POLOŽAJ ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA DRŽAVA ZAPADNOG … · procenat žena kreće se do 14,81%, a na oficirskoj do 27,50%, mada je bilo obuka na kojima žene nijesu bile zastupljene

GENDER EQUALITY

IN THE MILITARYSupport for Gender Mainstreaming

in Security Sector Reform in

the Western Balkans

POLOAJ ENA

U ORUANIM

SNAGAMA DRAVA

ZAPADNOG

BALKANA

Urednica: Bojana BalonLektura: Sanja MijukoviDizajn i prelom: DesignBro tamparija: Alta Nova Tira: 150

SEESAC 2014 Sva prava zadrana

Izvjetaj je sainila Regionalna radna grupa koju ine predstavnici i predstavnice ministarstava odbrane eljka Blagovanin, Radmila akonovi, general-major dr Mitar Kova, Bekim Maksuti, porunica Sanja Pejovi, dr Muhamed Smaji, Julijana Stojanova, pukovnik Dragan Tatomir, dr Jovanka aranovi kao i UNDP/SEESAC-a dr Ivan Zverhanovski, Bojana Balon i Danijela urovi.

Izvjetaj je objavljen uz podrku UNDP/SEESAC-a, u okviru projekta Podrka integraciji principa rodne ravnopravnosti u sektoru bezbjednosti u zemljama Zapadnog Balkana, koji finansiraju Ministarstvo spoljnih poslova Kraljevine Norveke, Oruane snage vedske i Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP).

Stavove iznesene u ovom izvjetaju ne treba poistovjeivati sa stavovima Savjeta za regionalnu saradnju ili Programa Ujedinjenih nacija za razvoj. Osim toga, oznake i materijal koji su upotrijebljeni u izvjetaju ne odraavaju stavove Savjeta za regionalnu saradnju ili Programa Ujedinjenih nacija za razvoj u pogledu: 1) pravnog statusa bilo koje drave, teritorije ili oblasti, njihovih nadlenih organa ili oruanih grupa; 2) obiljeavanja njihovih granica, odnosno zona razgranienja.

GENDER EQUALITY

IN THE MILITARYSupport for Gender Mainstreaming

in Security Sector Reform in

the Western Balkans

POLOAJ ENA U ORUANIM SNAGAMA DRAVA ZAPADNOG BALKANA

/ SADRAJSAETAK........................................................................................................61. UVOD.........................................................................................................102. ZASTUPLJENOST ENA U ORUANIM SNAGAMA................................132.1 Zastupljenost ena na mjestima odluivanja u oruanim snagama... 262.2 Statistika o polaznicima vojne obuke................................................... 282.3 Statistika o polaznicima vojnih akademija........................................... 522.4 Statistika najuspjenijih polaznika i polaznica osnovne vojne obuke i vojne akademije.......................................................................................... 603. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALOM............................................. 633.1.Strateki pristup prijemu ena u oruane snage................................ 633.2 Konkretne mjere za poveanje broja ena u oruanim snagama.......643.3 Kriterijumi selekcije.............................................................................. 683.4 Sistem praenja, usavravanja i napredovanja kadrova....................... 703.5 Fluktuacija u slubi............................................................................... 753.6 Mjesta koja su nedostupna enama..................................................... 794. USLOVI RADA.........................................................................................804.1 Balansiranje privatnog i poslovnog ivota.............................................804.2 Mjere zatite na radu.............................................................................834.3 Plate........................................................................................................834.4 Uslovi za sticanje prava na penziju........................................................834.5 Pravo na sindikalno udruivanje............................................................844.6 Uniforme, vojno naoruanje i oprema...................................................864.7 Infrastruktura.........................................................................................864.8 Institucionalni mehanizmi za rodnu ravnopravnost............................. 874.9 Sankcionisanje rodne diskriminacije....................................................884.10 Korienje rodno osjetljivog jezika......................................................894.11 Kodeks ponaanja................................................................................894.12 Prevencija seksualnog uznemiravanja................................................905. RODNA SENZITIVIZACIJA I EDUKACIJA................................................935.1 Edukacija i struno usavravanje o rodnoj ravnopravnosti..................935.2 Edukacija o rodnoj ravnopravnosti za uestvovanje umultinacionalnim operacijama...................................................................956. PREPORUKE.............................................................................................96ANEKS A: ZASTUPLJENOST ENA U ORUANIM SNAGAMA POVIDOVIMA VOJSKE I POZICIJI.....................................................................97ANEKS B: PRAVNI OKVIR........................................................................101ANEKS C: SISTEM VOJNOG OBRAZOVANJA.........................................103SPISAK SKRAENICA............................................................................. ..105SPISAK GRAFIKONA.................................................................................106SPISAK TABELA........................................................................................107

/ SAETAKStudija Poloaj ena u oruanim snagama drava Zapadnog Balkana predstavlja: uporedivepodatkeozastupljenostienauoruanimsnagamanaZapadnomBalkanu; politikeiprakseministarstavaodbrane(MO)ioruanihsnaga(OS)uoblastiprivlaenja i zapoljavanja ena, razvoja karijere, obrazovanja i obuka, kao i uea ena u mirovnim misijama; politikeiprakseuoblastipostizanjarodneravnopravnostiuoruanimsnagama.

Studija je rezultat zajednikog rada ministarstava odbrane u regionu koja su nosioci istraivanja i kao takva predstavlja jedinstven primjer regionalne saradnje te vrste.

Naime, uz podrku Programa Ujedinjenih nacija za razvoj/Kancelarije SEESAC-a (UNDP/SEESAC), formirana je regionalna radna grupa sastavljena od predstavnika i predstavnica ministarstava odbrane. Radna grupa je razvila metodologiju za istraivanje, prikupljala podatke, sainila njihovu analizu i razvila set preporuka za poboljanje poloaja ena u oruanim snagama.

Istraivanje je sprovedeno u okviru projekta Podrka integraciji principa rodne ravnopravnosti u sektoru bezbjednosti u zemljama Zapadnog Balkana. Projekat predstavlja zajedniki napor Programa Ujedinjenih nacija za razvoj/Kancelarija SEESAC-a, Ministarstva odbrane Bive Jugoslovenske Republike Makedonije, Ministarstva odbrane Bosne i Hercegovine (BiH), Ministarstva odbrane Crne Gore i Ministarstva odbrane Republike Srbije.

Cilj ovog projekta jeste da se pitanja rodne ravnopravnosti integriu u procese reforme sektora bezbjednosti i da se time doprinese veoj efikasnosti sektora bezbjednosti na Zapadnom Balkanu. Pored jaanja kapaciteta mehanizama za rodnu ravnopravnost i senzitivizacije pripadnika i pripadnica oruanih snaga za pitanja rodne ravnopravnosti, projekat prua podrku ministarstvima u unapreivanju uslova za efikasnije privlaenje, zapoljavanje i zadravanje ena. To podrazumijeva reviziju kadrovskih politika i procedura i podrku napredovanju ena u vojnoj slubi.

ene danas ine izmeu 8,69% i 8,97% svih pripadnika/ca oruanih snaga drava Zapadnog Balkana. Procentualni udio ena u kopnenoj vojsci kree se izmeu 3,85% i 4,93%, u vazduhoplovstvu i protivvazdunoj odbrani izmeu 1,50% i 4,89%, a u mornarici 0,69%. S obzirom na to da je enama tek odnedavno dostupno vojno kolovanje, one su najvie zastupljene na hijerarhijski najniim pozicijama. Statistika kazuje da su ene najzastupljenije u tzv. drugim slubama u oruanim snagama, u koje spadaju: civilna lica u vojnoj slubi, medicinsko osoblje, administrativno osoblje, vojna policija, rezervisti sa punim radnim vremenom ili sa pola radnog vremena itd. U toj kategoriji one su zastupljene izmeu 9,81% i 41,24%. U multinacionalnim operacijama ene su zastupljene izmeu 1,61% i 9,00%. Na komandnim pozicijama njihova je zastupljenost i dalje neznatna i kree se do 2,94%.

U posljednjih nekoliko godina, ministarstva odbrane na Zapadnom Balkanu aktivno su radila na privlaenju i motivisanju ena za vojni poziv. U Bosni i Hercegovini aktivnosti iji je cilj bio da privuku vie ena u oruane snage inicirane su 2008. godine, kada je MO BiH ukljueno u proces izrade Akcionog plana (AP) za primjenu Rezolucije Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija o enama, miru i bezbjednosti 1325 (RSB UN 1325). Prema petogodinjem planu razvoja OS BiH, planirano je da do 2015. godine udio ena u oruanim snagama dostigne procenat od 10%. U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ene su prvi put primljene na kurseve za podoficire i oficire 1997. godine. Od 2009. godine primjenjuje se Program jednakih mogunosti za ene i mukarace u MO i Armiji, a ene se upisuju na Vojnu akademiju bez primjene kvote. U Crnoj Gori je 2006. godine zapoeo proces regrutovanja ena za potrebe Vojske Crne Gore (VCG), a 2008. godine, nakon uspostavljanja saradnje sa vojnim akademijama zemalja partnera, poelo se sa praksom odabira kandidatkinja za upuivanje na inostrane vojne akademije. U Srbiji je Ministarskim uputstvom iz 2006. godine precizirano da treba stvoriti uslove za prijem ena u vojne kole. Od kolske 2007/2008. godine,

6. / SAETAK

ene se koluju na Vojnoj akademiji, a od 2009. godine postavljaju se na dunost profesionalnih vojnika. Kvote za upis ena na Vojnu akademiju kreu se do 20%, a Nacionalni akcioni plan (NAP) za primjenu Rezolucije UN SB 1325, usvojen 2010. godine, predvia 30% ena u sektoru bezbjednosti.

Da bi imali to vei broj zainteresovanih kandidata/kinja i da bi mogli da izaberu najkvalifikovanije i najmotivisanije, ministarstva ukljuena u ovaj projekat aktivno promoviu vojni poziv, i to putem pisanih i elektronskih medija, kroz posjete kolama, u okviru dana otvorenih vrata. Istovremeno, prilikom izrade materijala o konkursima vode rauna o tome da se obraaju pripadnicima oba pola, a vizuelni materijal sadri fotografije ena u uniformi kako bi se promijenila percepcija vojnog poziva kao poziva rezervisanog samo za mukarce.

Meu polaznicima/ama osnovne vojne obuke ene su zastupljene do 17%. Na podoficirskoj obuci procenat ena kree se do 14,81%, a na oficirskoj do 27,50%, mada je bilo obuka na kojima ene nijesu bile zastupljene. ene i mukarci podjednako su uspjeno zavravali obuke. Statistika opovrgava stereotipe o tome da je vojni poziv iskljuivo muki i da ene ne mogu ravnopravno s mukarcima da obavljaju zadatke. U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ene su 2012. godine bile meu najuspjenijim polaznicima vojne obuke; u najuspjenijih 10% zastupljene su vie nego dvostruko u odnosu na njihov procentualni udio u ukupnom broju polaznika/ca.

ene su zastupljene i meu najuspjenijim studentima Vojnih akademija. U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji, na kraju studijske 2012/2013.godine, studentkinje su predstavljale petinu ukupnog broja kadeta, dok su meu najuspjenijih 10%inile etvrtinu. U Srbiji je 2013.godine meu zavrenim studentima Vojne akademije bilo 17,54% ena. Meu najuspjenijih 10% studenata, bilo je 25% ena.

Pored detaljnih komparativnih statistikih podataka o zastupljenosti ena u oruanim snagama, ova studija prua pregled politika i konkretnih mjera za upravljanje personalom i uslove rada. Naime, upravo e ove politike i mjere imati kljuni uticaj na zadravanje ena u sistemu odbrane, njihov profesionalni razvoj i, posljedino, na efikasnost upravljanja postojeim ljudskim resursima. Studija daje i pregled sistema praenja, usavravanja i napredovanja kadrova, fluktuacije u slubi, kao i informacije o ueu na strunom usavravanju i dodatnim obukama. Predstavljene su informacije o mjerama koje se preduzimaju u cilju balansiranja privatnog i poslovnog ivota, o mjerama zatite na radu, o uniformama, vojnom naoruanju i opremi, infrastrukturi. U Studiji se nalazi i pregled uspostavljenih institucionalnih mehanizama za rodnu ravnopravnost, za sankcionisanje rodne diskriminacije, korienje rodno osjetljivog jezika, kao i mehanizama za prijavu seksualnog uznemiravanja. Uz to, Studija prua uvid u razne vidove edukacije i strunog usavravanja u oblasti rodne ravnopravnosti, koji se primjenjuju u sve etiri zemlje.

U Studiji se nalaze i konkretni primjeri dobrih praksi koje sprovode ministarstva odbrane na Zapadnom Balkanu.

MOBiHnavodidainformacijeokonkursimaplanskiobjavljujuumedijimakojiimaju prvenstveno ensku publiku. To je doprinijelo poveanju zastupljenosti ena meu kandidatima/kinjama i primljenima na svim vrstama vojne obuke.

UBivojJugoslovenskojRepubliciMakedonijije2013.godineutekstkonkursazaupis na Vojnu akademiju prvi put unesena reenica kojom se posebno ohrabruju ene da se prijave na konkurs.

Dabiomoguilirodnosenzitivanprocesselekcije,uBiHjepropisanodaseukomisiji ili odboru za selekciju nalaze i ene i mukarci. Takoe, praktikuje se da u komisiji budu osobe koje su pohaale kurseve o rodnoj ravnopravnosti.

7.SAETAK /

8. / SAETAK

Svaetiriministarstvavrebezbjednosneipsiholokeprovjere/procjenekandidatkinja i kandidata za prijem na kolovanje i u slubu. Ako se utvrdi da je kandidat/kinja poinio/la djelo nasilja u porodici ili seksualnog nasilja, on/a ne moe biti angaovan/a u vojsci.

Dabiseobezbijedilodauniformebuduprilagoenetijelueneidaneutiunanjenu efikasnost u radu, ministarstva se u vezi sa izgledom i krojem uniformi konsultuju sa njihovim korisnicama. U BiH je obavezno da ene korisnice uestvuju u odluivanju o izgledu uniformi, u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Srbiji nije obavezno, ali jeste poeljno.

Usvakojodetirizemljerodnadiskriminacijajezabranjena.Takoe,usvimzemljama postoje mehanizmi za prijavu seksualnog uznemiravanja.

Dabipokazalidauvaavajustvarnostiprepoznajuinjenicudajemeuzaposlenima u vojsci i onima koji pohaaju obuku sve vie ena, u Crnoj Gori i Srbiji koristi se rodno osjetljiv jezik. U Srbiji su Pravila slube izmijenjena kako bi se regulisala oblast slubene komunikacije, tj. koristio rodno osjetljiv jezik prilikom obraanja enama u inu oficira, podoficira, kao i enama civilnim licima na slubi u Vojsci Srbije.

Radiunapreenjarodneravnopravnostiuoruanimsnagama,svaetiriministarstva imenovala su osobe zaduene za rodnu ravnopravnost. U Crnoj Gori imenovana je koordinatorka za poslove rodne ravnopravnosti, u Srbiji savjetnica ministra za rodnu ravnopravnost, u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji je formiran Komitet za rodnu ravnopravnost, a u Bosni i Hercegovini mrea kontakt osoba unutar Oruanih snaga BiH.

Na osnovu primjera identifikovanih dobrih praksi i nalaza Studije, radna grupa je razvila preporuke za poboljanje poloaja ena u OS, s namjerom da se unaprijedi poloaj i zastupljenost ena u oruanim snagama.

U aneksima je dat detaljan pregled statistikih podataka o zastupljenosti ena u razliitim vidovima vojske, po rangu, pregled pravnog okvira koji je relevantan za pitanja rodne ravnopravnosti u oruanim snagama, po zemljama, kao i vie informacija o sistemu vojnog obrazovanja u sve etiri zemlje.

9.SAETAK /

/ 1. UVODUvaavanje potreba i prioriteta i ena i mukaraca civilizacijska je vrijednost, odlika savremenog doba u kojem je tenja ka demokratiji prihvaena kao neupitna. Polazite je da je neophodno podjednako zadovoljiti bezbjednosne potrebe i ena i mukaraca i uzeti u obzir njihove, esto razliite, perspektive. To se ostvaruje kroz njihovo ravnopravno uee u procesima donoenja odluka, odnosno u kreiranju i sprovoenju politika u kojima se osobe oba pola dopunjuju i obogauju svojim meusobnim razlikama. Takav pristup podrazumijeva obezbjeivanje uslova da u bezbjednosnim institucijama bude prisutno vie ena nego to je to do sada bio sluaj. Vei broj ena omoguie njihovo bolje pozicioniranje u bezbjednosnim institucijama i strukturama, to otvara vrata osmiljavanju i sprovoenju bezbjednosnih politika obogaenih iskustvom, znanjem, interesima i potrebama oba pola. Na taj nain, institucije postaju efikasnije u odgovaranju na razliite bezbjednosne potrebe drutva.

Integracija naela rodne ravnopravnosti moe doprinijeti da se do sada uobiajeni odnos prema vojsci kao instituciji koja se prvenstveno bavi nasiljem i ratovanjem promijeni u pravcu percepcije vojske kao strukture usmjerene ka izgraivanju mira i bezbjednosti. Meutim, da bi se to dogodilo, potrebno je da proces reforme sektora bezbjednosti ukljui dimenziju rodne ravnopravnosti, kako u pogledu pravila i procedura tako i u pogledu organizacione kulture.

Reforma sektora bezbjednosti na Zapadnom Balkanu jedan je od kljunih aspekata procesa demokratizacije. Dok je na poetku ovoga procesa akcenat bio na uvoenju demokratskog i civilnog nadzora u sektor bezbjednosti, danas se zemlje Zapadnog Balkana sve vie suoavaju sa izazovom izgraivanja modernih oruanih snaga u skladu sa sopstvenim stratekim prioritetima i finansijskim mogunostima. Najbitniji aspekt ovoga procesa jeste prelazak sa principa regrutovanja na sluenje vojske na dobrovoljnoj bazi, to je dovelo do profesionalizacije vojske. Time je otvoren put konzistentnijem i efikasnijem uvoenju rodne perspektive u sistem odbrane, kao i njenom jaanju.

10. / 1. UVOD

11. 1. UVOD /

Istraivanje o poloaju ena u oruanim snagama drava Zapadnog Balkana sprovedeno je u okviru UNDP/SEESAC projekta, pod nazivom Podrka integraciji principa rodne ravnopravnosti u sektoru bezbjednosti u zemljama Zapadnog Balkana. Projekat se sprovodi u saradnji sa Ministarstvom odbrane Bive Jugoslovenske Republike Makedonije, Ministarstvom odbrane Bosne i Hercegovine (BiH), Ministarstvom odbrane Crne Gore i Ministarstvom odbrane Republike Srbije, uz finansijsku podrku Ministarstva spoljnih poslova Kraljevine Norveke, Oruanih snaga vedske i UNDP-a. Cilj ovoga projekta jeste da se pitanja rodne ravnopravnosti integriu u procese reforme sektora bezbjednosti i time doprinese veoj efikasnosti sektora bezbjednosti na Zapadnom Balkanu. Projekat treba da pomogne ministarstvima odbrane kako bi ojaali kapacitete mehanizama za rodnu ravnopravnost i unaprijedili uslove za efikasnije privlaenje, zapoljavanje i zadravanje ena. To podrazumijeva senzibilizaciju pripadnika i pripadnica oruanih snaga za pitanja rodne ravnopravnosti, reviziju kadrovskih politika i procedura i podrku napredovanju ena u vojnoj slubi. Istovremeno, zahvaljujui regionalnom pristupu, ostvaruje se razmjena znanja i informacija, doprinosi izgradnji povjerenja i veoj bezbjednosti na Zapadnom Balkanu.

Cilj ove studije jeste da predstavi:

uporedivepodatkeozastupljenostienauoruanimsnagamanaZapadnomBalkanu;politikeiprakseministarstavaodbraneioruanihsnagaupogleduprivlaenjai

zapoljavanja, razvoja karijere, obrazovanja, raznih vidova obuke, kao i uea ena u mirovnim misijama; politikeiprakseizoblastipostizanjarodneravnopravnostiuoruanimsnagama.

Studija je rezultat zajednikog rada ministarstava odbrane koja su nosioci istraivanja i jedinstven je primjer regionalne saradnje te vrste. Regionalna radna grupa, formirana uz podrku UNDP/SEESAC-a i sastavljena od predstavnika i predstavnica ministarstava odbrane, do sada se sastala tri puta. Na prvom sastanku, odranom 10. oktobra 2012, u Skoplju, razvijena je metodologija istraivanja. Prilagoavajui i kombinujui NATO National Report1 i dva upitnika koja su koriena u istraivanjima o poloaju ena u osam policijskih slubi jugoistone Evrope2, radna grupa je izradila upitnik za istraivanje putem kojeg su, u periodu od januara do maja 2013, prikupljani potrebni podaci i informacije. Na osnovu dobijenih odgovora uraen je prvi nacrt analize, koji je radna grupa razmatrala na drugom sastanku, odranom 24. juna 2013, u Beogradu. Tada je utvrena struktura Studije i identifikovana su dodatna pitanja na koja je trebalo prikupiti odgovore kako bi se rad priveo kraju. U skladu sa koracima dogovorenim na ovom sastanku, ministarstva su do septembra 2013. godine dostavila radnoj grupi dodatne informacije, neophodne za finalizaciju Studije. Na sastanku odranom 24. i 25. septembra 2013, radna grupa je uobliila finalnu verziju Studije sa preporukama.

Kada je rije o ukljuivanju principa rodne ravnopravnosti u sisteme odbrane zemalja uesnica projekta, ministarstva su saglasna u ocjeni da je napredak ostvaren i to: otvaranjem vojnih akademija za kolovanje ena i primanjem ena na dunosti profesionalnih vojnika; donoenjem nacionalnih akcionih planova za implementaciju Rezolucije 1325 Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija o enama, miru i bezbjednosti; formiranjem institucionalnih tijela za unapreenje rodne ravnopravnosti; uvoenjem rodno osjetljive statistike; uvoenjem rodne ravnopravnosti u programe obuke, kao i poveanjem broja aktivnosti u oblasti rodne ravnopravnosti.

Izazovi sa kojima se ova ministarstva suoavaju uglavnom se odnose na jo uvijek nedovoljnu zastupljenost ena u oruanim snagama, njihovo karijerno voenje i rodne stereotipe koji nijesu u potpunosti prevazieni. U pojedinim sluajevima, ministarstva se suoavaju sa izazovima vezanim za poveanje interesa ena za pristupanje oruanim snagama, adaptiranje infrastrukture

1 NATO Committee on Gender Perspectives, Handbook for Delegates, Version 2010, p. 22.29. 9. 2013.2

V. Uspostavljanje Mree ena policajaca jugoistone Evrope rezultati istraivanja i Smernice za rodno osetljivu policijsku praksu. 29. 9. 2013.

12. / 1. UVOD

potrebama ena i mukaraca, iznalaenje adekvatnog mehanizma za popunu radnih mjesta ena na porodiljskom odsustvu, kao i neophodnost ireg pristupa u analizi potreba pojedinih radnih mjesta.

Nedovoljan broj ena u vojsci, naroito na komandnim i rukovodeim pozicijama, pokazuje da ostvareni napredak nije dovoljan i da treba jo raditi na privlaenju i zadravanju ena u sistemima odbrane. Da bi to postigla, ministarstva odbrane preispituju i razvijaju svoje kadrovske politike kako bi za vojnu profesiju zainteresovala najkvalitetnije kandidatkinje i obezbijedila da se unaprijedi perspektiva razvoja karijere za ene u vojci. Takav proces reforme mora biti zasnovan na podrobnom istraivanju poloaja i perspektive ena u vojsci, to i jeste cilj ove studije.

Nalazi istraivanja prikazani su po poglavljima. Najprije su predstavljani podaci o zastupljenosti ena u oruanim snagama drava uesnica istraivanja. Obraeni podaci odnose se na sve segmente vojske od zastupljenosti ena na komandnim pozicijama, preko kolovanja za potrebe oruanih snaga i u okviru raznih vidova napredne obuke, odnosno usavravanja. Zatim su politike i prakse ministarstava odbrane i oruanih snaga u oblasti upravljanja personalom predoene sa stanovita rodne dimenzije, to se odnosi na strategije privlaenja ena, pristup zapoljavanju, pitanja razvoja karijere, obrazovanja i obuke, kao i uee ena u mirovnim misijama. Naredno poglavlje objedinjuje podatke koji se odnose na uslove rada u najirem smislu rijei od tradicionalnih mjera zatite i prava na sindikalno organizovanje, preko kodeksa ponaanja do institucionalnih mehanizama za rodnu ravnopravnosti i pitanja kakvo je, na primjer, mogunost ostvarivanja balansa izmeu privatnog i poslovnog ivota. Rodnoj edukaciji i senzitivizaciji posveeno je posebno poglavlje, a naroito znaajan segment Studije ine Preporuke. Istraivanje je dopunjeno prilozima o postojeem pravnom okviru i o vojnom obrazovanju u zemljama uesnicama istraivanja. Tabele podataka razvrstanih po zemljama pruaju detaljan i jasan pregled stanja u ovoj oblasti u regionu.

13.2. ZASTUPLJENOST ENA U ORUANIM SNAGAMA/

/ 2. ZASTUPLJENOST ENA UORUANIM SNAGAMAene u oruanim snagama nijesu novina na Zapadnom Balkanu. Ve u Prvom svjetskom ratu ene su bile ukljuene u sanitetske timove vojske, a dijelom i u borbene sastave, dok su u Narodnooslobodilakoj borbi imale veoma aktivnu ulogu u sanitetskoj slubi. Veliki broj ena angaovanih u borbenim sastavima i kurirki iz partizanskih jedinica u toku i neposredno nakon Drugog svjetskog rata zauzeo je mjesto u politikom i javnom ivotu zemlje. Meutim, meu njima je malo onih koje su nastavile slubu u Jugoslovenskoj narodnoj armiji (JNA), i to mahom na administrativnim dunostima ili u sanitetskim i medicinskim institucijama. U periodu Socijalistike federativne republike Jugoslavije (SFRJ) postojala je mogunost da ene sa zavrenim civilnim fakultetom, nakon krae obuke, budu primljene u aktivnu slubu u inu oficira u JNA. Od kraja osamdesetih godina prolog vijeka, ene su se zapoljavale u vojsci, ali u veoma malom broju, a s angaovanjem u oruanim snagama nastavile su i nakon raspada SFRJ.

Danas se udio ena u sastavu oruanih snaga zemalja Zapadnog Balkana kree izmeu 5,69% i 8,97% i jasno je da one predstavljaju manjinu u tim institucijama. Poreenja radi, u NATO zemljama zastupljenost ena u oruanim snagama kree se izmeu 2,55% i 21% 3.

3 National reports 2013, NATO Office for Gender perspectives. 30. 9.2013; Forsvaret Arsrapport 2012, p. 134 (Godinji izvjetaj 2012, Ministarstvo odbrane Norveke). 30. 9. 2013.

14. 2. ZASTUPLJENOST ENA U ORUANIM SNAGAMA /

/ Grafikon 1

Zastupljenost ena u oruanim snagama Zapadnog Balkana

ene su u kopnenoj vojsci zastupljene sa 3,85% u BiH, 4,01% u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji, 4,41% u Crnoj Gori i 4,93% u Srbiji. U vazduhoplovstvu i protivvazdunoj odbrani ene su zastupljene sa 1,50% u BiH, 3,90% u Srbiji, 4,17% u Crnoj Gori i 4,89% u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji. U mornarici/rjenim jedinicama Crne Gore ima 0,69% ena, dok ih u ostalim zemljama obuhvaenim ovim istraivanjem u tim strukturama nema. S obzirom na to da je enama tek odnedavno dostupno vojno kolovanje, one su najvie zastupljene na hijerarhijski najniim pozicijama.

ene su u oruanim snagama procentualno najzastupljenije u drugim slubama, pa ih je, na primjer, relativno veliki broj meu civilnim licima u vojnoj slubi, u sastavu medicinskog i administrativnog osoblja, vojne policije, kao i meu rezervistima ili sa pola radnog vremena. Tako su u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ene u toj kategoriji zastupljene sa 9,81%, u BiH sa 13,73%, u Srbiji sa 27,39%, a u Crnoj Gori sa 41,24%.

ukarci ene

6,07% 5,69% 8,97% 8,70%

/ Grafikon 2

Zastupljenost ena po vidovima vojske uoruanim snagama Zapadnog Balkana

Mukarci

Kopnena vojska Vazduhoplovstvo i protivvazduna

odbrana

Mornarica Druge slube

ene

15.2. ZASTUPLJENOST ENA U ORUANIM SNAGAMA /

3,85% 1,50% 13,73%4,01% 4,89% 9,81%4,41% 4,17% 41,4%4,93% 3,90% 27,39%0,69%


Bosna i Hercegovina

/ Grafikon 3

Zastupljenost ena u vojsci

Mukarci

100,00%

90,00%

80,00%

ene

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%

Kopnena vojska Vazduhoplovstvo i protivvazduna

odbrana

3,85% 1,50%


/ Grafikon 4

Zastupljenost ena na pozicijama u kopnenoj vojsci

% ena angaovanih na poziciji F-6 i viim

% ena angaovanih na poziciji F-3 do OF-5


% ena angaovanih na poziciji R-5 do OR-9


/ Grafikon 5

Zastupljenost ena na pozicijama u vazduhoplovstvu i protivvazdunoj odbrani






5,71%

5,49%

0,00%

1,98%

1,31%

1,54%

0,00%

1,23%

0,00%

0,00%


Biva Jugoslovenska Republika Makedonija

/ Grafikon 6


Mukarci ene

100,00%

90,00%

80,00%

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%

Kopnena vojska Vazduhoplovstvo iprotivvazduna

odbrana

4,01% 4,89%


/ Grafikon 7


0,00%

1,22%

4,92%

5,96%

3,11%






/ Grafikon 8


1,15%

10,17%

2,22%2,70%

0,00%






20. 2. ZASTUPLJENOST ENA U ORUANIM SNAGAMA/

Crna Gora

/ Grafikon 9


Mukarci ene

100,00%

90,00%

80,00%

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%Kopnena vojska MornaricaVazduhoplovstvo

4,41% 4,17% 0,69%


/ Grafikon 10


7,74%

1,55%

4,84%

0,00% 0,00%







/ Grafikon11

Zastupljenost ena na pozicijama u vazduhoplovstvu

/ Grafikon 12

Zastupljenost ena na pozicijama u mornarici


11,76%

4,00%

3,28%

0,46%

0,00%

0,00%

0,00% 0,00%

0,00% 0,00%











Srbija

/ Grafikon 13


Mukarci ene

100,00%

90,00%

80,00%

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%

Kopnena vojska Vazduhoplovstvo iprotivvazduna

odbrana

4,93% 3, 90%

/ Grafikon 15


/ Grafikon 14








6,45%

0,16%

0,00% 0,00%

2,23%






9,19%

0,95%0,00% 0,00%

1,40%

ene uestvuju i u multinacionalnim operacijama u koje su ukljuene zemlje Zapadnog Balkana. U 2012.godini njihova zastupljenost bila je sljedea: u BiH 3,50%, u Crnoj Gori 1,61%, u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji 4,70%, u Srbiji 9% . U mirovnim misijama ene uglavnom ine dio oruanih snaga u okviru kopnene vojske, ili su angaovane u drugim slubama kao civilna lica u vojnoj slubi, u sastavu medicinskog i administrativnog osoblja, u vojnoj policiji, meu rezervistima sa punim radnim vremenom ili sa pola radnog vremena.


/ Grafikon 16

Zastupljenost ena u multinacionalnim operacijama

Mukarci ene

4,70%3,50% 1,61% 9,00%


/ 2.1. ZASTUPLJENOST ENA NA MJESTIMA ODLUIVANJA U ORUANIM SNAGAMAene na komandnim pozicijama

U BiH ene ine 1,78% od ukupnog broja osoba na komandnim pozicijama, u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji 2,94%, u Srbiji 1,05%4. U Crnoj Gori na komandnim pozicijama nema ena.

4 Prema dostavljenim podacima, zahvaljujui promociji oficira 132, 133. i 134. klase Vojne akademije, Vojska Srbije biljei trend rasta kada je rije o zastupljenosti ena na komandnim pozicijama: sa 0,28% u 2009, na 1,05% u 2012.godini.

/ Grafikon17

Zastupljenost ena na komandnim pozicijama

Mukarci ene

2,94%1,78% 0,00% 1,05%

ene civili na upravljakim pozicijama u oruanim snagama5

Dok u BiH i Crnoj Gori nema ena civila na upravljakim pozicijama u oruanim snagama, u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ih ima tri, odnosno 0,9%. U Vojsci Srbije udio ena u ukupnom broju civila na upravljakim pozicijama u 2012. godini dostigao je procenat od 25,29%.

ene u uniformi na upravljakim pozicijama u Ministarstvu ili oruanim snagama6 U BiH i Crnoj Gori nema ena u uniformi na upravljakim pozicijama. U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ene su u oruanim snagama zastupljene sa 5,7%. U Ministarstvu odbrane, iako postoje u sistematizaciji mjesta za vojna lica, ena u uniformi nema na upravljakim pozicijama.

U Srbiji postoji konstantan rast zastupljenosti ena u uniformi na upravljakim pozicijama u MO i Vojsci Srbije; 2012. godine, taj je procenat dostigao 1,03%.

5 Kategorija pokriva civile na upravljakim ili menadment pozicijama u oruanim snagama do nivoa efa sekcije (u zemljama u kojima postoje takve pozicije). Ona ne ukljuuje civile u sastavu Ministarstva odbrane nego iskljuivo u oruanim snagama. 6 Kategorija pokriva ene u uniformi koje se nalaze na upravljakim pozicijama u oruanim snagama ili u sastavu Ministarstva odbrane, u sluaju da postoje takve pozicije.



/ 2.2. STATISTIKA O POLAZNICIMAVOJNE OBUKE

OSNOVNA VOJNA OBUKA

Bosna i Hercegovina

U BiH se u 2008. godini na obuku prijavilo 4.852 mukarca i 23 ene. Nakon to je MO preduzelo mjere za promovisanje vojnog poziva, s fokusom na privlaenje ena, zainteresovanost za obuku znatno se poveala. U posljednje etiri godine kod mukaraca je zabiljeen rast od 27%. U 2012. godini broj prijavljenih kandidatkinja bio je 26 puta vei nego 2008. godine. Sve ene i mukarci koji su primljeni na obuku uspjeno su je zavrili.

/ Grafikon 18

Zastupljenost ena na osnovnoj vojnoj obuci, BiH

Mukarci

2008 2009 2010 2012

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

0,47% 8,00% 7,08%6,71% 9,00% 8,98% 8,79%6,71% 9,00% 8,98% 7,62% 7,62%

ene


/ Tabela1

Zastupljenost ena na osnovnoj vojnoj obuci, BiH



U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ene ine izmeu 5,13% i 7,14% od ukupnog broja osoba primljenih na osnovnu vojnu obuku. Svi polaznici i polaznice uspjeno su zavrili vojnu obuku.

/ Grafikon 19

Zastupljenost ena na osnovnoj vojnoj obuci,Biva Jugoslovenska Republika Makedonija

Mukarci

2011 2012

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

7,14% 5,13%7,14% 5,13%

ene


/ Tabela 2

Zastupljenost ena na osnovnoj vojnoj obuci,Biva Jugoslovenska Republika Makedonija

32. 2. ZASTUPLJENOST ENA U ORUANIM SNAGAMA/

Crna Gora

U Crnoj Gori ene su na obukama odranim 2010. i 2011. godine (osnovna vojna obuka) inile izmeu 6,35% i 9,23% od ukupnog broja polaznika/ca. U 2012. i 2013. godini nije bilo prijema u slubu u Vojsku Crne Gore, niti osnovne vojne obuke.

/ Grafikon 20

Zastupljenost ena na osnovnoj vojnoj obuci, Crna Gora

Mukarci

2010 2011

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

6,35%6,35% 9,23% 9,23%6,35% 9,23%

ene

33.2. ZASTUPLJENOST ENA U ORUANIM SNAGAMA/

/ Tabela 3

Zastupljenost ena na osnovnoj vojnoj obuci, Crna Gora


Srbija

U Srbiji su na prve tri osnovne vojne obuke ene bile zastupljene izmeu 12% i 17%. Samo je na prvoj obuci bilo polaznica koje nijesu zavrile obuku; kasnije su sve ene uspjeno zavravale obuku.

/ Grafikon 21

Zastupljenost ena na osnovnoj vojnoj obuci, Srbija

Mukarci

20102009 2011

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Zavr

ile /i

obuk

u

Zavr

ile /i

obuk

u

Zavr

ile /i

obuk

u

14,00%12,00% 21,00%15,00% 15,00% 17,00%14,00%10,00% 17,00%

ene


/ Tabela 4

Zastupljenost ena na osnovnoj vojnoj obuci, Srbija


PODOFICIRSKA OBUKA

Bosna i Hercegovina

Prijem na podoficirsku obuku raen je na osnovu internog oglasa. Na prvoj podoficirskoj obuci, koja je organizovana 2007. godine, ene su bile zastupljene sa 14,81%. U periodu 20082013. godine, taj procenat se kretao izmeu 4,60% i 8,13%. Svi upisani mukarci i ene uspjeno su zavrili obuku.

/ Grafikon 22

Zastupljenost ena na podoficirskoj obuci, BiH

Mukarci

2010 20112007 2013

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

8,13%14,81% 4,64%14,81% 4,60%8,13%4,64% 4,60%

ene


/ Tabela 5

Zastupljenost ena na podoficirskoj obuci, BiH



Na podoficirskoj obuci ene su inile izmeu 1,83% i 5,31% od ukupnog broja polaznika/ca.I ene i mukarci podjednako su uspjeno zavravali obuku.

/ Grafikon 23

Zastupljenost ena na podoficirskoj obuci,Biva Jugoslovenska Republika Makedonija

Mukarci

2010 2011 2012

1,83%2,92% 5,31%1,83%2,92% 5,31%

ene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku


/ Tabela 6

Zastupljenost ena na podoficirskoj obuci, Biva Jugoslovenska Republika Makedonija


Crna Gora

Od tri podoficirska kursa koja su odrana u toku 2011/2012. godine, samo je na jednom bilo prijavljenih ena, kada su bile zastupljene u procentu od 15% u odnosu na ukupan broj polaznika/ca obuke.

/ Grafikon 24

Zastupljenost ena na podoficirskoj obuci, Crna Gora

Mukarci

Liderski podoficirski kursu periodu od

05.05.-17.06.2011.

Napredni podoficirski kurs u periodu od

04.09.-21.10.2011.

Osnovna obukau periodu od

12.12.2011-2.4.2012.

15,00%0,00%0,00% 15,00%0,00%0,00% 15,00%0,00%0,00%

ene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku


/ Tabela 7

Zastupljenost ena na podoficirskoj obuci, Crna Gora


Srbija

U periodu 20102013. godine, zastupljenost ena na podoficirskoj obuci kretala se do 11,11%,s tim to 2011. godine nije bilo polaznica.

/ Grafikon 25

Zastupljenost ena na podoficirskoj obuci, Srbija

Mukarci

2010 2011 2012 2013

9,70%1,58%0,00%11,11% 1,58%0,00%11,11%

ene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku


/ Tabela 8

Zastupljenost ena na podoficirskoj obuci, Srbija


OFICIRSKA OBUKA

Bosna i Hercegovina

Prijem na oficirsku obuku raen je na osnovu internog oglasa. Trenutno je u pripremi raspisivanje javnog konkursa za prijem iz graanstva. Na prvoj oficirskoj obuci, odranoj 2007.godine, ene su bile zastupljene sa 14,29%. U periodu od 2010. do 2013. njihova zastupljenost je bila izmeu 6,50% i 7,02%. I ene i mukarci podjednako su uspjeno zavravali obuku.

/ Grafikon 26

Zastupljenost ena na oficirskoj obuci, BiH

Mukarci

2007 2010 2011 2013

6,67% 6,67%6,50%7,02%14,29% 6,50%7,02%14,29%

ene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku


/ Tabela 9

Zastupljenost ena na oficirskoj obuci, BiH



Na oficirskoj obuci ene su zastupljene do 6,67%.

/ Grafikon 27

Zastupljenost ena na oficirskoj obuci,Biva Jugoslovenska Republika Makedonija

Mukarci

2010 2011 2012 2013

6,67% 6,67%0,00%3,85%0,00% 0,00%3,85%0,00%

ene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku


/ Tabela 10

Zastupljenost ena na oficirskoj obuci,Biva Jugoslovenska Republika Makedonija


Crna Gora

ene su ukljuene u oficirsku obuku koja je odrana 2013.godine. Od pet polaznika jedna je bila ena, to predstavlja 20% ukupnog broja polaznika kao i onih koji su zavrili obuku.

/ Grafikon 28

Zastupljenost ena na oficirskoj obuci, Crna Gora

Mukarci

2011 2012 2013

20,00%20,00% 20,00%0,00% 0,00% 0,00% 0,00%0,00% 0,00%

ene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku


/ Tabela 11

Zastupljenost ena na oficirskoj obuci, Crna Gora


Srbija

U periodu 20102013. godine na oficirsku obuku prijavilo se izmeu 18% i 28% kandidatkinja. Meu primljenima ene ine izmeu 13,50% i 27,50%. Na prvu oficirsku obuku, 2007.godine, od ukupnog broja primljenih 17% bile su ene, dok su meu onima koji su obuku uspjeno zavrili bile zastupljene sa 16%. Obuka koja je zapoeta 2011, a nastavljena 2012. i 2013. godine jo nije zavrena.

/ Grafikon 29

Zastupljenost ena na oficirskoj obuci, Srbija

Mukarci

2007 2011 2012 2013

13,50%25,00%16,00% 19,00%25,00% 28,00% 27,50%18,00% 17,00%

ene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Zavr

ile/i o

buku

Zavr

ile/i o

buku

:obuk

a u to

ku

Zavr

ile/i o

buku

:obuk

a u to

ku

Zavr

ile/i o

buku

:obuk

a u to

ku


/ Tabela 12

Zastupljenost ena na oficirskoj obuci, Srbija


/ 2.3. STATISTIKA O POLAZNICIMA I POLAZNICAMAVOJNIH AKADEMIJA

U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Srbiji vojno obrazovanje sprovodi se na vojnim akademijama u Skoplju i Beogradu. U BiH i Crnoj Gori ne postoje vojne kole niti akademije pa ministarstva odbrane, kroz programe bilateralne saradnje, upuuju kandidate sa zavrenom srednjom kolom na vojne akademije partnerskih zemalja.

Bosna i Hercegovina

Prva ena u BiH koja je pohaala Vojnu akademiju na studije je upuena 2005, a uspjeno ih je zavrila 2010. godine. U toku 2007. i 2008. godine MO BiH nije upuivalo kandidate na vojnoakademsko kolovanje. Akademiju je 2007. godine zavrilo sedam kandidata mukog pola, 2008. godine est, 2009. godine etiri. Studije je 2011. godine zavrio jedan, a 2012. etiri kandidata mukog pola. U klasi iz 2011. godine upisan je jedan mukarac, u klasi iz 2012. etiri mukarca, a u klasi iz 2013. godine upisani su jedna ena i jedan mukarac.


/ Grafikon 30

Zastupljenost ena na Vojnim akademijama, BiH

Mukarci

2011 2012 2013

0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 16,67% 50,00%

ene

/ Tabela 13

Zastupljenost ena na vojnim akademijama, BiH

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku



U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ene su bez kvote upisivane na Vojnu akademiju. U periodu 20052009. godine je postojao moratorijum na upis na Vojnu akademiju. U studijskoj 2009/10. godini, meu kandidatima za upis bilo je 20,51% ena, a meu primljenima 20%. Sve su uspjeno zavrile studije u predvienom roku, inei 20,59% od ukupnog broja diplomiranih. U periodu 20102013. godine, ene ine izmeu 20,74% i 25,58% od ukupnog broja prijavljenih, a izmeu 20,00% i 26,67% od ukupnog broja kandidata/kinja primljenih bez primjene kvote. U studijskoj 2013/14. godini, meu kandidatima je bilo 25,58% ena, a meu upisanima 23,08%.

/ Grafikon 31

Zastupljenost ena na Vojnoj akademiji,Biva Jugoslovenska Republika Makedonija

Mukarci

Klasa 2009 Klasa 2010 Klasa 2011 Klasa 2012 lasa 2013

23,08%20,00% 25,58%24,55%20,59% 26,67%23,73% 20,74% 26,67%20,51% 20,00%

ene

100,00%

90,00%

80,00%

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Zavr

ile/i

Zavr

ile/i

Zavr

ile/i

Zavr

ile/i

Zavr

ile/i


/ Tabela 14

Zastupljenost ena na Vojnoj akademiji,Biva Jugoslovenska Republika Makedonija

Vojna akademija


Crna Gora

Ukupno 29 kadeta/kinja iz Crne Gore trenutno se koluje na inostranim vojnim akademijama. Meu njima je devet kadetkinja (31,03%). Od 2007. do sredine septembra 2013. godine na vojnim akademijama u inostranstvu diplomiralo je ukupno 41 lice, meu kojima jedna ena (2,44%).

/ Grafikon 32

Kadeti/kinje koji se trenutno koluju navojnim akademijama u inostranstvu

Mukarci ene

31,03%

68,97%


/ Grafikon 33

Kadeti/kinje koji su diplomirali/e navojnim akademijama u inostranstvu od 2007. do 2013.

Mukarci ene

2,44%

97,56%


Srbija

Od 2007.godine, kada su ene poele da se upisuju na Vojnu akademiju, u Srbiji je zabiljeen rast broja zainteresovanih za vojnoakademsko kolovanje. U periodu 20072009. godine, ene ine izmeu 21,00% i 22,73% od ukupnog broja kandidata/kinja za upis na Vojnu akademiju. U istom periodu ene su meu primljenima bile zastupljene izmeu 17,34% i 20,42%, a njihov udio u ukupnom broju onih koji su uspjeno zavrili studije kretao se izmeu 15,32% i 19,87%.

/ Grafikon 34

Zastupljenost ena na Vojnoj akademiji, Srbija

Mukarci

Klasa 2007 Klasa 2008 Klasa 2009

15,32% 19,87% 17,54%22,05% 21,00% 22,73%17,34% 18,50% 20,42%

ene

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Zavr

ile/i

Zavr

ile/i

Zavr

ile/i


/ Tabela 15

Zastupljenost ena na Vojnoj akademiji, Srbija

/ 2.4. STATISTIKA NAJUSPJENIJIH POLAZNIKA I POLAZNICA OSNOVNE VOJNE OBUKE I VOJNE AKADEMIJE

Statististika najuspjenijih polaznika/ca osnovne vojne obuke i vojnih akademija u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Srbiji pokazuje da su u ovoj kategoriji (najuspjenijih) ene ravnopravno zastupljene.

Iako je procenat ena na osnovnoj vojnoj obuci u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji 2012. godine iznosio 5,13%, meu najuspjenijim polaznicima bile su zastupljene sa 11,11%, odnosno vie nego dvostruko u odnosu na njihovo procentulano uee na obuci. Na kraju studijske 2012/13. godine, meu svim kadetima i kadetkinjama na Vojnoj akademiji ene su inile 20,50%. Meu najuspjenijih 10% zastupljene su sa 25%. Vano je napomenuti da su ene zauzele prvo i tree mjesto u klasi koja je diplomirala 2013. godine.7

7http://www.morm.gov.mk/contentr/?9F850F949A676FCF69A41030598FB86F00E13E74


/ Grafikon 35

10% najuspjenijih na osnovnoj vojnoj obuci,Biva Jugoslovenska Republika Makedonija, 2012.

Mukarci ene

88,89%

11,11%

/ Grafikon 36

10% najuspjenijih na Vojnoj akademiji,Biva Jugoslovenska Republika Makedonija, 2013.


Mukarci ene

75,00%

25,00%

/ Tabela 16

10% najuspjenijh polaznika i polaznica osnovne vojne obuke i Vojne akademije, Biva Jugoslovenska Republika Makedonija


/ Tabela 17

10% najuspjenijih na Vojnoj akademiji, Srbija, 2013.

Meu studentima/kinjama koji su 2013. godine diplomirali na Vojnoj akademiji u Srbiji, 17,54% ine ene. U kategoriji najuspjenijih ene su zastupljene sa 25%.

/ Grafikon 37

10% najuspjenijih na Vojnoj akademiji, Srbija, 2013.

Mukarci ene

75%

25%

63.3. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALOM /

/ 3. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALOM

/ 3.1. STRATEKI PRISTUP PRIJEMU ENA U ORUANE SNAGE U Bosni i Hercegovini su 2008. godine zapoete aktivnosti iji je cilj bio da privuku i angauju vie ena u OS. Tada su predstavnice i predstavnici Ministarstva odbrane ukljueni u interresornu radnu grupu, angaovanu na izradi Akcionog plana za primjenu Rezolucije 1325 SB UN u BiH. Usvajanjem Plana Ministarstvo je preuzelo obavezu da realizuje u njemu predviene aktivnosti za primjenu Rezolucije.

Petogodinjim planom razvoja OS BiH projektovano je da do 2015.godine procenat ena u oruanim snagama bude 10%. Preporuka Ministarstva odbrane jeste da prilikom svakog prijema u OS meu primljenima bude 10% ena, pri emu prednost ipak treba da imaju najuspjeniji kandidati i kandidatkinje.

Od 1997.godine, na Vojnoj akademiji Bive Jugoslovenske Republike Makedonije kursevi za oficire i podoficire organizuju se i za ene u Armiji. Od 2009. godine postoji Program jednakih mogunosti ena i mukaraca u MO i Armiji, a prijem ena kao pitomaca na Vojnu akademiju nikada nije bio ogranien. Ne postoje kvote za prijem ena.

S politikom angaovanja ena u oruanim snagama Crne Gore zapoeto je s poetkom regrutovanja kadra za potrebe VCG. Ono je sprovoeno kroz promovisanje vojnog poziva po srednjim kolama kako bi se to vei broj kandidata/kinja javio na javne oglase za kolovanje na vojnim akademijama u inostranstvu. Regrutovanje ena za potrebe VCG sprovodi se od 2006. godine, a od 2008, tj.nakon uspostavljanja saradnje sa akademijama zemalja partnera, poelo se i sa praksom odabira kandidatkinja za upuivanje na inostrane VA.

U Srbiji je Ministarskim uputstvom iz 2006. godine precizirano da treba stvoriti odgovarajue uslove za prijem ena na kolovanje u vojnim kolama, za odreene specijalnosti. U skladu s tim, kolske 2007/8. godine prva generacija ena otpoela je kolovanje na Vojnoj akademiji. Kvote se primjenjuju samo prilikom upisa na Vojnu akademiju, a kreu se do 20%, to je u skladu sa potrebama Vojske Srbije. U 2010. godini usvojen je Nacionalni akcioni plan za primjenu Rezolucije SB UN 1325 ene, mir i bezbjednost (20102015), kojim su definisane aktivnosti za unapreenje poloaja ena u sektoru bezbjednosti.

Postoji naelno opredjeljenje da se radi na postepenom poveavanju zastupljenosti ena u MO i VS, posebno kada je rije o operativnom sastavu u kategorijama oficira, podoficira i profesionalnih vojnika, ali bez primjene kvota na godinjem nivou. U NAP-u za primjenu Rezolucije SB UN definisano je da do 2015. godine zastupljenost ena u sektoru bezbjednosti treba da bude najmanje 30%.

64. 3. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALOM /

/ 3.2. KONKRETNE MJERE ZA POVEANJE BROJA ENA U ORUANIM SNAGAMA

U Bosni i Hercegovini sprovode se konkretne mjere za poveanje broja ena u oruanim snagama. BiH je prva drava u regionu koja je donijela Akcioni plan za implementaciju RSB UN 1325. U tom cilju, vri se promocija vojnog poziva, preduzimaju mjere pozitivne akcije i nastoje eliminisati predrasude koje su zasnovane na ideji inferiornosti ili superiornosti bilo kog pola. Ministarstvo odbrane i Oruane snage BiH izdaju biltene i broure u kojima se promovie vojni poziv i objavljuju relevantna saoptenja za javnost. MO promovie vojni poziv putem plakata, a u saradnji sa javnim servisom TV BiH prikazuje se tematska emisija Naa snaga.

Strategijom za privlaenje kvalitetnih lica, koju je donijelo Ministarstvo odbrane Bive Jugoslovenske Republike Makedonije, planirane su konkretne aktivnosti za privlaenje osoba oba pola u oruane snage, s fokusom na ene. Strategija predvia kampanje, izradu propagandnog materijala i sl. Kao rezultat njene primjene, povean je broj ena koje se prijavljuju na oglase objavljene u Ministarstvu odbrane. Poveanje broja ena u sektoru bezbjednosti i odbrane strateki je cilj, definisan Nacionalnim akcionim planom za implementaciju Rezolucije SB UN 1325, i Ministarstvo odbrane ima obavezu da ga ostvari. U NAP-u nijesu definisane kvote niti vremenski rok za postizanje tog cilja.

U Republici Srbiji omogueno je kolovanje ena na Vojnoj akademiji, kao i prijem u svojstvu profesionalnog vojnika u VS. Na taj nain, povean je broj ena u uniformi, tj. ena profesionalnih pripadnica Vojske Srbije. Konkretne mjere za poveanje broja ena u Vojsci Srbije sadrane su u NAP-u za implementaciju Rezolucije SB UN 1325: nastaviti i unaprijediti kampanje za prijem i promociju ena u sektoru bezbjednosti; ispitati da li u sistematizaciji radnih mjesta u sektoru bezbjednosti postoje nedostaci kojima se favorizuje rasporeivanje mukaraca na poslove i zadatke u operativnom sastavu, koje, u skladu s njihovim mogunostima, mogu obavljati i ene.

PROMOVISANJE PROFESIJE

U BiH se u cilju poveanja interesa kvalifikovanih kandidata i kandidatkinja, vojni poziv u javnosti aktivno promovie putem medija, kao i biltena i broura MO BiH (www.mod.gov.ba). U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji organizuju se javne tribine i emisije u medijima, a profesija se promovie putem publikacija tit8 i Sovremena makedonska odbrana9 kao i putem internet stranice MO (www.morm.gov.mk). U Crnoj Gori sprovode kampanju po srednjim kolama da bi se to vie srednjokolaca/ki etvrtog razreda prijavilo na javne oglase/konkurse za kolovanje na inostranim vojnim akademijama za potrebe Vojske Crne Gore. U Republici Srbiji organizuju se javne tribine, emisije u medijima, profesija se promovie putem magazina Odbrana, izrauju se promotivni video prilozi povodom konkursa za vojne kole i promocije najmlaih oficira Vojske Srbije.

U cilju privlaenja najkvalifikovanijih kandidata i kandidatkinja, u BiH aktivno promoviu vojni poziv kako bi ih se prijavio to vei broj. Pri izboru i angaovanju najkvalitetnijih kandidatata/kinja koriste se rezultati postignuti prilikom testiranja koja su predviena u samom procesu prijema i odabira kandidata i kandidatkinja.

Ministarstvo odbrane Crne Gore, radi privlaenja najkvalifikovanijih kandidata i kandidatkinja za kolovanje na vojnim akademijama u inostranstvu za potrebe VCG, organizuje posjete svojih predstavnika, meu kojima se nalaze i svreni kadeti, svim srednjokolskim centrima u zemlji. Putem video prezentacija i kroz lini kontakt, srednjokolci se upoznaju sa vojnim pozivom,

uslovima kolovanja na vojnim akademijama, mogunostima zaposlenja poslije zavretka kolovanja, kao i sa uslovima i nainom rada u Vojsci. Uz to se kroz TV kampanju, emitovanje video spotova, izradu flajera, objavljivanje reklama u tampanim medijima i gostovanja predstavnika

8tit, http://www.morm.gov.mk/channelr/?m=F6B1FD1DACE0760229392B84C8E4ECE87271A603 9Sovremena makedonska odbrana, http://www.morm.gov.mk/channelc/?m=AED451E170B34E187CCA917AB7A1E83F30ADE100


Ministarstva odbrane i Vojske u TV emisijama, vojni poziv promovie kao atraktivna profesija i kao zanimanje koje omoguava kvalitetno obrazovanje, odnosno usavravanje i sigurno zaposlenje.

U Srbiji je enama omogueno kolovanje na svim nivoima, osim obrazovanja u Vojnoj gimnaziji, kao i prijem na obuke za profesionalne vojnike, kroz pozitivnu selekciju. Sprovode se informativne i promotivne kampanje za prijem u vojnu slubu ena iz graanstva i za prijem ena na kolovanje na Vojnu akademiju. Popularizacija profesije i rodne ravnopravnosti postie se i kroz TV seriju Vojna akademija.

INFORMISANJE O KONKURSIMA I INFORMATIVNI MATERIJAL

Ministarstva odbrane sve etiri drave vode rauna o tome da se materijal koji se koristi za informisanje kandidata i kandidatkinja o konkursima i mogunostima prijema u slubu obraa pripadnicima oba pola. U tekstovima se koristi rodno osjetljiv jezik, a na fotografijama su zastupljene i ene i mukarci u uniformi. Informativni materijal obavezno sadri i broj telefona na koji se kandidatkinje i kandidati mogu javiti ako ele da se detaljnije informiu o radu u oruanim snagama.

U BiH se informacije o konkursima objavljuju uglavnom na internet stranici Ministarstva odbrane i u dnevnim novinama. Da bi se obezbijedilo da informacije dopru do to veeg broja ena, vojni poziv se promovie i u medijima koji imaju prvenstveno ensku publiku.

U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji informacije o konkursima dostupne su na internet stranici Ministarstva odbrane, na posterima koji se postavljaju u institucijama, na drugim javnim mjestima, a objavljuju se i u medijima MO i Vojske. U 2013. godini, prvi put je u tekst konkursa za upis na Vojnu akademiju unesena reenica kojom se posebno ohrabruju ene i djevojke da se prijave.

10

U Crnoj Gori predstavnici/e Ministarstva odbrane i Vojske obilaze srednje kole kako bi srednjokolcima i srednjokolkama predstavili vojni poziv. Organizuju se i promotivne TV kampanje, koje obuhvataju emitovanje spotova o Vojsci, vojnom pozivu i ivotu i radu kadeta/kinja na vojnim akademijama. U okviru kampanja organizuju se gostovanja predstavnika i predstavnica Ministarstva odbrane i Vojske Crne Gore u jutarnjim programima televizija profesionalna vojna lica i kadeti govore o uslovima koji se moraju ispuniti za prijem na vojne akademije, o nainu ivota i rada na ovim prestinim obrazovnim institucijama, kao i o perspektivama nakon zavretka studija. Ove kampanje podjednako su usmjerene prema mukarcima i prema enama.

U Republici Srbiji informacije o konkursima objavljuju se na internet stranici Ministarstva odbrane i Vojske Srbije. Osim toga, javnost se sa ovim informacijama moe upoznati putem drutvenih mrea i magazina MO Odbrana, kao i posredstvom pisanih i elektronskih medija u zemlji.

10 U skladu sa Nacionalnim akcionim planom za implementaciju Rezolucije 1325 SB UN, koji za cilj ima da povea ulogu i aktivno uee ena u oblasti mira, odbrane i bezbjednosti, Ministarstvo odbrane poziva i ohrabruje djevojke i ene koje ispunjavaju uslove da se prijave na konkurs.


INFORMISANJE O VOJNOJ PROFESIJI ZAHTJEVI,

SPECIFINOSTI, OPASNOSTI

U BiH kandidati i kandidatkinje mogu da se informiu o zahtjevima, specifinostima i opasnostima profesije putem internet stranice MO, medija, biltena i broura MO, kao i posredstvom regionalnih centara za regrutovanje i tranziciju. Poseban izvor informacija ove vrste predstavlja tematska emisija Naa snaga, koja se realizuje u saradnji sa Javnim TV servisom BiH.

U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji informisanje se vri putem internet stranice Ministarstva odbrane, preko vojnih glasila i emisija/programa o Armiji.

U Crnoj Gori kandidati/kinje se informiu o profesiji kroz propise kojima je regulisana ova oblast i koji se nalaze na internet stranicama Ministarstva odbrane i Vojske Crne Gore, kroz organizovane posjete jedinicama Vojske i preko besplatnog mjesenika MO Partner, dostupnog na svim javnim mjestima gdje se prodaje dnevna tampa. Informisanje o specifinostima vojne profesije obavlja se i u okviru medijskih kampanja, kao i kroz posjete srednjim kolama koje Ministarstvo odbrane organizuje u cilju promocije vojnog poziva.

U Srbiji se kandidati i kandidatkinje mogu informisati o zahtjevima, specifinostima i opasnostima vojne profesije putem sajta MO, iz lanaka objavljenih u magazinu Odbrana, pozivom na telefone koji se objavljuju uz konkurse za radna mjesta. Informisanje o profesiji vri se i preko TV emisije Dozvolite, koja se svakog vikenda emituje na programu Radio-televizije Srbije.

DANI OTVORENIH VRATA

Sva etiri ministarstva odbrane organizuju dane otvorenih vrata kako bi potencijalni kandidati i kandidatkinje mogli da saznaju vie o radu u oruanim snagama. Pripadnice oruanih snaga najee uestvuju u tim programima, no njihovo se uee ne utvruje planski ve zavisi od toga da li se aktivnosti odravaju u blizini njihovog radnog mjesta.

U BiH se Dani otvorenih vrata organizuju povodom Dana Oruanih snaga BiH, Dana pukova, kada se organizuju posjete studenata i uspostavlja saradnja sa lokalnom zajednicom. Dani otvorenih vrata organizuju se i u vojnim objektima, u saradnji sa lokalnim zajednicama, kroz programe civilno-vojne saradnje. ene iz OS BiH ukljuene se u planiranje, prezentovanje i izvravanje konkretnih zadataka u sklopu ovih aktivnosti.

U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji organizuje se taktiko-tehniki zbor jedinica Armije. U okviru te manifestacije prezentuje se naoruanje, tehnika oprema, vozila, a u aktivnostima uestvuju i ene iz Armije. Manifestacija je medijski pokrivena. Ulaz je slobodan za sve graanke i graane koji ele da se informiu o raznim pitanjima vezanim za ivot, rad i uslove ivota pripadnika vojske.

U Crnoj Gori se Dani otvorenih vrata VCG organizuju dva do tri puta godinje, u saradnji sa osnovnim i srednjim kolama. Manifestacija se odrava u okviru promocije vojnog poziva, koja se sprovodi i kroz brojne donacije osnovnim i srednjim kolama od strane pripadnika kontingenata koji su se vratili iz multinacionalnih mirovnih misija. U okviru Dana VCG odrava se taktiko-tehniki zbor, Vojska prezentuje svoj sastav, mogunosti kolovanja, zapoljavanja, specijalizacija, uslove za rad i, uopte, prua sve potrebne informacije o ivotu i radu u toj organizaciji. ene uvijek uestvuju u ovim programima i zajedno sa kolegama predstavljaju Vojsku. Tako su, recimo, prole godine uesnice Dana otvorenih vrata bile pripadnice Vazduhoplovstva VCG, koje rade na radaru. Dodue, broj uesnica nije veliki, ve je u skladu sa brojem ena u VCG.


U Srbiji se u cilju pribliavanja ivota i rada pripadnika/ca Vojske graanima, u svim garnizonima i jedinicama VS tradicionalno odrava manifestacija pod nazivom Otvoreni dan. Za vrijeme manifestacije, svim zainteresovanim licima omoguen je slobodan ulaz u kasarne, razgledanje tehnike i opreme koje jedinice koriste. Tom prilikom, graani i graanke mogu na licu mjesta pogledati segmente obuke pripadnika Vojske Srbije, upoznati se s njima, kao i sa organizacijom i funkcionisanjem jedinica. Interesovanje graana je veliko, posebno djece i uenika osnovnih i srednjih kola; na manifestacijama obino uestvuje po nekoliko stotina, a u pojedinim garnizonima ak i po nekoliko hiljada lica. ene iz oruanih snaga Srbije aktivno uestvuju u ovim programima.


/ 3.3. KRITERIJUMI SELEKCIJE Kriterijumi za selekciju kandidata/kandidatkinja javno su dostupni i nalaze se na zvaninim internet stranicama ministarstava odbrane u sve etiri zemlje. Kriterijumi za fiziku spremnost ena i mukaraca u ovim se dravama razlikuju.

U BiH se odabir kandidata za prijem na obuku, u skladu sa vaeim zakonskim i podzakonskim propisima, sprovodi na osnovu liste uspjenosti. Lista se formira na osnovu rezultata postignutih na testovima opteg znanja i psihofizike sposobnosti. U BiH su kriterijumi za ene i mukarce isti, osim kod testa fizike spremnosti, gdje se norme za mukarce i ene razlikuju. Prilikom provjere fizike spremnosti, razlika u kriterijumima uspostavlja se na nain to ene, za isti broj bodova, treba da urade manji broj vjebi nego mukarci. kolovanje na vojnim akademijama za potrebe Oruanih snaga BiH obavlja se u inostranstvu, u skladu sa programima bilateralne saradnje.

U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji kriterijumi selekcije navode se u oglasima, a jednaki su za pripadnike oba pola, osim kada je rije o kriterijumima fizike spremnosti i prema tabeli i godinama starosti. Za prijem na Vojnu akademiju kriterijumi se razlikuju samo u normama za provjeru fizikih sposobnosti za kadetkinje su norme nie. Interna selekcija kandidata/kinja za prijem u Armiju vri se u skladu sa Zakonom o slubi u Armiji (2010), koji propisuje opte uslove koje treba ispuniti. Posebni uslovi regulisani su posebnim Pravilnikom za prijem lica u oruane snage.

U Crnoj Gori su kriterijumi za prijem na obuku u oruane snage za ene i mukarce definisani Zakonom o Vojsci Crne Gore. Kriterijumi se odnose na opte uslove, utvrene Zakonom, i posebne uslove, utvrene formacijskim mjestom. Sistem selekcije obuhvata i psiholoko testiranje, provjeru fizikih sposobnosti, provjeru znanja engleskog jezika i selekciju sprovoenjem bezbjednosnih provjera. to se tie prijema na inostrane vojne akademije, potrebno je da kadeti/kinje ispunjavaju opte uslove, u skladu sa Zakonom o VCG, kao i propise akademije na kojoj e se kolovati.

U Srbiji se kriterijumi selekcije javno objavljuju kada se raspie konkurs. Kriterijumi za prijem na obuku identini su za ene i mukarce, s tim to su standardi za provjeru fizike sposobnosti razliiti. Razlika je i u tome to se osobe enskog pola primaju u vojnu slubu u svojstvu profesionalnog vojnika i ako nijesu vojno obuene. U tom sluaju, kandidatkinje se prije prijema upuuju u centre za osnovnu i specijalistiku obuku, odnosno u posebno odreene jedinice.

Kriterijumi selekcije za prijem na Vojnu akademiju Srbije razlikuju se samo u domenu provjere fizikih sposobnosti. Ti su kriterijumi blai za ene nego za mukarce. Test za provjeru fizikih sposobnosti kandidata/kinja za upis na Vojnu akademiju, ukljuujui i tabele za bodovanje i ocjenjivanje, nalazi se na internet stranici Ministarstva odbrane Republike Srbije.

11 Kandidatima/

kinjama je na ovoj stranici dostupna detaljna instrukcija o nainu izvoenja testova, kao i prikaz izvoenja sa fotografijama.

11 www.va.mod.gov.rs/gallery/konkurs_2012/test_fizicko.pdf


ANALIZA MJERA SELEKCIJE

U BiH se vri interna analiza mjera selekcije, koja je u nadlenosti Generalnog inspektorata Ministarstva odbrane BiH, dok eksternu analizu obavlja Ured parlamentarnog vojnog povjerenika. U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Srbiji takoe postoje interne analize. U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji interna analiza obavlja se na Vojnoj akademiji, gdje se vri prijem.

I u Srbiji Vojna akademija vri internu analizu kandidata/kinja za prijem. Prilagoavanje standarda fizikih sposobnosti za ene jedna je od posljedica te analize. Tako su u posljednjih est godina nekoliko puta mijenjani kriterijumi za provjeru fizikih sposobnosti za ene, kako bi ih to vei broj kandidatkinja mogao zadovoljiti.

KOMISIJA ZA SELEKCIJU

U BiH su lanovi komisije za selekciju pohaali kurseve o rodnoj ravnopravnosti. To nije propisano kao obavezno, ali se praktikuje. U Srbiji se za zaposlene u Upravi za kadrove Sektora za ljudske resurse MO organizuju kursevi vezani za rodnu problematiku.

Dok je u BiH obaveza zastupljenosti oba pola u komisiji/odboru za selekciju propisana Pravilnikom o prijemu u vojnu slubu, u Crnoj Gori i Srbiji to nije sluaj. Ni u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji nije obavezno da u sastav komisije budu ukljuene i ene i mukarci, ve se komisija formira saglasno nadlenim resorima za prijem lica. Pravilnik za prijem kandidata za oficire i podoficire na slubi u Armiji propisuje da komisija treba da bude sastavljena od tri lana i njihovih zamjenika.

PROVJERE KANDIDATA I KANDIDATKINJA

Sva etiri ministarstva vre bezbjednosne i psiholoke provjere/procjene kandidatkinja i kandidata za prijem na kolovanje i u slubu. Postoje procedure za podrobnu procjenu kandidata/kinja, koje obuhvataju i provjeru istorijata nasilja u porodici, odnosno seksualnog nasilja. Ako se utvrdi da je kandidat/kinja poinio/la djelo nasilja u porodici ili seksualnog nasilja, on/a ne moe biti angaovan/a u vojsci.


/ 3.4. SISTEM PRAENJA, USAVRAVANJA I NAPREDOVANJA KADROVA

U BiH je sistem praenja, usavravanja i napredovanja vojnih kadrova regulisan postojeim zakonskim i podzakonskim aktima. Sistem omoguava praenje ivotnog i radnog puta svakog pojedinca u OS.

U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji nain napredovanja u slubi, postupak i uslovi koji treba da budu ispunjeni propisani su Zakonom o slubi u Armiji i konceptima za razvoj oficirskog i podoficirskog kora.

U Vojsci Crne Gore postoji sistem karijernog voenja u slubi. Sistem obuhvata postupnost u obavljanju formacijskih dunosti (od poetnih, preko viih do najviih), kontinuirano osposobljavanje kadra, praenje i ocjenjivanje rezultata rada od strane pretpostavljenih i adekvatno vrednovanje rezultata rada (prvenstveno kroz unapreenje u vii in i postavljenje na viu dunost).

U Srbiji takoe postoji sistem praenja, usavravanja i napredovanja kadrova. Cio sistem objanjen je u Uredbi o stanjima u slubi i o unapreivanju oficira i podoficira. Jedinstven je za sve, za oficire i podoficire, u skladu sa formacijskim mjestom.

Po navodima ministarstava ovih zemalja, ene i mukarci imaju iste mogunosti kada je rije o usavravanju i napredovanju tokom radnog vijeka, odnosno ne postoje formalno-pravne razlike u tretmanu zaposlenih prema polu.

Ministarstvo odbrane Crne Gore navodi da normativni okvir tretira na isti nain ene i mukarce po pitanju usavravanja i napredovanja, ali da se ravnopravnost te vrste ne ostvaruje u praksi.

U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ene i mukarci imaju ravnopravan pristup obukama. Pristup obukama ne zavisi od pola, ve od djelokruga radnih zadataka i njihove povezanosti, odnosno od potreba za odgovarajuom obukom za konkretno radno mjesto i vizije o daljem napredovanju u karijeri.

S obzirom na relativno mali broj ena u Vojsci Crne Gore (samo tri oficirke), Ministarstvo odbrane jo uvijek ne moe da precizira liniju njihovog napredovanja. Po navodima MO, ta e linija biti jasna najranije za dvije, tri godine, i s dolaskom novih kadetkinja. U kategoriji vojnika po ugovoru i podoficira, ene su zastupljene na svim pozicijama u jedinicama od strijelaca do dekontaminatora.

Ni u jednoj od etiri zemlje ne postoje formalno-pravne prepreke i razlike zasnovane na polu kada je rije o ueu u obukama i strunom usavravanju.

U BiH, Crnoj Gori i Srbiji prikupljaju statistike podatke o ueu ena i mukaraca na obukama i na strunom usavravanju. U Srbiji se rodno razvrstana statistika na nivou MO i VS vodi u Upravi za kadrove Sektora za ljudske resurse MO. Pripadnici MO i VS (oficiri i civilna lica) upuuju se na studije II i III stepena u obrazovne institucije u graanstvu. Meutim, u 2012. godini nijedno lice nije upueno na ovaj vid usavravanja jer nije bilo sredstava.

/ Tabela 18

Uee na kolovanju u graanstvu, Srbija

U periodu 20082012. godine, u Srbiji nijedna ena u uniformi nije pohaala kurseve za karijerno usavravanje (KU, GU, VSBO). U kolskoj 2013/2014. godini, na GU e biti upuena jedna ena oficir.

U Crnoj Gori statistiki podaci prikupljaju se kroz ustanovljenu bazu podataka, koja se stalno aurira ali bi je trebalo prilagoditi novim potrebama i zahtjevima. Obrazovanje i usavravanje kadra realizuje se u sklopu bilateralne odbrambene saradnje. Prema Izvjetaju o radu Ministarstva odbrane za 2012.godinu, tokom te godine u inostranstvu se obrazovalo (na komadnom koledu, na komadno-generaltabnom koledu i na specijalizaciji u oblasti medicine) 17 profesionalnih vojnih lica, od kojih je devet zavrilo, a osam nastavlja obrazovanje u 2013.godini. Meu ovim licima nema ena. Prema istom izvjetaju, u toku 2012.godine, 540 profesionalnih vojnih lica, od ega 13 ena, imalo je razne vrste usavravanja u inostranstvu (na kursevima, vjebama, seminarima, radionicama i ostalim aktivnostima). Po istim osnovama, u zemlji su na usavravanju bila 1.402 profesionalna vojna lica, od ega 22 ene. Usavravanje stranih jezika, prvenstveno engleskog, a zatim i njemakog, francuskog i grkog, pohaalo je 116 lica. Od 30 lica koja su jezik usavravala u inostranstvu, etiri su ene, a od 86 lica koja su se usavravala u zemlji dvije.

U BiH i Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji prikupljaju podatke podijeljene prema polu o ueu zaposlenih na strunom usavravanju i kolovanju zaposlenih u sistemu.

71.3. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALO /


Bosna i Hercegovina

Meu uesnicima/ama strunog usavravanja u BiH oko 5% ine ene.

/ Grafikon 38

Uee na dodatnim obukama i strunom usavravanju,Bosna i Hercegovina, 2012.

/ Tabela19

Uee na dodatnim obukama i strunom usavravanju, BiH

Mukarci ene

94,55%

5,45%



Od ukupnog broja uesnika/ca strunog usavravanja, sprovedenog tokom 2012. godine u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji, 13,43% ine ene. ene su zastupljene sa 30,66% meu onima kojima su dodijeljene stipendije za specijalizacije, studije na osnovnim, magistarskim i doktorskim programima. Iste godine, meu polaznicima struno-specijalistike obuke bilo je 15,56% ena u uniformi. Na dodatnim obukama i strunom usavravanju u inostranstvu ene iz Ministarstva odbrane i Armije bile su zastupljene sa 12,37%. Na kursevima za strane jezike, organizovanim u okviru Centra za strane jezike u Komandi za obuku i doktrine Armije, uestvovalo je 10,37% ena u uniformi.

/ Tabela 20

Uee na dodatnim obukama i strunom usavravanju,Biva Jugoslovenska Republika Makedonija


/ Grafikon 39

Uee na dodatnim obukama i strunom usavravanjuBiva Jugoslovenska Republika Makedonija, 2012.

Mukarci ene

86,57%

13,43%


/ 3.5. FLUKTUACIJA U SLUBI

U veini ministarstava ne postoji poseban mehanizam koji bi pratio fluktuaciju, odnosno zadravanje u slubi s obzirom na rodnu pripadnost. U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji postoje interne procedure za praenje fluktuacije, ali se u praksi taj sistem jo uvijek ne sprovodi. U Srbiji se redovnim praenjem fluktuacije kadra stie uvid i u fluktuaciju s obzirom na rodnu pripadnost, a poseban mehanizam ne postoji. U BiH su za ovu problematiku zaduene kontakt osobe za rodna pitanja u jedinicama i komandama OS.

STATISTIKA O NAPUTANJU SLUBE

to se tie rodnih razlika u fluktuaciji, odnosno zadravanju u slubi, u Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji one gotovo ne postoje. U Srbiji zastupljenost ena u Vojsci biljei trend postepenog poveanja od 8,10%, u 2010, do 8,70%, u 2012. godini.

U tekstu koji slijedi dati su podaci o svojevoljnom naputanju oruanih snaga u periodu 20082012. (posljednjih pet godina).

U ovom periodu, 5% ena i 2,60% mukaraca napustilo je Oruane snage BiH u toku prve godine slube. U Vojsci Srbije procenat ena i procenat mukaraca koji su u toku prve godine odustali od slube ne razlikuju se mnogo i oba se kreu ispod 1%.

/ Tabela 21

Podaci o naputanju, BiH


/ abela 22

Podaci o naputanju, Srbija

RAZLOZI ZA NAPUTANJE SLUBE

U sva etiri ministarstva postoji praksa komunikacije sa ljudima koji odustaju od obuke, odnosno naputaju akademiju ili posao. U BiH razgovor sa zaposlenim ili zaposlenom obavlja komandant i psiholog, o emu se sainjava zabeljeka. U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji razgovor obavlja pretpostavljeni starjeina. U Crnoj Gori se pravi zapisnik o slubenom razgovoru. U Srbiji se u iste svrhe koristi upitnik, s tim to njegov sadraj nije jedinstven ve se usklauje sa specifinostima i opisom poslova konkretnih radnih formacijskih sistematizacijskih mjesta na kojima se nalaze lica koja odustaju od obuke/akademije ili naputaju slubu.

U BiH se kao razlog za odustajanje od obuke najee navodi lini zahtjev, to se gotovo jednako odnosi na ene i na mukarce.

U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji razlozi za naputanje obuke ili slube u veini sluajeva su isti kod ena i mukaraca. I jedni i drugi od obuke najee odustaju zbog neprilagoenosti i na sopstveni zahtjev. Lini zahtjev je razlog koji i mukarci i ene navode kao odgovor na pitanje zato naputaju Vojnu akademiju.

Manje razlike postoje meu pripadnicima razliitih polova kada je rije o razlozima naputanja posla nakon 5 do 10 godina slubovanja. ene naputaju slubu na lini zahtjev, sporazumom, radi prelaska u drugo ministarstvo, zbog isteka ugovora. Mukarci naputaju slubu na lini zahtjev i sporazumno. I ene i mukarci koji naputaju slubu poslije deset godina rada kao razlog navode lini zahtjev ili penzionisanje.


/ abela 24

Razlozi za naputanje, Crna Gora

U Srbiji su meu enama glavni razlozi za naputanje Vojne akademije nedovoljna prilagoenost nainu ivota i rada, nedovoljna motivisanost za vojni poziv i velike dodatne obaveze. Nedovoljna prilagoenost nainu ivota i rada razlog je koji navode i mukarci koji naputaju Akademiju. Meu razlozima se nalaze i nedovoljna motivisanost za vojni poziv, slabo predznanje iz srednje

/ abela 23

Razlozi za naputanje,Biva Jugoslovenska Republika Makedonija

U Crnoj Gori mukarci odustaju od obuke najee iz zdravstvenih razloga. Kod mukaraca koji naputaju slubu u toku prve godine glavni razlog je prelazak na drugo radno mjesto, u civilnim strukturama. Nema ena koje su radno mjesto napustile u prvoj godini slube. Prelazak na radno mjesto u civilnim strukturama jedan je od glavnih razloga za naputanje slube nakon 210 godina, i to za pripadnike oba pola. Razlika je u tome to se kod ena kao razlog navodi i sklapanje braka u inostranstvu.

U sluajevima kada je prestanak radnog odnosa ili vrenja vojne slube izazvan sopstvenom odgovornou, a ne istekom ugovora, navedeni su sljedei razlozi:

BiH U toku 2012.godine, nije bilo ena kojima je vojna sluba prestala sopstvenom odgovornou, dok je 16 mukaraca prekinulo slubu na lini zahtjev. Meu njima je devet onih koji su slubu prekinuli zbog neopravdanih izostanaka i jedan koji je to uinio zbog disciplinske kazne (gubitak slube). Biva Jugoslovenska Republika Makedonija U posljednjih pet godina, zaposleni su najee dobijali otkaz saglasno Zakonu o slubi u Armiji, odnosno po odluci vojno- disciplinske komisije ili zbog nedolaenja na posao u trajanju od tri radna dana. Meu onima kojima su rjeenja za otkaz uruena po prvom ili drugom osnovu nema ena.

Crna Gora U toku 2012.godine, za 20 profesionalnih vojnih lica sluba je prestala po osnovu otkaza (bilo od strane poslodavca, bilo od strane zaposlenog). Jednom vojniku po ugovoru sluba u Vojsci prestala je po osnovu otkaza od strane MO jer nije poloio klasifikacioni ispit, a jednom vojniku i jednom civilnom licu zbog neopravdanih izostanaka u trajanju od pet uzastopnih dana, odnosno sedam dana sa prekidima u periodu od 12 mjeseci. Sva otputena lica mukog su pola.

Srbija Razlozi za dobijanje otkaza isti su za ene i mukarce, a zasnovani su na Zakonu o Vojsci Srbije. U toku 2012.godine, 60 mukaraca i 18 ena dobilo je otkaz po tom osnovu zbog loih rezultata u obavljanju posla i zbog kazne.

U BiH, Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Crnoj Gori nema ena koje su otkaz dobile zbog loih rezultata u obavljanju posla, niti zbog kazne.

78. 3. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALOM/

kole, uvjerenje da e se bolje snai na civilnom fakultetu, kao i lini i porodini razlozi.

/ Tabela 25

Razlozi za naputanje, Srbija


/ 3.6. MJESTA KOJA SUNEDOSTUPNA ENAMA

U BiH, Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji, Srbiji i Crnoj Gori sve slube i radna mjesta u okviru ministarstava odbrane i oruanih snaga formalno-pravno su otvorena za ene. Pripadnost odreenom polu nije predviena kao uslov za bilo koje radno ili formacijsko mjesto. Postoje, meutim, radna mjesta koja podrazumijevaju poveani fiziki napor (npr., u oklopno-mehanizovanim jedinicama), s ime su ene upoznate pa se za takve poslove uglavnom i ne opredjeljuju. Zastupljenost ena na bilo kojoj vrsti poslova zavisi iskljuivo od linog izbora samih ena i od toga da li zadovoljavaju zakonom predviene uslove za obavljanje konkretnog posla.

U Crnoj Gori, Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Srbiji ene su zastupljene i u specijalnim jedinicama vojske.

U Bataljonu vojne policije BiH ima ukupno 4,07% ena.

U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji 2,30% od ukupno zaposlenih u Puku za specijalne operacije (PSO) ine ene, od ega je jedna u borbenom dijelu. I u Bataljonu vojne policije ima ena 4,30%.

U Crnoj Gori se u eti specijalnih snaga nalaze tri vojnikinje po ugovoru. ene koje pripadaju profesionalnim vojnim licima zastupljene su u Vazduhoplovstvu Crne Gore, Brigadi kopnene vojske, Mornarici, Logistikoj bazi, eti vojne policije, Poasnoj gardi i Centru za obuku.

U Srbiji ena ima u Bataljonu vojne policije specijalne namjene Kobre, kao i u Specijalnoj brigadi Vojske Srbije. Naelno, sva mjesta su dostupna enama i nema rodne diskriminacije. Meutim, nadlene zdravstvene ustanove su procijenile da bi rad na odreenim radnim mjestima mogao negativno uticati na zdravlje ena i preporuka je da se na tim mjestima one ne zapoljavaju.

/ 4. USLOVI RADA

/ 4.1. BALANSIRANJE PRIVATNOG I POSLOVNOG IVOTAPRAVO NA TRUDNIKO BOLOVANJE

U BiH je pravo na trudniko bolovanje definisano Zakonom o slubi u Oruanim snagama BiH. Profesionalno vojno lice ima pravo na porodiljsko odsustvo u skladu sa vaeim zakonima koji reguliu ovu oblast. To su: Zakon o radu u institucijama BiH, Zakon o radu Federacije BiH, Zakon o radu Republike Srpske i Zakon o radu Brko distrikta BiH. U okviru svih navedenih zakona oblast zatite ene i materinstva regulisana je posebnim stavom u poglavljima koja se bave zatitom zaposlenih.

U Bivoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji pravo na trudniko bolovanje definisano je Zakonom o radnim odnosima. Poslodavac nema pravo da trai bilo kakve podatke o trudnoi zaposlene, osim ako ih ona sama ne dostavi kako bi mogla da ostvari svoja prava za vrijeme trudnoe. U sluaju spora izmeu poslodavca i zaposlene odluku donosi izabrani ljekar, odnosno ljekarska komisija. Za vrijeme trudnoe, porodiljskog perioda i perioda njege djeteta, zaposlena ima pravo na plaeno odsustvo sa posla u trajanju od devet mjeseci neprekidno. Ukoliko ima vie od jednog djeteta (blizanci, trojke ili vie), ena ima pravo na godinu dana plaenog odsustva s posla.

U Crnoj Gori je pravo na trudniko bolovanje definisano Zakonom o radu i Zakonom o socijalnoj i djeijoj zatiti i primjenjuje se i na pripadnice MO i OS. Zakonom o radu propisano je da poslodavac nema pravo da odbije da zakljui ugovor o radu sa enom zbog toga to je ona u drugom stanju. Ako zaposlenoj eni ugovor o radu na odreeno vrijeme istie u period

POLOŽAJ ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA DRŽAVA ZAPADNOG … · procenat žena kreće se do 14,81%, a na oficirskoj do 27,50%, mada je bilo obuka na kojima žene nijesu bile zastupljene

Text of POLOŽAJ ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA DRŽAVA ZAPADNOG … · procenat žena kreće se do 14,81%, a na...

Dan žena - info bilten

73 18.06.2013 Zakon o službi u Oružanim snagama Republike

O SLUŽBI U ORUŽANIM SNAGAMA REPUBLIKE HRVATSKE · 2017. 11. 9. · Proglašavam Zakon o službi u Oružanim snagama Republike Hrvatske, koji je donio Hrvatski sabor na sjednici

Eva – žena

Doprinos MKCK razvoju savremenog međunarodnog humanitarnog prava i zaštiti ljudskih prava u oružanim sukobima

Moderní žena investuje chytře

Ubojičina žena

Jesenná žena

02 Lidé ŽEna Art

Žena u Bibliji

Baza poslovnih žena

Dobra žena

Regija po mjeri žena

POLOŽAJ ŽENA

Sakralna Žena

Žena a sport

Žena u samoupravljanju

Borba žena za ravnopravnost

DOBROBIT I BEZBJEDNOST ŽENA ŽENA

Položaj žena u društvu

OBRAZOVANJE ŽENA

Obrezivanje žena - seminarski rad

MREŽA HRVATSKIH ŽENA 5Godina zajedništva …...naših Utjecajnih hrvatskih žena. Simbol za prvo slovo „ž“ u riječi „žena“ iz drevnog i izvornog hrvatskog glagoljaškog

ZAKON O SLUŽBI U ORUŽANIM SNAGAMA BOSNE I …

Perl Bak - Žena Carica

8 MART "MEĐUNARODNI DAN ŽENA" -DAN KADA JE ŽENA PONIŽENA-

MEĐUNARODNI DAN ŽENA DAN ŽENA

Žena inspiracija

Žena na mjesečini

ISTRAŽIVANJE o zastupljenosti žena i muškaraca na …¾ivanje o zastupljenosti žena i... · ISTRAŽIVANJE o zastupljenosti žena i muškaraca na rukovodećim i upravljačkim pozicijama

Documents

POLOŽAJ ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA DRŽAVA ZAPADNOG … · procenat žena kreće se do 14,81%, a na oficirskoj do 27,50%, mada je bilo obuka na kojima žene nijesu bile zastupljene

Text of POLOŽAJ ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA DRŽAVA ZAPADNOG … · procenat žena kreće se do 14,81%, a na...