KRIMINALITETPOJAM: KRIMINALITET PREDSTAVLJA DRUŠTVENU POJAVU I VRSTU ISPOLJAVANJA DELINKVENCIJE U TEŽIM OBLICIMA INKRIMINISANIH PONAŠANJA I RADNJI, NA IZVESNOM PROSTORU I U ODREĐENO VREME.

-Pri određivanju pojma kriminaliteta dominiraju:

- pravne i

- sociološke definicije

Pravne definicije čine norme materijalnog i krivičnog prava, koje kriminalitet svode na pojave koje su zakonom predviđene kao krivično delo.U pravnoj literaturi postoje uže i šire definicije kriminaliteta.U užem smislu, to su samo delikti ponašanja sankcionisana kao krivična dela, a u širem značenju, kriminalitetetom se smatraju sve protivpravne kažnjive radnje.

KRIMINALITET

Sociološki pristup u definisanju kriminaliteta je širi, sadržajniji, jer ne posmatra samo delo ugrožavanja društvene vrednosti, već i učinioca, društvene uzroke, uslove i posledice kriminalne radnje.Polazeći sa tog stanovišta, kriminalitetom se smatraju one vrste socijalnog ponašanja kojima se bitno ugrožavaju društvene vrednosti.

I pravni i sociološki pristup u definisanju kriminaliteta ima manjkavosti u pogledu nejasnoća šta su to društvene vrednosti i delatnost koja ih ugrožava.Pojmovi kao što su:asocijalno ponašanje, devijantnost, prestupništvo,napad na društvene vrednosti i sl. su nejasno definiosani i izazivaju dosta nedoumica u određivanju i nazivanju nekog kriminalcem.

KRIMINOLOŠKI PRISTUP –Integriše i pravna i sociološka shvatanja kriminaliteta, polazeći od inkriminisanih dela i univerzalnih vrenosti.Pod pojmom kriminaliteta podrazumeva se ona protivpravna ponašanja koja ugrožavaju univerzalne društvene vrednosti.Neku pojavu možemo označiti kriminalitetom ako ima sledeća svojstva:

1. da predstavlja skup individualnih događaja2. da ima društveni karakter, s obzirom na rasprostranjenost u

vremenu i prostoru,3. Da je u pitanju negativna društvena pojava-ako se njome krše

neke pravne norme i ugrožavaju vrednosti,4. Da je reč o istorijskoj pojavi, karakterističnoj za određene ili sve

periode društva,5. Da je reč o univerzalnoj pojavi svojstvenoj svim oblicima državne

zajednice, pojavi koja ne poznaje državne granice

KRIMINALITET

POJAVNI OBLICI KRIMINALNOG PONAŠANJA

Kriminalitet je složena društvena pojava koja je determinisana brojnim činiocima vezani za subjekat, delo, socijalnu sredinu i sl.Deo kriminologije koji se bavi pojavnim oblicima kriminaliteta naziva se kriminalna fenomenologija.Postoje različite tipologije kriminalnog ponašanja u naučnoj i stručnoj literaturi, u zavisnosti od pristupa.Neke podele polaze od:

1. stepena društvene opasnosti krivičnog dela,(lakša i teža krivična dela)

2. od zaštićene vrednosti ,(odnosno vrednosti) 3. od kategorije delinkvenata i sl.

Postoji podela prema objektu krivične radnje, prema načinju izvršenja, prema izvršiocima i sl.

PINATELOVA TIPOLOGIJA KRIMINALITETA

Pinatel pri tipologiji kriminaliteta polazi od motiva prilikom vršenja krivičnih dela. On razlikuje četiri tipa zločina:

1.PRIMITIVNI ZLOČIN- nastaje iz trenutnog ispoljavanja kriminalne aktivnosti, bez kontrole.Ispoljava se: kao eksplozivna reakcija usled nagomilane mržnje vezane za emocionalnu neuravneteženost i delo mentalno zaostalih lica.

2.ZLOČIN IZ KORISTI- nastaje kao rezultat oslobađanja subjekta situacije u kojoj se nalazi-kriminalna aktivnost kao jedini način zadovoljavanja ličnog interesa.

3.ZLOČIN IZ PSEUDOOPRAVDANIH RAZLOGA- vrši se radi ostvarivanja “pravde” u oblasti javnih ili privatnih odnosa-motiv osvete.

4.ORGANIZOVANI ZLOČIN- odlikuje se voljom i namerom za vršenje krivičnih dela i manifestuje se kroz tri oblika:-organizovani zločin brutalnog i agresivnog karaktera( reket, provala)-ilegalno unosne aktivnosti kojim se dolazi do zaradwe(kockarnice, podvođenje, trgovina drogom i sl.)-zločin belog okovratnika(utaja poreza, korupcija, kršenje zakona o kompanijama i sl.)

POJAVNI OBLICI KRIMINALNOG PONAŠANJA

Bošković, M.(2002), daje podelu kriminaliteta na: 1. Delikti nasilja,2. Imovinski delikti,3. Privredni kriminalitet,4. Organizovani kriminalitet,5. Kompjuterski kriminalitet,6. Saobraćajni delikti,7. Seksualni delikti,8. Politički kriminalitet,9. Ekološki kriminalitet,10. Maloletnička delinkvencija11. Recidivizam

DELIKTI NASILJA

Nasilje predstavlja drsku i bezobzirnu primenu fizičke sile, protivpravnog ugrožavanja integriteta čoveka i drugih javnih dobara i društvenih vrednosti.

Obeležja nasilja:

-sklonost ka iživljavanju i drskosti bez razumnog povoda,

-prinuda drugog da trpi takvo ponašanje čime se teško vređa njegovo dostojanstvo ili ugrožava fizički integritet

DELIKTI NASILJA

-Nasilje je oduvek prisutno u društvu kao jedan od oblika poremećenih interpersonalnih odnosa,-Paradoks je da je sa razvojem civilizacije raste broj, vrsta i surovost nasilja među ljudima,-Nasilje se manifestuje: na ulici, na poslu, sportskim priredbama, u školi, porodici i sl.-Nasilje postaje “stil i moda” savremenog odnosa u društvu,-Nasilje je teško definisati jer se pod tim pojmom svrstavaju različiti sadržaji i predmet je izučavanja različitih disciplina,

ŠTA JE NASILJE?Nasilje je nezakonita fizička ili psihička prinuda na drugoga, na ponašanja protiv njegove volje, kao sredstvo i metod radi izvršavanja najtežih vidova kriminaliteta. Time su obuhvaćeni teški kriminalni akti gde se sredstvima fizičke sile ili psihičke prinude, ugrožava fizički integritet ličnosti i materijalna dobra.U delikte nasilja spada:

1.Krvni delikti-ubistva, teške i lake telesne povrede, razbojništva i dr. Kr. Dela izvršena primenom sile.

2.Politička dela nasilja- terorizam i zločini protivu čovečnosti i međunarodnog prava

NASILJE U PORODICI

U poslednje vreme sve je prisutnije nasilje u porodici-kao oblik pogubne patologije za proces socijalizacije dece u porodici.

Oblici nasilja u porodici:

1.Nasilje u braku,

2.Nasilje prema deci

KRVNI DELIKTI

Pod pojmom krvnih delikata podrazumevaju se krivična dela uperena protiv fizičkog integriteta ličnosti, delikti izvršeni primenom sile i nasilja, napadom na osnovnu vreddnost-život i telesni integritet čoveka.

-U ovu oblast spadaju svi oblici ubistva i druga dela koja za posledicu imaju smrt ili telesne povrede čoveka.

-Postoje dva oblika nasilja:

1.Kvalifikovani oblik nasilja -ubistvo na svirep način i ubistvo na podmukli način

2.Privilegovani oblici nasilja – nasilja-ubistva izvršena u afektu, u posebnim psihopatološkim stanjima, ubistva iz nerhata, čedomorstva i sl.

UZROCI KRVNIH DELIKTA

1.Koristoljublje,

2.Osveta,

3.Prikrivanje nekog drugog krivičnog dela

4.Pobude iz sukoba-konflikta

5.Psihološki i psihopatološki uzroci (afekat, alkoholioizam, narkomanija, psihopatije, psihoze i sl.)

PSIHOLOŠKI PROFIL UBICA

1.NEUROTIČNI TIP- to je najređi tip ubica-oko 6% i to su najčešće alkoholičari. Ubistvo se dešava u bližoj okolini-porodica, rođaci, prijatelje.2.PARANOIDNI TIP- zastupljen je sa oko 28%- to su socijalno preosetljive osobe, sa izraženim interpersonalnim problemima i sa prikrivenom agresivnošću, imaju osećaj proganjanja, povratnici su.3.SIMULATIVNI TIP- zastupljen je sa oko 13%. Veoma su agresivni, uvećana preosetljivost.4.DEPRESIVNI TIP- veoma brojan, oko 24%.To su, po pravilu socijalno izolovane osobe,povučene,pesimističke osobe, beskorisnost i sl.5.NORMALAN TIP-29%, potiču iz socijalno problematičnih porodica i odnosa.

DELIKTI PROTIV ČOVEČNOSTI

Spadaju:

1.Zločin protiv čovečnosti (zločin protiv mira)

2.Delikti genicida

3.Ratni zločini

4.terorizam

IMOVINSKI DELIKTI

To su dela kojim se ugrožavaju imovinska prava građana i drugih pravnih subjekata. Pod imovinskim kriminalitetom podrazumevaju se krivična dela koja su usmerena na protivpravno prisvajanje ili oštećenje tuđih stvari ili prava, odnosno pribavljanje protivpravne imovinske koristi.Tu spadaju sledeća krivična dela:

1.Sve vrste krađa,( kod nas za krađu je osuđeno oko 25% ukupne osuđeničke populacije)

2.Razbojničke krađe

PRIVREDNI KRIMINALITET

Tu spadaju krivična dela uslovljena povredama propisa i finansijskim poslovanjem. Usmerena su na zloupotrebe i druge vidove protivpravnosti uvezi sa organizacijom i funkcionisanjem privrednog sistema i finansijskog poslovanja.

-U okviru privredniog kriminala spada:

1.Kriminal “Belog okovratnika”i

2.Korupcija.

KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG KRIMINALITETA

1.Dinamičnost i sposobnost prilagođavanja promenama (i finansijskom poslovanju i pravilima tog poslovanja)2.Prikrivenost- takvi načini izvršenja koji onemogućavaju ili usporavaju otkrivanje krivičnog dela,3.Visoka “tamna brojka” privrednog kriminaliteta,4.U njemu učestvuje viši sloj-imućniji sloj drutva,5.Najčešće je povezan sa političkim i institucionalnim sistemom

OBLICI ISPOLJAVANJA PRIVREDNOG KRIMINALITETA1.Delikti kojima se narušava jedinstvo tržišta,2.Prisvajanje neevidentiranih viškova robe, sirovina, proizvoda,3.Prevara potrošača i kupaca,4.Poslovanje “za sopstveni račun, najčešće u maloprodaji,5.Delikti povezani sa raspolaganjem određenih ovlašćenja, položaja, moći pojedinca u privrenim, organizacijama,6.Kriminalna ponašanja u vezi monopolskog položaja,ž7.Nemarno i nesavesno poslovanje i upravljanje preduzećem i sl.

ORGANIZOVANI KRIMINALITETOrganizovani kriminalitet posmatra se kao globalan međunarodni problem.Definicija: Zajedničko vršenje krivičnih dela od više lica koja su se za to dogovorilaKarakteristike:

1.Postojanje organizovane grupe,2.Hijerarska organizacija u grupi3.Nasilje, zastrašivanje i korupcija kao sredstva za

ostvarivanje profita ili kontrolisanje teritorije,4.Infiltriranje u legalnu ekonomiju,5.Sposobnost za ekspanziju6.Kooperacija sa drugim organizovanim

trasnacionalnim organizacijama7.Povezanost i sa terorističkim organizacijama

TIPOVI ORGANIZOVANOG KRIMINALITETA

Organizovanost je jedna od najbitnijih karaktertistika ove vrste kriminaliteta. Interpol kategorizuje četiri tipa kriminalne organizacije:

1.Tradicionalna organizacija-mafijaške porodice-organizovane po principu hijerarhije,

2.Profesionalne organizacije-specijalizovani članovi sa ciljem ispunjavanja zločinačke delatnosti,

3.Organizacija na međunarodnom planu sa jasnom hijerarhijom i homonogenizacijom na etičkom nivou (trijade, jakuze)

4.Internacionalne terorističke organizacije

MAFIJA

Mafije su specifične delinkventne strukture i sredine koje deluju u okviru organizovanih oblika kriminalne aktivnosti. Mafije su hijerarhijska struktura gde dominantno mesto zauzima bos-kum, sa jakom unutrašnjom disciplinom i sa uspostavljenim tesnim koruptivnim vezama vlasću.Mafijaške organizacije:

1. KOZA NOSTRAS- Italija,2.JAKUZE-Japan,3.TRIJADE-Kina4.RUSKA MAFIJA5.ALBANSKA MAFIJA i sl.

VRSTE KRIMINALNIH AKTIVNOSTI U ORGANIZOVANOM KRIMINALITETU

1.Korupcija i pranje novca2.Reket3.Trgovina belim robljem4.Trgovina oružjem5.Krijumčarenje imigrantima6.Trgovina ljudskim organima7.Trgovina automobilima8.Trgovina prljavom tehnologijom i

nuklearnim otpadom9.Trgovina plemenitim metalima i sl.

KOMPJUTERSKI KRIMINALITETKompjuterski kriminalitet je vrsta kriminaliteta u vezi zloupotrebe kompjuterske tehnike i tehnologije.-Kompjuter je sredstvo kojim se može izvršiti najrtaznovrsnija i najsloženija krivična dela: pljačka, špijunaža, terorizam, finansijske malverzacije i sl.

VRSTE:-kompjuterske prevare,-kompjutersko falsifikovanje-uvođenje virusa-neovlašćen pristup kompjuterskim sistemima-kompjutersko švercovanje-kompjuterska piraterija-kompjuterska sabotaža i sl.

SAOBRAĆANI DELIKTI

-Protivpravno društveno opasno ponašanje u saobraćaju, koje se ispoljava u izazivanju, sudelovanju ili doprinošenju različitih štetnih pojava ili izazivanju saobraćajnih nezgoda (stradanju ljudi i nanošenju materijalnih šteta).

-Saobraćajna delinkvencija obuhvata krivična dela i prekršaje u saobraćaju,UZROCI:-Čovek-Vozilo-Put

SEKSUALNI DELIKTI

Seksualna delinkvencija obuhvata kriminalna ponašanja kojima se napada polna sloboda i polni moral.-Seksualni delikti nasilja su klasični oblici kriminaliteta stari koliko i samo društvo,-To je oblast kriminaliteta na koju najviše utiču moralna vrednovanja ljudskih odnosa u vezi sa polnim životom,-Pojavni oblici seksualnih delikta su u rtesnoj vezi sa drugim devijacijama i oblicima kriminaliteta

TIPOLOGIJA SEKSUALNIH DELIKTA

1.Sadistički motivisani delikti -dela izvršena pretnjom, zlostavljanjem ili ucenom-prvenstveno silovanja,2.Delikti u kojima je iskorišćena psihička i fizička nemoć odbrane žrtve (blud, rodoskrnavljenje)3.Delikti podvođenja maloletnih lica -posredovanje u prostituciji,4.Neki vidovi seksualne nastranosti

VRSTE SEKSUALNIH DELIKTA

1.Silovanje2.Inces-rodoskrvljenje3.Blud-vulgarno zadovoljenje seksualnih potreba,4.Protivprirodni blud-zadovoljenje seksualnih potrevba na neprirodan način( homoseksualizam,sa maloletnim licima,5.Seksualno uznemiravanje-verbalno ili fizičko vređanje i uznemiravanje

POLITIČKI KRIMINALITET-Politički kriminalitet je vrsta prestupništva određena političkim ciljem ili motivom,-Vrsta političke delinkvencije uslovljena je neposrednokarakterom društveno-poplitičkim sistemom i njegovim temeljnim vrednostima,-Politički motiv kao cilj i nasilje kao sredstvo njegovog ostvarenja su bitna obeležja političke delinkvencije.-U oblike političkog nasilja se, najčešće, ubrajaju:

-politička ubistva, -pritisci i pretnje, -psihičko zlostavljanje, -sabotaže, -represalije i sl.

EKOLOŠKI KRIMINALITET-Ekološki kriminal se odnosi na sve radnje kojima se krše odredbe ekoloških propisa i kojima se pričinjava značajna šteta ili ugrožava životna sredina i zdravlje ljudi.

Oblici manifestovanja:

1. Nelagalne emisije ili ispuštanja supstanci u vazduh, vodu ili zemljište,

2. Nelegalna trgovina životinjama i biljkama,3. Nelegalna trgovina supstancama koje uništavaju ozonski omotač ili

pak opasnim otpadom i sl.

-Ekološki kriminal donosi veoma visoke profite njegovim počiniocima, teško se otkriva i prouzrokuje izuzetno ozbiljne negativne posledice po životnu sredinu. -Danas se on smatra ozbiljnim i široko rasprostranjenim problemom sa kojim se mora boriti na evropskom nivou.

MALOLETNIČKI KRIMINALITET

• Maloletnički kriminalitet predstavlja najteži oblik maloletničkog prestupništva,

• U savremenom svetu prisutna je tendencija povećanja procenata zastupljenosti maloletnika u kriminalitetu u celini.

• Posebno za maloletnike je karakteristično da vrše dela sa elementima nasilja i deluju u grupama,

• Udeo maloletničke delinkvencije u kriminalitet uopšte kreće se između 20-25%.

MALOLETNIČKI KRIMINALITET

• VRSTE KRIVIČNIH DELA:1. Imovinski delikti- oko 50%2. Saobraćani delikti3. Seksualni deliktiKARAKTERISTIKE:1. Permanentan porast delikta nasilja2. Najčešće delikti se vrše u grupama-mal. Bande3. Izražena agresivnost4. Obrazuju maloletničku subkulturu5. Sve veći stepen zlostavljanja unutar maloletničke

skupine

POVEZANOST MALOLETNIČKOG KRIMINALITETA I DRUGIH SOCIJALNO-PATOLOŠKIH POJAVA

1. Sa narkomanijom,

2. Sa alkoholizmom,

3. Sa prostitucijom