Download pdf - POLOŽAJ ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA DRŽAVA ZAPADNOG … · procenat žena kreće se do 14,81%, a na oficirskoj do 27,50%, mada je bilo obuka na kojima žene nijesu bile zastupljene

GENDER EQUALITY

IN THE MILITARYSupport for Gender Mainstreaming

in Security Sector Reform in

the Western Balkans

POLOŽAJ ŽENA

U ORUŽANIM

SNAGAMA DRŽAVA

ZAPADNOG

BALKANA

Urednica: Bojana BalonLektura: Sanja MijuškovićDizajn i prelom: DesignBüro Štamparija: Alta Nova Tiraž: 150

© SEESAC 2014 – Sva prava zadržana

Izvještaj je sačinila Regionalna radna grupa koju čine predstavnici i predstavnice ministarstava odbrane – Željka Blagovčanin, Radmila Đakonović, general-major dr Mitar Kovač, Bekim Maksuti, poručnica Sanja Pejović, dr Muhamed Smajić, Julijana Stojanova, pukovnik Dragan Tatomir, dr Jovanka Šaranović – kao i UNDP/SEESAC-a – dr Ivan Zveržhanovski, Bojana Balon i Danijela Đurović.

Izvještaj je objavljen uz podršku UNDP/SEESAC-a, u okviru projekta Podrška integraciji principa rodne ravnopravnosti u sektoru bezbjednosti u zemljama Zapadnog Balkana, koji finansiraju Ministarstvo spoljnih poslova Kraljevine Norveške, Oružane snage Švedske i Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP).

Stavove iznesene u ovom izvještaju ne treba poistovjećivati sa stavovima Savjeta za regionalnu saradnju ili Programa Ujedinjenih nacija za razvoj. Osim toga, oznake i materijal koji su upotrijebljeni u izvještaju ne odražavaju stavove Savjeta za regionalnu saradnju ili Programa Ujedinjenih nacija za razvoj u pogledu: 1) pravnog statusa bilo koje države, teritorije ili oblasti, njihovih nadležnih organa ili oružanih grupa; 2) obilježavanja njihovih granica, odnosno zona razgraničenja.

GENDER EQUALITY

IN THE MILITARYSupport for Gender Mainstreaming

in Security Sector Reform in

the Western Balkans

POLOŽAJ ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA DRŽAVA ZAPADNOG BALKANA

/ SADRŽAJSAŽETAK........................................................................................................61. UVOD.........................................................................................................102. ZASTUPLJENOST ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA................................132.1 Zastupljenost žena na mjestima odlučivanja u oružanim snagama... 262.2 Statistika o polaznicima vojne obuke................................................... 282.3 Statistika o polaznicima vojnih akademija........................................... 522.4 Statistika najuspješnijih polaznika i polaznica osnovne vojne obuke i vojne akademije.......................................................................................... 603. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALOM............................................. 633.1.Strateški pristup prijemu žena u oružane snage................................ 633.2 Konkretne mjere za povećanje broja žena u oružanim snagama.......643.3 Kriterijumi selekcije.............................................................................. 683.4 Sistem praćenja, usavršavanja i napredovanja kadrova....................... 703.5 Fluktuacija u službi............................................................................... 753.6 Mjesta koja su nedostupna ženama..................................................... 794. USLOVI RADA.........................................................................................804.1 Balansiranje privatnog i poslovnog života.............................................804.2 Mjere zaštite na radu.............................................................................834.3 Plate........................................................................................................834.4 Uslovi za sticanje prava na penziju........................................................834.5 Pravo na sindikalno udruživanje............................................................844.6 Uniforme, vojno naoružanje i oprema...................................................864.7 Infrastruktura.........................................................................................864.8 Institucionalni mehanizmi za rodnu ravnopravnost............................. 874.9 Sankcionisanje rodne diskriminacije....................................................884.10 Korišćenje rodno osjetljivog jezika......................................................894.11 Kodeks ponašanja................................................................................894.12 Prevencija seksualnog uznemiravanja................................................905. RODNA SENZITIVIZACIJA I EDUKACIJA................................................935.1 Edukacija i stručno usavršavanje o rodnoj ravnopravnosti..................935.2 Edukacija o rodnoj ravnopravnosti za učestvovanje umultinacionalnim operacijama...................................................................956. PREPORUKE.............................................................................................96ANEKS A: ZASTUPLJENOST ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA POVIDOVIMA VOJSKE I POZICIJI.....................................................................97ANEKS B: PRAVNI OKVIR........................................................................101ANEKS C: SISTEM VOJNOG OBRAZOVANJA.........................................103SPISAK SKRAĆENICA............................................................................. ..105SPISAK GRAFIKONA.................................................................................106SPISAK TABELA........................................................................................107

/ SAŽETAKStudija Položaj žena u oružanim snagama država Zapadnog Balkana predstavlja: •uporedivepodatkeozastupljenostiženauoružanimsnagamanaZapadnomBalkanu; •politikeiprakseministarstavaodbrane(MO)ioružanihsnaga(OS)uoblastiprivlačenja i zapošljavanja žena, razvoja karijere, obrazovanja i obuka, kao i učešća žena u mirovnim misijama; •politikeiprakseuoblastipostizanjarodneravnopravnostiuoružanimsnagama.

Studija je rezultat zajedničkog rada ministarstava odbrane u regionu koja su nosioci istraživanja i kao takva predstavlja jedinstven primjer regionalne saradnje te vrste.

Naime, uz podršku Programa Ujedinjenih nacija za razvoj/Kancelarije SEESAC-a (UNDP/SEESAC), formirana je regionalna radna grupa sastavljena od predstavnika i predstavnica ministarstava odbrane. Radna grupa je razvila metodologiju za istraživanje, prikupljala podatke, sačinila njihovu analizu i razvila set preporuka za poboljšanje položaja žena u oružanim snagama.

Istraživanje je sprovedeno u okviru projekta Podrška integraciji principa rodne ravnopravnosti u sektoru bezbjednosti u zemljama Zapadnog Balkana. Projekat predstavlja zajednički napor Programa Ujedinjenih nacija za razvoj/Kancelarija SEESAC-a, Ministarstva odbrane Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije, Ministarstva odbrane Bosne i Hercegovine (BiH), Ministarstva odbrane Crne Gore i Ministarstva odbrane Republike Srbije.

Cilj ovog projekta jeste da se pitanja rodne ravnopravnosti integrišu u procese reforme sektora bezbjednosti i da se time doprinese većoj efikasnosti sektora bezbjednosti na Zapadnom Balkanu. Pored jačanja kapaciteta mehanizama za rodnu ravnopravnost i senzitivizacije pripadnika i pripadnica oružanih snaga za pitanja rodne ravnopravnosti, projekat pruža podršku ministarstvima u unapređivanju uslova za efikasnije privlačenje, zapošljavanje i zadržavanje žena. To podrazumijeva reviziju kadrovskih politika i procedura i podršku napredovanju žena u vojnoj službi.

Žene danas čine između 8,69% i 8,97% svih pripadnika/ca oružanih snaga država Zapadnog Balkana. Procentualni udio žena u kopnenoj vojsci kreće se između 3,85% i 4,93%, u vazduhoplovstvu i protivvazdušnoj odbrani između 1,50% i 4,89%, a u mornarici 0,69%. S obzirom na to da je ženama tek odnedavno dostupno vojno školovanje, one su najviše zastupljene na hijerarhijski najnižim pozicijama. Statistika kazuje da su žene najzastupljenije u tzv. drugim službama u oružanim snagama, u koje spadaju: civilna lica u vojnoj službi, medicinsko osoblje, administrativno osoblje, vojna policija, rezervisti sa punim radnim vremenom ili sa pola radnog vremena itd. U toj kategoriji one su zastupljene između 9,81% i 41,24%. U multinacionalnim operacijama žene su zastupljene između 1,61% i 9,00%. Na komandnim pozicijama njihova je zastupljenost i dalje neznatna i kreće se do 2,94%.

U posljednjih nekoliko godina, ministarstva odbrane na Zapadnom Balkanu aktivno su radila na privlačenju i motivisanju žena za vojni poziv. U Bosni i Hercegovini aktivnosti čiji je cilj bio da privuku više žena u oružane snage inicirane su 2008. godine, kada je MO BiH uključeno u proces izrade Akcionog plana (AP) za primjenu Rezolucije Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija o ženama, miru i bezbjednosti 1325 (RSB UN 1325). Prema petogodišnjem planu razvoja OS BiH, planirano je da do 2015. godine udio žena u oružanim snagama dostigne procenat od 10%. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji žene su prvi put primljene na kurseve za podoficire i oficire 1997. godine. Od 2009. godine primjenjuje se Program jednakih mogućnosti za žene i muškarace u MO i Armiji, a žene se upisuju na Vojnu akademiju bez primjene kvote. U Crnoj Gori je 2006. godine započeo proces regrutovanja žena za potrebe Vojske Crne Gore (VCG), a 2008. godine, nakon uspostavljanja saradnje sa vojnim akademijama zemalja partnera, počelo se sa praksom odabira kandidatkinja za upućivanje na inostrane vojne akademije. U Srbiji je Ministarskim uputstvom iz 2006. godine precizirano da treba stvoriti uslove za prijem žena u vojne škole. Od školske 2007/2008. godine,

6. / SAŽETAK

žene se školuju na Vojnoj akademiji, a od 2009. godine postavljaju se na dužnost profesionalnih vojnika. Kvote za upis žena na Vojnu akademiju kreću se do 20%, a Nacionalni akcioni plan (NAP) za primjenu Rezolucije UN SB 1325, usvojen 2010. godine, predviđa 30% žena u sektoru bezbjednosti.

Da bi imali što veći broj zainteresovanih kandidata/kinja i da bi mogli da izaberu najkvalifikovanije i najmotivisanije, ministarstva uključena u ovaj projekat aktivno promovišu vojni poziv, i to putem pisanih i elektronskih medija, kroz posjete školama, u okviru dana otvorenih vrata. Istovremeno, prilikom izrade materijala o konkursima vode računa o tome da se obraćaju pripadnicima oba pola, a vizuelni materijal sadrži fotografije žena u uniformi kako bi se promijenila percepcija vojnog poziva kao poziva rezervisanog samo za muškarce.

Među polaznicima/ama osnovne vojne obuke žene su zastupljene do 17%. Na podoficirskoj obuci procenat žena kreće se do 14,81%, a na oficirskoj do 27,50%, mada je bilo obuka na kojima žene nijesu bile zastupljene. Žene i muškarci podjednako su uspješno završavali obuke. Statistika opovrgava stereotipe o tome da je vojni poziv isključivo muški i da žene ne mogu ravnopravno s muškarcima da obavljaju zadatke. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji žene su 2012. godine bile među najuspješnijim polaznicima vojne obuke; u najuspješnijih 10% zastupljene su više nego dvostruko u odnosu na njihov procentualni udio u ukupnom broju polaznika/ca.

Žene su zastupljene i među najuspješnijim studentima Vojnih akademija. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji, na kraju studijske 2012/2013.godine, studentkinje su predstavljale petinu ukupnog broja kadeta, dok su među najuspješnijih 10%činile četvrtinu. U Srbiji je 2013.godine među završenim studentima Vojne akademije bilo 17,54% žena. Među najuspješnijih 10% studenata, bilo je 25% žena.

Pored detaljnih komparativnih statističkih podataka o zastupljenosti žena u oružanim snagama, ova studija pruža pregled politika i konkretnih mjera za upravljanje personalom i uslove rada. Naime, upravo će ove politike i mjere imati ključni uticaj na zadržavanje žena u sistemu odbrane, njihov profesionalni razvoj i, posljedično, na efikasnost upravljanja postojećim ljudskim resursima. Studija daje i pregled sistema praćenja, usavršavanja i napredovanja kadrova, fluktuacije u službi, kao i informacije o učešću na stručnom usavršavanju i dodatnim obukama. Predstavljene su informacije o mjerama koje se preduzimaju u cilju balansiranja privatnog i poslovnog života, o mjerama zaštite na radu, o uniformama, vojnom naoružanju i opremi, infrastrukturi. U Studiji se nalazi i pregled uspostavljenih institucionalnih mehanizama za rodnu ravnopravnost, za sankcionisanje rodne diskriminacije, korišćenje rodno osjetljivog jezika, kao i mehanizama za prijavu seksualnog uznemiravanja. Uz to, Studija pruža uvid u razne vidove edukacije i stručnog usavršavanja u oblasti rodne ravnopravnosti, koji se primjenjuju u sve četiri zemlje.

U Studiji se nalaze i konkretni primjeri dobrih praksi koje sprovode ministarstva odbrane na Zapadnom Balkanu.

•MOBiHnavodidainformacijeokonkursimaplanskiobjavljujuumedijimakojiimaju prvenstveno žensku publiku. To je doprinijelo povećanju zastupljenosti žena među kandidatima/kinjama i primljenima na svim vrstama vojne obuke.

•UBivšojJugoslovenskojRepubliciMakedonijije2013.godineutekstkonkursazaupis na Vojnu akademiju prvi put unesena rečenica kojom se posebno ohrabruju žene da se prijave na konkurs.

•Dabiomogućilirodnosenzitivanprocesselekcije,uBiHjepropisanodaseukomisiji ili odboru za selekciju nalaze i žene i muškarci. Takođe, praktikuje se da u komisiji budu osobe koje su pohađale kurseve o rodnoj ravnopravnosti.

7.SAŽETAK /

8. / SAŽETAK

•Svačetiriministarstvavršebezbjednosneipsihološkeprovjere/procjenekandidatkinja i kandidata za prijem na školovanje i u službu. Ako se utvrdi da je kandidat/kinja počinio/la djelo nasilja u porodici ili seksualnog nasilja, on/a ne može biti angažovan/a u vojsci.

•Dabiseobezbijedilodauniformebuduprilagođenetijeluženeidaneutičunanjenu efikasnost u radu, ministarstva se u vezi sa izgledom i krojem uniformi konsultuju sa njihovim korisnicama. U BiH je obavezno da žene korisnice učestvuju u odlučivanju o izgledu uniformi, u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Srbiji nije obavezno, ali jeste poželjno.

•Usvakojodčetirizemljerodnadiskriminacijajezabranjena.Takođe,usvimzemljama postoje mehanizmi za prijavu seksualnog uznemiravanja.

•Dabipokazalidauvažavajustvarnostiprepoznajučinjenicudajemeđuzaposlenima u vojsci i onima koji pohađaju obuku sve više žena, u Crnoj Gori i Srbiji koristi se rodno osjetljiv jezik. U Srbiji su Pravila službe izmijenjena kako bi se regulisala oblast službene komunikacije, tj. koristio rodno osjetljiv jezik prilikom obraćanja ženama u činu oficira, podoficira, kao i ženama civilnim licima na službi u Vojsci Srbije.

•Radiunapređenjarodneravnopravnostiuoružanimsnagama,svačetiriministarstva imenovala su osobe zadužene za rodnu ravnopravnost. U Crnoj Gori imenovana je koordinatorka za poslove rodne ravnopravnosti, u Srbiji savjetnica ministra za rodnu ravnopravnost, u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji je formiran Komitet za rodnu ravnopravnost, a u Bosni i Hercegovini mreža kontakt osoba unutar Oružanih snaga BiH.

Na osnovu primjera identifikovanih dobrih praksi i nalaza Studije, radna grupa je razvila preporuke za poboljšanje položaja žena u OS, s namjerom da se unaprijedi položaj i zastupljenost žena u oružanim snagama.

U aneksima je dat detaljan pregled statističkih podataka o zastupljenosti žena u različitim vidovima vojske, po rangu, pregled pravnog okvira koji je relevantan za pitanja rodne ravnopravnosti u oružanim snagama, po zemljama, kao i više informacija o sistemu vojnog obrazovanja u sve četiri zemlje.

9.SAŽETAK /

/ 1. UVODUvažavanje potreba i prioriteta i žena i muškaraca civilizacijska je vrijednost, odlika savremenog doba u kojem je težnja ka demokratiji prihvaćena kao neupitna. Polazište je da je neophodno podjednako zadovoljiti bezbjednosne potrebe i žena i muškaraca i uzeti u obzir njihove, često različite, perspektive. To se ostvaruje kroz njihovo ravnopravno učešće u procesima donošenja odluka, odnosno u kreiranju i sprovođenju politika u kojima se osobe oba pola dopunjuju i obogaćuju svojim međusobnim razlikama. Takav pristup podrazumijeva obezbjeđivanje uslova da u bezbjednosnim institucijama bude prisutno više žena nego što je to do sada bio slučaj. Veći broj žena omogućiće njihovo bolje pozicioniranje u bezbjednosnim institucijama i strukturama, što otvara vrata osmišljavanju i sprovođenju bezbjednosnih politika obogaćenih iskustvom, znanjem, interesima i potrebama oba pola. Na taj način, institucije postaju efikasnije u odgovaranju na različite bezbjednosne potrebe društva.

Integracija načela rodne ravnopravnosti može doprinijeti da se do sada uobičajeni odnos prema vojsci kao instituciji koja se prvenstveno bavi nasiljem i ratovanjem promijeni u pravcu percepcije vojske kao strukture usmjerene ka izgrađivanju mira i bezbjednosti. Međutim, da bi se to dogodilo, potrebno je da proces reforme sektora bezbjednosti uključi dimenziju rodne ravnopravnosti, kako u pogledu pravila i procedura tako i u pogledu organizacione kulture.

Reforma sektora bezbjednosti na Zapadnom Balkanu jedan je od ključnih aspekata procesa demokratizacije. Dok je na početku ovoga procesa akcenat bio na uvođenju demokratskog i civilnog nadzora u sektor bezbjednosti, danas se zemlje Zapadnog Balkana sve više suočavaju sa izazovom izgrađivanja modernih oružanih snaga u skladu sa sopstvenim strateškim prioritetima i finansijskim mogućnostima. Najbitniji aspekt ovoga procesa jeste prelazak sa principa regrutovanja na služenje vojske na dobrovoljnoj bazi, što je dovelo do profesionalizacije vojske. Time je otvoren put konzistentnijem i efikasnijem uvođenju rodne perspektive u sistem odbrane, kao i njenom jačanju.

10. / 1. UVOD

11. 1. UVOD /

Istraživanje o položaju žena u oružanim snagama država Zapadnog Balkana sprovedeno je u okviru UNDP/SEESAC projekta, pod nazivom Podrška integraciji principa rodne ravnopravnosti u sektoru bezbjednosti u zemljama Zapadnog Balkana. Projekat se sprovodi u saradnji sa Ministarstvom odbrane Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije, Ministarstvom odbrane Bosne i Hercegovine (BiH), Ministarstvom odbrane Crne Gore i Ministarstvom odbrane Republike Srbije, uz finansijsku podršku Ministarstva spoljnih poslova Kraljevine Norveške, Oružanih snaga Švedske i UNDP-a. Cilj ovoga projekta jeste da se pitanja rodne ravnopravnosti integrišu u procese reforme sektora bezbjednosti i time doprinese većoj efikasnosti sektora bezbjednosti na Zapadnom Balkanu. Projekat treba da pomogne ministarstvima odbrane kako bi ojačali kapacitete mehanizama za rodnu ravnopravnost i unaprijedili uslove za efikasnije privlačenje, zapošljavanje i zadržavanje žena. To podrazumijeva senzibilizaciju pripadnika i pripadnica oružanih snaga za pitanja rodne ravnopravnosti, reviziju kadrovskih politika i procedura i podršku napredovanju žena u vojnoj službi. Istovremeno, zahvaljujući regionalnom pristupu, ostvaruje se razmjena znanja i informacija, doprinosi izgradnji povjerenja i većoj bezbjednosti na Zapadnom Balkanu.

Cilj ove studije jeste da predstavi:

•uporedivepodatkeozastupljenostiženauoružanimsnagamanaZapadnomBalkanu;•politikeiprakseministarstavaodbraneioružanihsnagaupogleduprivlačenjai

zapošljavanja, razvoja karijere, obrazovanja, raznih vidova obuke, kao i učešća žena u mirovnim misijama; •politikeiprakseizoblastipostizanjarodneravnopravnostiuoružanimsnagama.

Studija je rezultat zajedničkog rada ministarstava odbrane koja su nosioci istraživanja i jedinstven je primjer regionalne saradnje te vrste. Regionalna radna grupa, formirana uz podršku UNDP/SEESAC-a i sastavljena od predstavnika i predstavnica ministarstava odbrane, do sada se sastala tri puta. Na prvom sastanku, održanom 10. oktobra 2012, u Skoplju, razvijena je metodologija istraživanja. Prilagođavajući i kombinujući NATO National Report1 i dva upitnika koja su korišćena u istraživanjima o položaju žena u osam policijskih službi jugoistočne Evrope2, radna grupa je izradila upitnik za istraživanje putem kojeg su, u periodu od januara do maja 2013, prikupljani potrebni podaci i informacije. Na osnovu dobijenih odgovora urađen je prvi nacrt analize, koji je radna grupa razmatrala na drugom sastanku, održanom 24. juna 2013, u Beogradu. Tada je utvrđena struktura Studije i identifikovana su dodatna pitanja na koja je trebalo prikupiti odgovore kako bi se rad priveo kraju. U skladu sa koracima dogovorenim na ovom sastanku, ministarstva su do septembra 2013. godine dostavila radnoj grupi dodatne informacije, neophodne za finalizaciju Studije. Na sastanku održanom 24. i 25. septembra 2013, radna grupa je uobličila finalnu verziju Studije sa preporukama.

Kada je riječ o uključivanju principa rodne ravnopravnosti u sisteme odbrane zemalja učesnica projekta, ministarstva su saglasna u ocjeni da je napredak ostvaren i to: otvaranjem vojnih akademija za školovanje žena i primanjem žena na dužnosti profesionalnih vojnika; donošenjem nacionalnih akcionih planova za implementaciju Rezolucije 1325 Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija o ženama, miru i bezbjednosti; formiranjem institucionalnih tijela za unapređenje rodne ravnopravnosti; uvođenjem rodno osjetljive statistike; uvođenjem rodne ravnopravnosti u programe obuke, kao i povećanjem broja aktivnosti u oblasti rodne ravnopravnosti.

Izazovi sa kojima se ova ministarstva suočavaju uglavnom se odnose na još uvijek nedovoljnu zastupljenost žena u oružanim snagama, njihovo karijerno vođenje i rodne stereotipe koji nijesu u potpunosti prevaziđeni. U pojedinim slučajevima, ministarstva se suočavaju sa izazovima vezanim za povećanje interesa žena za pristupanje oružanim snagama, adaptiranje infrastrukture

1 NATO Committee on Gender Perspectives, Handbook for Delegates, Version 2010, p. 22.<http://www.nato.int/issues/women_nato/2010/handbook_2010-v2.pdf >29. 9. 2013.2

V. Uspostavljanje Mreže žena policajaca jugoistočne Evrope – rezultati istraživanja i Smernice za rodno osetljivu policijsku praksu.<http://www.seesac.org/wpon-publications/1/ > 29. 9. 2013.

12. / 1. UVOD

potrebama žena i muškaraca, iznalaženje adekvatnog mehanizma za popunu radnih mjesta žena na porodiljskom odsustvu, kao i neophodnost šireg pristupa u analizi potreba pojedinih radnih mjesta.

Nedovoljan broj žena u vojsci, naročito na komandnim i rukovodećim pozicijama, pokazuje da ostvareni napredak nije dovoljan i da treba još raditi na privlačenju i zadržavanju žena u sistemima odbrane. Da bi to postigla, ministarstva odbrane preispituju i razvijaju svoje kadrovske politike kako bi za vojnu profesiju zainteresovala najkvalitetnije kandidatkinje i obezbijedila da se unaprijedi perspektiva razvoja karijere za žene u vojci. Takav proces reforme mora biti zasnovan na podrobnom istraživanju položaja i perspektive žena u vojsci, što i jeste cilj ove studije.

Nalazi istraživanja prikazani su po poglavljima. Najprije su predstavljani podaci o zastupljenosti žena u oružanim snagama država učesnica istraživanja. Obrađeni podaci odnose se na sve segmente vojske – od zastupljenosti žena na komandnim pozicijama, preko školovanja za potrebe oružanih snaga i u okviru raznih vidova napredne obuke, odnosno usavršavanja. Zatim su politike i prakse ministarstava odbrane i oružanih snaga u oblasti upravljanja personalom predočene sa stanovišta rodne dimenzije, što se odnosi na strategije privlačenja žena, pristup zapošljavanju, pitanja razvoja karijere, obrazovanja i obuke, kao i učešće žena u mirovnim misijama. Naredno poglavlje objedinjuje podatke koji se odnose na uslove rada u najširem smislu riječi – od tradicionalnih mjera zaštite i prava na sindikalno organizovanje, preko kodeksa ponašanja do institucionalnih mehanizama za rodnu ravnopravnosti i pitanja kakvo je, na primjer, mogućnost ostvarivanja balansa između privatnog i poslovnog života. Rodnoj edukaciji i senzitivizaciji posvećeno je posebno poglavlje, a naročito značajan segment Studije čine Preporuke. Istraživanje je dopunjeno prilozima o postojećem pravnom okviru i o vojnom obrazovanju u zemljama učesnicama istraživanja. Tabele podataka razvrstanih po zemljama pružaju detaljan i jasan pregled stanja u ovoj oblasti u regionu.

13.2. ZASTUPLJENOST ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA/

/ 2. ZASTUPLJENOST ŽENA UORUŽANIM SNAGAMAŽene u oružanim snagama nijesu novina na Zapadnom Balkanu. Već u Prvom svjetskom ratu žene su bile uključene u sanitetske timove vojske, a dijelom i u borbene sastave, dok su u Narodnooslobodilačkoj borbi imale veoma aktivnu ulogu u sanitetskoj službi. Veliki broj žena angažovanih u borbenim sastavima i kurirki iz partizanskih jedinica u toku i neposredno nakon Drugog svjetskog rata zauzeo je mjesto u političkom i javnom životu zemlje. Međutim, među njima je malo onih koje su nastavile službu u Jugoslovenskoj narodnoj armiji (JNA), i to mahom na administrativnim dužnostima ili u sanitetskim i medicinskim institucijama. U periodu Socijalističke federativne republike Jugoslavije (SFRJ) postojala je mogućnost da žene sa završenim civilnim fakultetom, nakon kraće obuke, budu primljene u aktivnu službu u činu oficira u JNA. Od kraja osamdesetih godina prošlog vijeka, žene su se zapošljavale u vojsci, ali u veoma malom broju, a s angažovanjem u oružanim snagama nastavile su i nakon raspada SFRJ.

Danas se udio žena u sastavu oružanih snaga zemalja Zapadnog Balkana kreće između 5,69% i 8,97% i jasno je da one predstavljaju manjinu u tim institucijama. Poređenja radi, u NATO zemljama zastupljenost žena u oružanim snagama kreće se između 2,55% i 21% 3.

3 National reports 2013, NATO Office for Gender perspectives.<http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_101371.htm > 30. 9.2013; Forsvaret Arsrapport 2012, p. 134 (Godišnji izvještaj 2012, Ministarstvo odbrane Norveške). <http://forsvaret.no/om-forsvaret/fakta-om-forsvaret/publikasjoner/rapport2012/Documents/Forsvarets%20%C3%A5rsrapport%202012%20fullstendig%20versjon.pdf> 30. 9. 2013.

14. 2. ZASTUPLJENOST ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA /

/ Grafikon 1

Zastupljenost žena u oružanim snagama Zapadnog Balkana

Žene su u kopnenoj vojsci zastupljene sa 3,85% u BiH, 4,01% u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji, 4,41% u Crnoj Gori i 4,93% u Srbiji. U vazduhoplovstvu i protivvazdušnoj odbrani žene su zastupljene sa 1,50% u BiH, 3,90% u Srbiji, 4,17% u Crnoj Gori i 4,89% u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji. U mornarici/rječnim jedinicama Crne Gore ima 0,69% žena, dok ih u ostalim zemljama obuhvaćenim ovim istraživanjem u tim strukturama nema. S obzirom na to da je ženama tek odnedavno dostupno vojno školovanje, one su najviše zastupljene na hijerarhijski najnižim pozicijama.

Žene su u oružanim snagama procentualno najzastupljenije u drugim službama, pa ih je, na primjer, relativno veliki broj među civilnim licima u vojnoj službi, u sastavu medicinskog i administrativnog osoblja, vojne policije, kao i među rezervistima ili sa pola radnog vremena. Tako su u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji žene u toj kategoriji zastupljene sa 9,81%, u BiH sa 13,73%, u Srbiji sa 27,39%, a u Crnoj Gori sa 41,24%.

Мuškarci Žene

6,07% 5,69% 8,97% 8,70%

/ Grafikon 2

Zastupljenost žena po vidovima vojske uoružanim snagama Zapadnog Balkana

Muškarci

Kopnena vojska Vazduhoplovstvo i protivvazdušna

odbrana

Mornarica Druge službe

Žene

15.2. ZASTUPLJENOST ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA /

3,85% 1,50% 13,73%4,01% 4,89% 9,81%4,41% 4,17% 41,4%4,93% 3,90% 27,39%0,69%


Bosna i Hercegovina

/ Grafikon 3

Zastupljenost žena u vojsci

Muškarci

100,00%

90,00%

80,00%

Žene

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%

Kopnena vojska Vazduhoplovstvo i protivvazdušna

odbrana

3,85% 1,50%


/ Grafikon 4

Zastupljenost žena na pozicijama u kopnenoj vojsci

% žena angažovanih na poziciji ОF-6 i višim

% žena angažovanih na poziciji ОF-3 do OF-5


% žena angažovanih na poziciji ОR-5 do OR-9


/ Grafikon 5

Zastupljenost žena na pozicijama u vazduhoplovstvu i protivvazdušnoj odbrani






5,71%

5,49%

0,00%

1,98%

1,31%

1,54%

0,00%

1,23%

0,00%

0,00%


Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija

/ Grafikon 6


Muškarci Žene

100,00%

90,00%

80,00%

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%

Kopnena vojska Vazduhoplovstvo iprotivvazdušna

odbrana

4,01% 4,89%


/ Grafikon 7


0,00%

1,22%

4,92%

5,96%

3,11%






/ Grafikon 8


1,15%

10,17%

2,22%2,70%

0,00%






20. 2. ZASTUPLJENOST ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA/

Crna Gora

/ Grafikon 9


Muškarci Žene

100,00%

90,00%

80,00%

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%Kopnena vojska MornaricaVazduhoplovstvo

4,41% 4,17% 0,69%


/ Grafikon 10


7,74%

1,55%

4,84%

0,00% 0,00%







/ Grafikon11

Zastupljenost žena na pozicijama u vazduhoplovstvu

/ Grafikon 12

Zastupljenost žena na pozicijama u mornarici


11,76%

4,00%

3,28%

0,46%

0,00%

0,00%

0,00% 0,00%

0,00% 0,00%











Srbija

/ Grafikon 13


Muškarci Žene

100,00%

90,00%

80,00%

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%

Kopnena vojska Vazduhoplovstvo iprotivvazdušna

odbrana

4,93% 3, 90%

/ Grafikon 15


/ Grafikon 14








6,45%

0,16%

0,00% 0,00%

2,23%






9,19%

0,95%0,00% 0,00%

1,40%

Žene učestvuju i u multinacionalnim operacijama u koje su uključene zemlje Zapadnog Balkana. U 2012.godini njihova zastupljenost bila je sljedeća: u BiH 3,50%, u Crnoj Gori 1,61%, u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji 4,70%, u Srbiji 9% . U mirovnim misijama žene uglavnom čine dio oružanih snaga u okviru kopnene vojske, ili su angažovane u drugim službama – kao civilna lica u vojnoj službi, u sastavu medicinskog i administrativnog osoblja, u vojnoj policiji, među rezervistima sa punim radnim vremenom ili sa pola radnog vremena.


/ Grafikon 16

Zastupljenost žena u multinacionalnim operacijama

Muškarci Žene

4,70%3,50% 1,61% 9,00%


/ 2.1. ZASTUPLJENOST ŽENA NA MJESTIMA ODLUČIVANJA U ORUŽANIM SNAGAMAŽene na komandnim pozicijama

U BiH žene čine 1,78% od ukupnog broja osoba na komandnim pozicijama, u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji 2,94%, u Srbiji 1,05%4. U Crnoj Gori na komandnim pozicijama nema žena.

4 Prema dostavljenim podacima, zahvaljujući promociji oficira 132, 133. i 134. klase Vojne akademije, Vojska Srbije bilježi trend rasta kada je riječ o zastupljenosti žena na komandnim pozicijama: sa 0,28% u 2009, na 1,05% u 2012.godini.

/ Grafikon17

Zastupljenost žena na komandnim pozicijama

Muškarci Žene

2,94%1,78% 0,00% 1,05%

Žene civili na upravljačkim pozicijama u oružanim snagama5

Dok u BiH i Crnoj Gori nema žena civila na upravljačkim pozicijama u oružanim snagama, u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ih ima tri, odnosno 0,9%. U Vojsci Srbije udio žena u ukupnom broju civila na upravljačkim pozicijama u 2012. godini dostigao je procenat od 25,29%.

Žene u uniformi na upravljačkim pozicijama u Ministarstvu ili oružanim snagama6 U BiH i Crnoj Gori nema žena u uniformi na upravljačkim pozicijama. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji žene su u oružanim snagama zastupljene sa 5,7%. U Ministarstvu odbrane, iako postoje u sistematizaciji mjesta za vojna lica, žena u uniformi nema na upravljačkim pozicijama.

U Srbiji postoji konstantan rast zastupljenosti žena u uniformi na upravljačkim pozicijama u MO i Vojsci Srbije; 2012. godine, taj je procenat dostigao 1,03%.

5 Kategorija pokriva civile na upravljačkim ili menadžment pozicijama u oružanim snagama do nivoa šefa sekcije (u zemljama u kojima postoje takve pozicije). Ona ne uključuje civile u sastavu Ministarstva odbrane nego isključivo u oružanim snagama. 6 Kategorija pokriva žene u uniformi koje se nalaze na upravljačkim pozicijama u oružanim snagama ili u sastavu Ministarstva odbrane, u slučaju da postoje takve pozicije.



/ 2.2. STATISTIKA O POLAZNICIMAVOJNE OBUKE

OSNOVNA VOJNA OBUKA

Bosna i Hercegovina

U BiH se u 2008. godini na obuku prijavilo 4.852 muškarca i 23 žene. Nakon što je MO preduzelo mjere za promovisanje vojnog poziva, s fokusom na privlačenje žena, zainteresovanost za obuku znatno se povećala. U posljednje četiri godine kod muškaraca je zabilježen rast od 27%. U 2012. godini broj prijavljenih kandidatkinja bio je 26 puta veći nego 2008. godine. Sve žene i muškarci koji su primljeni na obuku uspješno su je završili.

/ Grafikon 18

Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci, BiH

Muškarci

2008 2009 2010 2012

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

0,47% 8,00% 7,08%6,71% 9,00% 8,98% 8,79%6,71% 9,00% 8,98% 7,62% 7,62%

Žene


/ Tabela1

Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci, BiH



U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji žene čine između 5,13% i 7,14% od ukupnog broja osoba primljenih na osnovnu vojnu obuku. Svi polaznici i polaznice uspješno su završili vojnu obuku.

/ Grafikon 19

Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci,Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija

Muškarci

2011 2012

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

7,14% 5,13%7,14% 5,13%

Žene


/ Tabela 2

Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci,Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija

32. 2. ZASTUPLJENOST ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA/

Crna Gora

U Crnoj Gori žene su na obukama održanim 2010. i 2011. godine (osnovna vojna obuka) činile između 6,35% i 9,23% od ukupnog broja polaznika/ca. U 2012. i 2013. godini nije bilo prijema u službu u Vojsku Crne Gore, niti osnovne vojne obuke.

/ Grafikon 20

Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci, Crna Gora

Muškarci

2010 2011

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

6,35%6,35% 9,23% 9,23%6,35% 9,23%

Žene

33.2. ZASTUPLJENOST ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA/

/ Tabela 3

Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci, Crna Gora


Srbija

U Srbiji su na prve tri osnovne vojne obuke žene bile zastupljene između 12% i 17%. Samo je na prvoj obuci bilo polaznica koje nijesu završile obuku; kasnije su sve žene uspješno završavale obuku.

/ Grafikon 21

Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci, Srbija

Muškarci

20102009 2011

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Završ

ile /i

obuk

u

Završ

ile /i

obuk

u

Završ

ile /i

obuk

u

14,00%12,00% 21,00%15,00% 15,00% 17,00%14,00%10,00% 17,00%

Žene


/ Tabela 4

Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci, Srbija


PODOFICIRSKA OBUKA

Bosna i Hercegovina

Prijem na podoficirsku obuku rađen je na osnovu internog oglasa. Na prvoj podoficirskoj obuci, koja je organizovana 2007. godine, žene su bile zastupljene sa 14,81%. U periodu 2008–2013. godine, taj procenat se kretao između 4,60% i 8,13%. Svi upisani muškarci i žene uspješno su završili obuku.

/ Grafikon 22

Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci, BiH

Muškarci

2010 20112007 2013

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

8,13%14,81% 4,64%14,81% 4,60%8,13%4,64% 4,60%

Žene


/ Tabela 5

Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci, BiH



Na podoficirskoj obuci žene su činile između 1,83% i 5,31% od ukupnog broja polaznika/ca.I žene i muškarci podjednako su uspješno završavali obuku.

/ Grafikon 23

Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci,Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija

Muškarci

2010 2011 2012

1,83%2,92% 5,31%1,83%2,92% 5,31%

Žene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku


/ Tabela 6

Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci, Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija


Crna Gora

Od tri podoficirska kursa koja su održana u toku 2011/2012. godine, samo je na jednom bilo prijavljenih žena, kada su bile zastupljene u procentu od 15% u odnosu na ukupan broj polaznika/ca obuke.

/ Grafikon 24

Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci, Crna Gora

Muškarci

Liderski podoficirski kursu periodu od

05.05.-17.06.2011.

Napredni podoficirski kurs u periodu od

04.09.-21.10.2011.

Osnovna obukau periodu od

12.12.2011-2.4.2012.

15,00%0,00%0,00% 15,00%0,00%0,00% 15,00%0,00%0,00%

Žene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku


/ Tabela 7

Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci, Crna Gora


Srbija

U periodu 2010–2013. godine, zastupljenost žena na podoficirskoj obuci kretala se do 11,11%,s tim što 2011. godine nije bilo polaznica.

/ Grafikon 25

Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci, Srbija

Muškarci

2010 2011 2012 2013

9,70%1,58%0,00%11,11% 1,58%0,00%11,11%

Žene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku


/ Tabela 8

Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci, Srbija


OFICIRSKA OBUKA

Bosna i Hercegovina

Prijem na oficirsku obuku rađen je na osnovu internog oglasa. Trenutno je u pripremi raspisivanje javnog konkursa za prijem iz građanstva. Na prvoj oficirskoj obuci, održanoj 2007.godine, žene su bile zastupljene sa 14,29%. U periodu od 2010. do 2013. njihova zastupljenost je bila između 6,50% i 7,02%. I žene i muškarci podjednako su uspješno završavali obuku.

/ Grafikon 26

Zastupljenost žena na oficirskoj obuci, BiH

Muškarci

2007 2010 2011 2013

6,67% 6,67%6,50%7,02%14,29% 6,50%7,02%14,29%

Žene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku


/ Tabela 9

Zastupljenost žena na oficirskoj obuci, BiH



Na oficirskoj obuci žene su zastupljene do 6,67%.

/ Grafikon 27

Zastupljenost žena na oficirskoj obuci,Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija

Muškarci

2010 2011 2012 2013

6,67% 6,67%0,00%3,85%0,00% 0,00%3,85%0,00%

Žene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku


/ Tabela 10

Zastupljenost žena na oficirskoj obuci,Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija


Crna Gora

Žene su uključene u oficirsku obuku koja je održana 2013.godine. Od pet polaznika jedna je bila žena, što predstavlja 20% ukupnog broja polaznika kao i onih koji su završili obuku.

/ Grafikon 28

Zastupljenost žena na oficirskoj obuci, Crna Gora

Muškarci

2011 2012 2013

20,00%20,00% 20,00%0,00% 0,00% 0,00% 0,00%0,00% 0,00%

Žene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku


/ Tabela 11

Zastupljenost žena na oficirskoj obuci, Crna Gora


Srbija

U periodu 2010–2013. godine na oficirsku obuku prijavilo se između 18% i 28% kandidatkinja. Među primljenima žene čine između 13,50% i 27,50%. Na prvu oficirsku obuku, 2007.godine, od ukupnog broja primljenih 17% bile su žene, dok su među onima koji su obuku uspješno završili bile zastupljene sa 16%. Obuka koja je započeta 2011, a nastavljena 2012. i 2013. godine još nije završena.

/ Grafikon 29

Zastupljenost žena na oficirskoj obuci, Srbija

Muškarci

2007 2011 2012 2013

13,50%25,00%16,00% 19,00%25,00% 28,00% 27,50%18,00% 17,00%

Žene

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Završ

ile/i o

buku

Završ

ile/i o

buku

:obuk

a u to

ku

Završ

ile/i o

buku

:obuk

a u to

ku

Završ

ile/i o

buku

:obuk

a u to

ku


/ Tabela 12

Zastupljenost žena na oficirskoj obuci, Srbija


/ 2.3. STATISTIKA O POLAZNICIMA I POLAZNICAMAVOJNIH AKADEMIJA

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Srbiji vojno obrazovanje sprovodi se na vojnim akademijama u Skoplju i Beogradu. U BiH i Crnoj Gori ne postoje vojne škole niti akademije pa ministarstva odbrane, kroz programe bilateralne saradnje, upućuju kandidate sa završenom srednjom školom na vojne akademije partnerskih zemalja.

Bosna i Hercegovina

Prva žena u BiH koja je pohađala Vojnu akademiju na studije je upućena 2005, a uspješno ih je završila 2010. godine. U toku 2007. i 2008. godine MO BiH nije upućivalo kandidate na vojnoakademsko školovanje. Akademiju je 2007. godine završilo sedam kandidata muškog pola, 2008. godine šest, 2009. godine četiri. Studije je 2011. godine završio jedan, a 2012. četiri kandidata muškog pola. U klasi iz 2011. godine upisan je jedan muškarac, u klasi iz 2012. četiri muškarca, a u klasi iz 2013. godine upisani su jedna žena i jedan muškarac.


/ Grafikon 30

Zastupljenost žena na Vojnim akademijama, BiH

Muškarci

2011 2012 2013

0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 16,67% 50,00%

Žene

/ Tabela 13

Zastupljenost žena na vojnim akademijama, BiH

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Kand

idati/k

inje

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku

Prim

ljene

/i na o

buku



U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji žene su bez kvote upisivane na Vojnu akademiju. U periodu 2005–2009. godine je postojao moratorijum na upis na Vojnu akademiju. U studijskoj 2009/10. godini, među kandidatima za upis bilo je 20,51% žena, a među primljenima 20%. Sve su uspješno završile studije u predviđenom roku, čineći 20,59% od ukupnog broja diplomiranih. U periodu 2010–2013. godine, žene čine između 20,74% i 25,58% od ukupnog broja prijavljenih, a između 20,00% i 26,67% od ukupnog broja kandidata/kinja primljenih bez primjene kvote. U studijskoj 2013/14. godini, među kandidatima je bilo 25,58% žena, a među upisanima 23,08%.

/ Grafikon 31

Zastupljenost žena na Vojnoj akademiji,Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija

Muškarci

Klasa 2009 Klasa 2010 Klasa 2011 Klasa 2012 Кlasa 2013

23,08%20,00% 25,58%24,55%20,59% 26,67%23,73% 20,74% 26,67%20,51% 20,00%

Žene

100,00%

90,00%

80,00%

70,00%

60,00%

50,00%

40,00%

30,00%

20,00%

10,00%

0,00%

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Završ

ile/i

Završ

ile/i

Završ

ile/i

Završ

ile/i

Završ

ile/i


/ Tabela 14

Zastupljenost žena na Vojnoj akademiji,Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija

Vojna akademija


Crna Gora

Ukupno 29 kadeta/kinja iz Crne Gore trenutno se školuje na inostranim vojnim akademijama. Među njima je devet kadetkinja (31,03%). Od 2007. do sredine septembra 2013. godine na vojnim akademijama u inostranstvu diplomiralo je ukupno 41 lice, među kojima jedna žena (2,44%).

/ Grafikon 32

Kadeti/kinje koji se trenutno školuju navojnim akademijama u inostranstvu

Muškarci Žene

31,03%

68,97%


/ Grafikon 33

Kadeti/kinje koji su diplomirali/e navojnim akademijama u inostranstvu od 2007. do 2013.

Muškarci Žene

2,44%

97,56%


Srbija

Od 2007.godine, kada su žene počele da se upisuju na Vojnu akademiju, u Srbiji je zabilježen rast broja zainteresovanih za vojnoakademsko školovanje. U periodu 2007–2009. godine, žene čine između 21,00% i 22,73% od ukupnog broja kandidata/kinja za upis na Vojnu akademiju. U istom periodu žene su među primljenima bile zastupljene između 17,34% i 20,42%, a njihov udio u ukupnom broju onih koji su uspješno završili studije kretao se između 15,32% i 19,87%.

/ Grafikon 34

Zastupljenost žena na Vojnoj akademiji, Srbija

Muškarci

Klasa 2007 Klasa 2008 Klasa 2009

15,32% 19,87% 17,54%22,05% 21,00% 22,73%17,34% 18,50% 20,42%

Žene

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Kand

idati/k

inje z

a upis

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Prim

ljene

/i

Završ

ile/i

Završ

ile/i

Završ

ile/i


/ Tabela 15

Zastupljenost žena na Vojnoj akademiji, Srbija

/ 2.4. STATISTIKA NAJUSPJEŠNIJIH POLAZNIKA I POLAZNICA OSNOVNE VOJNE OBUKE I VOJNE AKADEMIJE

Statististika najuspješnijih polaznika/ca osnovne vojne obuke i vojnih akademija u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Srbiji pokazuje da su u ovoj kategoriji (najuspješnijih) žene ravnopravno zastupljene.

Iako je procenat žena na osnovnoj vojnoj obuci u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji 2012. godine iznosio 5,13%, među najuspješnijim polaznicima bile su zastupljene sa 11,11%, odnosno više nego dvostruko u odnosu na njihovo procentulano učešće na obuci. Na kraju studijske 2012/13. godine, među svim kadetima i kadetkinjama na Vojnoj akademiji žene su činile 20,50%. Među najuspješnijih 10% zastupljene su sa 25%. Važno je napomenuti da su žene zauzele prvo i treće mjesto u klasi koja je diplomirala 2013. godine.7

7http://www.morm.gov.mk/contentr/?9F850F949A676FCF69A41030598FB86F00E13E74


/ Grafikon 35

10% najuspješnijih na osnovnoj vojnoj obuci,Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija, 2012.

Muškarci Žene

88,89%

11,11%

/ Grafikon 36

10% najuspješnijih na Vojnoj akademiji,Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija, 2013.


Muškarci Žene

75,00%

25,00%

/ Tabela 16

10% najuspješnijh polaznika i polaznica osnovne vojne obuke i Vojne akademije, Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija


/ Tabela 17

10% najuspješnijih na Vojnoj akademiji, Srbija, 2013.

Među studentima/kinjama koji su 2013. godine diplomirali na Vojnoj akademiji u Srbiji, 17,54% čine žene. U kategoriji najuspješnijih žene su zastupljene sa 25%.

/ Grafikon 37

10% najuspješnijih na Vojnoj akademiji, Srbija, 2013.

Muškarci Žene

75%

25%

63.3. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALOM /

/ 3. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALOM

/ 3.1. STRATEŠKI PRISTUP PRIJEMU ŽENA U ORUŽANE SNAGE U Bosni i Hercegovini su 2008. godine započete aktivnosti čiji je cilj bio da privuku i angažuju više žena u OS. Tada su predstavnice i predstavnici Ministarstva odbrane uključeni u interresornu radnu grupu, angažovanu na izradi Akcionog plana za primjenu Rezolucije 1325 SB UN u BiH. Usvajanjem Plana Ministarstvo je preuzelo obavezu da realizuje u njemu predviđene aktivnosti za primjenu Rezolucije.

Petogodišnjim planom razvoja OS BiH projektovano je da do 2015.godine procenat žena u oružanim snagama bude 10%. Preporuka Ministarstva odbrane jeste da prilikom svakog prijema u OS među primljenima bude 10% žena, pri čemu prednost ipak treba da imaju najuspješniji kandidati i kandidatkinje.

Od 1997.godine, na Vojnoj akademiji Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije kursevi za oficire i podoficire organizuju se i za žene u Armiji. Od 2009. godine postoji Program jednakih mogućnosti žena i muškaraca u MO i Armiji, a prijem žena kao pitomaca na Vojnu akademiju nikada nije bio ograničen. Ne postoje kvote za prijem žena.

S politikom angažovanja žena u oružanim snagama Crne Gore započeto je s početkom regrutovanja kadra za potrebe VCG. Ono je sprovođeno kroz promovisanje vojnog poziva po srednjim školama kako bi se što veći broj kandidata/kinja javio na javne oglase za školovanje na vojnim akademijama u inostranstvu. Regrutovanje žena za potrebe VCG sprovodi se od 2006. godine, a od 2008, tj.nakon uspostavljanja saradnje sa akademijama zemalja partnera, počelo se i sa praksom odabira kandidatkinja za upućivanje na inostrane VA.

U Srbiji je Ministarskim uputstvom iz 2006. godine precizirano da treba stvoriti odgovarajuće uslove za prijem žena na školovanje u vojnim školama, za određene specijalnosti. U skladu s tim, školske 2007/8. godine prva generacija žena otpočela je školovanje na Vojnoj akademiji. Kvote se primjenjuju samo prilikom upisa na Vojnu akademiju, a kreću se do 20%, što je u skladu sa potrebama Vojske Srbije. U 2010. godini usvojen je Nacionalni akcioni plan za primjenu Rezolucije SB UN 1325 – Žene, mir i bezbjednost (2010–2015), kojim su definisane aktivnosti za unapređenje položaja žena u sektoru bezbjednosti.

Postoji načelno opredjeljenje da se radi na postepenom povećavanju zastupljenosti žena u MO i VS, posebno kada je riječ o operativnom sastavu u kategorijama oficira, podoficira i profesionalnih vojnika, ali bez primjene kvota na godišnjem nivou. U NAP-u za primjenu Rezolucije SB UN definisano je da do 2015. godine zastupljenost žena u sektoru bezbjednosti treba da bude najmanje 30%.

64. 3. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALOM /

/ 3.2. KONKRETNE MJERE ZA POVEĆANJE BROJA ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA

U Bosni i Hercegovini sprovode se konkretne mjere za povećanje broja žena u oružanim snagama. BiH je prva država u regionu koja je donijela Akcioni plan za implementaciju RSB UN 1325. U tom cilju, vrši se promocija vojnog poziva, preduzimaju mjere pozitivne akcije i nastoje eliminisati predrasude koje su zasnovane na ideji inferiornosti ili superiornosti bilo kog pola. Ministarstvo odbrane i Oružane snage BiH izdaju biltene i brošure u kojima se promoviše vojni poziv i objavljuju relevantna saopštenja za javnost. MO promoviše vojni poziv putem plakata, a u saradnji sa javnim servisom TV BiH prikazuje se tematska emisija Naša snaga.

Strategijom za privlačenje kvalitetnih lica, koju je donijelo Ministarstvo odbrane Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije, planirane su konkretne aktivnosti za privlačenje osoba oba pola u oružane snage, s fokusom na žene. Strategija predviđa kampanje, izradu propagandnog materijala i sl. Kao rezultat njene primjene, povećan je broj žena koje se prijavljuju na oglase objavljene u Ministarstvu odbrane. Povećanje broja žena u sektoru bezbjednosti i odbrane strateški je cilj, definisan Nacionalnim akcionim planom za implementaciju Rezolucije SB UN 1325, i Ministarstvo odbrane ima obavezu da ga ostvari. U NAP-u nijesu definisane kvote niti vremenski rok za postizanje tog cilja.

U Republici Srbiji omogućeno je školovanje žena na Vojnoj akademiji, kao i prijem u svojstvu profesionalnog vojnika u VS. Na taj način, povećan je broj žena u uniformi, tj. žena profesionalnih pripadnica Vojske Srbije. Konkretne mjere za povećanje broja žena u Vojsci Srbije sadržane su u NAP-u za implementaciju Rezolucije SB UN 1325: nastaviti i unaprijediti kampanje za prijem i promociju žena u sektoru bezbjednosti; ispitati da li u sistematizaciji radnih mjesta u sektoru bezbjednosti postoje nedostaci kojima se favorizuje raspoređivanje muškaraca na poslove i zadatke u operativnom sastavu, koje, u skladu s njihovim mogućnostima, mogu obavljati i žene.

PROMOVISANJE PROFESIJE

U BiH se u cilju povećanja interesa kvalifikovanih kandidata i kandidatkinja, vojni poziv u javnosti aktivno promoviše putem medija, kao i biltena i brošura MO BiH (www.mod.gov.ba). U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji organizuju se javne tribine i emisije u medijima, a profesija se promoviše putem publikacija Štit8 i Sovremena makedonska odbrana9 kao i putem internet stranice MO (www.morm.gov.mk). U Crnoj Gori sprovode kampanju po srednjim školama da bi se što više srednjoškolaca/ki četvrtog razreda prijavilo na javne oglase/konkurse za školovanje na inostranim vojnim akademijama za potrebe Vojske Crne Gore. U Republici Srbiji organizuju se javne tribine, emisije u medijima, profesija se promoviše putem magazina Odbrana, izrađuju se promotivni video prilozi povodom konkursa za vojne škole i promocije najmlađih oficira Vojske Srbije.

U cilju privlačenja najkvalifikovanijih kandidata i kandidatkinja, u BiH aktivno promovišu vojni poziv kako bi ih se prijavio što veći broj. Pri izboru i angažovanju najkvalitetnijih kandidatata/kinja koriste se rezultati postignuti prilikom testiranja koja su predviđena u samom procesu prijema i odabira kandidata i kandidatkinja.

Ministarstvo odbrane Crne Gore, radi privlačenja najkvalifikovanijih kandidata i kandidatkinja za školovanje na vojnim akademijama u inostranstvu za potrebe VCG, organizuje posjete svojih predstavnika, među kojima se nalaze i svršeni kadeti, svim srednjoškolskim centrima u zemlji. Putem video prezentacija i kroz lični kontakt, srednjoškolci se upoznaju sa vojnim pozivom,

uslovima školovanja na vojnim akademijama, mogućnostima zaposlenja poslije završetka školovanja, kao i sa uslovima i načinom rada u Vojsci. Uz to se kroz TV kampanju, emitovanje video spotova, izradu flajera, objavljivanje reklama u štampanim medijima i gostovanja predstavnika

8Štit, http://www.morm.gov.mk/channelr/?m=F6B1FD1DACE0760229392B84C8E4ECE87271A603 9Sovremena makedonska odbrana, http://www.morm.gov.mk/channelc/?m=AED451E170B34E187CCA917AB7A1E83F30ADE100


Ministarstva odbrane i Vojske u TV emisijama, vojni poziv promoviše kao atraktivna profesija i kao zanimanje koje omogućava kvalitetno obrazovanje, odnosno usavršavanje i sigurno zaposlenje.

U Srbiji je ženama omogućeno školovanje na svim nivoima, osim obrazovanja u Vojnoj gimnaziji, kao i prijem na obuke za profesionalne vojnike, kroz pozitivnu selekciju. Sprovode se informativne i promotivne kampanje za prijem u vojnu službu žena iz građanstva i za prijem žena na školovanje na Vojnu akademiju. Popularizacija profesije i rodne ravnopravnosti postiže se i kroz TV seriju Vojna akademija.

INFORMISANJE O KONKURSIMA I INFORMATIVNI MATERIJAL

Ministarstva odbrane sve četiri države vode računa o tome da se materijal koji se koristi za informisanje kandidata i kandidatkinja o konkursima i mogućnostima prijema u službu obraća pripadnicima oba pola. U tekstovima se koristi rodno osjetljiv jezik, a na fotografijama su zastupljene i žene i muškarci u uniformi. Informativni materijal obavezno sadrži i broj telefona na koji se kandidatkinje i kandidati mogu javiti ako žele da se detaljnije informišu o radu u oružanim snagama.

U BiH se informacije o konkursima objavljuju uglavnom na internet stranici Ministarstva odbrane i u dnevnim novinama. Da bi se obezbijedilo da informacije dopru do što većeg broja žena, vojni poziv se promoviše i u medijima koji imaju prvenstveno žensku publiku.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji informacije o konkursima dostupne su na internet stranici Ministarstva odbrane, na posterima koji se postavljaju u institucijama, na drugim javnim mjestima, a objavljuju se i u medijima MO i Vojske. U 2013. godini, prvi put je u tekst konkursa za upis na Vojnu akademiju unesena rečenica kojom se posebno ohrabruju žene i djevojke da se prijave.

10

U Crnoj Gori predstavnici/e Ministarstva odbrane i Vojske obilaze srednje škole kako bi srednjoškolcima i srednjoškolkama predstavili vojni poziv. Organizuju se i promotivne TV kampanje, koje obuhvataju emitovanje spotova o Vojsci, vojnom pozivu i životu i radu kadeta/kinja na vojnim akademijama. U okviru kampanja organizuju se gostovanja predstavnika i predstavnica Ministarstva odbrane i Vojske Crne Gore u jutarnjim programima televizija – profesionalna vojna lica i kadeti govore o uslovima koji se moraju ispuniti za prijem na vojne akademije, o načinu života i rada na ovim prestižnim obrazovnim institucijama, kao i o perspektivama nakon završetka studija. Ove kampanje podjednako su usmjerene prema muškarcima i prema ženama.

U Republici Srbiji informacije o konkursima objavljuju se na internet stranici Ministarstva odbrane i Vojske Srbije. Osim toga, javnost se sa ovim informacijama može upoznati putem društvenih mreža i magazina MO Odbrana, kao i posredstvom pisanih i elektronskih medija u zemlji.

10 U skladu sa Nacionalnim akcionim planom za implementaciju Rezolucije 1325 SB UN, koji za cilj ima da poveća ulogu i aktivno učešće žena u oblasti mira, odbrane i bezbjednosti, Ministarstvo odbrane poziva i ohrabruje djevojke i žene koje ispunjavaju uslove da se prijave na konkurs.


INFORMISANJE O VOJNOJ PROFESIJI – ZAHTJEVI,

SPECIFIČNOSTI, OPASNOSTI

U BiH kandidati i kandidatkinje mogu da se informišu o zahtjevima, specifičnostima i opasnostima profesije putem internet stranice MO, medija, biltena i brošura MO, kao i posredstvom regionalnih centara za regrutovanje i tranziciju. Poseban izvor informacija ove vrste predstavlja tematska emisija Naša snaga, koja se realizuje u saradnji sa Javnim TV servisom BiH.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji informisanje se vrši putem internet stranice Ministarstva odbrane, preko vojnih glasila i emisija/programa o Armiji.

U Crnoj Gori kandidati/kinje se informišu o profesiji kroz propise kojima je regulisana ova oblast i koji se nalaze na internet stranicama Ministarstva odbrane i Vojske Crne Gore, kroz organizovane posjete jedinicama Vojske i preko besplatnog mjesečnika MO Partner, dostupnog na svim javnim mjestima gdje se prodaje dnevna štampa. Informisanje o specifičnostima vojne profesije obavlja se i u okviru medijskih kampanja, kao i kroz posjete srednjim školama koje Ministarstvo odbrane organizuje u cilju promocije vojnog poziva.

U Srbiji se kandidati i kandidatkinje mogu informisati o zahtjevima, specifičnostima i opasnostima vojne profesije putem sajta MO, iz članaka objavljenih u magazinu Odbrana, pozivom na telefone koji se objavljuju uz konkurse za radna mjesta. Informisanje o profesiji vrši se i preko TV emisije Dozvolite, koja se svakog vikenda emituje na programu Radio-televizije Srbije.

DANI OTVORENIH VRATA

Sva četiri ministarstva odbrane organizuju dane otvorenih vrata kako bi potencijalni kandidati i kandidatkinje mogli da saznaju više o radu u oružanim snagama. Pripadnice oružanih snaga najčešće učestvuju u tim programima, no njihovo se učešće ne utvrđuje planski već zavisi od toga da li se aktivnosti održavaju u blizini njihovog radnog mjesta.

U BiH se Dani otvorenih vrata organizuju povodom Dana Oružanih snaga BiH, Dana pukova, kada se organizuju posjete studenata i uspostavlja saradnja sa lokalnom zajednicom. Dani otvorenih vrata organizuju se i u vojnim objektima, u saradnji sa lokalnim zajednicama, kroz programe civilno-vojne saradnje. Žene iz OS BiH uključene se u planiranje, prezentovanje i izvršavanje konkretnih zadataka u sklopu ovih aktivnosti.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji organizuje se taktičko-tehnički zbor jedinica Armije. U okviru te manifestacije prezentuje se naoružanje, tehnička oprema, vozila, a u aktivnostima učestvuju i žene iz Armije. Manifestacija je medijski pokrivena. Ulaz je slobodan za sve građanke i građane koji žele da se informišu o raznim pitanjima vezanim za život, rad i uslove života pripadnika vojske.

U Crnoj Gori se Dani otvorenih vrata VCG organizuju dva do tri puta godišnje, u saradnji sa osnovnim i srednjim školama. Manifestacija se održava u okviru promocije vojnog poziva, koja se sprovodi i kroz brojne donacije osnovnim i srednjim školama od strane pripadnika kontingenata koji su se vratili iz multinacionalnih mirovnih misija. U okviru Dana VCG održava se taktičko-tehnički zbor, Vojska prezentuje svoj sastav, mogućnosti školovanja, zapošljavanja, specijalizacija, uslove za rad i, uopšte, pruža sve potrebne informacije o životu i radu u toj organizaciji. Žene uvijek učestvuju u ovim programima i zajedno sa kolegama predstavljaju Vojsku. Tako su, recimo, prošle godine učesnice Dana otvorenih vrata bile pripadnice Vazduhoplovstva VCG, koje rade na radaru. Doduše, broj učesnica nije veliki, već je u skladu sa brojem žena u VCG.


U Srbiji se u cilju približavanja života i rada pripadnika/ca Vojske građanima, u svim garnizonima i jedinicama VS tradicionalno održava manifestacija pod nazivom Otvoreni dan. Za vrijeme manifestacije, svim zainteresovanim licima omogućen je slobodan ulaz u kasarne, razgledanje tehnike i opreme koje jedinice koriste. Tom prilikom, građani i građanke mogu na licu mjesta pogledati segmente obuke pripadnika Vojske Srbije, upoznati se s njima, kao i sa organizacijom i funkcionisanjem jedinica. Interesovanje građana je veliko, posebno djece i učenika osnovnih i srednjih škola; na manifestacijama obično učestvuje po nekoliko stotina, a u pojedinim garnizonima čak i po nekoliko hiljada lica. Žene iz oružanih snaga Srbije aktivno učestvuju u ovim programima.


/ 3.3. KRITERIJUMI SELEKCIJE Kriterijumi za selekciju kandidata/kandidatkinja javno su dostupni i nalaze se na zvaničnim internet stranicama ministarstava odbrane u sve četiri zemlje. Kriterijumi za fizičku spremnost žena i muškaraca u ovim se državama razlikuju.

U BiH se odabir kandidata za prijem na obuku, u skladu sa važećim zakonskim i podzakonskim propisima, sprovodi na osnovu liste uspješnosti. Lista se formira na osnovu rezultata postignutih na testovima opšteg znanja i psihofizičke sposobnosti. U BiH su kriterijumi za žene i muškarce isti, osim kod testa fizičke spremnosti, gdje se norme za muškarce i žene razlikuju. Prilikom provjere fizičke spremnosti, razlika u kriterijumima uspostavlja se na način što žene, za isti broj bodova, treba da urade manji broj vježbi nego muškarci. Školovanje na vojnim akademijama za potrebe Oružanih snaga BiH obavlja se u inostranstvu, u skladu sa programima bilateralne saradnje.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji kriterijumi selekcije navode se u oglasima, a jednaki su za pripadnike oba pola, osim kada je riječ o kriterijumima fizičke spremnosti i prema tabeli i godinama starosti. Za prijem na Vojnu akademiju kriterijumi se razlikuju samo u normama za provjeru fizičkih sposobnosti – za kadetkinje su norme niže. Interna selekcija kandidata/kinja za prijem u Armiju vrši se u skladu sa Zakonom o službi u Armiji (2010), koji propisuje opšte uslove koje treba ispuniti. Posebni uslovi regulisani su posebnim Pravilnikom za prijem lica u oružane snage.

U Crnoj Gori su kriterijumi za prijem na obuku u oružane snage za žene i muškarce definisani Zakonom o Vojsci Crne Gore. Kriterijumi se odnose na opšte uslove, utvrđene Zakonom, i posebne uslove, utvrđene formacijskim mjestom. Sistem selekcije obuhvata i psihološko testiranje, provjeru fizičkih sposobnosti, provjeru znanja engleskog jezika i selekciju sprovođenjem bezbjednosnih provjera. Što se tiče prijema na inostrane vojne akademije, potrebno je da kadeti/kinje ispunjavaju opšte uslove, u skladu sa Zakonom o VCG, kao i propise akademije na kojoj će se školovati.

U Srbiji se kriterijumi selekcije javno objavljuju kada se raspiše konkurs. Kriterijumi za prijem na obuku identični su za žene i muškarce, s tim što su standardi za provjeru fizičke sposobnosti različiti. Razlika je i u tome što se osobe ženskog pola primaju u vojnu službu u svojstvu profesionalnog vojnika i ako nijesu vojno obučene. U tom slučaju, kandidatkinje se prije prijema upućuju u centre za osnovnu i specijalističku obuku, odnosno u posebno određene jedinice.

Kriterijumi selekcije za prijem na Vojnu akademiju Srbije razlikuju se samo u domenu provjere fizičkih sposobnosti. Ti su kriterijumi blaži za žene nego za muškarce. Test za provjeru fizičkih sposobnosti kandidata/kinja za upis na Vojnu akademiju, uključujući i tabele za bodovanje i ocjenjivanje, nalazi se na internet stranici Ministarstva odbrane Republike Srbije.

11 Kandidatima/

kinjama je na ovoj stranici dostupna detaljna instrukcija o načinu izvođenja testova, kao i prikaz izvođenja sa fotografijama.

11 www.va.mod.gov.rs/gallery/konkurs_2012/test_fizicko.pdf


ANALIZA MJERA SELEKCIJE

U BiH se vrši interna analiza mjera selekcije, koja je u nadležnosti Generalnog inspektorata Ministarstva odbrane BiH, dok eksternu analizu obavlja Ured parlamentarnog vojnog povjerenika. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Srbiji takođe postoje interne analize. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji interna analiza obavlja se na Vojnoj akademiji, gdje se vrši prijem.

I u Srbiji Vojna akademija vrši internu analizu kandidata/kinja za prijem. Prilagođavanje standarda fizičkih sposobnosti za žene jedna je od posljedica te analize. Tako su u posljednjih šest godina nekoliko puta mijenjani kriterijumi za provjeru fizičkih sposobnosti za žene, kako bi ih što veći broj kandidatkinja mogao zadovoljiti.

KOMISIJA ZA SELEKCIJU

U BiH su članovi komisije za selekciju pohađali kurseve o rodnoj ravnopravnosti. To nije propisano kao obavezno, ali se praktikuje. U Srbiji se za zaposlene u Upravi za kadrove Sektora za ljudske resurse MO organizuju kursevi vezani za rodnu problematiku.

Dok je u BiH obaveza zastupljenosti oba pola u komisiji/odboru za selekciju propisana Pravilnikom o prijemu u vojnu službu, u Crnoj Gori i Srbiji to nije slučaj. Ni u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji nije obavezno da u sastav komisije budu uključene i žene i muškarci, već se komisija formira saglasno nadležnim resorima za prijem lica. Pravilnik za prijem kandidata za oficire i podoficire na službi u Armiji propisuje da komisija treba da bude sastavljena od tri člana i njihovih zamjenika.

PROVJERE KANDIDATA I KANDIDATKINJA

Sva četiri ministarstva vrše bezbjednosne i psihološke provjere/procjene kandidatkinja i kandidata za prijem na školovanje i u službu. Postoje procedure za podrobnu procjenu kandidata/kinja, koje obuhvataju i provjeru istorijata nasilja u porodici, odnosno seksualnog nasilja. Ako se utvrdi da je kandidat/kinja počinio/la djelo nasilja u porodici ili seksualnog nasilja, on/a ne može biti angažovan/a u vojsci.


/ 3.4. SISTEM PRAĆENJA, USAVRŠAVANJA I NAPREDOVANJA KADROVA

U BiH je sistem praćenja, usavršavanja i napredovanja vojnih kadrova regulisan postojećim zakonskim i podzakonskim aktima. Sistem omogućava praćenje životnog i radnog puta svakog pojedinca u OS.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji način napredovanja u službi, postupak i uslovi koji treba da budu ispunjeni propisani su Zakonom o službi u Armiji i konceptima za razvoj oficirskog i podoficirskog kora.

U Vojsci Crne Gore postoji sistem karijernog vođenja u službi. Sistem obuhvata postupnost u obavljanju formacijskih dužnosti (od početnih, preko viših do najviših), kontinuirano osposobljavanje kadra, praćenje i ocjenjivanje rezultata rada od strane pretpostavljenih i adekvatno vrednovanje rezultata rada (prvenstveno kroz unapređenje u viši čin i postavljenje na višu dužnost).

U Srbiji takođe postoji sistem praćenja, usavršavanja i napredovanja kadrova. Cio sistem objašnjen je u Uredbi o stanjima u službi i o unapređivanju oficira i podoficira. Jedinstven je za sve, za oficire i podoficire, u skladu sa formacijskim mjestom.

Po navodima ministarstava ovih zemalja, žene i muškarci imaju iste mogućnosti kada je riječ o usavršavanju i napredovanju tokom radnog vijeka, odnosno ne postoje formalno-pravne razlike u tretmanu zaposlenih prema polu.

Ministarstvo odbrane Crne Gore navodi da normativni okvir tretira na isti način žene i muškarce po pitanju usavršavanja i napredovanja, ali da se ravnopravnost te vrste ne ostvaruje u praksi.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji žene i muškarci imaju ravnopravan pristup obukama. Pristup obukama ne zavisi od pola, već od djelokruga radnih zadataka i njihove povezanosti, odnosno od potreba za odgovarajućom obukom za konkretno radno mjesto i vizije o daljem napredovanju u karijeri.

S obzirom na relativno mali broj žena u Vojsci Crne Gore (samo tri oficirke), Ministarstvo odbrane još uvijek ne može da precizira liniju njihovog napredovanja. Po navodima MO, ta će linija biti jasna najranije za dvije, tri godine, i s dolaskom novih kadetkinja. U kategoriji vojnika po ugovoru i podoficira, žene su zastupljene na svim pozicijama u jedinicama – od strijelaca do dekontaminatora.

Ni u jednoj od četiri zemlje ne postoje formalno-pravne prepreke i razlike zasnovane na polu kada je riječ o učešću u obukama i stručnom usavršavanju.

U BiH, Crnoj Gori i Srbiji prikupljaju statističke podatke o učešću žena i muškaraca na obukama i na stručnom usavršavanju. U Srbiji se rodno razvrstana statistika na nivou MO i VS vodi u Upravi za kadrove Sektora za ljudske resurse MO. Pripadnici MO i VS (oficiri i civilna lica) upućuju se na studije II i III stepena u obrazovne institucije u građanstvu. Međutim, u 2012. godini nijedno lice nije upućeno na ovaj vid usavršavanja jer nije bilo sredstava.

/ Tabela 18

Učešće na školovanju u građanstvu, Srbija

U periodu 2008–2012. godine, u Srbiji nijedna žena u uniformi nije pohađala kurseve za karijerno usavršavanje (KŠU, GŠU, VSBO). U školskoj 2013/2014. godini, na GŠU će biti upućena jedna žena oficir.

U Crnoj Gori statistički podaci prikupljaju se kroz ustanovljenu bazu podataka, koja se stalno ažurira ali bi je trebalo prilagoditi novim potrebama i zahtjevima. Obrazovanje i usavršavanje kadra realizuje se u sklopu bilateralne odbrambene saradnje. Prema Izvještaju o radu Ministarstva odbrane za 2012.godinu, tokom te godine u inostranstvu se obrazovalo (na komadnom koledžu, na komadno-generalštabnom koledžu i na specijalizaciji u oblasti medicine) 17 profesionalnih vojnih lica, od kojih je devet završilo, a osam nastavlja obrazovanje u 2013.godini. Među ovim licima nema žena. Prema istom izvještaju, u toku 2012.godine, 540 profesionalnih vojnih lica, od čega 13 žena, imalo je razne vrste usavršavanja u inostranstvu (na kursevima, vježbama, seminarima, radionicama i ostalim aktivnostima). Po istim osnovama, u zemlji su na usavršavanju bila 1.402 profesionalna vojna lica, od čega 22 žene. Usavršavanje stranih jezika, prvenstveno engleskog, a zatim i njemačkog, francuskog i grčkog, pohađalo je 116 lica. Od 30 lica koja su jezik usavršavala u inostranstvu, četiri su žene, a od 86 lica koja su se usavršavala u zemlji – dvije.

U BiH i Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji prikupljaju podatke podijeljene prema polu o učešću zaposlenih na stručnom usavršavanju i školovanju zaposlenih u sistemu.

71.3. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALOМ /


Bosna i Hercegovina

Među učesnicima/ama stručnog usavršavanja u BiH oko 5% čine žene.

/ Grafikon 38

Učešće na dodatnim obukama i stručnom usavršavanju,Bosna i Hercegovina, 2012.

/ Tabela19

Učešće na dodatnim obukama i stručnom usavršavanju, BiH

Muškarci Žene

94,55%

5,45%



Od ukupnog broja učesnika/ca stručnog usavršavanja, sprovedenog tokom 2012. godine u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji, 13,43% čine žene. Žene su zastupljene sa 30,66% među onima kojima su dodijeljene stipendije za specijalizacije, studije na osnovnim, magistarskim i doktorskim programima. Iste godine, među polaznicima stručno-specijalističke obuke bilo je 15,56% žena u uniformi. Na dodatnim obukama i stručnom usavršavanju u inostranstvu žene iz Ministarstva odbrane i Armije bile su zastupljene sa 12,37%. Na kursevima za strane jezike, organizovanim u okviru Centra za strane jezike u Komandi za obuku i doktrine Armije, učestvovalo je 10,37% žena u uniformi.

/ Tabela 20

Učešće na dodatnim obukama i stručnom usavršavanju,Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija


/ Grafikon 39

Učešće na dodatnim obukama i stručnom usavršavanjuBivša Jugoslovenska Republika Makedonija, 2012.

Muškarci Žene

86,57%

13,43%


/ 3.5. FLUKTUACIJA U SLUŽBI

U većini ministarstava ne postoji poseban mehanizam koji bi pratio fluktuaciju, odnosno zadržavanje u službi s obzirom na rodnu pripadnost. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji postoje interne procedure za praćenje fluktuacije, ali se u praksi taj sistem još uvijek ne sprovodi. U Srbiji se redovnim praćenjem fluktuacije kadra stiče uvid i u fluktuaciju s obzirom na rodnu pripadnost, a poseban mehanizam ne postoji. U BiH su za ovu problematiku zadužene kontakt osobe za rodna pitanja u jedinicama i komandama OS.

STATISTIKA O NAPUŠTANJU SLUŽBE

Što se tiče rodnih razlika u fluktuaciji, odnosno zadržavanju u službi, u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji one gotovo ne postoje. U Srbiji zastupljenost žena u Vojsci bilježi trend postepenog povećanja – od 8,10%, u 2010, do 8,70%, u 2012. godini.

U tekstu koji slijedi dati su podaci o svojevoljnom napuštanju oružanih snaga u periodu 2008–2012. (posljednjih pet godina).

U ovom periodu, 5% žena i 2,60% muškaraca napustilo je Oružane snage BiH u toku prve godine službe. U Vojsci Srbije procenat žena i procenat muškaraca koji su u toku prve godine odustali od službe ne razlikuju se mnogo i oba se kreću ispod 1%.

/ Tabela 21

Podaci o napuštanju, BiH


/ Тabela 22

Podaci o napuštanju, Srbija

RAZLOZI ZA NAPUŠTANJE SLUŽBE

U sva četiri ministarstva postoji praksa komunikacije sa ljudima koji odustaju od obuke, odnosno napuštaju akademiju ili posao. U BiH razgovor sa zaposlenim ili zaposlenom obavlja komandant i psiholog, o čemu se sačinjava zabelješka. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji razgovor obavlja pretpostavljeni starješina. U Crnoj Gori se pravi zapisnik o službenom razgovoru. U Srbiji se u iste svrhe koristi upitnik, s tim što njegov sadržaj nije jedinstven već se usklađuje sa specifičnostima i opisom poslova konkretnih radnih formacijskih – sistematizacijskih mjesta na kojima se nalaze lica koja odustaju od obuke/akademije ili napuštaju službu.

U BiH se kao razlog za odustajanje od obuke najčešče navodi lični zahtjev, što se gotovo jednako odnosi na žene i na muškarce.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji razlozi za napuštanje obuke ili službe u većini slučajeva su isti kod žena i muškaraca. I jedni i drugi od obuke najčešće odustaju zbog neprilagođenosti i na sopstveni zahtjev. Lični zahtjev je razlog koji i muškarci i žene navode kao odgovor na pitanje zašto napuštaju Vojnu akademiju.

Manje razlike postoje među pripadnicima različitih polova kada je riječ o razlozima napuštanja posla nakon 5 do 10 godina službovanja. Žene napuštaju službu na lični zahtjev, sporazumom, radi prelaska u drugo ministarstvo, zbog isteka ugovora. Muškarci napuštaju službu na lični zahtjev i sporazumno. I žene i muškarci koji napuštaju službu poslije deset godina rada kao razlog navode lični zahtjev ili penzionisanje.


/ Тabela 24

Razlozi za napuštanje, Crna Gora

U Srbiji su među ženama glavni razlozi za napuštanje Vojne akademije nedovoljna prilagođenost načinu života i rada, nedovoljna motivisanost za vojni poziv i velike dodatne obaveze. Nedovoljna prilagođenost načinu života i rada razlog je koji navode i muškarci koji napuštaju Akademiju. Među razlozima se nalaze i nedovoljna motivisanost za vojni poziv, slabo predznanje iz srednje

/ Тabela 23

Razlozi za napuštanje,Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija

U Crnoj Gori muškarci odustaju od obuke najčešče iz zdravstvenih razloga. Kod muškaraca koji napuštaju službu u toku prve godine glavni razlog je prelazak na drugo radno mjesto, u civilnim strukturama. Nema žena koje su radno mjesto napustile u prvoj godini službe. Prelazak na radno mjesto u civilnim strukturama jedan je od glavnih razloga za napuštanje službe nakon 2–10 godina, i to za pripadnike oba pola. Razlika je u tome što se kod žena kao razlog navodi i sklapanje braka u inostranstvu.

U slučajevima kada je prestanak radnog odnosa ili vršenja vojne službe izazvan sopstvenom odgovornošću, a ne istekom ugovora, navedeni su sljedeći razlozi:

•BiH – U toku 2012.godine, nije bilo žena kojima je vojna služba prestala sopstvenom odgovornošću, dok je 16 muškaraca prekinulo službu na lični zahtjev. Među njima je devet onih koji su službu prekinuli zbog neopravdanih izostanaka i jedan koji je to učinio zbog disciplinske kazne (‘gubitak službe’). •Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija – U posljednjih pet godina, zaposleni su najčešće dobijali otkaz saglasno Zakonu o službi u Armiji, odnosno po odluci vojno- disciplinske komisije ili zbog nedolaženja na posao u trajanju od tri radna dana. Među onima kojima su rješenja za otkaz uručena po prvom ili drugom osnovu nema žena.

•Crna Gora – U toku 2012.godine, za 20 profesionalnih vojnih lica služba je prestala po osnovu otkaza (bilo od strane poslodavca, bilo od strane zaposlenog). Jednom vojniku po ugovoru služba u Vojsci prestala je po osnovu otkaza od strane MO jer nije položio klasifikacioni ispit, a jednom vojniku i jednom civilnom licu zbog neopravdanih izostanaka u trajanju od pet uzastopnih dana, odnosno sedam dana sa prekidima u periodu od 12 mjeseci. Sva otpuštena lica muškog su pola.

•Srbija – Razlozi za dobijanje otkaza isti su za žene i muškarce, a zasnovani su na Zakonu o Vojsci Srbije. U toku 2012.godine, 60 muškaraca i 18 žena dobilo je otkaz po tom osnovu – zbog loših rezultata u obavljanju posla i zbog kazne.

U BiH, Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Crnoj Gori nema žena koje su otkaz dobile zbog loših rezultata u obavljanju posla, niti zbog kazne.

78. 3. POLITIKA UPRAVLJANJA PERSONALOM/

škole, uvjerenje da će se bolje snaći na civilnom fakultetu, kao i lični i porodični razlozi.

/ Tabela 25

Razlozi za napuštanje, Srbija


/ 3.6. MJESTA KOJA SUNEDOSTUPNA ŽENAMA

U BiH, Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji, Srbiji i Crnoj Gori sve službe i radna mjesta u okviru ministarstava odbrane i oružanih snaga formalno-pravno su otvorena za žene. Pripadnost određenom polu nije predviđena kao uslov za bilo koje radno ili formacijsko mjesto. Postoje, međutim, radna mjesta koja podrazumijevaju povećani fizički napor (npr., u oklopno-mehanizovanim jedinicama), s čime su žene upoznate pa se za takve poslove uglavnom i ne opredjeljuju. Zastupljenost žena na bilo kojoj vrsti poslova zavisi isključivo od ličnog izbora samih žena i od toga da li zadovoljavaju zakonom predviđene uslove za obavljanje konkretnog posla.

U Crnoj Gori, Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji i Srbiji žene su zastupljene i u specijalnim jedinicama vojske.

U Bataljonu vojne policije BiH ima ukupno 4,07% žena.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji 2,30% od ukupno zaposlenih u Puku za specijalne operacije (PSO) čine žene, od čega je jedna u borbenom dijelu. I u Bataljonu vojne policije ima žena – 4,30%.

U Crnoj Gori se u Četi specijalnih snaga nalaze tri vojnikinje po ugovoru. Žene koje pripadaju profesionalnim vojnim licima zastupljene su u Vazduhoplovstvu Crne Gore, Brigadi kopnene vojske, Mornarici, Logističkoj bazi, Četi vojne policije, Počasnoj gardi i Centru za obuku.

U Srbiji žena ima u Bataljonu vojne policije specijalne namjene „Kobre“, kao i u Specijalnoj brigadi Vojske Srbije. Načelno, sva mjesta su dostupna ženama i nema rodne diskriminacije. Međutim, nadležne zdravstvene ustanove su procijenile da bi rad na određenim radnim mjestima mogao negativno uticati na zdravlje žena i preporuka je da se na tim mjestima one ne zapošljavaju.

/ 4. USLOVI RADA

/ 4.1. BALANSIRANJE PRIVATNOG I POSLOVNOG ŽIVOTAPRAVO NA TRUDNIČKO BOLOVANJE

U BiH je pravo na trudničko bolovanje definisano Zakonom o službi u Oružanim snagama BiH. Profesionalno vojno lice ima pravo na porodiljsko odsustvo u skladu sa važećim zakonima koji regulišu ovu oblast. To su: Zakon o radu u institucijama BiH, Zakon o radu Federacije BiH, Zakon o radu Republike Srpske i Zakon o radu Brčko distrikta BiH. U okviru svih navedenih zakona oblast zaštite žene i materinstva regulisana je posebnim stavom u poglavljima koja se bave zaštitom zaposlenih.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji pravo na trudničko bolovanje definisano je Zakonom o radnim odnosima. Poslodavac nema pravo da traži bilo kakve podatke o trudnoći zaposlene, osim ako ih ona sama ne dostavi kako bi mogla da ostvari svoja prava za vrijeme trudnoće. U slučaju spora između poslodavca i zaposlene odluku donosi izabrani ljekar, odnosno ljekarska komisija. Za vrijeme trudnoće, porodiljskog perioda i perioda njege djeteta, zaposlena ima pravo na plaćeno odsustvo sa posla u trajanju od devet mjeseci neprekidno. Ukoliko ima više od jednog djeteta (blizanci, trojke ili više), žena ima pravo na godinu dana plaćenog odsustva s posla.

U Crnoj Gori je pravo na trudničko bolovanje definisano Zakonom o radu i Zakonom o socijalnoj i dječijoj zaštiti i primjenjuje se i na pripadnice MO i OS. Zakonom o radu propisano je da poslodavac nema pravo da odbije da zaključi ugovor o radu sa ženom zbog toga što je ona u drugom stanju. Ako zaposlenoj ženi ugovor o radu na određeno vrijeme ističe u periodu korišćenja prava na porodiljsko odsustvo, produžava se rok na koji je ugovorom zasnovala radni odnos i to do isteka korišćenja prava na porodiljsko odsustvo. Za vrijeme trudnoće i dok doji dijete, žena može biti privremeno raspoređena na druge poslove, na osnovu nalaza i preporuka nadležnog ljekara i ako je to u interesu očuvanja njenog ili zdravlja njenog djeteta. U slučaju da joj poslodavac to ne može obezbijediti, zaposlena žena ima pravo na plaćeno odsustvo sa posla, uz nadoknadu zarade koja je u skladu sa kolektivnim ugovorom, a koja ne može biti manja od naknade koju bi ostvarila da je na svom radnom mjestu. Za vrijeme trudnoće, zaposlena žena ne smije raditi duže od punog radnog vremena, niti noću. Pravo trudnice na materijalno obezbjeđenje propisano je Zakonom o socijalnoj i dječijoj zaštiti.

U Srbiji se primjenjuje Zakon o radu, koji propisuje da zaposlena žena za vrijeme trudnoće ne može raditi na poslovima koji su, po nalazu nadležnog zdravstvenog organa, štetni za njeno i/ili zdravlje njenog djeteta. To se naročito odnosi na poslove koji zahtijevaju podizanje tereta ili na kojima postoji štetno zračenje, odnosno izloženost ekstremnim temperaturama i vibracijama. U toku prve 32 nedjelje trudnoće, zaposlena žena ne može da radi prekovremeno i noću, niti na poslovima koji, po nalazu nadležnog zdravstvenog organa, mogu ugroziti njeno i zdravlje njenog djeteta. U toku posljednjih osam nedjelja trudnoće, zaposlena ni u kom slučaju ne smije raditi prekovremeno i noću.

PRAVO NA PORODILJSKO ODSUSTVO ILI RODITELJSKO ODSUSTVO

U BiH je pravo na porodiljsko bolovanje ili roditeljsko odsustvo definisano važećim zakonima koji regulišu ovu oblast, u skladu sa nadležnim nivoima vlasti.

80. 4. USLOVI RADA /

81.4. USLOVI RADA /

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji porodiljsko odsustvo traje 270 dana, ili više ukoliko se rode blizanci. Po zakonu, jedan od roditelja ima pravo na porodiljsko bolovanje, a postoji i mogućnost ostvarivanja prava na produženu pauzu do navršenja prve godine djeteta. U toku godine dana nakon porođaja, zaposlena ne smije obavljati poslove koji predstavljaju opasnost po njeno ili djetetovo zdravlje, niti raditi prekovremeno ili u noćnoj smjeni.

U Crnoj Gori ovo je pravo definisano Zakonom o radu i Zakonom o socijalnoj i dječijoj zaštiti. Zakon o radu propisuje pravo jednog od roditelja da koristi odsustvo sa posla radi njege djeteta i staranja o njemu. Isti zakon određuje i period u kome se to pravo može koristiti – 365 dana od dana rođenja djeteta. Porodiljsko odsustvo žena može otpočeti 45, a obavezno 28 dana prije porođaja. Za vrijeme roditeljskog, odnosno porodiljskog odsustva, zaposlena/i ima pravo na naknadu zarade u visini one koju bi ostvarivala/o da radi, u skladu sa Zakonom i kolektivnim ugovorom. Ako jedan od roditelja prekine korišćenje roditeljskog odsustva, drugi roditelj ima pravo da koristi neiskorišćene dane roditeljskog odsustva. Majka nema pravo da prekine korišćenje porodiljskog odsustva prije nego što protekne 45 dana od dana rođenja djeteta.

Po isteku porodiljskog, odnosno roditeljskog odsustva, poslodavac je dužan da obezbijedi zaposlenom povratak na isto radno mjesto, ili na odgovarajuće radno mjesto sa istom ili višom zaradom. Zakonom o radu regulisana su i prava zaposlene žene ukoliko se dogodi da rodi mrtvo dijete, odnosno ako dijete umre prije isteka porodiljskog odsustva. U tom slučaju, žena ima pravo da produži porodiljsko odsustvo za onoliko vremena koliko joj je, prema nalazu ovlašćenog ljekara specijaliste, potrebno da bi se oporavila od porođaja i psihičkog stanja prouzrokovanog gubitkom djeteta. Zakonom je taj period utvrđen na najmanje 45 dana, a za to vrijeme ženi su garantovana sva prava koja joj po osnovu porodiljskog odsustva pripadaju. Zakon o socijalnoj i dječijoj zaštiti propisao je i pravo na materijalna davanja iz dječije zaštite, koja obuhvataju refundaciju naknade zarade i naknade zarade za porodiljsko, odnosno roditeljsko odsustvo, naknadu po osnovu rođenja djeteta i refundaciju naknade zarade i naknade zarade za rad sa polovinom punog radnog vremena.

U Srbiji zaposlena žena ima pravo na odsustvo sa posla zbog trudnoće i porođaja, odnosno pravo na porodiljsko odsustvo, koje ostvaruje na osnovu nalaza nadležnog zdravstvenog organa, a koje može otpočeti najranije 45 i obavezno 28 dana prije vremena određenog za porođaj. Porodiljsko odsustvo traje dok se ne navrše tri mjeseca od dana porođaja. Novinu predstavlja i mogućnost da muškarci koriste roditeljsko odsustvo, tj. odsustvo sa posla radi njege djeteta.

ODSUSTVO SA POSLA RADI NJEGE DJETETA

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji Zakonom o radnim odnosima definisana su posebna prava roditelja djece sa smetnjama u razvoju i djece s posebnim obrazovnim potrebama. U takvim slučajevima, jedan od roditelja ima pravo da radi polovinu punog radnog vremena, ako su oba roditelja u radnom odnosu. Ako je u pitanju samohrani roditelj, isto pravo može ostvariti na osnovu nalaza nadležne ljekarske komisije.

U Crnoj Gori odsustvo sa posla radi njege djeteta definisano je Zakonom o radu i Zakonom o socijalnoj i dječijoj zaštiti. Zakon o radu propisuje da jedan od zaposlenih roditelja djeteta kojem je potrebna pojačana njega, nakon isteka porodiljskog odsustva, ima pravo da radi polovinu punog radnog vremena i to dok dijete ne navrši tri godine. To se odnosi na roditelje djeteta sa težim smetnjama u razvoju, samohrane roditelje djeteta do sedam godina života i roditelje djeteta sa teškim invaliditetom. U takvim slučajevima, poslodavac nema pravo da roditelju otkaže ugovor o radu jer se ovo radno vrijeme smatra punim radnim vremenom za ostvarivanje prava iz rada i po osnovu rada. Zakon o radu takođe propisuje da jedan od roditelja ima pravo da odsustvuje sa posla dok dijete ne navrši tri godine života i da za to vrijeme ostvaruje pravo na zdravstveno i penzijsko-invalidsko osiguranje, dok mu ostala prava miruju. Sredstva za zdravstvenu zaštitu i penzijsko-invalidsko osiguranje isplaćuju se iz fondova zdravstvenog i penzijsko-invalidskog osiguranja. Za vrijeme odsustvovanja sa posla, zaposleni/a nema pravo na naknadu zarade.

U Srbiji roditelj ima pravo da koristi roditeljsko odsustvo radi njege djeteta u trajanju od 365 dana od dana rođenja djeteta. Po zakonu, muškarci i žene ovo pravo ostvaruju pod jednakim uslovima.

POSEBNE MJERE ZA USKLAĐIVANJE PROFESIONALNOG I PORODIČNOG ŽIVOTA

U BiH postoji mali broj posebnih mjera koje bi ženama i muškarcima omogućavale bolje usklađivanje profesionalnog i porodičnog života. Jedna od takvih mjera odnosi se na trudnice, majke djeteta do tri godine života i samohrane roditelje djeteta do šest godina života. Lica iz ovih kategorija ne mogu raditi prekovremeno, osim ako ne daju pismenu izjavu o dobrovoljnom pristanku na takav rad.

U Crnoj Gori postoje neke mjere kojima se djelimično reguliše ova oblast. Tako su, npr., majke oslobođene od dežurstva u organizacionoj jedinici dok dijete ne navrši tri godine života. Žena koja ima dijete mlađe od tri godine ne može raditi duže od punog radnog vremena, niti noću. Takođe, ako je lice u službi u vojsci samohrani roditelj djeteta mlađeg od sedam godina, neće se određivati na dužnost dežurnog.

Po Zakonu o radnim odnosima Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije, poslodavac je dužan da zaposlenima omogući usklađivanje porodičnih i profesionalnih obaveza. Tako, na primjer, Zakon garantuje ženi oslobađanje od dežurstva u organizacionoj jedinici dok dijete ne navrši tri godine, ili dok ne navrši 15 godina ako se radi o samohranoj majci.

U BiH Zakon o radu predviđa mogućnost da osoba radi polovinu punog radnog vremena, što je pravo koje se ostvaruje na osnovu nalaza nadležne zdravstvene institucije. U Crnoj Gori pravo na fleksibilno radno vrijeme ne postoji. Doduše, postoji mogućnost zapošljavanja sa tzv. skraćenim radnim vremenom, ali se u praksi ona rijetko koristi. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji zaposleni nemaju mogućnost da se opredijele za pola radnog vremena.

Ni u Srbiji trenutno ne postoji mogućnost fleksibilnog radnog vremena. Kada su u pitanju civilna lica, može se odobriti preraspodjela radnog vremena u smislu odredbi Zakona o radu, ali samo u posebnim slučajevima. Naime, pravo na polovinu radnog vremena, ili skraćeno radno vrijeme, mogu ostvariti samo lica koja dobiju odgovarajući nalaz i preporuku ljekarske komisije. Odredbom Zakona o Vojsci Srbije profesionalnim pripadnicima VS omogućeno je pravo na skraćeno radno vrijeme ukoliko rade ‘pod posebnim uslovima’. Pod tim se podrazumijeva služba pod otežanim uslovima, odnosno ona radna mjesta gdje se štetno dejstvo na zdravlje i sposobnost za vojnu službu ne može u potpunosti ukloniti zaštitnim mjerama. Radno vrijeme se skraćuje srazmjerno štetnom uticaju uslova rada na zdravlje zaposlenih i na njihovu sposobnost za službu, s tim što skraćenje ne može iznositi više od 10 časova nedjeljno. Na osnovu rodne analize za 2012. godinu i sagledavanja stranih iskustava (Oružanih snaga Holandije, Oružanih snaga SAD), Analitička grupa Ministarstva odbrane i Vojske Srbije

12 predložila je uvođenje fleksibilnog radnog vremena

za muškarce i žene u MO i VS. Predlog je dat radi boljeg usklađivanja profesionalnih i porodičnih uloga i veće zastupljenosti žena u MO i VS i u odlučivanju.

Nijedno ministarstvo niti oružane snage nema vrtiće za djecu svojih zaposlenih.

U oružanim snagama ne postoje mjere koje omogućavaju parovima koji su zaposleni u OS i imaju malu djecu da lakše usklađuju profesionalne i porodične obaveze. U Srbiji su svi zaposleni u MO i VS ravnopravni u ostvarivanju svojih prava koja proizilaze iz radnog odnosa, pa zakon u tom smislu ne predviđa posebne mjere. Ipak, pozitivnim propisima je uređeno da roditelji djece do određenog uzrasta budu oslobođeni smjenskog rada i dežurstava.

Sva ministarstva navode da aktuelne politike i procedure ne predstavljaju prepreku za profesionalno napredovanje žena i muškaraca.

12 Analitička grupa MO i VS formirana je sa ciljem vršenja analize sprovođenja NAP-a za primjenu UNSCR 1325.


83.4. USLOVI RADA /

/ 4.2. MJERE ZAŠTITE NA RADU

U BiH su mjere zaštite na radu propisane zakonom, a detaljnije su razrađene Standardnim operativnim procedurama. U ovoj oblasti razlike po rodnoj pripadnosti ne postoje. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji mjere zaštite na radu regulisane su Zakonom o zaštiti i bezbjednosti na radu. U Crnoj Gori ove mjere su propisane Zakonom o radu (propisana posebna zaštite omladine i žena, zaštita žena u industriji i građevinarstvu, zaštita od rada dužeg od punog radnog vremena i noćnih smjena, zaštita prava zaposlenih koji se staraju o djeci, kao i zaštita u periodu trudnoće i njege deteta), ali i Zakonom o zaštiti na radu kroz sprovođenje preventivnih mjera. Zakon o zaštiti na radu posebno reguliše pitanje procjene rizika na radnom mjestu: obaveza je poslodavca da za sva radna mjesta donese akt o procjeni rizika, da utvrdi način i mjere za otklanjanje rizika i da, u slučaju pojave nove opasnosti i promjene nivoa rizika u procesu rada, izmijeni akt o procjeni rizika.

U skladu sa Zakonom o bezbjednosti i zdravlju na radu, u Srbiji svaka jedinica, komanda i ustanova ima elaborat kojim su regulisane mjere zaštite na radu za svako radno mjesto. Ove su mjere istovjetne za muškarce i za žene.

/ 4.3. PLATE

Ni u jednoj od četiri države ne postoje razlike u platama žena i muškaraca za rad na istim mjestima u OS. Plate u oružanim snagama definisane su formacijskim elementima i elementima sistematizacije radnih mjesta.

/ 4.4. USLOVI ZA STICANJE PRAVANA PENZIJU

U BIH su uslovi za sticanje prava na penziju utvrđeni Zakonom o službi u Oružanim snagama BiH i isti su za žene i muškarce. Ostvarivanje beneficiranog radnog staža u praksi funkcioniše u skladu sa zakonskim i podzakonskim propisima BiH.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji uslovi sticanja prava na starosnu penziju nijesu isti za muškarce i žene, a regulisani su Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju. Žene ovo pravo stiču sa punih 62, a muškarci sa 64 godine starosti.

Prema Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju, pravo na starosnu penziju u slučaju prestanka radnog odnosa po potrebi službe ostvaruje se pod sljedećim uslovima: osiguranik/ca mora imati najmanje 25 godina penzijskog staža (od kojih je najmanje 15 godina efektivno prošlo na radnom mjestu za koje se staž i osiguranje računaju u uvećanom trajanju) i 55 godina života (muškarci), odnosno 50 godina života (žene).

Prema Zakonu o službi u Armiji, oficiru, odnosno podoficiru i civilnom osoblju kojem radni odnos prestaje po potrebi službe ili usljed promjena u formaciji vojske – pod uslovom da osoba nije u roku od 60 dana postavljena na drugo formacijsko ili radno mjesto – obezbijeđeno je sticanje prava na penziju sa najmanje 25 godina penzijskog staža, od kojih je najmanje 15 godina ostvareno u Armiji, bez obzira na starost (ukoliko ne ispunjava uslove za starosnu penziju).

U Crnoj Gori profesionalna vojna lica i civilna lica na službi u Vojsci prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju po propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju Crne Gore. Uslovi za sticanje prava na penziju uređeni su Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju. Osiguranik/ca stiče pravo na starosnu penziju ako ispunjava jedan od sljedećih uslova: kada navrši 67 godina života i najmanje 15 godina penzijskog staža, kada navrši 40 godina staža osiguranja, ili kada navrši 30 godina staža osiguranja, od čega najmanje 20 godina efektivno provedenih na radnim mjestima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem.

Zakon o odbrani propisuje da se nekim kategorijama zaposlenih, zbog prirode posla koji obavljaju, staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, u skladu sa posebnim propisom. To se odnosi na državne službenike i namještenike, kao i profesionalna vojna lica zaposlena u Ministarstvu odbrane, koja rade na radnim mjestima pod otežanim uslovima. Zakon o Vojsci propisuje da profesionalnom vojnom licu (oficiru i podoficiru, muškarcu ili ženi) služba u Vojsci traje do navršenih 35 godina staža osiguranja u efektivnom trajanju i navršenih 55 godina života, vojniku po ugovoru u rodu do navršenih 35 godina života, a vojniku po ugovoru u službi do navršenih 40 godina života. Dakle, ovim licima vojna služba traje najduže do 40 godina staža osiguranja i navršenih 55 godina života, nakon čega ostvaruju prava iz penzijsko-invalidskog osiguranja.

Shodno Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju Srbije, žene i muškarci nemaju iste uslove za sticanje prava na penziju – starosna granica povoljnija je za žene. Ostvarivanje beneficiranog radnog staža regulisano je Pravilnikom o radnim mjestima, odnosno poslovima na kojima se prefesionalnim vojnim licima na službi u Vojsci Srbije, kao i pripadnicima Vojnobezbjednosne agencije i Vojnoobavještajne agencije, staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem.

/ 4.5. PRAVO NA SINDIKALNO UDRUŽIVANJE

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji, Crnoj Gori i Srbiji žene i muškarci ravnopravno učestvuju u sindikalnim udruženjima. U BiH vojna lica zaposlena u Oružanim snagama nemaju pravo na sindikalno udruživanje, za razliku od civilnih lica, koja to pravo slobodno ostvaruju. Ni u jednoj od četiri zemlje ne postoje organizacije ili asocijacije žena u oružanim snagama.

Civilna lica zaposlena u OS BiH pravo na sindikalno udruživanje ostvaruju kroz članstvo u Sindikalnoj organizaciji državnih službenika i zaposlenika MO i OS BiH, koja je član Samostalnog sindikata državnih i policijskih službenika i zaposlenika u institucijama, sudskoj vlasti i javnim ustanovama BiH.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji zaposleni slobodno odlučuju o svom pristupanju i istupanju iz sindikata. Sindikat ne može biti raspušten, niti njegovo djelovanje može biti zabranjeno administrativnim putem, ukoliko je osnovan po zakonu i vrši djelatnost u skladu sa zakonom. Ministarstvo odbrane i Sindikat odbrane i bezbjednosti imaju potpisan kolektivni ugovor, kojim su uređena, odnosno precizirana prava i obaveze dviju strana – zaposlenih u Ministarstvu odbrane i Armiji, i Ministarstva kao poslodavca. Istim aktom propisani su i uslovi i načini ostvarivanja tih prava i obaveza. Kolektivni ugovor uključuje odredbe koje se odnose na: prava zaposlenih i njihov položaj, osiguranje, platu, informisanost, materijalnu odgovornost, školovanje i stručno usavršavanje, sindikalno organizovanje zaposlenih, prestanak radnog odnosa i sl.

U Vojsci Crne Gore djeluju dvije sindikalne organizacije: Sindikat Vojske Crne Gore i Sindikalna organizacija Vojske Crne Gore. Sindikat Vojske Crne Gore ima pravo na kolektivno pregovaranje i zaključivanje kolektivnog ugovora na odgovarajućem nivou, učešće u rješavanju kolektivnih radnih sporova, učešće u radu Socijalnog savjeta i drugih tripartitnih i multipartitnih tijela na odgovarajućem nivou, kao i na druga prava, posebnim zakonom predviđena za ovlašćenu


85.4. USLOVI RADA /

organizaciju sindikata. Sindikalna organizacija Vojske Crne Gore organizovana je i djeluje u okviru Unije slobodnih sindikata Crne Gore. Sindikati se osnivaju i djeluju saglasno Zakonu o radu i Zakonu o reprezentativnosti sindikata.

U Srbiji je Zakonom o Vojsci Srbije propisano pravo profesionalnih pripadnika Vojske Srbije na sindikalno organizovanje, u skladu sa propisima Vlade. Ovo sindikalno organizovanje bliže je uređeno Uredbom o sindikalnom organizovanju profesionalnih pripadnika Vojske Srbije. Budući da se profesionalni pripadnici VS sindikalno organizuju u skladu sa odredbama zakona i opštih propisa o radu, oni mogu slobodno da pristupaju sindikatu, da formiraju organe sindikata i učestvuju u njihovoj organizaciji, kao i da utvrđuju i sprovode programe i aktivnosti organizacije sindikata.

Sindikat ima pravo da od strane poslodavca bude obaviješten o radnim, ekonomskim i socijalnim pitanjima od značaja za položaj profesionalnih pripadnika i pripadnica Vojske Srbije. On može da preduzima aktivnosti usmjerene ka poboljšanju uslova rada, bezbjednosti i zdravlja na radu, unapređenja radne i životne sredine i poboljšanja socijalnog položaja profesionalnih pripadnika/ca Vojske Srbije.

U skladu sa odredbama opštih propisa o radu, predstavnik/ca sindikata može zastupati profesionalnog pripadnika ili pripadnicu Vojske Srbije (na njegov/njen zahtjev ili uz njegov/njen pristanak) u ostvarivanju prava iz službe u vojsci u postupku pred organima VS i pred nadležnim sudom.

Prema trenutno raspoloživim podacima Uprave za tradiciju, standard i veterane Ministarstva odbrane Srbije, u okviru već registrovanih sindikata van Vojske Srbije djeluju sljedeći sindikati: Asocijacija slobodnih i nezavisnih sindikata – pripadnika Vojske Srbije, Udruženi sindikati Srbije „Sloga“ Vojnomedicinske akademije i Udruženi sindikati Srbije „Sloga“ Ministarstva odbrane. Sindikat vazduhoplovnih tehničara Vojske Srbije i Vojni sindikat Srbije sindikati su koje su pokrenuli i registrovali pripadnici Vojske Srbije, a koji djeluju samostalno.

Ministarstva ne navode statističke podatke o zastupljenosti žena u sindikalnim organizacijama.

/ 4.6. UNIFORME, VOJNO NAORUŽANJE I OPREMA U BiH su terenske uniforme za sve pripadnike/ce Oružanih snaga iste, bez obzira na pol. Svečane i službene uniforme su različite za pripadnike i pripadnice OS BiH.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji uniforme za žene i muškarce su iste.

U Crnoj Gori muška svečana i službena uniforma razlikuje se od ženske, koja predviđa suknju i ženske cipele.

U Srbiji se svečane uniforme žena i muškaraca razlikuju. Kod žena je predviđena suknja i ženske cipele kao dio uniforme. Terenske uniforme iste su za žene i za muškarce.

O izgledu uniforme pripadnika i pripadnica Oružanih snaga Bosne i Hercegovine odlučuje ministar/ka odbrane, u skladu sa Pravilnikom o uniformama OS BiH. Ovim se pravilnikom za vojna lica na službi u OS BiH propisuje vrsta vojne uniforme, sastav kompleta i način nošenja, u zavisnosti od vremena i prilika u kojima se uniforma nosi. Pravilnik vojne uniforme razvrstava prema polu na: a) jedinstvene, b) ženske i c) muške. Vojna uniforma veličinom mora odgovarati tjelesnim mjerama vojnog lica koje je nosi. Izgled i tehničke karakteristike vojnih uniformi propisani su tehničkim uslovima za djelove i komplete uniformi.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji o izgledu uniformi odlučuje Komisija, određena od strane načelnika/ce Generalštaba i ministra ili ministarke odbrane. Izgled uniforme uređen je uredbom koju potpisuje predsjednik države. U Crnoj Gori je znak Vojske, kao i izgled činova i vojnih uniformi, propisan Zakonom o Vojsci Crne Gore, odnosno Uredbom o znaku Vojske, izgledu činova i vojnih uniformi. U Srbiji o tome odlučuje stručni tim u okviru Ministarstva odbrane – Savjet za odijevanje vojnih lica.

U BiH je obavezno da u odlučivanju o izgledu uniforme učestvuju i žene korisnice. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji to nije obavezno, ali je poželjno. U Srbiji učešće žena u odlučivanju o izgledu uniforme nije obavezno. Ipak, sprovodi se anketiranje žena o tom pitanju, pa su se tako, na primjer, kadetkinje VA pisanim putem izjašnjavale za jedan od nekoliko ponuđenih modela kape kao dijela svečane uniforme pripadnica Vojske Srbije (koje su prethodno imale priliku da probaju).

Ni u jednoj od četiri države ne postoje uniforme za trudnice u oružanim snagama.

U ovim zemljama ne postoji razlika u naoružanju i vojnoj opremi koju koriste žene i muškarci. U BiH se nabavka naoružanja i vojne opreme vrši u skladu sa materijalnom formacijom Oružanih snaga, a kriterijumi za dodjeljivanje su isti za muškarce i žene. U Vojsci Crne Gore žene i muškarci imaju mogućnost da izaberu opremu prema veličini koja im odgovara.

U Republici Srbiji oprema koja se nabavlja za potrebe Vojske Srbije, kao što su opasači, šljemovi i sl., izrađuje se u više veličina, a na pancirima se nalaze elastične trake koje omogućavaju podešavanje prema potrebama korisnika ili korisnice. Nabavka uniforme M-10 vršena je na osnovu prikupljenih podataka o brojevima potrebnim za svakog pojedinačnog pripadnika i pripadnicu Vojske Srbije. Konfekcijski brojevi uniforme kreću se u rasponu od 162/44 do 198/60. U 2012. godini dogovorena je nabavka obuće izrađene u manjim brojevima (od 36 do 40), po tzv. ‘ženskom kalupu’. I u narednom periodu nabavka obuće realizovaće se na osnovu prikupljanja podataka o potrebnim veličinama za svakog pripadnika i pripadnicu VS pojedinačno.

/ 4.7. INFRASTRUKTURA

U svim državama ženama i muškarcima obezbijeđena je odvojena infrastruktura u toku obuke, na vojnim akademijima, u objektima u kojima se obavljaju redovni poslovi i na straži.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ženama i muškarcima obezbijeđeni su odvojeni kapaciteti u toku osnovne obuke i na Vojnoj akademiji. Što se tiče objekata u kojima se obavljaju redovni poslovi, na nekim mjestima postoji odvojena infrastruktura, a na nekima za to nema mogućnosti. Sva stražarska mjesta u veoma su lošem stanju, a uslovi su takvi da ne zadovoljavaju potrebe žena na straži. Međutim, i pored loših uslova, na nekoliko stražarskih mjesta žene na dobrovoljnoj bazi daju stražu.

Stražarska mjesta u BiH objekti su iz vremene bivše JNA. Zbog nedostatka finansijskih sredstava, stražarska mjesta nijesu renovirana niti prilagođena potrebama žena na straži.

U Crnoj Gori postoji odvojena infrastruktura za žene i muškarce, ali je u većini vojnih objekata u takvom stanju da je treba sanirati, za šta su potrebna određena sredstva.


87.4. USLOVI RADA /

/ 4.8. INSTITUCIONALNI MEHANIZMI ZA RODNU RAVNOPRAVNOST

U Oružanim snagama i sistemu odbrane BiH postoje mehanizmi za rodnu ravnopravnost. U okviru Oružanih snaga BiH formirana je mreža kontakt osoba, a čine je lica imenovana kao nadležna za rodna pitanja u jedinicama i komandama OS. Naime, pored ostalih aktivnosti predviđenih u realizaciji Akcionog plana za implementaciju Rezolucije SB UN 1325 u Bosni i Hercegovini, Odlukom ministra odbrane preduzete su i aktivnosti na imenovanju osoba za rodna pitanja u MO i OS BiH. Nakon toga je naredbom načelnika Zajedničkog štaba OS BiH naloženo da se u komandama i jedinicama OS BiH imenuju kontakt osobe za rodna pitanja, i to do nivoa bataljona, odnosno jedinice istog ili višeg nivoa.

Zadatak ovih lica jeste da, pored obavljanja svojih redovnih dužnosti, vrše i praćenje, analizu stanja, izvještavanje i predlaganje mjera za poboljšanje stanja u oblasti rodne ravnopravnosti. Uz podršku NATO štaba Sarajevo, dva puta godišnje organizuju se radionice sa imenovanim kontakt osobama. Cilj radionica jeste bliže upoznavanje učesnika i učesnica sa njihovim zadacima i obavezama u skladu sa zaduženjima koja imaju unutar komandi i jedinica Oružanih snaga Bosne i Hercegovine. Imenovane osobe imaju obavezu redovnog tromjesečnog izvještavanja i izvještavanja po potrebi prema osobi nadležnoj za rodna pitanja u OS BiH. U toku je izrada Standardnih operativnih procedura (SOP) za kontakt osobe za rodna pitanja u OS BiH. Rad na ovom dokumentu u završnoj je fazi, a njime će opis poslova članova/ica mreže kontakt osoba za rodna pitanja biti bliže određen.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji 2012.godine formiran je Komitet za rodnu ravnopravnost i rodnu perspektivu u odbrani. Predsjednik/ca i sekretar/ka Komiteta bira se iz redova Ministarstva odbrane, a zamjenik/ca predsjednika/ce iz redova Vojske. Od ukupno 21 člana Komiteta, troje su predstavnici i predstavnice Armije. Ostali članovi i članice su iz MO, sa Fakulteta za bezbjednost u Skoplju, sa Instituta za bezbjednost, odbranu i mir Filozofskog fakulteta u Skoplju, i jedan predstavnik/ca Ambasade SAD.

Uz podršku nosilaca aktivnosti utvrđenih Akcionom planom, Komitet će pripremiti Program za jednake mogućnosti za žene i muškarce u MO i Armiji i uraditi Analizu zastupljenosti žena u odbrani i odnosu prema njima. Uz to, Komitet organizuje i međunarodne naučne konferencije o rodnoj ravnopravnosti i rodnoj perspektivi u odbrani i izdaje vanredno izdanje međunarodnog časopisa za odbranu, bezbjednost i mir Sovremena makedonska odbrana. Komitet je takođe zadužen da sprovede anketu javnog mnjenja o radu MO i Armije u oblasti rodne ravnopravnosti.

U procesu je imenovanje savjetnika/ce za rodna pitanja u Ministarstvu odbrane i Generalštabu Armije.

U Ministarstvu odbrane Crne Gore postoje mehanizmi za rodnu ravnopravnost, ali ne i u oružanim snagama. U skladu sa Zakonom o rodnoj ravnopravnosti, imenovana je osoba za koordiniranje aktivnosti u oblasti rodne ravnopravnosti u Ministarstvu odbrane. Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji MO poslovi iz oblasti rodne ravnopravnosti uključeni su u opis poslova radnog mjesta koordinatorke, koje je sistematizovano u Direktoratu za ljudske resurse – Direkciji za upravljanje ljudskim resursima. Koordinatorka obavlja poslove koji se tiču rodne ravnopravnosti, a u nadležnosti su Ministarstva, i učestvuje u pripremi i sprovođenju Plana aktivnosti za postizanje rodne ravnopravnosti u Crnoj Gori (PAPRR). Ona je zadužena za izradu posebnih programa mjera za ostvarivanje PAPRR u Ministarstvu odbrane i Vojsci CG. U okviru tih programa utvrđuju se konkretne aktivnosti i njihovi nosioci, projektuju se rokovi za realizaciju aktivnosti i prate njihovi efekti. Koordinatorka takođe priprema i podnosi periodične i godišnje izvještaje i preporuke za naredni period, učestvuje u aktivnostima saradnje na regionalnom i međunarodnom nivou, predlaže projektne aktivnosti i, u saradnji sa domaćim i stranim

partnerima, učestvuje u njihovoj implementaciji.

U cilju stvaranja uslova za poboljšanje funkcionisanja institucionalnih mehanizama i širenja mreže lica koja se bave rodnom ravnopravnošću, započete su obuke trenera i trenerica za pitanja rodne ravnopravnosti u Ministarstvu odbrane i Vojsci Crne Gore. Planirano je da se na taj način u MO i VCG formira mreža kontakt osoba za rodnu ravnopravnost, koje će, zajedno sa koordinatorkom za rodnu ravnopravnost, sprovoditi buduće aktivnosti, što se posebno odnosi na izradu i realizaciju NAP-a za implementaciju Rezolucije 1325 Savjeta bezbjednosti UN.

U Srbiji je imenovana savjetnica ministra odbrane za poslove iz djelokruga rodne ravnopravnosti. Osim poslova koji se tiču izrade planova i akata, savjetnica koordinira i ostale aktivnosti u vezi sa sprovođenjem politike rodne ravnopravnosti u MO: u saradnji sa reprezentativnim sindikalnim organizacijama, planira aktivnosti u cilju formiranja sekcija žena; prati realizaciju mjera neophodnih za kontinuirano vođenje evidencija o školovanju, usavršavanju i vođenju u karijeri za žene; formuliše preporuke za uvođenje politike rodne ravnopravnosti; rješava pitanja od interesa za postizanje rodne ravnopravnosti; pruža potrebnu pomoć analitičkim grupama, istraživačkim timovima i osobama od povjerenja i učestvuje na međunarodnim konferencijama.

U Srbiji je formirana i Analitička grupa MO i VS za analizu sprovođenja NAP-a za primjenu Rezolucije Savjeta bezbjednosti UN 1325. Predstavnici/e MO učestvuju u radu Multisektorskog koordinacionog tijela Vlade Srbije i predsjedavaju Političkom savjetu za implementaciju NAP-a 1325. U toku je uspostavljanje mehanizma ‘osoba od povjerenja’, koji će doprinijeti sprečavanju rodno zasnovane diskriminacije i nasilja.

/ 4.9. SANKCIONISANJE RODNE DISKRIMINACIJE

U BiH je na snazi Zakon o zabrani diskriminacije, koji žrtvama diskriminacije po bilo kom osnovu osigurava više instrumenata koje mogu koristiti protiv institucija i pojedinaca, u javnoj i privatnoj sferi života. Za slučajeve diskriminacije predviđene su kaznene, prekršajne i zaštitne mjere. Odredbe Zakona o zabrani diskriminacije uključene su u podzakonsku regulativu koja reguliše ovu oblast u MO BiH i OS BiH.

U Srbiji postoji mogućnost sankcionisanja rodne diskriminacije. Zakonsko uporište za zaštitu od rodne diskriminacije predstavlja Zakon o ravnopravnosti polova.

U Crnoj Gori i Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji zakon takođe predviđa mogućnost sankcionisanja rodne diskriminacije. U Crnoj Gori diskriminacija po osnovu pola i rodnih identiteta zabranjena je Ustavom i zakonima. U zakonodavstvu Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije za ovaj tip diskriminacije predviđene su i prekršajne i krivične sankcije.

Prema Zakonu o Vojsci Srbije, pripadnici/e VS ne smiju biti povlašćeni niti uskraćeni u svojim pravima i dužnostima zbog rasne, vjerske, polne ili nacionalne pripadnosti, zbog svog porijekla ili bilo kog drugog ličnog svojstva.

Zakon o Vojsci Crne Gore garantuje jednaka prava licima koja se prijavljuju za prijem u vojnu službu. Garantuje se primjena načela transparentnosti, pravičnosti i jednakih prava, a zabranjuje diskriminacija po bilo kom osnovu (pol, rasa, jezik, vjeroispovijest, političko ili drugo mišljenje, etničko ili socijalno porijeklo, imovno stanje...). Poštovanje ovih načela obezbjeđuje ministar odbrane.


89.4. USLOVI RADA /

/ 4.10. KORIŠĆENJE RODNO OSJETLJIVOG JEZIKA

U BIH se intenzivno sprovodi proces konsultacija radi definisanja upotrebe rodno osjetljivog jezika u zakonima i internim propisima. Trenutno, korišćenje rodno osjetljivog jezika zavisi od ličnog izbora osobe. U Crnoj Gori se u državnim organima i institucijama koristi rodno osjetljiv jezik, saglasno Zakonu o rodnoj ravnopravnosti. U Srbiji su 2012. godine izvršene izmjene Pravila službe Vojske Srbije. Time je regulisana rodno osjetljiva upotreba jezika u službenom obraćanju i uvedeni ženski oblici za zaposlene u VS (kadetkinja, vojnikinja...). U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ne koristi se rodno osjetljivi jezik.

/ 4.11. KODEKS PONAŠANJA

U svakoj od četiri zemlje postoji kodeks ponašanja u vojsci.

U BiH se trenutno sprovodi obuka o Kodeksu ponašanja za pripadnike/ce OS. Ovaj dokument ne sadrži reference vezane za rodnu ravnopravnost, ali su one uključene u tekst Etičkog kodeksa ponašanja vojnih lica u MO i OS BiH, koji je u fazi nacrta. U Nacrtu se navodi da su vojna lica u MO i OS BiH obavezna da poštuju Zakon o ravnopravnosti polova i da se to odnosi na sve aktivnosti jedinica, komandi i oružane snage u cjelini. Jednim članom ovoga Kodeksa strogo se zabranjuje rodna diskriminacija.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji postoji Kodeks ponašanja koji su zaposleni obavezni da poštuju, ali njime nije obuhvaćena oblast rodne ravnopravnosti.

Zakonom o Vojsci Crne Gore propisano je da se lice koje se prvi put prima u službu u Vojsci obavezno upoznaje sa Kodeksom vojne etike. Zakonom je propisana i redovna obuka u toku koje se lica u službi u Vojsci upoznaju sa Kodeksom vojne etike. Ovakva obuka sprovodi se najmanje jednom godišnje. U Kodeksu vojne etike stoji da je lice u službi u Vojsci, između ostalog, obavezno da poštuje ličnost i dostojanstvo pretpostavljenih, potčinjenih i drugih lica u službi u Vojsci, te da u vršenju službe postupa bez diskriminacije i predrasuda u odnosu na pol, rasu, vjeru, životno doba, bračni status, imovinski položaj i bilo koju različitost druge osobe.

U Vojsci Srbije zaposleni pismeno potvrđuju da su upoznati sa Kodeksom časti pripadnika i pripadnica Vojske Srbije. Kodeks časti sadrži sljedeću referencu u vezi sa rodnom ravnopravnošću: „Pripadnik Vojske Srbije se rukovodi opštim moralnim načelima vojne profesije i promoviše njene osnovne vrijednosti, tako što njeguje i razvija sopstvene vrline i prihvata i poštuje norme ponašanja: 1) sa otadžbinom je u zavjetnom odnosu i bezuslovno je brani; 2) poštuje, čuva i brani državna i vojna obilježja i dostojanstveno nosi uniformu Vojske Srbije, u službi i van nje; 3) prilikom izvršavanja borbenih zadataka: silu upotrebljava samo koliko je neophodno; čovječno postupa prema zarobljenom neprijatelju i civilima, posebno prema starijim osobama, ženama i djeci; itd…

13

13 http://www.vs.rs/content/attachments/Kodeks_casti_pripadnika_Vojske_Srbije.pdf

/ 4.12. PREVENCIJA SEKSUALNOG UZNEMIRAVANJA

KOME PRIJAVITI SEKSUALNO UZNEMIRAVANJE

U sve četiri države, i u ministarstvima odbrane i u oružanim snagama, postoje mehanizmi za sankcionisanje seksualnog uznemiravanja.

U Bosni i Hercegovini žrtva seksualnog uznemiravanja može da se obrati pretpostavljenom, direktno Generalnom inspektoratu MO BiH, inspektorima komandi i jedinica OS BiH, kao i Uredu parlamentarnog vojnog povjerenika.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji žrtve seksualnog uznemiravanja mogu se obratiti pretpostavljenom ili podnijeti predstavku nadležnom tijelu ili komisiji. Za ova pitanja nadležan je i ombudsman, koji radi u Sektoru za inspekcije u oblasti odbrane u okviru Ministarstva odbrane. U skladu sa Zakonom o zaštiti od uznemiravanja na radnom mjestu, u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji postoji zakonska obaveza imenovanja posrednika.

U slučaju seksualnog uznemiravanja, u Crnoj Gori žrtve se mogu obratiti posredniku među strankama u slučaju, u skladu sa Zakonom o zabrani zlostavljanja na radu, ili glavnom inspektoru za odbranu, u skladu sa Zakonom o odbrani i Zakonom o Vojsci Crne Gore. Žrtva može pokrenuti postupak mirnog rješavanja spora u Agenciji za mirno rješavanje sporova, kao i sudski postupak. Sudski postupak može biti: krivični postupak, ukoliko žrtva želi da lice koje je vršilo diskriminaciju krivično odgovara po ovom pitanju, odnosno parnični, ako je žrtva pretrpjela materijalnu ili nematerijalnu štetu.

U Srbiji se zaposleni, u slučaju seksualnog uznemiravanja, mogu obratiti osobi koja je u njegovoj/njenoj jedinici ili ustanovi određena kao lice za podršku, osobi ovlašćenoj za podnošenje zahtjeva za zaštitu od zlostavljanja, ili nekoj drugoj osobi od povjerenja. Ta osoba je dužna da žrtvi predoči probleme i pruži savjet o načinu daljeg postupanja i rješavanju sporne situacije. Naime, u skladu sa Zakonom o sprečavanju zlostavljanja na radu, kao i sa Pravilnikom o pravilima ponašanja poslodavaca i zaposlenih u vezi sa prevencijom i zaštitom od zlostavljanja na radu, nadležni starješina određuje: jedno lice za referenta za bezbjednost, zaštitu zdravlja na radu i zaštitu životne sredine, kao lice ovlašćeno za pokretanje postupka u slučaju zlostavljanja; jedno lice kome zaposleni koji smatra da je izložen zlostavljanju može da se obrati radi dobijanja savjeta i podrške, kao lice za podršku, i tri lica koja su stavljena na listu posrednika, kao lica koja posreduju u postupku za zaštitu od zlostavljanja na radu.

KAKO PRIJAVITI SEKSUALNO UZNEMIRAVANJE

U BiH seksualno uznemiravanje može da se prijavi putem telefona, u formi pisma, elektronskom poštom ili ličnim dolaskom i izjavom. Uputstvom za rad Generalnog inspektorata i inspektora u MO BiH predviđeno je da sva zainteresovana lica (žrtva ili treće lice) mogu prijaviti bilo koji oblik nepravilnosti, uključujući i seksualno uznemiravanje. Prijava se može predati lično ili korišćenjem bilo kojeg sredstva komunikacije. Za prijavljivanje postoji poseban obrazac – IGAR (Zahtjev za djelovanje inspektora). Taj se obrazac može podnijeti inspektoru ili komandujućem u jedinici, koji ga je dužan dostaviti Generalnom inspektoratu u roku od četrdeset osam sati. Generalni inspektorat djeluje po svim prijavama koje nijesu starije od tri godine, osim u slučaju počinjenja krivičnog djela za čije su prijavljivanje u Krivičnom zakonu predviđeni drugačiji rokovi.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji seksualno uznemiravanje prijavljuje se komandnom linijom, kroz službeni razgovor, odnosno predstavkom, u skladu sa procedurama sadržanim u Zakonu o zaštiti od uznemiravanja na radnom mjestu. Ovim zakonom regulisana su


91.4. USLOVI RADA /

prava, obaveze i odgovornost poslodavca i zaposlenih kada je riječ o sprečavanju uznemiravanja na radnom mjestu, bilo psihičkog, bilo uznemiravanja po osnovu pola. Istim zakonom propisane su mjere i postupci za zaštitu od uznemiravanja na radnom mjestu i regulisana druga pitanja iz ove oblasti.

U Crnoj Gori proceduru na osnovu prijave za seksualno uznemiravanje u Vojsci sprovodi glavni inspektor za odbranu. Prema zakonskom okviru koji definiše ovu oblast, zaposlena osoba koja smatra da je izložena seksualnom uznemiravanju podnosi pisani zahtjev za pokretanje postupka za zaštitu od seksualnog uznemiravanja posredniku, odnosno poslodavcu (ukoliko nije određen posrednik). Posrednik (poslodavac) je dužan da pokrene postupak posredovanja u roku od tri dana od dana prijema zahtjeva, a postupak se mora okončati u roku od osam dana. U postupku posredovanja može učestvovati predstavnik/ca sindikata i predstavnik/ca zaposlenih. Postupak je zatvoren za javnost, a podaci prikupljeni u toku posredovanja mogu se saopštavati samo učesnicima u postupku i organima nadležnim za zaštitu od seksualnog uznemiravanja/mobinga. Ako poslodavac nije preduzeo privremene mjere (zabrana približavanja lica koje je prijavljeno da vrši seksualno uznemiravanje/mobing licu koje je izloženo seksualnom uznemiravanju/mobingu, promjena radne prostorije prijavljenog lica), osoba koja je izložena uznemiravanju ili seksualnom uznemiravanju/mobingu ima pravo da prekine rad do okončanja postupka posredovanja. To pravo može da ostvari pod uslovom da joj, po mišljenju doktora specijaliste nadležne zdravstvene ustanove, prijeti neposredna opasnost po zdravlje ili život. Ako osoba nije zadovoljna ishodom postupka zaštite od seksualnog uznemiravanja, uznemiravanja ili mobinga, ona može pokrenuti postupak za zaštitu i to kod poslodavca, kod Agencije za mirno rješavanje radnih sporova i kod nadležnog suda. Teret dokazivanja da nije bilo ponašanja koje predstavlja uznemiravanje/mobing leži na tuženom, odnosno na drugoj strani u sporu.

14

U Srbiji se zaposlena osoba koja smatra da je žrtva seksualnog uznemiravanja, u cilju predočavanja problema, dobijanja savjeta o načinu daljeg postupanja i rješavanja sporne situacije, može obratiti: osobi koja je u njegovoj/njenoj jedinici ili ustanovi određena kao lice za podršku, osobi ovlašćenoj za podnošenje zahtjeva za zaštitu od zlostavljanja, odnosno nekoj drugoj osobi od povjerenja. Ako poslije razgovora sa nekim od navedenih lica zaposleni/a tako odluči, obrazložen zahtjev za pokretanje postupka za zaštitu od zlostavljanja može podnijeti neposredno starješini komande, jedinice i ustanove koji je na položaju komandanta bataljona, odnosnu na tome ravnom ili višem položaju, ili rukovodiocu/starješini organizacione jedinice (u kojoj se zaposleni/a nalazi na dužnosti) Ministarstva odbrane i Generalštaba Vojske Srbije, koji je na položaju načelnika uprave, tome ravnom ili višem položaju (nadležni starješina). Zahtjev može podnijeti i lice nadležno za poslove bezbjednosti i zdravlja na radu, uz pismenu saglasnost osobe koja smatra da je izložena zlostavljanju. Po podnesenom zahtjevu, nadležni starješina postupiće po proceduri utvrđenoj Zakonom i Pravilnikom. Zaposlena osoba koja smatra da je izložena zlostavljanju ili seksualnom uznemiravanju od strane nadležnog starješine, može se neposredno obratiti sudu. U tom slučaju, ona podnosi tužbu za zaštitu od takvog ponašanja, i to bez prethodnog pokretanja postupka za zaštitu kod poslodavca.

PRIJAVLJENI SLUČAJEVI SEKSUALNOG UZNEMIRAVANJA

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji zabilježena su dva slučaja seksualnog uznemiravanja na radnom mjestu. Od toga je jedan slučaj procesuiran, ali bez ishoda. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji, kao ni u Crnoj Gori, ne vodi se rodno osjetljiva statistika, odnosno statistika prema polu (počinilaca i žrtava).

Na osnovu podataka Analitičke grupe MO i VS i izvještaja iz Uprave za ljudske resurse (J-1) GŠ VS, u Srbiji su evidentirana ukupno tri slučaja seksualnog uznemiravanja u vojsci. Slučajevi nijesu procesuirani, ali su obavljeni službeni razgovori, a počinioci su udaljeni sa službene dužnosti. U Srbiji statistika prepoznaje pol počinilaca i žrtava: počinioci su tri muškarca, a žrtve tri žene.

14 Vlada Crne Gore, na sjednici od 11.7.2013.godine, usvojila je Predlog Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o zabrani diskriminacije. Kada ovaj pravni akt bude usvojen u parlamentu, seksualno uznemiravanje biće zakonski određeno kao poseban oblik diskriminacije.

U Upravi za tradiciju, standard i veterane Sektora za ljudske resurse MO Srbije planirano je uspostavljanje evidencije i rodno razvrstane statistike za sve slučajeve kršenja ljudskih prava.

Generalni inspektorat MO BiH vodi evidenciju o svakom pojedinačnom prijavljenom slučaju seksualnog uznemiravanja; ona obuhvata i podatke o polu počinioca i žrtve.

UPOZNAVANJE ZAPOSLENIH SA PROCEDURAMA ZA PRIJAVU SEKSUALNOG UZNEMIRAVANJA I OHRABRIVANJE ŽRTAVA DA PODNESU PRIJAVE

Generalni inspektorat MO BiH i inspektori OS BiH redovno ohrabruju sve pripadnike/ce OS da prijave nepravilnosti. To se ostvaruje kroz svakodnevne kontakte i planiranu redovnu obuku iz oblasti etike i profesionalizma, što uključuje i kodeks ponašanja. Na obuci se pripadnici i pripadnice OS upoznaju i sa osnovnim principima rada inspektora i načinom na koji mogu ostvariti komunikaciju s njima.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji ohrabruje se prijavljivanje eventualnog seksualnog uznemiravanja. Na obukama se radi na podizanju svijesti pripadnika/ca vojske o ovom obliku uznemiravanja i pruža im se mogućnost da se upoznaju sa procedurama i načinom prijave.

U skladu sa Zakonom o zabrani zlostavljanja na radu, Ministarstvo odbrane Crne Gore, kao poslodavac, obavještava zaposlene i njihove predstavnike o uzrocima, pojavnim oblicima i posljedicama vršenja seksualnog uznemiravanja. Mjere koje je MO u tom pravcu dužno da preduzme u cilju prepoznavanja, prevencije i sprečavanja mobinga, predviđene su Zakonom i Pravilnikom koji je donijelo Ministarstvo rada i socijalnog staranja. Zakon o Vojsci propisuje da lice u službi u Vojsci ima pravo da bude informisano o svim pitanjima iz rada i funkcionisanja komande i jedinice u kojoj vrši službu, te da se radi zaštite svojih prava može obratiti i glavnom inspektoru za odbranu. Osim toga, kroz pohađanje seminara i radionica koje organizuje Uprava za kadrove u sklopu Programa stručnog osposobljavanja državnih službenika i namještenika, zaposleni se mogu upoznati sa zakonskim procedurama kada je riječ o mobingu i seksualnom uznemiravanju na radnom mjestu. Vlada Crne Gore usvojila je Predlog Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o zabrani diskriminacije, kojim je kao poseban oblik diskriminacije uvedeno seksualno uznemiravanje, umesto mobinga, koji je regulisan lex specialisom. Sada slijedi usvajanje ovoga Predloga u parlamentu, nakon čega će Ministarstvo za ljudska i manjinska prava organizovati posebne edukacije i seminare na tu temu.

U Srbiji takođe ohrabruju žrtve da prijave slučajeve seksualnog uznemiravanja, a kroz pisana obavještenja informišu zaposlene o procedurama prijave.


/ 5. RODNA SENZITIVIZACIJA I EDUKACIJA

/ 5.1. EDUKACIJA I STRUČNO USAVRŠAVANJE O RODNOJ RAVNOPRAVNOSTI

U Bosni i Hercegovini osnovna obuka za prijem kandidata i kandidatkinja u službu podrazumijeva i obavezne sadržaje iz oblasti rodne ravnopravnosti. Obuka iz ove oblasti traje dva školska časa, a vrše je pripadnici/e MO BiH i OS BiH, u saradnji sa NATO štabom Sarajevo. Obuhvaćene su teme koje se odnose na Rezoluciju SB UN 1325, opšta pitanja roda i rodne ravnopravnosti, kao i aktivnosti koje MO BiH i OS BiH preduzimaju na realizaciji ciljeva iz oblasti rodne ravnopravnosti.

U BiH se usavršavanje iz oblasti rodne ravnopravnosti organizuje od 2008.godine. Sprovodi se kroz kurseve, seminare, radionice, konferencije i studijska putovanja, na kojima je do sada učestvovalo oko 30% pripadnika i pripadnica OS BiH.

Od 2007. godine, u Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji rodna edukacija i senzitivizacija sprovodi se u saradnji sa partnerskim zemljama (Norveškom i Švedskom) i međunarodnim organizacijama (UN, NATO, UNDP, UN WOMEN), kao i kroz učešće pripadnika/ca Armije na kursevima, seminarima, radionicama, tribinama, konferencijama i sl.

U Crnoj Gori edukacija iz oblasti rodne ravnopravnosti sprovodi se u osnovnim i srednjim školama, ne kroz poseban predmet, već u okviru predmeta Građansko vaspitanje. Od 2011. godine, u sistemu državne uprave realizuju se sadržaji iz oblasti rodne ravnopravnosti i to kroz organizovanje seminara, radionica i stručna usavršavanja pripadnika/ca Vojske.

Od 2013. godine, u svim jedinicama Vojske Crne Gore otpočele su aktivnosti na kontinuiranoj edukaciji zaposlenih o Rezoluciji SB UN 1325. Edukacija je uvrštena u Instrukciju za obuku VCG u 2013, a nalazi se u Kalendaru značajnih događaja Vojske u ovoj godini. Riječ je o edukaciji koja se organizuje kroz održavanje seminara i predavanja na kojima se zaposleni, putem video prezentacija i kroz diskusiju, upoznaju sa ustavnim i zakonodavnim okvirom u Crnoj Gori, sa državnom politikom i odnosom prema obavezama iz Rezolucije Savjeta bezbjednosti UN 1325. Tim putem pripadnici/e VCG informišu se i o regionalnoj saradnji iz oblasti rodne ravnopravnosti, s posebnim osvrtom na iskustvima u regionu u vezi sa implementacijom Rezolucije SB UN 1325. Ova obuka još traje, a sprovodi se kao aktivnost čiji je cilj kontinuirano upoznavanje što većeg broja zaposlenih sa antidiskriminacionim zakonodavstvom u zemlji, kao i sa međunarodnom regulativom u toj oblasti. Oko 200 zaposlenih u VCG prošlo je sličnu edukaciju u toku 2012. godine.

U Srbiji sadržaji iz oblasti rodne ravnopravnosti postoje na osnovnim studijama na Vojnoj akademiji i čine dio svih nivoa usavršavanja u Školi nacionalne odbrane. Instrukcijom za obuku u MO i VS za 2013. godinu predviđena je realizacija teme Reforma sektora bezbjednosti i rodna perspektiva. Osim toga, određeni broj pripadnika/ca Vojske periodično se upućuje na različite kurseve i seminare iz oblasti rodne ravnopravnosti, a stečena znanja prenose na ostale pripadnike i pripadnice svoje jedinice.

Prilagođeni su nastavni planovi i programi vojno-obrazovnih ustanova na svim nivoima (Vojna gimnazija, Vojna akademija, Komandno-štabno usavršavanje i Generalštabno usavršavanje), tako što su uvedene teme iz oblasti rodne ravnopravnosti. Tako će, na primjer, pitanje zaštite žena i djevojaka od svih oblika nasilja u ratu i u vanrednim situacijama biti posebno obrađeno u okviru predmeta Međunarodno humanitarno pravo, koji se izučava na prvoj godini studija Vojne akademije. U školskoj 2011/2012. godini, katedre za društvene nauke i za menadžment uključile su pitanja iz domena rodne ravnopravnosti u nastavne sadržaje predmeta: Sociologija, Etika, Pravo odbrane i Međunarodno pravo. Posebno su značajne teme koje se odnose na primjenu

93.5. RODNA SENZITIVIZACIJA I EDUKACIJA /

međunarodnog humanitarnog prava sa aspekta zaštite žena i djevojaka od nasilja u konfliktnim i post-konfliktnim situacijama. Ove teme čine sastavni dio obuke pripadnika/ca Ministarstva odbrane i Vojske Srbije za učešće u multinacionalnim operacijama UN.

U Školi nacionalne odbrane pojedini sadržaji iz oblasti rodne ravnopravnosti realizuju se u okviru tema o upravljanju ljudskim resursima. Tako je Trening i obrazovanje žena u sistemu odbrane jedna od tema na Komandnoštabnom usavršavanju, Napredovanje žena u sistemu odbrane na Generalštabnom usavršavanju, a tema Žene lideri obrađuje se na Visokim studijama bezbjednosti i odbrane.

Stručno usavršavanje u oblasti rodne ravnopravnosti započeto je prije usvajanja NAP-a za primjenu Rezolucije SB UN 1325. Ono se sprovodi od 2009. godine, kada su predstavnici MO učestvovali na seminaru koji je na temu Implementacija Rezolucije SB UN 1325 u Srbiji organizovao Beogradski fond za političku izuzetnost (BFPE). Nakon usvajanja NAP-a za primjenu Rezolucije SB UN 1325, tokom 2010. i 2011. godine, 18 lica iz MO i VS prošlo je obuku na temu Uvođenje rodne perspektive u reformu sektora bezbjednosti, sprovedenu u organizaciji BFPE, Beogradskog centra za bezbjednosnu politiku i Misije OEBS-a u Srbiji. Od usvajanja NAP-a do danas, obukom i edukacijom o rodnoj ravnopravnosti obuhvaćeno je više od 650 lica zaposlenih u MO i VS (od čega 105 žena i 90 muškaraca pripadnika/ca Vojske Srbije).

OBUKA O RODNOJ RAVNOPRAVNOSTI ZA RUKOVODEĆI IKOMANDNI KADAR

U BiH je za rukovodeći i komandni kadar pohađanje obuke o rodnoj ravnopravnosti obavezno, dok u Crnoj Gori i Srbiji nije. U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji prva obuka o rodnoj ravnopravnosti za rukovodeći i komandni kadar sprovedena je u septembru 2013. godine, a u planu je organizacija sličnih obuka do kraja godine.

U BiH se obuke za rukovodeći i komandni kadar održavaju u organizaciji Agencije za državnu službu, Agencije za ravnopravnost polova i NATO štaba Sarajevo.

U Crnoj Gori je dio komandnog kadra prošao obuku iz oblasti rodne ravnopravnosti u toku 2012. godine. Obuke su bile usredsređene na Rezoluciju Savjeta Bezbjednosti UN 1325.

U Srbiji je obuka iz oblasti rodne ravnopravnosti jedinstvena, ali se nastoji da u različitim vidovima ove obuke rukovodeći kadar bude zastupljen u što većoj mjeri.

OBUKA ZA RUKOVODEĆI I KOMANDNI KADAR O ODRŽAVANJU RADNOG OKRUŽENJA BEZ UZNEMIRAVANJA

U BiH se obuka ove vrste izvodi kroz module koji obuhvataju više tema (Etika, Tim i timski rad, Stres menadžment, Mobing). Svi pripadnici i pripadnice OS BIH godišnje prolaze kroz jednodnevnu obuku u vezi sa Kodeksom ponašanja u vojsci. Ovom obukom obuhvaćeno je i pitanje seksualnog uznemiravanja. U Crnoj Gori se ova tema obrađuje kroz redovne obuke koje organizuje Uprave za kadrove.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji za rukovodeći i komandni kadar organizuje se obuka iz oblasti održavanja radne sredine bez uznemiravanja. Teme su sljedeće: Izgaranje na radnom mjestu, Vještine komunikacije u radnoj sredini, Mobing i razrješavanje konflikata na radnom mjestu.

U Srbiji je svim zaposlenima u MO i VS, u skladu sa Zakonom o sprečavanju zlostavljanja na radu i Pravilnikom o pravilima ponašanja poslodavaca i zaposlenih u vezi sa prevencijom i zaštitom od zlostavljanja na radu, dostavljeno Obavještenje o zabrani zlostavljanja na radu i pravima, obavezama i odgovornostima zaposlenog i poslodavca u vezi sa zabranom vršenja zlostavljanja. U cilju održavanja radnog okruženja bez uznemiravanja, sprovedene su mjere propisane Zakonom i Pravilnikom. Tako su u Ministarstvu odbrane i Vojsci Srbije određena lica koja su ovlašćena za pokretanje postupka za zaštitu od zlostavljanja na radu, lica ovlašćena za ulogu

94. 5. RODNA SENZITIVIZACIJA I EDUKACIJA /

posrednika u postupku za zaštitu od zlostavljanja na radu, kao i lice za podršku.

Ova je problematika zastupljena i u nastavnim sadržajima na Vojnoj akademiji Srbije. Među kursevima koji se iz oblasti društvenih nauka organizuju na ovoj instituciji, nalaze se i: Profesionalna vojna etika, Mobing i zaštita od mobinga u vojsci i Didaktičko-metodički kurs za nastavnike i saradnike visokih škola.

/ 5.2. EDUKACIJA O RODNOJ RAVNOPRAVNOSTI ZA UČESTVOVANJE U MULTINACIONALNIM OPERACIJAMA

U BiH se obuka za učešće u multinacionalnim operacijama, tj. u operacijma podrške miru (PSOTC), vrši u Centru za obuku. Svi oficirski i podoficirski kursevi o mirovnim operacijama imaju modul o rodnoj ravnopravnosti u trajanju 1–3 sata. Modul uključuje predavanje iz teorije roda i kratku praktičnu vježbu/diskusiju.

PSOTC je razvio specijalistički kurs o značaju rodnog pristupa u operacijama podrške miru. Kurs pod nazivom Utility of Gender on Peace Support Operations organizuje se jednom godišnje za pripadnike/ce OS BiH i druge međunarodne studente. Cilj je priprema policijskih i vojnih oficira iz zemalja Zapadnog Balkana da efektivno služe u budućim misijama. Ovaj kurs je u procesu akreditacije od strane NATO saveza i UN-a.

Za pripadnike/ce OS BiH, obuka iz oblasti rodne ravnopravnosti i Rezolucije SB UN 1325 o ženama, miru i bezbjednosti predstavlja preduslov za učešće u multinacionalnim operacijama.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji edukacija o Rezoluciji SB UN 1325 dio je obavezne obuke prije slanja u misiju. Obuka obuhvata i teme vezane za rodno osjetljivo ponašanje i kulturološki kontekst misije.

U Srbiji je rodna ravnopravnost obavezni sadržaj i sastavni dio priprema i obuke pred upućivanje u multinacionalne operacije. Realizacijom ove teme podiže se nivo pripremljenosti i odgovornosti pripadnika/ca kontingenta Vojske Srbije za izvršenje dodijeljenih zadataka kao što su: patroliranje u mješovitim (muško-ženskim) timovima, pretres lica, rad na osmatračkim stanicama i osmatranje kritičnih reona, izrada rodno osjetljivih izvještaja, razumijevanje rodnih pitanja u procesima razoružanja, demobilizacije i reintegracije, zaštita civila, sticanje i izgradnja međusobnog povjerenja pripadnika/ca VS i lokalnog stanovništva, razumijevanje potreba svih članova lokalne populacije (muškarci, žene, dječaci i djevojčice) i potpun uvid u operativno stanje na terenu. Takva obuka, između ostalog, doprinosi povećanju operativne efikasnosti, kao i većem stepenu zaštite angažovanih snaga i sredstava pripadnika/ca kontingenta VS.

U okviru Međunarodnog kursa za štabne oficire u multinacionalnim operacijama, realizuje se tema kojom se rodna ravnopravnost integriše u proces operativnog planiranja. Pored toga, tema Rod u multinacionalnim operacijama osmišljena je na osnovu analize učešća u multinacionalnim operacijama i na osnovu razmjene iskustava instruktora obuke nakon učešća na kursevima u inostranstvu. U okviru ove teme organizovana su dva kursa, koje je realizovao Centar za mirovne operacije, uz podršku agencije UN WOMEN i organizacija civilnog društva. U toku 2012. godine, u Centru za mirovne operacije edukovano je 30 lica (od čega 15 pripadnika MO i VS) za posaosavjetnika komandanta nacionalnih kontingenata u multinacionalnim operacijama.

95.5. RODNA SENZITIVIZACIJA I EDUKACIJA /

/ 6. PREPORUKE Glavni cilj: Kontinuirano raditi na povećanju zastupljenosti žena u oružanim snagama zemalja Zapadnog Balkana, a posebno na mjestima odlučivanja, kreiranja i sprovođenja politika.

1) Razviti, usvojiti i primijeniti dugoročni strateški pristup u cilju povećanja broja kvalifikovanih kandidatkinja za oružane snage.

2) Imenovati, obučiti i kontinuirano podržavati osobe zadužene za rodna pitanja, precizno definisati njihovu ulogu i djelokrug rada na različitim nivoima u oružanim snagama. 3) U cilju poboljšanja kapaciteta za rodno osjetljivo upravljanje personalom: a) unaprijediti kapacitet za vođenje rodno osjetljive statistike; b) unaprijediti kadrovske baze podataka; c) obezbijediti kvalitativno i kvantitativno rodno osjetljivo praćenje razvoja karijere i fluktuacije kadra, kao i adekvatno uređenje sistema prikupljanja, diseminacije i analiziranja tih podataka.

4) Povećati zastupljenost žena na stručnim usavršavanjima i školovanjima kroz podsticanje donosilaca odluka da identifikuju i upute kvalifikovane žene, kao i kroz ohrabrivanje samih žena da se prijave.

5) Prilagoditi infrastrukturu, uniforme i opremu uslovima rada žena.

6) Unaprijediti mjere za usklađivanje privatnog i profesionalnog života.

7) Ohrabriti žrtve da prijave rodnu diskriminaciju i seksualno uznemiravanje i osnažiti mehanizme reagovanja i zaštite.

8) Sistematski uključivati problematiku rodne ravnopravnosti u cjelokupan sistem obuke i obrazovanja.

9) Uvesti rodno osjetljiv jezik i promovisati njegovo korišćenje.

10) Ohrabrivati i obučavati žene za učešće u multinacionalnim operacijama.

11) Nastaviti i jačati regionalnu saradnju mehanizama za rodnu ravnopravnost MO Zapadnog Balkana.

96. 6. PREPORUKE /

97.ANEKS А /

ANEKS A: ZASTUPLJENOST ŽENA U ORUŽANIM SNAGAMA PO VIDOVIMA VOJSKE I POZICIJI

BOSNA I HERCEGOVINA

TRENUTNI % (PODACI IZ 2012. GODINE) CJELOKUPNOG KADRA PODIJELJENOG PREMA SLUŽBAMA

TRENUTNI % (PODACI IZ 2012. GODINE) ŽENA – VOJNIH LICA AKTIVNIH U MIROVNIM OPERACIJAMA(3)

(1) U druge službe spadaju sve kategorije koje nijesu pomenute (npr., civilna lica u vojnoj službi, medicinsko osoblje, administrativno osoblje, vojna policija, rezervisti sa punim radnim vremenom ili pola radnog vremena. (2) Ne osoblje na obuci, već samo aktivni vojni kadar.(3) Sve dugotrajne operacije u inostranstvu, bilo da se radi o NATO-u, UN, EU ...(4) Ne osoblje na obuci, već samo aktivni vojni kadar.(5) U druge službe spadaju sve kategorije koje nijesu pomenute (npr., civilna lica u vojnoj službi, medicinsko osoblje, administrativno osoblje, vojna policija, rezervisti sa punim radnim vremenom ili pola radnog vremena.

BIVŠA JUGOSLOVENSKA REPUBLIKA MAKEDONIJA

TRENUTNI BROJ (PODACI IZ 2012. GODINE) CJELOKUPNOG KADRA PODIJELJENOG PREMA SLUŽBAMA

TRENUTNI BROJ (PODACI IZ 2012. GODINE) ŽENA – VOJNIH LICA AKTIVNIH U MIROVNIM OPERACIJAMA(3)


98. ANEKS A /

99.ANEKS А /

CRNA GORA

TRENUTNI BROJ (PODACI IZ 2012. GODINE) CJELOKUPNOGKADRA PODIJELJENOG PREMA SLUŽBAMA



SRBIJA

TRENUTNI BROJ (PODACI IZ 2012. GODINE) CJELOKUPNOG KADRA PODIJELJENOG PREMA SLUŽBAMA



100. ANEKS A /

101.ANEKS B /

ANEKS B: PRAVNI OKVIR

Bosna i Hercegovina

U okviru obimnog pravnog okvira države, brojni su pravni dokumenti koji promovišu oblast ljudskih prava, odnosno prava žena. Uvođenje principa rodne ravnopravnosti u pravne, institucionalne i političke okvire u BiH zasnovano je na obavezama koje proizilaze iz međunarodnih dokumenata i iz članstva u međunarodnim savezima i tijelima. •UstavBiH,Aneks1OpćegokvirnogsporazumazamiruBiH(uokvirukojegasenavodi 16 međunarodnih konvencija u oblasti ljudskih prava, uključujući i CEDAW) •ZakonoravnopravnostispolovauBiH •ZakonoombudsmenuzaljudskapravaBiH •ZakonozabranidiskriminacijeuBiH •Zakonodržavnojslužbi •Zakonoradu •GenderakcioniplanBiH

Zakonski i podzakonski akti institucija odbrane BiH (zakoni, pravilnici, politike) usklađeni su sa odredbama međunarodnih dokumenata koji tretiraju oblast ljudskih prava (konvencije, rezolucije, protokoli i sporazumi), saglasni sa domaćim zakonodavstvom koje promoviše pitanja rodne ravnopravnosti i ratifikovani od strane Parlamenta BiH. •ZakonoodbraniBosneiHercegovine •ZakonoslužbiuOružanimsnagamaBiH •ZakonoparlamentarnomvojnompovjerenikuBiH •ZakonosudjelovanjupripadnikaOružanihsnagaBiH,policijskihslužbenika,državnih službenika i ostalih zaposlenika u operacijama podrške miru


•Ustav •Zakonoodbrani •Zakonoradnimodnosima •ZakonoslužbiuArmiji •Zakonodržavnimslužbencima •Zakonojednakimmogućnostimaženaimuškaraca •Zakonosprečavanjuizaštitioddiskriminacije •Zakonozaštitioduznemiravanjanaradnommjestu •Zakonosocijalnojzaštiti •Nacionalnastrategijazazaštituodporodičnognasiljazaperiodod2008.do2011.godine •Nacionalniplanakcijezarodnuravnopravnost(2007–2014) •NacionalniakcioniplanzaimplementacijuRezolucijeSBUN1325 •Strategijaorodnojravnopravnosti(donesenadecembra2012.godine)

Crna Gora

•Ustav •Zakonoodbrani •Zakonorodnojravnopravnosti •Zakonozaštitnikuljudskihprava •Zakonozabranidiskriminacije •Zakonoradu •Zakonozaštitiodnasiljauporodici •Zakonozabranizlostavljanjanaradu •ZakonoVojsciCrneGore •Krivičnizakonik

Srbija

•UstavRepublikeSrbije •Zakonoravnopravnostipolova •Zakonoodgovornostizakršenjeljudskihprava •Zakonodržavnimslužbenicima •ZakonoVojsciSrbije •Zakonoodbrani •Zakonovojnoj,radnojimaterijalnojobavezi

102. ANEKS B /

ANEKS C: SISTEM VOJNOG OBRAZOVANJA Obuka i obrazovanje identični su za žene i muškarce u sve četiri zemlje.

U BiH se edukacija pripadnika/ca MO i OS BiH realizuje kroz različite vidove obučavanja (kursevi, seminari, radionice, konferencije na kojima se obezbjeđuje razmjena informacija, iskustava i praksi), a izvodi se u zemlji i u inostranstvu. S obzirom na to da u Bosni i Hercegovini nema škola vojnog usmjerenja niti vojnih akademija, obuka i školovanje ostvaruju se kroz programe bilateralne saradnje.

Ministarstvo odbrane školuje kadete u inostranim vojnim akademijama, u skladu sa planovima školovanja i usavršavanja, kao i ponudama školovanja iz inostranstva. Planiranje stručnog obrazovanja, usavršavanja i obučavanja sastavni je dio upravljanja personalom. Program stručnog obrazovanja, usavršavanja i obučavanja za vojna lica izrađuje se na osnovu plana profesionalnog razvoja, koji uključuje praćenje i predviđanje profesionalnog puta pojedinaca.

Odredbama Zakona o službi u Oružanim snagama BiH regulisano je pravo i obaveza na stručno usmjeravanje i školovanje. To se odnosi na pravo na školovanje i usavršavanje profesionalnih vojnih lica, kao i stipendiranje studenata fakulteta i učenika srednjih škola iz građanstva da bi se popunila formacijska mjesta i uključili kadeti u vojne obrazovne institucije.

Vojnici po ugovoru regrutuju se iz građanstva na osnovu javnog oglasa za prijem. Isti način predviđen je i za regrutovanje podoficira i oficira iz građanstva (javni oglas/konkurs). Regrutovanje podoficirskog kadra u najvećoj se mjeri obezbjeđuje iz redova vojnika po ugovoru. Regrutovanje oficirskog kadra obezbjeđuje se iz redova podoficirskog kadra.

Trenutno je u toku priprema za raspisivanje javnog konkursa za prijem oficira iz građanstva.

U Bivšoj Jugoslovenskoj Republici Makedoniji sistem obrazovanja i obuke civilnih i vojnih lica u Ministarstvu odbrane (SOO) definisan je Strategijom ljudskih resursa i Strategijom za obrazovanje i obuku. Sistem se zasniva na tri stuba SOO u odbrani: institucionalna edukacija, obuka na radnom mjestu i samostalno učenje. Ovaj pristup pokriva ciklus selekcije, obrazovanja, obuke, uvježbavanja, postavljanja na dužnost i evaluacije.

U okvirima ovoga sistema obezbjeđuje se kontinuirana profesionalna edukacija, počevši od početnog ulaznog nivoa svih kategorija lica, preko sticanja početnih oficirskih/podoficirskih činova, kvalifikacija za unapređenje u viši čin i prelaska s jednog na drugi nivo (taktički, operativni i strateški) – dakle, edukacija tokom profesionalnog razvoja svih kategorija zaposlenih u sistemu odbrane.

Institucionalna edukacija je prvi stub vojne edukacije i uključuje sve forme usmjeravanja u okviru raznih edukativnih institucija (vojnih i civilnih) u zemlji i inostranstvu.

Obuka na radnom mjestu je drugi stub sistema za obrazovanje i obuku u odbrani i sprovodi se kontinuirano tokom karijere. Iskustvo stečeno kroz izvršavanje funkcionalnih dužnosti na radnom mjestu, zajedno sa organizovanim formama edukacije u okviru organizacionih cjelina sistema odbrane (jedinice i ustanove), omogućava zaposlenima da nadograde i u praksi koriste ono što su naučili tokom formalne edukacije.

Samostalno učenje je treći stub vojne edukacije, kojim se omogućava uravnoteženost sistema za obrazovanje i obuku i zaokružuje kompletna edukacija zaposlenih u odbrani. Samostalno učenje predstavlja suštinsku komponentu samostalnog razvoja, a sastoji se od individualnog učenja, istraživanja, proučavanja stručne literature i sticanja iskustva u praksi.

103.ANEKS C/

Crna Gora nema vojno školstvo. Ministarstvo odbrane obrazuje, odnosno regrutuje kadar za potrebe VCG na dva načina. Prvi način podrazumijeva školovanje oficira u inostranstvu, tj. upućivanje kandidata sa završenom srednjom školom, koji se dobrovoljno jave, na vojne akademije partnerskih zemalja. Drugi način ostvaruje se kroz prijem kandidata sa završenim civilnim fakultetima, koji će nakon završene osnovne i oficirske obuke, po sistemu obuke za dužnosti, graditi svoje karijere u Vojsci. Regrutovanje podoficirskog kadra u najvećoj mjeri se obezbjeđuje iz redova vojnika po ugovoru. Vojnici po ugovoru regrutuju se iz civilstva na osnovu javnog oglasa za prijem.

U Vojsci Crne Gore obuka se izvodi u skladu sa Uputstvom za upravljanje obukom. Naime, obuke pripadnika/ca Vojske vrše se na osnovu Godišnje instrukcije za obuku, koju izrađuje Generalštab i dostavlja je svim jedinicama VCG. Ova instrukcija sadrži prioritete za obuku i način izvođenja pojedinih sadržaja obuke. Jedinice ranga brigade, na osnovu Godišnje instrukcije, izrađuju dokument pod nazivom Godišnje smjernice za obuku i dostavljaju ga jedinicama ranga bataljona. Jedinice ranga čete mjesečno izrađuju raspored izvođenja obuke. U obuci pripadnika/ca Vojske težište je na: pripremi i angažovanju pripadnika/ca VCG u misijama i operacijama; osposobljavanju pripadnika/ca Vojske za obavljanje funkcionalnih i formacijskih dužnosti; usvajanju NATO procedura; osposobljavanju deklarisanih i drugih snaga po programu OCC E&F (Koncept operativnih sposobnosti, evaulacija i povratna informacija ocjenjivanja); pripremi za učešće na vojnim vježbama u zemlji i inostranstvu; pružanju pomoći stanovništvu u slučaju prirodno i vještački izazvanih katastrofa, i na dostizanju NATO standarada u poznavanju stranih jezika. Posebna pažnja usmjerena je na osposobljavanje štabnih oficira i podoficira za obavljanje dužnosti u multinacionalnim komandama, usavršavanje znanja stranih jezika i obuku za učešće u mirovnim misijama.

U Srbiji se obrazovanje pripadnika i pripadnica Vojske ostvaruje u Vojnoj gimnaziji, na Vojnoj akademiji, na Vojnomedicinskoj akademiji, na fakultetima u građanstvu i u centrima za obuku VS.

Obuka u VS temelji se na sistemskom pristupu upravljanju obukom i usmjerenosti na misiju. Osnovna sistemsko-normativna dokumenta koja uređuju obuku u Vojsci Srbije su: Doktrina obuke Vojske Srbije, Osnove za upravljanje obukom u Vojsci Srbije, Uputstvo o vježbama u Vojsci Srbije, Uputstvo za evaluaciju kolektivne obučenosti u Vojsci Srbije, Uputstvo za fizičku obuku u Vojsci Srbije, Uputstvo o sportskim takmičenjima u Vojsci Srbije, Osnove programa za obučavanje i stručno osposobljavanje vojnika, podoficira i oficira u rezervi, Osnove za izradu programa pripravničkog staža i uputstva za upravljanje obukom na operativnom nivou.

Individualna obuka dio je sistema obuke u kojem se pojedinci obučavaju za specijalnosti u okviru roda-službe, odnosno za obavljanje dužnosti na određenim formacijskim mjestima u komandama i jedinicama VS. Prema sadržaju, individualna obuka dijeli se na osnovnu, specijalističku i funkcionalnu.

Individualna obuka vojnika na dobrovoljnom služenju vojnog roka, kandidata/kinja za profesionalne vojnike, podoficire i oficire (lica koja se primaju u službu nakon završetka studija u građanstvu), kao i profesionalnih pripadnika/ca VS na usavršavanju, normativno je uređena programima obuke i standardima individualne obučenosti. U ovoj se oblasti primjenjuje instruktorski model obuke. Normativno uređenje individualne obuke, osnovna, specijalistička i obuka podoficira u nadležnosti su Komande za obuku.

Kolektivna obuka u Vojsci Srbije uređena je programima obuke komandi, jedinica i ustanova. Kolektivna obuka obuhvata obuku stalnog i rezervnog sastava, a njena osnovna karakteristika jeste usmjerenost na dodijeljenu misiju.

Sadržaji obuke i obrazovanja identični su za žene i muškarce. Jedina razlika postoji u realizaciji sadržaja predmeta Fizičko vaspitanje na Vojnoj akademiji (kadetkinje su oslobođene izvođenja zgibova, a prilikom savladavanja pješadijskih prepreka nije im ograničeno vrijeme). Iako je obuka ista za muškarce i za žene, standardi za provjeru fizičke sposobnosti se razlikuju. Standardi za provjeru fizičke sposobnosti žena prilagođeni su psihofizičkim mogućnostima ženskog pola, u skladu sa važećim međunarodnim standardima.

104. ANEKS C /

SPISAK SKRAĆENICAAP Akcioni planBFPE Beogradski fond za političku izuzetnost BiH Bosna i Hercegovina CEDAW Komitet za eliminaciju svih oblika diskriminacije žena GŠU Generalštabno usavršavanjeGŠ VS Generalštab Vojske Srbije JNA Jugoslovenska Narodna ArmijaKŠU Komandno-štabno usavršavanjeMO Ministarstvo odbrane NAP Nacionalni akcioni plan OEBS Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnjuOF OficirOS Oružane snage OCC E&F Koncept operativnih sposobnosti, evaulacija i povratna informacija ocjenjivanjaPAPRR Plan aktivnosti za postizanje rodne ravnopravnosti u Crnoj Gori PVS Profesionalna vojna služba PSO Puk za specijalne operacije PSOTC Centar za obuku za operacije podrške miru RSB UN 1325 Rezolucija Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija o ženama, miru i bezbjednosti 1325 SAD Sjedinjene Američke Države SFRJ Socijalistička federativna republika Jugoslavija SOP Standardne operativne procedure SOO Sistem obrazovanja i obukeUN Ujedinjene nacije UNDP/SEESAC Program Ujedinjenih nacija za razvoj/ Centar za kontrolu lakog naoružanja u jugoistočnoj i istočnoj Evropi UN WOMEN United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women VCG Vojska Crne Gore VS Vojska Srbije VSBO Visoke studije bezbjednosti i odbrane

105.SPISAK SKRAĆENICA /

SPISAK GRAFIKONAGrafikon 1: Zаstupljenost ženа u oružаnim snаgаmа Zаpаdnog BаlkаnаGrafikon 2: Zаstupljenost ženа po vidovimа vojske u oružаnim snаgаmа Zаpаdnog BаlkаnаGrafikon 3: Zаstupljenost ženа u vojsci (BiH)Grafikon 4: Zаstupljenost ženа nа pozicijаmа u kopnenoj vojsci (BiH)Grafikon 5: Zаstupljenost ženа nа pozicijаmа u vаzduhoplovstvu i protivvаzdušnoj odbrаni (BiH)Grafikon 6: Zаstupljenost ženа u vojsci (Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija)Grafikon 7: Zаstupljenost ženа nа pozicijаmа u kopnenoj vojsci (Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija)Grafikon 8: Zаstupljenost ženа nа pozicijаmа u vаzduhoplovstvu i protivvаzdušnoj odbrаni Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija)Grafikon 9: Zаstupljenost ženа u vojsci (Crnа Gorа)Grafikon 10: Zаstupljenost ženа nа pozicijаmа u kopnenoj vojsci (Crnа Gorа)Grafikon 11: Zаstupljenost ženа nа pozicijаmа u vаzduhoplovstvu (Crnа Gorа)Grafikon12: Zаstupljenost ženа nа pozicijаmа u mornаrici (Crnа Gorа)Grafikon 13: Zаstupljenost ženа u vojsci (Srbijа)Grafikon 14: Zаstupljenost ženа nа pozicijаmа u kopnenoj vojsci (Srbijа)Grafikon 15: Zаstupljenost ženа nа pozicijаmа u vаzduhoplovstvu i protivvаzdušnoj odbrаni (Srbijа)Grafikon 16: Zastupljenost žena u multinаcionаlnim operаcijаmаGrafikon 17: Zastupljenost žena na komandnim pozicijama Grafikon 18: Zаstupljenost ženа nа osnovnoj vojnoj obuci (BiH)Grafikon 19: Zаstupljenost ženа nа osnovnoj vojnoj obuci (Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija)Grafikon 20: Zаstupljenost ženа nа osnovnoj vojnoj obuci (Crnа Gorа)Grafikon 21: Zаstupljenost ženа nа osnovnoj vojnoj obuci (Srbijа)Grafikon 22: Zаstupljenost ženа nа podoficirskoj obuci (BiH)Grafikon 23: Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci (Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija)Grafikon 24: Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci (Crna Gora)Grafikon 25: Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci (Srbija)Grafikon 26: Zastupljenost žena na oficirskoj obuci (BiH)Grafikon 27: Zastupljenost žena na oficirskoj obuci (Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija)Grafikon 28: Zastupljenost žena na oficirskoj obuci (Crna Gora)Grafikon 29: Zastupljenost žena na oficirskoj obuci (Srbija)Grafikon 30: Zastupljenost žena na vojnim akademijama (BiH)Grafikon 31: Zastupljenost žena na Vojnoj akademiji (Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija)Grafikon 32: Kаdeti/kinje koji su diplomirаli nа VA u inostrаnstvu od 2007. do 2013. (Crnа Gorа)Grafikon 33: Kаdeti/kinje koji se trenutno školuju nа VA u inostrаnstvu (Crnа Gorа) Grafikon 34: Zаstupljenost ženа nа Vojnoj аkаdemiji (Srbijа)Grafikon 35: 10% nаjuspješnijih nа osnovnoj vojnoj obuci, Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija, 2012Grafikon 36: 10% nаjuspješnijih nа Vojnoj аkаdemiji, Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija, 2013Grafikon 37: 10% nаjuspešnijih nа Vojnoj аkаdemiji, Srbijа, 2013Grafikon 38: Učešće nа dodаtnim obukаmа i stručnom usаvršаvаnju, Bosnа i Hercegovinа, 2012Grafikon 39: Učešće nа dodаtnim obukаmа i stručnom usаvršаvаnju, Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija, 2012

106. SPISAK GRAFIKONA /

SPISAK TABELATabela 1: Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci, BiHTabela 2: Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci, Bivša Jugoslovenska Republika MakedonijaTabela 3: Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci, Crna GoraTabela 4: Zastupljenost žena na osnovnoj vojnoj obuci, SrbijaTabela 5: Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci, BiHTabela 6: Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci, Bivša Jugoslovenska Republika MakedonijaTabela 7: Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci, Crna GoraTabela 8: Zastupljenost žena na podoficirskoj obuci, SrbijaTabela 9: Zastupljenost žena na oficirskoj obuci, BiHTabela 10: Zastupljenost žena na oficirskoj obuci, Bivša Jugoslovenska Republika MakedonijaTabela 11: Zastupljenost žena na oficirskoj obuci, Crna GoraTabela 12: Zastupljenost žena na oficirskoj obuci, SrbijaTabela 13: Zastupljenost žena na vojnim akademijama, BiHTabela 14: Zastupljenost žena na Vojnoj akademiji, Bivša Jugoslovenska Republika MakedonijaTabela 15: Zastupljenost žena na Vojnoj akademiji, SrbijaTabela 16: 10% najuspješnijh polaznika i polaznica osnovne vojne obuke i Vojne akademije, Bivša Jugoslovenska Republika MakedonijaTabela 17: 10% najuspješnijih na Vojnoj akademiji, Srbija, 2013Tabela 18: Učešće na školovanju u građanstvu, SrbijaTabela 19: Učešće na dodatnim obukama i stručnom usavršavanju, BiHTabela 20: Učešće na dodatnim obukama i stručnom usavršavanju, Bivša Jugoslovenska Republika MakedonijaTabela 21: Podaci o napuštanju, BiHTabela 22: Podaci o napuštanju, SrbijaTabela 23: Razlozi za napuštanje, Bivša Jugoslovenska Republika MakedonijaTabela 24: Razlozi za napuštanje, Crna GoraTabela 25: Razlozi za napuštanje, Srbija

107.SPISAK TABELA /

Studiju je pripremila radna grupa koju čine predstavnici i predstavnice: Ministarstva odbrane BiHDr Muhamed SmajićŽeljka Blagovčanin

Ministarstva odbrane Bivše Jugoslovenske Republike MakedonijeBekim MaksutiJulijana Stojanova

Ministarstva odbrane Crne GoreRadmila ĐakonovićPoručnica Sanja Pejović

Ministarstva odbrane SrbijeGeneral-major dr Mitar KovačDr Jovanka ŠaranovićPukovnik Dragan Tatomir

i predstavnik i predstavnice:

UNDP/SEESAC-aDr Ivan ZveržhanovskiBojana BalonDanijela Đurović

108. SPISAK GRAFIKONA /