AUTOAGRESIJE: SAMOUBISTVA I POKUAJI SAMOUBISTVA Prva interesovanja za samoubistva vezana su za magijski tip samoubistva, ija je funkcija bilo vjerovanje da se samoubistvom u odreenim okolnostima unitava sopstveni neprijatelj. Ova vrsta samoubistva bila je motivisana i nekim drugim tipovima obreda samortvovanja prisutna u kolektivnoj svijesti i obiajima primitivnih plemena. Rije je o ritualnom samoubistvu koje u nekim sluajevima moe biti i grupno, a ne samo pojedinano. Motivi su najee samokanjavanje, osveta, rehabilitacija od strane grupe ili zajednice, prekraj tabua ili neke druge zajednike norme. U veini religija samoubistvo se tretira kao grijeh i suprotstavljanje volji vrhivnih boanstava, koja jedina daju i imaju prava da oduzmu ivot. Ovakva samoubistva su praena osudom, iskljuenjem (ekskomunikacijom) iz vjerske zajednice i zabranom sahranjivanja zajedno sa ostalim preminulima. Meutim, u nekim religijama, kao to je budizam, samoubistvo je dio religijskih dunosti i obiaja (sati samospaljivanje supruge na lomai preminulog supruga). Samoubistvo se javlja i kao kult, i to ne samo u primitivnim plemenima i sektama, nego i u nekim kulturama (romantizam) ili umjetnikim pokretima (dadizam). Samoubistvo se javlja i kao dio moralnih principa, sudova i ponaanja, povezanih sa drugim vrstama principa i stavova (religijskih, obiajnih, normativnih). Ovo je ukljueno u dijelove kolektivne svijesti koja osuuje ili podstie samoubistvo. Kolektivni pritisak za krenje odreenih drutvenih normi je ponekad toliko jak, da esto vodi samoubistvu pojedinca. U nekim sluajevima samoubistvo je posljedica snanog pritiska kolektivne svijesti i neformalne socijalne kontrole (Ana Karenjina) i dio je odgovora na zahtjeve i potrebe zajednice. Npr. kamikaze u Japanu (samoubistvo u ime cara i drave), pri emu samoubistvo nije jedino individualni in. ASPEKTI POSMATRANJA SAMOUBISTVA Politiki aspekti upuuju na prouavanje utjecaja odreenih politikih ciljeva, pokreta i pricipa na pojavu samoubistva i njegovu upotrebu u politike svrhe (npr. bombai samoubice). Tu se samoubistva koriste da bi se skrenula panja javnosti ili odreenih politikih institucija i aktera na problem ili poloaj neke grupe ili zajednice, ili je odgovor na bezizlaznu situaciju (domorodci u Americi, Aboridini). Filozofska razmatranja se tiu ovjekove esencije i egzistencije, odnosa prema prirodi i drugim ljudima, razumijevanja hrabrosti i kukaviluka, temeljnih humanih postulata ivota i smrti. Nauna istraivanja poinju relativno rano, iako je teorijsko utemeljenje razumijevanj samoubistva krenulo od Dirkema jo 1897. godine. Samoubistvo je predmet bavljenja razliitih nauka: etnografije, antropologije, sociologije, psihologije, prava, kriminologije, medicine itd. Socioloka istraivanja se bave utjecajem drutvenih makro, mezo i mikro faktora na pojavu samoubistva kao pojave. Ovu nauku pojedinani sluajevi interesuju jedino kao1

dijelovi pojave. Ona se bavi i prouavanjem odreenih socijalnih karakteristika osoba koje su poinile ili pokuale samoubistvo, kao i karakteristikama zajednica i socijalnog okruenja u kojima se dogaaju samoubistva. Psiholoka istraivanja su najee usmjerena na ispitivanje psiholokih karakteristika linosti i psihosocijalnih mehanizama koji pogoduju pojavi samoubistva. Dio prouavanja su i devijacije i psihike disfunkcije kao dio psiholokih faktora samoubistva. Takoer, predmet interesovanja ove nauke su i individualni sluajevi i utvrivanje psiholokih i psihopatolokih faktora rizika samoubistva. Posebno interesovanje vlada za istraivanje predispozicije ka samoubistvu, kao to su depresija, agresivnost, anksioznost, impulsivnost, histerija i sl. U medicinskom smislu samoubistvo je dugo posmatrano kao indikator ludila, mada to nije nauno utemeljeno. Medicina se bavi onim uzrocima samoubistva koji izviru iz karakteristika odreenih bolesti (npr. depresije), zdravstvenih stanja (teke i neizljeive bolesti, invaliditet) ili nasljednih faktora. Smatra se da je svaka osoba koja je izvrila samoubistvo duevno poremeena, bar u vrijeme izvrenja samoubistva (suicidalna kriza). Meutim, ako se posmatraju neki tipovi kolektivnih ili tzv. etikih samoubistava, moe se lako rei da prethodni stav ne vai za sve vrste i tipove samoubistva. Poremeaj postoji ukoliko se utvrde drugi simptomi mentalnog oboljenja. Ipak, istraivanja pokazuju da neke mentalne poremeaje prate visoki rizici samoubistva: depresija, izofrenija, alkoholizam (forma hroninog samoubistva). Alkohol smanjuje inhibiciju i samokontrolu, i oslobaa suicidalne i agresivne impulse. Frojd izraava stav da je samoubistvo posljedica postojanja primarnog instinkta smrti (Tanatos). Ova tenja dezintegracije i unitenja ima svoje aktivne i pasivne manifestacije. Akt agresije je aktivna manifestacija instinkta smrti. Samoubistvo je, po Frojdu, dijelom i in ubistva, jer ovjek nesvjesno ubija i osobu koju voli. On takoer smatra da je alkoholizam postepeni skriveni samoubilaki akt. Agregatnim aspektima samoubistva, njihovom socijalnom i prostornom distribucijom, kao i strukturalnim i kvantitativnim karakteristikama poela se jako rano baviti statistika Ketle i Geri. U novije vrijeme zapaa se konstituisanje posebne naune discipline suicidologije, koja tei da primijeni interdisciplinarni pristup u prouavanju ove pojave. Na osnovu svega reenog, moe se zakljuiti: Samoubistvo je samounitavajue ponaanje sa smrtnim ishodom povezano sa idejom o smrti. Samoubistvo, kao drutvena devijacija, podrazumijeva takvo samounitavajue ponaanje koje prati jasna svijest o posljedicama i namjera da se uniti sopstveni ivot.

2

Postojanje svijesti i namjere pri samoubistvu iskljuuje one vidove samounitenja koji su posljedica nehata ili nemarnosti usljed nepostojanja namjere. Takoer, autoagresije psihotinih i mentalno poremeenih osoba ne pripadaju ovoj devijaciji zbog nepostojanja svijesti o posljedicama. Samoubistva predstavljaju tip drutvene devijacije zbog toga to se njima dovodi u pitanje najznaajnija humana vrijednost, a to je ljudski ivot. Samoubistvo predstavlja drutvenu pojavu i u odreenim uslovima socijalni problem, koji ima sopstvenu etiologiju, karakteristike i posebna promjenjiva, kao i zajednika opa svojstva. U statistikim istraivanjima, praenju i prikazivanju pojave samoubistva, koriste se statistike stope. One predstavljaju statistiku mjeru koja oznaava uestalost javljanja nekog dogaaja u standardnoj jedinici populacije (na 1.000, na 10.000, na 100.000, na 1.000.000) u datim vremenskim granicama (dan, sedmica, mjesec, godina, 5 godina, 10 godina). Stope samoubistva raunaju se na 100.000 stanovnika. U statistikim istraivanjima uspostavljeni su neki standardi osnovnog mjerenja izraenosti samoubistva u vidu skala. Skala visine stope samoubistva izgleda ovako: Niske stope 8-16 na 100.000 Srednje stope 16-20 na 100.000 Visoke stope preko 20 na 100.000 Utvreno je postojanje varijacija u stopama samoubistva, ali i relativne stabilnosti i dosljednosti u duem vremenskom periodu na nekom prostoru ili unutar neke drutvene grupe. Dramatinije promjene dogaaju se tokom veih drutvenih potresa. FAKTORI KOJI UTJEU NA SAMOUBISTVO Pokazalo se da su proporcije uea ena naspram mukaraca 1:4, sa tendencijom smanjivanja polne zastupljenosti unutar samoubilake populacije. Vei udio mukaraca meu samoubicama objanjava se pritiscima koji izviru iz njihovih drutvenih poloaja i odgovornosti, posebno kada su oni jedini ili kljuni nosioci ekonomske funkcije i socijalne sigurnosti porodice. Oni takoer ee zauzimaju odgovorne politike, privredne i druge drutvene pozicije, koje prate visoki drutveni zahtjevi. Dirkem je pokazao da su mukarci manje fleksibilni u promjenama vezanim za tradicionalne podjele drutvenih uloga na polnoj osnovi. U pogledu uzrasta, javlja se pravilo da stope samoubistva rastu sa godinama starosti. Meutim, dogaa se porast stope samoubistva mladih, i sniava se donja granica starosne dobi samoubica. Vie stope samoubistva starijih osoba objanjavaju se razliitim vrstama gubitaka, kao i posljedicama starenja: Prestanak radne aktivnosti i gubitak radnog poloaja, kao i drutvenih uloga koje prate taj poloaj Odrastanje i odlazak djece Socijalna izolacija

3

Gubitak prijatelja, kolega, bliskih osoba Hronine bolesti i depresija, itd. Kada su u pitanju mlade osobe, najee se radi o sukobima i nesporazumima sa porodicom, obrazovnim i drugim ustanovama, i mikrosocijalnim okruenjem u kombinaciji sa problemima rasta i sazrijevanja. U nekim sluajevima su pritisci i nerealna oekivanja roditelja, vaspitaa i nastavnika inicijalni momenat autodestrukcije. Pogreno shvatanje i nametanje autoriteta uz disciplinaciju pojaavaju ove pritiske i proizvode stresove i frustracije sa kojima se mladi esto ne mogu nositi. Dirkem je ukazao na utjecaj branog statusa na stopu samoubistva. Nie stope samoubistva oenjenih, pogotovo u stabilnim porodinim i branim odnosima, objanjavaju se postojanjem emotivne i zatitne uloge porodice, koja amortizuje mneoge pritiske iz spoljnjeg okruenja. S druge strane, razvod i smrt branog partnera sutinski mijenja odnose u porodici, slabi porodinu koheziju, solidarnost i podravajue moi porodice. Stanovnici urbanih naselja su izloeni veem riziku od samoubistva, jer drutveni uslovi ivota u njima proizvode brojne socijalne rizike i pritiske sa kojima neki ljudi ne uspijevaju da se nose, i bijeg od te nemoi nalaze u samounitenju. Ovo se posebno odnosi na velike gradove i one koji su se naglo razvili. Ekonomske, politike i socijalne migracije uz prostornu i drutvenu mobilnost takoer su pogodujui inioci samoubistva. To posebno vai za one tipove migracija i pokretljivosti koje su izazvane naslinim putem (izbjeglitvo, nasilno raseljavanje, itd.) Kada je u pitanju xobrazovni status, pokazalo se da su ljudi nieg obrazovnog nivoa manje skloni samoubistvima. Profesionalne karakteristike takoer imaju utjecaja na stope samoubistva izmeu pojedinih struka ili profesionalnih skupina. Samoubistva su ea meu ljudima ije je zanimanje povezano sa vrlo visokim dohotkom i ugledom, i oni sa najniim dohotkom i izgledima za izlazak iz zone nesigurnosti. NEKA ZNAAJNIJA TEORIJSKA SHVATANJA SAMOUBISTVA Dirkem se meu prvima teorijski i empirijski bavio prouavanjem samoubistva. On je jo 1897. godine postavio hipotezu da opa uestalost samoubistva otkriva neto osnovno u karakteristikama drutva, to je nezavisno do pojedinanih sluajeva. On je prvi stvorio tipologiju samoubistava na osnovu njihovog drutvenog karaktera, odnosno primarnih drutvenih uzroka, on je sve drutvene tipove samoubistava podijelio na: Egoistiko samoubistvo varira ornuto proporcionalno stepenu integrisanosti religiozne, politike i porodine zajednice kojoj pojedinac pripada. Slabljenje drutvene integracije jaa individuaciju (dezintegracija drutva utjee na pojedinca). Egoizam je stanje u kome se individualno ja pretjerano potvruje pred drutvenim, tako da prekomjerna individualnost prouzrokuje samoubistva. Altruistiko samoubistvo se javlja u drutvima u kojima je moralni kodeks vrlo jak. Ono nastaje usljed nedovoljne individualizacije i intenzivnog altruizma u4

situaciji jake drutvene integracije. Drutvo kontrolie pojedinca putem sistema vrijednosti i normi, i ini ga u toj mjeri zavisnim da ignorie i ne cijeni sve ono to se odnosi na pojedinca. Altruistiko samoubistvo iz dunosti je specifian podtip i ima dvije varijante: neobavezno i mistiko. Anomiko samoubistvo je najee proizvod poremeaja i regulatorske funkcije koju drutvo vri u odnosu na pojedinca, iju superiornost on prihvata. U stanjima anomije kada drutvo postane nesposobno da vri regulatorsku funkciju, usljed brzih i naglih promjena, dolazi do line i drutvene dezorganizacije. Anomija se, po pravilu, javlja u svakoj kriznoj situaciji. Fatalistiki tip je posljedica pretjeranog normativnog ogranienja ponaanja pojedinca. Holbahova teorija predstavlja razvoj Dirkemove teorije i njeno kritiko ocjenjivanje na osnovu novih statistikih podataka. On je potvrdio vezu samoubistva sa porodinom strukturom i religijskom pripadnou. Ovo istraivanje je pokazalo da su glavni socijalni uzroci samoubistva oni koji dovode so socijalne izolacije. Henri i ort su, u osnovi, integrisali Dirkemova shvatanja sa psihoanalitikim koncepcijama o frustraciji i agresiji. Po ovim autorima, i samoubistvo i ubistvo su akti agresije, koji rezultiraju iz frustracije. Samoubistvo je uzrokovano frustracijama u linosti, a ne u spoljnjoj sredini. Oni su poli od pretpostavke da je jedna od najvanijih frustracija neuspjeh odravanja ili postizanja vieg poloaja u statusnoj hijerarhiji. Ovo su dokazali postojanjem razlika u stipama samoubistva lica sa razliitim statusnim poloajem. Druga znaajna pretpostavka ovih autora tie se stava da vea vjerovatnoa samoubistva zavisi od jaine relacionog sistema (jaina drutvene integracije). Ukoliko je nivo drutvene integracije vii, rizik samoubistva je manji. Oni su takoer doli i do zajednikog elementa, a to je spoljanje ogranienje stepen saglaavanja ponaanja sa zahtjevima i oekivanjima drugih. Spoljanja ogranienja mogu biti horizontalna, kada rezultiraju iz meusobnih odnosa, i vertikalna, kada izviru iz statusne hijerarhije. Teorija o vezi drutvene i statusne integracije (Gibs) polazi od ope ideje da statusna integracija obim povezanosti jednog statusa sa posjedovanjem nekih drugih, utjee na stopu samoubistva. Statusna integracija je pokazatelj drutvene integracije. Stepen statusne integracije je maksimalan kada je na osnovu poznavanja samo jednog statusa mogue predvidjeti drugi. Stopa samoubistva varira inverzno sa stepenom statusne integracije u populaciji. Kavan, Shmit i Gibs su pokazali da stopa samoubistva direktno varira sa stepenom drutvene dezorganizacije. Ve su pomenuta istraivanja Ketlea i Gerija o prostornoj i socijalnoj distribuciji samoubistva. Ekolokim istraivanjima samoubistva bavio se Sejnzbri. On je utvrdio postojanje dijelova grada u odnosu na stepen drutvene mobilnosti i drutvene izolacije. Po njemu,5

samoubistvo je derivat drutvene dezorganizacije za koju je kao pokazatelje koristio razvode braka, stope vanbrane djece, maloljetniku delinkvenciju i sl. Sejnzbri je utvrdio da diferencijalna distribucija stope samoubistva unutar grada odgovara oblastima sa intenzivnom drutvenom dezorganizacijom. Jedini izuzetak bila je distribucija maloljetnike delinkvencije u odnosu na koju nije utvrena nikakva korelacija sa drutvenom dezorganizacijom. POKUAJI SAMOUBISTVA Pokuaj samoubistva predstavlja in u kome je postojala svjesna namjera unitenja sopstvenog ivota, ali in nije dovren i smrt nije nastupila. Postoje tekoe u razlikovanju pokuaja samoubistva i samopovreda. Obino se namjera ili pokuaj samoubistva izraava kroz posramljenost, ali i odbijanje krivice i namjera, kao i kroz ozbiljnost pokuaja, dok su potencijalna ugroenost tjelesnih funkcija i intenzitet samoubilake namjere esti indikatori pokuaja samoubistva. Pokuaji samoubistva su ei od samoubistva. Starosna struktura utjee tako to su mladi skloniji pokuajima samoubistva, dok su samoubistva prisutnija meu starijim osobama. ene su zastupljenije meu osobama koje pokuavaju samoubistvo. Razlike izmeu samoubistva i pokuaja ispoljavaju se i u nainima i sredstvima koja se tom prilikom koriste. Kod pokuaja se biraju bezopasniji i manje brutalni naini i sredstva poput itrova ili lijekova, dok se samoubistva najee izvravaju vjeanjem, skokovima sa visine, presijecanjem vena, vatrenim orujem isl. Kada su u pitanju motivi i uzroci istraivanja uglavnom pokazuju da u ovom pogledu izmeu samoubistva i pokuaja nema velikih razlika. Iako se pokuaji najee javljaju kao nain privlaenja panje i zvono za uzbunu, obino u kasnijim fazama veina takvih osoba ponovo pokua samoubistvo, to obino zavri smrtnim ishodom. Istraivanja su takoer pokazala da je kritini period oko 4 godine poslije pokuaja samoubistva (suicidalni status depresivna raspoloenja, oaj, samoubilake namjere). Ljudi koji su pokuali samoubistvo ine psiholoki veoma ranjivu grupu sa izrazitim samoubilakih rizikom. Bitna razlika izmeu samoubistva i pokuaja samoubistva je u njihovim posljedicama. Meu najznaajnijim psiholokim i drutvenim posljedicama pokuaja samoubistva navode se: Promjene u ivotu ve bolesnih osoba o Privremena hospitalizacija (nastavak psihijatrijskog lijeenja u veini sluajeva) o Stalna hospitalizacija (u sluajevima mentalne ili fizike bolesti nova ivotna sredina pojedinca) Promjene u ivotu i sredini zdravih ljudi o Privremeni izdvajanje iz situacije sukoba (boravkom u bolnici, mobilizatorski djeluje na osobu)

6

o Drutvena zajednica je spremna da prui materijalnu i moralnu pomo o Nain ivota i ljudski odnosi se mijenjaju pod utjecajem pokuanog samoubistva o Promjene u drutvenoj izolaciji (prikljuivanje porodici ili ivot u zajednici) DRUTVENA REAKCIJA NA SAMOUBISTVO Reakcija se izraava etikim stavovima, kulturnim normama i obrascima ponaanja, preko religije i pravnim propisa. Drutvena reakcija na samoubistvo moe se podijeliti u 4 tipa: 1. Odobravanje je vezano za mitsko-religijska, obiajna i politika samoubistva altruistikog tipa. Drutvena zajednica ili odreene drutvene grupe imaju pozitivan stav prema samoubistvu u odreenim unaprijed definisanim uslovima. Samoubice su stimulisane na izvrenje samoubistva kada je to u interesu zajednice ili grupe. Oni su esto slavljeni i veliani jo za ivota. Tako su kamikaze slavljeni i uvaavani prije samog ina samortvovanja i samounitenja. Slino je i sa samoubicama iz politikih razloga koji se gledaju kao junaci nacije, politikog pokreta, grupe ili neke druge politike skupine. Pozitivan stav postoji i kada su u pitanju situacije gdje se samoubistvo smatra dijelom moralnih dunosti (samuraji, ili drugi ponieni ili zarobljeni pripadnici vojnih formacija). 2. Ravnodunost prema samoubistvu obino je prisutna u anomijskim i kriznim drutvima i situacijama. Ne postoji nijedno drutvo ili zajednica iji normativni sistem nema definisan stav prema samoubistvu. Ravnodunost je odraz otuenosti drutva, ljudske zajednice ili pojedinca. 3. Osuda (neodobravanje) vezana je za injenicu da se samoubistvom kre etika i normativna oekivanja. Kroz historiju su poznati primjeri antisuicidalnih zakona u antikom Rimu i srednjevijekovnoj Evropi. Rimsko pravo je predvialo konfiskaciju imovine u sluaju samoubistva. Od legalnih osuda vei efekat imaju moralne i psiholoke osude, koje prate skoro sva samoubistva, osim altruistikih. One mogu biti toliko drastine u odreenim sredinama da skoro u potpunosti izoluju porodicu i srodnike samoubice. U ovom duhu su i zabrane sahranjivanja na grobljima i na religijski propisani nain. Dogaa se i da se na grob samoubice ne smiju postaviti nikakva identifikaciona obiljeja (ime, godina smrti, i sl.) ili uobiajeni znaci (krst, polumjesec i sl.).

7

4. Prevecija samoubistva se zasniva na otkrivanju samoubilaki ugroenih lica, poput starijih osoba, adolescenata, hronino neizljeivih bolesnika, ljudi u socijalnoj i linoj krizi, mentalno bolesnih, alkoholiara, narkomana i sl. Kategoriju ugroenih predstavljaju posebno oni koji su ve pokuali samoubistvo. Podaci govore o visokoj uestalosti samoubistava meu onima koji su pokuali da se samounite. Svaki pokuaj samoubistva je dio samoubilakog ponaanja. Za uspjenu prevenciju potrebno je prepoznavanje presuicidalnog sindroma, koji ini skup simptoma karakteristinih za duevno stanje uoi samoubistva. On se najee ispoljava u vidu simptoma koji su meusobno povezani: Progresivno stjenjenje psihiko i socijalno ograniavanje i osiromaenje meuljudskih odnosa Samoagresivnost nesposobnost usmjeravanja agresije prema vani, to je povezano sa ogranienou meuljudskih odnosa u kojima je mogue izraziti agresiju Bjekstvo u irealnost jaanje suicidalne fantazije (mimo svoje volje osoba se bavi razmiljanjem o nainu izvrenja samoubistva) Savremena prevecija podrazumijeva postojanje posebno organizovanih slubi za prihvatanje i tretman suicidalno ugroenih poput centara za prevenciju samoubistva, odjeljenja za pruanje pomoi u krizi, savjetodavne slube (telefonska pomo) i sl. NARKOMANIJA O pojmu "narkomanija" i modelima definisanja narkomanije Termin narkomanija, esto prisutan u strunoj literaturi, posljednjih nekoliko desetina godina koristi se u drugaijem, izmijenjenom znaenju koje je usklaeno sa savremenim definicijama, posebno sa definicijom WHO. Neki autori istiu da je kovanica uzimanje droga, pod im se podrazumijeva svako uzimanje droga u nemedicinske svrhe, znatno primjenjenija stvarnom znaenju same pojave. S ciljem pravljenja razlike izmeu uzimanja droga u nemedicinske svrhe od medicinskog konteksta, proizaao je i termin zloupotreba droga. Kao alternativni termini za narkomaniju u literaturi se koristi i termin toksikomanija ije znaenje naglaava toksine efekte uzimanja razliitih psihoaktivnih supstanci na ljudski organizam. Prema definiciji WHO droga je svaka supstanca koja unesena u organizam moe da modifikuje jednu ili vie funkcija. WHO je 1969. godine, u svom prvom odreenju definisala narkomaniju kao "stanje periodine ili hronine intoksikacije, tetne za pojedinca i drutvo, prouzrokovane ponovljenim uzimanjem droge (prirodne ili sintetike)".

8

Vremenom se termin narkomanija i toksikomanija zamijenio terminom zavisnost od droge koji oznaava "stanje psihike zavisnosti ili fizike zavisnosti, ili jedne i druge, od droge, koje nastaje kod osobe kojaperiodino ili stalno uzima drogu". Karakteristike takvog stanja razlikovat e se zavisno od vrste uzete droge. Ovom definicijom termin adikcija (fizika zavisnost od droge) zamijenjen je irim pojmom "zavisnost od droge" ime se istie opta psihika zavisnost, koja se razvija kod svih oblika uzimanja droge, ali i fizika zavisnost koja se razvija samo kod odreenih vrsta droga. Evropski centar za monitoring droga i ovisnosti, upotrebu odnosno zloupotrebu droge kategorie na tri naina: 1. Eksperimentalna upotreba uoptreba nezakonite (ilegalne) droge jednom ili nekoliko puta u eksperimentalnu svrhu. Ovdje spadaju svi primjeri sluajne ili namjerne, ali ne i ponovljene, upotrebe ilegalnih psihoaktivnih supstanci postaknuti i izazvani radoznalou ili eljom za eksperimentiranjem. 2. Rekreaciona upotreba droge ea upotreba psihoaktivnih supstanci, koje su postale sastavni dio modernog ivotnog stila. Bitne karakteristike ovog oblika upotrebe droge su odsustvo ovisnosti, nema pretene neumjerenosti i uestalosti konzumiranja. Drugim rijeima, moe se oznaiti rijeima kao uzimanje droge ponakad ili periodino. 3. Skoranja upotreba droge esto konzumiranje droge kod koga je mogue prisustvo ovisnosti i upotreba droge u zadnjih godinu dana. Pored ovog spominje se i stalna upotreba droge pod im se podrazumijeva esta upotreba droge u posljednjih mjesec dana, koju gotovo uvijek karakterie prisustvo ovisnosti. Veina strunjaka koja se bavi fenomenom narkomanije, osobe koje konzumiraju drogu dijele u 3 skupine: 1. eksperimentatori (pojedinci koji su jednom ili vie puta probali neku drogu i prestali sa upotrebom), 2. narkofili (pojedinci koji povremeno konzumiraju neku blau drogu i kod njih ne postoji ovisnost), 3. narkomani (pojedinci koji kontinuirano konzumiraju drogu i ovisni su o njoj). U literaturi postoji vie modela definisanja narkomana i narkomanije, ali su najei sljedei: 1. Medicinski model koji narkomana smatra bolesnom osobom, a narkomaniju boleu; 2. Epidemioloki model koji, s obzirom na nivo rasprostranjenosti i prisutnost stalnog porasta upotrebe psihoaktivnih supstanci, na narkomaniju gleda kao na zaraznu bolest, dok se narkoman smatra domainom bolesti, a droga prenosiocem i izazivaem infekcije;

9

3. Socio-kulturni model polazi od stanovita da su za pojavu narkomanije kljuni

socijalni i kulturni faktori. Po ovom modelu narkomanija se odreuje kao drutveno neprihvatljivo, devijantno ponaanje koje u razliitoj mjeri odstupa od usvojenih socio-kulturnih normi neke drutvene zajednice. Socijalni uzroci narkomanije Narkomanija je ve 60-ih godina 20. st. Prestala biti individualni problem poprimajui sve vie oznaku epidemijske pojave, irokih razmjera, oznaene kao socijalna devijacija, posebno prisutne meu mladima. Savremeni pristupi u prouavanju uzroka i pojave uzimanja droge polaze od stanovita da se nerkomanija moe objasniti samo uzajamnim djelovanjem drutvenih, psiholokih i biolokih inilaca, pri tom naglaavajui da je uzimane droga prvenstveno socijalni, a potom medicinski problem. U okviru socijalnih determinanti narkomanija mladih je uzrokovana karakteristikama sveukupnog stanja i odnosa u nekom drutvu, ali i posebnostima drutvenog poloaja mladih, koji ivei u njemu, ine to drutvo. Danas je irom svijeta veliki broj mladih socijalno iskljuen, bez mogunosti kolovanja, zaposlenja, te izbora o vlastitoj sadanjosti i budunosti. Na ovakvo stanje jedan broj mladih reaguje tako to ispoljava razliite oblike drutveno neprihvatljivog ponaanja od potpune pasivizacije i povlaenja iz drutva, do upotrebe droga i injenja krivinih djela. Sve ovo upuuje na mogunost da narkomanija za ovu populaciju predstavlja nain povlaenja iz drutva i bjekstvo u ovisnost od droga, to za posljedicu ima odbacivanje opteprihvaenih drutvenih ciljeva i vrijednosti, koji su za njih izgubili smisao i vrijednost. Na pojavu narkomanije kod mladih, izmeu ostalog, moe imati uticaja i porodica, odnosno porodine prilike i odnosi. Naime, socijalno-kulturni status porodice, uslovi stanovanja, sastav i veliina porodice, odnosi u porodici, kvalitet i nain odgoja, asocijalne pojave u porodici i sl., mogu biti uzrokom nekog od oblika drutveno neprihvatljivog ponaanja mladih, pa samim tim i narkomanije.Treba istai da se porodici ni u kom sluaju ne moe pripisati iskljuiva odgovornost za negativne uticaje na odgoj i vaspitanje mlade linosti. Na pojavu narkomanije kod mladih svakako ima uticaja i faktor pristupanosti droga u drutvu. Slobodno vrijeme mladih, tj, njegovo smisleno organizovanje i sprovoenje je bitan segment ukupne brige drutva za razvoj i rast budue zdrave, odrasle osobe. Socijalne posljedice upotrebe droge Konzumiranje psihoaktivnih supstanci s ciljem da se izmjeni raspoloenje svojstveno je samo ovjeku. Prekomjerena upotreba bilo koje droge dovodi do ovisnosti ovjeka o drogi, a to ima kako zdravstvene tako i socijalne posljedice.

10

Socijalne posljedice prisutne su ne samo u neposrednoj socijalnoj sredini gdje takva osoba ivi, ve i u okviru ire drutvene zajednice. Tako npr, danas veliki broj mladih strada u saobraajnim nesreama, bilo kao vozai pod dejstvom alkohola ili psihoaktivnih supstanci, bilo kao saputnici osoba koje su pod dejstvom droge ili alkohola. Poznato je da konzumiranje droga uzrokuje razliite oblike poremeaje u ponaanju, poev od neredovnog pohaanja nastave, agresivnog ponaanja, pa do injenja krivinih djela, a sve to ima posljedice kako za pojedinca koji konzumira drogu i njegove najblie, tako i za iru drutvenu zajednicu. Drutvena reakcija na narkomaniju Ni jedno savremeno drutvo ne odobrava uzimanje droga. Reakcija drutva na ovisnost od droga kulturno je uslovljena i zavisi od konkretnih socijalnih i ekonomskih uslova datog drutva. U osnovi je mogue izdvojiti 4 opta modela reagovanja na uzimanje droga: 1. moralistiko legalni model u kome se reagovanje drutva izraava kroz moralnu osudu i primjenu represivnih mjera prema uivaocu droge; 2. medicinski model koji uzimanje droga smatra boleu, pa se zavisnik tretira kao bolesnik kojeg treba lijeiti u okviru postojeeg medicinskog sistema sa naglaskomna razliitim tipovima tretmana (medikamentozni, psiholoki, psihijatrijski, multidisciplinarni, grupna terapija); 3. psiho socijalni model usmjerava teite reagovanja ka linosti uivaoca droge i ka neposrednim drutvenim odnosima i mikrosocijalnom okruenju u kojem ivi. On se u velikoj mjeri oslanja na pozitivne energije i iskustva porodice, vrnjakih grupa i terapeutskih zajednica; 4. socio kulturni model zasnovan je na sociolokim saznanjima o drutvenim uzrocima zavisnosti od droga, primarno je usmjeren ka promjenama drutvenih i socio-kulturnih uslova ivota sa naglaskom na razliitim mjerama prevencije, promjene odnosa drutvenih institucija i promjenama u lokalnim zajednicama. U naem drutvu izdvajaju se 2 naina drutvene reakcije na ovisnost od droga, i to: 1. Lijeenje ovisnika od droga, koje je dobrovoljno i odvija se u psihijatrijskim ustanovama primjenom odreenog tipa medicinsko-psiholoko-socijalne metodologije lijeenja i rehabilitacije. Lijeenje narkomana moe biti i prinudno nakon izreene mjere bezbijednosti obaveznog lijeenja ovisniku koji je usljed ovisnosti od droga izvrio krivino djelo i kod kojeg postoji opasnost da e i dalje pod uticajem droge vriti krivina djela. 2. Kanjavanje ovisnika od droga - za mnoge radnje u vezi sa opojnim drogama i psihoaktivnim supstancama, osim samog uzimanja droge. Tako se na osnovu krivinog zakonodavstva kod nas, inkrimiu neovlatena proizvodnja i stavljanje u promet opojnih droga i omoguavanje uivanja istih.11

Politika prema drogama Politika prema drogama, koja predstavlja naroit vid drutvene reakcije na njihovu upotrebu, moe se u veini drava podijeliti na restriktivnu i liberalnu. 1. Restriktivna politika polazi od stanovita da sa porastom upotrebe droga dolazi do porasta kriminala i nasilja u drutvu. Zbog toga je drutvo primorano da precizno odredi ta je u njemu dozvoljeno, a ta zabranjeno. Samim tim, provoenje restriktivne politike zahtijeva stalno razvijanje i pronalaenje to efikasnijeg naina sprijeavanja upotrebe droga, uz uvoenje visokih, zakonom odreenih kazni za one lanove drutva koji drogu zloupotrebljavaju na bilo koji nain. 2. Liberalna politika polazi od podjele droga na lake i teke, uz ulaganje maksimum napora da se trite ove dvije droge dri odvojeno. Osnovna karkteristika ove politike prema upotrebi droge je nekanjavanje upotrebe lakih droga.

Borba protiv narkomanije na nivou OUN odvija se, prvenstveno, putem odgovornosti za meunarodnu kontrolu droga i putem donoenja razliitih konvencija o proizvodnji, distribuciji i upotrebi droga, te nainu sprijeavanja krinimalnog postupanja sa drogom. Tako se, prema Konvenciji iz 1961. godine, droga smije koristiti jedino za potrebe medicine i u naune svrhe. Istom se konvencijom prirodne supstance, kao to su opijum, list koke i kanabisa, te opojna sredstva koja se dobijaju iz tih biljaka (heroin, kokain, morfij) klasifikuju kao droga i podlijeu drutvenoj kontroli. Konvencija o krivinim prekrajima povezanim sa drogom za cilj ima da se saradnja i borba protiv ilegalnog trgovanja drogom na meunarodnom nivou uini to boljom i efikasnijom. Drave potpisnice ove konvencije dune su sa sankcioniu ilegalnu proizvodnju, prodaju i posjedovanje droge. Politika Evropske unije prema drogama zasniva se na podjednakom odnosu prema svim drogama, bez podjele na legalne i ilegalne droge. U vezi s tim, posebna panja se posveuje prevenciji i lijeenju od ovisnosti kako od ilegalnih psihoaktivnih supstanci, tako i od legalnih (alkohol i duhan). Sve zemlje, lanice EU imaju jasno usvojenu nacionalnu strategiju prema drogama, uz razraenio zakonodavstvo za ovaj drutveni problem, te izuzetno razvijenu prevenciju i informisanje. Razliita tijela u okviru EU, formirana sa osnovnim ciljem sprijeavanja zloupotreba ilegalna trgovine drogom, na prvi pogled, daju politici EU premadrogama obiljeja restriktivnog karaktera. Kao najhitnije organizacije na nivou EU u borbi protiv narkomanije izdvajaju se: 1. Evropski centar za kontrolu droga (EMCDDA) sa sjeditem u Lisabonu 2. Evropa protiv droge (EURAD) pokret sastavljen od roditelja, mladih i NVO za borbu protiv narkomanije12

3. EUROPOL zajednike policijske snage zemalja lanica EU Politika BiH prema drogama na nacionalnom nivou gotovo da i ne postoji. U FBiH se, na osnovu raspoloenih podataka, dostupnih javnosti, posebno MUP-a, ministarstva zdravstva i Ministarstva za socijalnu politiku, rad, izbjeglice i raseljena lica, moe se zakljuiti da ovaj entitet vodi vrlo restriktivnu politiku prema drogama. Na nivou Kantona Sarajevo, a 2002. godine i na nivou FBiH doneen je Program prevencije alkoholizma, narkomanije i drugih ovisnosti. Osnovne karakteristike zavisnosti od droga Najznaajnije karakteristike ovisnosti o drogama, koje variraju prema vrsti droge, su: 1. Psihika ovisnost posebno stanje svijesti koje se sastoji u elji i potrebi nekih ljudi za efektima droge koje oni doivljavaju kao prijatna i donose im zadovoljstvo ili izmjenjen doivljaj stvarnosti. Sve droge uspostavljaju psihiku zavisnost i imaju posebno dejstvo na percepciju, osjete, osjeanja i raspoloenja. 2. Fizika ovisnost sastoji se u optoj adaptaciji organizma na stalno prisustvo droga, poto kao posljedica uzimanja droga dolazi do promjene metabolizma, tako da ukoliko se naglo prekine uzimanje droga dolazi do apstinencijskog sindroma. Ovu zavisnost izazivaju samo dvije vrste droga: opijum i barbiturati. 3. Tolerancija oznaava postepeno opadanje dejstva droge, tj, nemogunost da se eljeni efekti postignu ranijom koliinom droge, pa je zato potrebno stalno poveavati dozu droge da bi se postigli isti efekti. Tolerancija postoji kod opijata, barbiturata, amfetamina, halucinogenih droga, a ne postoji kod kokaina i kanabisa. S pravnog aspekta moe se govoriti o tri grupe droga: 1. zabranjene droge, ija je proizvodnja zabranjena 2. kontrolisane droge koje se upotrebljavljaju iskljuivo u medicinske svrhe i to po strogoj kontroli i proceduri 3. nekontrolisane droge koje ne podlijeu kontroli, jer ne predstavljaju veliku opasnost po zdravlje ili od zloupotrebe Droge se najee mogu klasifikovati na osnovu dva kriterija i to: 1. Prema porijeklu prirodne i sintetike droge 2. Prema dejstvu teke i lake droge Treba spomenuti i kliniko-farmakoloku klasifikaciju droga koja izdvaja 3 tipine grupe: 1. Velike toksikomanije, koje obuhvataju opijumsku, morfinsku i heroinsku zavisnost, te kanabizam (zavisnost od haia i marihuane) i kokainsku zavisnost 2. Male toksikomanije, koje se odnose na eteromanije, medikamentoznu zavisnost, teizam, nikotinizam, kafeizam i sl.13

3. Politoksikomanije, koje podrazumijevaju konzumiranje vie droga u isto vrijeme

Klinike klasifikacije obino poivaju na poznavanju dinamike razvoja zavisnosti i posebno su korisne za prevenciju, tretman i sprijeavanje recidivizma. One obino sadre sljedee klasifikacione grupe: 1. Epizodne toksikomanije najee vezane za eksperimentalno uzimanje haia, marihuane i LSD, rekreativnih i slinih droga poput extasy; 2. Blage zavisnosti, obino predstavljaju nastavak epizodnih ili eksperimentalnih toksikomanija, s tim to postaju redovite i praene su uzimanjem ogranienih koliina droge; 3. Prava zavisnost, pored redovnog uzimanja, obino je praena poveavanjem doza droga kod kojih postoji toleracija (heroin, morfijum); 4. Povratnika zavisnost, koja je kontinuirana i nastavlja se i u sluajevima povremenih tretman i lijeenja. Tipologija zavisnosti prema tipu droge 1. Ovisnost opijatskog tipa Opijati imaju opijatsko i analgetsko dejstvo pa zbog toga kod uivalaca droge izazivaju fiziku zavisnost i javlja se tolerancija. Ove droge se u organizam mogu unositi puenjem, umrkavanjem i injekcijama, a u ovu vrstu droga spadaju opijum, morfin i heroin. Za ove droge je karakteristino da njihova stalna upotreba dovodi do slabljenja euforinog efekta koji se postie na poetku konzumiranja opijata. Zbog toga je nuno stalno poveavati koliinu droge kako bi se postigli isti efekti. Nakon prestanka djelovanja opijata nastaje umor, depresija, anksioznost, ali naalost i elja za ponovnim uzimanjem droge 2. Ovisnost halucinogenog tipa U halucinohene droge spadaju meskalin, LSD i psilocibin. Zbog svojih efekata ove droge se jo nazivaju i psihodeline droge. Posljedice uzimanja ovih droga su: vrlo teki psihiki poremeaji u percepciji vremena i prostora, emocionalna labilnost, halucinacije koje ponekad mogu biti zastraujue i osjeaj iracionalnosti. 3. Ovisnost kokainskog tipa Stalnom upotrebom kokaina razvija se psihika ovisnost, ali ne i fizika ovisnost i tolerancija, a to znai da ne dolazi do opadanja efekata kokaina. Efekti kokaina su stimulativni, dolazi do halucinacija, osjeanja poveane psihike i fizike moi... Tipologija narkomana

14

1. Klasini-stari narkomani Lijeeni pacijenti ija je bolest praena tekim patnjama i bolovima i koji su prilikom lijeenja redovno primali odreene koliine droge (npr. morfij) pa su tako postali zavisni od te droge. Oni u pravilu uspijevaju normalno da funkcioniu. Medicinsko osoblje, a posebno ljekari kojima je droga bila dostupna i nisu imali potrebe za ilegalnim tritem. Umjetnici koji uzimaju drogu kao stimulaciju i pod dejstvom narkotika stvaraju Najsiromaniji slojevi u nekim zemljama Bliskog i Dalekog Istoka, Kini, Venecueli itd, koji uzimaju hai ili opijum kao zamjenu za hranu i kako bi pobjegli od stvarnosti i svakodnevne bijede. 2. Eksperimentatori Primarni zavisnici - karakteristini za mlade koji u odreenim situacijama, najee iz radoznalosti ili drutvenosti probaju jednom ili vie puta ponuenu drogu, najee marihuanu, pa se tako pod dejstvom grupe stvara zavisnost. Rekreativni-povremeni uivaoci droga obino se vezuju za pripadnike odreenih slojeva, za odreene drutvene grupe kod kojih se upotreba droge javlja s vremena na vrijeme, kao dio ivotnog stila ili prilikom nekih socijalnih dogaanja. 3. Savremeni tip zavisnika od droge predstavlja najvei problem, jer je to najmasovnija grupa. Obiljeja savremenog tipa zavisnika od droge su: visoka zastupljenost mladih, visoka zastupljenost politoksikomanije, eksperimentisanje sa razliitim supstancama i nainima upotreba te veoma esti smrtni ishodi. ULOGA CENTRA ZA SOCIJALNI RAD U PREVENCIJI NARKOMANIJE Uloge CSR u prevenciji bolesti zavisnosti izviru iz pripode drutvenih funkcija ovih ustanova koje predstavljaju sredite institucionalnog sistema socijalne zatite i koje imaju veoma znaajna ovlatenja u zatiti djece, maloljetnika i porodice. CSR u nekim segmentima prevencije ili bavljenja pojedinim sluajevima, imaju prvenstveno pomouu ulogu, dok u nekim dijelovima drutvene reakcije (podrka porodici, socijalna integracija zavisnika, regulisanje porodinih odnosa) imaju odluujuu ulogu, a time i odgovornost. Kao sredinje ustanove socijalne zatite u lokalnim zajednicama CSR imaju posebne uloge i ovlatenja koja ih ine potencijalno znaajnim akterom prevencije bolesti zavisnosti i zatite zavisnika i njihovih porodica. Prva od ovih uloga je praenje i prouavanje socijalnih potreba graana i socijalnih problema na teritoriji na kojoj djeluju, iz ega proizilazi mogunost praenja i prouavanja socijalnih aspekta narkomanije. Na osnovu praenja i prouavanja socijalnih potreba i socijalnih problema dolazi do promiljanja razliitih programa, sadraja i vidova drutvene reakcije ukljuujui posebno preventivne. Ipak, bilo bi nerealno za oekivati da CSR obezbijede potpunu evidenciju o kretanju i karakteristikama takvih socijalnih problema, kao to je npr. narkomanija. Ispitivanje i praenje pojave bolesti zavisnosti treba biti obezbijeeno na

15

interdisciplinarnom i meuresorskom principu. Realno CSR nemaju velike mogunosti za uee u optoj prevenciji bolesti zavisnosti, ali mogu na specifian nain doprinositi ovim programima bavei se socijalnim razvojem zajednica, poboljanjem kvaliteta ivota porodica, podrkom porodicama da ouvaju svoju stabilnost i obavljaju svoje znaajne drutvene funkcije. CSR mogu doprinositi podsticanju zdravih stilova ivota porodica, njegovanju dobrosusjedskih odnosa, socijalnih i humanitarnih aktivnosti kao i razliitim kampanjama iji je cilj jaanje osjetljivosti, interesa i motivisanja javnosti, zajednica i institucija za bavljenje problemima zavisnosti. Vee mogunosti ukljuivanja CSR postoje u optoj prevenciji, koja bi se odnosila na aktivnost podrke, osnaivanja i zatite ciljnih grupa, porodica ili pojedinaca kod kojih postoje vei rizici pojave bolesti zavisnosti. Rano otkrivanje rizinih pojedinaca ili porodica te pravovremena podrka i pomo smanjuju mogunost pojave i irenja bolesti zavisnosti. CSR imaju i posredne uloge u posebnoj prevenciji, a rije je o razliitim sadrajima i metodama odrke i pomoi porodicama i pojedincima koji se suoavaju sa razliitim vidovima ivotnih kriza, linih ili porodinih problema. PROSTITUCIJA Prostitucija je jedan od oblika devijantnog ponaanja ena prisutan u razliitim klasnim istorijskim periodima razvoje ljudskog drutva. Prostitutka je ena koja javno i za novac ustupa svoje tijelo veem broju mukaraca, ne pravei izbor mru njima. Prostitucija je pruanje odreenih seksualnih usluga drugim osobama koje mogu da budu razliitog ili istog spola. enska prostitucija je jedina koja je tokom vjekovnog postojanja postala organizovana. Bitan element u definisanju prostitucije je povezivanje svakog seksualnog odnosa sa novcem. Seksualni promiskuitet je druga bitna karakteristika prostitucije. Ponaanje prostituke je ekstremno promiskuitetno, jer ima seksualne odnose ne samo sa velikim brojem razliitih partnera, ve, takoe i sa nepoznatim ljudima. Ona ne bIra partnere. Oblici prostitucije Prostitucija je jedan od najstarijih oblika devijantnog ponaanja, odraavala se u razliitim drutvima i preivljavala raliite drutvene promjene, djelimino zahvaljujui i prilagoavanju njenih oblika datim drutvenim okolnostima. Oblici prostitucije u savremenim drutvima su vrlo razliiti, uslivljeni tradicijom i kulturom pojedinih drutava, ali i drutvenim pritiscima, koji utiu na oblike i rairenost prostitucije.

16

1. Neorganizovana prostitucija najei i drutveno najuoljiviji oblik neorganizovane prostitucije je ulina prostitucija.Prostitutke nisu vezane ni izmeu sebe ni sa drugima koji bi posredovali u prostituciji ili na neki drugi nain bili sa njima u vezi (trajnija veza sa izdavaima namjetenih soba, taksi oferima, portirima hotela itd.) Materijalno bogatije prostitutke imaju sopstveni stan, a neke meu njima i automobil. Zajedniko im je to to prostitutka mora da bude na ulici da bi nala muterije. Kada u jednoj sredini postane relativno rasprostranjen oblik, ulina prostitucija obino seorganizuje. Glavna linost postaje makro ili podvoda. Ovim oblikom prostituisanja se uglavnom bave ene koje ve imaju odreena zanimanja, imaju stalni posao, ali se slobodnom vremenu bave prostitucijom. Mnoge od ovih ena postale su kasnije profesionalne prostitutke, odnosno, one kojima je prostitucija postala jedino i iskljuivo zanimanje. 2. Organizovana prostitucija najei oblik organizovane prostitucije u savremenim drutvima jesu javne kue, agencije za posredovanje (posrednike kue), poslovne organizacije koje se nominalno bave nekom drutveno priznatom djelatnosti, koja prikriva organizovanje prostitucije. Javne kue ( bordeli) jesu jedan od najstarijih naina na koji se prostitucija organizuje, ili javno pod kontrolom drutva , ili tajno u onim zemljama u kojima je prostitucija zakonom zabranjena. Javnom kuom obino rukovodi ana madam koja je i vlasnica. Ona se brine o odravanju reda i discipline, kontrolie ponaanje prostitutki, vodi rauna o finansijskom poslovanju. Prema odreenim pravilima novac dobijen prostituisanjem samo neznatnim dijelom pripada djevojci, a vei dio prisvaja kua za razliite usluge( medicinska njega, zatita od policije, rublje, haljine i dr.) Ukoliko je kua pod zatitom neke kriminalne organizacije, velika suma novca odlazi toj organizaciji. Prostitutke po vie od godinu dana ne dobivaju nita od te zarade, jer je u cjelosti uzimaju vlasnici javnih kua na ime trokova za smjetaj i izdravanje. Drugi oblik organizovane prostitucije se ostvaruje putem posrednike kue. Mnogo je poznatiji po nazivu ena call girls (djevojka na poziv). U organizaciji ovog oblika prostitucije glavnu ulogu ima posrednik, obino ena madam koja ima listu imena ena i telefonom zakazuje sastanke izmeu njih i muterija koji ele kontakt sa prostitutkom. Ovo je jedan savremeniji oblik prostitucije, karakteristian za razvijena industrijska drutva i promijenjenu drutvenu reakciju prema segregacionisanoj prostituciji. Posrednika kua obezbeuje veu tajnost prostitutki, a muteriji veu anonimnost. Ponaanje ena mora da bude u skladu sa odreenim pravilima, kao to su odraavanje tajnosti, anonimnosti, profesionalnog odnosa prema kupcu, emocionalno nevezivanje, zabrana ucjena, kontakta bez posrednika, plaanja kui.U drutvima u kojima je prostitucija zabranjena , organizovanje prostitucije preuzimaju jeftini hoteli, noni barovi, saloni za masau i dr. koji se zakonski bave dozvoljenim djelatnostima, a u stvarnosti i oragnizovanjem, kontrolom i eksploatisanjem prostitucije. Postoji niska, srednja i visoka prostitucija. Ova se podjela zasniva na kriteriju ekonomske dobiti17

Klasifikacija prostitutki Najoptija klasifikacija prostitutki je prema nainu vrenja prostitucije: - uline prostitutke (nezavisne i organizovane) - nezavisne prostitutke sa sopstvenim stanom i automobilom - prostitutke u javnim kuama - ene na poziv i ene koje rade za poslovne i privredne organizacije. Bavcon iznosi i drugu klasifikaciju: - devizne prostitutke meu kojima se nalazi najvie ena na poziv koje su povezane sa poslovnim, turistikim i hotelskim organizacijama - kafanske prostitutke - oferske prostititke - prostitutke koje nalaze muterije u barakama u kojima ive sezonski radnici. Ovo je najvea grupa prostitutki, koje Bavcon opisuje kao bezprizorne, loeg izgleda, bez stana i bez sredstava za ivot, sklone alkoholizmu. Rasprostranjenost Prostitucija je u veini savremenih kultura zabranjena, ponaanje prostitutki izaziva drutvenu reakciju snanog neodobravanja. I svi ostali uesnici u prostituciji (muterije, makroi, podvodai, organizatori), zainteresovani su iz razliitih razloga da ostanu u tajnosti i anonimnosti. Broj prostitutki je teko odrediti, podaci se zasnivaju na samo onim registrovanim (najee kanjenim) prostitutkama, a to su obino uline, javne prostitutke, koje ine samo manji dio prostitutki. Broj registrovanih prostitutki je taan i pouzdan i obuhvata one ene koje su zbog prostitucije kanjene ili evidentirane u nekoj zdravstvenoj ustanovi ili slubama socijalne zatite. Vie od polovine prostitutki, koje su u vrijeme ispitivanja ivele u gradu roeno je u selu. Ispitivanja drutvenog statusa prostitutki nisu vrena, ali se posredno zakljuuje na osnovu podataka o mjestu roanja, zanimanju, obrazovanju, da veina evidentiranih prostitutki vodi porijeklo iz siromanih drutvenih slojeva, odnosno radnikih i zemljoradnikih slojeva. Pri tome ne treba zaboraviti da se radi o grupi evidentiranih prostituki koje se bave najee ulinom prostitucijom. Veina prostitutki je bez zanimanja, veina ih ima samo osnovno kolsko obrazovanje. Proces formiranja prostitutke Razlozi su individualni ili drutveni i u velikoj mjeri zavise od drutvenih i kulturnih sredina. Razvoj prostitutcije se objanjava kao razvoj od promiskuitetnog ponaanja do komercijalizacije seksualnog odnosa. Za mnoge ene brak ili neka druga relativno stabilna zajednica sa mukarcem, znai i prestanak promiskuitetnog ponaanja.

18

Prva faza predstavlja period postepenog prelaenja promiskuitetnog ponaanja ka prvom inu prostituisanja. Ova faza moe da traje vie godina, ali je tipino da poinje u ranoj mladosti. Javlja se u porodicama koje su bile jako popustljive i u kojima nije postojala ili je bila slaba kontrola, kao i pripadanje grupama vrnjaka koji su oekivali i podsticali rane seksualne odnose. Druga faza prelazna devijantnost, djevojka stie odreana znanja potrebna za prostituciju, povremeno se prostituie, ali o sebi jo ne misli kao o prostitutki. Motivacija prostituisanja je ekonomska dobit. Poslednja faza je profesionalizacija, kada drutveno etiketirana osoba kao prostitutka i kada sebe smatra za prostitutku, djevojka od prodaje seksa ini zanimanje i svoj ivot organizuje u skladu sa tim. Muterije Prostitucija je kupoprodajni odnos u kome uestvuje dvoje: prodavac prostituka i kupac mukarac, muterija, klijent.Osnovne karakteristike odnosa koji se stvara izmeu prostitutke i muterije ine prostituciju privlanom za odreene kategorije mukaraca: 1. komercijalna priroda i anonimnost prostitucije 2. jednostavnost prostitucije 3. odsustvo svake odgovornosti 4. promjena partenera i tehnika i metoda seksualnog zadovoljenja Meu muterijama su ee mukarci ija su zanimanja povezana sa putovanjima, odnosno duim odsustvovanjima od kue (pomorci, vojnici, trgovaki putnici, sezonski radnici, vozai kamiona). Muterije prostitutki su i kriminalci, koje njihova devijantna aktivnost, s jedne strane spreava da stupe u odnose sa enama izvan njihova svijeta. Subkultura prostitucije Subkulturu prostitutki ini grupa u koju prostitutka stupa u razliite drutvene odnose sa svima onima koji su, posredno ili neposredno, povezani sa prostitucijom. U tom svijetu nastaju posebne subkulturne vrijednosti i norme poanja, prenosi se i ui umijee prostitutisanja, odijevanje, minkanje, stvara se poseban rijenik. Prostituke najee smatraju da su svi ljudi pokvareni, da one nisu gore od drugih, samo su manje licemjerne, a drutvo se samo pretvara da prezire prostitutke, dok su mu u stvarnosti one potrebne Prvi tip referentne grupe (subkulture prostitutki), je kontrakultura kriminalnog svijeta kojoj pripadaju prostitutke, podvodai, kriminalci i ostali pripadnici podzemlja. Drugi tip referentne grupe je dvostruki svijet, odvajanje posla od ostalog dijela ivota prostitutke, odravanje samo nunih i ogranienih odnosa sa drugim prostitutkama, jaka identifikacija sa porodicom. Trea grupa pokazivala je znake alijenacije: apatiju, odsustvo ciljeva u ivotu, osjeaj praznine i besmislenosti ivljenja, usamljenost.

19

Subkultura pomae prostituki da naui osnovna pravila ponaanja u odnosu na zahtjeve muterija, privlaenje muterija i poseban jezik, argon kojim e se sluiti u tim odnosima. Postoji opte miljenje da su odnosi meu prostitutkama vrlo sloeni, zbog same prirode prostitucije, koja namee prostitutkama stalnu borbu za vei broj kupaca. Eksploatacija prostitutki Prostitucija, neizbjeno i sama po sebi predstavlja eksploataciju ena. U samom inu prostituisanja ena je bukvalno koriena, kupljena i bez obzira to se to odnosi na samo na datu seksualnu transakciju, ona je roba koja ima svoju trinu vrijednost. Posmatrana sa ovog stanovita, kao i ropstvo prostitucija je sistem koji ima svoje korijene u ekonomskom interesu i zasniva se na prinudi. Eksploatacija se vri primoravanjem na prostituciju, stalnim pritiscima na prostitutku da prima to vei broj muterija i uzimanjem velikog dijels njene zarade od prostitutisanja. U javnim kuama, posrednikim kuama za prostituciju, ulogi eksploatatora imaju i vlasnici tih kua. Podvodai su oni posrednici u prostituciji koji ne samo da vrbuju, navode i postiu enu na prostituticiju ve ive potpuno od zarade prostitutke. Za uzvrat on preuzima ulogu zatite prostitutki. Trgovci enama (djevojkama, djecom), u cilju prostitucije ine posebnu grupu posrednika koji se bave vrbovanjem i zavoenjem ena i njihovim odvoenjem u drugu zemlju u kojima postoji potreba za novim prostitutkama. Povezanost prostitucije sa drugim oblicima devijantnog ponaanja Kriminal se povezuje sa prostitucijom na razliite naine. Prostitutka moe da bude pokreta kriminalne djelatnosti, da uestvuje u prikrivanju kriminalaca, pomaganju da se sakriju pokradene stvari, u preprodaji da bude sauesnik ili da i sama bude izvrilac krivinog djela. Alkoholizam je mnogo rairen meu prostitutkama. U veini sliajeva, prostituka postaje alkoholiar pod uticajem sredine u kojoj radi i muterija sa kojima je prinuena da pije. Narkomanija je u velikom porastu zabiljeena meu prostitutkama, procjenjuje se da oko polovine prostitutki uzima drogu. Prostitucija se najee povezuje i sa kockanjem. Najei oblik je jedinstvena organizacija koja prua na jednom mjestu (kockarnice, privatni stanovi) i jedne i druge zabranjene usluge. Uzroci prostitucije Jedan od osnovnih drutvenih uzroka nastanka i odravanja prostitucije je u pokuajima druta da ogranii i kontrolia seksualni nagon, da ostvari institucionalnu kontrolu seksa, tako to e seks podrediti odreenim drutvenim zahtjevima odranju poretka, obezbeenju prokeracije i socijalizacije u okvirima tajnog drutvenog odnosa braka.

20

Brak kao institucija u kojoj ne mogu da se zadovolje sve ljudske i oseanja u vezi sa seksualnim nagonom, uslovio je stvaranje prostitucije. Drugi, osnovni drutveni uzroci prostitucije su postojanje klasnih razlika i drutvene nejednakosti ena i mukaraca, koji se uzajamno uslovljavaju. Ograniavajui uee ene u drtvenoj podjeli rada i proizvodnji, drutveni sistem je enu promorao da njen drutveni poloaja u znatnoj mjeri zavisi od seksa. Razlozi ulaska u profesiju Postoje brojni razlozi zbog kojih ene, djevojke pa i djevojice, postaju prostituke. Polazi se od pretpostavke da je ulazak ma koje ene u profesiju prostitucije rezultat njene sopstvene ivotne istorije ili odreenih psiholokih karakteristika njene linosti. Mnoge prostitutke doivele su i u djetinjstvu i druge seksualne zloupotrebe. Zarada nije motiv za ulazak u prostituciju samo za siromane, marginalne i neprivilegovane grupe ena. I ene iz drugih drutvenih slojeva prihvataju prostituciju najee iz istog razloga, s tom razlikom to za njih zarada od prostituisanja predstavlja ili dopunski prihod. Drutvena reakcija Legalni status prostitucije Sistem reglementacije legalizije prostituciju propisivanjem posebnih pravila nadzora i obaveza prostitutki. Najei oblici reglementacije su dozvoljene javne kue pod policijskim i zdravstvenim nadzorom i registracija prostitutki, tj, izdavanje posebnih dozvola koje su povezane sa obaveznom policijskom i zdavstvenom kontrolom. Sistem prohibicije prostitucije zabranjuje i goni odavanje prostituciji kao krivino djelo u ime interesa javnog morala, spreavanja trgovine ljudskim biima ili onemogoavanja da ukidanje kontrolisane prostitucije bude zamijenjeno tajnom prostitucijom. Najotriji kritiari koje su nudili sistemi reglementacije i prhibicije su bili pristalice sistema abolicije ukidanje svake zakonske regilacije prostitucije. Kanjavanje prostitutki znai samo potvrivanje njihovog negativnog drutvenog tretmana i spreavanje ansi za rehabilitaciju. Uhapena prostitutka teko moe da nae zaposlenje, gubi prijatelje, porodica je odbacuje, a etiketa prostitutke kanjavanjem je i zvanino potvrena. Prevencija prostitucije Sadraj programa prevencije svakako e zavisiti i od specifinih karakteristika prostitucije u odreenoj drutvenoj sredini, ali bi svaki program trebalo da obuhvati sljedee opte preventivne mjere: 1. suzbijanje i spreavanje onih socijalnih i socijalno psiholokih inilaca koji mogu da navedu ene na bavljenje prostitucijom 2. mjere kojima se djeluje na socijalne faktore drutveno ekonomske uslove21

3. mjere za ograniavanje potranje (programi mentalne higijene, program informisanja javnog mnenja,itd.) 4. s obzirom na vei rizik prostitutke da oboli od neke venerine bolesti i da bude izvor daljeg irenja bolesti. Rehabilitacija prostitutki Osnovni ciljevi rehabilitacije bez obzira na odreene mjere, formulisani su na sljedei nain: 1. zatita ene od tetnih uticaja njene sredine 2. fizika i moralna briga za enu 3. pruanje novog shvatanja ivota moralnog i duhovnog ukljuujui elju za radom 4. njihovo obrazovanje, ako je mogue za zanat ili zanimanje koje ele 5. nalaenje zaposlenja 6. stvaranje novog prijateljskog kruga koji e zamijeniti drutvenu sredinu kojoj su pripadale. KOCKANJE Tesko je dati preciznu definiciju kockanja jer je problem viseslojan, kockanje je dio igara, a igre bitna potreba covjeka, tesko je doci preciznih kriterija kada kockanje izlazi iz okvira igre i postaje devijacija. Neki historicari kulture i civilizacije tvrde da je igra starija od rada i da je covjek na nivou razvoja prvobitne svijesti najprije naucio da se igra pa onda da radi. Sve igre imaju neka zajednika opta obiljeja kao to su, pored ostalog, da su dio ovjekove kreacije i mate i da zadovoljavaju ovjekove psiholoke i socijalne potrebe, kako to je potreba za druenjem, pripadnou, spontanou i radou, slobodom pokreta, mimike, gesta i zvuka. Meu najznaajnijim optim odlikama igara najee se navodi njihov dobrovoljni i slobodni karakter. Rene Kajoa smatra da je igra prvenstveno slobodna i dobrovoljna aktivnost, izvor radosti i razonode, u kojoj ljudi stvaraju i razvijaju svoje potencijale, matu, duh i time postiu da igra postaje znaajan inilac razvoja kulture i civilizacije. On definie sutinu igre kao aktivnost koja ima nekoliko karakteristinih elemenata: Igra je slobodna - igra nije prinudna, ona je dobrovoljna aktivnost Igra je izdvojena aktivnost realizuje se u posebnom prostoru i posebnom vremenu Igra je propisana ljudska aktivnost tj.ureena je odreenim pravilima Igra je neizvjesna njen tok i ishod se ne moe predvidjeti unaprijed, to je karakteristika takmiarskih igara Igra je neproduktivna njen cilj je radost, uivanje i zadovoljstvo ovjeka tj, neprofitna je22

Igra je fiktivna pripada posebnoj realnosti, realnosti za sebe Rene razlikuje nekoliko karakteristinih tipova igara prema njihovim bitnim karakteristikama i drutvenim funkcijama: a) Igre agona nadmetanje pojedinaca, grupa cilj je da se protivnik nadigra pobijedi b) Alea igre kokarske igre, karakteristika joj je neizvjesnost oko rezultata igre, pri emu ishod zavisi od sree c) Mimikry igre - igre preruavanja (ritualni i vjerski obredi) d) Ilinix igre - (religijsko mitski tip igara vezano je za drutvene slojeve, dio su kulture primitivnih naroda) KOCKANJE I KOCKARSKE IGRE Kod kockarskih igara problem je to svijet igre prelazi u svijet realnosti, to je masovna pojava koja ima sva obiljeja socijalnog problema. Kokanje je dobrovoljno uee u meusobnom prenoenju, gubljenju i dobijanju, materijanih vrijednosti, prije svega novca, putem razliitih vidova kockarskih igara. Kokanje pripada tipu alea igara u kojima je najznaajnija injenica sticanje materijalne koristi kao njihovog osnovnog cilja. Kokanje prate zadovoljstvo i fikcija, zanos i strast, ali je i njegova odluujua karakteristika materijalna dobit kao iljni rezultat. Obzirom da kockanje prati materijalna dobit to znai da ono nije ne produktivno i da kao takvo gubi neka opta obiljeja igara. Odluujua vrjednosna karakteristika kocke je to to ona negira vrijednost ljudskog rada, jer se ovdje fikcija pretvara u posebnu realnost. Za razliku od kockarskih igara, kao posebnog tipa igara, od kockanja, u kome se igre javljaju samo kao sredstvo, odluujua su dva faktora : postojanje materijalne dobiti kao dominirajueg cilja i uopte uea u igrama i negativne ekonomske i socijalne posljedice. Izmeu kockarskih igara i kockanja postoji tanka nit razlikovanja koju ini materijlna dobit. Druga bitna odlika kockanja po kojoj se razlikuje od kockarskih igara sastoji se u raznovrsnim negativnim posljedicama, ukljuujui i povezanost ove sa drugim tipovima devijacija. Komercalizacija i profesionalizacija skoro svih takmiarskih igara dovele su do toga da one gube obiljeja fikcije i zadovoljstva postaju nain egzistencije velikog broja ljudi. Mnoge kockarske igre su organizovane i ukljuuju veliki broj uesnika. KARAKTERISTIKE KOCKANJA I KOCKARA Profesionalni kockari predstavljaju cest devijantni tip koji ima neke posebne karakteristike. Profesionalni kockar mora prije svega da odlicnopoznaje tehniku kockanja , vrste, pravila i sredstva igre, to mu omoguuje da u kockanju ima mo nad ostalim uesnicima i na taj nain smanji na minimum rizik gubitka.

23

Veoma su rijetki individualni profesionalni kockari, profesionalizam u kockanju podrazumijeva takoe organizovanje, planiranje, posebne metode i sredstva, ulaganja, podjelu poslova... Kockar djeluje u posebnom kockarskom svijetu, koji predstavlja zatvoren drutveni krug u kome su sve vrijednosti i norme ponaanja podreene kockanju. Kockarske igre postaju ne samo sutina ivota nego i nain egzistencije i sticanja sredstava i statusa. Postoje snani organizovani kokarski sindikati, iji je osnovni cilj udruivanje radi sticanja visokih profita. Drutveni odnosi kockara se svode skoro iskljuivo na odnose sa drugim uesnicima u kockanju, to sve skupa vodi stvaranju kockarske potkulture, koja jednom tvorena utie dalje na uvrivanje kockanja kako dominantnog stila ivota i modela samoidentifikacije . Poluprofesionalni kockari ne vezuju svoju egzistenciju jedino za dobit od kockanja, ali se u sustini i ne razlikuju od profesionalnih kockara. Amateri kockari su ili pocetnici u kockanju ili naivne realne zrtve profesionalnih ili poluprofesionalnih kockara. UZROCI KOCKANJA Ekonomski faktori vezani su za prirodu kockanja, koja se sastoji u prenosenju materijalnih vrijednosti na osnovu dobitka ili gubitka u kockarskim igrama i mogucnosti da se stice mimo rada. Ekonomski motivi javljaju se i kod kockara amatera i jos vise kod siromasnih drustvenih slojeva. Socijalni uzroci odnosi se na cinjenicu da su kockarske igre dio svakodnevnog zivota covjeka, njegovih socijalnih odnosa i obicaja. Socijalni cinioci su povezani sa ekonomskim izrazavaju se kroz realnu nemoc nekih drustvenih slojeva. Psiholoski uzroci manifestuju se kroz potrebu za izazovom, takmicenjem, samoidentifikacijom. Profesionalci nastoje da se oslobode starsti , jer to umanjuje sanse za uspjeh. Kulturni uzroci - u nekim zemljama kockanje je dio tradicije, ssastavni dio slobodnog vremena i druzenja i nacin realizacije potrebe covjeka za igrom. DRUSTVENA REAKCIJA NA KOCKANJE Drustveni odnos prema kockanju krece se izmeu tolerancije i sankcija s tim sto se ova dva pristupa mijesaju. U nekim drzavama, sankcijama podlijeze samo kockanje na javnom mjestu sto se najcesce oznacava kao prekrsaj protiv javnog reda i mira. KOCKANJE I DRUGE DRUSTVENE DEVIJACIJE Kockanje kao devijacija je povezano sa kriminalom, narocito sa njegovim organizovanim i profesionalizovanim vidovima. Postoje legalizovani vidovi kockanja u kojima je primarni interes da se ostvari dobit ukljucujuci i dobit drzave u vidu poreza. Osim povezanosti sa kriminalom, postoje korelacije i direktne veze kockanja sa alkoholizmom, prostitucijom i besposlicarenjem.24

PROSJACENJE Drustveni i istrazivacki interes za ovu devijaciju raste zahvaljujuci cinjenici sto se kao devijanti javljaju djeca i sto prosjacenje postaje cest vid ozbiljne zloupotrebe djece. Stara definicija sa legalno pravnog aspekta pod prosjacima podrazumijeva : one osobe koje nemaju ni zanimanje, ni zanat, sigurno ni boraviste, niti mjesto za opstanak. U klasicnoj pravnoj literaturi u Francuskoj pod prosjacima su se podrazumijevale : one osobe koje ne mogu dokazati da zive posteno i moralno, niti to mogu potvrditi osobe osobe dostojne vjerovanja. Prosjacenje i skitnja se inace posmatraju kako jedinstvene pojave, zahvaljujuci saznanju da su prosjaci veoma prostorno pokretljivi. Neki autori, medju kojima je Veksliar smatraju da se skitnice mogu izdvojiti kao poseban podtip, jer nije neminovno da postoji direktna povezanost izmedjuprosjacenja i skitnje, sto znaci da nisu sve skitnice prosjaci, ali da sa druge strane nema prosijaka koji ne skitaju. Domaci autor je napravio razliku izmedju pojmovabesposlicara, skitnice i prosijaka, imajuci u vidu prekrsajno pravne definicije ovih pojmova: Besposlicari - su ona lica koja stalno ili povremeno nisu zaposlena u mjestu prebivalista niti pak zele stupe u ma kakav radni odnos i takvim nacinom zivota narusavaju javni red i mir, pod skitnicama se podrazumijevaju ona lica koja su se, u vidu zanata ili zanimanja, odala skitnji, nemaju stalno mjesto boravka ili samo povremeno odlaze u svoje mjesto prebivalista jer vecim dijelom godine lutaju od mjesta do mjesta, prosjaci su ona lica koja se bave skupljanjem milostinje u novcu ili naturi radi licne koristi u vidu zanata ili zanimanja, u mjestu gdje sustalno nastanjeni ili van mjesta stalnog boravka. ( Miljkovic, 1996) Najopstija definicija prosjacenja podrazumijeva da je to takav vid drustvene devijacije koji se sastoji u sticanju materijalnih vrijednosti trazenjem od drugih lica bespovratno i bez protivusluga. Obiljezja ove def.su: - Trazenje koje moze biti govornim putem ili gestom (ispruzena ruka i sl.) - Sticanje materijalnih vrijednosti - Odsustvo vracanja i bilo kakve protuusluge. Kljucna odlika prosjacenja kao devijacije jeste da ono dovodi u pitanje vrijednost ljudskog rada, jer se direktno suprostavlja vrijednosti i znacenju ljudskog rada, a time i sticanju sredstava za zivot putem rada. Karakteristike prosjacenja: Prosjacenje predstavlja nacin egzistencije, Marginalizacija - znaci da prosjaci zive na ivici drustva odnosno izvan uobicajenih drustvenih odnosa,procesa i aktivnosti,25

Reprodukcija- cini prosjacenje postojanom pojavom i devijacijom,po pravilu u porodicama prosjaka iz generacije u generaciju prenose i reprodukuju isti nepovoljni drustveni uslovi zivota, Socijalna izolacija karakterise je postojanje subkulture prosjacenja, komuniciraju jedino sa sebi slicnima, Prostorna mobilnost mijenjajumjesto boravka u potrazi za poslom, Rasirenost

ZNACAJNI UZROCI PROSJACENJA 1. Drustveni uslovi Socijalno-ekonomski uslovi (podjeljenost na bogate i siromasne) Profesionalni uslovi (nezaposlenost i odsustvo bilo kakvogradnog statusa) Socio-bioloski poput invalidnosti, starostii bolesti kao socijalnih rizika Socijalno-politicki, medju kojima se posebno izdvajaju ratovi koje uvijek prati osiromasenje i prosjacenje, cakikod onih ljudi kojisu sposobni da rade 2. Problemi ili karakteristike licnosti takodjer su znacajni uzroci prosjacenja, rijec je o tme da neke osobine licnosti pogoduju njihovom opredjeljivanju za prosjacenje. 3. Psihosocijalni uzroci povezani susa prethodnim, s tim sto se oni preplicu sa neefikasnoscu ili odsustvom prave socijalne zastite nekih kategorija ljudi. 4. Druge devijacije odnosise na situaciju u kojoj je prosjacenje prateca pojava druge devijacije (mnoge prostitutke postaju prosjaci u starosti, narkomani i dr) 5. Drustvena reakcija neadekvatan odnos politike prema pojavi prosjacenja TIPOVI PROSJAKA U odnosu na drustveni polozaj i stil zivota, moguce je razlikovati dva osnovna tipa prosjaka: 1. Siromasni, socijalno ugrozeni prosjaci meu kojima se izdvajaju dva podtipa: a) Slucajni prosjaci - njima prosjacenje nije stil zivota,niti nacinegzistencije, u kriznojsituaciji prose b) Prosjaci iz navike za njih postoji mogucnost da postanu profesionalni prosjaci 2. Profesionalni prosjaci oni imaju odredjene tehnike i metode prosjacenja sto je rezultat obuke ili ucenja, udruzujuse s ciljem izbjegavanja sankcija, represije i neugodnosti zanata i kao obiljezje i dio supkulture prosjacenja. Po nacinu ili obliku prosjacenja mogu se razlikovati tri osnovna tipa: 1. Individualno prosjacenje svako za sebe prosi 2. Grupno prosjacenje

26

3. Kolektivno prosjacenje najcesce je organizovano, zastupljena je podjela uloga i specificne metode prosjacenja. DRUSTVENA REAKCIJA NA PROSJACENJE Postoji nekoliko tipova drustvene reakcije: 1. Indiferentnost ili nezainteresovanost drustva 2. Tolerancija (indiferentnost i tolerancija su posljedica stava da je prosjacenje takav vid devijacija kod koje se ne pojavljuje zrtva, osim ukoliko se zanemari cinjenica da su sami prosjci prave zrtve nepovoljnih drustvenih okolnosti) 3. Prezir i odbacivanje (zasnovano je na moralnom sudjenju i izrazava se kroz odbojnost i prezir) 4. Sankcije PARAFILIJE Para (gr.) pogreka, prekoraenje; fileo (gr.) volim Perverzio (lat.) izopaenost, seksualna nastranost De...via (lat.) - put Parafilije ili seksualne devijacije odnose se na bilo koje aberantno seksualno ponaanje koje je preferirano ili je dolo umjesto heteroseksualnog ponaanja, a koje odstupa od manjeili vie kulturno prihvaenih seksualnih normi i pri emu je kvalitet ili objekt seksualnog instinkta abnormalan. Parafilije predstavljaju grupu poremeaja kod kojih su seksualno privlani neuobiajni objekti, a seksualne aktivnosti neobine po svojoj prirodi. Parafilije su ee mnogostruke nego pojedinane, te takoer mogu biti jedan od aspekata duevnih poremeaja kao to je izofrenija ili neki od poremeaja osobnosti. Statistika o uestalostima pokazuju da su parafiliari, koje god seksualne orijentacije bili, gotovo uvijek mukarci, samo se u mazohizmu moe nai znatniji broj ena, ali su ak i ovdje mukarci brojniji. NEODREENE PARAFILIJE Koprofilija - Pribavljanje seksualnog zadovoljenja kroz baratanje fecesom. Froterizam - Pribavljanje seksualnog zadovoljenja trljanjem ili milovanjem osobe koja nita ne sluti ili to ne eli. Klizmafilija Pribavljanje seksualnog uzbuenja pomou klistiranja koje izvodi druga osoba. Nekrofilija Seksualno openje s leom.27

Telefonska skatologija - Traenja seksualnog zadovoljavanja kroz opcesne tel. pozive odraslim osobama koje na to pristaju. Zoofilija Seksualna intimnost sa ivotinjama. ODREENE PARAFILIJE Fetiizam doivljavanje seksualnog zadovoljstva sa predmetima koji nemaju seksualno znaenje; Transvestizam doivljavanje seksualnog zadovoljstva oblaui se u odjeu suprotnog spola; Ekshibicionizam doivljavanje seksualnog zadovoljstva pokazivanje sopstvenih genitalija nepoznatim osobama; Pedofilija doivljavanje seksualnog zadovoljstva odraslih osoba sa djecom; Incest seksualni odnos izmeu krvnih srodnika kojima je brak zabranjen; Sadizam doivljavanje seksualnog zadovoljstva nanoenjem patnje seksualnom partneru; Mazohizam doivljavanje seksualnog zadovoljstva kroz patnju i bol. Fetiizam Fetiizam podrazumjeva oslanjanje na neive predmete da bi se postiglo seksualno uzbuenje. Fetiist, gotovo uvijek mukarac, ima ponavljajue i intezivne seksualne porive prema neivim objektima nazivanim fetiima. Lijepe cipele, prozirne arape, rukavice, toaletni pribor, krznena odjea, uobiajeni su izvor uzbuenja fetiiste. Neki mogu provoditi svoj fetiizam sami, u tajnosti milujui, ljubei, njukajui ili naprosto gledajui objekat dok se samozadovoljavaju. Drugi trebaju partnera koji e na sebe obui feti kao stimulans za snoaj. Poremeaj obino poinje s adolescencijom, a ako je feti mogao zadobiti posebnu vanost, ak i ranije, u djetinstvu. Psihoanalitiki teoretiari openito smatraju da fetiizam i druge parafilije imaju neku vrstu obrambene funkcije, kao to je izbjegavanje kastracijske anksioznosti kod normalnih seksualnih kontakata. Transvestitski fetiizam ili transvestizam je izraz koji se primjenjuje na mukarca kojeg seksualno uzbuuje oblaenje u ensku odjeu, iako sebe i dalje smatra mukarcem. Transvetit takoer moe uivati da se pojavljuje u drutvu kao ena (neki mukarci preodjeveni u ene postaju izvoai u nonim klubovima, pruajui tako zadovoljstvo mnogim seksualno konvencionalnim ljudima koji uivaju u vjeto preoblaenju). Transvestiti, koji su uvijek mukarci, uglavnom se preoblae samo povremeno, a ne svakodnevno. Inae su muevniji po izgledu, ponaanju i seksualnim odabirima. Veina ih je oenjena. Transvestizam obino poinje djelominim preodijevanjem u djetinstvu i adolescenciji. Neki kritiari vjeruju da transvestizam predstavlja za optereenog mukarca utoite od odgovornosti koje u naem drutvu treba nositi, po njegovu miljenju, samo zbog injenice to je mukarac. Stoga se smatra da28

enska odjea ima za transvestite znaenje koje je kompleksnije i ukljuuje vie od samog seksualnog uzbuenja. Voajerizam (virenje) Voajerizam je znaajno davanje prednosti pribavljanju seksualnog zadovoljenja kroz gledanje drugih kad nisu obueni ili dok imaju seksualne odnose. Gledanje, esto nazivano virenjem. Voajer postie orgazam samozadovoljenjem, za vrijeme posmatranja ili kasnije sjeajui se onoga to je vidio. Kadkad voajer mata da ima seksualni kontakt s posmatranom osobom, ali to ostaje matanje; u voajerizmu je kontakt izmeu posmatraa i posmatranog rijedak. Istinski voajer, gotovo uvijek mukarac, ne smatra osobito uzbudljivim posmatrati enu koja se svlai ba za njega. ini se da je vaan elemenat opasnost, zato to voajera uzbuuje predpostavljati kako bi ena reagirala kad bi znala da je on posmatra. Neki voajeri poseban uitak nalaze u potajnom posmatranju parova za vrijeme seksualnih odnosa. Prema onome to znamo, voajeri su obino mladi, neoenjeni, submisivni i utroeni od seksualnog kontakta sa drugima. Virenje im slui kao zamjensko zadovoljenje i moda im daje osjeaj nadmoi nad onim koje posmatraju. Ipak, oni ne izgledaju da druge naine poremeeni. Pedofilija Pedofilija ili seksualno zlostavljanje djece obuhvata bilo kakav seksualni odnos izmeu djeteta i druge osobe. Sam izraz pedofilija potie od grke rijei PEDOS (dijete, djeak) i FILIJA (ljubav, prijateljstvo) i znai ljubav prema djeci preciznije seksualno sklonost prema djeci. Pod pojmom pedofil najee se podrazumijeva zlostavlja djece, punoljetna osoba koja se ukljuuje u bilo kakvu vrstu pedofilske aktivnosti sa osobama koje imaju pravni status djeteta. Kod pedofila se radi o nastranoj ljubavi prema djeci pri emu je seksualna aktivnost preferirana ili jedini nain doivljavanja seksualnog zadovoljstva. U literaturi za takvu vrstu pedofila koristi se naziv HEBEFILE. Broj otvorenih pedofila ena u odnosu na mukarce je mnogo manji. Psiholoki profil tipinog zlostavljaa nije karakteristian. Meutim, lini i karakterni profil moe se donekle izdvojiti kao: zlostavljai su dominantni mukarci koji su stari izmeu 35-40 godina, oni koji su ve osuivani po ovakvim optubama imaju preko 30 godina. Evidencije pokazuju da je u porastu broj nasilnika adolescenata. Ono to se treba znati jeste da postoji razlika izmeu pedofila tj. postoje znatne razlike u nainu ivota, prilaenju rtvi djetetu. Na osnovu ove podjele moemo ih podijeliti na: Fiksirane nedozrele pedofile posjeduju izrazitu sklonost prema djeci. Fiksirani pedofil se identificira sa djecom, sanja i fantazira o njima. Nezainteresovan je za seksualni odnos sa odraslim osobama zato to je nesposoban nai seksualnog partnera. Na djeci cijeni njihov izgled, otvorenost i nevinost. Seksualni odnos e se desiti samo ako je dijete dobro29

upoznao. Veoma rijetko stupa u brak, prosjene su inteligencije, ne smeta mu naklonost prema djeci i udi se to to drugima smeta, teko se lijei i sklon je povratu. U seksualni odnos teko stupaju, oni ele dirati, pipati i milovati. Regresivni pedofil imao je normalno djetinstvo, odnos sa osobama iste starosne dobi, u poetku biva dobar, sklon je heteroseksualnim odnosima, sklon je rastavi braka, loim radnim navikama, odavanju alkoholu itd. Njegovi problemi su vezani za posao, privatni ivot, seksualni ivot. Regresivni pedofil vie voli djecu koja su mu strana i koja ne ive u njegovom susjedstvu, obino su djevojice njegov izbor i eli spolni odnos. Obino nakon seksualnog ina osjea kajanje i ne moe da shvati ta je uinio. Pedofil ucjenjiva vidi dijete samo kao seksualni objekat, ne brine se o emocionalnom i tjelesnom stanju rtve djeteta. Slui se trikovima da privue njihovu panju, ljudi ga ne vole jer nije dobar ovjek, razlog biranja djece kao rtve je njegova nemogunost uspostavljanja odnosa sa okolinom. Kliniki psiholozi smatraju da je to osoba sa kojom je teko obaviti terapiju. 1. Situacijski tip pedofila a) Regresivni tip pedofila je onaj tip koji se okree djeci kao objektima seksualnog zlostavljanja, sa odraslima uspostavlja normalne odnose i normalne seksualne odnose. Ovaj tip doivljava dijete kao odraslu osobu. eljene seksualne radnje mogu biti: spolni odnos sa mukom rtvom, oralni, analni odnos te vaginalna penetracija kod djevojica. b) Moralno i seksualno nekritini pedofili su oni pedofili koji zlostavljaju sve dostupne osobe. Djeca su samo jedna dostupna kategorija moguih rtava i nemaju poseban interes za djecu. Skloni su tekom seksualnom zlostavljanju. Motiviran je seksualnom eksperimentiranju. c) Naivni i neadekvatni pedofili pate od nekog oblika mentalnog poremeaja koji ne omoguava razliku izmeu dobrog i loeg. Usamljeni su, za okolinu bizarni, nisu u stanju uspostaviti kontakt sa okolinom. rtvama ne nanose ozljede. Najee eksperimentiraju sa djecom neke seksualne aktivnosti (maenje, ljubljenje) ali se ne uputaju u seksualne odnose. 2. Perferencijski pedofili Ovo je vrlo opasan vid pedofila jer su za njih djeca izvor uitka, smatraju ih partnerima u postizanju seksualnog uitka. Nakon odnosa djeca zavravaju smru. Postoje mnoge podvrste ovog pedofila, a neke od njih su: a) Sadistiki pedofili ili myspoedi bitnu povezanost izmeu seksualnog zlostavljanja i fatalnog nasilja napad ovoh pedofila gotovo uvijek zavrava smru rtve. Obino su rtve djeca koju ne poznaju pa se ne slue zavoenjem nego im se prikradu na mjesta gdje se okupljaju. b) Zavodniki tip to su osobe koje se djeci mogu udvarati due vrijeme. Oni djecu mame darovima i panjom, a istovremeno i sami ele panju djeteta. Psiholozi smatraju da ovaj tip pedofila nije proao razvojnu fazu s koje je kao dijete smatrao djecu30

poeljnom i atraktivnom. Njemu ne treba nikakav povod jer je on stalan i poinje jo u adolescenciji. c) Fiksirani tip pedofila uglavnom bira muke rtve, nema nikakav kontakt sa vrnjacima, dosta je usamljen, djetinjast u ponaanju. Uglavnom bira djecu za seksualne partnere, jer su djeca manje zahtjevna od odraslih, pogodnija za dominaciju i manje kritina prema njegovim aktivnostima. Nikada nemaju namjeru da ozlijede djecu, jer ih vole, kupuju im poklone i polako zaokupljaju njihovu panju. Spolni odnos dolazi nakon dugo vremena i preferira oralno genitalni seksualni odnos. Incest Sama rije incest potie od latinske rijei incestares to znai okaljati, oneistiti. Incest spada u podvrstu pedofilije i definie se kao seksualni odnos izmeu bliskih srodnika. ini se da je incest, koja ukljuuje sve oblike sekusalnog kontakta, najei izmeu brata i sestre. Sljedei najei oblik je izmeu oca i kerke. Oevo incestuozno ponaanje nije obino toliko povezano sa seksualnim nezadovoljstvom koliko pomankanjem zadovoljavajueg emocionalnog odnosa sa suprugom. U poznatom istraivanju seksualnih prekritelja Gebhard i suradnici (1965.) su pronali da su veina oeva koji su imali odnose sa svojim kerima bili skloni jakoj pobonosti, moralistini i fanatini u svojim religioznim uvjerenjima. Postoje i podaci da je struktura obitelji u kojoj se incest javlja obino patrijarhalna i tradicionalna, naruito s obzirom na podreeni poloaj ena u odnosu na mukarce. Nadalje, vjeruje se da je incest ei tamo gdje je majka odsutna ili onesposobljena, ovo se moda dogaa zato to inae obino majke tite keri od unutar obiteljske seksualne zloporabe. Oevi koji poine incest mogu biti seksualno frustrirani u braku, a ipak se osjeati sputani religioznim razlozima da potrae zadovoljene kroz samozadovoljavanje, s prostitutkama ili u izvan branim vezama. Za takve mukarce oigledno je pogodnije odrati seksualni kontakt unutar obitelji, iako se ovjek pita kako zlorabljivane vlastitog djeteta moe biti prihvatljivije od seksualnog odnosa sa drugom odrasom osobom koja nije supruga. Drugi faktori koji izlau dijete opasnosti od ovog oblika incesta jesu: ivot s ouhom, majka koja nije zavrila srednju kolu, slaba povezanost s majkom te manje od dva bliska prijatelja u djetinjstvu. Posebno su ugroene djevojice koje, nakon smrti ili odlaska majke preuzimaju odgovornost na sebe. Vano je rei da prilikom ovakvih veza otac vrlo rijetko vri fiziko nasilje nad djetetom. Kerka je vrlo esto pasivna i posluna te se ne suprotstavlja oevom zahtjevu, dok manja djeca vrlo esto ne znaju zapravo objasniti ta im se dogodilo. Posljedice zlostavljanja su: stid, gubitak kontrole nad vlastitim ivotom, izolacija, nisko samopotovanje, nedostatak samopouzdanja, nemogunost bilo kakvog odnosa sa osobom suprotnog spola, averzija prema seksu koji je za njih uvijek bolan jer nita drugo nisu osjetili.

31

Ekshibicionizam Ekshibicionizam je znaajna sklonost u postizanju seksualnog zadovoljenja kroz izlaganje spolovila nepoznatoj osobi. Kao i kod voajerizma, rijetko postoje pokuaji stvanog kontakta sa tom nepoznatom osobom. U veini sluajeva prisutna je elja da se okira ili zbuni promatra. Voajerizam i ekshibicionizam zajedno ine veinu svih seksualnih prekraja na koju se usmjerava pozornost policije. Uestalost ekshibicionizma puno je vea kod mukaraca koje esto liavaju slobode zbog onoga to se pravno naziva nepristojnim ponaanjem. Zbog prisilnosti potrebe, pokazivanja se esto mogu ponavljati i to ak na istom mjestu i u isto doba dana, oigledno je da su eksibicionisti pod tako jakom prisilom elje da u vrijeme ina obino nisu svjesni drutvih i pravnih posljedica onoga to rade. Samo rijetko ekshibicionisti trae i fiziki kontakt sa svojim nevoljnim pomatraem, a ak jo rjea je opasnost od nasilnijeg seksualnog nasrtaja, kao to je silovanje. Uopte, ekshibicionisti su nedozreli u svojem pristupanju suprotnom spolu i imaju tekoe u interpersonalnim odnosima. Seksualni sadizam i seksualni mazohizam Znaajna prednost pribavljanja ili poveavanja seksualnog zadovoljstva nanoenjem fizikog bola ili psihike patnje (npr: poniavanje) kljuna je osobina seksualnog sadizma. Oba ova poremeaja mogu se nai i u heteroseksualnim i homoseksualnim odnosima, iako se procenjuje da je vie od 85% ljudi s ovim poremeajem iskljuivo ili prevladavajue heteroseksualno. Za razliku od drugih parafilija neki sadisti i mazohisti su ene. Veina sadista i mazohista inae vode konvencionalan ivot i postoje pokazatelji da su po prihodima i obrazovnom statusu iznad prosjeka. Sadist moe postii puni orgazmiki uitak nanosei bol svojem partneru, a mazohist moe potpuno zadovoljen time to mu je nanesen bol. Za druge partnere sadistika ili mazohistika djelatnost su uvod ili jedan vid seksualnog odnosa. Seksualna zloupotreba djece Pedofilija i incest su oblici seksualne zlouptrebe djece. Treba ih razlikovati od neseksualne zloupotrebe. Jedna i druga mogu imati vrlo negatvine posljedice, a katkad se pojavljuju zajedno. Neseksualna zloupotreba djece ukljuuje takve stvari, kao to su zanemarivanje djetetove fizike i duevne dobrobiti, nepravedno kanjavanje djeteta, omaloavnaje djeteta, namjerno uskraivanje odgovarujeg smjetaja, hrane i medicinske njege, udaranje ili drugaije nanoenje fizikog bola i povreda. Do seksualnog zlostavljanja dolazi kad odrasla osoba trai od djeteta da se svlai dok ona masturbira, kad miluje djetetove intimne djelove, kada je dijete prisiljeno gledati pornografske slike ili video kasete, kada je dijete primorano skinuti se do gola i pozirati za pornografske fotografije ili je prisiljeno sluati prostake rijei; kada postoji oralno genitalni kontakt izmeu odrasle osobe i djeteta. Seksaulno zlostavljanje se dogaa kada je bilo ko manje zreo ili bespomoan, naveden prijevarom, zamkom, prisilom ili32

potkupljivanjem na seksualni doivljaj. Kada se takvo to dogaa izmeu lanova porodice, primjunjuje se izraz incest ili zlostavljanje djeteta unutar porodice. Tjelesni problemi koji prate zlostavljanje djece mogu biti: problemi sa spavanjem i jedenjem, mokrenjem u krevet, u doba adolestencije zlostavljanje moe dovesti do tinejderske trudnoe, kojoj slijede roenje djeteta ili pobaaj. Oboje je vrlo traumatino. Zlostavljenje gotovo uvjek na razne naine nateti djetetu i uzrok je duboke i trajne boli koja moe djelovati na sve aspekte ivota: tjelesne, emocionalne i duhovne. Budui da je dolo do izdaje povjerenja, mnogi jako teko mogu ponovo nekome vjerovati. Silovanje Silovanje je vid seksualne aktivnosti i nain putem kojeg silovatelj zadovoljava svoje bolesne prohtjeve. rtve ovog delikta obino se prisiljavaju na oralni seks, analni snoaj, pa ak i penetraciju stranih predmeta u polni organ. Fizika nemogunost da se obrani tjelesni integritet, strah zbog nanoenja ozljeda to teih to lakih ili ak strah od smrtne opasnosti, tj, bilo kakva nemogunost odbrane od seksa s prisilom bez svojevoljnog pristanka smatra se silovanjem. rtve silovanja mogu biti i ene i mukarci premda je ena kao rtva silovanja daleko uestalija. Razlikuje se nakoliko vrsta silovanja i to: 1. Sadistiko silovanje pojavljuje se kao pokuaj postizanja zadovoljstva ne iz seksualnog ina ve iz tjelesnog muenja i okrutnog povreivanja tijela rtve. 2. Silovanje u bijesu je seksualni napad obiljeen visokim stepenom brutalnosti i javlja se kao sredstvo izraavanja bijesa, mrnje, neadekvatnosti i projekcije sopstvenih frustracija, neuspjeha i strahova u ivotu. 3. Silovanje dominacije je situacija u kojoj je osnovni motiv napadaa dominacija superiornosti i moi nad rtvom usljed sopstvenog neuspjeha u socijalnim i seksualnim komunikacijama, pokazivanjem eni gdje je njeno mjesto. 4. Zavoenje koje prerasta u silovanje je napad koji izrasta iz prihvatljive seksualne situacije u kojoj rtva odluuje ili je odluila da e se predhodno zaustaviti prije koitusa (spolnog ina). U ovim sluajevima fizika sila se rijetko primjenjuje jer poinioc ne eli da povrijedi rtvu, ve da zadovolji svoje potrebe. 5. Etniko silovanje je najgori oblik ljudske izopaenosti. Ova silovanja vie nego druga, unitavaju individualnost ene, njenu ljubavnu sposobnost i doivotno traumatiziraju 6. Poznaniko silovanje je izmeu dvije osobe koje se poznaju ,a moda i sastaju .Ovakvi su napadi brojniji od onih,izmeu nepoznatih osoba, u omjeru tri prema jedan. Homoseksualnost Homoseksualnost je fizika, seksualna, emocionalna i duhovna privlanost prema osobama istoga spola. Homoseksualna orijentacija i homoseksualno ponaanje nije isto. Seksualna orijentacija je uroena, a seksualno ponaanje promjenljivo. Do33

homoseksualnog ponaanja heteroseksualnih moe doi u adolescenciji (fazi istraivanja svoje seksualnosti), u dugotrajnoj izloenosti osobama istog spola (bez suprotnog), npr: u vojsci, crkvi, zatvoru itd. DSM (radna grupa za nazivlje) Od objavljivanja DSM II 1968 1973 gododine, homoseksualnost, seksualna elja ili djelovanje upravljeno prema pripadniku istoga spola bilo je navedeno kao seksualna devijacija. Radna grupa za nazivlje Amerike psihijatriske udruge 1973. godine je pod pritiskom mnogih strunjaka i posebno grupa homoseksualnih aktivista, preporuila svojem lanstvu izbacivanje kategorije homoseksualnosti i zamjenjivanje poremeaja seksualne orijentacije. Ego distona homoseksualnost u DSM III Kao i za sve druge kategorije poremeaja, DSM III je ukljuivao razmatranje o disponirajuim faktorima za ego distonu homoseksualnost. DSM III je zauzeo stajalite da je homoseksualna osoba normalna iako su njega ili nju uvjerile predrasude drutva u cjelini da je njegova njezina seksualna orijentacija u osnovi devijantna. Ipak, DSM III je takodjer utvrdio homoseksualnost nije nenormalna. Terapija parafilija Preovladavajue psiho-analitiko gledite o parafilijama je da one proizilaze iz poremeaja karaktera, to je stariji naziv za poremeaj linosti, i s da su krajnje teke za lijeenje s oekivanjem bilo kakve znaajne uspjenosti. Iako su psihoanalitiki pogledi imali uticaja na gledita o uzrocima, malo su doprinjeli uspjenoj terapiji ovih poremeaja. Koristi se nekoliko tipova psihijatrijskih intervencija odnosno kombinacija vie terapijskih tehnika: bihevioralno - kognitivne, psihodinamske individualne i grupne terapije te psihoedukacijskog i farmakolokog tretmana koje se procjenjuju individualno za svaku osobu. Postoje tri vrste pristupa koje se koriste u lijeenju parafilije, a to su: Bihevioralni pristup (elektrookovi, prikrivena senzitizacija, glumljenje averzivnog ponaanja, vikarijska senzitizacija, trening socijalnih vjetina) Kognitivni pristup (restrukturiranje kognitivnih distorzija, prevencija ponavljanja djela, trening empatije) Bioloki pristup (psihohirurgija, kastracija, hormonalna kastracija - MPA) Bihevioralni pristup Bihevioralni terapeuti dali su relativno malo pretpostavki o duboko ukorijenjenim nedostacima linostima parafiliarima i umjesto toga su se usmjerili na poseban obrazac nekonvencionalne seksualnosti pokuavajui razviti terapijske procedure za mijenjanje

34

samo ovog vida pojedineva ponaanja. U najranijim fazama bihevioralne terapije parafilije su usko posmatrane kao privlanost neodgovarajuih objekata i aktivnosti. Kognitivni pristup Kognitivno - bihevioralna terapija koristi se da se prekine naueni lanac ponaanja i dogaaja koji prethode nepoeljnoj seksualnoj aktivnosti, odnosno radi se na modifikaciji socijalno prihvatljivog seksualnog ponaanja. Primijenjuju se treninzi socijalnih vjetina, seksualna edukacija, potie se razvoj empatije za rtvu. Identificiraju se trigeri (okidai) za impulse koji dovode do ponaanja koje ukljuuje parafiliju te naina da se ti stimulusi izbjegnu, odnosno da se ne razmilja o njima. Bioloki pristup Psiho hirurgija- uglavnom povreivanje dijelova hipotalamusa u meumozgu, prvenstveno je pokuala grupa hirurga u Njemakkoj sa rezultatima koji su bili veinom negativni, koji su za posljedice ponekad imali nenamjerne poprate pojave kao to su: gubitak razuma ili ak smrt. ALKOHOLIZAM ALKOHOLIZAM PRIPADA ONOM TIPU DRUTVENIH DEVIJACIJA KOJI SE IZRAAVA KROZ IZVITOPERENJE U ZADOVOLJENJU LJUDSKIH POTREBA. ALKOHOLIZAM SE MOE ISTOVREMENO POSMATRATI KAO MEDICINSKI I SOCIJALNI PROBLEM, TO ZNAI DA SE PROBLEMOM ALKOHOLIZMA BAVE RAZLIITE NAUNE DISCIPLINE I DRUTVENE DJELATNOSTI: MEDICINA POSEBNO PSIHIJATRIJA, SOCIJALNA PSIHOLOGIJA I SOCIOLOGIJA DEVIJANTNOSTI, ODNOSNO ZDRAVSTVO, SOCIJALNA ZATITA, OBRAZOVANJE I DRUGE DJELATNOSTI. ALKOHOLIZAM, USTVARI PREDSTAVLJA TIP BOLESTI ZAVISNOSTI, DOK JE ISTOVREMENO VEOMA RAIREN I SLOEN SOCIJALNI PROBLEM. ALKOHOLIZAM SA MEDICINSKOG ASPEKTA JE VID POREMEAJA UKUPNOG, A PRIJE SVEGA MENTALNOG ZDRAVLJA. MEU BROJNIM DEFINICIJAMA ALKOHOLIARA, UNIVERZALNO JE PRIHVAENA DEFINICIJA SVJETSKE ZDRAVSTVENE ORGANIZACIJE, KOJA ALKOHOLIZAM OPISUJE I KAO MEDICINSKI I KAO SOCIJALNI PROBLEM I PREMA KOJOJ SE ALKOHOLIARIMA SMATRAJU: OSOBE KOJE EKCESIVNO UIVAJU ALKOHOLNA PIA I POSTEPENO POSTAJU ZAVISNE OD ALKOHOLA, PRI EMU ISPOLJAVAJU BILO OTVORENE DRUTVENE POREMEAJE, BILO MANIFESTACIJE KOJE ZAHVATAJU NJIHOVO TJELESNO I DUEVNO ZDRAVLJE, NJIHOVE ODNOSE SA DRUGIM LJUDIMA I NJIHOVO35

DOBRO SOCIJALNO I EKONOMSKO PONAANJE. DRUGA MEDICINSKA DEFINICIJA POD ALKOHOLIZMOM PODRAZUMIJEVA POJAVU KOJA SE MANIFESTUJE KAO HRONINA PROGRESIVNA BOLEST, STEENA NAVIKOM, KOJU KARAKTERIE PRETJERANA NEKONTROLISANA ELJA ZA PIJENJEM ALKOHOLNIH PIA TO ZA POSLJEDICU IMA PSIHIKA I FIZIKA OTEENJA. NEKE JEDNOSTAVNE SOCIO - KULTURNE DEFINICIJE ODREUJU ALKOHOLIZAM KAO: KONZUMIRANJE ALKOHOLA IZVAN TRADICIONALNIH OBIAJA I DIJETETSKIH NAVIKA NEKE ZAJEDNICE. OVA DEFINICIJA PRAVI RAZLIKU IZMEU UPOTREBE ALKOHOLA I ALKOHOLIZMA, POT