stycze-luty 2016

spis treci /

04-05

Sowo od naczelnego

aktualnoci /

wita tu tu...

/ archeologia na UW

Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego skupia w swoich mu-rach prawie piciuset studentw. Ju

sama liczba zdecydowanie zaprzecza tezie, e archeologia jest kierunkiem mao interesuj-cym dla modego pokolenia. W naszym instytu-cie pracuje wielu wybitnych specjalistw, a same badania, prowadzone w wielu miejscach na wie-cie, stoj na bardzo wysokim poziomie. Sdz, e wanie to przyciga do nas studentw mwi Tomek, student drugiego roku.

PocztkiInstytut od lat utrzymuje bardzo wysoki,

wiatowy poziom zarwno ksztacenia, jak i ka-dry akademickiej. Jednym z najbardziej zasuo-nych wykadowcw jest prof. Kazimierz Micha-owski, ktrego wkad w ycie kulturalne Polski jest nieoceniony. W Muzeum Narodowym mo-emy oglda nazwan jego imieniem galeri Fa-ras, gdzie od 40 lat prezentowane s artefakty odnalezione podczas wykopalisk w pnocnym Sudanie w latach 60. XX wieku. W czasie prac na tym terenie zesp naukowcw pod jego kie-rownictwem odkry ruiny wczesnochrzecija-skiej bazyliki, nekropolii biskupw oraz wi-tyni Totmesa III, jednego z egipskich faraonw. Obecnie ta wystawa zostaa znacznie zmoderni-zowana, dziki czemu zwiedzajcy mog podzi-wia staroytne znaleziska w nowoczesnej for-mule. Jedn z gwnych atrakcji ekspozycji jest trjwymiarowa, cyfrowa rekonstrukcja nubij-skiej wityni, dziki ktrej zwiedzajcy mog odnie wraenie, e rzeczywicie wchodz do rodka ponadtysicletniego budynku. Odnowio-na wystawa zostaa doceniona na caym wiecie, o czym wiadcz przyznane jej prestiowe na-grody muzealnicze, takie jak Sybillia Grand Prix 2014 oraz MUSE Awards.

Wybitne osigniciaWspczesne osignicia polskiej arche-

ologii s rwnie imponujce i nie kocz si na drugiej poowie zeszego stulecia. Jed-n z ciekawszych inicjatyw uniwersytec-kich naukowcw s prowadzone obecnie w pnocno-zachodnim Omanie wykopa-liska w ramach polsko-omaskiego projek-tu badawczego. Zesp archeologw pod przewodnictwem dr. hab. Piotra Bieliskie-go z Uniwersytetu Warszawskiego bada nie-zwykle interesujcy mikroregion Qumay-rah, gdzie w czasach zarwno staroytnych jak i redniowiecznych wytyczone byy szla-ki handlowe czce centrum krainy z wy-brzeami dwch wanych zatok: Perskiej i Omaskiej. Tymi szlakami transportowa-no do Mezopotamii narzdzia, bro czy bi-uteri. Przedmioty te s obecnie odnajdy-wane w grobowcach wadcw sumeryjskich. Warto wspomnie, e dotychczasowe prace polskich naukowcw w Omanie stanowi je-dynie wstp do programu badawczego, ktry zaplanowano na najblisze trzy lata.

Polacy dziaaj rwnie w Egipcie. W Mu-zeum Narodowym w Aleksandrii zwiedzaj-cy mog oglda wystaw Pocztwki z Marei, ukazujc efekty pitnastu lat pracy polskich akcji archeologicznych w tym regionie. Pre-zentowane s tam plansze przedstawiajce poszczeglne etapy bada oraz najciekawsze znaleziska. A byo ich wiele ze wzgldu na to, e staroytna Marea odgrywaa znaczc rol jako miasto portowe, synce w caym basenie Morza rdziemnego ze swojego wina. Marea rozwijaa si prnie gwnie dziki pocze-niu z sieci kanaw jeziora Mariut (nad kt-rym bya pooona) z Nilem oraz wybrzeem morskim.

Inn ciekaw postaci na uniwersyteckim Wydziale Archeologii jest dr Miosz Giersz. Odkrycie przez niego grobowca Wari w Peru zostao uznane za jedno z najwaniejszych wy-darze archeologicznych 2013 roku, a sam Giersz sta si dziki temu gwiazd wiato-wej archeologii. Wielu naukowcw twierdzi wrcz, e odnalezienie grobowca Wari, skry-wajcego szcztki trzystu arystokratek, biute-ri i inne kosztownoci przyczynio si do zmia-ny postrzegania historii Ameryki Poudniowej, a w szczeglnoci roli kobiet w jej tworzeniu. Co wicej, wykopaliska te stanowiy nie tylko przeom w badaniach kultury Wari, lecz take powstaej znacznie pniej cywilizacji Inkw.

Przyszo pod znakiem pienidzyZa niewtpliwymi sukcesami naukowymi

kadry nie idzie wsparcie ze strony wadz uczel-ni. Archeologia jest niedoinwestowana. Wida to szczeglnie po warunkach pracy podczas prak-tyk wykopaliskowych. Gorzej maj chyba tylko geologowie zauwaa jedna ze studentek wy-dziau. Inna dodaje: Archeologia jako nauka ma due szanse rozwoju. W caym kraju jest wie-le bardzo dobrych wydziaw, ktre ksztac co roku setki przyszych archeologw. Problem jest tylko taki, e nie wiadomo jakie s szanse absol-wentw na odnalezienie si na rynku pracy. Na pewno byyby znacznie wiksze, gdyby zarwno uczelnia, jak i pastwo stwarzali lepsze warun-ki do prowadzenia bada i publikacji ich wyni-kw. Mimo to wikszo pytanych studentw optymistycznie patrzy w przyszo i jest zado-wolona z wybranego kierunku studiw. Jest jeszcze wiele niezbadanych miejsc w Polsce i na wiecie oraz takich, w ktrych trzeba to zrobi ponownie. Pracy z pewnoci nam nie zabraknie stwierdzaj przyszli archeolodzy. 0

t e k s t: t o s i a d y b a a

Przeszo pasjonujeDla niektrych archeologia jest dziedzin nieatrakcyjn, w ktrej nic nowego nie mona ju odkry. Mimo e prace archeologw m.in. z Uniwersytetu Warszawskiego pokazuj, e jest inaczej, archeologia cigle boryka si z problemem, jakim jest brak pienidzy na badania.

fot.

gbak

u / CC

BY-s

A

06-07

Wedug statystyk bezrobocie w Polsce spada, lecz mimo to kraj wci zma-ga si z brakiem miejsc pracy. Niska

liczba wykwalifikowanych pracownikw wpy-wa take na funkcjonowanie firm. Dostrzega-j one potrzeb zwikszenia nakadu inwesty-cji w kapita ludzki. Ich priorytetem staje si znalezienie modych osb, ktre posiadaj od-powiednie kwalifikacje oraz zdolnoci przy-wdcze. To wanie tzw. umiejtnoci mikkie pozwol im obj kierownicze stanowiska.

Na rynek wesza nowa generacja poszukuj-cych zatrudnienia, tak zwane pokolenie Y. Lu-dzie o nowych priorytetach yciowych i kultu-rze pracy. Badanie w ramach projektu skupia si na zgbieniu ich cech charakterystycznych. Te za maj pomc dostosowa metody eduka-cyjne, a take wymagania pracodawcw do no-wego typu pracownika. Podczas pocztkowej fazy projektu Pierwsze kroki na rynku pracy

studenci i absolwenci wzili udzia w ankiecie. Analiza zebranych odpowiedzi pozwolia na wyszczeglnienie czterech grup osobowocio-wych.

Pierwsz z nich s Tytani, osoby traktujce prac jako miejsce nawizywania kontaktw z innymi ludmi, rdo spenienia. Co cieka-we, a 92 proc. z nich deklaruje, e pracowali-by, nawet gdyby nie potrzebowali pienidzy.

Kolejna grupa to Alpinici zorientowani na realizowanie kariery zawodowej. Wikszo z nich (93,5 proc.) pracowaaby, nawet gdyby nie musiaa tego robi, aby si utrzyma. Al-pinici nie zwaaj zbytnio na wasne zdrowie. W kwestiach wiatopogldowych nie warto-ciuj ludzi wedug ich przekona religijnych. Istotny jest dla nich przede wszystkim sukces i towarzyszca mu sawa. A 91,6 proc. bada-nych traktuje prac jako kolejny szczebel drabi-ny do sukcesu, nie za jako cel sam w sobie.

Nastpnie grupa Umiarkowanych. Praca jest dla nich obowizkiem wobec spoecze-stwa. Nie jest to jednak najwaniejsza cz ich ycia. Priorytetami s dla nich zdrowie oraz ycie uczuciowe.

Ostatni z wyszczeglnionych grup s Sceptycy. Etat to dla nich to przede wszyst-kim sposb na zarabianie pienidzy. W po-rwnaniu do poprzednich trzech grup w o wiele mniejszym stopniu s w stanie po-wici si pracy.

Tegoroczny projekt wskazuje, e zatrud-nionych nie mona wrzuca do jednego wor-ka. Przeprowadzenie ankiety to jednak dopie-ro wstp do dalszych dziaa w ramach tego przedsiwzicia. W nastpnych etapach gro-no ekspertw przeprowadzi analiz wynikw. Ostateczne efekty bada zostan przekazane do diagnozy prawnej, co umoliwi okrelenie koniecznych zmian ustawowych. 0

Pierwsze kroki na rynku pracyAbsolwenci borykaj si z problemem znalezienia satysfakcjonujcego zajcia. Z odsiecz rusza projekt Pierwsze kroki na rynku pracy, ktrego celem jest okrelenie, jak zmieniaj si studenci wchodzcy na rynek.

t e k s t: m a g o r z ata j a c k i e w i c z

Wpoowie padziernika ubiegego roku-opini publiczn wstrzsna wiado-mo o wypadku podczas studenckiej

zabawy na Uniwersytecie Technologiczno-Przy-rodniczym w Bydgoszczy. Zapowiadaa si zwy-ka, bezpieczna impreza. Odbya si za zgod rektora, bya nadzorowana przez ochroniarzy i przedstawicieli samorzdu, a dodatkowo na zewntrz czuwali ratownicy w karetce pogoto-wia. Skoczya si tragicznie.

czowiek uczy si na bdachTragedia w Bydgoszczy wywoaa due za-

mieszanie wok bezpieczestwa na zabawach uczelnianych. Spraw od razu zaja si w-czesna Minister Nauki i Szkolnictwa Wysze-go, prof. Lena Kolarska-Bobiska. Do rektorw

szk wyszych zostay wysane listy z zale-ceniami dotyczcymi organizacji imprez ma-sowych. Pani Minister wspomina w licie, e uczelnie zobowizane s do przestrzegania prze-pisw ustawy z 20 marca 2009 r. o bezpiecze-stwie imprez masowych.

Wadze Uniwersytetu Warszawskiego na-tychmiast zareagoway zakazujc organizacji imprez o charakterze integracyjnym na terenie uczelni do czasu wprowadzenia w ycie nowego regulaminu organizacji wydarze masowych. Zostanie on sporzdzony na podstawie audy-tu wykonanego w tej sprawie. Zgodnie z in-formacjami podanymi do wiadomoci publicz-nej, regulamin mia si pojawi na stronie UW w grudniu. Pytanie, czy nie s to dziaania zbyt interwencjonistyczne.

gwarancja bezpieczestwaNiestety, cakowitej pewnoci, e impreza

przebiegnie bezpiecznie, nie daje aden regula-min. Zasady spisane na papierze to jedno, ale jeeli studenci nie bd ich przestrzega, nic z nich nie wyniknie. Nie jest powiedziane, e kada impreza musi si odbywa bez alkoho-lu, ale warto zachowa umiar. Wielu studen-tw podczas spotka w wikszym gronie siga po dopalacze i inne uywki, co czsto prowadzi do nieoczekiwanych zdarze. Naley pami-ta o jednej podstawowej zasadzie dotyczcej imprez: bezpieczestwo zaley w najwikszym stopniu od uczestnikw zabawy. Nie od uczel-ni, organizatorw czy te osb nadzorujcych. To zachowanie studentw decyduje o tym, jak minie ten czas. 0

(Nie)bezpieczna zabawaWychodzc na zajcia, do pracy czy na imprez student nie zastanawia si nad tym, e co moe mu si sta. Gow zaprzta mu wiele myli na temat zbliajcych si zaj. Nie skupia si na ewentualnej tragedii. Nie rozwaa moliwoci, e do mieszkania moe ju nie wrci.t e k s t: a g ata c i o m pa a

start na rynku pracy / organizacja imprez masowych /

stycze-luty 2016

/ Adam Tyszkiewicz

M A G I E L : Spotkalimy si w Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego. Ktry eksponat ze zbiorw Muzeum uwaa pan za najbardziej wartociowy?ADAM TYSZKIEWICZ: Mamy bardzo duo interesujcych eksponatw opo-wiadajcych o dziejach naszej uczelni. S to m.in. zdjcia, dokumen-ty archiwalne, obrazy, rzeby. W kadej z tych kategorii mona zna-le fascynujce zabytki. Jeli chodzi o te zwizane z ceremoniaem, w naszych zbiorach znajduje si sztandar Uniwersytetu Warszawskiego wykonany najprawdopodobniej okoo 1917 roku. Niedawno zosta on poddany konserwacji i ju wkrtce bdzie ponownie prezentowany na wystawie staej Muzeum UW.

Jak wyglda ten sztandar?Widnieje na nim godo naszej uczelni. Jest to orze w koronie otoczo-

ny picioma gwiazdkami. Symbolizuj one najstarsze wydziay: Teo-logii, Prawa i Administracji, Lekarski, Filozoficzny oraz Nauk i Sztuk Piknych. Dodatkowo przedstawiony orze trzyma w szponach dwie gazki: palmy, ktra oznacza cik i cierpliw prac, oraz wawrzynu, ktra jest symbolem nagrody za trud woony w nauk.

Czy zdarzay si prby kradziey eksponatw?Nie, nasze muzeum jest bardzo dobrze zabezpieczone, posiadamy

wszystkie wymagane systemy alarmowe. Poza tym zbiory przechowy-wane s w specjalnie wydzielonym magazynie, wic nie musimy oba-wia si, e jaki zabytek zaginie.

Pozostamy w tematyce skandali. Czy w historii naszej uczelni miay miejsce pewne wy-darzenia zasugujce na to miano?

W cigu niecaych 200 lat istnienia Uniwersytetu Warszawskiego skandali byo kilka. Cofnijmy si na przykad do roku 1826. W War-

szawie odby si wtedy pochd aobny powicony carowi Aleksandro-wi I. Wadze ministerialne nakazay studentom zaoenie uroczyste-go stroju, tj. galowych mundurw, eby zoy hod zmaremu carowi. Dziao si to w okresie walki o wolno sowa i ycia w duchu patrio-tycznym, std modzie nie posuchaa tego rozporzdzenia i przybya na pochd w strojach codziennych. Incydent oczywicie wzbudzi obu-rzenie wadz. Po tym wydarzeniu odbyo si spotkanie na uniwersyte-cie, podczas ktrego minister Stanisaw Grabowski zgani studentw za ich zachowanie. Jednak rektor, a by nim wwczas ks. Wojciech An-zelm Szweykowski, stan w obronie uczniw i za pomoc dyplomacji oraz dobrego sowa stara si obroni bra studenck przed wadzami.

Czy istnia wykadowca-legenda, czyli kto, kto potrafi porwa tumy swoimi wykadami i sprawi, e sale pkay w szwach?

Takich wykadowcw byo wielu. W czasach Krlewskiego Uni-wersytetu Warszawskiego [lata 1816-31 przyp. red.] tak osob by profesor literatury Ludwik Osiski. Gdy organizowano jego wykad w sobot, cae miasto zjedao si na teren uczelni. Wykady te mia-y charakter otwarty, czyli uczestniczy w nich mogy kobiety, a take wszyscy spoza studenckiej spoecznoci. Kiedy Ludwik Osiski zasia-da w todze przed widowni i zaczyna omawia temat, niektrzy ma-wiali, e w jego gosie byo sycha skrzypce Paganiniego tak potrafi porwa publiczno. Profesor mia jednak take wielu adwersarzy; nie-ktrzy twierdzili, e wicej w jego wykadach jest zabawy ni nauki.

A w czasach nam bliszych?W okresie midzywojennym synn postaci by Eugeniusz Jarra

wykadowca prawa oraz ojciec ceremoniau na Uniwersytecie Warszaw-skim w latach 20. Wielkim zainteresowaniem cieszyy si te wykady

Znana-nieznana uczelnia

r o z m aw i a a : d o M i n i K A U r b A n i K

200 lat istnienia Uniwersytetu warszawskiego prawie za nami. Co si przez ten czas zmienio? Jak bawili si XiX-wieczni acy? Czyj rozbrzmiewajcy na sali wykadowej gos porywa tumy? Na te oraz wiele innych pyta odpowiada maGLowi adam Tyszkiewicz archeolog, historyk sztuki, pracownik muzeum Uniwersytetu warszawskiego oraz przewodnik po Warszawie.

fot.

Gabr

iela_

_F /

CC BY

08-09

Marcelego Handelsmana, Wadysawa Tatarkiewicza i Tadeusza Ko-tarbiskiego. Tych postaci byo naprawd bardzo duo. Z czasw nam najbliszych warto wymieni prof. Henryka Samsonowicza, byego rektora Uniwersytetu Warszawskiego. Sam miaem okazj uczszcza na wykady profesora, ktre dotyczyy redniowiecznej historii Polski. Pomimo tego, e zajcia rozpoczynay si o smej rano w poniedziaek, caa sala bya pena studentw.

Jakie byy najczstsze reakcje ludzi, kiedy kobiety pierwszy raz przekroczyy bram uni-wersytetu jako studentki?

Zacznijmy od tego, e kobiety oficjalnie pojawiy si na uczelni w roku 1915 rwno sto lat temu kiedy wskrzeszono dziaalno pol-skojzycznego uniwersytetu. Jest zachowane pewne zdjcie z ceremonii otwarcia z 15 listopada 1915 roku: na rodku siedzi rektor Jzef Bru-dziski, a dookoa niego stoj zapisani na studia suchacze, wrd ktrych wida wiele wspaniaych pa. Po tym wydarze-niu liczba studentek sukcesywnie rosa. Dodajmy jednak, e wadza na uczelni jeszcze przez wiele lat naleaa do m-czyzn.

Czy grupy zajciowe byy podzielone wedug pci?Nie, zajcia prowadzone byy wspl-

nie, natomiast np. korporacje akademic-kie uwzgldniay oczywicie to rozrnienie.

Jak wygldao ycie studenckie na przeomie XIX i XX wieku?W czasach Krlewskiego Uniwersytetu Warszawskiego studenci

zmagali si z wieloma problemami finansowymi. Po pierwsze, miesz-kali najczciej daleko od rdmiecia Warszawy i na zajcia przyby-wali zazwyczaj pieszo, poniewa nie sta ich byo na dorok. Po dru-gie, jadali najczciej w najtaszych jadodajniach. Po trzecie, acy na co dzie musieli dorabia, wic udzielali korepetycji, uczyli jzykw obcych; studenci Wydziau Lekarskiego leczyli czasem choroby wene-ryczne, ktre byy wwczas bardzo rozpowszechnione. Uczelnia zaka-zywaa noszenia uzbrojenia na uniwersytecie, niedozwolone byy te wsy i broda. Poza tym studenci musieli regularnie zakada ten syn-ny mundur, o ktrym ju wczeniej wspominaem.

Co grozio za amanie wymienionych przepisw?Najprostsz kar byo upomnienie, do tych ciszych nalea karcer,

nawet kilkudniowy. Jako najsrosz form ukarania wymienia si wy-dalenie ciche, po ktrym student by relegowany z uczelni, ale mg za jaki czas kontynuowa nauk, a take wydalenie gone, po ktrym nie byo moliwoci powrotu na Uniwersytet Warszawski.

W dzisiejszych czasach istnieje wiele imprez organizowanych przez uczelni, np. juwena-lia. Czy kiedy wydarzenia tego typu rwnie si odbyway?

W okresie midzywojennym obchodzono Tydzie Akademika. Skada si on z wielu imprez, spotka, zabaw oraz wystaw i by sze-roko reklamowany w prasie codziennej i studenckiej. Bra studenc-ka Uniwersytetu Warszawskiego, a take innych polskich szk wy-szych, organizowaa na pocztku roku szopki, w ktrych kukieki odzwierciedlay znane postacie ze wiata akademickiego. Przedstawie-nia te byway zarwno interesujce, jak i kontrowersyjne, cieszyy si jednak zawsze du popularnoci wrd spoecznoci akademickiej. W czasach Krlewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, czyli w dru-giej i trzeciej dekadzie XIX wieku, studenci uwielbiali si spotyka

w gospodach i kawiarniach, eby podyskutowa, przewanie na te-maty polityczne. Czsto zakadali take zwizki patriotyczne, dziki ktrym pielgnowali wiadomo na temat kraju i tosamo narodo-w. Do dzisiaj istnieje restauracja w okolicach Starego Miasta, w kt-rej niegdy chtnie spotykali si studenci jest to Honoratka przy uli-cy Miodowej.

Wspomnia pan o prasie studenckiej. Jakie tematy najczciej tam poruszano? Czy oma-wiano w niej jedynie aktualne sprawy z ycia uczelni, czy te ich zakres by szerszy?

Skupmy si na okresie midzywojennym. Prasa bya wtedy moc-no rozpolitykowana. Niektre z gazet opowiaday si za stron en-deck, ale byy te i takie, ktre popieray sanacj. Czytajc obecnie te teksty, moemy do jasno i szybko zrozumie, jakie pogldy mie-li redaktorzy danej gazety. Jakie tematy poruszali? Wszystkie: od tych

politycznych po codzienne sprawy uni-wersytetu. Mona znale artykuy do-tyczce inauguracji roku akademickie-go, wizyt znanych osb na uczelni czy uroczystych imprez.

Oprcz pracy w Muzeum zajmuje si pan rwnie oprowadzaniem wycieczek po Warszawie. Co pana zainspirowao, eby podj tego typu dziaalno?

Jestem przewodnikiem ju od 10 lat. Odkd pracuj na Uniwersytecie,

oprowadzam grupy rwnie po terenie uczelni. Co mnie zainspiro-wao? Moliwo spotkania si z ludmi z caego wiata. Miaem okazj pokazywa miasto grupom np. z Indonezji, Malezji czy Bra-zylii. Jednak grupy polskie rwnie s fascynujce. Kady przywo-zi do stolicy zwyczaje ze swojego zaktka kraju. Daje to moliwo konfrontacji zachowa warszawskich z tymi z zewntrz. To bar-dzo inspirujce. Poza tym historia Warszawy jest niesamowita. Po-mimo zniszcze z czasw II wojny wiatowej mamy wiele cennych zabytkw. Z kadym rokiem miasto staje si pikniejsze, co przyci-ga wiksz ilo turystw. Szczeglnym zainteresowaniem przyjezd-nych cieszy si Krakowskie Przedmiecie i Uniwersytet Warszaw-ski. Gocie s pod ogromnym wraeniem, kiedy odwiedzaj dawny gmach Biblioteki Uniwersyteckiej, Paac Kazimierzowski, czy gdy zachodz do Sali Kolumnowej.

Jakie trasy s najbardziej oblegane przez turystw? Oferta wycieczek po Warszawie jest bardzo rnorodna.

Najczciej oprowadzam po Krakowskim Przedmieciu, Starym Miecie, okolicznych zabytkowych placach, ale bardzo duo grup za-granicznych trafia te do Wilanowa czy azienek Krlewskich. Na-tomiast grupy polskie interesuj si cmentarzami. Koniecznie wy-bieramy si wtedy na cmentarz rzymskokatolicki lub wojskowy. Na uniwersytecie opowiadam gwnie o historii i dziejach naszej uczelni, zwracam uwag na ciekawe przykady rzeb czy na rozwizania archi-tektoniczne warte uwagi. Staram si te zawsze przekaza jakie cieka-wostki zwizane z dziejami naszej Alma Mater. 0

Adam Tyszkiewicz

Absolwent archeologii i historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Ukoczy

rwnie podyplomowe Studia Menederw Turystyki w SGH oraz podyplomowe Stu-

dium Varsavianistyczne na UW. Stypendysta fundacji Roberta Andersona w Londynie

oraz Queens University w Belfacie. Przewodnik po Warszawie.

Kiedy Ludwik Osiski (...) zaczyna omawia

temat, niektrzy mawiali, e w jego gosie byo

sycha skrzypce Paganiniego tak potrafi

porwa publiczno.

Adam Tyszkiewicz /

stycze-luty 2016

reformy szkolnictwa wyszego /

stycze-luty 2016

/ reformy szkolnictwa wyszego

Ostatnie lata przyniosy ze sob deprecjacj tytuu licencjata czy magistra.

fot.

Jirka

Mat

ouse

k / CC

12-13

smuTeczka wstydu

14-15

Lis po drugiej stronie lustra

/ Internet w krzywym zwierciadle

Po drugiej stronie lustraJest kilkaset razy wikszy od zwykego Internetu, a korzystajcy ze wiatowej sieci czsto nie maj o nim pojcia. Od korporacyjnych baz danych a po targi patnych zabjcw prawdziwe tajemnice kryj si pod powierzchni.

z d J c I a : b a r b a r a p u d l a r zT e k s T: h a n n a g r c z y s k a , m i c h a h a j d a n

s k a d : m a r ta l i s , d o m i n i k a w j c i k

podwieczorek w Deep Webie /

stycze-luty 2016

1

Najlepsze miejsce, aby umieci swo-je problemy, jest w grobie

16-17

stycze-luty 2016

Stanowi sztandar ruchu altergloba-listycznego. Rekomendowany jest przez Bank wiatowy i Program Na-

rodw Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich. W polskim podejciu, penym rozmachu i se-tek milionw zotych, budet partycypacyj-ny implementowany jest przez coraz wiksz liczb aglomeracji w cigu ostatniej dekady wprowadzio go ponad sto samorzdw. Wo-bec entuzjastycznego szumu wzmagajcego si wok idei rodzi si jednak coraz wicej pyta o poprawno jego rodzimej definicji.

W obliczu problemwLiczce 1,5 mln mieszkacw poudniowo-

brazylijskie Porto Alegre to miejscowo zna-na z rzeszy XX-wiecznych imigrantw, nadaj-cych miastu nadzwyczaj europejski charakter. Jest to wany port rzeczny i orodek akademic-ki. Spord wielu problemw w stolicy regio-nu Rio Grande do Sul, ktry uznawany jest za najbogatszy w kraju kawy, przez lata na czoo wysuway si kwestie socjalno-bytowe. Na po-cztku lat 90. wspczynnik Giniego (wska-

nik nierwnomiernego rozkadu dochodu) dla Porto Alegre wynosi 0,59 (w wczesnej Pol-sce 0,27), a co czwarte gospodarstwo domowe yo poniej progu ubstwa. Jedn z kwestii alarmujcych bya gospodarka mieszkaniowa ponad 30 proc. obywateli miasta zamiesz-kiwao miejsca okrelane mianem nieregular-nych bd nieadekwatnych (ang. irregular ho-using).

Ideia brilhanteOd roku 1990 marzec jest dla mieszkacw

Porto Alegre nie tylko pocztkiem przygoto-wa do przyszorocznego karnawau. W nie-gasncym rytmie samby potomkowie gauchos decyduj o budecie swojego miasta.

Poprzez organizacj zgromadze ssiedz-kich i tematycznych oparcie dyskusji o ka-d z dzielnic i kady z obszarw tematycznych podjto starania w celu zbudowania poczu-cia spoecznej odpowiedzialnoci za budet partycypacyjny. Prac podzielono na trzy eta-py. W pierwszym z nich podejmowano dysku-sj na poziomie dzielnicy. Drug cz, tzw.

zebrania porednie, powicano na zbieranie pomysw i ustalenie hierarchii sektorowej, a po wyznaczenie miejsc ostatecznych inwesty-cji. W trzecim etapie, zgodnie ze wskazaniami obywateli, delegaci niezwizani w jakikolwiek sposb z urzdem miasta ustalali ksztat prac nad budetem i kontrolowali je.

Pocztkowo spotkania peniy funkcj edu-kacyjn, powoli przeradzajc si w fora dys-kusyjne. Odgryway niezmiernie istotn rol w zakresie mobilizacji lokalnej spoecznoci, peniy te funkcj konsultacyjno-kontrol-n. Delegaci mogli da wyjanie od mia-sta w przypadku niezgodnoci z planem finan-sowym bd opniania si terminu realizacji inwestycji. Wpyw mieszkacw Porto do dzi stawiany jest za wzr obywatelskich pla-nw wydatkowych. Nawet ostateczne decy-zje, uwzgldniajce sztywne wydatki aglome-racji, byy poddawane pod dyskusj. Budet spenia swoj rol w wietle problemw in-frastrukturalnych, gospodarka mieszkaniowa zostaa uznana za priorytet zarwno w roku 1997, jak i 2003.

fot.

Wik

imed

ia Co

mm

ons/

CC

Partycypacja - definicja polskaDecydujesz o milionach, decyduj rozwanie. Od mglistego marzenia do mody, budet partycypacyjny rozkocha w sobie polskie aglomeracje. Nowy grunt nadaje idei nowe reguy gry, nie zawsze zgodne z przyjtymi na wiecie zasadami.

T E K S T: pa w e D r u b k o w s k i

/ pienidze do podziau

18-19

Samba!Przez wiele lat idea spoecznego decydowania

o miejskich wydatkach bya rwnie odlega Pol-sce, co sama Brazylia. Po kilkunastu latach zna-lelimy si jednak po drugiej stronie mostu. Je-li liczy fundusze soeckie to okae si, e Polska jest liderem pod wzgldem liczby budetw oby-watelskich. Pozostaje pytanie o ich jako. Budet [przyp. aut.] sta si mechanizmem dla klasy red-niej, a w Brazylii to proces partycypacji dla wszyst-kich grup wykluczonych podkrela podczas VII Europejskiego Kongresu Gospodarczego Pawe Wyszomirski z fundacji Napraw Sobie Miasto.

Sprowadzanie poudniowoamerykaskiej koncepcji na polski grunt obarczone jest pewny-mi problemami. Za pierwszy naley uzna rozu-mienie samego pojcia budetu partycypacyjne-go. Wojciech Kbowski, autor raportu Budet Partycypacyjny. Ewaluacja za pierwsze polskie podejcie do obywatelskiego decydowania o wy-datkach miasta uznaje inicjatyw Pocka. Wo-darze, wraz z PKN Orlen i ONZ, stworzyli fun-dusz grantowy, o pienidze z ktrego ubiega si mogy organizacje pozarzdowe. W 2011 roku Sopot stworzy budet obywatelski. Specjalici opowiadaj si jednak za okreleniem partycy-pacyjny, ktre podkrela uczestnictwo w podej-mowaniu decyzji. Poza tym, pozwala uczestni-czy w procesie mieszkacom miasta, rwnie tym, ktrzy nie s w nim zameldowani.

Money talksMozolne konsultacje i decyzje spoeczne nie

sprzedaj si najlepiej. Std oglne postrzeganie budetu partycypacyjnego (BP) przez pryzmat iloci przeznaczonych rodkw pieninych i liczby realizowanych projektw. Prym wiod: d, gdzie mieszkacy w 2013 roku decydo-wali o wydaniu 30 milionw zotych, Warsza-wa (ponad 26 milionw zotych w 2013 roku), Wrocaw (20 milionw zotych w 2014 roku), Bydgoszcz (11 milionw zotych), Pozna oraz Biaystok (po 10 milionw zotych). Przed spro-wadzaniem wycznie do monetyzacji przestrze-ga Joanna Erbel, dziaaczka spoeczna, czonek rady ds. budetu partycypacyjnego przy pre-zydencie Warszawy: Nie chodzi o to, e daje si 1 proc., zgaszane s pomysy, a potem mamy ple-biscyt, ale o to, by rozmawia o wizjach rozwoju miasta, regionu. Model wzorcowy to model roz-mowy.

Realizowany z rozmachem warszawski BP szczyci si swoj obywatelskoci: Nasz moc-n stron jest moliwo dyskusji o swoich projek-tach nie tylko z urzdnikami w trakcie skada-nia czy weryfikacji projektw, lecz take z innymi mieszkacami, ssiadami. W wyniku tych spo-tka projekty staj si jeszcze lepsze, bardziej do-pracowane i odpowiadaj na potrzeby wikszej

grupy mieszkacw. Hasem tegorocznej kampa-nii informacyjnej jest Decydujesz o milionach. Decyduj rozwanie. Zaley nam, aby decyzja o podziale rodkw z budetu miasta bya prze-mylana, przedyskutowana i wiadoma mwi Justyna Piwko z Urzdu m. st. Warszawy.

Samo odpowiadanie podstawowym regu-om wydaje si powodem niewystarczajcym do dumy. Niestety, polskie przykady nie za-wieszaj poprzeczki zbyt wysoko. Budet par-tycypacyjny Grjca burmistrz ogosi na profi-lu Facebookowym: Uwaga! uwaga! zapraszam wszystkich do udziau w tworzeniu budetu obywatelskiego na przyszy rok! Prosz przed-stawia swoje pomysy na inwestycje, ktre s dla

Was/dla Pastwa najwaniejsze i polubieniami gosowa na propozycje innych. Te, ktre uzyskaj najwicej gosw maj szans trafi do realizacji w przyszym roku. Mwi cakiem powanie!

Konkurs piknociZa podstawowe, moliwe do zbadania przy-

mioty BP wynikajce z jego definicji, uzna-je si spotkania mieszkacw, jasno okrelo-n sum rodkw finansowych, objcie caego obszaru miasta, wicy charakter i cyklicz-no. Oprcz tych fundamentalnych wymieni naley rwnie cechy wynikajce z teorii pra-wa do miasta partycypacyjne ustalenie za-sad, wspln preselekcj, decyzyjno spotka, wspln ewaluacj. Schody powstaj najcz-ciej tam, gdzie koniecznym byoby przeniesie-nie odpowiedzialnoci na obywateli.

Spord niemal stu edycji budetw partycy-pacyjnych realizowanych przez ponad siedem-dziesit samorzdw, tylko co dziesity spe-nia definicyjne kryteria.

Zaczyna si ju od spotka mieszkacw. Nawet spord tych, ktre si odbyy (w co drugim wypadku), 60 proc. miao charakter wycznie informacyjny. To zmienia oddol-n inicjatyw w plebiscyt popularnoci cz-sto zwycizca jest tylko jeden. Surowej krytyce podlega przeniesienie ciaru obywatelskoci z dyskusji na gromadzenie zwolennikw. Wy-grywaj najgoniejsi i najlepiej zorganizowani. W organizowaniu si dochodzi do sytuacji kuriozalnych. Nieprzemylany sposb udzie-lania projektom poparcia w Pocku sprawi,

Mozolne konsultacje i decyzje spo-eczne nie sprzedaj si najlepiej. Std oglne postrzeganie budetu partycypacyjnego

1

91 proc.budetw partycypacyjnych nie spenia

kryteriw definicyjnych

73 proc.zasad budetw nie ustalano zasad

w sposb partycypacyjny

66 proc.budetw nie miao wicego charakteru

46 proc.32 proc.

w ramach tylu budetw partycypacyjnych odbyy si spotkania mieszkacw

BP nie wyodrbniao rnych skal terytorialnych

graf

. Paw

e Dr

ubko

wski

za: K

bo

wski,

Bud

et Pa

rtyc

ypac

yjny.

Ewalu

acja,

IO 2

014

pienidze do podziau /

stycze-luty 2016

W tym roku obywatele Szwajcarii czte-rokrotnie bd mieli okazj wyra-zi swoj wol w referendum. Pierw-sze z nich odbdzie si ju pod koniec lutego. Helweci podejm decyzj w czterech sprawach, z ktrych wzbudzajc najwiksze emocje jest projekt zmiany zapisu o definicji maestwa w konstytucji. Ju za par miesicy zajm stano-wisko rwnie w innej niezwykle istotnej kwe-stii wprowadzenia bezwarunkowego dochodu podstawowego.

Demokracja bezporedniaOd 1848 roku w Szwajcarii odbyo si ju

prawie 600 referendw o zasigu oglnokrajo-

wym, a oprcz nich istniej rwnie gosowa-nia na skal kantonaln i lokaln. Dla porw-nania, w Polsce od 1989 odbyo si zaledwie 5 referendw, podczas gdy w federacji a 81. Poza referendum przeprowadzanym na wniosek oby-wateli istnieje rwnie instytucja obowizko-wych gosowa przy kadej prbie wprowadze-nia zmian do Konstytucji. Zarwno obie izby parlamentu, jak i rzd mog zarekomendowa obywatelom gos za lub przeciw, jednak wycznie w ramach porady gos obywateli w stosunku do stanowiska rzdu i parlamentu jest nadrzdny. W obu organizowanych w 2015 roku referendach frekwencja nieznacznie prze-kroczya 40 proc.

Szwajcarzy s przyzwyczajeni do samodziel-nego sprawowania wadzy, a ich polityczna wia-domo jest stale ksztatowana.

O ile w Polsce obywatele mog przed gosowa-niem polega wycznie na wasnej nabytej wie-dzy, o tyle w Szwajcarii miesic przed planowa-n dat referendum w kadym domu pojawia si szczegowa broszura obiektywnie informujca o temacie, istocie sprawy, argumentach za oraz przeciw i rekomendowanym stanowisku wa-dzy publicznej. Po drugie, rzd stara si uatwi obywatelom gosowanie, trzymajc si staych procedur co do miejsca gosowania oraz umiesz-czajc przy drogach znaki przypominajce o re-ferendum. Pozwala si na wyraenie woli za po-

Federacja neutralna?Kiedy w listopadzie 2015 roku w szwajcarskim kantonie Ticino zacz obowizywa uchwalony wczeniej w referendum zakaz noszenia burek, w midzynarodowej opinii publicznej zawrzao. Tymczasem Szwajcarzy przyzwyczajeni s do praktyki demokracji bezporedniej, zarwno wbrew oczekiwaniom zewntrznych rodowisk, jak i wadz krajowych.

T e K S T: J u l i a w r b e l

e za przyniesienie konkretnego, wypenione-go przez rodzicw formularza zgoszeniowego podnoszono uczniom ocen z zachowania.

Powane wtpliwoci budzi wanie ustala-nie metod pracy. W ponad 70 proc. badanych przez Instytut Obywatelski budetw party-cypacyjnych ich zasady byy narzucone odgr-nie czonkowie maych spoecznoci nie mieli szans na ustalenie zasad zgaszania, konsultacji i wyboru pomysw.

Nie taki obywatelskiW regulaminach BP a roi si od niejasnych re-

gu kwalifikacji. Zapisy o wykonalnoci, gospo-darnoci bd zasadnoci umoliwiay miastom takim jak Elblg czy Olsztyn odrzucanie waci-wie kadego projektu. Co wicej, w adnym z ba-danych przypadkw nie doszo do dyskusji o prio-rytetach polityki samorzdowej. W kilku miastach (midzy innymi w Ktach i Szczecinie) obywatelskie pomysy musz by w peni zgodne z realizowan polityk miejsk. W karcie analizy zaczonej do kckiego regulaminu mona przeczyta, e realiza-cja proponowanego zadania [musi by] komplemen-tarna w stosunku do innych zada zrealizowanych, realizowanych lub planowanych do realizacji przez gmin pisze w swojej publikacji Kbowski.

W jednej z lubelskich dzielnic zrealizowano projekt, ktry zaj w gosowaniu pite miej-

sce. W Sopocie zmianie ulega forma zwyci-skiego projektu, a w odzi, po ogoszeniu wy-nikw wyboru projektw, zwikszono pul z 20 do 30 mln zotych.

Budety ograniczaj si jedne do szczebla centralnego, inne do lokalnego. Drugi przypa-dek dotyczy Warszawy. Jednym z najwikszych wyzwa stoecznego projektu jest ucieczka przed puapk lokalnoci. Problemem jest wci brak moliwoci zgaszania projektw oglno-miejskich. Obecnie niektre pomysy, chociaby takie, jak przejazd danego autobusu nie mog by procedowane, bo dotycz kilku dzielnic. Zasta-nawiamy si nad rozwizaniem przyznaje Ju-styna Piwko. Jak bumerang powraca problem debaty nad samymi zaoeniami przedsiwzi-cia specjalici podkrelaj, e istotne jest ba-danie preferencji mieszkacw co do poziomu inwestycji czy mieszkacy za bardziej zasadne uwaaj dofinansowanie zasobw, z ktrych ko-rzystaj wszyscy, na caym miejskim terytorium, czy te zgodnie z neoliberalnym paradygmatem polityki miejskiej waniejsze s dla nich inwe-stycje w wybrane wydarzenia i przestrzenie prze-znaczone dla wyselekcjonowanych grup spoecz-nych podkrela Kbowski. W gruncie rzeczy chodzi tu o alterglobalistyczne przywracanie miasta jego mieszkacom. Tymczasem idea rozmowy o polityce samorzdowej miast, wy-

jta wprost z wzorca brazylijskiego, jest w wy-daniu polskim kwesti rozczn.

Okruchy ze stouJak podaje Instytut Obywatelski, dla 90

proc. polskich BP model spoecznych organw decyzyjnych, skadajcych si z aktywistw nie-zwizanych z urzdami miast, jest wci utopi. Mona jednak dostrzec trend wiernoci zdro-wym reguom. Przykady Dbrowy Grniczej, Jaworzna i Warszawy utwierdzaj w przekona-niu o zasadnoci trzymania si zarwno regu definicyjnych, jak i tych wywodzcych si z teo-rii prawa do miasta.

Pomys, cho wdraany z pomp, potrzebuje czasu na ocen najwaniejszego z parametrw dru-giej kategorii wspudziau w ewaluacji. Obser-wacje z dzisiejszej perspektywy w wielu sytuacjach nie napawaj optymizmem. Budety wprawdzie planuje si organizowa przez kolejne lata, lecz w przypadku miast takich jak Toru czy Zielona Gra, nie powstaj plany dalszego rozwoju.

Saboci polskiej implementacji prowadz czsto do umniejszania moliwoci budetu partycypacyjnego w oglnym rozumieniu. Sta-wianie go na rwni z konsultacjami spoeczny-mi, referendami, czy obywatelsk inicjatyw uchwaodawcz jest podcinaniem skrzyde, kt-re nie zdyy si jeszcze na dobre rozwin. 0

20-21

/ pienidze do podziau / referenda w Szwajcarii

rednictwem poczty. Rzd pracuje take nad systemem oddawania gosu przez Internet.

Spr o maestwoW pierwszym tegorocznym referendum, za-

powiedzianym na 28 lutego, najwiksze kontro-wersje wzbudza projekt zdefiniowania mae-stwa jako trwaego zwizku midzy mczyzn a kobiet, niemogcym podlega dyskrymina-cji w stosunku do innych form wsplnego y-cia. Gwnym problemem, ktry w swoim za-mierzeniu ma rozwiza ta poprawka, jest fakt, i dotychczas w Szwajcarii maestwa pac wysze podatki ni nieformalne pary. Szacu-je si, e problem dotyczy okoo 80 tys. ma-estw. Przykadowo, w caym kantonie Berno, para zarabiajca cznie 110 tys. frankw, czyli okoo 440 tys. zotych, rozlicza-jc si jako maestwo, zapaci o po-nad 1000 frankw wicej podatku ni w przypadku pary nie legalizujcej zwizku.

Zwolennicy wprowa-dzenia zmiany wskazu-j, e w interesie pa-stwa ley uatwianie, a nie utrudnia-nie ycia mae-stwom i podkre-la absurdalno takiego roz-wizania. O ile w tej kwestii projekt spotyka si z po-wszechn aprobat, o tyle nieprzychylni Chrzecijasko-Demokratycznej Partii Lu-dowej twierdz, i wniosek nie zosta sformuo-

wany poprawnie. W jednym pytaniu zawiera si nie tylko kwestia zniesienia kar maeskich, lecz take konstytucyjne zablokowanie moli-woci zawierania w przyszoci zwizkw ma-eskich jednopciowych. Z ankiety przeprowa-dzonej przez instytut badania opinii publicznej Leger Marketing w 2015 roku wynika, e za le-galizacj maestw osb tej samej pci opowia-da si a 54 proc. obywateli federacji.

Dalsze decyzjeJeszcze w tym roku Szwajcarzy, idc ladem

Finlandii, wybior si do urn, by zadecydowa

o wprowadzeniu bezwarunkowego dochodu. Fi-nowie planuj wdroy projekt w padzierniku biecego roku i docelowo wypaca kademu obywatelowi miesicznie kwot 800 euro, w prze-liczeniu dajc prawie 3,5 tys. z, niezalenie od osiganych dochodw. Szwajcarzy za proponu-j kwot 2,5 tys. frankw (10 tys. zotych), czyli a 30 tys. frankw w skali rocznej za samo posia-danie statusu obywatela. Wedug szacunkw ini-cjatywa ma niewielkie szanse na uzyskanie wy-starczajcego poparcia. Szwajcarzy obawiaj si kosztw przedsiwzicia, zaniknicia i przenie-sienia za granic wikszoci nisko patnych prac, a take spoecznych skutkw w postaci rezygnacji kobiet z zawodu na rzecz pozostania w domu.

Przykadowo, w 2012 roku obywatele Szwaj-carii odrzucili przeduenie patnego urlo-pu z 4 do 6 tygodni, a w 2014 a 76 proc. opowiedziao si przeciwko wprowadze-

niu pacy minimalnej, ktra byaby naj-wysz tak stawk na wiecie. Kie-

rowali si przy tym perspektyw ogl-nych konsekwencji

dla pastwa. Wyda-je si, e obywatele Szwajcarii odnaleli

zoty rodek w spra-wowaniu demokracji bezpo-redniej tworzc poinfor-mowane i odpowiedzialne

spoeczestwo. Niezalenie od zagadnie, ja-kie w tym roku i nastpnych latach rozpatrywa bd Szwajcarzy, mona spodziewa si, e de-cyzje spoeczestwa bd efektem przemylane-go i dojrzaego podejcia. 0

Okiem ekspertakomentuje: Dr pawe olSzewSki, dyrektor Cen-trum Naukowego ISP PaN I uczelNI azarSkIego.

Referenda w Szwajcarii ciesz si tak du popularnoci przede wszyst-kim dlatego, e s mocno ugruntowa-

ne w historii, tradycji i zwyczajach Szwajcarw. Silna partycypacja spoeczna w procesie podej-mowania decyzji ksztatowaa si wraz z cze-niem kantonw i rozwojem niezalenego pa-stwa.

Pocztki funkcjonowania tego systemu opie-ray si wrcz na wzorcach demokracji ateskiej, na podstawie ktrej stworzono niezalene zgro-madzenia, w skad ktrych wchodzili wszyscy mczyni posiadajcy prawo gosu. Ta forma reprezentacji i partycypacji spoecznej zostaa w pitnastym wieku zmodyfikowana i oparta na

systemie referendw, zarwno kantonalnych jak i federalnych. Wynikao to przede wszystkim z przyrostu ludnoci, trudnoci w realizacji ate-skiego modelu demokracji oraz chci utrzyma-nia powszechnego spoecznego udziau w pro-cesie podejmowania decyzji, co jednoczenie pomagao utrzyma spjno w tak zrnicowa-nym tworze federalnym, jakim jest Szwajcaria. Referendum stao si te jednym z elementw regulowania i kontroli wadzy przede wszystkim poprzez ograniczanie jej antydemokratycznych de. Ponadto, nastpujce w historii rozwo-ju pastwa procesy federalizacji skaniay spo-eczestwo do roszczenia sobie prawa do coraz wikszego udziau w yciu politycznym i podej-mowania decyzji w formie zdecentralizowanej take na poziomie kantonw.

Wobec powyszego, popularno referendw w Szwajcarii wynika nie z samego zachwytu nad nimi i doceniania ich wartoci czynicych ze spoeczestwa podmiot a nie przedmiot po-

lityki, lecz z silnie ugruntowanej wiadomoci, tosamoci, potrzeby utrzymania przejrzystych rzdw i jednoci pastwa, jak rwnie wyni-ka z dojrzaoci obywatelskiej Szwajcarw. S przyzwyczajeni do samodzielnego sprawowania wadzy, a ich polityczna wiadomo jest stale ksztatowana.

O ile w Polsce obywatele mog przed goso-waniem polega wycznie na wasnej nabytej wiedzy, o tyle w Szwajcarii miesic przed plano-wan dat referendum w kadym domu pojawia si szczegowa broszura obiektywnie informu-jca o temacie, istocie sprawy, argumentach za oraz przeciw i rekomendowanym stanowisku wadzy publicznej. Po drugie, rzd stara si ua-twi obywatelom gosowanie, trzymajc si sta-ych procedur co do miejsca gosowania oraz umieszczajc przy drogach znaki przypominaj-ce o referendum. Pozwala na wyraenie woli za porednictwem poczty. Rzd pracuje take nad systemem oddawania gosu przez Internet. 0

/ pienidze do podziau / referenda w Szwajcarii

stycze-luty 2016

referenda w Szwajcarii/

Pytania o przyszo energetyczn na-szego globu nie milkn od lat 90. ubiegego wieku, kiedy mia miejsce

synny Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku czy wynegocjowanie Protokou z Kio-to pi lat pniej. Mniej wicej od tego cza-su wiatowi przywdcy zdali sobie spraw, e naley poda w kierunku tzw. zrwnowa-onego rozwoju i przeciwdziaa globalnemu ociepleniu. Tym samym inicjatywy zwizane z zielon energi, w szczeglnoci korzystanie z odnawialnych rde energii (OZE), zaczy wyrasta jak grzyby po deszczu.

Plus-minusPodstawow wad w przypadku energii od-

nawialnej jest jej niepewno. Na rdach odnawialnych nie mona polega zawsze i wszdzie. Najczciej mocny wiatr czy naso-necznienie decyduj o dyspozycyjnoci mocy zainstalowanej w OZE. Ryzykowne zatem jest opieranie w peni swojej strategii energetycz-nej na wtpliwym fundamencie. W skrajnych przypadkach bezpieczestwo energetyczne moe zosta w ten wanie sposb powanie zachwiane. Problem ten przybiera na znacze-niu szczeglnie w Unii Europejskiej, gdzie pro-dukcja na bazie odnawialnych rde w wik-szoci przypadkw jest skrajnie nierentowna, a mimo to subsydiowana. Ceny energii elek-trycznej pozyskanej z OZE s przez to znacz-nie wysze ni tej wytworzonej przez rda konwencjonalne.

Z drugiej strony naley podkreli, e zie-lona energia jest nadal jednym z niewielu bez-emisyjnych rde energii, czyli takich, ktre nie produkuj szkodliwych spalin jako skut-kw ubocznych. W porwnaniu z energetyk atomow, ktra rwnie nie wytwarza toksycz-nych substancji, OZE s inwestycj znacznie prostsz i tasz w realizacji. Rzadko poru-szanym aspektem jest ich bezpieczestwo, co w dyskusji nad budowaniem elektrowni ato-mowych, a coraz czciej i nad funkcjonowa-

niem kopalni wgla, staje si kontrowersyjnym tematem. Bezodpadowa technologia, niewy-czerpalno rda pozyskania energii to nie-wtpliwe zalety OZE.

Dlaczego wic do tej pory nie zosta osi-gnity konsensus na arenie midzynarodowej pod wzgldem poziomu zaangaowania w zie-lon energi? W gr wchodzi zbyt wiele intere-sw, ktrych pogodzenie graniczy wrcz z cu-dem. Chiska gospodarka oparta w ogromnej mierze na handlu tanim wglem stoi w opozy-

cji do niemieckiej idei Energiewende strategii energetycznej zakadajcej rozwj OZE, ktra staa si symbolem zmian klimatycznych w Eu-ropie. Przykad ten unaocznia, jak trudne jest osignicie porozumienia na szczytach klima-tycznych.

Pomocna do biznesuW zamieszaniu wok polityki klimatycznej

i wykorzystania odnawialnych rde w pro-dukcji energii elektrycznej znamienne staj si przykady midzynarodowych korporacji, kt-re coraz chtniej inwestuj w zielon energi. Zaczynaj one powoli by przykadem, rw-nie dla gospodarek, jak skutecznie realizo-wa strategie energetyczne i osiga zamierzo-ne cele. Moliwe jest rwnie, e w niedugiej przyszoci to wanie prywatne firmy bd kreoway najwikszy popyt na rynku energii odnawialnej.

W wiecie biznesu bycie zielonym ju daw-no stao si popularne, jednak co chwil jeste-my wiadkiem redefiniowania, a nawet posze-rzania tego zjawiska. Midzynarodowe firmy, takie jak Apple, IKEA czy McDonalds w swo-ich dziaaniach implikuj ju rozwizania oparte na odnawialnych rdach energii. Z jednej stro-ny wydawa by si mogo, e jest to zabieg czy-sto marketingowy i ma na celu jedynie zbudo-wa dobry image. Oczywicie, produkt zawsze szybciej si sprzeda, jeli bdzie mia zielon ety-kietk. Prawda ley jednak porodku. Zielona energia jest dla tych firm rwnie form zabez-pieczenia.

W ten sposb przedsibiorstwa, ktre z regu-y notuj ponadprzecitne zapotrzebowanie na rynku energii elektrycznej, chc ograniczy ry-zyko waha ceny i zapewni sobie sta cen w dugim okresie, co z ekonomicznego punktu widzenia jest racjonalne.

Dodatkow motywacj korporacji midzyna-rodowych do angaowania si w zielone inwesty-cje jest prny wzrost rynku odnawialnych r-de energii. Wchodzc na ten rynek zapewniaj sobie jednoczenie moliwo ewentualnych dalszych inwestycji i czerpania zyskw z tej ga-zi swojej dziaalnoci w kolejnych latach.

Zielone jabuszkoMarka Apple w wielu krgach znana jest ra-

czej z wykorzystywania taniej, azjatyckiej siy roboczej. Ostatnio stara si przezwyciy nega-tywne opinie i przykada coraz wiksz wag do rodowiska naturalnego. W Singapurze planu-je cakowicie przedefiniowa swoje podejcie do rodowiska i w 100 proc. pokrywa swoj dzia-alno odnawialnymi rdami energii. To pre-cedens wczeniej niespotykany na rynku.

Pierwszym krokiem jest otwarcie w 2016 roku pierwszego Apple Store cakowicie zasila-nego energi soneczn. Docelowo cae zasilanie w tym kraju ma pochodzi z paneli sonecznych instalowanych na dachach wasnych budynkw, jednak z powodu ograniczonej przestrzeni i ci-

Zielone wiatoCo wsplnego maj ze sob tacy liderzy rynkowi, jak IKEA, Apple czy McDonald`s? Wydawa by si mogo, e tylko stale rosnc popularno we wszystkich zaktkach wiata oraz lojaln baz klientw. To jednak nie wszystko caa trjka zdecydowaa si oprze swoj dziaalno w 100 proc. na energii odnawialnej. .

T E K S T: P r Z e m y s a w k o n d r a c i u k

W skali globalnej Apple zapewnia so-bie samowystarczalno energe-tyczn za pomoc OZE na poziomie 87 proc., jednak dugoterminowym celem jest osignicie penej samo-dzielnoci w tym obszarze.

/ biznes dziki OZE

22-23

sej zabudowy na chwi-l obecn Apple bdzie wykorzystywao inne obiekty oraz wsparcie lo-kalnych dostawcw od-nawialnej energii.

Inicjatywa nie ogranicza si do Azji. W Euro-pie planowana jest budowa dwch centrw ob-sugi Apple (w Irlandii i Danii) take cakowi-cie zasilanych odnawialnymi rdami energii. Troska o Matk Ziemi bdzie kosztowa w tym wypadku czoowego producenta smartfonw blisko 1,9 mld dolarw.

Jak czytamy na stronie internetowej Apple, marka ju teraz pokrywa swoje cakowite zu-ycie energii elektrycznej w USA produkcj zie-lonej energii; podobny stan osignity zosta w Chinach. W skali globalnej Apple zapewnia sobie samowystarczalno energetyczn za po-moc OZE na poziomie 87 proc., jednak dugo-terminowym celem jest osignicie penej samo-dzielnoci w tym obszarze.

Potop szwedzkich mebliTo, e Skandynawia jest proekologiczna, wia-

domo nie od dzi. Doskonaym tego przykadem s globalne dziaania Grupy IKEA, m.in. w za-kresie odnawialnych rde energii oraz gospo-darki niskoemisyjnej. Szwedzi zakadaj osi-gnicie globalnej niezalenoci energetycznej ju w 2020 roku. Warto zaznaczy, e polski od-dzia sieci stanie si ju w najbliszym czasie, ko-lejnym krajem obok pastw Skandynawii, ktry osignie ten cel. Wwczas IKEA w Polsce bdzie wytwarzaa tyle prdu, ile sama zuywa, dziki zakupionym farmom wiatrowym.

Z powodu duej liczby produkowanych mebli w fabrykach IKEA Industry, Polska jest najbar-dziej energochonnym krajem w caym portfelu sieci. Z tego powodu nie bez kozery to wanie polski oddzia IKEA ma osign w pierwszej kolejnoci (poza rodzimymi regionami) ener-getyczn, zielon niezaleno. czne zuycie energii w Polsce dla wszystkich obiektw IKEA wynosi blisko 400 GWh rocznie (gros zuywa-ne jest w zakadach produkcyjnych), a dla po-rwnania w caej Skandynawii wynosi ono oko-o 360 GWh.

Co ciekawe, IKEA decyduje sama produko-wa swj prd. W najbliszym czasie doj ma do zakoczenia transakcji zakupu ju szstej far-my wiatrowej w Polsce. 80 wiatrakw ma wy-twarza prd o cznej zainstalowanej mocy 180 MW, tj. ponad 470 GWh.

Energia ta nie popynie wprost do obiektw sieci, lecz wyrwna tylko bilans zuycia energii zielonymi rdami. Ponadto, w niektrych pol-skich sklepach zamontowane s na dachach ko-lektory soneczne w celu ogrzewania wody, a w 3

polskich sklepach IKEA ciepo jest dostar-czane poprzez pompy ciepa wykorzystujce zasoby czerpane z wntrza ziemi.

Frytki do tego? Amerykaski lider restauracji typu fast

food na rynku polskim postanowi w od-mienny sposb osign podobny cel. W kontrakcie z nowym dostawc prdu PKP Energetyka, jednym z wikszych ope-ratorw na rynku polski oddzia sieci zastrzeg, e dostarczana energia do wszyst-kich obiektw na terenie Polski ma pocho-dzi z odnawialnych rde.

Warto zaznaczy, e chodzi o okoo 300 lokalizacji o do mocnym rozproszeniu na terenie caego kraju. Tym samym McDo-nalds w peni wiadomie decyduje si na wysze koszty energii eby realizowa po-lityk proekologiczn. Dziaania te wpisu-j si w globaln strategi marki. W 2014 roku europejska sie restauracji bya w po-nad trzech czwartych zasilana odnawial-nymi rdami. Celem jest oczywicie, jak w poprzednich przypadkach, poziom 100 proc. pokrycia wasnego zuycia energii.

Redefinicja 2.0.Problematyka odnawialnych rde ener-

gii jest wielopoziomowa. Pewne jest, e na arenie midzynarodowej rzdy kolejnych krajw nie dojd do porozumienia w spra-wach klimatycznych i nie sprecyzuj stra-tegii, bdcych wicymi w skali makro. OZE zeszy na drugi plan w pomiennej dyskusji na kolejnym ju szczycie w Pary-u powiconym tematyce energetycznej. Przykadem dla decydentw mog by mi-dzynarodowe korporacje, ktre swoj dziaal-noci nierzadko obejmuj cay wiat, a co za tym idzie, maj znacznie szerszy zasig swo-ich wpyww. Ich dbao o wasny, nieska-zitelny wizerunek i efektywno maketingu przerodzia si w obecnych czasach w dziaa-nia proekologiczne, ktre sprzyjaj dalszemu rozwojowi zielonej energii. Mona wic za-ryzykowa stwierdzenie, e to wanie biznes troch przypadkowo tchn nowe, drugie ycie w OZE i w najbliszych latach bdzie motorem napdowym tego rynku. Liczne przykady zdaj si to potwierdza. 0

biznes dziki OZE /

stycze-luty 2016

fot.

Pexe

ls.co

m/C

C

Okiem ekspertakOmEntujE: KaRol GobczysKi, managEr ds. EnErgii i klimatu w gruPiE ikEa w POlsCE

WPolsce udzia OZE nieustannie si rozwija i przybywa coraz wi-cej czystej energii. Wedug rapor-

tu pt. REmap 2030. Perspektywy rozwoju energii odnawialnej w Polsce, przygotowa-nego przez Midzynarodow Agencj Ener-gii Odnawialnej (IRENA), Polska moe zwikszy udzia OZE w produkcji energii elektrycznej z okoo 7 proc. w roku 2010 do 38 proc. w 2030 roku. Na podstawie usta-wy o OZE, ktra obowizuje od 1 stycznia 2016 roku, opacalno wytwarzania ener-gii odnawialnej przez mieszkacw Polski bardzo wzronie. Daje to moliwo oby-watelom nie tylko na redukcj wpywu na rodowisko, lecz take na dywersyfikacje dochodw.

Osignicie cakowitej niezalenoci energetycznej jest celem, okrelonym w na-szej globalnej strategii zrwnowaonego rozwoju People & Planet Positive. Chce-my wytwarza tyle energii odnawialnej, ile zuywaj wszystkie sklepy, fabryki, biu-ra, centra handlowe i dystrybucyjne Gru-py IKEA. Inwestujc w odnawialne rda energii, przyczyniamy si do przyspieszenia rozwoju gospodarki niskoemisyjnej i ogra-niczenia negatywnych efektw zmian kli-matycznych. 0

Relacje bilateralne midzy Polsk a Chi-nami od czterech lat, tj. od podpisania strategicznego partnerstwa midzy na-

szymi krajami, nabieraj dynamiki. Prawdziwy przeom jednak dopiero przed nami. Przynie go ma epokowa sie inwestycji, ktrych celem jest zrekonstruowanie morskiego i ldowego Je-dwabnego Szlaku. Zaowocuje to szeregiem mul-tilateralnych umw czy powiza, oplatajcych ca Europ, zahaczajcych o Afryk i czcych j z Azj. Pnocna droga, bdca najkrtszym bezporednim poczeniem midzy Chinami a naszymi zachodnimi ssiadami, ma przeci-na Polsk, m.in. dziki wanemu przystanko-wi w odzi. Jako naturalna geograficzna strefa buforowa nabierzemy nowego geostrategicznego znaczenia na regionaln skal. Staniemy si po-mostem pomidzy Wschodem a Zachodem.

Nowy Jedwabny SzlakInwestycja od dwch lat jest motywem prze-

wodnim polityki zagranicznej Chin. Rozbrzmie-wa zarwno w kolejnych umowach handlowych, jak i w dziaalnoci dyplomatycznej. Uwaa si, e Pastwo rodka chce przeama z pass, trwajc nieprzerwanie od tzw. wieku upoko-rzenia. Oznacza to prb cakowitego uniezale-nienia od obcych mocarstw, ponienia zapoczt-kowanego przez kolonialn ekspansj Anglikw w XIX wieku. Tym samym Chiny bd dy do odzyskania dawnej pozycji wiatowego hege-mona.

Wedug biuletynu Jedwabne szlaki XXI wie-ku opublikowanego przez MSZ Chin, inwesty-cje maj si skupia na piciu gwnych filarach. Przede wszystkim podkrelana jest koordyna-cja polityczna jako stymulacja wielowymiarowej wsppracy midzyrzdowej. Po drugie, stawia si na rozwj infrastruktury komunikacyjnej, ktra w przyszoci poczy si w spjne szlaki oplatajce wiat. Postuluje si rwnie zniesie-nie barier przepywu towarw, a zatem utworze-

nie stref wolnego handlu. Pochodn tego stanie si integracja finansowa, uatwiajca rozlicze-nia midzynarodowe. Ostatnim podkrelanym ogniwem jest aspekt wizi spoecznych, rozwi-janych dziki wymianie kulturalnej i akademic-kiej midzy krajami skupionymi wok Jedwab-nych Szlakw.

WyzwaniaZ perspektywy Europy Centralnej i rodko-

wo-Wschodniej, koncepcja ustanowienia no-wych szlakw handlowych, oznacza napyw gi-gantycznego kapitau. Zbiegnie si to z polityk tzw. forum 16+1, tj. tego regionu w partnerstwie z Chinami.

Przyniesie to ze sob szereg inwestycji, szcze-glnie natury infrastrukturalnej m.in. rozwj drg, kolei, portw i sieci rurocigw. Polska za, jako inicjator tego porozumienia midzyre-gionalnego, w oczach Pastwa rodka figuruje jako lider rozwaanego krgu europejskiego.

Nowy Jedwabny Szlak bdzie tosamy z wiksz atwoci w transporcie dbr midzy Polsk a Chinami. Oznacza szans na wzrost naszych obrotw handlowych. Na chwi-l obecn jego struktura jest jednak dla nas wyranie niekorzystna importujemy znacz-nie wicej ni eksportujemy. Trzeba mie za-razem na uwadze, e celem inwestycji ze stro-ny Pastwa rodka jest sprzeda nadwyek produkcyjnych. Tym samym, aby unikn po-gbienia deficytu handlowego, powinnimy stopniowo zwiksza wysyk rodzimej pro-

dukcji do Chin. Jednoczenie musimy pooy wikszy nacisk na badanie tamtejszego rynku i potrzeb jego konsumentw.

Z drugiej strony, strategiczna rola Polski jako przestrzeni tranzytowej midzy Wscho-dem a Uni Europejsk stawia nas na bardzo ko-rzystnej pozycji. Biorc pod uwag nieformaln przywdcz rol w formacie 16+1, mamy szan-s sta si kluczowym partnerem Chin w regio-nie. Dziki naszej wiedzy o rynkach lokalnych i warunkach inwestycyjnych moemy pomc im wdraa koncepcj Nowego Jedwabnego Szla-ku. Stopniowe efekty tych de wida ju dzi od lata 2015 roku z odzi mona dojecha bez-porednim poczeniem kolejowym cargo do Chengdu.

NastpstwaJednym z najwaniejszych wydarze w per-

spektywie relacji polsko-chiskich staa si po-dr dyplomatyczna prezydenta Andrzeja Dudy do Pastwa rodka pod koniec listopada 2015 roku. Zbiega si zarazem z dwiema kluczowy-mi dla tej wsppracy datami nadchodzc rocznic podpisania strategicznego partnerstwa oraz forum gospodarczym 16+1. Podczas kilku-dniowych rozmw przyjto szereg postanowie podpisano m.in. wsplny plan dziaania obej-mujcy okres do 2020 roku.

Niezalenie od dzisiejszego stanu rzeczy nale-y mie na uwadze rnice w rozwaanej przez nasz kraj i Chiny perspektywie czasowej. Ko-munistyczny rzd Pastwa rodka ma wiado-mo swojej nieprzerwanej wadzy. Oznacza to dla nich cigo w prowadzonej polityce std kolejne projekty rozplanowywane s na deka-dy. W Polsce z kolei wikszo inicjatyw ukada-na jest w rytmie zaledwie kilkuletnich kadencji kolejnych ugrupowa. Dlatego otwart kwe-sti pozostaje, czy bdziemy potrafili zgra swo-je dziaania z interesami chiskimi w dugofalo-wej perspektywie. 0

fot.

Flick

r.com

, CC,

Polska na Szlaku

Nowy Jedwabny Szlak stanowi o kierunku polityki zagranicznej Chin. Wskrzeszenie idei transkontynentalnych drg handlowych moe sta si epokow, midzynarodow inwestycj. Polska za, jako niepisany europejski lider grupy pastw 16+1, ma szans sta si strategicznym partnerem Pastwa rodka.

t e k S t: A l e k s A N d r A g A d k A

Strategiczna rola Polski jako przestrzeni tranzytowej midzy Wschodem a Uni Europejsk stawia nas na bardzo korzystnej pozycji.

24-25

/ polsko-chiskie porozumienie

Masz do szarego, ponurego bloko-wiska? Irytuj ci zadeptane trawni-ki, martwi widok samotnych ludzi,

o ktrych wiat zapomnia? A moe cho wy-daje si to szalone ze spotykanych co rano na klatce schodowej ssiadw chciaby stwo-rzy... druyn pikarsk? Jeli cho na jedno z tych pyta odpowied brzmi tak jeste spoecznikiem. Prawdziwym! Wanie dla ta-kich jak ty Spdzielcza Grupa Bankowa stwo-rzya serwis Spoecznik 2.0 rdo inspiracji, pomysw i wymiany dowiadcze. Rwnie i nam zaley na tym, by w polskich miastach, miasteczkach i na wsiach rozwijay si spo-ecznoci lokalne z prawdziwego zdarzenia. eby znajomych mie nie tylko na Facebooku lecz take za miedz czy po przeciwnej stro-nie klatki schodowej.

Wspieranie spoecznoci lokalnych to gw-ne zadanie bankowoci spdzielczej od ponad 160 lat jej obecnoci na ziemiach polskich. To w pierwszej kolejnoci wsparcie ekonomiczne kto z nas nie sysza o kredytach preferencyj-nych dla rolnictwa czy dotacjach Unii Euro-pejskiej? Bank spdzielczy to rwnie insty-tucja, dziki ktrej lokalne spoecznoci mog si wzajemnie finansowa. Powierzajc ban-kom spdzielczym oszczdnoci, moesz by

pewny, e bd one pracowa dla caej wspl-noty i ciebie samego. Dziki twoim pieni-dzom lokalny przewonik dosta kredyt na za-kup nowych busw a ty moesz podrowa wygodnie i bezpiecznie. Twoja lokata pozwo-lia sfinansowa rozbudow fabryki, w kt-rej twj brat znalaz wymarzon prac. Bank spdzielczy nie dziaa tylko dla zysku, jak ro-bi to banki komercyjne, bdce wycznie przedsibiorstwami. Jest zarwno przedsi-biorstwem, jak i organizacj spoeczn.

Wsparcie dla spoecznoci lokalnych ze stro-ny bankw spdzielczych to nie tylko finan-sowanie. Banki zrzeszone w Spdzielczej Gru-pie Bankowej przeznaczaj wypracowany zysk na rozmaite lokalne inicjatywy. Sponsorowa-nie modych sportowcw czy zespow arty-stycznych, wsparcie dla lokalnych wydarze i upamitnienia miejsc historycznych, promo-cja walorw turystycznych gminy wszystkie te dziaania s dla bankw spdzielczych ce-lem statutowym na rwni z dystrybucj rod-kw unijnych czy przygotowywaniem nowej oferty kredytowej. To odrnia spdzielcw od duych korporacji, dla ktrych spoecz-na odpowiedzialno biznesu stanowi kwe-sti uboczn, niekiedy motywowan przede wszystkim korzyciami natury wizerunkowej.

Takim statutowym dziaaniem jest rwnie Spoecznik 2.0. To wyjtkowe miejsce w wir-tualnym wiecie dedykowane tym wszystkim, ktrym marzy si zmiana. Wsplnie z takimi ludmi banki zrzeszone w Spdzielczej Gru-pie Bankowej pragn budowa najcenniejsz form kapitau, odporn na wszelkie kryzysy czyli kapita spoeczny. Na stronie bd pu-blikowane godne naladowania przykady lo-kalnych inicjatyw zarwno z Polski, jak i ca-ego wiata.

Autorzy najciekawszych inicjatyw bd mo-gli uzyska za porednictwem portalu wspar-cie zarwno merytoryczne, organizacyjne jak i finansowe. W tym celu odbya si kolej-na, trzecia ju edycja konkursu Spdzielnia Pomysw. Wyoniono w niej cztery pomysy, w naszej opinii najpeniej aktywizujce lokal-n spoeczno a przeszo 120 pozostaych zamieszczono na stronie, jako inspiracj dla tysicy polskich spoecznoci lokalnych. Bo wanie przecie dziki tego rodzaju inicjaty-wom z reguy niewielkim, ale jake koniecz-nym dla mieszkacw danej wsi, osiedla czy nawet jednego bloku okolica staje si pik-niejsza i bardziej przyjazna. Takiej wanie Polski i takich maych ojczyzn potrzebu-je bankowo spdzielcza. 0

Wsplnie z SGB budujmy kapita spoeczny!

T E K S T: K a r o l J e r z y M r a w s K i

fot.

mat

. pra

sowe

/ polsko-chiskie porozumienie we wsplnocie sia /

stycze-luty 2015

kultura /

KsiKa

KSiKa

M A G I E L : Jest pan choreografem dwch z piciu baletw wystawianych w kwietniu 2016 roku w Teatrze Wielkim-Operze Narodowej podczas Festiwalu Szekspirowskiego: Burzy oraz Romea i Julii. Wydaje si, e u Szekspira najwaniejsze jest sowo, w sztuce taca jednak nie operuje si sowem, wszystko trzeba wyrazi ruchem. Co jest zatem kluczowym elementem baletowej adaptacji tych dramatw?K R Z Y S Z T O F PA S T O R : Adaptacja Romea i Julii, ktr opracowaem w 2008 roku dla Baletu Szkockiego i sze lat pniej zrealizowaem z Polskim Baletem Narodowym, bya stosunkowo atwym zadaniem, gdy dramat ten opowiada klarown histori. Z kolei w przypadku Burzy miaem wiksze odczucie, e pikno sowa peni tam kluczow rol. Jest to na tyle nony tekst, e wiele sformuowa przeszo do kultury popularnej. Oczywicie, zawsze mam nadziej, e pikno sowa mona zamieni na pikno ludzkiego ciaa. Taniec nie jest jednoznaczny, bardzo rzadko dopowiada tre do koca. Wydaje mi si, e Burza wanie nie jest dramatem dopowiedzianym. Waciwie kade wystawienie, jakie widziaem, interpretowao go odmiennie.

Postanowi pan zmieni realia Romea i Julii, przenoszc bohaterw do innego miasta i umieszczajc we wspczesnoci. Jest to historia, ktra zostaa opowiedziana ju wiele razy. Jakie pana zdaniem moe mie jeszcze oddziaywanie na wspczesnych widzw? Czy kto z nas jeszcze wierzy w mio silniejsz ni mier?

Mam nadziej, e tak! e ludzie wci wierz w tak mio. Doko-naem przesunicia czasu, miejsca i akcji dlatego wanie, aby ta historia nie istniaa wycznie w sferze legendy. Nie wszystkich to przekonu-je, jest wiele osb, ktre uwaaj, e dramat powinien broni si sam. Jednak, renesansowe ujcie te by nie wszystkim przypado do gustu. Trzeba wzi pod uwag, e w czasach Szekspira nie taczyo si w ten sposb, wic jest to zupenie inna konwencja. Muzyka Siergieja Proko-fiewa jest do wspczesna, pierwsze wykonania byy w latach 30. XX wieku. Synna pawana ze sceny balu u Kapulettich bya wykorzystywa-na przez propagand faszystowsk, a potem komunistyczn ze wzgldu na swj podniosy ton. Z tego powodu wydawao mi si sensowne, aby

przesun czas akcji w okres midzywojenny. Reakcja w Warszawie na Romea i Juli bya bardzo pozytywna. Jednak to, co mnie zadziwio, to sukces tego przedstawienia w Stanach Zjednoczonych, poniewa moja wersja jest silnie osadzona w europejskich dwudziestowiecznych realiach wschodzcy faszyzm lat 30., pniej w latach 50. okres optymizmu przerwany akcjami terrorystycznymi Czerwonych Brygad, a wreszcie wspczesno z telewizyjnymi gadajcymi gowami, ktre siej niepo-kj. Spodobaa si rwnie w Wielkiej Brytanii, a to przecie jaskinia lwa. Jednak w Anglii s przyzwyczajeni do najrniejszych adaptacji dramatw Szekspira.

A co z mioci?Na pewno aktualny jest temat mioci w czasach zagady. Takie rze-

czy przykadowo dziej si w tej chwili na Ukrainie. Zdarzay si tam takie sytuacje, e przez konflikt zostay podzielone rodziny przykado-wo matka jest Rosjank a ojciec Ukraicem. Drug kwesti s arano-wane maestwa maestwo Julii z Parysem byo zaplanowane przez jej ojca. Takie przypadki wci si zdarzaj wanie w Anglii w rodo-wiskach imigranckich, przykadowo pakistaskich, gdzie przyszli ma-onkowie si nawet nie znaj. Jednak tak najbardziej jaskraw ilustra-cj tego zjawiska byo maestwo ksinej Diany z ksiciem Karolem i skoczyo si tragicznie. Ja oczywicie w mio wierz dozgonn, niemierteln... Gdy si zakochiwaem, to wydawao mi si za kadym razem, e jest to na cae ycie, a do mierci. Potem jednak z biegiem czasu pewne kwestie si zmieniaj.

Premiera Burzy odbdzie si w kwietniu, ale zapowiedzi podaj, e to jeden z najbardziej tajemniczych i magicznych baletw w paskim dorobku. Spojrza pan na Burz jako na dramat otwarty. Prosz nam wicej powiedzie: jakie ma to konsekwencje sceniczne?

Burza rzeczywicie taka jest nie ma okrelonego zakoczenia. Przez dugi czas ten dramat nie by oceniany wysoko wydaje mi si, e wa-nie dlatego, e jest wielowtkowy, skomplikowany i ma bardzo wiele

r o z m aw i a a : m A R i A k d z i e l S k A

Polski Balet Narodowy u progu Festiwalu Szekspirowskiego

mona mwi o epoce polskiego baletu przed Krzysztofem Pastorem i po objciu przez niego funkcji dyrektora Baletu Narodowego. Jako wystawianych w warszawie spektakli zrwnaa si z poziomem wiatowym, obsada nabraa silnie midzynarodowego charakteru i standardem stao si rezerwowanie biletw z kilkumiesicznym wyprzedzeniem.

fot.

ange

la St

erlin

g

30-31

/ wywiad z Krzysztofem PastoremJa oczywicie w mio wierz, dozgonn, niemierteln...

znacze. S nawet tacy interpretatorzy, ktrzy doszukuj si tam ele-mentw kolonializmu. Prospero i Miranda przybywaj na wysp, gdzie znajduje si tylko jeden tubylec Kaliban. By on ukazywany na bardzo wiele sposobw, jako obrzydliwy, znieksztacony, dziki czowiek, jed-nak ja spojrzaem na niego zupenie inaczej. Przygotowujc prapremier Burzy z Holenderskim Baletem Narodowym w 2014 roku, wsppraco-waem z par artystw wizualnych uwaanych za jednych z najwybit-niejszych naszych czasw Shirin Neshat i Shoj Azarimem. Mieszkaj obecnie w Nowym Jorku, ale pochodz z Iranu, ktry przecie te by skolonizowany, wic wnieli do tego spektaklu wasne obserwacje i do-wiadczenia.

Jaki jest paski Prospero?Jest ich dwch. Mody Prospero to tancerz, a stary Prospero jest mu-

zykiem i gra na dafie. Wykonawca tej roli, specjalnie zaproszony przez nas wirtuoz tego instrumentu Abbas Bakhtiari, rwnie pochodzi z Ira-nu. Ma mocn sceniczn osobowo. Prospero-muzyk patrzy z perspek-tywy starego czowieka na swoje ycie, robi rachunek sumienia, wspo-mina czasy swego wadania w Mediolanie, ktry zaniedba, studiujc magiczne ksigi, przez co doszo tam do buntu. Miranda za spotyka na wyspie Ferdynanda. Prospero, widzc jej mio do Ferdynanda, wie, e wszystko utraci: najpierw wadz, a teraz crk, ktra wyjdzie za m.

Zebra pan bardzo midzynarodowy zesp. Oprcz polskich artystw o ugruntowanej pozycji pojawiaj si wci nowe twarze z caego wiata. Jak funkcjonuje taki rnorodny zesp?

Zesp baletowy powinien by materi pynn s ci, ktrzy przy-chodz i ci, ktrzy odchodz. Taka jest natura tego zawodu, ktry zaley rwnie w duej mierze od si witalnych i warunkw psychofizycznych. Oprcz tego tancerz powinien mie osobowo artystyczn, talent, umiejtno improwizacji. Jednak jest to te zawd, w ktrym czowiek waciwie cay czas musi by podporzdkowany i przygotowany na to, e jest oceniany. Codziennie kto ci poprawia, mwi, co jest dobrze, a co le. Nie wszyscy to lubi. Na pewno trudniej si z tym zmaga dowiadczonym tancerzom. Zesp baletowy musi si zmienia, ewolu-owa. Oczywicie bardzo bym chcia, abymy mieli jak najwiksz licz-b polskich tancerzy, absolwentw polskich szk, jednak na pierwszym miejscu stoi jako i profesjonalizm. Sdz, e Polacy, ktrzy utrzymuj ten zesp baletowy ze swoich podatkw chc, aby by na jak najwy-szym poziomie. Moim zadaniem jest o to dba. Nie mamy tak duo obcokrajowcw jest to okoo 40 proc., co w porwnaniu z innymi zespoami nie stanowi duego odsetka. S zespoy, ktre skadaj si w 80-90 proc. z obcokrajowcw. W Hamburgu przykadowo na okoo 70 tancerzy przypada tylko dwch Niemcw.

A w jakim jzyku odbywaj si prby?Prby s zwyczajowo prowadzone po polsku, czasem po angielsku.

Znajomo angielskiego wrd naszych polskich tancerzy bardzo si podniosa od czasu umidzynarodowienia zespou. S bardziej otwarci na inno, potrafi si nie tylko posugiwa rnymi stylami taca, co jest u tancerza konieczne, lecz take rzeczywicie zaczynaj zna kilka jzykw obcych. Widz tego same korzyci, podkrelajc jednoczenie, e chciabym, aby jak najwicej polskich tancerzy znajdowao u nas za-trudnienie.

Kariera tancerza baletowego trwa do okoo 35.-38. roku ycia. Jakie s pniejsze perspektywy? Czy tancerze przygotowuj si do tej zmiany?

Ci, ktrzy si przygotowuj, s rozsdni. To, e taka kariera si za-koczy raczej wczeniej ni pniej, jest po prostu pewne. Przez wie-

le lat prbowaem wypracowa system transformacji zawodowej dla tancerzy w Polsce. Okazao si to bardzo trudne. Gdy obejmowaem dyrekcj zespou siedem lat temu, by to ostatni rok, kiedy tancerze mogli przechodzi na wczeniejsz emerytur: kobiety w wieku 40 lat, a mczyni 45 lat. By moe nowy rzd, ktry bdzie odwraca ca reform emerytaln, przywrci i to. W tej chwili musz jako tancerzy przygotowywa do odejcia. Wymyliem nawet wewntrzny program transformacji zawodowej, ktry niestety nie zosta zaakceptowany przez zwizki zawodowe. Na szczcie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wprowadzio pewien program prowadzony teraz przez In-stytut Muzyki i Taca. Tancerze mog ubiega si w jego ramach o spe-cjalne granty, a w razie koniecznoci liczy na wynagrodzenie w wyso-koci pacy minimalnej.

czy pan obowizki dyrektora Polskiego Baletu Narodowego z funkcjami choreografa-rezydenta Het Nationale Ballet w Amsterdamie oraz dyrektora artystycznego Litewskiego Baletu Narodowego. Domylam si, e godzenie tych obowizkw nie jest proste. Jak zatem wyglda tydzie paskiej pracy?

Gdy tworz nowy balet, musz bardzo wczenie wstawa. Zdarzyo mi si robi to nawet o 4:30, aby przygotowa si do dnia twrczej pracy. Zwykle jednak wstaj o 7:00, o tej samej porze co moje dzieci, ktre si jeszcze ucz. W zeszym tygodniu miaa miejsce premiera w Wilnie, wic spdziem tam kilka dni. Obecnie w Warszawie trwaj ostatnie prby do Poskromienia zonicy, ktre prowadz: Filip Barankiewicz, wieloletni pierwszy solista w Stuttgarcie, ktry taczy gwne role w tym balecie, oraz Jane Bourne, ktra jest choreologiem. Jej funkcja polega na zapi-sie choreografii, a pniej na dokadnym przekazaniu jej tancerzom. S to fachowcy na najwyszym wiatowym poziomie. Podobnie jak nasze grono pedagogw i korepetytorw, prowadzce lekcje taca klasycznego oraz prby z zespoem, z ktrymi staram si co tydzie spotyka, aby omwi biece sprawy. Posiadam te administracj: zastpc do spraw programowo-organizacyjnych, osob odpowiedzialn za planowanie prb i inne potrzebne w biecej pracy zespou osoby. Dziki nim wiem, e mog spokojnie od czasu do czasu wyjecha z Warszawy w sprawach subowych. S jednak oczywicie decyzje artystyczne, w ktrych je-stem niezastpiony.

Przygotowa pan ju ponad 50 baletw na caym wiecie. Wystawia pan spektakle dla najrniejszej publicznoci. Jakiej rady udzieliyby pan modym studenckim widzom, aby najpeniej zrozumieli spektakle baletowe? Czego mamy, jako widzowie, w nich szuka?

Przede wszystkim powinnicie przychodzi otwarci i nie traktowa baletu jako hermetycznej dziedziny sztuki. Nie jest wana znajomo kwestii technicznych, a odczucie artystyczne. S balety, ktre oddzia-uj na widza przede wszystkim w sensie estetycznym, inne powinny skoni do mylenia. Jeli kto si cho troch przygotuje, przeczyta pro-gram, pozna opowiadan histori, to wzmaga to przyjemno ogldania baletu. Otwarto jest bardzo wana. Istnieje grupa baletw, ktre s atwiejsze w odbiorze, opowiadaj konkretn histori, jak przykadowo Poskromienie zonicy czy Romeo i Julia. S te balety trudniejsze w zro-zumieniu, ale mimo to uwaam, e taniec w kadej postaci jest sztuk bardzo komunikatywn i przeznaczon dla kadego widza. 0

Krzysztof Pastor

Dyrektor Polskiego Baletu Narodowego, najwikszego w Polsce zespou baletowego. Choreograf-rezydent Holenderskiego Baletu Narodowego i dyrektor artystyczny Li-tewskiego Baletu Narodowego. Absolwent gdaskiej szkoy baletowej. By solist Polskiego Teatru Taca i Baletu Opery w Lyonie.

stycze-luty 2016

wywiad z Krzysztofem Pastorem /

1. Kendrick Lamar To Pimp a ButterflyBezdyskusyjny zwycizca tego zestawienia. Ar-

tysta bezbdnie technicznie porusza si po soulo-wych i jazzowych aranacjach. Kultur afroamery-kask z polityk USA w tle przedstawia dogbnie i byskotliwie. Uwaany przez krytykw za jeden z najlepszych albumw XXI wieku, To Pimp A But-terfly zapewnia Kendrickowi miejsce w panteonie najwybitniejszych twrcw w historii gatunku.

MARCIN CZARNECKI2. Algiers s/t

To jeden z tych projektw, ktre miay si nie uda. A jednak, z pozoru absurdalne poczenie post-punku z bluesem, muzyk gospel i industria-lem w wydaniu Algiers nabiera pewnej szlachet-noci. Teksty zanurzone w tematach politycznych i spoecznych cz si z mrocznym brzmieniem i siln energi, tworzc jeden z najlepszych tego-rocznych debiutw. Od teraz Kobranocka powinna piewa Kocham ci jak Algieri. Chapeaux bas.

ALEX MAKOWSKI3. Sufjan Stevens Carrie & Lowell

Tym razem Sufjan postanowi opowiedzie nam wzruszajc histori swojej chorej na schi-zofreni matki. Delikatne plsy banjo w po-czeniu z wypeniajc to gitar stwarzaj senn atmosfer zadumy nad losem Carrie i jej relacj z synem. Stevens zbudowa kompozycje na ciszy piosenki ledwie munite sowem i dwikiem sprawiaj wraenie szeptanych.

MAJA KUBIT4. Susanne Sundfor Ten Love Songs

Na swoim pitym albumie Norweka wznio-sa si na wyyny piosenkopisarstwa, prezentu-jc spjny i kompletny zbir piknych melodii ubranych w bogate arane. Melancholijne ballady przenikaj si tu z chodn skandynawsk elek-tronik, tworzc idealny soundtrack na jesienne wieczory. Spord wszystkich utworw na spe-cjalne wyrnienie zasuguje Delirious jedna z najlepszych kompozycji minionego roku, ema-nujca wspaniaoci niczym zorza polarna na rozgwiedonym niebie.

PIOTR CHCISKI5. Courtney Barnett Sometimes I Sit And Think...

Przewrotny tytu pyty narzuca suchaczowi sposb odbioru. Czy powinno si traktowa mu-zyk z przymrueniem oka? A moe Barnett ra-dzi nam, by nie szuka trzeciego dna w kadym utworze? Teksty s dowcipne i budowane na za-sadzie czstochowszczyzny, co nie jest w adnym razie ujm. Proste, lekkie piosenki, mao rozbu-dowana linia wokalu, gitary elektryczne i wyra-nie nadajce rytm bbny sprawiaj, e na austra-lijskiej ziemi odywa duch Joan Jett.

MAJA KUBIT

Najlepsze albumy 20156. Lianne La Havas Blood

Blood mona okreli trzema przymiotnikami: melodyjny, subtelny, magiczny. Melodyjne s utwo-ry, z ktrych kady nadaje si na singiel, subtelne dwiki, utrzymane w delikatnym, akustycznym brzmieniu, magiczna za atmosfera, ktr tworzy Lianne swoj muzyk. Havas zabiera nas w mu-zyczn podr do odlegych kracw wiata i dzieli si histori o pochodzeniu zakorzenionym w dwch rnych kulturach. Podr o tyle przyjemn, e to-warzyszy jej ciepy, soulowy gos wokalistki.

MAJA KUBIT7. Earl Sweatshirt I Dont Like Shit, I Dont Go AnywhereDwudziestoletni czonek hip-hopowego kolektywu Odd Future stworzy jeden z najdziwniejszych i za-razem najlepszych albumw w tym gatunku. Nie znajdziemy tu jednak imprezowych szlagierw lub chwytliwych hookw. W zamian dostajemy przej-mujce historie, w ktrych Earl opowiada o proble-mach zwizanych ze saw, nieudanych zwizkach i trudnych relacjach z rodzin. Cao spaja ponura warstwa muzyczna, opierajca si na gstych, klau-strofobicznych bitach, brzmicych jak bezgwiezdna noc w najgorszej dzielnicy miasta.

PIOTR CHCISKI8. Chelsea Wolfe Abyss

Chelsea wkroczya w nowy rok ze swoim naj-bardziej spjnym longplayem. Potne doomowe riffy mieszaj si z eterycznym wokalem nasczo-nym efektami, a utwory przepenia mrok i niepo-kj. Wolfe w fantastyczny sposb operuje cisz i ha-asem, co skutecznie podkrela dynamik albumu. Sam tytu pyty mwi wiele, bo suchajc Abyss mona si poczu jakby wpadao si w bezdenn ciemn otcha. I wiecie co? Okazuje si, e to na-prawd wietne uczucie.

ALEX MAKOWSKI9. Julia Holter Have You In My Wilderness

Amerykaska kompozytorka i wokalistka wyda-a ju trzeci album. Tym razem postanowia odej od ambientowej strony swojej twrczoci na rzecz bardziej otwartej instrumentacji oraz goniejszego wokalu. Skutkuje to wieloma lekkimi i przystpny-mi utworami, ktre bardzo atwo mog uprzyjem-ni czas.

ALEX MAKOWSKI10. Viet Cong s/t

Debiutancki album kwartetu ukaza si w pierwszych tygodniach ubiegego roku i usta-wi poprzeczk na wysokim poziomie. Post-pun-kowa motoryka przenika si tu z math-rockow precyzj oraz noiseowym szalestwem, a rno-rodno podejmowanych wtkw dowodzi, e na gitarowej scenie wci mona tworzy w spo-sb wiey i zaskakujcy.

PIOTR CHCISKI

wiata

32-33

/ top 10 wiat

Najlepsze albumy 20151. Stara Rzeka Zamkny si oczy ziemi

Ciko zliczy inicjatywy, w ktrych bierze udzia Kuba Zioek. Bydgoszczanin kolejny rok za-dziwia niesamowit artystyczn podnoci. Wy-starczy wspomnie Alamed 5, Kapital i Tien Lai. Druga (i ostatnia) odsona jego solowego projektu Stara Rzeka zebraa wietne noty, a brytyjski portal The Quietus umieci album na 2. miejscu w pod-sumowaniu roku. Nic w tym dziwnego, poniewa artysta stworzy niezwykle spjn opowie, czc ze sob wiele muzycznych wiatw, m.in. avant-folk, drone ambient i noise.

PIOTR CHCISKI2. Albo Inaczej

Pomys ekipy Tego Typa Mesa na przeksztace-nie klasycznych utworw hip-hopowych w jazzowe aranacje okaza si strzaem w dziesitk. Album stanowi most czcy odmienne pokolenia i gatun-ki muzyczne: osoby starsze wychowane przed laty na polskich wokalistach jazzowych i rozrywkowych oraz modych ludzi dorastajcych przy hip-hopie. Nietuzinkowy polski projekt tego roku, pozycja, ktra na dugo pozostanie w pamici suchaczy.

MARCIN CZARNECKI3. Rimbaud s/t

Rimbaud to wsplny projekt trzech wielkich po-staci polskiej muzyki Tomasza Budzyskiego, Mi-koaja Trzaski i Michaa Jacaszka. Panowie podjli trudne wyzwanie polegajce na przepisaniu twr-czoci francuskiego poety na jzyk muzyki, korzy-stajc przy tym z ekstremalnych rodkw wyrazu. Kady z nich wnis do albumu czstk swojej mu-zycznej osobowoci i w rezultacie powstao dzieo totalne, skupiajce w sobie ekspresj wierszy Rim-bauda, noiseowe ciany dwiku oraz przeraajco zdekonstruowane echa awangardowego jazzu.

PIOTR CHCISKI4. Ptaki Przelot

Ptaki to troch muzyczny Robin Hood kradn duo z wielu starych pyt, ale gwnie po to, aby po-kaza to, czego czasem sami nie widzimy wrd ro-dzimej muzyki. Po raz drugi udowadniaj, e nawet za komuny moglimy znale naprawd sporo mu-zycznych pereek. A odkrywajc utwory z tamtego okresu miksuj je na swoj mod, tworzc cie-k dwikow do samotnych spacerw po polskich plaach o wschodzie soca.

AlEx MAKOwSKI5. Mga Exercises In Futility

Polski metal znowu pokazuje na co go sta. Do tego stopnia, e zagraniczni hipsterzy muzyczni go-rczkowo staraj si dowiedzie jak poprawnie wy-mwi Mga, tak aby popeni gafy w towarzy-stwie. Trudno si tu nawet rozpisywa, bo to po prostu fantastyczna muzyka, ktr wypada zna i ktr warto si chwali. AlEx MAKOwSKI

6. Ampacity SuperluminalFenomen Ampacity polega na tym, e cho graj

muzyk, ktra de facto jest reliktem lat 70, to jako jak reprezentuj, sprawia, e polska scena muzycz-na pokada w nich spore nadzieje. Drugi longplay tylko utwierdza status grupy, ktra ponownie ra-czy suchacza licznymi zmianami metrum, poa-manymi riffami i sonicznym odlotem w kosmos. Z czystym sumieniem mona stwierdzi e prog nie umar, tylko wrci do Trjmiasta.

AlEx MAKOwSKI7. Dwa Syny ludzie Sztosy

Duet dzkich raperw po wielu latach zdobywa zasuon saw, co nie dziwi, biorc pod uwag ich talent i pomysowo. Dotychczas rzadko spotykane w tym rodzaju muzyki elektroniczne brzmienia, wy-produkowane przez Marka Dulewicza i DJ-a Flipa, stanowi wietny podkad dla charyzmatycznych artystw. Kontrowersyjne teksty s zbalansowane specyficznym humorem i gbi przesania, co sta-nowi o sile warstwy tekstowej. Album sztos!

MARCIN CZARNECKIA8. Taco Hemngway Umowa o Dzieo

miao mona zaryzykowa stwierdzenie, e Umowa o dzieo to najgoniejsza EP-ka roku. Tym razem Taco wraz z Rumakiem odchodz od dobrze przyjtej formuy albumu fabularyzo-wanego na rzecz bardziej tradycyjnej koncepcji. Znajdujemy wic koncertowe szlagiery (Awizo), numer jeden trjkowej listy przebojw (Nastp-na stacja) czy singlowe 6 zer. Spoiwo? Trafna nar-racja wielkomiejskiego ycia zestawiona z proble-mami obecnego pokolenia

BARTEK MACIG9. Jacek SIenkiewicz Drifting

Techno wci wywouje w naszym kraju niejed-noznaczne emocje, jednak w ostatnich latach udaje mu si wyj spod nieszczsnego jarzma biaych r-kawiczek. Nagrywajcy od kilkunastu lat i zbiera-jcy wietne opinie za granic Jacek Sienkiewicz jest niewtpliwie jednym z prekursorw tego gatunku w Polsce. Nieustajcy rytm i powtarzalne melodie zamykaj si w jedn cao, zanurzon w dusznej, klubowej atmosferze.

PIOTR CHCISKI10. The Dumplings Sea You later

Mody duet ze lska nie kaza nam dugo cze-ka. Zanurzony w morskiej metaforyce album jest bogatszy stylistycznie od debiutanckiego krka wydanego zaledwie rok temu. Kady znajdzie tam co dla siebie. Jednych urzekn chwytliwe, lecz nie-banalne melodie, podczas gdy drudzy bd mogli zadowoli si odwanymi brzmieniami z pogra-nicza post-punku czy shoegazeu. Artyci dojrzali w ekspresowym tempie, to sycha.

MAGOSIA CERKASKA

aPolska

stycze-luty 2016

top 10 Polska /

g r a f i K a : D O M I N I K A w J C I K , M A R TA K A S P R Z Y K

stycze-luty 2016

Polacy na OscarachSezon oscarowy zblia si wielkimi krokami. Po zeszorocznym sukcesie Idy, tym razem Polacy raczej bd musieli oglda wycig innych. Mimo e polski kandydat w kategorii najlepszy film nieanglojzyczny, 11 Minut, ma mae szanse na nominacj, warto przypomnie sobie polskie oscarowe sukcesy na przestrzeni lat.T E K S T: A G ATA S E R O C K A

Pokryta jest warstw 24-karatowego zota, way niecae cztery kilogramy i przedstawia rycerza trzymajcego

miecz skierowany ostrzem w d. Moe nie ka-dy pracujcy w brany filmowej czu potrzeb zapoznania si z histori, symbolik i wymiara-mi tej statuetki, ale na pewno niejeden skrycie marzy o postawieniu jej na honorowym miej-scu na pce.

Oscarem w zeszym roku zostaa nagrodzo-na Ida Pawa Pawlikowskiego w kategorii najlep-szy film nieanglojzyczny. To wydarzenie zostao natychmiast okrzyknite najwikszym sukcesem polskiego kina. Nie by to jednak pierwszy raz, kiedy Akademia docenia naszych filmowcw.

Oprawa ma znaczeniePierwszym polskim zdobywc Oscara by Le-

opold Stokowski, autor muzyki do filmu Wal-ta Disneya Fantazja, ktry otrzyma nagrod w 1941 roku. Udao si to powtrzy w 1953 roku Bronisawowi Kaperze, i po ponad p wieku przerwy Janowi A.P. Kaczmarkowi za cie-k dwikow do Marzyciela, w ktrym gwne role zagrali Johnny Depp i Kate Winslet. W 1993 roku na midzynarodowych galach triumfowa nakrcony w Krakowie dramat wojenny Steve-na Spielberga Lista Schindlera. Zdoby statuet-ki w najwaniejszych kategoriach za film, re-yseri i scenariusz. Docenieni wwczas zostali rwnie Ewa Braun i Allan Starski za scenografi oraz Janusz Kamiski za zdjcia. Ten ostatni zo-sta ponownie uhonorowany tym wyrnieniem za wspprac przy Szeregowcu Ryanie.

Lata poraekStatuetki dla filmw nieanglojzycznych

przyznawane s od 1948 roku. Od tego czasu nominacj otrzymao dziesi polskich produk-cji, z czego tylko jedna, zeszoroczna, okazaa si zwyciska. Najwczeniej, w 1963 roku, o nagro-d walczy dramat psychologiczny Romana Po-laskiego N w wodzie. To historia konfliktu midzy zamonym dziennikarzem a modym, nowo poznanym autostopowiczem. Film, za spraw swojego nowatorstwa, spotka si z nie-

przychylnym przyjciem w Polsce Ludowej, ale za to przynis Polaskiemu uznanie za grani-c. Obraz ten co prawda przegra z 8 Fellinie-go w wycigu po Oscara, ale zapocztkowa mi-dzynarodow karier reysera, uhonorowanego w 2002 roku zot statuetk za reyseri Pianisty ekranizacj wojennych losw wybitnego mu-zyka, Wadysawa Szpilmana.

Kolejnym dzieem walczcym o t prestio-w nagrod bya adaptacja powieci Bolesawa Prusa Faraon w reyserii Jerzego Kawalerowicza. Historia Ramzesa XIII musiaa ustpi francu-skiej produkcji Kobieta i mczyzna. W latach siedemdziesitych nadzieje na Oscara dla pol-skiego twrcy byy najwiksze, bowiem cztery filmy zakwalifikoway si do cisej czowki no-minowanych. W 1974 roku nominacj otrzyma-

a adaptacja powieci Henryka Sienkiewicza Po-top w reyserii Jerzego Hoffmana, rok pniej o t sam nagrod walczya ekranizacja Ziemi obiecanej Wadysawa Reymonta (re. Andrzej Wajda). W kolejnym roku Jerzy Antczak ze swo-j filmow wersj Nocy i dni Marii Dbrowskiej musia odda laur zwycistwa Czarnym i bia-ym w kolorze. Kolejnymi nominacjami byy fil-my Andrzeja Wajdy: Panny z Wilka - adaptacja opowiadania Jarosawa Iwaszkiewicza, o czasach modoci, przemijaniu i straconych nadziejach, a take Czowiek z elaza, w ktrym reyser po-stawi sobie za cel uchwycenie wydarze Sierp-nia 80. Mimo e aden z powyszych filmw nie zosta nagrodzony Oscarem, to s one uwa-ane za arcydziea polskiej kinematografii, kt-re ciesz si uznaniem nie tylko w kraju. Martin Scorsese nieraz powtarza, e polscy twrcy tego okresu mieli wielki wpyw na jego twrczo i e podczas pracy nad filmami czsto pokazuje ak-torom i operatorom obrazy Wajdy czy Kawale-rowicza.

Do dzisiciu razy sztukaSpord polskich reyserw najczciej, bo a

czterokrotnie, nominowany do Oscara by An-drzej Wajda (ostatni nominacj otrzyma za Katy w 2007 roku). Jego dokonania w dziedzi-nie kinematografii zostay uhonorowane statuet-k za caoksztat twrczoci w 2000 roku. O ile w latach 70. wrd polskich kandydatw domi-noway adaptacje rodzimych dzie literackich, o tyle w ostatniej dekadzie przewaaj obrazy ukazujce historie dziejce si w trakcie II woj-ny wiatowej lub po jej zakoczeniu (wczeniej wspomniany Katy, W ciemnoci Agnieszki Hol-land czy zeszoroczny zwycizca Ida).

Czy dane nam bdzie znowu otwiera szam-pana na wie o kolejnych wyrnieniach dla ro-dzimych artystw? Decyzje Akademii nie zawsze s atwe do przewidzenia i zgodne z oczekiwa-niami widzw. Jednak midzynarodowe uznanie dla nienagrodzonych t statuetk polskich kan-dydatw na przestrzeni lat jest nie tylko powo-dem do dumy, lecz take potwierdzeniem porze-kada, e cudze chwalicie, swego nie znacie. 0

nie tylko Ida /

W1977 roku George Lucas by mo-dym reyserem z wizj, ale bez du-ego dorobku artystycznego. Cho

jego wczesne projekty, jak THX czy Amery-kaskie graffiti, zostay do ciepo przyjte przez krytykw, to nikt nie spodziewa si, e trzydziestotrzylatek stanie si twrc fil-mu, ktry na zawsze zmieni amerykask ki-nematografi.

A long time agoW latach 60. ludzie stopniowo oswajali si

z myl, e podre w kosmos nie nale ju wycznie do sfery fantastyki. Fascynacja naj-nowszymi osigniciami nauki i techniki znajdowaa swoje odzwierciedlenie w filmie. W tamtym okresie w niezbyt rozwinitym ki-nie science-fiction dominoway sterylne pro-dukcje w stylu 2001: Odysei kosmicznej Ku-bricka. Natomiast mody niezaleny twrca, jakim by wtedy Lucas, nie chcia krci fil-mu opowiadajcego o przyszoci czowieka, opartego na teoriach naukowych i realnych moliwociach rozwoju techniki. Marzy o stworzeniu prostej, przygodowej historii w starym stylu. Pocztkowo reyser zamierza przenie na ekran serial Flash Gordon, jednak nie udao mu si pozyska praw do ekraniza-cji. W kocu Lucas zdecydowa si na autor-ski projekt, a z pierwotnego pomysu pozosta-y tylko nawizujce do serialu, zwajce si napisy pocztkowe.

I have a bad feeling about thisRozwijajc pomys swojej kosmicznej sagi,

Lucas wyranie odci si od wczesnych ten-dencji w kinie science fiction, postanawiajc stworzy kosmiczn ba wpisujc si w ga-tunek space opera. Zafascynowany prac re-ligioznawcy Josepha Campbella Bohater o ty-sicu twarzy, reyser wykorzystywa w swojej opowieci motywy obecne od wiekw w mito-logii i podaniach. W kolejnych wersjach scena-riusza Lucas inspirowa si take Ukryt forte-c Kurosawy, czy ksikow Diun Herberta. Cho mody twrca mocno zaangaowa si

w projekt, tworzc olbrzymi materia scena-riuszowy (ktrego niewielki uamek, po du-ych modyfikacjach, zapocztkowa klasyczn trylogi), by osamotniony w swoim szale-stwie. Jego bliski przyjaciel Francis Ford Cop-pola sugerowa mu porzucenie projektu i za-jcie si czym powaniejszym, np. reyseri Czasu apokalipsy. Wytwrnie rwnie nie do koca podzielay entuzjazm Lucasa. Z kwit-kiem odsya go nawet Universal, z ktrym mia podpisany kontrakt. Reysera przygarn-o dopiero znajdujce si w trudnej sytuacji fi-nansowej 20th Century Fox. Cho Lucasowi udao si znale wytwrni gotow zrealizo-wa projekt, do szczliwego sfinalizowania go

byo jeszcze daleko. Od tego momentu reyser przygotowa co najmniej cztery do zrni-cowane wersje scenariusza, ktre czy jedynie osadzenie historii w kosmosie, obecno ksi-niczki i niektre nazwy, a take to, e byy tyl-ko czci wymylonego przez Lucasa uniwer-sum. W kocu, z pomoc przyjaci, ktrych zdesperowany twrca opaci z wasnej kiesze-ni, ostateczna wersja scenariusza zostaa uko-czona, a historia nabraa ksztatu, ktry zna-my z kina. Pomimo ogromu pracy woonego w projekt, 20th Century Fox nie byo pewne sukcesu filmu. Wpyw na to mia na pewno upr Lucasa, by w gwnych rolach obsadzi nieznane twarze. Z tego te powodu rey-ser nie chcia zatrudni dorabiajcego sobie

jako stolarz Harrisona Forda, ktry zagra ju w jednym z jego filmw i dodatkowo narozra-bia wtedy na planie. Zgodzi si jednak, by aktor pomg przy castingu, czytajc kwestie kandydatom. Okaza si tak dobry, e nikt nie mia wtpliwoci, kto powinien zosta galak-tycznym przemytnikiem. O sceptycyzmie wy-twrni wobec projektu wiadczy moe fakt, e bez problemu zgodzia si na obnienie ho-norarium Lucasa w zamian za przekazanie mu praw do nakrcenia kolejnych czci i zyskw spoza kin. Wodarze wytwrni byli