NOVOSADSKA POSLOVNA ŠKOLANOVI SAD

S E M I N A R S K I R A D

STEPEN RAZVIJENOSTI NOVOG SADA

U PERIODU 1995 - 2005

PROFESOR: STUDENT:PROF. DR ILIJA ROSIĆ NIKOLINA MARIČIĆ,478/06 Maj, 2007.

SADRŽAJ

I. Uvod……………………………………………….. 3

II. Analiza stepena razvijenosti Novog Sada……….. 6 1. Demografska analiza………………………………... 6 1.1. Prirodni priraštaj…………………………………… 8 2.1. Socijalno – ekonomska struktura……………………93.1. Kvalifikaciono – obrazovna struktura........................ 92. Struktura privrede....................................................... 102.1. Poljoprivreda………………………………………. 112.2. Turizam……………………………………………. 123. Zaposlenost…………………………………………. 144. Spoljna trgovina……………………………………. 155. Akumulativna i reproduktivna sposobnost…………. 166. Nacionalni dohodak po glavi stanovnika................... 16

III. Zaključak………………………………………….. 17

Literatura……………………………………………18

2

I. UVOD

Glavni grad Vojvodine, Novi Sad, istoričari ubrajaju u mlađe gradove, jer je utemeljen pre oko 300 godina, tačnije 1694. godine, mada prva arheološka nalazišta otkrivaju tragove naseobina još od pre 3000 godina pre naše ere. Prvi žitelji bili su 12 vojnika sa službom na Petrovaradinskoj tvrđavi i 20 pekara, mesara i drugih zanatlija, koji su služili za potrebe tadašnjeg garnizona.

Novi Sad se naročito poletno razvijao posle 1748. godine, kada je proglašen za slobodan kraljevski grad ( prvog februara ). Dobija ime: latinski – Neoplanta, mađarski – Ujvidek, nemački – Neu-satz, srpski – Novi Sad.

U proleće 1748. Novi Sad počinje da živi po uzoru na ostale slobodne gradove tog vremena. Od 1748. do kraja XVIII veka povećava se broj stanovnika, umnožavaju se imanja, deca se školuju. Sedamdesetih godina grad ima svoju svilaru, pivaru, mlin za preradu duvana… Trguje se s mnogim zemljama Evrope i Azije, a grad krajem stoleća postaje najjači ekonomski centar na jugu Ugarske.

Godine 1848. Novi Sad je zadesilo prvo veliko razaranje bombardovanjem. Od 2812 zgrada, ostalo je 808.

S polovine XIX veka grad se opet ubrzano podiže i izgrađuje, iz kog vremana većinom i potiče današnja arhitektura starog jezgra grada. Naročit uspon kao kulturno i političko žarište Srba u Vojvodini doživeo je u ovom periodu kada je s pravom nazvan “srpska Atina”. U našem gradu je u to vreme izlazilo 56 listova i časopisa na srpskom jeziku, 1864. godine u grad je iz Pešte preseljena Matica srpska, najstarija naučno – kulturna institucija kod Srba, kao i najstariji južnoslovenski časopis Serbske letopisi (pokrenut 1824, u Novom Sadu izlazi od 1864, a od 1873. do

3

danas pod naslovom Letopis Matice srpske),a 1861. godine je osnovano Srpsko narodno pozorište – najstariji profesionalni teatar u našoj zemlji. U Novom Sadu je sagrađena i prva srpska narodna škola 1703. godine, gimnazija 1791. u Sremskim Karlovcima, a prva bolnica 1746. godine. Poslednjih godina XIX veka i početkom XX, gradi se železnička stanica, most, klanica, plinara, električna centrala…

Posle Prvog svetskog rata, 25. novembra 1918. godine, Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena donela je odluku o prisajedinjavanju Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji. Dan ranije je to učinila i skupština Srema u Rumi. U Kraljevini Jugoslaviji Novi Sad postaje centar Dunavske Banovine. U to vreme dobija svoj prvi bulevar, Banovinu i novi most. Godine 1936. ima već 69000 stanovnika. Za vreme Drugog svetskog rata poginulo je nekoliko hiljada novosađana.

Novosadski partizanski odred oslobodio je Novi Sad 23. oktobra 1944. godine. Oslobođen fašističke okupacije Novi Sad, glavni grad Autonomne Pokrajine Vojvodine, doživljava veliki uspon kao ekonomski, kulturni, naučni, politički, administrativni i svaki drugi centar Pokrajine…

Takozvanom antibirokratskom revolucijom 1988. godine menjaju se politički odnosi u zemlji, a Novom Sadu se smanjuju nadležnosti. Nekoliko godina kasnije za vreme inflacije njegove stanovnike pogađa siromaštvo, a u ratovima na teritoriji nakadašnje Jugoslavije gine 72 novosađana, grad napuštaju mnogi mladi i obrazovani ljudi, a u njega se sklanjaju na desetine hiljada izbeglih i prognanih. Taj posleratni period i 1996 – 1997, obeležavaju studentske građanske demonstracije protiv režima Slobodana Miloševića, a na

4

čelo grada, izbornom voljom građana, dolaze opozicione političke stranke.

Godine 1999. u vreme NATO bombardovanja Novi Sad ostaje bez mostova, komunikacije, vode, mnogih građevina… Po prestanku bombardovanja, već prilično iscrpljen grad se ubrzano obnavlja, podižu se novi mostovi, pontonski, privremani, montažno – demontažni... U početku nedifinisanoj atmosferi nade i krajnjih granica izdržljivosti građani dočekuju i slave pobedu opozicije na septembarskim izborima 2000.

Arhiv Vojvodine. Gradska biblioteka u Novom Sadu.“Kulturna riznica Srbije”, dr Miodrag Jovanović, Jovan Janićijević

5

II. ANALIZA STEPENA RAZVIJENOSTI NOVOG SADA

1. Demografska analiza

Demografija je nauka koja izučava kretanje stanovništva i njegove podstrukture. Postoje dve vrste kretanja stanovništva: prirodna –natalitet (broj živo rođenih), mortalitet (broj umrlih) i fertilitet (broj porođaja) i mehani č ka – migracije (preseljavanje stanovništva sa jednog mesta na drugo).Razlika između nataliteta i mortaliteta predstavlja prirodni prira š taj. Postoje 4 podstrukture stanovništva: 1. prirodno – socijalna (broj, pol, starost), 2. ekonomska (aktivni – izdržavani, zaposleni – nezaposleni), 3. politička (birači – birani, aktivni – pasivni), 4. kulturna (pismeni – nepismeni).

Stanovni š tvo u procentima prema popisu iz 1990.godine u Novom Sadu

Nacija ProcentiSrbi 65,3

Mađari 7,6Hrvati 3,3

Jugosloveni 12,4Slovaci 3,1

Crnogorci 2,3Rusini 0,9Ostali 5,1

6

Mesto Broj stanovnikaNovi Sad 233.297

Petrovaradin 13.307Begeč 3.004

Bukovac 3.513Budisava 3.904Veternik 10.076

Kać 10.509Kisač 5.670Kovilj 5.380Ledinci 2.234

Rumenka 4.889Stepanovićevo 2.112

Futog 17.751Sremska Kamenica 9.351

7

1.1. Prirodni priraštaj

Prirodni priraštaj predstavlja razliku između nataliteta i mortaliteta, odnosno broja rođenih i broja umrlih.

Rezultat pretraživanja na teritoriji Novog Sada prema popisu iz 2002. godine iznosi 299.294 stanovnika.

Prema rezultatima istraživanja u periodu od 1991. do 2002. godine porast ili pad stanovništva u gradu Novom Sadu je 38.173.

Radno sposobno stanovništvo po popisu iz 2002. godine ukupno iznosi 210.903 stanovnika.

Prirodni priraštaj po popisima iz 2004. godine je u velikom kolapsu i iznosi -225 promila, što predstavlja opasnost od proširenja bele kuge – negativan priraštaj.

Godina 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004Prirodni priraštaj

421 178 45 -175 -314 -330 102 5 -135 -225

Sekretarijat grada Novog Sada, Gradska kuća

8

1.2. Socijalno – ekonomska struktura

Stanovništvo se u najvećoj meri bavi poljoprivredom 38% , zatim je tu prerađivačka industrija 30% , pa energetika 14% , pa građevinarstvo 6% , trgovina 6% , promet nekretnina 4% , i ostali poslovi 2% .

1.3. Kvalifikaciono – obrazovna struktura

Od ukupnog broja studenata na Univerzitetu u Novom Sadu, koji broji oko 6500 koliko se, svake godine upiše, a pod tim se podrazumevaju i redovni i vandredni studenti, po popisu školske 2004/2005. godine, broj diplomiranih studenata viših škola u Novom Sadu je 835, što predstavlja izuzetan uspeh za grad. Kada su u pitanju zvanja akademika, broj istih u gradu je na zavidnom nivou u odnosu na milionski grad Beograd i iznosi oko 12 na godišnjem nivou.

Školska godina Osnovna škola Srednja škola Viša škola Fakultet1995/19961996/19971997/19981998/19991999/20002000/20012001/20022002/20032003/20042004/2005

28762285662823927836269252646426475262212633526876

18764184521875718537191971904818082180781768517853

854832821710615373265755

Nema podatakaNema podataka

156214761436134116771695150716808352305

Republički zavod za statistiku, časopis “Opštine u Srbiji”

9

2. Struktura privrede

Grad Novi Sad ima značajne prirodne i privredne potencijale, te se svrstava u najrazvijenije gradove u Srbiji. Novi Sad ima povoljan geografski položaj i nalazi se na važnim saobraćajnim koridorima, što obezbeđuje značajne prednosti za razvoj svih privrednih grana. Privreda Novog Sada je sistem u kojem su zastupljene sve oblasti privređivanja od industrije, gde su kapaciteti skoncentrisani u proizvodnji i preradi nafte i gasa, distribuciji i proizvodnji električne energije, proizvodnji elektro – mašina i opreme, proizvodnji prehrambenih proizvoda i hemijskih proizvoda. Takođe, postoje ozbiljni potencijali u oblasti poljoprivrede, građevinarstva, trgovine, turizma, ugostiteljstva i saobraćaja.

Međutim, period od 1990. – 2000. godine je atipičan sa ekonomskog stanovišta, kako za Srbiju, Vojvodinu, tako i za Grad Novi Sad, jer ovaj period počinje raspadom bivše SFRJ, zatim slede sankcije UN, a završava se NATO bombardovanjem. Karakteristika ovog perioda je da društveni proizvod ima tendeciju opadanja (uz određene oscilacije), a prisutan je i proces dezinvestiranja u privredi, koji takođe traje sve do 2000.-te godine.

Tokovi privrednog razvoja Grada Novog Sada posle 2000.-te ohrabruju jer su opšti uslovi privrednog razvoja poboljšani. U skladu s tim prisutna je stabilna tendecija porasta društvenog proizvoda, kao i povećanje učešća društvenog proizvoda Grada u ukupnom društvenom proizvodu Republike Srbije. Takođe, svojinske reforme su stvorile preduslove za formiranje privredne strukture i ambijenta koji omogućuje povećanje proizvodnje, izvoza, efikasnosti i konkurentnosti naše privrede. U tome značajnu ulogu imaju mala i srednja preduzeća koja dominiraju u Novom Sadu i to praktično u svim oblicima svojine.

Privredni sekretarijat grada Novog Sada, Radnička 2

10

2.1. Poljoprivreda

Poljoprivredna proizvodnja ima značajno mesto u privrednom razvoju, s obzirom na plodnost zemljišta na teritoriji grada Novog Sada. Poljoprivredno zemljište predstavlja jedan od osnovnih oblika privrednog bogatstva kao i preduslov za život, za obim i strukturu proizvodnje, kao i uslov za zdravu životnu okolinu.Od ukupne zemljišne površine, koja se prostire na 69.917 ha, na poljprivredno zemljište se odnosi 53.682 ha ili 76,8% . Obradivo poljprivredno zemljište visokog boniteta se prostire na 50.419 ha i zahvata 72,1% svih zemljišnih površina. Na području Novog Sada svega 2.075 ha obuhvaćeno je polustacionarnim sistemima za navodnjavanje ili 4,1% od ukupno obradivih površina.Na najvećem delu ovih površina uzgajaju se osnovne poljoprivredne kulture (pšenica, kukuruz, soja, suncokret, šećerna repa i povrće). Najviše zastupljena kultura je kukuruz koji se seje na 25.500 ha (50,5%).Na području Novog Sada zastupljena je i stočarska proizvodnja koja se odnosi na proizvodnju svinja, goveda, ovaca i živine. Oslanjajući se na potencijale i resurse iz primarne poljoprivredne proizvodnje i stočarstva na teritoriji Novog Sada je razvijena i prehrambena industrija koja se odnosi na proizvodnju i preradu mleka, mesa i prerađevina od mesa, preradu pšenice i proizvoda od brašna.

AD „Novosadska mlekara“ godišnje prerađuje oko 60 miliona litara mleka, od čega 9 miliona litara pasterizovano mleko, 15 miliona litara sterilizovano mleko, 13 miliona litara kiselo i mlečni proizvodi i 23 miliona litara se preradi u sireve i mleko u prahu. Kapacitet mlekare je prerada 85 miliona litara godišnje.

DTD “Ribarstvo” bavi se proizvodnjom konzumne ribe i riblje mlađi, proizvodnja se obavlja na ribnjacima površine 1.100 ha, od kojih se 170 ha nalaze u Futogu, a ostalo van područja grada (Žabalj, Srpski Miletić, Susek).

11

“BB Minakva” AD Novi Sad bavi se proizvodnjom mineralne vode i sokova. Godine 2004. ukupno je proizvedeno 80 miliona litara (72 miliona litara mineralne vode i 8 miliona litara sokova).

DD “Neoplanta” industrija mesa Novi Sad bavi se uzgajanjem goveda i svinja kao i proizvodnjom mesa i prerađevina od mesa.

AD “Danubius” Novi Sad fabrika testenina koja godišnje proizvede do 10.000 tona raznih vrsta testenina od kojih se 10% izvozi.

2.2. Turizam

Turistički potencijali Novog Sada

Među najpoznatijim je Petrovaradinska tvrđava sa koje se pruža najlepši pogled na grad, koji sa Muzejom (najposećeniji u Srbiji), galerijama i ateljeima predstavlja kompletnu turističku celinu. Već 6 godina na tvrđavi se održava najveći muzički festival u Jugoistočnoj Evropi EXIT, koji okuplja mlade iz svih krajeva sveta (140.000 posetilaca 2003. godine, 150.000 2004. godine).

Fruška Gora sa nacionalnim parkom od oko 25.000 ha na kojoj je podignuto 17 srpskih manastira, sa nepreglednim šumovitim predelima, brojnim jezerima, prirodnim rezervatima, retkim biljnim i životinjskim vrstama.

U srcu Novog Sada se nalazi Trg slobode sa kulturno – istorijskim spomenicima i najstarijim građevinama. Od centralnog trga račva se pet ulica u pešačku zonu, a najstarije od njih su Zmaj Jovina i Dunavska ulica.

Ruralni/agro ili salašarski turizam dobija na značaju na teritoriji Novog Sada, to su prvenstveno salaši na Čeneju, Kaću i Begeču.

12

Na Novosadskom sajmu (osnovan 1923. godine) godišnje se održi 15 sajmova od kojih je najznačajniji Međunarodni poljoprivredni sajam (u maju mesecu) sa preko 2000 izlagača iz zemlje i inostranstva i do 460.000 posetilaca u proseku. Ove godine predviđa se da će biti 600.000 posetilaca.

Najpoznatiji hoteli u Novom Sadu: Park 5*, Aleksandar 4*, Vojvodina 3*, Novi Sad 3*, Putnik 3*, Sajam 3*.

Broj turista u Novom SaduGodina Domaći Strani Ukupno2000 73.851 13.678 87.5292001 79.961 18.222 98.1832002 68.826 22.364 91.1902003 48.802 24.373 73.175

Broj ostvarenih noćenja u Novom SaduGodina Domaći Strani Ukupno2000 132.678 27.688 160.3662001 126.207 37.345 163.5522002 110.547 47.620 158.1672003 76.510 52.241 128.751

Privredni sekretarijat grada Novog Sada, Radnička 2

13

3. Zaposlenost

Podaci o zaposlenima u preduzećima i organizacijama (uključujući i jedinice u sastavu) u društvenom, mešovitom, zadružnom, državnom i privatnom sektoru – godišnji prosek – dobijeni su na osnovu redovne polugodišnje izveštajne službe kojom se za mesec mart i septembar svake godine prikupljaju podaci.Podaci o zaposlenim licima koja samostalno obavljaju delatnost prikupljeni su redovnom polugodišnjom izveštajnom službom kojom se za mesec mart i septembar prikupljaju podaci od Republičkog zavoda za zdravstveno osiguranje zaposlenih.Podaci o nezaposlenim licima preuzeti su od Republičkog zavoda za tržište rada.

Godina Zaposlenost Nezaposlenost1995199619971998199920002001200220032004

113201111424111057111490108010105558101282100064103526132578

29595321352350222732268302994830587335293631935175

Republički zavod za statistiku, časopis “Opštine u Srbiji”

14

4. Spoljna trgovina

Najznačajniji indikator za prikazivanje stepena razvijenosti privrede je obim i struktura spoljne trgovine.Obim i struktura spoljne trgovine su ogledalo privredne strukture jedne oblasti, njenog nivoa razvijenosti ali i njene zavisnosti od ekonomskog okruženja.

Spoljno trgovinska razmena dobara

Godina Izvoz Uvoz199719981999200020012002200320042005

226234194256284332386422496

85684278798810211112123316871732

Republički zavod za statistiku, časopis “Opštine u Srbiji”

15

5. Akumulativna i reproduktivna sposobnost

Akumulativna sposobnost u jednoj ekonomiji čini deo novostvorene vrednosti, tj. nacionalnog dohotka koji se u robnom obliku i vrednosnom izrazu može izdvojiti za proširenu reprodukciju. Reproduktivnu sposobnost privrede čini deo novostvorene vrednosti, tj. nacionalnog dohotka i društvenog proizvoda koji se u robnom obliku i vrednosnom izrazu može izdvojiti za prostu i proširenu reprodukciju.Akumulacija je bitna pretpostavka za dostizanje višeg nivoa ekonomske razvijenosti na čijoj osnovi može da se ostvaruje i viši nivo blagostanja. Znači, svako društvo je prinuđeno da akumulira da bi moglo da se razvije i opstane.

6. Nacionalni dohodak po glavi stanovnika

Nacionalni dohodak ili novostvorena vrednost je deo društvenog bruto proizvoda koji preostaje posle nadoknade u proizvodnji utrošenih sredstava za proizvodnju. Dobija se kada se amortizacija odbije od društvenog proizvoda: D = DP – Am

Godina Nacionalni dohodak Nac. doh. per capta1995199619971998199920002001200220032004

116148220534842781681362508762386091450306821268968315891394361589453993719

41727368997313002223935215176480103228140875175960

Republički zavod za statistiku, časopis „Opštine u Srbiji“

16

III. ZAKLJUČAK

Novi Sad je jedan od najlepših gradova u Srbiji i kao takav privlači mnogobrojne turiste, kako domaće tako i strane. Najposećeniji je u vreme trajanja Novosadskog sajma i EXIT – a, koji se održava na Petrovaradinskoj tvrđavi. Posebno bih izdvojila Univerzitet na koji sam vrlo ponosna.U gradu su u poslednjih par godina izgrađene mnoge stambene i poslovne zgrade, tržni centri, centar je obnovljen...Novi Sad iz godine u godinu broji sve više stanovnika.

17

LITERATURA

Dr Miodrag Jovanović - “Kulturna riznica Srbije”

Dr Dušan Popov – “Enciklopedija Novog Sada”, 2001

Dragomir Jankov – “Vojvodina – propadanje jednog regiona”,2005

Prof.dr Ilija Rosić – Nacionalna makroekonomija, 2003

Geografske monografije vojvođanskih opština, Novi Sad

Republika Srbija, Republički zavod za statistiku, časopis “Opštine u Srbiji”

18