8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

1/22

TOKOH TAMADUN ISLAM &

TAMADUN ASIA

AL-BIRUNI

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

2/22

BIODATA RINGKAS Nama penuh: Abu Rayhan Muhammad bin Ahmad al-

Biruni daripada keluarga Tajik.

Lahir pada 3 Zulhijjah 362H @ 4 September 973M diParsi.

Menurut kitab al-Ansab yang ditulis oleh Samani dankitab Mujam al-Buldan yang ditulis oleh Yaqut al-

Hamawi, penduduk Khawarizm memanggil orang asingsebagai biruni(dalam bahasa Parsi). Maka atas alasaninilah yang menyebabkan Abu Rayhan dikenali sebagaial-Biruni kerana beliau merupakan orang asing bagipenduduk Khawarizm.

Sarjana lain menyatakan beliau bukan dilahirkan diKhawarizm, tetapi di Birun, iaitu sebuah bandar di luarKath. Bandar Khawarizm terletak 20 farsakh (60 km) dariKath yang menjadi ibu kota kerajaan pemerintahanputera--putera Mamuniyah.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

3/22

Oleh itu ada kemungkinan apabila Khawarizm menjadi

ibu kota Mamuniyah, maka penduduk Kath yang

berhijrah ke bandar itu digelarbiruni.Oleh kerana AbuRayhan orang yang lebih terkenal di kalangan mereka,

maka gelaran ini diberikan kepadanya. Beliau turut

digelar Khawanizini kerana nama kawasan itu juga

dipanggil Khawanizin.

Beliau meninggal dunia pada 1 September 1048 @ 12

Rejab 440H.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

4/22

PENDIDIKAN AL-BIRUNI Banyak memperoleh ilmu pengetahuan daripada

seorang Putera Raja Parsi, iaitu Abu Nasr Mansur binAli Jilani, pakar matematik. Keluarga Abu Nasr begitumengambil berat tentang al-Biruni.

Al-Biruni merupakan sarjana agung pada akhir abad ke-4H/1OM dan pakar dalam bidang astronomi, sejarah dan

bahasa. Beliau hidup sezaman dengan Ibn Sina. Antara karya beliau yang teragung ialah Rasail al-

Biruni, sebuah ensiklopedia astronomi dan matematik.

Sebagai seorang yang dahagakan ilmu, beliau tidaksuka membuang masa. Sepanjang hayatnya ditumpukan

kepada bidang penyelidikan dan penulisan. Dengan itu,beliau dapat menguasai dua buah tamadun besar padaketika itu iaitu tamadun Arab dan tamadun Yunani.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

5/22

Beliau mempunyai hubungan erat dengan para intelek

Islam dan Kristian. Seorang daripadanya ialah Abu Sahl

Masihi (ahli flzik Kristian). Beliau juga berhubung rapatdengan para saudagar Kristian Syria, tujuannya adalah

untuk mempelajari nama-nama orang Yunani serta

sebutan dan ejaan istilah perubatan yang betul.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

6/22

AL-BIRUNI SBG AHLI

ASTRONOMI Minat dan aktiviti al-Biruni merangkumi skop yang luas.Ini termasuklah teori-teori abstrak tentang falsafahhinggalah kepada sains praktis matematik, geografi, fizikdan astronomi. Bidang pengajiannya yang utama ialah

astronomi. Ini adalah berdasarkan pengakuannya sendiriiaitu:

Oleh kerana bidang saya adalah bidang astronomidansejak saya wujuddidunia inilagisaya terkenaldenganilmu itu dan saya tidakberniat untuk keIuardaridisipIin

ilmu itu, maka saya mahu berkhidmat kepadaperbendaharaan baginda (Masud) yangdikenalisebagainikmat, dengan menulis kanun (undang-undang)Sinaat al-Tanjim (Seni Astronomi).

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

7/22

Beliau memberi contoh tentang kegunaan harian

pengetahuan matematik dan astronomi. Contoh ini

menunjukkan pengaruh mataharidan bulan ketikamenentukan musim dan pasang surut airlaut. Ilmu

pengetahuan tentangbinatang-binatangdan

kedudukannya sangatpentingbagimenentukan arah

pengembaraan dan perjalanan. Ia juga sangatberguna

ketika menentukan arah kiblat, waktu solatdankedudukan garis lintang atau bujur sesuatu bandar.

Maka beliau telah menunjukkan bahawa astronomi

sangat berguna dan sesuai menurut Islam.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

8/22

TEORI-TEORI ASTRONOMI AL-

BIRUNI1. Teori alam semesta Al-Biruni menganggap bahawa alam semesta terletak

di luar permukaan sfera yang terhad. Pada masayang sama beliau tidak bersetuju dengan konsep

graviti alam semesta sebagai kuasa sebenaryangterlibat seperti yang dilihat daripada pengalaman.Beliau mendakwa bahawa,

Apabila sesuatu bahagian anggota jisim tegarbergerak secara garis Iurus darisatu bahagian kesatu bahagian yanglain, sebaliknya jasaditumengelilingijasadlain dalam gerakan bulatan yangrnenggambarkan gerakan mengelillngisatu titik tetapsepertipusatbumiketika jasadlain itu tegar. Walaubagaimanapun, kawasan per-sekitaran mataharimenyebabkan planetbergerakdalam bentukelips.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

9/22

2. Kosmogeni

Walaupun Qanun al-Masuditidak membincangkan asal-usul alam Semesta tetapi al-Biruni membincangkannya

secara terpeninci dalam bukunya al-Tahdid.Beliaumenolak pandangan yang menyatakan dunia ini kekal.Beliau mengumpul pelbagai arus pertukaran bumi dizamannya dan melengkapkan karya Abdul al-Malik al-Tayyib al-Busti yang mempunyai muka surat.

3. Teori geosentrik Al-Biruni dan cendikawan sezamannya sering memikirkan

tentang kontroversi geosentrik dan heliosentrik. Beliaumengatakan bahawa sebarang teori baru tidak dapatditerima tanpa bukti sains yang kukuh. Selagi sesuatu teorialternatifyang sebenar belum ditemui maka wajarlahseseorang itu mempercayai dan menerima teori danpenerangan yang ter-dahulu. Al-Biruni menulis mengenaipergerakan matahari dalam sebuah buku berjudul Kitabal-Tatbiq fi Tahqiq Harakat al-Syam yang berkaitandengan teori ini.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

10/22

4. Kalendar dan kronologi

Beliau telah menulis satu risalah kecil yang menerangkantentang siang dan malam yang juga dapat membuktikan

panjang siang dalam setahun di kutub. Beliau telahmencipta sejenis alat untuk mengukur masa dan waktu disiang hariserta menulis buku mengenainya iaitu Tabir al-Mizan wa Taqbir al-Azman. Bukunya yang bertajukTanqih al-Tawarikh membincangkan tentang tarikh.

Manakala bukuT

asawwur Amr al-Fajr wa al-Shafiq fiJihat al-Gharb wa al-Sharqpula inembincangkan tentangterbitnya fajar.

Qanun al-Masudiadalah antara bukunya yang terakhiryang membincangkan perkara di atas dengan lebihterperinci. Ia membincangkan tentang siang dan malam,

bulan dan tahun, bulan serta matahari, juga pene-ranganterperinci mengenai perbezaan takwiin, maklumattambahan (baru) mengenai kalendar orang India,mengubah takwin Sakkala kepada takwin Hijrah.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

11/22

5. Matahari

Al-Biruni turut membuat kajian tentang Matahari danperkara-perkara yang berkaitan seperti berikut:

(a) Sifat fizikal Matahari

Al-Biruni cekap dalam pengajian ilmu fizik dankadangkala memberi-kan sumbangan asli. Misalnya,beliau membuat kajian mengenai sifat fizikal waktu

Matahari. Menurutnya Matahari ialah jasad yang panasbagi letusan solaryang boleh diperhatikan apabilagerhana penuh, samajuga seperti nyalaan yang munculdi sekeliling jasad yang membakar.

(b) Gerakan tahunan

AI-Biruni mempercayai teori geosentrik danmenganggap Matahani bergerak mengelilingi Bumi.Beliau berfikir bahawa gerakan mata-hari yangperlahan dan cepat menggambarkan sesuatu orbit.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

12/22

(c) Panjang tahun solar (tropika)

Semasa mengkaji panjang tahun solar, al-Biruni

memerhati peruba-han dan perbezaan pendapatmengenai zaman lepas. Beliau melaporkan ada empatrumusan yang berbeza iaitu 365.2426, 265.2421,365.398 dan 365.248 hari. Al-Biruni membuatpengiraan bahawa terdapat 365 hari, 5 jam dan 46minit. Kalendar Jalali juga mendapat 365 hari, 5 jam,

49 minit. Kiraan al-Biruni ini tidak jauh perbezaan-nyadengan kiraan moden iaitu 365 hari, 5 jam, 48 minitdan 47 saat.

Ketika menulis Qanun, beliau mengira titik yangtertinggi di antara Matahari dengan Bumi bergerak satu

darjah dalam masa 1/3 tahun, dan 0, 0, 7, 44, 54 dalamsatu hari. Perkiraan yang telah dibuat oleh al-Biruni inihampir sama dengan angka moden iaitu 52.2 setiaptahun dan satu darjah dalam masa 72 tahun.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

13/22

(d) Fajar dan senja

Beliau membincangkan alasan-alasan bagi tempoh

fajar dan senja. Al-Biruni mendapati senja (pagi danpetang) terjadi apabila Matahari berada 18 di bawah

ufuk. Penyelidik moden mengesahkan penemuan al-

Biruni ini. Beliau menulis buku al-Lamatmengenai

perkara ini.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

14/22

AL-BIRUNI SBG AHLI SAINS Walaupun al-Biruni lebih melibatkan dirinya dalam

bidang astronomi namun beliau mahir dalam ilmumatematik. Al-Biruni dapat menguasai geometri,aritmetik dan menggunakan algebra dengan mahir.Beliau juga berminat dalam bidang fizik namun tidakmeminati bidang muzik.

1. Trigonometri sfera Al-Biruni menulis Kitab Maqalid Ilm al-Haiah fi Basit al-

Kurah.Buku itu dihasilkan sebagai satu karya yangsetanding dengan buku astronomi berjudul al-Tafhimkerana penguasaan bahasa dan subjeknya yang baik danmudah difahami.

Ketika ahli sains ini berusia 60 tahun, beberapa karyabeliau dilengkapkan lagi. Satu daripadanya diberi tajukJami al-Tarq al-Sairah fi Marafah Awtar al-Dairahyang membincangkan mengenai kaedah-kaedah dalampenemuan ukur lilit bulatan.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

15/22

Al-Biruni patut diberi penghargaan kerana beliaumenganggap trigonometri sebagai bidang yang terpisahdengan astronomi mengembangkannya dengan cara yangsistematik. Beliau tidak membataskan dirinya setakathuraian yang ringkas tetapi membandingkannya denganbahan dan keterangan lain yang berkaitan, menilai,mengkritik dan memberi pengolahan yang lebih baik.

Karangan Qanun al-Masudiyang berkaitan dengantrigonometri mengandungi 10 bab. Bab pertamamenerangkan cara-cara mendapatkan sisi-sisi daripadapelbagai gambar rajah seperti segi tiga sisi dan segi empatsama hingga segi sepuluh jejari sesuatu bulatan. Babseterusnya membincangkan cara untuk mendapatkanpelbagai garis rentak lentuk. Teori ini beliau gunakanketika menentukan sinus bagi sudut-sudut yang berganda.

Beliau turut membincangkan tentang jejari bulatan sebagaisatu kesatuan mnenggantikan 60. Ini akan memendekkanlagi kerja-kerja pengiraan. Beliau berjaya mendahului ahlimatematik yang lain dengan membuktikan rumus sinusdalam satah segi tiga iaitu.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

16/22

sinA = sinB = sinC

a b c

Banyak lagi rumus-rumus yang dikemukakan dandiperkenalkan oleh beliau. Beliaulah orang pertama yang

berjaya membuktikan rumusan sinus bagi satah segi tiga.

Beliau cekap menggunakan rumus dan penentu dalaman

dan yang pertama memberikan contoh mengenai kalkulus

dan teorem umum.2. Aritmetik orang India

Di samping trigonometri sfera, al-Biruni turut menguasai

aritmetrik orang India. Beliau telah menulis beberapa buah

buku berhubung dengan subjek itu.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

17/22

Antaranya ialah,

(a) Rashikat al-Hindiaitu Zodiak di India

(b) Kaedah aritmetik yang berbeza dalamBrahma Siddhant

(c) Kaedah-kaedah orang India (Rusum al-Hind)

dalam pengajaran aritmetrik.

(d) Mansubat al-Darabyang menerangkantentang kaedah mendarab yang berbeza.

3. Cahaya dan bunyi Al-Biruni mempercayai bahawa cahaya lebih laju daripada

bunyi. Menurut beliau sinaran membawa haba dari

Matahari dan ia dapat menembusi air dan udara. Beliau

juga mendapati senja kala bermula atau berakhir apa-bila

Matahari berada di bawah kaki langit. Penemuan al-Biruni

ini sama dengan penemuan moden.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

18/22

4. Graviti Beliau turut memberikan sumbangan yang besar

dalam bidang graviti. Beliau menolak pandanganAristotle yang menganggap langit tidak mempunyaikuasa graviti. Beliau menolak idea bahawa tempatasal bagi air ialah di atas bumi kerana tidak adatempat asal bagi sesuatu objek. Menurutnya jika airmengalir ia akan sampai ke pusatnya.

5. Ketumpatan Beliau dapat menyukat dengan betul ketumpatan

bahan-bahan. Al-Biruni menggunakan suatu alat yangberfungsi sebagai dosimeter untuk menyukatketumpatan. Beliau dapat menyukat airyang begitu

tepat sehinggakan hasil pencubaannya itu selarasdengan nilai moden. Beliau turut memberikansumbangan yang tulen dalam bidang hidrostatik.Beliau menerangkan fenomena tentang banjir, mataair dan pninsip-prinsip yang berkaitan.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

19/22

Al-Biruni menggunakan emas, raksa, zamrud dan kuartza

untuk menentukan ketumpatan. Dalam bidang mekanik

behiau telah mengukur ketumpatan relatif beberapa logam

dan bahan bukan logam dengan kejituan yang tinggi.

6. Mekanik

Al-Biruni memberikan sumbangan yang banyak dalam

bidang mekanik. Beliau mahir dalam bidang pengetahuan

tentang peralatan. Beliau telah mencipta dua alat yangistimewa. Satu daripadanya ialah pengimbang

hidrostatik. Melalui alat ini beliau dapat mencari

ketumpatan 18 bahan. Satu lagi alat ialah sejenis balai

cerap yang baru, ia dinamakan al-Ustawani yang beliau

gunakan untuk mengukur bintang-bintang, ketinggianmenara dan bukit, dan kedalaman telaga atau sungai.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

20/22

7. Berat dan ukuran Minatnya dalam matematik menyebabkan al-Biruni

mempelajari tentang berat dan ukuran. Ini kenana ia

berkait rapat dengan bidang kajian astronomi danfizik. Ketumpatan sebenar 18 bahan yang diukur olehbeliau menunjukkan kepakarannya dalammenyediakan berat dan ukuran yang paling tepat.

8. Geografi, geodesi dan stratografi

Al-Biruni telah memberikan sumbangan yang sangatberharga dalam bidang geografi. Antaranya beliautelah membezakan antara kuala dan teluk. Beliaumenganggap semua kelompok Eurasia dan Afrikasebagai satu benua yang didapati terletak di Baratdan Timur. Ahli geografi agung ini tahu tentangbanjaran gunung di India yang dikenali sebagaiHimalaya. Dalam bukunya India, beliaumembincangkan peranan kawasan pergunungandalam menyumbang hujan lebat dan melindungisebahagian daerah Kashmir.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

21/22

Pengetahuan al-Biruni tentang Asia sangat luas. Beliaumemberitahu dengan terperinci tentang negeri Turki,yang berkaitan dengan Sungai Augarer dan kawasanTasik Baikal. Namun sumbangan utama beliau ialahtentang India. Beliau memberikan maklumat tentangkawasan barat laut India.

Al-Biruni telah mengarang beberapa karya geografi,antaranya Tahdid Nihayat al-Amakin (Penentuan BatasDaerah). Beliau telah menghasilkan kaedah baru untukmengukur latitud (darjah lintang) dan longitud (darjahbujur) dan membuat pengukuran sendiri untukmenetapkan antupoda dan kebulatan bumi jugaketinggian dan sifat-sifat geografi bandar-bandar. Beliautelah membuat ukuran bagi menaksirkan lilitan bumi danmendapat ang-garannya 25,000 batu. Daripada al-Birunikita mendapat tahu bahawa pada abad ke-11, saudagar-saudagar Muslim telah sampai di pulau-pulau LautanIndia berhampiran dengan Pulau Jawa.

8/7/2019 TOKOH TAMADUN ISLAM & TAMADUN ASIA

22/22

SYUKRAN JAZILAN

MOGANA PRIYA A/P SAMIYAH

ADIBAH BT JUMAAT