FENOMENOLOGIJA SUICIDA - u klasinom rimu, prije pojave kranstva, smatralo se kako nije dobro ivjeti, ve je dobro ivjeti dobro - stoga, mudar ovjek ne ivi to je due mogue, ve to je bolje mogue - danas se samoubistvo smatra zloinom i grijehom - samoubistvo je npr. u V. Britaniji prestalo biti krivino djelo tek 1961. godine - neke drave pokuaj samoubistva stvrstavaju u kategoriju prekraja, ali se takve prestupnike rijetko krivino goni - ipak, prema zakoninma veine drava poticanje i ohrabrivanje na samoubistvo je zloin - smatra se da je vie od 50% osoba u vrijeme pokuaja samoubistva depresivno i oajno - znatan broj nedepresivnih osoba se isto tako pokuava ubiti, a neki od njih i uspijevaju u tome - samoubistvo je povezano i sa nekim drugim sociopatolokim pojavama (uestalost samoubistva kod mukih alkoholiara je 75 puta vea nego u optoj populaciji mukaraca)

injenice o samoubistvu

1

1. Svakih 10 minuta se neko ubije u SAD, a taj broj - vie od 30 000 godinje je vrlo podcjenjen. Incidencija samoubistva u SAD-u je oko 12,8 na 100 000 ljudi. Samoubistva su uestalija u starakoj dobi; izmeu 75. i 84. godine uestalost se udvostruava.2. Procjenjuje se da svake godine izmeu 240 000 i 600 000 ljudi pokua

izvriti samoubistvo. To znai da na svako stvarno samoubistvo ima 8 do 20 pokuaja. 3. Otprilike 50% samoubica je ve pokualo da se ubije barem jednom prije toga, ali 2/3 onih koji pokuaju i ne uspiju nikad vie ne pokuaju ponovo. 4. Mukih samoubica je gotovo etiri puta vie od enskih, iako bi se omjer uskoro mogao spustiti na 3:1, jer ene sve vie postaju rizina grupa za suicid. 5. Tri puta vie ena nego mukaraca se pokuava ubiti, ali u tome ne uspijevaju. 6. Razvod braka ili gubitak branog partnera jako poveavaju rizik od samoubistva, posebno u starijoj dobi. Vanost branog stanja jedan je od vidova uloge koju nedostatak socijalne podrke ima u riziku za samoubistvo.

2

7. Ubijaju se i vrlo stare i vrlo mlade osobe - i stariji od 90 i mlai od 10 godina. 8. Ubijaju se pripadnici svih drutveno-ekonomskih slojeva , ali posebno esto psihijatri, pravnici, ljekari i psiholozi. 9. Ni jedna druga vrsta smrti ne ostavlja kod prijatelja i rodbine toliko dugotrajne osjeaje potresenosti, stida, krivice, opte potresenosti kao samoubistvo. Preivjeli i sami postaju rtve, jer je stopa smrtnosti kod njih posebno poveana u godini nakon samoubistva voljene osobe. 10.Vatreno oruje je (u SAD-u) najee sredstvo samoubistva.mukarci se obino ustrijele ili objese, a ene ee uzimaju tablete, pa zato i ima vei broj neuspjelih samoubistava ena. 11.Samoubitvo je u optoj populaciji osmi po redu uzrok smrti, ali ak trei po redu kod osoba mlaih od 24.godine. 12.Najveu uestalost samoubistva u svijetu ima Maarska, potom eka, Finska, vedska, Japan i Austrija. Vrlo nmala uestalost samoubistva zabiljeena je u Irskoj, Grkoj i Italiji. 13.Uestalost samoubistva poveava se tokom godina ekonomske krize, ostaje postojana tokom godina izobilja i napretka a smanjuje se tokom ratova.

3

Neki mitovi o samoubistvu

1. Osobe koje raspravljaju o samoubistvu nee ga poiniti.

2. Samoubistvo se poini bez prethodnog upozorenja. 3. Samoubice su ljudi iz odreenih drutvenih slojeva. 4. Pripadnost odreenoj religijskoj grupi ljude prilino dobro titi od samoubistva.5. Motive samoubistva lako je utvrditi.

6. Sve samoubice su depresivne osobe. 7. Mala je vjerovatnost da e osoba sa terminalnom tjelesnom boleu poiniti samoubistvo. 8. Poiniti samoubistvo je znak psihikog poremeaja. 9. Sklonost samoubistvu je naslijeena.10. Na samoubistvo utiu godinja doba, geografska irina, promjene

vremenaoborine, temperatura, dan u sedmici. 11.Poboljanje emocionalnog stanja smanjuje rizik od samoubistva. 12.Samoubistvo je osamljeniki in. 13.Suicidalne osobe nedvosmisleno ele umrjeti.14. samoubica rijetko razmilja o samoubistvu.

4

15.Ako suicidalnu osobu ponemo ispitivati o samoubistvu, to e je nagnati preko ruba ii uzrokovati samoubistvo, do kojeg inae ne bi dolo. 16.osobe koje pokuaju poiniti samoubistvo bezopasnim srestvima nisu se ozbiljno namjeravale ubiti.

Gledita o samoubistvu - suicidolozi smatraju suicidalnim i osobe koje se ponaaju na samounitavajue naine koji bi moglui prouzrokovati teku ozljedu ili smrt nakon dueg vremena - npr. dijabetes ili alkoholizam - prikazi samoubistva u sredstvima javnog informisanja mogu potaknuti uestalija samoubistva: 1. Uestalost samoubistava poveava se nakon samoubistva

neke slavne ili javne osobe 2. Javni prikazi samoubistva obinih ljudi su praeni

znaajnim poveanjem uestalosti samoubistva 3. Javni prikazi ubistava-samoubistava praeni su

poveanjem uestalosti kobnih automobilskih i avionskih nesrea, pri kojima smrtno stradaju voza i druge osobe

5

4.

Nakon javnih prikaza prirodne smrti javnih osoba ne

poveava se uestalost samoubistva, to pokazuje da uticajan faktor nije alovanje po sebi, ve nain smrti.

- neka samoubistva proizlaze iz snane elje za bijegom od negativne slike o samom sebi - nerealno visoka oekivanja . zbog ega je neuspjeh vjerovatan, lak i tamo gdje ga ne bi trebalo biti, ima glavnu ulogu u samoubistvu - posebno vanu ulogu ima nesklad izmeu visokih oekivanja u pogledu intimnosti, i manje stvarne privlanosti

Freudova psihoanalitika teorija samoubistva

- u okviru psihoanalitike teorije iznesene su dvije teze o samoubistvu:1. teorija depresije - samoubistvo tumai kao ubistvo; kad osoba

izgubi nekoga koga je i voljela i mtrzila, a potom tiu osobu introjicira u sebe, agresivnost se usmjeri prema samom sebi

6

2. teorija Tanatosa - tanatos se moe okrenuti prema vlastitoj unutranjosti, pa osoba moe poiniti samoubistvo - teorija podlona kritikama jer se u analizi biljeki samoubica veoma rijetko moe nai neprijateljska nastrojenost - veina tih biljeki naprotiv izraava naklonost i zahvalnost prema drugima

Durkheimova socioloka teorija samoubistva - samounitenje je socioloka pojava, i vano je razlikovati tri vrste samoubistva; 1. egoistino - osobu malo toga povezuje sa drutvom i zajednicom; otuenje i nedostatak socijalne podrke dovode do osjeaja nesposobnosti da se pojedinac prilagodi drutvu 2. altruistino - odgovor na zahtjeve drutva, samoubistvo in rtve za dobrobit zajednice 3. anomino - samoubistvo potaknuto iznenadnom promjenom odnosa izmeupojedinca i drutva - ova teorija teko moe objasniti individualne razlike u reakcijama na iste zahtjeve i uslove unutar drutva - i sam Durkheim je naglasio da je individualni temperament u interakciji sa socijalnim pritiskom koji se smatra uzronim

7

Psiholoki pristup samoubistvu

- prema ovom pristupu postoji deset glavnih obiljeja samoubistva, koja ne nalazimo sva u svakom pojedinanom sluaju: 1. Uobiajena svrha samoubistva je traganje za rjeenjem 2. Uobiajeni cilj samoubistva je prestanak postojanja svijesti 3. Uobiajeni podraaj za samoubistvo je nepodnoljiva psihika bol. 4. Uobiajena emocija u samoubistvu je beznae-bespomonost 5. Uobiajen stresor u samoubistvu je je frustrirajua psihika potreba. 6. Uobiajeno kognitivno stanje u samoubistvu je ambivalentnost. 7. Uobiajeno opaajno stanje u samoubistvu je konstrikcija 8. Uobiajena akcija u samoubistvu je odlazak9. Uobiajeni interpersonalni in u samoubistvu je saoptavanje

namjere. 10.Uobiajena konzistentnost u samoubistvu postoji u doivotnim obrascima suoavanja sa stresom.

8

Neurohemija i samoubistvo

-

rezultati neurohemijskih istraivanja ukazuju na pvezanost izmeu serotonina, samoubistva i impulsivnosti

- posmortalne

studije

samoubica

pojkazuju

na

vei

broj

serotoninskih receptora (smanjena koncentracija serotonina )

Predvianje samoubistva

-

nekoliko studija ukazalo je na znaajnu povezanost izmeu osjeaja beznaa i suicidalne namjere

- osjeaj beznaa snmatra se vanim prediktorom samoubistva - vaan doprinos imaju kognitivne analize suicidalnih osoba - istraivanja su potvrdila hipotezu da su osobe koje pokuaju poiniti samoubistvo rigidnije u razmiljanju, to podravaju klinika zapaanja da su te osobe nesposobne razmiljati o alternativnim nainima rjeavanja problema - vaan prediktor samubistva je stres - ponaanje je vrlo podlono utjecajima iz okoline, tako da je teko predvidjeti samoubistvo ili njegov pokuaj

9

- ak i uz vrlo pouzdane testove, mnoga samoubistva ostaju nezabiljeena (lano negativni rezultati) a potencijalnim

samoubicama se proglase mnogi ljudi koji kasnije ne pokuaju samoubisvo (lano pozitivni rezultati) - najriziniju grupu samoubica i danas predstavljaju sredovjeni, razvedeni mukarci, koji su se ve pokuavali ubiti - to je razraeniji plan samoubistva, stvarni rizik da e ga osoba i poiniti je vei

POREMEAJI VEZANI UZ PSIHOAKTIVNE TVARI

-

Politoksikomanija - ovisnost o vie psihoaktivnih tvari; predstavlja poseban problem jer su uinci nekih droga sinergini ako se uzmu istovremeno; djelovanje svake od njih ulaze u interakciju i proizvode jake efekte na organizam

-

Zloupotreba psihoaktivne tvari - upotreba neke psihoaktivne tvari do te mjere da je osoba pod intoksikacijom tokom cijelog sdana i

10

ne uspijeva izvravati svakodnevne obaveze, ali jo nema simptoma fizike ovisnosti-

Ovisnost o psihoaktivnoj tvari (adikcija) - tei oblik zloupotrebe , esto praen fizikom ovisnou, to je vidljivo u smanjenoj toleranciji i simptomima apstinencije

-

Tolerancija - fizioloki proces u kojem su za proizvoenje istog uinka potrebne sve vee koliine neke psihoaktivne tvari

-

Apstinencijski sindrom - negativne fizioloke i psiholoke reakcije koje osoba doivljava kad iznenada prestane uzimati psihoaktivnu tvar (grevi, nemir, smrt)

- Kriteriji za dijagnozu ovisnosti navode prisustvo bar tri od navedenih simptoma (DSM IV): 1. Razvijanje tolerancije koje se vidi po tome to: a) potrebne su sve vee doze psihoaktivne tvari da bi se postigao eljeni uinak b) uinci droge postaju znatno slabiji ako se uzima uobiajena koliina2. Razvijaju se simptomi apstinencijske krize kad osoba prestane uzimati

psihoaktivnu tvar ili smanji koliinu. Ovisnik vrlo esto psihoaktivnu tvar kako bi izbjegao siptime apstinencijske krize.

koristi

11

3. Osoba uzima sve vee koliine psihoaktivne tvari ili je uzima due vrijeme nego to je namjeravala.4. Osoba prepoznaje prekomjernu upotrebu psihoaktivne tvari; moda je

pokuala smanjiti koliinu, ali nije bila u stanju. 5. Osoba troi mnogo svog vremena u nastojanjima da nabavi psihoaktivnu tvar ili da se oporavi od njenih uinaka. 6. Upotreba psihoaktivne tvari nastavlja se uprkos psihikim ili fizikim problemima koji su uzrokovani ili pogorani drogom. 7. Mnoge aktivnosti (rad, druenje, rekreacija) su smanjene uestalosti ili naputene zbog konzumacije psihoaktivne tvari. - za dijagnozu zloupotrebe psihoaktivne tvari osoba treba iamti jedan od navedenih problema izazvanih ponavljanim uzimanjem psihoaktivne tvari:1. Nauspjeh u izvravanju svakodnevnih obaveza, npr. Izostajanje

s posla ili zanemarivanje djece 2. Izlaganje fizikim opasnostima kao to je rukovanje mainama ili vonja u intoksiciranom stanju 3. Problemi sa zakonom kao to su hapenja zbog stvaranja nereda ili ometanja saobraaja

12

4. Trajni drutveni ili meuljudski problemi (gubitak posla, uestale svae sa branim partnerom)

ALKOHOLIZAM - obino udruen sa drugim oblicima ovisnosti, ili nekom od socialno-psiholokih poremeaja (prosjaenje, kockanje, kriminal) - upotreba vina, piva i drugih alkoholnih pia datira jo od 3000. god.p.n.e. - tek je 800.god. p.n.e. postupak destilacije primjenjen na fermentirana pia, tako ad je danas mogue proizvoditi tzv. estoka alkoholna pia-

upotreba alkohola je posebno esta kod mladih ljudi

- uestalosta alkoholizma prema spolu iznosi oko 20% za mukarce, i oko 5% za ene - najzabrinjavajua injenica je komorbidnost alkoholizma sa antisocijalnim oblicima ponaanja i sa antisocijalnim poremeajem linosti, manijom, upotrebom drugih droga, shizofrenijom i paninim poremeajem

13

- stopa samoubistva alkoholiara, pogotovo ena, puno je vea nego u optoj populaciji (alkohol je uzrok smrti kod 1/3 svih samoubistava) - alkohol je est uzronik saobraajnih nesrea, nesrea pri radu i nesretnih sluajeva kod kue - alkohol je veoma esto razlog u potekoama oko provoenja zakona (liavanje slobode pojedinaca veoma esto se odnosi na prekraje poinjene u alkoholiziranom stanju)-

ubistvo je zloin najee povezan sa alkoholom - vie od pola ubistava poini se u alkoholiziranom stanju

- alkoholiari takoer koriste zdravstvene usluge etiri puta ee nego osobe koje nisu alkoholiari, a trokovi njihovog lijeenja dva puta su vei nego kod nealkoholiara-

vano razlikovati zloupotrbu alkohola i ovisnost o alkoholu

Kratkoroni uinci alkohola - alkohol se ne podvrgava niti jednom procesu probave, ve se apsorbuje u krvotok

14

- doka apsorpcija alkohola moe biti brza, odstranjivanje se uvijek odvija polagano - mnogi od uinaka alkohola variraju proporcionalno sa nivoom koncentracije tvari u krvi, koja ovisi o koliini koja je popijena, prisutnosti hrane u elucu koja zadrava alkohol i smanjuje brzinu apsorpcije i efikasnosti jetre - alkohol se rijetko smatra drogom, posebno od strane onih koji ga konzumiraju - alkohol jest droga koja depresivno djeluje na CNS, iako je poetni efekat alkohola stimulativan - vee koliine alkohola ometaju stimulativne procese miljenja, naruena je motorna koordinacija, ravnotea, govor i vid - alkohol ima sposobnost da smanjuje bol, i u nekim situacijama moe dovesti do potpune smirenosti organizma i stanja uspavanosti - smatra se da alkohol smanjuje inhibicije, potie drueljubivost, smanjuje anksioznost isl.-

Istraivanja pokazuju da su uinci alkohola snano povezani sa oekivanjima pojedinaca koji ga piju, kao i sa njegovim hemijskim djelovanjem na tijelo

15

- Reakcije u alkoholiziranom stanju ne moraju biti povezane sa samim alkoholom, ve sa vjerovanjem osobe koja pije

Tok razvoja alkoholizma - smatralo se da ivotna istorija alkoholiara ima puno zajednikog u svom razvoju - na bazi takvog istraivanja Jellinek (1952) je opisao da muki alkoholiari prolaze kroz etiri etape ka razvoju alkoholizma:1. Predalkoholiarska

faza - pojedinac pije u drutvu i

povremeno konzumira vee koliine alkohola da bi se oslobodio napetosti i zaboravio na probleme 2. Prodromalna faza - pijenje postaje potajno i mogu ga oznaavati gubitci pamenja; osoba koja pije ostaje pri svijesti, govori i djeluje razumno, funkcionie normalno i doima se intoksiciranom, ali se kasnije uopte ne sjea tih dogaaja; alkohol sve vie koristi kao drogu, a sve manje kao pie 3. Presudna faza - alkoholiar gubi kontrolu nad pijenjem; kad popije jedno pie nastavlja piti do granice izdrljivosti ili toliko opijenog stanja stuporoznosti; socijalna adaptacija je u padu; pije tokom dana i pijenje je vidljivo na radnom mjestu, u

16

porodici i meu prijateljima; zanemaruje ishranui ulazi u sve due faze neprekidnog pijenja - obino doivljava delirijum ili halucinacije ako prestane piti; jo postoji mogunost

apstinencije na nekoliko sedmica ili mjeseci, ali nakon prve aice ponovo se vraa u isto stanje 4. Hronina faza - pijenje je kontinuirano, a opijanja esta; ako pie nije dostupno, ovisnik konzumira bilo koju tekuinu koja sadrava alkohol; zanemaruje svoj vanjski izgled i ne osjea vie kajanje zbog bilo kojeg aspekta svog ponaanja; prestaje brinuti o zaposlenju, porodici, kui i prijateljima

- Kod ena alkoholizam obino poinje u kasnijoj dobi, vrlo esto nakkon izuzetno stresnog iskustva kao to je gubitak branog partnera - Za ene je vremenski interval od poetka pijenja do do alkoholizma kratak - Alkoholiarke vie nego mukarci imaju sklonost kontinuiranom pijenju i pijenju u osami i vrlo rijetko se kao mukarci ekscesno opijaju

17

- komorbidnost alkoholizma i drugih oblika antisocijalnih ponaanja ea je ako alkoholizam pone u ranijoj ivotnoj dobi - Postoje podaci da kod nekih ljudi imjereno pijenje pozitivno djeluje na odravanje zdrabvlja: vrlo umjereno pijenje, posebno vina povezano je sa smanjenjem rizika od koronarnih bolesti kod mukaraca i ena - Kod hroninh alkoholiara efekti apstinencije mogu biti dramatini jer je tijelo naviklo na drogu: 1. Delirijum tremens - vizuelne i tatilne halucinacije praene velikom uznemirenou i uzbuenou 2. Alkoholne halucinacije - veoma esto obuhvataju bijele mieve, ohare, sitne bube koje ispunjavaju prostor i po prirodi su vrlo neugodne 3. alkoholna psihoza - posljedica degenerativnih procesa mozdga i njegovih funkcija usljd hronine zloupotrebe alkohola 4. Korsakovljev sindrom - nalazi se kod tekih i dugogodinjih oblika alkoholizma, i podrazumijeva progresivnu degeneraciju modanog tkiva i funkcija, a odraava se u potpuom gubitku intelektualnih konfabulacijama funkcija i popunjavanjem tih praznina

18

- Bioloke,

psiholoke

i

socijalne

posljedice

dugotrajnog

alkoholizma su krajnje ozbiljne, nanose ogromnu tetu uoj sredini i zajednici u cjelini, a posebno poveavaju mogunost nanoenja tete i boli drugima u stanjima suene i izmjenjene svijesti MARIHUANA

-

sastoji se od suenih i smrvljenih listova i cvijetnih glavica biljke konoplje (canabis sativa)

- najee se pui, ali se moe i vakati, pripremati kao aj i jesti u prenim namirnicama-

hai,

koji

je

puno i

jai

od

marihuane

proizvodi

se

odstranjivanjem

suenjem

smolaste

izluevine

vrhova

visokokvalitetnih biljaka kanabisa - do 19.vijeka zabiljeena su ljekovta svojstva kanabisne smole i preoruivana je kao lijek za reumu, kostobolju, depresiju, koleru, a puila se i za uitak - istraivanja u posljednjih 20 godina potvruju da je upotreba marihuane dosegla vrhunac 1979.god. i od tada pokazuje opadanje

19

- postoji veza izmeu percepcije tetnosti marihuane i njene zloupotrebe - uinci intoksikacije marihuanom ovise o jaini i veliini doze - puai marihuane izjavljuju da im ona daje osjeaj oputenosti i drueljubivosti - izvjetaji pokazuju da velike doze donose brze izmjene emocija, otupljuju panju, fragmentiraju misli i oteuju pamenje - vrlo visoke doze ponekad izazivaju halucinacije, i druge efekte sline onima LSD-a, ukljuujui ekstremnu paniku koja je rezultat vjerovanja da zastraujue iskustvo nikada nee zvriti - doziranje moe biti teko regulisati zbog toga to bihejvioralni efekti mogu izoststi iza inhalacije marihuane i vie od pola sata mnogi se korisnici zato dovedu u stanje vee opijenosti nego to su namjeravali - ljudi koji su ve imali psiholoke probleme ee upotrebljavaju psihoaktivne tvari openito i podlijeu veem riziku negativnog iskustva - gavni aktivni sastojak marihuane TCH delta-9-

tetrahidrokanabinol) do kraja 70-tih godina prolog vijeka bio je

20

koncerisan u marihuani sa oko 0,4% uea, dok je danas marihuana i do deset puta jaa, sa cijelih 4% THC-a - za ulje haia je utvreno da ima ak 28% THC-a - marihuana interferira sa irokim rasponom intelektualnih funkcija - kako je kanabis koji je danas rasprostranjen na crnom tritu i do deset puta jai, stvarni kratktrajni efekti na ljudski mozak su mnogo vei nego to pokazuju istraivanja koja su uglavnom ptovoena 70-tih godina, kada je zloupotreba marihuane bila na vrhuncu - vei broj testova - testovi VR, pamenje brojeva, reprodukcija simbola, aritmetike operacije, razumijevanje sadraja, verbalni testovi - svi pokazuju oteenje intelektualnih funkcija - naroito su znaajni gubitci kratkoronog pamenja, te uenja pod utjecajem marihuane , to se ogleda u nemogunosti osobe da se u trijeznom stanju ili bez marihuane, prisjete onoga to su uili kad su bili u stanju intoksikacije - konzumiranje marihuane umanjuje sloene psihomotorne

funkcije potrebne za vonju

21

- marihuana ima veliku ulogu u ukupnom broju saobraajnih nesrea i ukupnom broju liavanja slobode zbog razliitih drugih prekraja - smanjenja i poremeaj svih psiholokih funkcija koje proizvodi marihuana traju i do 8 sati nakon to osoba vjeruje da vie nije pod utjecajem marihuane, zbog produenog djelovanja THC-a - prekomjerna upotreba marihuane u adoescenciji povezana je sa veom stopom prekida veza i razvoda u odrasloj dobi, veom stopom delinkvencije, uestalijom potrebom za strunom

(psiholokom, psihijatrijskom) pomoi, i veom stopom gubitka zaposlenja, uestale prmjene radnog mjesta i sukoba na poslu u odrasoj dobi - posljedice konzumiranja marihuane teko je odvojiti od efekata drugih psihoaktivnih tvari koje se veom esto uzimaju u kombinaciji sa marihuanom - teorija prvog koraka i teorija mree

Tjelesni efekti

22

- nakon uzimanja marihuane oi postaju zakrvarene i poinju svrbiti, susi se grlo, poveava apetit i malo se povisuje krvni pritisak - dugotrajna upoteba marihuane moe ozbiljno otetiti plua - dim marihuane sadri 70% vie aktivnih kancerogenih tvari od dima cigarete, posebno jer se inhalira bez fitera - jedna cigareta marihuane je kao 16 duhanskih cigareta - postoje dokazi da marihana moe biti tetna za reprodukciju - aktivne tvari marihuane prodiru kroz placentu i u trudnoi mogu tetno djelovati na fetus - kontrolisana istraivaja pokazuju da redovna upotreba

marihuane izaziva poveanu toleranciju - manje je dokaza da li dugotrajni konzumenti marihuane imaju simptome tjelesne ovisnosti - ako ljudi i razvijaju ovisnost na marihuanu, ona je daleko manje ozbiljna od ovisnosti o nikotinu, kokainu i alkoholu - simultana upotreba marihuane oteujepercepciju, kogniciu i psihomotorne sposobnosti - sinergini efekti alkohola i THC-a protee se na fizioloke funkcije - sranu frekvenciju, vid i sl.

23

- Marihuana pojaava efekte drugih droga kao to su barbiturati i amfetamini Terapijski efekti narihuane

- terapijski efekti marihuane postali su predmetom rasprave istovremeno kad i njeni tetni efekti - pokazalo se TCH i neke druge aktivne tvari marihuane mogu oboljelim od raka smanjiti muninu i gubitak apetita u sluajevima gdje druga sredstva kao to su antiemetici ne pomau - danas je TCH dostupan za oralnu upotebu za oboljele od raka

SEDATIVI - sedativi usporavaju aktivnost tijela i smanjuju sposobnost reagovanja - u ovu grupu droga spadaju organski narkotici - opijum i njegovi derivati morfijum, hroin, kodein te bariturati

Narkotici - prdstavljaju grupu sedativa koji stvaraju ovisnost, a u umjerenim koliinama oslobaaju od bolova i uspavljuju

24

- najpoznatiji narkotik je opijum koji je najrasprostanjenija droga ilegalne meunarodne trgovine - opijum je mjeavina od oko 18 alkaloida, i upotrebljava se od davnina kad ljudi jo nisu nita znali o njegovim efektima - 1806. godine iz opijuma je sintetiziran morfij (Morfej- grki bog snova) - Pokazalo se da je ovaj prah gorkog okusa snano sredstvo za smirivanje bolova - Prije nego to je otkriveno da morfij stvara ovisnost, iroko se upotrebljavao kao aktivni sastojak lijekova za razliitu namjenu - U SAD-u nakon Graanskog rata vojnici su bili lijeeni od razliitih oboljenja morfijem i kui su se vraali kao teki ovisnici - 1874.god. utvreno je da se opijum moe sintetizirati u snano umirujue sredstvo koje takoer smanjuje bolove - heroin - Isprva je koriten kao lijek za ovisnost o morfiju i njime se zamijenio morfij u sirupima protiv kalja - Razliite bolesti su lijeene heroinom da je bio nazvan God's own medicine - Kasnije se pokazalo da heroin jo jae stvara ovisnost , da je snaniji od morfija i da djeluje puno bre i velikim intenzitetom

25

- Opijum i njegov derivat heroin proizvode euforiju, pospanost, sanjarenje, nekad ak i manjak koordinacije pokreta - Heroin ponekad ima poetni efekat navale sree i ekstaze neposredno nkon ubrizgavanja - Ovisnik ima veliko samopouzdanje i odbacuje sve brige i probleme u rasponu od 4-6 sati, ali onda doivljava povlaenje koje granii sa stuporom - Opijum i heroin oslobaaju od bola zato to imaju depresivno dejstvo na CNS - Reakcije na nedostatak potrebne doze heroina mogu poeti unutar osam sati od posljednje injekcije heroina - Tokom nekoliko narednih sati ovisnik dobija prvo bolove u miiima, kie, znoji se, oi mu suze i esto zijeva - U narednih 36 sati simptomi postaju mnogo izraeniji nekontrolisani trzaji miia, grevi, znojenje, groznica koja se izmjenjuje s napadima nesnosne vruine, poveanje pulsa i krvnog pritiska, nesanica, povraanje i proljev - Ovi simptomi traju oko 72 sata i onda postepeno nestaju tokom perioda od 5-6-dana - U SAD-u ima oko milion ovisnika o heroinu

26

- Ovinost najrasprostranjenija u medicinskoj struci - ljekari i medicinsko osoblje - Droga i njeno nabavjanje centar je ivota i aktivnosti ovisnika o heroinu - Zbog velike cijene heroina na crnom tritu, ovisnost o ovoj psihoaktivnoj tvari u visokoj je povezanosti sa razliitim oblicima kriminala- povezanosti sa podzemljem, preprodajom droge, kriminalom i prostitucijom

Barbiturati i drugi sedativi - barbiturati su sintetizirani kao pomo pri relaksaciji i spavanju 1903.god - mogu biti sigurni i efikasni ako se adekvtno prepisuju i kontrolisanu uzimaju - postoje dvije osnovne grupe barbiturata - sa dugim djelovanjem i sa kratkoronim djelovanjem za brzo uspavljivanje i umirenje - u poetku su se ovi lijekovi smatrali jako poeljni dok se nije otkrilo da stvaraju ovisnost pa se danas rjee prepisuju i mogu se dobiti samo na recept

27

- oputaju miie i u malim dozama dovode do pojave blage euforije - sa prekomjernim dozama govor postaje nerazumjiv a hod nesiguran, dolazi do smanjene sposobnosti osoba rasuivanja, moe postati

koncentracije i

sposobnosti

za rad,

razdraljiva i agresivna prije nego to zaspe - jako velike koliine mogu postati smrtonosne - barbiturati samoubistva - mnogi ljudi se ubiju i sluajno konzumirajui barbiturate sa alkoholom koji pojaava njihovo dejstvo - produenu upotrebu barbiturata karakterie poveanje se esto odabiru kao sredstvo za izvrenje

tolerancije a apstinencijski sindrom nakon iznenadnog prekida uzimanja moe biti teak i dugotrajan, ak izazvati i smrt - mogu se rzlikovati tri tipa osoba koje zloupotrebljavaju lijekove: 1. adolescenti i mle punoljetne osobe, najee mukog spola, deikvnetnog ponaanja koje uzimaju lijekove radi izmjene raspoloenja ili stanja svijesti, i esto ih kombinuju sa drogama

28

2. osobe

srednjih

godina,

pripadnici

srednjeg

sloja

stanovnitva koji su poeli upotrebjavati sedative po preporuci ljekara da bi smanjili nesanicu ili anksioznost, a onda poeli uzimati sve vee doze dok nisu doli u stanje ovisnosti 3. zdravstveni radnici koji imaju lak pristup ovim lijekovima i esto ih upotrebljavaju da bi se sami lijeili od anksioznosti i drugih tekoa pvezanih sa strsom na radnom mjestu

STIMULANSI

- najpoznatiji je kokain, a djeluju na mozak tako to podiu budnost i motoriku aktivnost - amfetamini su sintetiki stimulansi, a kokin je prirodni stimulans ekstrahiran iz lista koke - kokain je sintetiziran prvobitno kao lijek protiv asmatinih napada - njegov aktivni satojak efedrin se pokazao vrlo efikasan u lijeenju astme

29

- zbog ovog efekta nastavilo se sa daljom potragom za sintetikom zamjenom - tako su nastali amfetamini - amfetamini su se u poetku koristili u medicinske svrhe - kao inhalatori za zaepljen nos - ljekari su amfetamine prepisivali za lijeenje depresije i manjak apetita jer je utvreno da imaju stimulativno djelovanje u II svj. Ratu amfetamini su prepisivani vojnicima da bi umanjili osjeaj umora - Amfetamini ako se uzimaju oralno ili intravenozno mogu veoma brzo razviti ovisnost - Poveavaju budnost, umanjuju osjeaj gladi i ubrzavaju srani ritam - Osoba na amfetaminima postaje vesela, energina, eli izlaziti i druiti se i osjea da ima veliku enrgiju i samopotovanje - Ve doze mogu izazvati nervozu, uzbuenje i zbunjenost te izazivaju glavobolje, tjelesne senzacije i nesanicu - Velike doze uzimane u duem vremenskom periodu daju kliniku sliku slinu paranoidnoj shizofreniji - esto uzimanje velikih koliina amfetamina uzrokuje oteenja mozga

30

- Tolerancija se naglo razvija tako da su ubzo potrebne doslovno ake tableta da bi se postigao eljeni efekat - Amfetamini se mogu ubrizgati i intravenozno (metedrin) to uzrokuje intenzivnu euforinu aktivnost i po nekoliko dana, bez jela i spavanja, to dovodi do potpune deterioracije linosti - Istraivanja sreom pokazuju da upotreba amfetamina u posljednjih desetak godina kontinuirano opada

Kokain

- alkaloid kokain ekstrahiran je 1844.god. i od tada se upotrebljava kao lokalni anestetik - promovisan od strane S. Freuda - od 1886. do 1906. bio je standardan sastojak Coca-cole - osim to ima redukcioni uinak na bol, kokain naglo djeluje na korteks mozga poveavajui svjesnost i donosei polusatno stanje euforije - naglaava seksualnu elju, opte raspoloenje i samopouzdanje, i osjeaj neranjivosti i nepobjedivosti

31

- prekomjerna doza izaziva osjeaj hladnoe, muninu i nesanicu, paranoidni slom i zastraujue halucinacije insekata koji mile ispod koe - hronina upotreba dovodi do promjena linosti koje ukljuuju povienu iritabilnost, slabljenje drutvenih veza, paranoidno miljenje i poremeaj spavanja i hranjenja - kokain je mogue umrkavati, puiti u luli i cigaretama, gutati ili ubrizgavati intravenozno kao heroin (otopina u eteru) - prije tridesetak godina se pojavio novi oblik kokaina nazvan Crack - ljekari i predstavnici policije smatraju da je crack najopasnija ilgalna droga koja izaziva najau ovisnost - zbog svoje velike cijene, kokain se smatra statusnim sibolom holivudskih i rok zvijezda, spotaa i drugih dobro plaenih profesija drutva - prestanak uzimanja kokaina uzrokuje snanu apstinencijsku krizu podjeljenu u tri faze: 1. slom - potreba za kokainom je u poetku intenzivna da osoba ne moe spavati, depresivna je i paranoidna, a onda slijedi umor i dugotrajno stanje sna

32

2. apstinencijski znaci - potreba za kokainom se izmjenjuje sa stanjima mirovanja 3. gaenje - ukljuuje periodini veoma jaku potrebu za kokainom koju je pod mogue kontrolisati, i koja traje due vrijeme - u pravilu kokain obuzima ljude isto onolio koliko to ine i druge adiktivne droge, kao to je heroin

LSD i drugi haucinogeni - LSD je otkrio vicarski farmaceut Albert Hofman, 1943.god. - LSD je definisan kao veoma jak halucinogen jer kod uivaoca izaziva pojavu halucinacija - Istraivanja ne pokazuju da LSD izaziva apstinencijski sindrom nema zapaanja o tome da su ljudi pod stalnom intooksikacijom LSD-a - Jedan od novijih halucinogena koji se poavio 1985.god. je Ecstasy, kao i LSD veoma je popularan u tinejderskoj i studentskoj populaciji

33

- Uivaoci

Ecstasy-ja

izvjetavaju

o

poveanju

prisnosti,

izotravanju vida, podizanju raspoloenja, i podizanju svjesnosti o estetskom - Takoer moe uzrokovati i napetost, brze pokrete onih jabuica, muninu, nesvjestice, groznicu i znojenje, te anksioznost, depresiju i konfuziju - Upotreba ecstasy-ja nije sigurna i predstavlja ozbiljnu prijetnju po zdravlje - Veoma su esti smrtni sluajevi usljed konzumiranja ecstasy-ja

Efekti halucinogena - uobiajena doza LSD-ja je jako mala - djelovanje LSD-ja je uobiajeno oko 12 sati, iako se ni danas ne za kako proizvodi svoje psiholoke efekte - uinci svih halucinogena, uz veliinu doze ovise o mnogim psiholokim faktorima - opteprihvaeno je miljenje da individualne reakcije na halucinogene ovise o osnovnom raspoloenju korisnika, stavovima

34

i motivima za uzimanje droge, kao i oekivanjima vezanim uz njene efekte - specifian za LSD moe biti veoma teak subjektivni doivljaj pod nazivom bad trip - jedan od glavnih utroka zabrinutosti pri uzimanju LSD-a je mogunost nepredvienog povratka psihodelinih doivljaja (flashback) nakon to je fizioloko djelovanje droge ve prestalo - o tim povratnim izletima se malo zna, osim da ih je nemogue predvidjeti i kontrolisati - flashback moe promijeniti i progoniti ljude sedmicama nakon to su uzeli drogu i vrlo je uznemirujua pojava za one koji ga doive

ETIOLOGIJA OVISNOST

ZLOUPOTREBE

PSIHOAKTIVNIH

TVARI

I

- da bi dolo do ovisnosti, opteprihvaen je stav da prije toga mora slijediti period prekomjerne zloupotrebe psihoaktivne tvari

35

- iako je ovo opteprhvaen model, ima i znaajnih odstupanja brzo razvijanje ovisnosi i teke zloupotrebe bez razvijanja ovisnosti

Sociokulturalne varijable

- postoje

velike

razlike

meu

kulturama

u

konzumiranu

npr.alkohola - kulturalni stavovi i obrasci pijenja utiu na vjerovatnost rekomjernog pijenja , i na zloupotrebu - bez obzira na kulturalnu pripadnost, alkoholizam je est kod pomoraca, radnika na eljezniciljudi u trgovinama alkoholom konobara, barmena trgovaca - zloupotreba duhana u srednjoj koli najea je kod onih sa slabim ocjenama, antisocijalnog ponaanja, pobornicima

laternativnih muzikih trendova, djeci roditelja koji ih slabo nadziru nakon kole - zloupotreba marihuane i danas je povezana sa subkulturama alternativnih naina ivota

36

- subkulturalne grupe su mnogo vie izloene pritisku vrnjaka da se prilagode, te lakom dostupnou psihoaktivnih tvari Psiholoke varijable - mnoge studije potvruju da je glavn razlog zloupotrebe psihoaktivnih tvari promjena raspoloenja - upotreba droge se potkepljuje sa izazivanem pozitivnog

raspoloenja ili smanjivanjem negativnih stanja - alkohol, marihuana, sedativi, nikotin i kofein smanjuju anksiznost i patnju - stimulansi i narkotici potiu pozitivne emocije - ljudi konzumiraju psihoaktivne tvari ne zato to one smnjuju nelagodu, ve zato to oni oekuju da e im smanjiti nelagodu - postoje i znaajne individualne razlike u konzumiranju

psihoaktivnih tvari - postoji vrsta povezanost izmeu zloupotrebe droga, kriminalnih ponaanja i antisocijalnih poremeaja linosti - narkotici su veoma esto sredstvo za smanjenje nksioznosti - istraivanja upuuju na nekoliko izdvojenih osobina linosti kod uivaoca droga: 1. hiperaktivnost u djetinjstvu

37

2. antisocijalno ponaanje 3. neslaganje sa drugima 4. zanemarivanje moralnih pitanja 5. niska tolerancija na stres 6. emocionalna nestabilnost i nisko samopotovanje 7. nezainteresovanost za svakodnevni ivot Bioloke varijable - danas se o ovisnosti raspravja ao o rezultau predisponiranosti za upotrebu psihoaktivnih tvari - alkoholizam vie zastupljen u nekim porodinim stablima nego to bi se to moglo normalno oekivati - studije identinih blizanaca - bioloke osnove - npr. da bi osoba postala alkoholiar treba biti u stanju podnositi vee koliine alkohola (npr. Azijati)

38