XIX vijeka bile najrazvijenije zemlje svijeta.Međutim, pojavom novih industrijski razvijenih zemalja (SAD, SSSR i dr.) i raspada kolonijalnog sistema, nakon Drugog svjetskog rata počinju zaostajati do tada najrazvijenije industrijske grane (metalurgija,tekstilna industrija i brodogradnja). Zbog tih poteskoća dolazi do saradnje i ujedinjavanja zapadnoevropskih i drugih zemalja na privrednom, ali i na političkom planu.Tako je stvorena Evropska zajednica, koja je prerasla u danasnju Evropsku uniju.

Ekonomija ovih zemalja se razvija na bazi mašinske, hemijske, elektrotehničke i elektronske, avionske, automobilske i drugih ndustrija. Otkrićem nafte i plina na dnu Sjevernog mora, privredni razvoj zapadnoevropskih zemalja je značajno podstaknut, jer one do tada nisu imale ovih vaznih sirovina. Na bazi tih sirovina ubrzo se razvila petrohemijska industrija. Zapadnoevropske zemlje su veliki proizvođači ali i potrosači električne energije. Najviše se električne energije proizvede u termoelektranama, ali u novije vrijeme sve se vise garade nuklearne centale. U zapadnoj Evropi podjednako se razvija ratarsvo i stočarstvo. Treba napomenuti značaj razvoj poljoprivrede u ovom dijelu Evrope a zahvaljujući snažnoj industriji, putevi i saobraćajna sredstva su moderno opremljeni  funkcionalni, te obezbjeđuju brzu i

kvalitetnu uslugu. Razvijena industrija i saobraćaj omogućili su veoma živu spoljnu trgovinu sa zemljama iz cijelog svijeta. U velikim gradovima zapadne Evrope nalaze se sjedišta banaka, osiguravjućih društava, evropskih i svjetskih organizacija itd.

Kao i većina zemalja svijeta, i ovaj region je bio oštro pogođen dužničkom krizom o čemu svjedoče MMF projektovane stope privrednog rasta:

Zemlja/Godina 2011. 2012. 2013.

Irska 0,7 0,5 2,0

Velika Britanija 0,7 0,8 2,0

Belgija 1,9 0,0 0,8

Holandija 1,3 -0,5 0,8

Luksemburg 1,0 -0,2 1,9

Francuska 1,7 0,5 1,0

*2012 i 2013 prognoze

7. CENTRALNA I ISTOČNA EVROPA

U političkom pogledu centralnu Evropu čine sledeće države: Njemačka, Poljska, Češka, Slovačka, Švajcarska, Lihtenštajn, Austrija, Mađarska, Slovenija, Hrvatska (sjeverni dio) i Rumunija (zapadni dio); dok istočnu Evropu čine države nastale raspadom SSSR-a: Estonija, Letonija, Litvanija, Bjelorusija, Moldavija i Ukrajina.

Kao što se može primjetiti, zemlje centralne i istočne Evrope zauzimaju veći dio kako površine, tako i sveukupnog stanovništva Evrope. Upravo zbog toga, ali i zbog istorijskog nasleđe jer je veliki broj ovih zemalja pripadao istočnom socijalističkom bloku, teško je izvući neke zajedničeke karakteristike privrede ovih zemalja.

Pojedinačne prognoze privrednog rasta MMF za ovaj region su sledeće:

Zemlja/Godina 2011. 2012. 2013.

Njemačka 3,1 0,6 1,5

Švajcarska 1,9 0,8 1,7

Austrija 3,1 0,9 1,8

Poljska 4,3 2,6 3,2

Češka 1,7 0,1 2,1

Slovačka 3,3 2,4 3,1

Mađarska 1,7 0,0 1,8

Slovenija -0,2 -1,0 1,4

Hrvatska 0,0 -0,5 1,0

Rumunija 2,5 1,5 3,0

Ukraina 5,2 2,5 3,8

Bjelorusija 5,3 2,9 3,5

Moldavija 6,4 3,0 3,8

Estonija 7,6 2,0 3,6

Letonija 5,5 2,0 2,7

Litvanija 5,9 2,0 2,7

*2012 i 2013 prognoze

Ono što se može reći jeste činjenica da će privredni rast zemlje srednje i istočne Evrope i dalje će rasti uprkos recesijskoj krizi evrozone. Analitičari iz Raiffeisen Međunarodne Banke

zemalja u ovim regijama od 2,6% u tekućoj godini i 3,2% u 2013. Istovremeno se očekuje smanjenje BDP evrozone od 0,3% u 2012., te pozitivnih 0,8% rasta iduće 2013. Procjene WB za ove zemlje su takođe pozitivne gdje se predviđa rasu od 3,3% (2012), 4,1 (2013) i 4,4 (2014).

8. JUGOISTOČNA EVROPA: STOPE RASTA, KRIZA I POSLEDICE

Područje jugoistočne Evrope čine sledeće države: Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Crna Gora, Grčka, Makedonija, Srbija i Turska. Šest zemalja jugoistočne Europe se često nazivaju i SEE6 (BiH, Albanija, Crna Gora, Makedonija, Srbija i tzv. Kosovo) i često se ovaj region opisuje i tretira kao samostalna cjelina.

Sve zemlje ovga dijela Evrope, osim Grčke i Turske, su do prije 20-ak godina imale socijalizam kao tržišno-ekonomski sistem privređivanja. Ta činjenica je dovela do mukotrpnih procesa tranzicije 90-ih godina prošlog vijeka. Taj proces tranzicije je obilježila privatizacija. Međutim, i sada veliki udio u BDP ovih zemalja ima javni sektor i javna preduzeća dok je privatni sektor i dalje nerazvijen.

Zemlje jugoistočne Evrope su snažno pogođene sadašnjom globalnom privrednom krizom. Osnovni razlog je zavisnos od međunarodnih investitora, koji su takođe u problematičnom položaju. Neke zemlje (BiH i Albanija) svoj privredni rast su temeljile na stranim direktnim investicijama (SDI) i dok je priliv kapitala bio obilana, stope privrednog rasta su bile stabilne. Međutim, krizom na globalnim finansijskim tržištima došlo je do smanjenja priliva SDI i momentalnog usporavanja privrednog rasta.

Grčka je poseban slučaj u ovome regionu zbog visokog javnog duga i mnogi smatraju da je Grčka žarište trenutne dužničke krize. Problem drugih zemalja regije (Srbija, Makedonija i Hrvatska) je takođe velika zaduženost što bi, ako se ne preduzmu adekvatne mjere u oblasti fiskalne discipline, moglo dovesti do velikih polsedica po region.

Prema izvještajima WB, nakon rasta od 2,2% u 2011. godini, rani pokazatelji ukazuju na to da će šest zemalja jugoistočne Europe (SEE6) imati znatno sporiji rast od 1,1 posto u 2012. godini.

Prognozirane stope privrednog rasta su:

Zemlja/Godina 2011. 2012. 2013.

Srbija 1,8 0,5 3,0

Makedonija 3,0 2,2 2,9

Albanija 3,0 1,6 2,5

Bugarska 1,7 0,8 1,5

Grčka -6,9 -4,7 0,0

Turska 8,5 2,3 3,2

Crna Gora

BiH

*2012 i 2013 prognoze

9. CEFTA GRUPACIJA: TRGOVINA I INDUSTRIJSKA KOOPERACIJA

CEFTA je Sporazum o slobodnoj trgovini zemalja centralne Evrope koji su u decembru 1992. godine potpisale tadašnja Čehoslovačka, Mađarska i Poljska. CEFTA-i su 1996. godine pristupile Slovenija, 1997. Rumunija, 1999. Bugarska, 2003. Hrvatska te 2006. Makedonija.

Osnovni ciljevi CEFTA-e bili su: usklađivanje razvoja ekonomskih odnosa, osiguranje istovjetnog trgovinskog tretmana te uklanjanje trgovinskih prepreka među zemljama potpisnicama. Također, CEFTA je djelovala kao jedna od pripremnih aktivnosti zemalja potpisnica na putu ka punopravnom članstvu u EU. Tako su zemlje potpisnice kao uslove pristupanja CEFTA-i postavili: potpisan ugovor o pridruživanju sa EU, članstvo u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (WTO) i pristanak svih članica CEFTA-e. Stupanjem u članstvo u Evropskoj uniji 2004. godine Češka, Mađarska, Poljska, Slovačka i Slovenija povukle su se iz CEFTA-e. Članice su ostale Bugarska, Rumunija, Hrvatska i Makedonija. U Briselu je oktobra 2006., parafiran Sporazum o izmjeni i pristupanju CEFTA-i, kojim je omogućeno pristupanje ovom sporazumu zemljama jugoistočne Evrope. Sporazum su, decembra 2006., potpisale Albanija, BiH, Crna Gora, Hrvatska, Moldavija, Makedonija, Srbija, te Bugarska i Rumunija koje su se nakon pristupanja EU (januara 2007.) povukle iz CEFTA-e.

CEFTA 2006 zasnovana je na iskustvu zemalja regije jugoistočne Evrope u liberalizaciji trgovine, kroz provođenje bilateralnih ugovora o slobodnoj trgovini i njihovoj pripremi za članstvo u Evropskoj uniji, te pozitivnim iskustvima „stare“ CEFTA-e. Ideja o liberalizaciji trgovine u regiji jugoistočne Evrope realizovana je kroz Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu. Sporazum CEFTA 2006 uključuje uspješnu regionalnu saradnju - posebno trgovinsku, pojednostavljenje ugovornih odnosa, uvođenje dijagonalne kumulacije, uklanjanje tehničkih barijera u trgovini, poboljšanje mehanizama za rješavanje sporova. Takođe, ovim sporazumom uvode se nove oblasti saradnje, koji nisu bili obuhvaćeni dotadašnjim bilateralnim sporazumima niti „starom“ CEFTA-om. Riječ je o uslugama, investicijama, javnim nabavkama i zaštiti intelektualnog vlasništva. Sporazum o izmjeni i pristupanju CEFTA-i u Bosni i Hercegovini stupio je na snagu novembra 2007.

CEFTA je savremeni regionalni trgovinski blok koji se zasniva na primjeni preferencijala za proizvode porijeklom iz zemalja ugovornica. Zemlje potpisnice Sporazuma obavezale su se na uspostavljanje zone slobodne trgovine u jugoistočnoj Evropi, saglasno pravilima Svjetske trgovinske organizacije (STO). Zona će biti osnovana u prelaznom periodu koji je okončan 31. decembra 2010. godine. Osnovni ciljevi Sporazuma su:

ukidanje kvantitativnih ograničenja, carina i drugih dažbina i, na toj osnovi, formiranje zajedničkog tržišta proizvoda i usluga, od oko 30 miliona potrošača;

obezbeđenje podjednakih uslova konkurencije i postepeno otvaranje tržišta za javne nabavke, u svim zemljama članicama CEFTA;

poboljšanje uslova za dalje unapređenje ulaganja u region CEFTA, uključujući i strane direktne investicije.

Osnovna područja usklađenog delovanja zemalja CEFTA su:

industrijski proizvodi, poljoprivredni proizvodi, necarinske barijere, javne nabavke, zaštita stranih ulaganja.

Koristi od Sporazuma CEFTA su višestruke i znatno prevazilaze okvir regiona kojem ove zemlje pripadaju. On se može analizirati sa ekonomskog stanovišta, ali od ne manjeg značaja su i politički, ekološki, tehničko-tehnološki i drugi aspekti Sporazuma. Pozitivni efekti za zemlju su:

povećanje robne razmene između zemalja članica CEFTA, jačanje dugoročne proizvodne kooperacije, porast investicione aktivnosti, povećanje izvoznih mogućnosti zemalja članica CEFTA izvan regiona jugoistočne

Evrope, zaštita pravila konkurencije, otklanjanje ozbiljnih teškoća u platnom bilansu.

Međutim, ovaj sporazum može imati i negativne efekte za pojedine zemlje (npr. za BiH) koje nisu dovoljno konkurentne i koje mogu imati problema prilikom libaralizovanja trgovinskih tokova. Krajnji problem se može javiti kao pogoršanje stanja platnog bilansa.

10. EU vs. SAD, JAPAN I BRICS

Istorija Evropske unije počinje 1952. godine osnivanjem Evropske zajednice za ugalj i čelik a nastala je kao postratni program oporavka Francuske i Njemačke. 1957. godine u Rimu se potpisuje ugovor o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju i Evropske ekonomske zajednice a članovi su Francuska, Njemačka, Italija, Belgija, Holandija i Luksemburg. Time je utemeljena ideja zajedničkog slobodnog tržišta na kojem se podrazumjeva slobodan protok roba, ljudi, kapitala i usluga. Kako je poduhvat uspostavljanja zajedničke politike bio uspješan, 1973. godine Evropskoj ekonomskoj zajednici su se priključile Danska, Irska i Velika Britanija. 1981. priključuje se Grčka a pet godina kasnije Španija i Portugal. 1995. nove članice su Švedska, Austrija i Finska a 2004. dolazi do najvećeg proširenja, čak 10 zemalja: Poljska, Češka, Slovačka, Mađarska, Slovenija, Estonija, Letonija, Litvanija, Kipar i Malta. Poslednje proširenje, za sada, se dogodilo 2007. godine kada su članice postale Bugarska i Rumunija. U narednom periodu očekuje se pristupanje Hrvatske (2013. godina) a očekuje se da i ostale zemlje jugoistočne Evrope u doglednom period postanu članovi EU.

Interesovanje brojnih zemalja Evrope koje žele da se pridruže EU pokazuje uspješnost ovoga „projekta“. Privlačnost se ogleda u bezbjednosti i ekonomskoj stabilnosti, tj. zemlje žele da dobiju status kandidata za članstvo jer u tome vide rješenje svojih ekonomskih problema.

2000. godine liderima EU bilo je jasno da je privredi EU potrebna modernizacija kako bi se mogla takmičiti sa SAD i drugim ozbiljnim igračima. Na sastanku koji je održan u Lisabonu postavljen je ambiciozan cilj: da u roku od jedne decenije EU postane najkonkurentnija i najdinamičnija privreda na svijetu zasnovana na znanju i inovacijama. Lisabonska strategija je obuhvatala oblasti kao što su naučna istraživanja, obrazovanje i dr. Međutim, zbog velikih razlika u nacionalnim stavovima, dohodku po glavi stanovnika i mnogobrojnim drugim razlikama, EU se suočava sa teškoćama u provođenju pomenutih politika. Tome treba dodati i prvi a naročito drugi val ekonomske krize koji je dosta uticao na dalji razvoj EU.

Polednjih decenija EU se suočava sa velikim izazovima konkurencije, prvenstveno SAD i Azijskih zemalja (Kina). Put koji stručnjaci preporučuju za EU jeste razvijanje sopstvene oblasti specijalizacije i korištenje sopstvenih komparativnih prednosti a koje su zasnovane na ekonomiji znanja. Veliki problem EU je i opadajuća stopa nataliteta što dovodi do promjene starosne strukture stanovništva EU. Pretpostavlja se da će do 2050. godine ukupan broj radno sposobnih stanovnika da se smanji za 18%.

Još veći problem EU u narednom vremenskom preiodu može da bude stanje EVRA – jedinstvene valute evrozone. Obzirom na dužničku krizu i probleme koje članice evrozone (17 članica) imaju, budućnost evra je neizvjesna a to je limitirajući faktor razvoja napretka EU.

SAD je najveća i tehnološki najrazvijenija privreda svijeta sa BDP po glavi stanovnika od 47.200 dolara. Tržište SAD je u potpunosti liberalizovano tako da, za razliku od tržišta EU i Japana, nema prepreka za ulazak. Mađutim, treba istaći da je to najkonkurentnije tržište na svijetu prvenstveno zbog činjenice da američke firme prednjače u svijetu po tehnološkom napretku i inovacijama.

SAD se odlikuju velikom površinom i prirodnim bogatstvima. Prednost SAD u odnosu na EU jeste to što su bile pošteđenje velikih ratova i razaranja. Upravo je to razlog sustizanja (I svjetski rat) i prestizanja (II svjetski rat) cjelokupnog kapitalističkog svijeta pa su tako u XXI vijek SAD ušle kao supersila na globalnom nivou. Velika prednosti SAD je politički uticaj koji ima u međunarodnim organizacijama kao što su MMF, WB, UN, NATO i STO što im omogućava da često usmjeravaju ekonomsku politiku ovih institucija u smjeru sopstvenih nacionalnih interesa.

Međutim, uprkos ovim pozitivnim stranama, privreda SAD nije bez problema. Hipotekarana kriza je u mnogome nanijela štete i gurnula u recesiju SAD. Kongres je u tom periodu reagovao puštanjem u opticaj najpre 700 a zatim i 787 milijardi dolara. Ove mjere su imale djelimične uspjehe jer je spašeno nekoliko velikih finansijskih istritucija ali činjenica da je dolar „svjetska valuta“ je razlog uspjeha ovih mjera. Veliki problem SAD je i veliki deficiti robne razmjene, naročito sa Azijskim zemljama, koji je 2010. godine iznosio preko 600 milijardi dolara.

Danas SAD sve teže održavaju svoju dominantnu poziciju a to je prvenstveno ugroženo jačanjem evra (do dužničke krize u EU), britanske funte, švajcarskog franka, japanskog jena i juana. Kao uzrok ovih problem se može istaći i loš obrazovni sistem koji se decenijama nadoknađuje uvozom kvalitetnih stručnjaka iz Evrope i ostatka svijeta.

Privreda Japana je jedna od najvećih u svijetu a jedan od razloga za to je marljivost i organizacione sposobnosti japanskog naroda. Osim poslovne marljivosti, japanska radna snaga se odlikuje posjedovanjem najvećeg nivoa obrazovanosti u svijetu. Takođe, privredu Japana karakteriše bliska saradnja Vlade i privatnog industrijskog sektora, te niski porezi i velika ekonomska sloboda.

Japanska poslovna filozofija ističe dužnost poslodavca da izbjegne po svaku cijenu masovna otpuštanja radnika, te garanciju cjeloživotnog zaposlenja. Time se postiže čvrsta veza između radnika i poslodavca, te jača duh zajedništva i solidarnosti. U skladu s tim, prepoznatljiva karakteristika japanske ekonomije je čvrsta veza između proizvođača, distributera i banaka. Okolnosti u kojima se nalazi Japan: mala zemlja, mala obradiva površina, veliki broj stanovnika i izolovanost, natjerali su Japan da bude maksimalno kreativan i racionalan. Zato Japan sa jedne strane uvozi isključivo ono što ne može da proizvede, a izvozi svoju robu sa maksimalnim stepenom obrade.

Evropa i SAD moraju voditi oštru borbu sa Japanom za održavanje stečenih položaja u svjetskoj ekonomiji. Nemilosrdna konkurencija među japanskim industrijama automobila i elektrouređaja stvaraju povoljne uslove za razvoj robotizacije i komjuterizacije što predstavljaju izvor konkurentske prednosti za japansku privredu.

Potencijalni problemi za Japan se mogu ogledati u čunjenici da je javni dug ogroman, pojava stalne deflacije, oslanjanje na izvoz (što automatski znači da privreda zavisi od ino

tražnje). Uz starenje i smanjenje stanovništva velike probleme mogu izazvati i prirodne nepogode poput tsunamija i zemljotresa.

BRIKS je nova ekonomsko-politička asocijacija Brazila, Rusije, Indije, Kine i Južne Afrike u njihovom zajedničkom nastupu u međunarodnim odnosima. Osnovni stavovi koji su usvojeni prilikom prvog sastanka zemalja članica ove asocijacije su da se savremeni svjetski poredak treba zasnivati na vladavini međunarodnog prava i jačanje multilateralnih principa uz centralnu ulogu UN-a.

Karakteristike BRIKSA je činjenica da ove države čine čak 43% globalne populacije, 25% svjetskog BDP, 17% svetskog izvoza, 17% globalnog priliva SDI. Karakterišu se ogromnim prirodnim bogatsvima jer zauzimaju veliku površinu. BRIKS nema istorijsku, legalnu i geografsku koherentnost kao što je ima EU; niti se suočava sa zajedničkom bezbjedonosnom prijetnjom kao NATO u početku. Ove zemlje konkuriše međusobno kao i sa SAD i EU.

S obzirom na dinamičan rast BDP-a i veliki broja stanovnika, tržišta zemalja BRIKS-a imaju ogroman rasući potencijal. Po visini nominalnog BDP-a, Kina se nalazi na 3. mjestu dok Brazil, Rusija i Indija zauzimaju visoko 10., 11. i 12. mjesto. Imajući u vidu ogroman napredak otvaren u poslednjih nekoliko decenija, procjenjuje se da će do 2050. zemlje BRIKS-a bilježiti visoke stope privrednog rasta što bi moglo izmjeniti omjer snaga na globalnom nivou.

Međutim, svaka od zemalja članica ima svoje slabe tačke i rizike. Ekonomski prosperitet Rusije, koji se zasniva na izvozu energenata, može biti oštro pogođen opadanjem privredne aktivnosti na tržištima gdje se vrši izvoz. Prosperitet Kine se zasniva na jeftinoj radnoj snazi i velikom uvozu energenata i sirovina, dok plasman gotovih proizvoda uglavnom zavisi od tražnje drugih zemalja. Indija je uspjela da se posebno afirmiše u domenu tehnoloških usluga, budući da ima veliki broj programera koji u Indiji rade za tri do četiri puta manje plate nego njihove kolege u razvijenim zemljama. Brazil ima dosta povoljniju privrednu strukturu ali problem može da predstavlja ogromno siromaštvo (kao i u Kini i Indiji).

11. OSNOVNI PROBLEMI RAZVOJA EU

Istorija Evropske unije počinje 1952. godine osnivanjem Evropske zajednice za ugalj i čelik a nastala je kao posleratni program oporavka Francuske i Njemačke. 1957. godine u Rimu se potpisuje ugovor o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju i Evropske ekonomske zajednice a članovi su Francuska, Njemačka, Italija, Belgija, Holandija i Luksemburg. Time je utemeljena ideja zajedničkog slobodnog tržišta na kojem se podrazumjeva slobodan protok roba, ljudi, kapitala i informacija. Kako je poduhvat uspostavljanja zajedničke politike bio uspješan, 1973. godine Evropskoj ekonomskoj zajednici su se priključile Danska, Irska i Velika Britanija. 1981. priključuje se Grčka a pet godina kasnije Španija i Portugal. 1995. nove članice su Švedska, Austrija i Finska a 2004. dolazi do najvećeg proširenja, čak 10 zemalja: Poljska, Češka, Slovačka, Mađarska, Slovenija, Estonija, Letonija, Litvanija, Kipar i Malta. Poslednje proširenje, za sada, se dogodilo 2007. godine kada su članice postale Bugarska i Rumunija. U narednom periodu očekuje se pristupanje Hrvatske (prognozirano za 2013. godinu) a očekuje se da ostale zemlje jugoistočne Evrope u doglednom period postanu članovi EU.

Karakteristike: oko 500 miliona stanovnika (treći region u svijetu); BDP po glavi stanovnika 32.700 dolara (2010.); nezaposlenost 9,5% (2012,); inflacija 2,5% (2011.).

Da bi uspješno obavljala svoj mandat, EU ima institucije koje su zadužene za zakonodavne, izvršne, nadzorne, konsultantske i sudske zadatke. Sedam osnovnih institucija EU su: evropska komisija, savjet ministara, evropski parlament, evropski savjet, sud pravde, sud revizora i evropska centralna banka. Pored toga, postoje i dvije savjetodavne institucije: ekonomski i socijalni komitet i komitet regiona a tu je i evropska investiciona banka. Međutim, ovakva uređenost otežava odlučivanje u EU: komisija daje prijedlog odluke koja se dostavlja ekonomskom i socijalnom komitetu i komitetu regiona. Kada razmotre prijedlog dostavlja se evropskom parlamentu koji daje mišl jenje   i  upućuje savjetu ministra .  Oni predlažu zajedničku pozici ju  i  dostavl jaju evropskom parlamentu na usvajanje. Parlament može prijedlog da odobri tj. usvoji, da predloži izmjene, da nema odluke, ili da odbaci prijedlog. Savjet i parlament imaju šest nedelja da se dogovore o zajedničkom tekstu. Ako se tekst ne dogovori zakon se ne prihvata. Ovakav sistem odlučivanja često je problem sprovođenja brojnih poli t ika.

Na nadnacionalnom nivou EU ima definisanih nekoliko zajedničkih politika od kojih su najvažnije:

poljoprivredna politika, politika konkurencije, trgovinska politika, socijalna politika, spoljna i bezbjednosna politika, regionalna politika i politika zaštite životne sredine.

Problemi ekonomskog razvoja EU su različit i proističu kako iz specifičnosti koje vladaju u zemljama EU tako i iz uslova na globalnim tržištima. Ovnovni problemi mogu se sumirati u nekoliko tačaka:

1. Stanje evra. Problemi koji se javljaju u Grčkoj i drugim zemljama vrše stalni pritisak na slabljenje evra što je ogroman problem za Uniju.

2. Problem sprovođenja nadnacionalnih politika. Komplikovan sistem odlučivanja i pravo veta koje može uložiti svaka zemlja onemogućava EU brzo i adekvatno djelovanje u slučaju eksternih šokova. Pojednine “male” zemlje mogu uslovljavati ratifikaciju pojedinih sporazuma pojedinim “ličnim” uslovima što je svakako loše.

3. Nejednakost i problem kohezije. Podjedini regioni EU su izrazito razvijeni (tromeđa Njemačke, Francuske i zemalja Beneluksa) dok druge, naročito periferni dijelovi, mnogo zaostaju za ovim razvijenim zemljama.

4. SAD. Zemlje EU su tokom II svjetskog rata dobile obimne kredite od SAD tako da je sada teško voditi neku politiku a da SAD na to ne utiču (primjer je poljoprivredna politika gdje se EU tokom Urugvajske runde pregovora morala odreći velikog broja subvencija koje je davala poljoprivrednicima).

5. Natalitet i imigranti. Stanovništvo EU svakog dana stari i prognoze su da će se do 2050. broj radno sposobnog stanovništva se smanjiti za 18% dok su predviđanja da će u istom periodu broj imigranata dostići 40 miliona.

12. NADNACIONALNE POLITIKE U EU I NOVE TENDENCIJE

Zajedničke politike EU su zapravo aktivnosti koje su dogovorene među državama članicama kako bi bilo ostvareno djelovanje Unije u onim oblastima kojima se uređuju pitanja u odnosu na neki problem ili pitanje koje je prenijeto na nadnacionalni nivo. Danas je veoma teško govoriti o kreiranju politika država članica EU izolovano od “Brisela”, odnosno nadnacionalnih institucija (Evropske komisije, prije svih), a veoma mali broj pitanja je izuzet od aktivnosti EU (smatra se da je 80% zakonodavne aktivnosti država članica u nekoj vezi sa EU). No, ni u ovom slučaju uloga EU ne sme biti precjenjena, jer je riječ samo o odabranim politikama, a akcenat je stavljen na one politike koje su u bližoj ili daljoj vezi sa kreiranjem zajedničkog, unutrašnjeg, jedinstvenog tržišta. Dodatno, ni sve zajedničke politike nisu uređene, kreirane i sprovođene na isti način, već postoji različit stepen nadležnosti Unije, njenih organa i država članica. Generalno posmatrano, riječ je o neprestanom procesu “evropeizacije” i osvajanja novih oblasti u kojima se osjeća uticaj Unije, te je on danas mnogo veći nego u vrijeme nastanka prve od tri Zajednica.

Politike EU podrazumjevaju manji budžet za njihovo oblikovanje i sprovođenje, nego što je to slučaj kod njenih država članica (budžet EU je oko 100 milijardi evra, dok je budžet Njemačke 250, Francuske 266, Italje 389, a SAD čak 2.280 milijardi evra). S druge strane, kako Unija nema instrumente sile koji bi naterali na primjenu njenih politika, ona se u sprovodjenju svojih politika mnogo više oslanja na snagu prava. Veliki i značajni problem predstavlja i činjenica da postoji udaljenost između onih koji kreiraju politike i onih koji ih sprovode, kao i udaljenost kreatora politike od njenog izvršenja.

Glavni učesnici u procesu kreiranja politika su brojni i na više različitih nivoa, pa se zato danas često govori i o Uniji kao upravljačkom sistemu na više nivoa. Glavni učesnici su organi EU: Komisija, Savjet ministara, Evropski parlament, Sud pravde, Evropski savjet, Evropska centralna banka i drugi. Međutim, ova tijela nisu u vakuumu, već su povezana sa prestonicama i regionima država članica (subnacionalni i nacionalni uticaj) kao i sa drugim međunarodnim organizacijama (međunarodni uticaj).

S obzirom na veliki broj učesnika, osnivački ugovori EU određuju različite vidove ovlašćenja, kojima se definiše primarna nadležnost za delovanje u određenoj oblasti. Zato je moguće napraviti različite kategorije nadležnosti:

isključiva nadležnost EU – za kreiranje zajedničkih politika. podjeljena nadležnost – podrazumjeva da se koordinira aktivnost država i Unije u

kreiranju zajedničkih politika. nadležnost država članica – riječ je o aktivnostima kod kojih je i dalje glavna riječ

ostala u rukama samih članica.

Tako zapravo čitav sistem EU u oblasti zajedničkih politika jeste veoma komplikovan, te postoji negde oko 30 različitih i specifičnih pravnih instrumenata i procedura koje EU može da koristi u stvaranju svojih javnih politika. Zato je neophodno ove politike na neki način klasifikovati, pa je jedan od najzgodnijih kriterijuma njihovo mjesto u odnosu na osnovni cilj procesa evropske integracije – zajedničko tržište. Ako se tako posmatraju, moguće je podijeliti zajedničke politike EU na tri grupe:

politike koje grade jedinstveno tržite; politike koje ublažavaju efekte konkurencije na tržištu i politike koje se smatraju netržišnim.

Zajedničke politike EU su borojne:

ekonomska politika,

poljoprivreda i ribarstvo, konkurentnost (unutrašnje tržište, industrija i istraživanje), transport i telekomunikacije, energija i zaštita okoline, politika zapošljavanja, zdravstvene i socijalne zaštite i zaštita potrošača, obrazovanje, obuka, mladi i kultura, pravda i unutrašnji poslovi, regionalan politika.

U kreiranju svake od ovih zajedničkih politika, na različite načine, uključeno je i čitavo evropsko civilno društvo, preko svojih organizacija. Naime, kreiranje politika koje neće biti sprovedene i koje nisu oblikovane prema potrebama građana Evrope nema nikakvog smisla, niti one mogu biti implementirane. Zato je interes građana jedan od značajnih elemenata oblikovanja svih mjera iz ovih politika, kako u državama članicama tako i u EU. Štaviše, ni organizacije civilnog društva država kandidata ili potencijalnih kandidata, ne mogu biti odvojene od ovog procesa. Već sada moraju učiti šta politike donose i koje mogućnosti daju, a preko evropskih platformi nevladinih organizacija, koje se formiraju po pojedinačnim pitanjima i njihov interes može biti zaštićen. Nije zanemarljivo da je veliki broj različitih fondova kojima se podržava sprovođenje raznih politika otvoren i za domaće nevladine organizacije, bilo samostalno ili u saradnji sa svojim partnerima iz Evrope.

13. KRIZA EVRA: UZROCI, ŠANSE I OPASNOSTI

Zajednička evropska valuta svečano je lansirana u Frankfurtu na početku 1999. godine a nacionalne valute 16 članica EU su sasvim povučene iz opticaja tri godine kasnije (2002). Danas evro kao jedinstvenu valutu koristi 17 članica EU: Austrija, Belgija, Kipar, Estonija, Finska, Francuska, Grčka, Irska, Italija, Luksemburg, Holandija, Njemačka, Malta, Portugal, Slovačka, Slovenija i Španija. Uz to, koristi se u još pet evropskih zemalja.

U prvim godinama nakon uvođenja, evro je pokazao impresivne rezultate i gotovo sve zemlje evrozone su imale stabilne stope privrednog rasta. Čak šta više, u tom periodu, evro je prijetio da preuzme primat “svjetske valute” od dolara. Međutim, hipotekarna kriza iz 2008. godine je imala snažne refleksije na zemlje evrozone pri čemu je evro pokazao sve svoje slabosti. Problemi su uočeni u zemljama sa visokim javnim dugom a naročito u Grčkoj. Grčka kriza se brzo prenijela na finansijska tržišta evrozone i dovela evro u težak položaj.

Evro je od početka tekuće godine pao u odnosu na većinu drugih glavnih valuta jer je povećana kolebljivost na valutnom tržištu usled dužničke krize u evrozoni. U periodu između kraja aprila i početka avgusta efektivni kurs evra je depresirao usled ponovnog povećanja nestabilnosti. 1. avgusta je nominalni efektivni kurs evra prema 20 valuta najznačajnijih trgovinskih partnera evrozone bio 4,4 odsto ispod nivoa s kraja aprila 2012. i 8,2 odsto ispod prosječne vrijednosti u 2011. Zajednička evropska valuta je u periodu između 30. aprila i 1. avgusta izgubila 6,9 odsto vrijednosti prema američkom dolaru, 9,1 odsto prema japanskom jenu i 3,1 odsto prema britanskoj funti. Opadanje vrijednosti evra izazvalo je duboku zabrinutost o budućnosti jedinstvene evropske valute. Postoji zabrinutost da se ekonomska kriza iz Grčke ne proširi na druge članice evrozone. No, sve se ne ograničava samo na evropske zemlje, i kod drugih ekonomskih sila svijeta takođe postoji bojazan o širenju ove krize. Stoga se finansijska kriza precizno prati ne samo u zemljama evrozone već i u ostalim finansijskim centrima svijeta a odluke evropskih vlada o sučeljavanju sa ovom krizom utiču na

finansijska tržišta van evropskog kontinenta. Međutim, postavlja se pitanje da li će evro opstati?

Trenutna kriza se u evrozoni računa kao izazov finansijskih problema Grčke. No, grupa uglednih ekonomista smatra da se korijen evrokrize krije još dublje i da je nastala zbog strukturalnih kontradiktornosti u monetarnom poretku evra. Generalni direktor Međunarodnog monetarnog fonda ističe da je Evropi potrebna dodatna i bolja koordinacija u njenoj ekonomskoj politici. On tvrdi da je neispravno mišljenje da nekoliko zemalja može imati jedinstvenu valutu, a da svaka od njih može djelovati kako hoće. On dodaje da je članicama evrozone potrebno sredstvo za ujedinjavanje njihove ekonomske politike. Francuski ekonomista Atali predviđa da će, ukoliko se Francuska i Njemačka ne dogovore o formiranju evropskog ministarstva finansija i ministarstva trezora Evrope, evro za 10 godina potpuno nestati. On ističe da treba postojati neka budžetska koordinacija među budžetima članica EU.

Upravo zbog toga, Evropska unija se sprema preuzeti glavnu ulogu u krojenju fiskalnih i ekonomskih politika država-članica. Evropski semestar bio je prvi djelić slagalice koji je trebalo usvojiti i usvojen je vrlo brzo. Komisija je prijedlog objavila u proljeće 2010., a Vijeće ga je usvojilo samo nekoliko mjeseci kasnije. Po novoj proceduri, zemlje-članice moraju predati nacrte svojih državnih budžeta Komisiji i Vijeću na razmatranje.

Međutim, stručnjaci ističu da je za postizanje dugotrajne postojanosti evra potrebno čvrsto savezništvo u poreskoj i finansijskoj politici. Trenutno ne postoji takvo savezništvo u evrozoni, zajednici koja je sastavljena od zemalja koje imaju jedinstvenu valutu i sa nekih aspekata prate zajedničke monetarne mjere. Ali one poduzimaju nezavisne finansijske politike i u većini primjera su osjetljive prema svojim nezavisnostima po pitanju troškova i poreza. Vezano za monetarnu politiku, ove zemlje takođe imaju duboke probleme. Vrlo je teško određivati kamatu i vrjednost evra u odnosu na druge devize, a da oni budu u podudarnosti i da istovremeno odgovaraju Njemačkoj i nekim zemljama poput Grčke, Portugala i Italije. Zvaničnici Centralne banke Evrope prate tradicionalnu politiku Centralne banke Njemačke. Borba protiv inflacije je njihov prvi i najvažniji prioritet. Takva politika je povoljna za jaku ekonomiju Njemačke, ali je za zemlju poput Italije, štetna u teškom ekonomskom stanju.

Reagujući na navedenu krizu EU je na samitu 24. marta usvojila Pakt za evro (Euro Pact) koji ocrtava novo ekonomsko upravljanje EU. Formulacije Pakta za evro su izuzetno jasne: rješenje krize leži u štednji i niskim platama. Kako bi ostvarile konkurentnost, države-članice moraju reformisati radno zakonodavstvo te održavati nizak nivo plata kako bi konkurentnost i očuvale. Kako bi ostvarile stabilne državne finansije, članice se moraju prvenstveno usmjeriti na održivost penziskog sistema, zdravstvene zaštite i socijalnih povlastica, drugim riječima – na rezove socijalne potrošnje. Pribjegavanje alternativnim opcijama, npr. povećanju budžeta obuzdavanjem utaje poreza, označeno je kao nepoželjno. Pakt ne uključuje čvrste mehanizme prisile, ali u te svrhe služe opsežna legislativa i obvezujuće mjere sadržane u nedavno usvojenom paketu od šest legislativnih prijedloga vezanih uz ekonomsko upravljanje, poznatom i pod imenom “six-pack”. “Six-pack” obuhvata sledeće mjere:

restrukturiranje duga – mora se restrukturirati državni dug većine perifernih zemalja jer teret duga zemalja poput Irske i Grčke već je dosegao neodržive razine;

razoružanje finansijskih tržišta – krizu je prije svega prouzrokovao finansijski sistem, što znači da prekidanje dominacije finansijskog sektora mora biti u središtu bilo koje vjerodostojne alternative;

reforma bankarskog sistema – potrebne su neke radikalne promjene u odnosu prema bankama budući da su one akteri koji igraju stratešku ulogu “javnih usluga” u EU ekonomiji;

poreska reforma – većina državnih deficita je sa dohodovne strane što znači da ih uzrokuje pad poreskih prihoda zbog poreskog takmičenja, poreskih rajeva, smanjenja oporezivanja korporacija i ljudi s visokim dohocima. S obzirom na to, trebalo bi osmisliti reformske politike koje bi natjerale korporacije i bogate da plaćaju više poreze te poreze na dohodak kapitala i finansijske transakcije;

alternativno političko i ekonomsko upravljanje – vlade moraju uzeti svoju nezavisnost iz ruku lobista i financijskih tržišta i aktivno upravljati ekonomskim životom.

Od uspjeha ovih mjera ali i od drugih događaja na globalnim finansijskim tržištima zavisiće budućnost evra.

14. BRICS I SEE6 – PROBLEMI I NIVO PRIVREDNE SARADNJE

Zemlje SEE6 predstavljaju grupaciju zemalja jugoistočne Evrope koje se u pojedinim svjetskim publikacijama i izvještajima tretiraju kao jedinstvena cjelina. Ovu grupaciju čini pet nezavisnih zamalja: Srbija, Makedonija, Crna Gora, Albanija, BiH i tzv. Kosovo.

Što se BRIKS tiče, može se reći da je to nova ekonomsko-politička asocijacija Brazila, Rusije, Indije, Kine i Južne Afrike u njihovom zajedničkom nastupu u međunarodnim odnosima. Karakteristike BRIKS-a je činjenica da ove države čine čak 43% globalne populacije, 25% svjetskog BDP, 17% svetskog izvoza, 17% globalnog priliva SDI. Karakterišu se ogromnim prirodnim bogatsvima jer zauzimaju veliku površinu.

Saradnja ove dvije grupacije nije potpuno jasna. Prvi razlog jeste direktna opredjeljenost zemalja SEE6 za buduće članstvo u EU što se automatski protivriječi saradnji sa zemljama BRIKS-a. Drugi razlog jeste činjenica da su temlje BRIKS-a dosta geografski “razbacane” i udaljenje od regiona SEE6. Upravo to onemogućava ostvarenja nekog užeg oblika saradnje u trgovinskom smislu.

Zemlje SEE6 su oštro pogođene prvim ali još jače drugim talasom ekonomske krize. Nepovoljna privredna struktura, slab izvozni sektor i velika nezaposlenost su osnovne karakteristike ovih ekonomija. Međutim, kako se zemlje EU nalaze u teškoj situaciji, obimniji prilivi SDR (koje se vide kao jedan od mogućih pokretača privrednog razvoja) mogu doći iz zemalja BRIKS-a. Mnoge analize predviđaju da će u narednim godinama upravo ove zemlja (konkretno Kina) preuzeti primat u svjetskim ekonomskim krugovima. To znači da zemlje SEE6 trebaju raditi na promociji ulaganja i zainteresovati zemlje BRIKS-a na ulaganja u ovaj region.

Što se tiče robne razmjene, zemlje SEE6 najveću saradnju imaju sa Rusijom i Kinom. Kako ove zemlje imaju veliki broj stanovnika, jedan od mogućih puteva ze ekonomski rast svakako može biti izvoz na tržišta ovih zemalja.

Međutim, za uspješniju saradnju grupacija SEE6 i BRIKS-a i realizaciju drugih projekata potrebno je napraviti odgovarajuću strategiju i raditi na potpisivanju bilateralnih i multilateralnih ugovora.15. PRIVREDNE VEZE SEE6 I EU

Nesporna je želja i opredijeljenje zemalja SEE6 da u doglednom vremenskom periodu postanu članovi EU. U skaladu sa tim, veliki broj zemalja SEE6 ima privredne veze kako sa EU kao institucijom, tako i sa pojedinim zemljama čalanicama EU.

Glavni oblik saradnje se ogleda kroz potpisivanje brojnih sporazuma a najznačajniji od njih je Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju spada u novu, treću generaciju sporazuma o pridruživanju Evropskoj uniji koji su ponuđeni isključivo zemljama obuhvaćenim procesom stabilizacije i pridruživanja i koji ovim zemljama omogućava uspostavljanje bliskog i trajnog odnosa s Evropskom unijom, te izgledno članstvo u Evropskoj uniji. Uz pridruživanje, ovi sporazumi sadrže element stabilizacije (sigurnosna, politička i ekonomska stabilizacija) kao i element regionalne saradnje. S pravnog aspekta, sporazum je zaključen između države potpisnice i Evropskih zajednica i njihovih država članica i njime se uređuju odnosi unutar sva tri stuba Evropske unije: Zajednica, zajednička vanjska i sigurnosna politika i saradnja u pravosuđu i unutrašnjim poslovima. Sve zemlje SEE6 imaju potpisan pomenuti sporazum i to:

Zemlja Makedonija Albanija Crna Gora Srbija BiHPotpisan sporazum 9.4.2001. 12.06.2006. 15.10.2007. 29.4.2008. 16.6.2008.

Naredni korak nakon potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju jeste dobijanje statusa kandidata ja članstvo u EU. Makedonija se  2004. godine, prijavila za članstvo u EU, a Evropska komisija ju je preporučila za službenog kandidata novembra 2005. godine. Evropsko vijeće je odobrilo Makedoniji status kandidatau decembru iste godine, ali nije odredilo datum za početak pregovora. Makedonija ima nerješeno pitanje s Grčkom oko imena države. Albanija je, kao već starija članica Partnerstva za mir, prva država od potencijalnih zemalja kandidata za članstvo koja je počela pregovore o Sporazumu za stabilizaciju i pridruživanje 2003. godine. Ovaj dogovor je potpisan je juna 2006., čime je napravljen prvi korak prema članstvu Albanije u EU. Ipak, ulazak Albanije u Uniju najviše zavisi od ekonomske i političkoj stabilnosti zemlje. Približavanje BiH Evropskoj uniji usporavaju brojni ekonomski i politički problemi u zemlji. Ipak, zadnji godina ostvaren je manji, ali stabilni napredak države, što uključuje i saradnju sa sudom u Hagu. Budući da je stanje u BiH važno za stabilnost u tom dijelu Europe, moguće je da će EU biti popustljivija u prihvatanju ove države u članstvo u odnosu na druge. Nakon referenduma iz 2006., Crna Gora je izašla iz državne zajednice sa Srbijom i postala nezavisna država. Smatra se da će nezavisnost ove države znatno ubrzati početak pregovora za članstvo, nego što je to bio slučaj u zajednici sa Srbijom. U decembru 2010. godine, Crna Gora je dobila status kandidata. Smatra se da će glavne prepreke ulasku Crne Gore u EU biti ekološki, sudski i kriminalni problemi. Crna Gora je već pri uvođenju prihvatila euro kao službenu valutu. Politika vodstva Srbije je pripremiti zemlju za ulazak u EU u razdoblju od 2012. do 2015. U martu 2012. godine, Srbija je dobila status kandidata za članstvo u EU. Ipak, ovaj ulazak će se najvjerojatnije dogoditi nešto kasnije zbog etničkih napetosti, statusa Kosova, siromaštva i vrlo raširene korupcije. Kako bi se pripremila za moguće članstvo u EU, Srbija mora provesti brojne reforme.

Sklapanjem ovoga sporazume sa EU zemlje imaju direktne koristi i to:

neophodan korak ka punopravnom članstvu u Evropskoj uniji. izgradnja kredibiliteta zemlje kod međunarodne javnosti, država članica EU, kao i kod

drugih međunarodnih organizacija.

uspostava područja slobodne trgovine između zemlje potpisnice i Evropske unije. regionalna saradnja nakon potpisivanja Sporazuma posebno sa državama koje su u

istom ugovornom odnosu s EU. potpisivanjem Sorazuma sa EU zemlja će postati privlačnija za strane investitore. saradnja u oblasti viza, granične kontrole, azila sa EU. Potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju s EU, stvaraju se osnovne

pretpostavke za razgovore o liberalizaciji viznog režima. mogućnost korištenja novih pretpristupnih fondova EU.

16. PRIVREDNE VEZE I SARADNJA RUSIJE I SEE6

Nakon pada Berlinskog zida i raspada evropskoga socijalističkog sistema Rusija je doživjela veliki šok, koji je doveo do krize ekonomskog, socijalnog i političkog sistema. Tada se činilo da će se Rusija zatvoriti u svoje nove, smanjene granice, i da će tražiti puteve stabilizacije prilika ne vodeći previše računa o vanjskopolitičkim potezima koji bi je ponovo mogli voditi vrhu svjetske politike. Međutim, različite snage u Rusiji počele su sve više postavljati pitanje novog mjesta Rusije u svijetu i potrebe stvaranja dinamične vanjske politike koja neće samo prihvatati zapadne obrasce, već koja će biti kreativna i postavljena jasno u ruskom interesu.

Do ekonomske krize Rusija je s visokom cijenom energenata bila na putu značajne ekonomske stabilizacije, a djelovanje SAD-a na čelu s predsjednikom Bushom tada je davalo prednost ruskoj politici i njezinom inzistiranju na poštovanju međunarodnih normi i međunarodne institucije UN-a. Iako su se posljednjih mjeseci trendovi ekonomskog i političkog razvoja promijenili, Rusija, uprkos ekonomskim teškoćama, nema namjere napustiti svoj put prema vrhu svjetske politike. Problemi se vide kao privremeni i ruski ekonomisti tvrde da ruska ekonomija, uprkos svojoj monokulturnosti, može normalno izvršavati sve zacrtane planove. Od njih je, svakako, i jedan vrlo važan: stvaranje dinamične vanjske politike.

U tom sklopu Balkan se vidi kao tradicionalno i prirodno rusko uporište. Za razliku od ostalih dijelova Istočne Europe, s kojima su i istorijske i civilizacijske veze bile znatno slabije, Balkan je područje na kojem postoji pravoslavlje kao jedna od značajnih spona, tu je zatim i zajednička istorijska borba protiv Turaka i Zapada, odnosno Austro-Ugarske. Tu je i relativna blizina koja omogućuje realizaciju određenih ekonomskih projekata, kao i istorijsko rusko nastojanje da se zadrži Balkan.

Uprkos postojećim željama za približavanjem ili zadržavanjem na Balkanu, ruska politika ipak mora voditi računa o specifičnostima pojedinih zemalja. Nekima od njih može se pristupiti sredstvima kojih Rusija ima najviše – nafta i plin, druge uz to mogu računati i na političku podršku, dok se jedino Srbija pojavljuje kao zemlja u kojoj Moskva može koristiti svoje ekonomske, vojne i političke instrumente kako bi ostvarila snažan i dugotrajan uticaj.

Privredne veze Rusije sa zemljama SEE6 se ne mogu odvojeno prikazati od političkih odnosa pa se u tom kontekstu može reći su ti odnoi sledeći:

Makedonija – koristeći svoja glavna ekonomska sredstva – plin i naftu, kao i namjeru da se izgradi direktni naftovod od Soluna do Skoplja, Rusija je u Makedoniji imala i još uvijek ima vrlo snažnu kartu koja računa prije svega na stabilnu situaciju u zemlji.

Bosna i Hercegovina – u Moskvi je bila viđena kao prostor u kojemu Rusija može zajednički djelovati sa Zapadom. Bosna i Hercegovina nema za Rusiju značaj ni strateškog partnera ni strateškog protivnika.

Crna Gora – iako je dugo vremena isticana podrška za ostvarenje jedinstva Srbije i Crne Gore, Rusija je među prvima priznala nezavisnosti Crne Gore ističući prijateljske i istorijske veze. Ruski kapital, koji je i inače bio zainteresiran za Crnu Goru, odmah je snažno krenuo u pohode koristeći potrebe male i mlade države.

Srbija – čini se da je Srbije jedna od rijetkih istočnoeuropskih država koja pokazuje znake prijateljstva prema Rusiji. Razlozi su istorijske veze, pravoslavlje, razvijeni ekonomski odnosi, ali isto tako i snažni državni interesi koji su omogućili da se u vrijeme raspada Jugoslavije Rusija stavi na stranu Srbije i da podržavajući Srbiju zapravo pokušava zaustaviti penetraciju NATO-a na Balkan, njegovo širenje i jačanje evroatlantskih odnosa.

Albanija – članstvo Albanije u NATO-u i jasno opredjeljenje ka evro-atlantskim integracijama kombinovano sa istorijskim nasleđem dovelo je do toga da od svih zemalja SEE6, Rusija sa ovom zemljom ima najslabije ekonomske i političke odnose.

Iz navedenog se može zaključiti da Rusija svoje ekonomske i političke odnose od zemalja SEE6 najviše gradi sa Srbijom, Crnom Gorom i Republikom Srpskom gdje je Rusija i najviše investirala.

Glavni dio ruske ekonomske politiku prema jugoistočnoj Evropi je „energetska politika“. Energetika je u samom središtu ruskih ekonomskih aktivnosti kako u zemlji tako i na međunarodnoj sceni. Opšte je poznato da gotovo pola ruskog BDP-a, dvije trećine izvoznog profita i polovina državnih prihoda dolazi iz energetskog sektora. Balkanska regija postala je za rusku strategiju integrisanja u svjetsko energetsko tržište važna tranzitna ruta i značajno lokalno tržište. Kao tranzitna ruta, to je konačna faza ruske isporuke nafte i gasa (bilo da je ruskog porijekla ili iz Kaspijskog bazena ili Centralne Azije) prema, u slučaju nafte, morskim lukama koje dalje transportuju naftu na tržišta nafte, i u slučaju gasa i gasovoda – evropsko tržište. Rusija je također zainteresirana da izgradi podzemne rezervoare gasa u jednom broju balkanskih zemalja. Nedavno postignuće je bila izgradnja velikog podzemnog skladišta gasa u Banatskom dvoru koje su izgradili NIS i 'Srbijagas' koji će biti povezan s gasovodom 'Južni tok'.

U ovim odnosima važno je napomenuti nekoliko primjera ruskih investicijskih aktivnosti na Balkanu: mada je Hrvatska jedna od najprivlačnijih zemalja za investicije u regiji, ruski udio u tamošnjim direktnim stranim investicijama iznosi skromnih 0,5%. Samo nekoliko ruskih kompanija pokušavalo je investirati u toj zemlji. Među uspješnim primjerima su “Lukoil” i finansijska korporacja sa zajedničkim ulaganjem “Sistema” (“AFK Sistema”). Kompanija “AFK Sistem” uložila je od oko $50 miliona u Hrvatsku i ima bliske kontakte sa telekomunkacijskim kompanjama u ovoj zemlji. U Srbji, ruske direktne strane investicije također predstavjaju manje od 1%. Neki od poslova su: rusko-švajcarska kompanija“Alpina-Group” kupila je 84% srbijanskog pogona za proizvodnju bakrenih cijevi “Majdanpek”, što je dio industrijskog kompleksa proizvodnje bakra “RTB Bor”. Rusko-švajcarski konzorcij “Mineko” kupio je mlin za mljevenje brašna “Fedilinka”. Godine 2007. ruska kompanija “Metropol” kupila je 71,2% srbijanske turističke agencije “Putnik”. Bosna i Hercegovina je jedina zemja regije gdje je ruski udio u direktnim stranim investicijama viši od 10%. Ali to je uglavnom zbog kupovine (80%) i daljih investicija u rafineriju nafte “Bosanski Brod”, kao i

kupovine fabrike maziva „Modriča“ i firmom za promet gorivom „Petrol“ od strane ruskog “Zarubezhneft”. Rusko učešće u Albaniji za sada je zanemarivo. Mada su “Lukoil” i “Gazprom” pokazali interes da uđu na albansko tržište, saradnja još nije razvijena. Crna Gora je za ruske investicije bila atraktivna na planu industrije i nekretnina pošto je postala jedna od omiljenih turističkih destinacija. Ključni ruski investitor je bio “Basic Element”, koji uz udio u razvojnim projektima u svom posjedu ima i najveću crnogorsku fabriku aluminija “Kombinat aluminijuma Podgorica” te rudnike “Rudnici boksita Nikšić”, termoelektranu “Pljevlja” te udio (31,1%) u rudniku uglja “Pljevlja”. U planovima nekoliko velikih ruskih kompanija je izgradnja luksuznih odmarališta na jadranskoj obali.