TRNG I HC S PHM K THUT TP. H CH MINH

TI LIU HC TP V PHNG PHP NGHIN CU TI LIU TRONG NGHIN CU KHOA HC

TC GI: TS. NGUYN VN TUN THNG 11 NM 2011

Ni dung 1: Cc bc trin khai mt ti nghin cu khoa hc

o Nhng nguyn tc cn bn gip ngi bt u lm cng tc nghin cu c th la chn mt hng i r rng, c bit l vn tm ngi hng dn khoa hc v la chn ti.

o Cch lp mt k hoch nghin cu vch ra tng bc i v cng vic c th, c nh hng tt hn trong qu trnh nghin cu.

Ni dung 2: Phng php tm kim ti liu tham kho khoa hc o Cch chun b cho cng tc nghin cu? o c im v u nhc im ca mi loi ti nguyn, ti liu khoa hc? o Lp chin lc tm kim, s dng tt cc cng c tm c ti liu phc

v cho nghin cu? o nh gi v chn lc nhng ti liu c gi tr tham kho khoa hc cho ti?

Ni dung 3: Khai thc thng tin t ti liu khoa hc o Cch c v khai thc cc ti liu khoa hc mt cch hiu qu? o Cc quy nh trch dn tham kho khoa hc? o Cch trnh by danh mc tham kho theo ng quy nh?

Ni dung 4: Phng php vit ti liu khoa hc o Cch trnh by cc loi ti liu khoa hc khc nhau; o Cch lp k hoch vit bi; o Cch lp dn cho ti liu khoa hc; o Cc nguyn tc pht trin v trnh by tng trong bi vit khoa hc. o Cch vit mt bi bo co khoa hc?

Ni dung 5: K thut son tho ti liu khoa hc o Cc yu cu cn bn trong nghin cu khoa hc; o Phn bit cc loi ti liu khoa hc khc nhau; o Cch tm kim c c ti liu tham kho khoa hc; o Cch khai thc thng tin t ti liu khoa hc chun b t liu cho bi vit; o Cc quy nh v c yu cu cao v cht lng trnh by ti liu khoa hc; o Cch vit mt ti liu khoa hc theo ng cc quy tc trnh by khoa hc; o S dng mc cn bn cc chng trnh son tho vn bn v trnh chiu.

Phn 1. Cc bc trin khai mt ti nghin cu khoa hc M u Ni chung, khng c nhng quy tc tuyt i trong phng php nghin cu v trnh by kt qu nghin cu khoa hc. Cc quy tc ny c th thay i tu chuyn ngnh, tu cp nghin cu cng nh tu ngi hng dn hoc chu trch nhim khoa hc ca ti. Mi nh khoa hc li chu nhng p lc hnh chnh, quy nh chuyn mn v thi quen nghin cu trong n v v chuyn ngnh ca mnh. Tuy nhin, vn c nhng bc c bn gip mt ngi lm cng tc nghin cu c th xy dng mt ti nghin cu t hiu qu. C th hnh dung mt l trnh thc hin nh sau:

La chn ti Lp k hoch thc hin t vn , xy dng gi thuyt Thu thp s liu, x l thng tin Vit bo co kt qu nghin cu

Trnh t ny cng mang tnh tng i. Bi c th c nhng ti xut pht t nhng tng mi, sau mi thu thp ti liu, trin khai thc hin. V cng c th c ti din ra theo hng ngc li, sau khi tch lu mt lng thng tin, ti liu ln c ci nhn tng qut v su sc lm ny sinh tng v ti nghin cu. Trong tng th qu trnh ny, cng tc nghin cu ti liu ng vai tr rt quan trng. khng phi l cng vic ch lm mt ln hay ch l mt qu trnh n tuyn, m c lp i lp li nhiu ln, vi nhiu mc v mc ch khc nhau.

Khi mi bt u: gip la chn ti, nh gi phm vi cc ngun ti nguyn h tr, t vn nghin cu.

Khi ang nghin cu: gip cng c cc lun c, lun chng, b sung cc nh gi ph bnh khoa hc.

Khi kt thc nghin cu: gip to hnh mu, tiu chun son tho v trnh by kt qu nghin cu.

S tht ng l khng c nhng quy tc tuyt i trong mi trng hp. Nhng iu khng c ngha l khng c nhng quy tc cn tun theo. Cch tt nht l c nhiu, tm hiu nhiu bit c nhng quy tc cng tn ti song song, xen k, c nhng mi lin h, rng buc nhau, c th a ra c s la chn ph hp nht trong tng hon cnh, tng tnh hung thc t. Trong phm vi gio trnh ny:

cc bc La chn ti v Lp k hoch thc hin s c cp trong cc trang tip theo ca phn 1 ny (ch yu dnh cho i tng sinh vin);

cc bc t vn , xy dng gi thuyt v Thu thp s liu, x l thng tin ph thuc vo mi chuyn ngnh hp, s ch cp nhng nguyn tc c bn phn 1 ny m khng c nhng bi hc ring;

mt s cng on quan trng trong qu trnh thc hin ti nghin cu khoa hc, lin quan n vic nghin cu ti liu, s c cp trong cc phn 2 v 3;

bc Vit bo co kt qu nghin cu s c cp trong cc phn 4 v 5; La chn ti Mt trong nhng thao tc u tin ca vic trin khai mt ti nghin cu khoa hc

l... la chn ti. i vi nh nghin cu, cc ti thng c la chn qua kinh nghim v kin thc tch lu c, t trong bi cnh yu cu v mt chuyn mn, qun l hoc nhu cu thc t ca x hi. i vi sinh vin, hc vin cao hc v nghin cu sinh, ngoi vic la chn ti h cn phi chn (hoc c ch nh) ngi hng dn khoa hc.

Ngi hng dn khoa hc Vic la chn ngi hng dn khoa hc khng hon ton ph thuc vo ti nghin

cu c la chn. C hai kh nng kt hp: chn ngi hng dn trc, chn ti sau; hoc ngc li,

chn ti trc ri mi tm ngi hng dn ph hp. Nhng rt thng thng, nht l trong hon cnh Vit Nam hin nay, mt ti nghin cu lm kho lun/lun vn/lun n thng c xc nh sau khi c ngi hng dn khoa hc.

La chn ngi hng dn nh th no? Ni chung trong nghin cu khoa hc, khng c ngi thy l tng cho mi sinh vin,

v mi ngi u c tnh cch, s thch, phng php lm vic ring bit. iu bn cn lm l tm c ngi thy ph hp, sn sng hng dn mnh i sut con ng hc lm nghin cu khoa hc.

Cch tt nht l trc khi tip xc vi ngi bn nh la chn, hy tm hiu k v tiu s khoa hc ca h cng nh nhng c im c tnh, phng php lm vic, quan im khoa hc, kinh nghim chuyn mn, ch nghin cu u tin, v.v. ng thi, cn trang b cho mnh nhng tng c bn v mt ti nghin cu m mnh quan tm (qua nghin cu ti liu, tm hiu thc t hoc ch n gin l mt ti trong danh sch u tin nghin cu ca ngi cn gp).

Khi chun b sn sng, hy xin hn gp trnh by nguyn vng. n tng bn to ra trong bui gp mt c th l mt yu t quan trng trong quyt nh ca ngi thy. C th bn c nhn hng dn ngay. Cng c th bn s nhn c mt li khuyn... nn lm vic vi mt ngi thy khc, v cng chnh bn l ngi quyt nh, sau khi cn nhc mi yu t, c nn thay i nh hay l tip tc kin tr thuyt phc.

Quan h thy - tr trong nghin cu khoa hc Nhng phm cht m mt sinh vin nghin cu khoa hc nn c l giu c tng

tng, giu sng kin, nhit tnh v kin tr. Biu hin r rng nhng phm cht ny s

gip cho ngi thy hng dn hiu c hc tr ca mnh hn, v iu hin nhin l c ch cho s tin trin ca ti nghin cu.

Ngi thy hng dn s hiu mnh cn lm g gip sinh vin thc hin tt ti nghin cu: la chn i tng, rn luyn phng php, t vn nghin cu ti liu, x l s liu, v.v. Nhng chnh sinh vin lun phi l ngi ch ng trong cng vic ca mnh, khng nn th ng, li, trng ch hon ton vo s ch nh ca thy, v ngi thy ch nh hng, dn dt m khng lm thay cho sinh vin.

Trong qu trnh thc hin, cn duy tr u n nhng bui lm vic nh k theo di tin nghin cu, xc nh nhng kt qu t v cha t, a ra hng gii quyt nhng vng mc xy ra, tho lun nhng bc i k tip, v.v. Mt lm vic thay i tu lnh vc v ti, nhng ni chung khong t hai n ba tun mt ln l va , v ng vt qu bn tun. Lch gp qu dy hoc gp m khng c ni dung/kt qu g mi m th thng s v ch, thm ch bt li cho s tin trin ca ti. Khi lm vic nh k, sinh vin cng khng nn t ra qu nht nht m cn c s t tin ng mc.

La chn ti (tt.) ti nghin cu

Nhng yu t nh hng n vic la chn ti Khi la chn ti nghin cu khoa hc, c th c nhng kh nng sau:

ngi hng dn p t mt ti m mnh ang quan tm, u tin trong cc nghin cu trc mt: c th ngi thy s c tm th sn sng hn khi hng dn nhng ti nh vy;

ngi hng dn gi mt ti c cho l ph hp, c th l vi kh nng v iu kin thc t;

sinh vin la chn mt ti trong danh sch cc ch nghin cu ca ngi hng dn: c th c c nhng vn bt buc phi nghin cu, nhng vn u tin, nhng vn a thch, hay ch n gin l nhng gi nghin cu;

sinh vin la chn mt ti t cc tng c sn ca mnh: c th lin quan n nhng li ch, iu kin thun tin trc mt hoc kh nng, s thch nghin cu ca sinh vin;

sinh vin v ngi hng dn tho lun vi nhau, mi ngi a ra nhng tng, l do, nh gi u nhc im ca mi vn ,... v cui cng i n mt la chn ph hp nht cho c hai: y l cch kh ph bin, li khuyn ca ngi thy gip sinh vin nh hng tt hn trong quyt nh ca mnh m khng c cm gic b p t, iu s nh hng khng t n ng c v hng th lm vic v sau;

v.v.

c im ca mt ti tt C th c mt s ti i hi nhng k nng c bit hoc s u t thi gian v cng sc nhiu hn bnh thng, nhng nhn chung i vi sinh vin nghin cu khoa hc, mt ti s c kt qu tt nu nh chu lm vic mt cch c phng php, c c tm ti v... mt cht thng minh. V mt phng php, mt ti tt phi khuyn khch mt qu trnh hc tp c tnh sng to v lu di ca sinh vin v cc phng php nghin cu cng nh k thut trnh by tng v kt qu thu thp c. Mt ti nghin cu c nh gi l tt khi:

c phm vi gii hn: v phm vi cng hp vn s cng c o su, trong khi mt vn c phm vi rng s d dn n nguy c dn tri, thiu tp trung, x l cc vn ch trn b mt;

c tnh mi v c o: kt qu nghin cu phi mang li mt s tin b nht nh trong tri thc khoa hc chuyn ngnh, khng trng lp vi nhng kt qu, cng trnh cng b trc ;

x l vn tng i trn vn: sao cho kt qu thu c gip rt ra nhng kt lun r rng, gp phn gii quyt hu ht cc vn c bn cn nghin cu t ra (th hin qua tn ti);

th hin bng mt bn bo co kt qu nghin cu: cht ch trong phng php tin hnh, r rng trong phong cch trnh by v... d c.

Do , hng n mt kt qu tt cho cng tc nghin cu, cn lu nhng im sau khi chn ti:

kh nng thc a; kh nng truy cp cc ngun thng tin, ti liu chuyn ngnh; s h tr ca cc chuyn gia v nh chuyn mn; cc iu kin, phng tin, thit b nghin cu; nhng thi quen, yu cu, xu hng v chuyn mn v qun l; v.v.

Tt c phi p ng yu cu c th tin hnh c ti nghin cu v t c n ch mong mun.

Tn ti Ni dung nghin cu ca mt ti khoa hc c phn nh mt cch c ng nht trong tiu ca n. Tn ca ti cn c tnh n ngha, khc chit, r rng, khng dn n nhng s hiu lm, hiu theo nhiu ngha khc nhau hay hiu mp m. C mt s im cn lu hn ch khi t tn cho ti nh sau:

dng nhng cm t c bt nh thng tin cao: nh "V...", "Th bn v...", "Mt s bin php...", "Mt s vn ...", "Tm hiu v...", v.v. v cng bt nh th ni dung phn nh c cng khng r rng, chnh xc;

lm dng nhng t ch mc ch: nhng t nh "nhm", "", "gp phn",... nu b lm dng d lm cho tn ti tr nn ri rm, khng nu bt c ni dung trng tm;

lm dng m t hoc cch ni bng by: tiu ch quan trng trong vn phong khoa hc l n gin, ngn gn, r rng, d hiu, n ngha;

th hin tnh cm, thin kin, quan im: mt tiu ch quan trng khc trong khoa hc, l tnh khch quan, khng ph thuc vo tnh cm, chnh kin, quan im,... v chng thng c tnh nht thi, tnh lch s trong mt thi im nht nh.

Di y l mt s mu v cch cu to tn ti: CU TRC V D

i tng nghin cu

"Cu trc cu ting Lo" (Ng vn), Bualy Paphaphan, Trng i hc Tng hp H Ni, 1993.

Gi thuyt khoa hc

"Phng lu tr U ban Hnh chnh H Ni (1954-1975) - ngun s liu ch vit nghin cu lch s th " (Bin son lch s v s liu hc), H Vn Qunh, Trng i hc Tng hp H Ni, 1995.

Mc tiu nghin cu

"c im khu h th Ba V" (ng vt hc), Phi Mnh Hng, Trng i hc Tng hp H Ni, 1994.

Mc tiu + phng tin

"Chuyn ho ph liu ligno-xenluloza nh nm si bng phng php ln men rn" (Vi sinh hc), Phm H Trng, Trng i hc Tng hp H Ni, 1993.

Mc tiu + Mi trng

"c trng sinh hc v s pht trin c th v s sinh ca ph n nng thn ng bng Bc b" (Nhn chng hc), H Th Phng Tin, Trng i hc Tng hp H Ni, 1995.

Mc tiu + Phng tin + Mi trng

"S dng k thut kch hot ntron kho st s phn b ca nguyn t t him trong mt s khong vt Vit Nam" (Ho v c), Nguyn Vn Sc, Trng i hc Khoa hc T nhin, H Ni, 1995.

(Ngun: V Cao m, 2000) Lp k hoch thc hin Khi chn ngi hng dn v c nhng tng c bn, r rng v ti nghin cu, iu nn lm l son mt k hoch thc hin cc phn vic chnh, nhm qun l tt qu thi gian cng nh kim sot c tin thc hin mt cch khoa hc. K hoch ny cng ch c vai tr nh si ch dn ng, c tnh linh ng v d dng iu chnh ch khng phi l bt di bt dch.

di ngn ca tng giai on cn ph thuc vo iu kin, hon cnh thc t ca mi ngi v thi hn kt thc ti theo yu cu qun l.

Tm kim ti liu Vic u tin cn phi lm tt trong mt ti nghin cu l tm kim ti liu. Lc khi u, c v nh mi s u ri b, ln xn, khng c trt t, cc ti liu, thng tin tm c cha gip tm thy mt hng i r rng. Nhng iu khng ng lo ngi, v theo thi gian, bn c th lc dn, loi b nhng ti liu khng cn thit, nhng hng khng kh thi, tp trung vo nhng vn trng tm nht v ph hp nht. Trong giai on ny, ng mt thi gian c k tng ti liu tm thy c. Ch cn lu tr v sp xp trt t, r rng, ghi ch thng tin tham kho y tin dng v sau.

Thi gian cho giai on ny c th dao ng trong khong t ba n su tun, tu thuc vo iu kin v kh nng ca mi ngi. Khng nn ch th ng s dng nhng g c cung cp sn, m cn huy ng mi ngun lc c th c. c v chn lc ti liu Sau khi c c mt lng ti liu tng i, bn cn c chn lc li. Cn c tt c cc bi c. nh du nhng quan trng. Ghi ch, tm tt mt cch c h thng. Sp xp theo mt trt t ph hp vi thi quen v/hoc trnh by ca mnh. Giai on ny di hay ngn tu thuc vo kh nng ca mi ngi. Trong tng quan vi thi gian tm kim ti liu trn, giai on ny ko di khong hai tun.

Vit cng nghin cu/tng quan ti liu Mt ti khoa hc thng, nu khng mun ni l lun, cn c cng nghin cu. Hoc t nht cng nn c mt bi tng quan ti liu (literature review/revue de la littrature) c ci nhn tng qut v vn cn nghin cu. Trong cng hoc thng qua bi tng quan ti liu, bn s xc nh c mc ch v phm vi nghin cu, i tng v cc phng php chuyn ngnh s s dng, nhng kt qu cn t c v thi gian d kin cho tng giai on tip theo. c bit trong cc khoa hc thc nghim, i khi cn s dng nhng ho cht, dng c c bit, khng c sn m phi t mua trc mt thi gian rt di, th vic d liu mt k hoch nghin cu r rng cng ng vai tr quan trng. Trong iu kin tiu chun, thi gian ny ko di khong hai tun, vi cc ti liu tm thy, tch lu v chn lc cc bc trn.

Trin khai nghin cu Tu thuc vo mi chuyn ngnh, nu cn c mt giai on trin khai s b, giai on ny s ko di khong vi tun kim tra nhng vn v phng php ra. Nhng kt qu s b ny c th gip iu chnh, cp nht phn tng quan ti liu cho ph hp hn vi thc t. Nu ti khng cn nghin cu s b, c th tin hnh thng cc giai on nghin cu vch ra. Cc s liu cn c thu thp y v x l theo ng phng php ca tng chuyn ngnh. Cc vn t ra, gi thuyt xy dng trong phn tng quan ti liu/ cng nghin cu s c kim chng thng qua cc kt qu thu c trong giai on ny. Giai on ny ko di bao lu tu thuc chuyn ngnh v cp ca ti. i vi sinh vin, trong giai on ny cn lm vic u n vi ngi hng dn khoa hc, o su nghin cu ti liu chuyn mn v tham kho kin chuyn gia iu chnh vic nghin cu theo ng hng.

Vit bo co kt qu nghin cu Nu lm tt vic vit tng quan ti liu ngay t ban u, giai on ny tr nn nh nhng hn. Ngoi cc ti liu ban u c, c th bn tm thy hoc cn phi tm thm nhng ti liu mi hn, chuyn su hn na b sung cho cc kha cnh quan trng trong ti, v bt tay vo vit cc phn cn li: phn tch, tho lun kt qu nghin cu v a ra cc kt lun, xc nhn hay bc b nhng gi thuyt t ra, gi nhng vn cn nghin cu tip, v.v. Sau khi hon tt nhng phn vic trn, cn tp hp cc ni dung thnh mt bi vit hon chnh theo yu cu ca cp qun l chuyn mn. C nhiu loi ti liu khoa hc khc nhau, mi loi c yu cu b cc v trnh by khc nhau. Cn tm hiu r cc yu cu trnh by ti liu ca mnh cho ng vi quy nh. Thi gian hon tt bi vit c th ko di khong vi tun. i vi sinh vin, bi vit cn c a cho ngi hng dn xem, tho lun v nhng im cn iu chnh, sa cha trc khi np chnh thc bo co. Trnh by/bo v kt qu nghin cu Thng thng, mt ti nghin cu khoa hc phi c bo v trc hi ng gm cc nh chuyn mn. Cc ni dung c bn ca ti (mc ch, i tng, phng php, kt qu, tho lun, kt lun, ngh) c trnh by ngn gn, c ng trong khong 15-20 pht. Sau , cc thnh vin hi ng s phn bin, cht vn v nhn xt v cht lng ti.

Vic son bi thuyt trnh tuy khng kh, nhng khng phi hon ton n gin, nht l khi hc sinh - sinh vin Vit Nam hu nh khng c (bt buc) rn luyn k nng ny trong sut qu trnh hc tp. Bi thuyt trnh da ch yu vo bi vit, nhng khng phi l bn sao nguyn vn ca bi vit. Thi gian chun b c th rt ngn, t vi ngy n mt tun, song c c k nng thuyt trnh trc m ng, cn phi sm rn luyn ngay t khi c th./.

Phn 2. Phng php tm kim ti liu tham kho khoa hc M u Trong nghin cu khoa hc, khng th ph nhn vai tr quan trng ca cng tc nghin cu ti liu. Tuy nhin, v nhiu l do, lu nay Vit Nam mng ny dng nh cha c quan tm v u t ng mc. Trong rt nhiu l do c th lit k, vn hng u l kinh ph. Cc th vin ngho nn hoc chm c sch mi, cc t sch chuyn ngnh hn ch v s lng, chi ph mua ti liu trc tip qu cao, khng c phng tin thanh ton, v.v. Nguyn nhn quan trng th hai, l yu cu khoa hc i vi vic nghin cu ti liu b th lng. C th thy trong khng t ti liu khoa hc, phn ti liu tham kho chim mt v tr ht sc khim tn, thng tin trch dn, tham kho c trnh by khng ng chun mc, vn thng c d dng cho qua. V thi gian gn y, vi s pht trin kinh t nhanh chng v s bng n ca Internet, ang dn hnh thnh mt xu hng c phn thi qu: s dng gn nh mi th tm thy trn Internet a vo ti liu khoa hc m khng cn kim chng ngun gc, tin cy, nh gi gi tr, cng nh khng tun th ng cc quy tc trnh by v s dng i vi cc ti liu ny.

Vy, lm sao gii quyt cc vn ? Vn kinh ph: ang dn c s quan tm tr li t gc qun l; Internet tr thnh

mt ngun cung cp quan trng, gn nh khng th thiu, cc ti liu c bn cn thit. Yu cu khoa hc: trong xu th hi nhp, vn ny cng ang c iu chnh, v

chng ta cng chm t yu cu cao th cng chm pht trin kp cng vi th gii. S dng Internet: y l mt cng c thun tin tip cn nhanh v d dng n mt

lng thng tin khng l v phong ph trn khp th gii, trong mi lnh vc. Nhng, trong mt th gii hn n thng tin nh th, lm sao tm c thng tin ph hp vi nhu cu mt cch nhanh chng, hiu qu? khng phi l iu d dng! V

nhng ni dung tip theo y s c trnh by vi mong mun gp phn v ra mt con ng nh th.

Thng thng, tin hnh nghin cu, cn c giai on chun b ban u l xc nh ch nghin cu. Giai on chun b ny c th tri qua cc bc sau: xc nh nhu cu; la chn ch ; gii hn phm vi ca ch ; v sau cng l nh r cc mc tiu nghin cu.

Tt nhin, vn c th thy nhiu trng hp b qua giai on chun b ny m tp trung hn vo cc phng php nghin cu chuyn ngnh c th. Hoc sinh vin thng lm nghin cu theo s ch nh ca ngi thy hng dn. Song, khi mun hiu r vn cn nghin cu, thy r con ng cn i qua v ni cn n, th tt hn ht l t chun b cho mnh tht tt ngay t u. Ngi thy hng dn thng thng cng s c hng th hn khi lm vic vi mt hc tr bit mnh mun g v cn lm g trong qu trnh nghin cu.

Xc nh nhu cu C nhiu vn cn quan tm khi xc nh nhu cu nghin cu v tm kim ti liu

phc v cho nghin cu . iu u tin cn quan tm l cp ca ti. Mi cp s c nhng yu cu

tng ng v mt khoa hc v mc chuyn su ca ti, cng th hin qua phm vi v mc chuyn su ca ti liu tham kho. Nhng nghin cu bc i hc, nu tham kho c nhiu ti liu chuyn su th cng tt, nhng cng khng hn l mt i hi qu gt gao. Nhng ngc li, mt ti bc cao hc, tin s m khng c, hoc c rt t ti liu tham kho t cc sch v tp ch chuyn ngnh c uy tn, cc hc gi tn tui trong lnh vc, th gi tr s gim i rt nhiu.

Vn tip theo l thi hn nghin cu. Mt ti nghin cu ca sinh vin i hc c th b tr thc hin trong vi ba thng, bc cao hc thng phi t hn na nm n mt nm, hoc thm ch lu hn. Tu theo thi hn nghin cu c p t, nh nghin cu phi lp k hoch nghin cu chi tit, phn b cc giai on nghin cu v cng vic phi lm mt cch hp l c th t n ch mong mun kp thi hn.

Yu t quan trng tip theo l mc ch nghin cu. Mc ch ny s thay i tu theo tnh cht ca mi ti. V khi mc ch khc nhau, cc giai on nghin cu v cc yu cu t ra cng thay i tng ng. y, chng ta cp n hai dng thng gp l:

Nghin cu mt vn khoa hc Nghin cu v mt vn khoa hc gip o su, m rng hiu bit v ch , lm sng t cc kt qu mi thu c v cng b mt cch cht ch, r rng. Mc ch ca nghin cu dng ny l quan st, gii thch, din gii, khm ph nhng mi lin h mi gia cc hin tng, s vic, s vt, v sau khi kim chng s xy dng mt gi thuyt mi hoc ti cu trc li cc gi thuyt c v mt hin thc nhm ph qut ho vn nghin cu.

Kt qu ca cc nghin cu thng c pht trin thnh mt lun vn, lun n, vi cc lun chng, lun c bo v kt qu thu c. Do , dng nghin cu ny i hi rt cao vic tham kho ti liu.

Bo co tng hp ti liu Bo co tng hp ti liu l mt bi vit tng hp, m t y v trung thc v nhng thng tin c c, tham kho c v mt vn , s kin, hin tng khoa hc. Dng ny thng gp trong cc bui sinh hot chuyn , tho lun chuyn mn cc n v o to v nghin cu. Bo co dng ny cn da trn nhng g c chng minh trong thc t, r rng v chnh xc. Do , nhng thng tin tng hp c cn c trch dn trc tip hoc gin tip r rng v ngun gc ca thng tin c cp.

C hai dng bo co tng hp chnh: bo co tng hp thng tin v bo co tng hp ph bnh.

o Bo co tng hp thng tin: thng ch dng li mc tm tt cc kin ca nhng tc gi gc, cc kt qu, lun c, lun chng, kt lun ca h v mt ch xc nh.

o Bo co tng hp ph bnh: thng sau khi tm tt thng tin, ngi bo co s sp xp ni dung, mt cch cht ch v khch quan, nhm lm ni bt nhng kha cnh khc nhau ca mt vn , bnh lun v nh gi nhng gi tr ca thng tin thu thp c, h thng ho tri thc bit v ch ang quan tm.

Vi nhu cu nghin cu ti liu phc v cc ti nghin cu khoa hc, cc vn cn quan tm nht l:

tm tham kho rng bao qut phm vi ca ch ; mc tham kho su, tng ng vi yu cu ca cp nghin cu; thng tin tng i cp nht nh gi vn khch quan, kp thi, khng b

lc hu vi dng thng tin chuyn ngnh; thng tin c chn lc sao cho ph hp vi mt ti khoa hc.

D gp nhng hn ch khch quan nht nh, nhng khi nh nghin cu tun th tt cc quy tc ny, s c nhng gii php gip p ng c nhu cu, khng nhiu th t, nhm b sung nhng gi tr thit thc cho ti cn nghin cu.

Nghin cu ti liu cng c ngha quan trng giai on u ca ti, v nh nghin cu c th da vo la chn ch , kim tra cc ngun lc sn c, xc nh mc tiu nghin cu v xy dng nhng gi thuyt cho ti nghin cu ca mnh.

Xc nh ch nghin cu Thng thng, tin hnh nghin cu, cn c giai on chun b ban u l xc nh ch nghin cu. Giai on chun b ny c th tri qua cc bc sau: xc nh nhu cu; la chn ch ; gii hn phm vi ca ch ; v sau cng l nh r cc mc tiu nghin cu. Tt nhin, vn c th thy nhiu trng hp b qua giai on chun b ny m tp trung hn vo cc phng php nghin cu chuyn ngnh c th. Hoc sinh vin thng lm nghin cu theo s ch nh ca ngi thy hng dn. Song, khi mun hiu r vn cn nghin cu, thy r con ng cn i qua v ni cn n, th tt hn ht l t chun b cho mnh tht tt ngay t u. Ngi thy hng dn thng thng cng s c hng th hn khi lm vic vi mt hc tr bit mnh mun g v cn lm g trong qu trnh nghin cu.

Xc nh nhu cu C nhiu vn cn quan tm khi xc nh nhu cu nghin cu v tm kim ti liu phc v cho nghin cu . iu u tin cn quan tm l cp ca ti. Mi cp s c nhng yu cu tng ng v mt khoa hc v mc chuyn su ca ti, cng th hin qua phm vi v mc chuyn su ca ti liu tham kho. Nhng nghin cu bc i hc, nu tham kho c nhiu ti liu chuyn su th cng tt, nhng cng khng hn l mt i hi qu gt gao. Nhng ngc li, mt ti bc cao hc, tin s m khng c, hoc c rt t ti liu tham kho t cc sch v tp ch chuyn ngnh c uy tn, cc hc gi tn tui trong lnh vc, th gi tr s gim i rt nhiu. Vn tip theo l thi hn nghin cu. Mt ti nghin cu ca sinh vin i hc c th b tr thc hin trong vi ba thng, bc cao hc thng phi t hn na nm n mt nm, hoc thm ch lu hn. Tu theo thi hn nghin cu c p t, nh nghin cu phi lp k hoch nghin cu chi tit, phn b cc giai on nghin cu v cng vic phi lm mt cch hp l c th t n ch mong mun kp thi hn.

Yu t quan trng tip theo l mc ch nghin cu. Mc ch ny s thay i tu theo tnh cht ca mi ti. V khi mc ch khc nhau, cc giai on nghin cu v cc yu cu t ra cng thay i tng ng. y, chng ta cp n hai dng thng gp l:

Nghin cu mt vn khoa hc

Nghin cu v mt vn khoa hc gip o su, m rng hiu bit v ch , lm sng t cc kt qu mi thu c v cng b mt cch cht ch, r rng. Mc ch ca nghin cu dng ny l quan st, gii thch, din gii, khm ph nhng mi lin h mi gia cc hin tng, s vic, s vt, v sau khi kim chng s xy dng mt gi thuyt mi hoc ti cu trc li cc gi thuyt c v mt hin thc nhm ph qut ho vn nghin cu. Kt qu ca cc nghin cu thng c pht trin thnh mt lun vn, lun n, vi cc lun chng, lun c bo v kt qu thu c. Do , dng nghin cu ny i hi rt cao vic tham kho ti liu.

Bo co tng hp ti liu Bo co tng hp ti liu l mt bi vit tng hp, m t y v trung thc v nhng thng tin c c, tham kho c v mt vn , s kin, hin tng khoa hc. Dng ny thng gp trong cc bui sinh hot chuyn , tho lun chuyn mn cc n v o to v nghin cu. Bo co dng ny cn da trn nhng g c chng minh trong thc t, r rng v chnh xc. Do , nhng thng tin tng hp c cn c trch dn trc tip hoc gin tip r rng v ngun gc ca thng tin c cp.

C hai dng bo co tng hp chnh: bo co tng hp thng tin v bo co tng hp ph bnh.

o Bo co tng hp thng tin: thng ch dng li mc tm tt cc kin ca nhng tc gi gc, cc kt qu, lun c, lun chng, kt lun ca h v mt ch xc nh.

o Bo co tng hp ph bnh: thng sau khi tm tt thng tin, ngi bo co s sp xp ni dung, mt cch cht ch v khch quan, nhm lm ni bt nhng kha cnh khc nhau ca mt vn , bnh lun v nh gi nhng gi tr ca thng tin thu thp c, h thng ho tri thc bit v ch ang quan tm.

Vi nhu cu nghin cu ti liu phc v cc ti nghin cu khoa hc, cc vn cn quan tm nht l:

tm tham kho rng bao qut phm vi ca ch ; mc tham kho su, tng ng vi yu cu ca cp nghin cu; thng tin tng i cp nht nh gi vn khch quan, kp thi, khng b

lc hu vi dng thng tin chuyn ngnh;

thng tin c chn lc sao cho ph hp vi mt ti khoa hc. D gp nhng hn ch khch quan nht nh, nhng khi nh nghin cu tun th tt cc quy tc ny, s c nhng gii php gip p ng c nhu cu, khng nhiu th t, nhm b sung nhng gi tr thit thc cho ti cn nghin cu. Nghin cu ti liu cng c ngha quan trng giai on u ca ti, v nh nghin cu c th da vo la chn ch , kim tra cc ngun lc sn c, xc nh mc tiu nghin cu v xy dng nhng gi thuyt cho ti nghin cu ca mnh.

Phn 3. Khai thc thng tin t ti liu khoa hc M u Phng php c ti liu K thut ghi ch v lp phiu c Sp xp v trnh by tham kho Vn chun ho cc quy tc trnh by tham

kho ca Vit Nam

M u lm tt vic nghin cu ti liu trong nghin cu khoa hc, khng ch i hi bit cch tm kim v tm c nhiu ti liu tham kho c gi tr, m cn c yu cu cao v phng php c ti liu, k thut ghi ch v khai thc hiu qu cc thng tin t ti liu , phn tch - tng hp - ph bnh thng tin c cung cp trong ti liu, phc v vic xy dng gi thuyt nghin cu, tho lun kt qu, son tho bi vit bo co kt qu nghin cu. Bit t chc cc cng vic ny s gip tit kim thi gian, t c nhng kt qu tt nht.

M u Phng php c ti liu K thut ghi ch v lp phiu c Sp xp v trnh by tham kho Vn chun ho cc quy tc trnh by tham

kho ca Vit Nam

o Nguyn tc chung o Cc bc c ti liu o c mt cun sch khoa hc o c mt bi bo khoa hc

Phng php c ti liu Nguyn tc chung c ti liu c hiu qu, cn c s tp trung v ch cao . Mc ch l:

hiu ni dung thng ip ca tc gi; nm bt cc thng tin ph hp trong phm vi ti nghin cu; ghi nh cc khi nim v quan trng m rng hiu bit, o su kin thc chuyn

ngnh.

Trc khi c, lun cn phi nh gi tng qut v tnh ph hp ca ti liu vi ti nghin cu. Lao vo c chi tit mt ti liu cha c sng lc trc rt c th s lm mt nhiu thi gian v cng sc cho nhng thng tin khng c ngha khoa hc cao. i cc ti liu bng ting nc ngoi, hiu qu c ti liu ph thuc rt nhiu vo trnh ngoi ng. iu ny lin quan n nng khiu ngoi ng c nhn, vn ting m v qu trnh rn luyn lu di. Tuy nhin, c mt s kinh nghim l:

khng qu ph thuc vo t in: gp t no l, mi cng tra t in l mt thi quen khng tt cho vic rn luyn kh nng ngoi ng;

khng nn ghi ch ngha tt c cc t mi ngay trong bi: iu ny tng s gip d hiu hn khi c ti liu, nhng thc ra s lm bi c tr nn ri rm, kh nhn, khng gip rn luyn tr nh v kh nng ngoi ng (mt kiu l thuc t in);

chn mt s t in tt: iu ny khng tri ngc vi th nht m li l mt cng c gip nh v tt trong qu trnh c,

o c rt nhiu loi t in khc nhau trn th trng v khng phi cun no cng tt,

o cc t in dch (Anh - Vit, Php - Vit,...) lun ch c gi tr tng i, v khng th no theo kp tin b khoa hc, cng ngh,

o cc t in dch c th c nhng hn ch v ng ngha ca cc thut ng chuyn ngnh hp m cc dch gi khng nm r,

o khai thc nhiu b t in nguyn ng, c bit l cc t in gii thch, t in thut ng chuyn mn, bch khoa th,... lun c cp nht thng xuyn trn Mng, vi rt nhiu chi tit cn k, chnh xc v cc thut ng, khi nim chuyn bit.

Ni chung, i vi mi loi ti liu, d bng ting m hay ting nc ngoi, iu tin quyt trong x l thng tin khoa hc m ti liu cung cp l khng sao chp/dch mt cch my mc ton b ni dung ti liu, m cn trch rt cc thng tin cn thit ti cu trc v pht biu li bng ngn ng ring ca mnh, vi thng tin trch dn chnh xc v y .

C th ngh mt s c ti liu tng qut gm 5 bc sau y:

Phng php c ti liu Cc bc c ti liu Qua s tng qut nguyn tc c ti liu trn, c th chia lm 3 bc c ti liu sau y:

Trc khi c Mt ti nghin cu khoa hc nghim tc i hi ngi nghin cu phi c nhiu ti liu tham kho lin quan n ch ang quan tm, mt cch c chin lc v hiu qu. Do , iu cn lm u tin khi c mt ti liu khng phi l lao vo c chm ch t u ti cui, m l... mt vi pht chun b (!). T t nhng cu hi xc nh r rng mc ch c ti liu, nh gi s b ti liu cn c trc khi i vo tng chi tit.

ng c c ti liu? - Gii tr, tm hiu tng qut, tm hiu chuyn su, tm mt nh ngha, lm sng t mt vn ,...

Vn no cn quan tm? - l nhng kha cnh ca vn c xc nh trong qu trnh la chn ti nghin cu, ch cn tm hiu.

Nhng thc mc ang cn tm cu tr li? Kiu thng tin no ang cn c? - S liu thng k, kt qu nghin cu, hnh

nh minh ho, bo co tng hp,...

Nh r mc ch c ti liu ri, vn cha n lc c ngay mi chi tit! Nn c lt qua ton b ti liu nh gi s b ni dung v i tc gi mun trnh by. i khi, giai on ny cn gip xc nh mc ph hp ca ti liu vi nhu cu ti, quyt nh i vo chi tit hay b qua ti liu. thi im ny, nn xem k ni dung phn tm tt ca ti liu, c cc mc chnh v ph trong bi to mt mi lin h chung gia ton b cc khi nim quan trng, cc t kho m t phm vi gii hn v trng tm ca ti liu.

Trong khi c Sau khi lm xong bc chun b v nh gi s b, mi n lc bt u c thc s. Hiu qu c ph thuc vo phng php c (v phng php c ph thuc vo qu trnh rn luyn lu di), vo trnh ngn ng c trong ting m v ting nc ngoi, v vo kh nng lnh hi kin thc chuyn mn. Ngoi ra, mt yu t quan trng khc nh hng n qu trnh c ti liu l mc yu cu ca c nhn i vi vn ang nghin cu. C cc phng php c thng gp nht l:

c nh v: c lt qua ti liu tm cc thng tin chnh xc, mt mu trch dn, khi qut cc yu t lin quan,...

o i hi xc nh r mc ch c ngay t u; c gn lc: ch c nhng g quan trng, ct li, mi m, hp dn nht,

o ch c ta, cc ta ph, on u v on cui, cu u v cu cui ca cc on khc, ghi nh cc chnh,

o ch c bit n nhng t ni quan trng to mi lin h trong lp lun sut ton bi,

o khng c cc chi tit nh c th; c cho: c nhanh qua tt c cc trang, on vn bn m khng ch vo mt

im c th no trong bi, o ph hp vi nhng ti liu ch cung cp cc thng tin c bn, ph thng,

khng i hi nhiu kin thc chuyn mn su; c bnh thng: mc ng... bnh thng nh vn gi l "c", tc c ln

lt ton b vn bn, c th nhanh hay chm tu kh nng, o tip nhn thng tin mt cch bnh thng trong qu trnh c m khng

i hi mt s tp trung cao vi nhiu thao tc t duy phc tp, o v thng thng khng p ng yu cu cao khi c ti liu khoa

hc; c tch cc: l phng php c hiu qu nht, bng cch:

o ghi ch, nh du cc chnh, o tm tt ton b ti liu hoc cc phn quan trng,

o bit lnh hi kin thc, tiu ho thng tin mt cch ch ng, c chn lc,

o nh gi, so snh, lin h gia cc , cc ti liu, cc tc gi khc nhau nhm a ra mt ci nhn phn tch/tng hp/ph bnh i vi mi ti liu v thng tin khoa hc.

Sau khi c Sau khi c xong, cn kim tra, i chiu li nhng g thu c vi cc mc ch ban u.

C p ng cc yu cu chuyn mn t ra cha? C t c mc ch nh ra ban u cha? C gii p c nhng thc mc cn tm cu tr li cha?

V t , xc nh l hon tt vic c ti liu, hay cn phi c li, hay cn phi c m rng thm trong cc ti liu khc... Vi iu lu C vi iu lu sau y khi c ti liu:

b qua ngay nhng ti liu c khong cch rt xa vi ti hoc ch quan tm; khng nn c ngay nhng ti liu c tnh chuyn mn rt cao, i hi phi c

trc nhng hiu bit su sc nht nh v cc vn c trnh by, m cn chun b trc cc kin thc nn qua cc ti liu c bn hn.

Phng php c ti liu c mt cun sch khoa hc Ngoi cc nguyn tc chung v cc bc c ti liu trnh by cc phn trn, i vi mt s loi ti liu khoa hc ph bin, c th m t mt s chi tit c th hn. i vi mt cun sch khoa hc, khi nh gi s b cn ch cc phn sau:

Trang ba trc Cung cp cc thng tin nhn din nh ta sch, ta ph (xc nh hng chuyn su ca sch), tn tc gi, nh xut bn. Trang ba sau Thng c tiu s tm tt ca tc gi, c khi c tm tt ni dung sch hoc cc li bnh lun. Trang nhan y l trang chnh cung cp thng tin xut bn trnh by tham kho,

ch khng phi trang ba trc. Sau trang ny, trong cc sch nc ngoi, thng l phn gii thiu cc ln xut bn trc, thng tin bn quyn, lu chiu, s hiu sch ISBN, s hiu ti bn v nm xut bn.

Mc lc y l vic quan trng khi c s b mt cun sch, v trong th hin cu trc tng, hng lp lun v trnh by vn ca tc gi. Mc lc cho php xc nh, vi nhu cu ang c, cn c ton b ni dung hay ch la chn vi phn ng quan tm.

M u, li gii thiu

Trong phn m u, tc gi thng gii thiu mc ch, i , cch trnh by cc tng, cc gi thuyt a ra v cc phng php gii quyt vn ,... Li gii thiu i khi c nhng li bnh lun, nhn xt, nh gi tng qut ca nhng ngi c uy tn, da vo c th xc nhn gi tr khoa hc ca sch.

Kt lun Phn ny cho php hnh dung trc mt ch n ca vic c ti liu, c lng mc ph hp ca ni dung sch vi nhu cu ca ti, v.v.

Trong qu trnh c chi tit tng phn, nn: xc nh ni c cu tr li cc cu hi t ra thng qua cc mc chnh v tiu mc,

khi nim c bn trong mi phn; tm tt mt cch c h thng ni dung ca mi phn c:

o c phn m u v kt lun xc nh mc ch ca tc gi v trng tm bi,

o ghi ch ra giy cc tng chnh, cc phng php v nhng vn c gii quyt trong bi.

c mt bi bo khoa hc Cc bi bo khoa hc l nhng ngun cung cp thng tin c th xem l ph bin nht trong cc nghin cu khoa hc ni chung. Tu mi chuyn ngnh m cu trc ca mt bi bo khoa hc c s khc bit c th, song mt cch tng qut, lun c nhng phn quan trng sau:

m u; i tng v phng php nghin cu; kt qu v tho lun; kt lun.

Ring vi cc bi bo mang tnh cht tng hp, cu trc cc phn c th c chia thnh:

m u; cc nhm ch , kha cnh c x l; kt lun, trin vng.

Thng thng, c mt bi bo, nh nghin cu s xem trc ni dung tm tt quyt nh c hay khng c chi tit ti liu. y xin gii thiu mt s c tng qut cho mt bi bo kt qu nghin cu nh sau:

(da trn mu ca Service des bibliothques de l'UQM, 2006)

K thut ghi ch v lp phiu c Nguyn tc chung Trong sut qu trnh nghin cu, tm v c ti liu tham kho l mt vic lp i lp li nhiu ln, nhm cng c, m rng, o su nhng kha cnh nht nh ca vn ang nghin cu. Thng tin v ti liu s tch lu ngy cng nhiu. Do , cn c phng php hu hiu chn lc, su tp thng tin tham kho. S mt khng t thi gian, thm ch mt c nhng d liu quan trng, nu cc ti liu tm c khng c t chc, sp xp khoa hc, thng nht ngay t u.

Mt trong nhng cch l lp phiu c ghi ch li nhng ni dung quan trng nht ca tng ti liu, vi thng tin tham kho r rng, v sau tin s dng trong bi bo co v trnh by tham kho. Ni chung, phiu c truyn thng thng lm bng giy ba cng d sp xp. Tuy nhin, tu iu kin thc t m c th linh ng s dng cc phng tin ph hp thc hin c cng mc ch. Ngy nay c c nhng phn mm chuyn gip qun l trch dn ti liu tham kho (nh ProCite, EndNote,...). Cc phiu c khng ch nhm gip d dng tm li c cc ti liu trong kho lu tr, m cn rt hu ch ghi ch thng tin cn thit nhm mc tiu vit bi bo co kt qu nghin cu (lun vn, lun n,...) v sau m khng cn phi mt thi gian lc li li trong tt c nhng ti liu lu tr.

Mt phiu c thng c mt phn hay tt c cc thng tin sau: thng tin tham kho y :

o tn cc tc gi, o ta ti liu v ta ph nu c, o ni xut bn, nh xut bn v thi gian xut bn, o s trang o tn t sch (collection) nu c;

trng thi x l ti liu: ghi ch bit ti liu c x l cha, nu c x l n u, v cc thi im c/x l ti liu;

ni lu tr ti liu: o th vin (gm c s k hiu ti liu d tm), o trn my tnh (gm c v tr a, th mc, tn tp tin), o k sch c nhn, o v.v.;

ch : o m t ngn gn bng thut ng chuyn ;

cc t kho: o nhng khi nim c bn, c trng nht phn nh ni dung chnh ca ti liu;

bi tm tt: vit mt bi tm tt hoc lit k ngn gn: o tng chnh ca tc gi, o cc lun c, kt qu, o cc gi thuyt nu ra, o cc quan trng, o kt lun;

cc nh ngha: o nhng khi nim mi cn ghi li nh ngha;

cc on trch dn: o ghi li nhng cu c cho l c gi tr thng tin cao, c sc, c ngha quan

trng i vi mt kha cnh, mt vn no , o cc cu ti cu trc thng tin gc cn trung thc vi ngha gc, khng c

lm sai lch, mo m, o cc cu nguyn vn phi chp li hon ton chnh xc, t trong ngoc kp, o ghi ch s trang ca mi cu, on trch dn;

nhng nhn xt c nhn: o b sung nhng nhn xt c nhn v cc ni dung tc gi trnh by, o nh gi nhng kha cnh c ngha cho ti ca mnh.

K thut ghi ch v lp phiu c Cc mu phiu c Mt phiu c thng phi c kch c rng ghi ch tt c cc thng tin cn thit ca mt ti liu. Vt liu lm phiu c phi cng v bn lu tr c lu v d sp xp, di chuyn, s dng. Vi cc c giy thng dng Vit Nam, c th thit k cc phiu c kh A5 hoc A6 (bng cch ct i cc t giy A4 hoc A5, ln lt) tu loi phiu. Cc phiu ny nn c qun l theo mt h thng nht nh, tt nht l p dng h thng phn loi chuyn nh trong cc th vin (tham kho cc h thp phn tng qut hoc thp phn Dewey).

Di y xin gii thiu mt s mu phiu c bn: phiu danh mc tham kho:

o nhm lu tr thng tin v cc ngun tham kho v phc v vic lp danh mc tham kho trong bi bo co kt qu nghin cu khoa hc,

o kh A6 l ;

phiu tm tt: o nhm tm tt i ti liu v ghi ch cc quan trng ca tc gi (bng cch

din t ring, nhng khng lm sai lch ngha thng tin gc), o nn chn kh A5;

phiu trch dn: o trch dn : ti cu trc li cc thng tin gc nhng khng lm sai lch ngha, o trch dn nguyn vn cc cu, on vn bn c cho l c ngha quan trng

ca ti liu gc, i hi chnh xc tuyt i tng cu, tng ch, o kh A5 hoc A6 tu lng thng tin c th trch dn.

K thut ghi ch v lp phiu c K thut din ng Trong tham kho ti liu khoa hc, mt k thut quan trng trch rt thng tin v s dng hiu qu trong bi vit, l k thut paraphrase, tm dch l "din ng".

Din ng l g? Din ng (paraphrase) l cch din t li cc tng ca mt tc gi khc bng ngn ng ring ca mnh. Bng din ng, nh nghin cu c th trnh by mt vn , mt kin khoa hc ca tc gi khc m khng cn phi trch dn nguyn vn, khng dng li tng cu tng ch nh chnh tc gi gc dng, nhng vn m bo trung thnh vi ni dung nguyn bn. Li ch ca din ng

Nh thng tin gc c ti cu trc v din t li bng ngn ng ca chnh ngi vit, bi vit c s dng din ng s r rng, d hiu hn, vn phong gi c s thng nht. Trong trng hp ti liu gc c s dng cc thut ng kh hiu hoc khng ph hp vi vn cn trnh by, din ng cng c th gip gii quyt c vn . Dng din ng gip loi b s nng n nu phi trch dn nguyn vn qu nhiu trong bi vit, ng thi m bo tnh xc thc thng tin v tn trng tc quyn trong bi vit khoa hc. C th da vo cch din ng bit c mc thng hiu vn ca ngi vit i vi cc thng tin thu thp c sau khi c ti liu. V ngi vit cng c c hi trnh by phong cch vit c nhn, dn dt tng mt cch cht ch v hp l hn.

Nguyn tc din ng Nguyn tc u tin trong din ng l phi ch dn ngun gc thng tin c din gii li. Khi dng phng php din ng, khng ch n gin l thay th cc t trong nguyn bn bng cc t ng ngha, m quan trng hn l phi thay i ton b cu trc cu cng vi vic s dng cc t thay th. Phi hiu r ni dung thng tin gc m bo khi din gii li khng b sai lch ng ngha. Phng php din ng Kh nng din ng i hi nh nghin cu hai yu t quan trng: nm vng ting m v c trnh ngoi ng tt ( tham kho ti liu ting nc ngoi). Nu c thi quen din ng, ch cn c i c li vn bn, nh cc chnh, ri gp ti liu li, vit ra nhng chnh t tr nh v sp xp li thnh cu, on vn hon chnh.

Nu cha c thi quen ny, ngoi vic rn luyn thng xuyn vn ting m v ting nc ngoi, c th p dng cc k thut sau:

thay th mt s t bng cc t ng ngha: o tm cc t ng ngha vi cc t ca tc gi, o dng cc t mnh quen thuc, lm ch c,

o tra cu t in chc chn v nhng t cha r ngha, o lu khng thay th tt c cc t trong vn bn gc, m ch l nhng t

quan trng nht; thay i cu trc cu:

o ngoi vic dng t thay th, rt cn thit thay i cu trc cu din t cng vn bng cch khc,

o k thut thay ph thuc nhiu vo kh nng s dng ngn ng ca ngi vit;

thay i t loi: c th s dng cc t loi khc nhau din t cng mt i tng,

o v d: dng danh t thay th cho ng t, mt tnh t bng mt danh t, hoc mt ng t thay cho tnh t, v.v.,

o khi t loi thay i, cu trc cu s thay i theo ng ng php; thc hin nhng thay i khc nu ph hp: tu vo kinh nghim din ng,

mi s thay i gip pht biu ng ni dung gc bng mt cch khc u c th chp nhn c;

i chiu kt qu din ng vi vn bn gc: s i chiu nghim tc s gip xc nh din ng t yu cu cha (cng ngha ni dung, khc cch pht biu vi nguyn bn);

khi trch dn trong bi vit, dng cch pht biu "Theo tc gi X...", "Tc gi Y ...", "Trong nghin cu ca Z...", v.v. bt u cho on din ng.

Sp xp v trnh by tham kho M u Khi son tho ti liu khoa hc, c bit l trong bi bi bo co kt qu nghin cu, nh nghin cu rt cn da trn cc kt qu nghin cu, tng, hc thuyt bit bo v quan im ca mnh. C nhiu ch trong bi vit cn trch li thng tin mt cch trc tip hoc gin tip (trch dn nguyn vn hay din ng). Trong gii khoa hc c mt quy tc quan trng i vi vic ny, l trch dn tham kho khi s dng thng tin khoa hc ca ngi khc trong bi vit ca mnh, v nhiu l do:

tn trng tc quyn ca tc gi ti liu gc c s dng dn ra thng tin; hn ch nn "o vn"; gip ngi c xc nh d dng cc ngun ti liu s dng (thng qua danh mc

tham kho). Khc vi trch dn tham kho, danh mc tham kho ca mt ti liu cung cp cc thng tin chi tit v cc ti liu tham kho v c trch dn trong bi vit.

Danh mc tham kho cng vi cc trch dn tham kho trong bi vit l nhng yu t quan trng kim tra s lm vic nghim tc, cc lun c v lun chng r rng, cht ch v c tnh khoa hc, v do kim chng gi tr ca cng trnh nghin cu c trnh by. Sp xp v trnh by tham kho Trch dn tham kho

Khi qut

Mt mu trch dn tham kho l mt cu hay on vn c rt ra t mt ti liu khc minh ho, bo v quan im, kin trong bi vit ca mnh. V iu bt buc khi trch dn tham kho mt thng tin l phi dn ra ngun cung cp thng tin . iu bt buc ny khng c ngoi l cho bt c ngun thng tin no: sch, bi bo, bch khoa th, ti liu nghe nhn, cc trang web, v.v. cng nh loi thng tin no: kin, nhn xt, tho lun, kt lun, hnh nh, bng s liu,... C hai hnh thc trch dn tham kho. Mu trch dn c gi l nguyn vn khi c sao chp li nh nguyn bn trong ti liu gc. Cn nu ni dung trch dn di dng din t li thng tin gc bng mt cch khc m vn m bo gi nguyn ngha th mu trch dn c gi l din ng (paraphrase). C trong trch dn nguyn vn hay trch dn din ng, tc gi hoc ngun ti liu gc u phi c ghi r ngay sau thng tin va dn. Cc l do trch dn Ngoi nhng l do nu trong phn m u, trch dn tham kho cn c ngha:

tng gi tr ti nghin cu: nh c i chiu, tham kho, so snh,... vi cc ngun ti liu t bn ngoi, v th hin r ngun gc cc thng tin thu thp c, cc phng php c p dng, cc tng gip nh hng, b sung, iu chnh qu trnh thc hin ti,...;

pht trin nng lc nghin cu: nh qu trnh tm kim v chn lc nhng thng tin c cht lng, gip lm tng kh nng t hc, t tm kim thng tin v khai thc thng tin;

bi dng thc o c ngh nghip.

Cc phng php trch dn C mt s phng php trch dn sau y:

gi cc ch: cc on trch trong bi c nh s "gi cc ch" (call to footnote/appel de note de bas de page), v biu ch dn (footnote/note de bas de page) c ghi ngay di chn trang,

o thng dng trch dn nguyn vn: s gi ch dn nm ngay sau du cu cui cng v trc du ngoc kp ng mu trch dn,

o s gi ch dn c treo lin k mu trch dn di dng lu tha, khng c ngoc n,

o s gi ch dn c th c nh theo th t trong tng trang hay lin tc gia cc trang,

V d o biu ch dn gi ln u hoc ln duy nht c ghi theo quy nh trnh

by danh mc tham kho, c km theo s trang sau cng,

V d o khi gi ch dn v mt tc gi dn lin trc , biu ch dn ch ghi

"ibid." (gc Latin ibidem, ngha l " ch ch ra trong mu trch dn trc") v s trang, cch nhau bng du phy,

V d o khi gi ch dn v mt tc gi c mt ti liu dn ri (khng lin

trc), biu ch dn ghi tn tc gi v "op. cit." (gc Latin opere citato, ngha l "ti liu dn"), dn s trang sau cng,

o khi gi ch dn v mt tc gi c nhiu ti liu dn ri, biu ch dn ghi tn tc gi, tm tt nhan ti liu c dn (hoc nm xut bn, tu kiu danh mc tham kho) v "op. cit.", dn s trang sau cng,

V d o tt c cc ti liu c trch dn u c trong mt danh mc tham kho

cui bi; gi hu ch: mt kiu khc ca cch gi cc ch,

o tt c cc biu ch dn c tp trung cui bi, o s th t c nh lin tc, o biu ch dn c ghi theo quy nh trnh by danh mc tham kho;

kiu Vancouver (Vancouver style): y l mt kiu truyn thng, s dng t rt lu trong cc n bn khoa hc, cn gi l "h thng th t trch dn",

o mu trch dn c nh s theo th t trch dn trong bi vit, o s c t trong ngoc n, lin sau mu trch dn,

V d o nu c nhiu ti liu c trch dn cho cng mt , dng du phy (khng

c khong trng) gia cc s, o nu c dy 3 s lin tc tr ln th dng du gch ni (khng c khong

trng) gia s u v s cui ca dy,

V d o cc ti liu c trch dn trong bi vit c xp trong danh mc tham kho

cui bi, theo ng th t trch dn, o biu tham kho (bibliographic record/notice bibliographique) c ghi

theo quy nh ring ca kiu Vancouver.

V d

kiu Harvard (Harvard style): y l mt kiu trch dn ang c s dng ngy cng ph bin, cn c gi l "h thng tc gi - nm"),

o danh mc tham kho kiu Harvard c xp theo th t ch ci tn tc gi (vi cc tc gi phng Ty l family name/nom de famille), khng cn nh s th t,

V d o mu trch dn c ch thch lin pha sau bng tn tc gi v nm xut

bn ti liu, trong ngoc n, o nu mu trch dn kiu din ng vi tn tc gi l mt thnh phn trong

cu, nm xut bn ca ti liu s c t trong ngoc n lin sau tn tc gi,

V d

o nu mt ti liu ca mt tc gi, ghi tn tc gi (khng ghi phn tn vit tt) trong ngoc n v nm xut bn, cch nhau bng khong trng (khng c du phy), nu cn th ch r s trang,

V d o nu mu trch dn c ngun gc t mt tc gi A, nhng khng c trc

tip tc gi A m bit thng qua tc gi B, ghi trong ngoc n tn tc gi A v nm xut bn ti liu ca tc gi A (khng c c trc tip), i km theo sau bng "in: " cng vi tn v nm xut bn ca tc gi B (c c trc tip),

V d o nu mt ti liu ca hai tc gi, ghi tn hai tc gi trong ngoc n, ni

bng du "&", v nm xut bn sau tn tc gi th hai, khng c du phy, o nu mt ti liu ca ba tc gi, ln u tin trch dn ghi tn ba tc gi, ni

hai tc gi u bng du phy, tc gi th ba bng du "&", nm xut bn sau tn tc gi cui cng, khng c du phy,

o ti liu ca ba tc gi ln trch dn th hai, v ti liu ca bn tc gi tr ln, ghi tn tc gi u v "et al." (gc Latin et alli, ngha l "v nhng ngi khc") v nm xut bn;

V d o nu mt mu trch dn t nhiu ti liu ca mt ngi/nhm, ghi tn

ngi/nhm trong ngoc n, theo sau bng nm xut bn ca tt c cc ti liu theo ng th t v cch ghi trong danh mc tham kho, gia cc nm cch nhau bng du phy (nhng ch l khong trng gia nm u tin v tc gi sau cng),

o nu mu trch dn c ngun gc t nhiu ti liu, tt c cc tc gi ti liu c ghi trong mt cp ngoc n lin sau, gia mi tc gi/nhm tc gi ca mt ti liu cch nhau bng du chm phy, cch ghi tn tc gi v nm xut bn cho mi ngi/nhm ging nh trn;

V d

kiu hn hp th t s - ch ci: cng l mt bin th ca kiu Harvard,

o danh mc tham kho trnh by theo th t ch ci nh kiu Harvard, nhng c nh s th t,

o khi trch dn, khng ghi tn tc gi v nm, ch ghi (trong ngoc n hoc ngoc vung) s th t trong danh mc tham kho, tng t nh kiu Vancouver.

Khi no trch dn v khi no khng trch dn? D c quy nh chi tit, nhng khng phi lun trch dn bt k th no. Nn trch dn :

bo v quan im, lun c khoa hc; nu v d, kt qu c kim chng, tha nhn; tm tt cc kin, gi thuyt, kt lun ca cc tc gi khc.

Khng nn trch dn: nhng chi tit nh; nguyn vn cc on di vn c th tm tt ngn gn hoc lc b cc khng

cn thit; nhng c th t din t m khng ly t tng ca ngi khc; nhng kinh nghim, ghi nhn, kin ca bn thn (tr khi t cc ti liu cng

b); nhng kin thc tr thnh ph thng.

Sp xp v trnh by tham kho Danh mc tham kho ti liu in

Cc quy tc chung Danh mc tham kho (reference list/liste de rfrence) l mt danh sch tt c cc ti liu c trch dn tham kho trong bi vit khoa hc. Cn phn bit vi "Th mc" (bibliography/bibliographie) l mt danh sch cc ti liu dng lm nn tng vit bi nhng khng c trch dn trong bi vit. Ch c cc ti liu c trch dn trong bi vit mi c mt trong danh mc tham kho, v ngc li tt c ti liu c trong danh mc tham kho phi c trch dn trong bi vit. Danh mc tham kho (v trch dn tham kho) trong ti liu khoa hc phi tun theo nhng quy tc ht sc nghim ngt, chi tit, m bo tnh chnh xc v trung thc v mt khoa hc.

Mi loi ti liu c cch trnh by tham kho khc nhau, tu mi h thng (cng vi cc quy nh trch dn tham kho). Cn tham kho chi tit cc quy nh m cp qun l trc tip ang p dng cho ti ca mnh. Cu trc chung ca biu tham kho D c nhiu h thng quy nh khc nhau, nhng biu tham kho (bibliographic record/notice bibliographique) ca mi h thng u c nhng cu trc chung nh sau:

thnh phn dn t: mi biu tham kho phi c cc dn t (reference element/lment de rfrence) c bn, t nht l nhn din c r rng ngun gc ti liu:

o tc gi: l c nhn hoc t chc chu trch nhim chnh v ni dung phn bi c s dng,

o ta bi/nhan : ta bi bo hoc chng/phn sch, nhan sch/bo co/lun n,

o c quan xut bn: ta bo, tn nh xut bn (thng i km vi ni xut bn), tn hi ngh v n v t chc (hi ngh khoa hc), n v o to/nghin cu (i vi bo co k thut, lun vn/lun n),

o nm xut bn: nm chnh thc xut bn ti liu (c lu chiu), i vi hi ngh (khng cng c) hoc lun vn/lun n/bo co k thut l nm t chc bo co,

o thng tin n lot: nu l bo/tp ch th c tp (volume), s (number (issue)/numro), trang u v trang cui, nu l sch th l tng s trang hoc cc trang c tham kho,

o cc thng tin khc: nh tn t sch chuyn hoc n bn lin tc, s hiu ISBN (sch), tn chuyn ngnh v cp ca lun vn/lun n, s hiu nhn din bo co k thut;

du phn cch: cc dn t ca mt biu tham kho c phn cch bng mt du hiu thng nht:

o kiu Vancouver: du chm v mt khong trng, o kiu Harvard: du phy v mt khong trng, o chun ISO: du chm v mt khong trng, o mt biu tham kho kt thc vi ch duy nht mt du chm (nu c du

chm ca ch vit tt sau cng th cng l du kt thc biu tham kho);

ngn ng trnh by: o ti liu s dng ch vit Latin thng gi nguyn ngn ng gc ca ti

liu trnh by cc dn t trong biu tham kho, o cc ti liu bng cc ngn ng khng dng ch vit Latin th dng cch

chuyn ng ta/nhan ti liu theo quy nh c th, v ch thch trong ngoc vung (bng ngn ng trnh by bi vit) v ngn ng dng trong ti liu gc.

Cc kiu danh mc tham kho C rt nhiu kiu trnh by danh mc tham kho khc nhau, tu mi nc, mi lnh vc, thm ch mi c quan c trch nhim qun l khoa hc trong phm vi ca mnh. Tuy nhin, c th lit k ba h thng ln: kiu Vancouver, kiu Harvard (hay h tc gi - nm), h ISO. Cc kiu khc hu ht l phi sinh t ba h ny.

Kiu Vancouver: kiu trnh by ny i km vi cch trch dn theo th t trch dn, cc c im chnh l:

o danh mc trnh by theo th t trch dn trong bi vit; o s th t trong danh mc tng ng vi th t trch dn; o cc nhm thng tin theo th t: tc gi, ta/nhan , ni xut bn v c

quan xut bn (hoc ta bo), nm xut bn, thng tin n lot, phn cch gia cc nhm bng "mt du chm v mt khong trng";

V d o tn chnh ca tc gi vit trc, cc tn cn li vit tt ngay sau, cch bng

"mt khong trng", khng c du chm trong tn tt; o phn cch gia cc tc gi bng "mt du phy v mt khong trng";

V d o vi sch, ni xut bn nm trc c quan xut bn, theo sau l nm xut

bn, cch bng "mt du chm phy v mt khong trng"; o vi bo/tp ch, ta bo cng nhm vi nm xut bn v thng tin n lot:

ta bo cch nm xut bn bng mt khong trng, nm xut bn cch thng tin n lot bng mt du chm phy (t du ny tr i, gia cc dn t u khng c khong trng), sau l tp xut bn, nu c s xut bn th t trong ngoc n lin sau, tip theo l trang u, du gch ni v trang cui).

V d Chi tit kiu Vancouver

Kiu Harvard: kiu ny i km vi cch trch dn theo tc gi - nm, vi cc c im chnh:

o danh mc tham kho c xp theo th t ch ci tn tc gi (vi cc tc gi phng Ty l family name/nom de famille), khng cn nh s th t;

o th t cc dn t trong biu tham kho: tc gi, nm, ta/nhan v ta ph (nu c vi sch), c quan xut bn v ni xut bn (sch) hoc ta bo, thng tin n lot;

V d o gia tn chnh ca tc gi v tn tt cch nhau bng "mt du phy v mt

khong trng", khng c du chm trong tn tt, o gia tn tc gi v nm cch nhau bng "mt khong trng", phn cch

gia tt c cc dn t cn li bng "mt du phy v mt khong trng";

V d o dng ch in nghing hoc gch chn vi ta sch, tn hi ngh, ta bo; o ta bi bo, lun n, bi bo co, phn/chng sch c t trong mt cp

du nhy ('ta bi'); o vi sch, ni xut bn nm sau nh xut bn; o cc ch vit tt thng dng: (eds) cho cc ch bin, (ed.) cho ch bin,

edn cho ln xut bn, vol. cho tp, no. cho s, p. cho trang, pp. cho cc trang;

V d o vi n bn tp th, mi tc gi/nhm chu trch nhim mt

phn/chng, nu tham kho ton b th tc gi ti liu ghi trong biu tham kho chnh l (nhng) ngi ch bin,

V d o nu ch tham kho mt phn/chng ca n bn tp th, th tc gi ca ti

liu ghi trong biu tham kho l (nhng) ngi vit bi , ta bi l nhan phn/chng , theo sau l mt dn t b sung "in: ngi ch bin (ed.)," (nu nhiu ngi th dng (eds)) trc khi trch cc dn t tng ng cn li ca ti liu.

V d

Chi tit kiu Harvard Chun ISO 690:1987: chun ny do T chc Tiu chun Quc t (ISO) a ra

nm 1987, bao gm c nhng quy nh theo h tc gi - nm hay th t trch dn, vi cc yu cu c bn sau:

o thng tin v ti liu c trnh by trong danh mc tham kho c ly ch yu t trang nhan (hoc tng ng) ca ti liu, v ch khi ti liu khng c trang ny th ly thng tin t cc phn khc nh ba ti liu;

o phn tn ph ca tc gi c th c vit tt bng ch ci u vi iu kin khng gy nhm ln khi nhn din;

o cc dn t trong biu tham kho phi c phn chia bng cc du phn cch thng nht, r rng, gip phn bit c cc gia nhm dn t v cc dn t trong cng nhm;

o cc kiu nh dng nh in nghing, in m, gch chn c th c dng lm ni bt nhng dn t quan trng;

o c th b sung vi yu t khc trong biu tham kho ch thch, minh ho khi thng tin gc m m hoc c th gy hiu nhm, thng l t dn t b sung trong ngoc vung hay ngoc n ngay sau dn t c sa.

Theo , cc v d do b chun ny a ra c c im: o danh mc tham kho trnh by hoc theo th t ch ci nh kiu Harvard,

hoc theo th t trch dn nh kiu Vancouver; o khi trnh by danh mc theo kiu no th trch dn theo kiu ; o cch trnh by thng tin tham kho c trong trch dn v danh mc phi

thng nht vi nhau. Sp xp v trnh by tham kho Danh mc tham kho ti liu in t

Th no l ti liu in t? Hin nay khi nim "ti liu in t" Vit Nam cn rt m h, cha c mt nh ngha r rng.

Tm thi, c th xem ti liu in t l ti liu tn ti di dng in t v truy cp c bng cng ngh tin hc m khng phi in ra (d vn lun c th in c). Nh vy, mt bi bo hay mt cun sch c xut bn bnh thng, nhng c tp tin PDF hoc HTML ng trn mt website no , s khng c xem l ti liu in t. nh ngha cc thnh phn ca ti liu in t

m bo yu cu khoa hc khi trch dn cc ti liu in t trong nghin cu khoa hc, cn thng nht mt s nh ngha c bn sau (da theo b tiu chun ISO690-2):

n bn: ton b cc bn ti liu c ni dung hon ton ging vi mt bn gc duy nht;

n bn lin tc: n bn c xut bn thnh b hay tp lin tc nhau theo th t s hay trnh t thi gian, trong mt khong thi gian khng gii hn trc;

ch nhim xut bn: c nhn hay tp th chu trch nhim xut bn v phn phi ti liu;

nhan : tn gi xut hin u ti liu, c dng trch dn, nhn din ti liu, v rt thng dng phn bit vi cc ti liu khc;

phn: n v c lp cu thnh mt b phn ca ti liu; phin bn: dng ti liu c chnh sa ni dung m khng thay i cc

thng tin nhn din; tc gi: l c nhn hay tp th chu trch nhim v ni dung khoa hc ca ti

liu; ti liu: mt n v thng tin c dng trong qu trnh x l ti liu, khng ph

thuc vo hnh thc vt l hay cc c im ring ca n; ti liu ch: ti liu bao gm nhiu phn hay b phn phn bit r rng vi

nhau, nhng khng tch ri v mt vt l hay ti liu tham kho;

Biu tham kho ca mt s loi ti liu in t ph bin C rt nhiu loi ti liu in t khc nhau c th c s dng trong ti liu khoa hc. Tuy nhin, trong phm vi gio trnh ny, chng ti ch lit k nhng dng ti liu thng gp nht.

Ton b chuyn kho: khi tham kho ton b cc phn trong mt ti liu chuyn kho (v d: mt website) th trnh by biu tham kho theo dng ny:

o kiu Vancouver: cng thc: Tc gi (chm sau tn tc gi cui cng, khong trng)

Nhan (chm, khong trng) [Trc tuyn] (chm, khong trng) nm xut bn (khong trng) [trch dn nm thng (vit tt) ngy] (chm phy) Truy cp c ti (hai chm, khong trng) URL: (khng khong trng) a ch mng gch chn,

v d: National Organization for Rare Diseases [Online]. 1999 Aug 16 [cited 1999 Aug 21]; Available from: URL:http://www.rarediseases.org/;

o chun ISO: bt buc c cc thnh phn sau, theo th t: Tc gi chnh, Nhan

, Phng tin, n bn, Ni xut bn, Ch nhim xut bn, Ngy

xut bn, Ngy cp nht, Ngy tham kho (i vi ti liu trc tuyn), a ch truy cp (i vi ti liu trc tuyn), S chun ho (vi cc ti liu c s ny),

cc thnh phn ch thch t trong ngoc vung, bng bn ng ca bi vit c tham kho ti liu c dn,

v d: Carroll L. Alice's Adventures in Wonderland [trc tuyn]. Texinfo ed. 2.1. [Dortmund, c]: WindSpiel, November 1994 [tham kho 10/02/1995]. Truy cp c trn World Wide Web: .

Mt b phn chuyn kho: khi ch tham kho mt b phn ca chuyn kho in t, m b phn ny l khng th tch bit mt cch c lp khi ti liu ch, th chun ISO quy nh trnh by biu tham kho theo cch sau:

o bt buc c cc thnh phn: Tc gi chnh (ca ti liu ch), Nhan (ca ti liu ch), Phng tin, n bn, Ni xut bn, Ch nhim xut bn, Ngy xut bn, Ngy cp nht, Ngy tham kho (i vi ti liu trc tuyn), S chng hay cch gi tng ng (ca b phn c tham kho), Nhan (ca b phn c tham kho), V tr trong ti liu ch, a ch truy cp (i vi ti liu trc tuyn), S chun ho (vi cc ti liu c s ny);

o v d: Carroll L. Alice's Adventures in Wonderland [trc tuyn]. Texinfo ed. 2.1. [Dortmund, c]: WindSpiel, November 1994 [tham kho 10/02/1995]. Chapter VII. A Mad Tea-Party. Truy cp c trn World Wide Web: .

Mt phn: o kiu Harvard:

cng thc: tn (cc) tc gi, ngy xut bn (nu khng c th "n.d.", ngha l "no date"), nhan , ch nhim xut bn, n bn (nu khng phi ln u), phng tin, ngy tham kho, tn hoc a ch trn Internet,

v d 1: Weibel, S 1995, Metadata: the foundations of resource description, D-lib Magazine, viewed 7 January 1997, ,

v d 2: ASTEC 1994, The networked nation, Australian Science, Technology and Engineering Council, Canberra, viewed 7 May 1997, ;

o theo chun ISO: bt buc c cc thnh phn sau: Tc gi chnh (ca phn), Nhan

(ca phn), Tc gi chnh (ca ti liu ch), Nhan (ca ti liu ch), Phng tin, n bn, Ni xut bn, Ch nhim xut bn,

Ngy xut bn, Ngy cp nht, Ngy tham kho (i vi ti liu trc tuyn), V tr trong ti liu ch, a ch truy cp (i vi ti liu trc tuyn), S chun ho (vi cc ti liu c s ny)

v d 1: MCCONNELL, WH. Constitutional History. The Canadian Encyclopedia [CD-ROM]. Macintosh version 1.1. Toronto: McClelland & Stewart, c1993. ISBN 0-7710-1932-7.

v d 2: Belle de Jour. Magill's Survey of Cinema [trc tuyn]. Pasadena (Calif.): Salem Press, 1985 [tham kho 1994-08-04]. Accession no. 0050053. Truy cp c ti DIALOG Information Services, Palo Alto (Calif.).

Mt bi bo trn tp ch in t nh k: c mt s tp ch chuyn ngnh c pht hnh nh k v ch xut bn trc tuyn, biu tham kho ca cc bi bo dng ny c quy nh nh sau:

o kiu Vancouver: cng thc: Tc gi (chm sau tn tc gi cui cng, khong trng) Ta

bi (chm, khong trng) Ta bo vit tt [n bn lin tc trc tuyn] (chm, khong trng) Nm xut bn (khong trng) Thng xut bn nu c (khong trng) [trch dn nm thng (vit tt) ngy] (chm phy) Tp (khng khong trng) S nu c t trong ngoc n (hai chm) S trang hay S mn hnh t trong ngoc vung (chm, khong trng) Truy cp c ti (hai chm, khong trng) URL: (khng khong trng) a ch mng gch chn,

v d 1: Garfinkel PE, Lin E, Goering P. Should amenorrhoea be necessary for the diagnosis of anorexia nervosa? Br J Psych [serial online] 1996 [cited 1999 Aug 17]; 168(4):500-6. Available from: URL:http://biomed.niss.ac.uk,

v d 2: Morse SS. Factors in the emergence of infectious disease. Emerg Infect Dis [serial online] 1995 Jan-Mar [cited 1999 Dec 25]; 1(1):[24 screens]. Available from: URL:http://www/cdc/gov/ncidoc/EID/eid.htm;

o chun ISO: bt buc c cc thnh phn sau: Tc gi chnh (ca bi bo), Nhan

(ca bi bo), Ta bo, Phng tin, Tp, S, Ngy cp nht, Ngy tham kho (i vi ti liu trc tuyn), V tr trong ti liu ch, a ch truy cp (i vi ti liu trc tuyn), S chun ho (vi cc ti liu c s ny)

v d 1: STONE N. The Globalization of Europe. Harvard Business Review [trc tuyn]. May-June 1989 [tham kho ngy 03/09/1990]. Truy cp c ti BRS Information Technologies, McLean (Virginia).,

v d 2: PRICE-WILKIN J. Using the World-Wide Web to Deliver Complex Electronic Documents: Implications for Libraries. The Public-Access Computer Systems Review [trc tuyn]. 1994, vol. 5, no. 3 [tham kho 1994-07-28], pp. 5-21. Truy cp c trn Internet:

articles/e-journals/uhlibrary/pacsreview/v5/n3/pricewil.5n3>. ISSN 1048-6542.

Vn chun ho cc quy tc trnh by tham kho ca Vit Nam M u Hin nay, Vit Nam cn cha c mt h thng quy nh tng i hon chnh v vic

trnh by tham kho trong ti liu khoa hc. Vn bn c gi tr hiu lc thuc loi cao l hng dn ca B Gio dc v o to cng ch quy nh mt cch kh chung chung nhng trng hp ph bin nht, trong mt ph lc ca mt ti liu... lu hnh ni b (?!). Da vo , cc trng i hc cng c nhng hng dn cch trnh by lun vn thc s vi nhiu chi tit hn, nhng dng nh vn cha c tnh h thng r rng. Thm ch ngay trong cc vn bn hng dn , vn c rt nhiu li s ng v nhp liu v k thut trnh by khin lm gim gi tr ca chnh nhng quy nh c m t. Mt s tp ch khoa hc cng c nhng quy nh trnh by ring, nhng cng khng thng nht vi hng dn ca B Gio dc v o to. V nhn chung, mi nh nghin cu, mi sinh vin, trong mi lnh vc, mi chuyn ngnh, u c cch trnh by tham kho trong ti liu ca mnh mt cch... khng ai ging ai, i khi tu . iu cng d hiu, khi khng ai bit phi da vo u ly lm chun!

Vn c t ra l: phi chng nn c mt h thng quy nh chung cho vic trnh by tham kho trong c nc, mt cch hp l s dng c trong tt c cc lnh vc v chuyn ngnh, ng thi cng thun tin khi tip cn vi cc tiu chun ph bin trn th gii?

Trong phm vi gio trnh ny, chng ti khng c tham vng, cng khng quyn hn a ra nhng quy tc thng nht. Tuy nhin, da trn nhng vn trnh by trong cc phn trc, y ch xin gi ra mt s vn m mi nh nghin cu, mi sinh vin c th lu tm, trong khi ch i s ra i ca mt b chun nh mong mun.

Vn chun ho cc quy tc trnh by tham kho ca Vit Nam Danh mc tham kho

Cu trc chung Hin nay cc quy nh hin hnh Vit Nam a s u c xu hng trnh by theo h thng tc gi-nm. Tuy nhin, hu nh cha c bn quy nh no quy nh chi tit hoc lm r mt cu trc chung m mt biu tham kho cn c trong ti liu khoa hc (m khng phi trong biu ghi th vin). Mt biu tham kho c trnh by nhm gip ngi c tr li c cc cu hi vn tt sau v ti liu c dn: Ai? Khi no? Ci g? u? Mi biu tham kho lun c nhiu dn t, trong c mt s dn t gom vi nhau thnh tng nhm. V d: cc tc gi; ta v ta ph; nh xut bn v ni xut bn; cc thng tin n lot (tp, s, trang).

Theo xu hng chung, h thng tc gi-nm ngy cng tr nn ph bin, trn nn tng cc quy nh ca kiu Harvard. Tuy nhin, nhc im ln nht ca kiu Harvard l du ngn cch gia cc nhm dn t rt "yu" v khng r rng: tt c cc dn t u c ngn cch bng du phy, k c trong cng mt nhm hay gia cc nhm khc nhau, thm ch ngay bn trong mt dn t (tn nhn din v tn tt). Trong khi , chun ISO 690 quy nh rt r l cn c mt s ngn cch "mnh" (du chm v khong trng) v r rng gia cc nhm dn t khc nhau, phn bit vi cc dn t thuc cng nhm. Mt vn khc l c quy nh t nm xut bn trong du ngoc n. y khng phi l quy nh ca kiu Harvard. Vic s dng du ngoc n cho nm xut bn khng gy ra vn g ln, nhng ch lm gim ng nht ca biu tham kho v tng s phc tp trong khu k thut.

Cn c cc yu cu theo chun ISO 690, c th trnh by mt biu tham kho theo cu trc chung, vi t nht cc thnh phn c bn theo th t nh sau:

S th t (chm, khong trng) Tc gi (chm, khong trng) Nm (chm, khong trng) Nhan (chm khong trng) C quan xut bn (phy, khong trng) Thng tin n lot (chm)

Xem hnh minh ho Gia cc dn t trong cng nhm s c nhng quy nh ring v cch vit v du ngn cch (s dng cc du "nh hn" nh phy, chm phy, hai chm, gch ni, ngoc n), tu loi ti liu c th. i vi cc dn t cn ch thch thm cho r thng tin gc th c th b sung ni dung ch thch trong ngoc vung, ngay sau dn t . Xem thm trong quy nh ca chun ISO.

S th t nh s th t tng dn t 1, v lin tc cho n ht danh mc, d danh mc c th c chia thnh nhiu phn khc nhau. S th t nn c in m.

C xu hng t s th t trong du ngoc vung, hoc tht bin cc dng t th hai tr i vo trong. Tuy nhin, cch n gin nht v k thut, v ng nht trong ton b biu tham kho, l:

dng du chm sau s th t; sau du chm, tht vo na tab (0,63 cm) khi tng s ti liu nh hn 100, tht

vo mt tab (1,27 cm) khi tng s ti liu t 100 tr ln; sau du tab, c dng u v phn cn li ca on (paragraph/ paragraphe) c

canh bin tri bng vi v tr tab.

V d minh ho

Nhm dn t tc gi Tc gi y l ngi chu trch nhim chnh v ni dung ca phn ti liu c tham kho (nu tham kho ton b mt n bn, v d sch, chuyn kho, lun n, th cng chnh l tc gi ca ti liu). Vi tc gi Vit Nam, h v tn c vit y , khng vit tt. Vi tc gi nc ngoi, gia cc phn tn nhn din (h - family name/nom de famille) v tn tt ch dng mt khong trng ngn cch. Tn nhn din vit trc, tn tt vit sau (khng c du chm sau mi ch vit tt).

Trng hp tn tt c th gy nhm ln vi tc gi khc th ngay sau mi ch tt b sung phn ch thch y t trong ngoc vung (khng c khong trng). V d: Pierre V[ronique], Crane R[onald]S,...

V d minh ho Nu c t hai tc gi tr ln, gia hai tc gi lin nhau cch nhau bng du phy v khong trng. D ti liu c nhiu tc gi, phi ghi y tt c cc tc gi c lit k trong ti liu gc.

C xu hng s dng lin t "v" gia hai tc gi sau cng. Tuy nhin, cch dng ny c th gp nhiu rc ri khi s dng cc ti liu ting nc ngoi: gi nguyn hay dch "and" (ting Anh), "et" (ting Php) thnh "v" trong mu trch dn (bi vit) v trong danh mc tham kho?

V d minh ho

Nu tc gi l mt c quan/t chc, xp tn c quan/t chc theo ch ci u tin. Nu ti liu khng c tn tc gi th ly nhan phn ti liu c tham kho ln u, trc nm xut bn. C th in m tn tc gi nhm lm ni bt tng biu tham kho.

Dn t nm xut bn Nm xut bn c vit bnh thng vi y cc ch s, tt nht l khng c du ngoc n ng b vi cc nhm dn t khc, v n gin ho vn k thut nhp liu.

V d minh ho Nu cng mt tc gi hay nhm tc gi c nhiu ti liu trong mt nm, lin sau nm xut bn s thm cc s th t a, b, c,... (ch thng, ng), theo trnh t thi gian tng dn gia cc ti liu (nu phn bit c), hoc theo th t trch dn trong bi vit, hoc theo th t ch ci ca nhan .

Mt tc gi hoc cng mt nhm tc gi:

V d minh ho Mt tc gi ng u vi cc (nhm) tc gi khc nhau:

V d minh ho

Nhm dn t nhan Nhan y l ta ca phn ti liu c tham kho.

Nu ti liu l n bn khng lin tc (sch, chuyn kho, bo co k thut, lun n,...) m nhng c trch dn ly t ton b ti liu th dn t ny gm ta ti liu (ch nghing) v cc thng tin n bn i km:

o nu c ta ph, vit cch vi ta chnh bng (khong trng, hai chm, khong trng);

V d minh ho

o nu l ti liu ti bn ln th n, vit "n bn th n+1" sau ta ti liu ting Vit (cch bng du chm, khong trng);

o vi ti liu ting nc ngoi, vit tt s n bn bng "Edn" (nguyn ng ca ti liu gc);

V d minh ho o nu sch c nh s b, tp th cng ghi tng t, vi ch vit tt "T." cho

"tp" v "Vol." cho "volume"; o vi lun vn, lun n, bo co k thut,... vit km sau nhan tn cp

ti v s k hiu nu c (cch trc bng du chm, khong trng).

V d minh ho

Nu phn tham kho l mt phn ring bit trong sch, chuyn kho, bo co hi ngh... th nhm dn t by bao gm hai phn: ta ca phn c tham kho v ta ca ti liu (i km vi cc thng tin n bn).

o Sau ta ca phn c tham kho l mt du chm v mt khong trng. o Tip theo l "In" (ch nghing, ti liu ting nc ngoi) "Trong" (ch

ng, ti liu ting Vit) (hai chm, khong trng).

V d minh ho o Tip theo, nu ti liu c ngi ch bin, th vit tn ch bin hoc cc

ch bin (phy, khong trng). Vit tt: "(chb.)" cho ch bin ca ti liu ting Vit, "(ed.)" cho

mt ngi ch bin ca ti liu ting nc ngoi, "(eds)" cho t hai ch bin tr ln, sau tn ngi ch bin sau cng.

o Tip theo l nhan ca ti liu chnh (ch nghing). Nu phn tham kho l sch, chuyn kho th nhan ti liu

chnh l ta sch (ch nghing).

V d minh ho Nu phn tham kho l mt bi bo co hi ngh, nhan ti liu

chnh l tn hi ngh (ch nghing), ni v thi gian din ra hi ngh.

V d minh ho Nu phn tham kho l mt bi bo, dn t ny chnh l ta bi bo. Kt thc nhm ny bng mt du chm v mt khong trng.

V d minh ho

Nhm dn t c quan xut bn y l c quan chu trch nhim xut bn ni dung ti liu c tham kho.

Nu ti liu l sch, chuyn kho hay bo co hi ngh (c xut bn): nhm dn t ny gm Ni xut bn (hai chm, khong trng) Tn nh xut bn (b ht cc cm t "nh xut bn", "Inc.", "Ltd.",...).

V d minh ho Nu ti liu l bo co k thut, lun n,... th ni chu trch nhim xut bn chnh

l trng hoc c quan ch qun ca ti liu. Cch vit cng tng t: Ni xut bn (hai chm, khong trng) C quan ch qun.

V d minh ho Nu ti liu l n bn lin tc (nh k), nhm dn t ny ch c mt dn t duy

nht l ta bo (ch nghing, vit y ta gc, khng nn vit tt).

V d minh ho Kt thc nhm ny bng:

o mt du chm (v kt thc biu tham kho) nu phn c tham kho l ton b ni dung mt n bn khng lin tc (sch, chuyn kho, lun vn, lun n, bo co k thut,...)

o mt du phy v mt khong trng trong cc trng hp cn li.

Nhm dn t thng tin n lot

Nhm ny ch c mt khi phn c tham kho l mt "bi" c th trong mt n bn khoa hc m khng phi ton b ni dung n bn . Nu ti liu l n bn khng lin tc, tip sau nhm dn t c quan xut bn (cch bng du phy, khong trng):

vi ti liu bng ting Vit, c th vit tt "trang" thnh "tr."; vi ti liu ting nc ngoi (biu din bng ch Latin), vit tt bng "p." (khng vit "pp.") v mt khong trng,

tip theo l cc s trang ca phn c tham kho, o nu cc trang khng lin tc, lit k s ca cc trang, cch nhau bng

du phy v khong trng, o nu cc trang lin tc, dng du gch ni (khng c khong trng no)

gia trang u v trang cui.

V d minh ho Nu ti liu l n bn lin tc, tip sau nhm dn t c quan xut bn (tc ta bo), cch bng du phy v khong trng:

vit s (b tt c cc phn "volume", "number", "issue", "p.",,...) ca tp, s v trang theo cu trc: tp (ngoc n m, khng khong trng c trc ln sau) s (nu c) (ngoc n ng, hai chm, khong trng) trang u (gch ni, khng khong trng c trc ln sau) trang cui (chm ht biu tham kho);

nu n bn khng nh s "tp", ch c "s" th cng "s" trong ngoc n, b dn t "tp" i;

nu n bn khng nh s "tp", "s", thay hai dn t ny bng ngy v thng pht hnh (bng nguyn ng ca ti liu gc);

nu l bi bo trong s chuyn , khng thuc h thng pht hnh nh k thng thng, cng vit tng t, vi s hiu chuyn thay cho v tr "tp" hoc "s" tng ng, v s trang phi ghi theo ng k hiu ca chuyn .

V d minh ho Ni chung, y ch l nhng gi c tnh cht tng qut, gip nhn din d dng cc nhm dn t trong biu tham kho ca mt ti liu. p dng, nh nghin cu cn tham kho trc tin cc quy nh ca cp qun l trc tip. Khi gp nhng trng hp m cc quy nh khng cho php bit chnh xc quy tc, th c th p dng cc quy tc y (c tnh ng nht cao), phn tch v c mt la chn hp l. Vn chun ho cc quy tc trnh by tham kho ca Vit Nam

Tn tc gi Trong trch dn v trnh by danh mc tham kho, th hin chnh xc tn gi tc gi l mt vic quan trng, khng ch v mt quyn s hu tr tu m cn lin quan n cc vn tham chiu, thng k trch dn,... Tn gi ca tc gi trong cc ti liu khoa hc ph thuc vo yu t x hi. C hai nhm dng tn gi khc nhau: dng h (family name/nom de famille) chnh v tn (first name/prnom) ph cc nc phng Ty; v h ph v tn chnh (nh nhiu nc chu , chu Phi). khi nhp nhng, t y s dng khi nim "tn nhn din" ch phn tn c dng lm chnh so vi phn cn li. Cc nc nh Trung Quc, Nht Bn, Hn Quc,... t lu chp nhn cch gi tn nhn din trong ti liu khoa hc nh cc nc phng Ty (gi bng "h"). Ring Vit Nam, y l mt vn kh gii quyt, v c nc trn c trn 100 h, cho gn 90 triu dn, trong mt vi h chim a s nh Nguyn, Trn, L,... C trong giao tip hng ngy ln trong l nghi, t lu Vit Nam khng cn ph bin thi quen dng "h" gi tn mt cch trn trng (nh "Th tng Nguyn", "B trng L", "ngi gim c Trn",...) V cch xp tn gi theo th t ch ci lun dng "tn" lm chun. V nu phi vit tt, thng l gi nguyn phn "tn" v vit tt phn cn li (h v tn m). Ngha l, "tn nhn din" ca Vit Nam l phn "tn", ngc li vi cc nc phng Ty. Vi cc ti liu khoa hc Vit Nam, thng phn ti liu tham kho c chia thnh hai mc: ti liu ting Vit v ti liu ting nc ngoi, vi cch xp th t khc nhau.

Ti liu ting Vit: xp theo "tn", theo th t bng ch ci ting Vit, vit y , khng o ln th t h v tn.

Ti liu ting nc ngoi: xp theo "h" v vit tt phn cn li pha sau. Cch ny ni chung l gii php hp l cho cc bi vit khoa hc trong nc, v ngi c l ngi Vit nn d dng hiu c cch phn loi ny. C mt s bn quy nh yu cu phn chia thnh tng nhm ti liu bng mi th ting khc nhau: Anh, Php, Nga, c, Hoa,..., song dng nh iu ny khng cn thit lm! Ring vi cc bi vit ng nc ngoi, hoc cc ti liu song ng, th cch chia theo hai nhm ngn ng c mt s hn ch nht nh. Song vn ny li khng nm trong phm vi cp ca gio trnh ny.

Nhn din tn tc gi nc ngoi

C rt nhiu bi bo khoa hc ng tn tc gi vi nhiu phn tn khc nhau: h, tn, tn kp,... V khng t ngi lng tng khi khng bit phn no l tn nhn din, phn no l tn c th vit tt. Nu khng chu kh kim tra k lng, rt d mc sai lm l c xp theo phn tn xut hin u tin (c khi ng, v nhiu khi sai). C mt s cch kim tra li tn nhn din ca tc gi mt ti liu nh sau:

phn on: hai cch phn on thng gp nht l: o da vo hiu bit c nhn v tn gi cc nc phng Ty phn bit, o ly phn tn sau cng lm tn nhn din, cc phn cn li vit tt ton b,

tuy nhin cch phn on ny khng phi bao gi cng chnh xc, m lun cn c kim tra li, nht l vi nhng nc c tn nhn din l tn ghp (H Lan, B o Nha, Php, ,...);

a ch th in t: nu bi bo c ng a ch th in t lin lc ca tc gi, rt c kh nng trong a ch c tn nhn din ca tc gi (c vit y ) v phn cn li c vit tt,

o cch ny cng khng c hon ton chnh xc, v lun cn kim tra li; danh mc tham kho ca chnh ti liu : mt s tc gi khi vit ti liu c

tham kho li cc bi ca mnh ng trc , nn khi tra v i chiu li vi cc phn tn u bi c th tm c ng tn nhn din ca tc gi;

danh b nhn vin ca c quan: cc trng i hc, vin nghin cu, phng th nghim ln thng c website gii thiu l lch tm tt v/hoc cc cng trnh nghin cu ca nhn vin, hoc c cc danh b nhn vin, qua c th xc nh c tn nhn din ca mt tc gi (cn phi tm n ng c quan ca tc gi);

tm cc thng tin trch dn: y l cch an ton nht, o dng cc t kho chnh trong ta ti liu, nm xut bn, cc t chnh trong

nhan tm chnh xc cc ti liu c trch dn v tc gi ang cn tm tn nhn din,

o i chiu cc mu trch dn, nu cc thng tin khc (nhan , ta bi, s trang, ng tc gi, phn tn tt,...) l trng khp vi cc dn t trong ti liu ang dng, th c th xc nh c tn nhn din ca tc gi.

Ni chung, c nhiu k thut, phng php tm cc thng tin ny. Quan trng nht l bit s dng mt cng c tm kim (trong trng hp ny l thng tin chnh xc, tc dng b my tm kim) truy ra c cc thng tin cn thit. Vn chun ho cc quy tc trnh by tham kho ca Vit Nam Ti liu in t

Da trn cc ni dung trong phn Danh mc ti liu tham kho cho ti liu in t v cu trc chung cho mt biu tham kho Vit Nam, c th thit k mt mu chung cho biu tham kho ca cc ti liu in t nh sau:

S th t (chm, khong trng) Tc gi (chm, khong trng) Nm (chm, khong trng) Nhan (khong trng) [phng tin] (chm, khong trng) Ngy thng ng v/hoc ngy thng nm cp nht (nguyn ng ca ti liu gc) (khong trng) [tham kho ngy thng nm] (chm, khong trng) Ch nhim xut bn (chm, khong trng). a ch truy cp (hai chm, khong trng) (chm ht biu tham kho)

Trong : xp chung v nh s th t lin tc vi cc ti liu khc; cc quy nh cho cc dn t tng ng trong cc ti liu khc c p dng

tng t; phng tin pht hnh c th l "CD-ROM", "DVD", "trc tuyn"... t trong

ngoc vung, vit bng ting Vit; ngy tham kho bt buc phi c, bng ting Vit, ghi theo quy nh hin hnh,

o y l vn quan trng, v c th c nhng thay i sau thi im tham kho, dn n vic khng tm thy thng tin chnh xc khi i chiu, kim chng;

a ch truy cp th hin c ng truy cp n ng v tr bt u ca phn ti liu c tham kho (trang tip n nu l ton b website), t trong cp du , khng gch chn,

o c du gch chn s dn n khng phn bit c khi trong a ch c dng du gch di.

Nh vy v cn bn, mt biu tham kho cho ti liu in t ch khc so vi ti liu in ba im:

c ch thch phng tin pht hnh ngay sau nhan phn ti liu c tham kho, trong ngoc vung;

c ghi ch ngy tham kho i chiu khi ti liu c cp nht, hoc kim tra khi ti liu khng cn tn ti na;

thay cho thng tin n lot l thng tin v a ch truy cp n ng v tr bt u phn ti liu c tham kho.

C ba dn t ny u l bt buc, nhm m bo cc yu cu kim tra, i chiu v tnh xc thc ca thng tin c trch dn.

Cc v d i vi ti liu in t trc tuyn

C nhiu loi ti liu in t khoa hc khc nhau. Nhng d l loi no, khi trch dn khoa hc u tun theo nhng quy nh c bn nh cc loi ti liu khc, tr li cc cu hi nhn din ti liu tham kho: Ai? Khi no? Ci g? u? i vi cc ti liu trc tuyn, nu l ti liu xut bn chnh thc dng in, v ch dng Mng nh mt phng tin phn phi mi, th ti liu vn c trnh by trch dn nh bnh thng. Cn i vi cc ti liu "thun tu" in t trc tuyn, c nhng dng ch yu qua cc v d sau:

phn tham kho l ton b website: o Encyclopedia of Life Sciences [trc tuyn]. 2006. Last updated 16 Apr

2007 [tham kho 11/06/2007]. John Wiley & Sons. a ch truy cp: .

o Fridlund AJ. 2007. Introduction to Psychology [trc tuyn]. Spring quarter [tham kho 11/06/2007]. Life Sciences Computing Facility, University of California, Santa Barbara. a ch truy cp: .

o Service des bibliothques de l'Universit de Qubec Montral. 2006. InfoSphre [trc tuyn]. Version 2, mise jour le 9 mai 2006 [tham kho 08/05/2007]. Universit de Qubec Montral. a ch truy cp: .

phn tham kho l mt phn ca website: o nu mt phn khng tch bit, ch cn b sung ta ca phn c tham

kho ngay sau nhan hay tn ca website: Fridlund AJ. 2007. Introduction to Psychology [trc tuyn]. Spring

quarter [tham kho 11/06/2007]. Sleep and dreaming. Life Sciences Computing Facility, University of California, Santa Barbara. a ch truy cp: .

o nu mt phn l mt n v ni dung tng i c lp, ca mt hoc mt nhm tc gi khc vi ti liu ch, hoc l mt bi bo ca tp ch trc tuyn, cch trnh by tng t nh ti liu in, b sung thm ba dn t chuyn bit cho ti liu in t:

Koornneef M, Scheres S. 2001. Arabidopsis thaiana as an experimental organism [trc tuyn]. In: Encyclopedia of Life Sciences. Article Online Posting Date: April 19 [tham kho 11/06/2007]. John Wiley & Sons. a ch truy cp: .

Jones R. 2007. Learning to Pay Attention [trc tuyn]. Published: May 8 [tham kho 11/06/2007]. PLoS Biology, 5(6). a ch truy cp: .

Nhng iu cn trnh Hin nay c khng t ngi vn c thi quen lit k trong danh mc ti liu tham kho mt mc ring vi tn gi "Ti liu Internet" hoc tng t. V d: " [...] TI LIU INTERNET 11. http://www.khoahocphothong.com.vn 12. http://www.vndgkhktnn.vietnamgateway.org/ 13. http://www.skhcn.vinhlong.gov.vn/ThongTin/tabid/59/categoryId/53/ itemId/114/Default.aspx 14. http://www.vietlinh.com.vn/dbase/LVTLNDShowContent.asp?ID=50"

Khi din gii ra, trnh by mt biu tham kho "ti liu Internet" theo kiu ny cng ging nh trnh by biu tham kho ca mt ti liu in (v d: sch) nh sau:

"S th t. a ch th vin. V tr k sch. S hiu cun sch." Thm ch, nh trong v d ny, cc ti liu s 11 v 12 ch dng li "a ch th vin". Nh vy, vi c th ca ti liu trc tuyn, cch trnh by ny ch gip tr li c cu hi duy nht: u? Tt c cc dn t c bn cn li gip bit c Ai, Ci g, Khi no u b thiu, cha k n nhng dn t c th (phng tin, ngy cp nht, ngy tham kho,) nh trnh by trn. Vn chun ho cc quy tc trnh by tham kho ca Vit Nam Trch dn tham kho Nhng vn lin quan n trch dn tham kho c cp kh chi tit trong phn Sp xp v trnh by tham kho, y ch lc li cc quy tc ch yu nht, thng gp trong khi vit bi bo co khoa hc. trch dn, cn phn bit "danh mc tham kho" (reference/rfrence) v "th mc" (bibilography/bibliographie). Th mc dng lit k cc ti liu tham kho v dng xy dng c s, nn tng cho vic trnh by ti liu khoa hc m khng nht thit phi trch dn mt cch cht ch trong bi vit (thng gp dng sch, gio trnh). Cc quy tc di y ch p dng cho "danh mc tham kho", tc nhng ti liu c tham kho v c trch dn cht ch (thng gp trong lun vn, lun n, bi bo khoa hc).

Quy tc nn tng Ti liu c trch dn trong bi vit phi c trong danh mc ti liu tham kho

(tr nhng thng bo c nhn v kt qu nghin cu cha cng b). Ti liu lit k trong danh mc tham kho phi c trch dn trong bi vit. Ch trch dn v lit k trong danh mc tham kho nhng ti liu c c trc

tip ton vn. Khng trch dn cng nh lit k trong danh mc nhng ti liu khng c c

trc tip ton vn. Cch trch dn phi c tnh thng nht trong ton b bi vit v ph hp vi

cch trnh by danh mc tham kho.

Cc kiu trch dn Trch dn nguyn vn: trch li nguyn vn vn bn gc, tn trng tng cu,

tng ch, tng du cu c s dng trong vn bn gc o mu trch dn nguyn vn c t trong ngoc kp, ch nghing; o thng dng vi cch gi cc ch hay hu ch; o nu dng qu nhiu d dn n tnh trng nng n v n iu cho bi vit.

Trch dn din ng (paraphrase): trch dn thng tin t mt tc gi c ti liu c tham kho trc tip cho bi vit, nhng dng k thut din ng ti cu trc li thng tin gc c cch din t khc (m bo trung thnh v ni dung)

o mu trch dn c nh du gi tham kho theo s th t hay theo tn tc gi v nm, thng t trong ngoc n;

o l cch ph bin trong ti liu khoa hc; o khi dng cn cn trng v chnh xc trnh din dch sai, m bo trung

thnh vi ni dung vn bn gc. Trch dn gin tip: khi thng tin c ngun gc t tc gi A, nhng ngi vit

khng c trc tip tc gi A, m thng qua mt ti liu ca tc gi B o mu trch dn c quy nh ring v cch nh du gi tham kho; o khng lit k ti liu trch dn gin tip trong danh mc tham kho; o mt ti liu c yu cu khoa hc cng cao th cng hn ch trch dn gin

tip m phi tip cn cng nhiu cng tt n cc ti liu gc; o trong thc t rt thng xuyn b vi phm, v nhiu ngi t cho php ly

tc gi/ti liu (A) trong danh mc tham kho ca mt ti liu c c (B) a vo danh mc tham kho ca mnh, d khng c c ton vn ti liu (A).

Cch ghi trch dn v gi tham kho Cch ghi trch dn v nh du gi tham kho phi thng nht trong ton b bi vit v ph hp vi cch trnh by danh mc tham kho.

Kiu nh s th t: l bin th t kiu Vancouver, vi cch s dng du ca Vit Nam

o ngay sau mu trch dn (k c vn bn, bng biu, hnh nh), s gi tham kho c t trong ngoc n;

o s gi tham kho ca ti liu tng ng vi s trong danh mc tham kho; o khi mt dn t nhiu ti liu, tt c cc s gi tham kho c t trong

mt cp ngoc n, gia cc s cch nhau bng mt du chm phy v mt khong trng, nu c dy 3 s lin tc tr ln th dng du gch ni gia s u v s cui;

o nu mt ti liu cn dn s trang c th th b sung s trang ngay sau s gi tham kho, cch bng du phy v khong trng.

V d: o Smith (10) cho rng o c nhiu c gng thay th th nghim trn chut bng cc th nghim

in vitro, nh cc k thut ELISA (57; 60) hay PCR (20-22) nhng tt c vn ch mi dng li mc th nghim.

o Moir v Jessel bo lu quan im rng gii tnh c th hon chuyn c (1).

Kiu tc gi - nm: l cch c s dng ngy cng ph bin khi trch dn tham kho trong bi vit khoa hc, vi nhiu quy nh chi tit nh di y, trong quy tc trc s c gi tr p dng bn trong cc quy tc sau:

o ngay sau mu trch dn (k c vn bn, bng biu, hnh nh), gi tham kho bng tn tc gi v nm xut bn t trong ngoc n, cch nhau bng mt du phy v mt khong trng,

tc gi Vit Nam ghi h tn y , tc gi nc ngoi ch ghi phn tn nhn din, khng ghi tn tt, khng cn dn li s th t trong danh mc tham kho, nu cn ch thch r s trang th thm "p." (ting nc ngoi) hoc

"tr." (ting Vit) v s trang; o nu mt ti liu ca nhiu tc gi, gia cc tc gi cch nhau bng du

phy, khong trng; o nu tn tc gi c xen trong on/cu vn bn c mu trch dn, ch

cn ghi nm trong ngoc n, ngay sau tn tc gi;

o khi mt dn t nhiu ti liu, tt c cc "cp tc gi - nm" c t trong mt cp ngoc n, gia cc "cp tc gi -nm" cch nhau bng mt du chm phy v mt khong trng,

khng dng lin t "v" ni hai tc gi sau cng, c trong trch dn ln trong danh mc tham kho,

trong mt ti liu (tc "cp tc gi - nm") nu c nhiu tc gi th p dng quy tc du phy cch gia cc tc gi;

o nu nhiu ti liu ca cng mt (nhm) tc gi, ch lit k tn (nhm) tc gi mt ln, cc nm xut bn c lit k (cch nhau du phy, khong trng) trc du chm phy kt thc tc gi;

o nu nhiu ti liu cng nm ca mt (nhm) tc gi, cc nm c km k hiu a, b, c,... theo ng nh trong danh mc tham kho;

o nu mt tc gi ng u nhiu ti liu vi nhiu nhm tc gi khc nhau, hai ngi: ghi hai ngi, vi cc quy tc nh trn, ba ngi: ln u trch dn ghi tn c ba ngi cng vi nm xut

bn, t ln trch dn th hai tr i, ch ghi tc gi u km vi "v cng s" (ting Vit, c th vit tt "v cs.") hoc "et al." (ting nc ngoi, gc Latin, ch nghing),

bn ngi tr ln: ch ghi tc gi u km vi "v cng s" (hoc "v cs.", "et al.") trong mi mu trch dn;

o nu trch dn gin tip: ghi tn v nm tc gi gc (A) ging nh quy nh trn, nhng ngay sau "nm" , thm "trong" hoc "in" (hai chm, khong trng) ri n tn v nm ca tc gi c c trc tip (B);

o nu ti liu tham kho l thng bo c nhn hay kt qu cha cng b th thay cho nm xut bn ch ghi r "thng bo c nhn" hay "kt qu cha cng b".

V d: o M nui cy c th trc tip to phi th h, gi l sinh phi trc tip

(Bi Trang Vit, 2000). o Theo Zimmerman (1993), m nui cy tng i tr c kh nng to phi

cao nht. o [...] lin quan n s biu hin ca mt s gen p ng stress (Fehr,

Pasternak, Dudits, 2003). o Quang h hp lm gim mnh hiu sut quang hp, c th n 40 % (Bi

Trang Vit, 2002, 2003; Albert, 2002; Heller, Esnault, Lance, 1998; Karp, 2004).

o Nh cng cng vn l mt khu vc b lng qun (ACOSS, 1997a, 1997b). o [...] c ghi nhn bi Choi v cng s (1998), cng nh khi c mt ca

cc PGR khc (Sagare et al., 2000). o [...] pht sinh hnh thi mt cch bnh thng (Schiavone, Cooke, 1987, in:

Zimmerman, 1993; Liu, Xu, Chua, 1993).

o [...] phi cu phnh to m khng chuyn sang giai on k tip (Schiavone, Cooke, 1987, trong Zimmerman, 1993).

Phn 4. Phng php vit ti liu khoa hc

M u Nhng nguyn tc c bn Cu trc mt s loi ti liu khoa hc c bn Lp dn v cc tng c bn Pht trin v trnh by tng t dn

M u Vit l mt cng vic i hi s u t nghim tc v thi gian v tr tu. Vit ti liu khoa hc cng i hi phi u t nghim tc hn. Vit mt ti liu bnh thng i hi mt quy trnh bi bn nhm t c hiu qu tuyn truyn v thuyt phc cao. Vit mt ti liu khoa hc nhm chng minh hay lm sng t mt vn khoa hc li cng khng th vit tu . Cht lng vit ph thuc vo tng ca ngi vit. tng c tnh thuyt phc cao cn c lp lun tt. V lp lun ch c th tt khi da trn nhng bng chng hin thc. Tuy nhin, gi thuyt xut sc nht, kho cu c chun b v trin khai mt cch thn trng nht, nhng kt qu thu c n tng nht, tt c vn cha quan trng cho n khi chng c truyn n mi ngi qua mt bi vit tt. Nhng nguyn tc c bn Nguyn tc chung khi vit vit mt ti liu thng thng c hiu qu truyn thng cao, c nhng nguyn tc c bn sau y cn nm:

c mt tng ch o; hng n mt nhm i tng c th; cho thy r vn mun cp, vi l do tho ng; dng mt s tng khc ph ho thm cho tng chnh, trong mt trt t hp l; vit cng r rng d hiu cng tt.

Cc bc thc hin mt bi vit nh trn l:

thit k mt thng ip nn tng ca bi vit: pht biu ngn gn, ph hp vi i tng v mc ch vit bi;

sp xp cc theo mt trt t hp l vi thng ip nn tng; vit bn tho: chia phn, thm ni dung chnh tng phn, minh ho,... duyt v hon chnh bi vit: hon tt cc chi tit lp ra trong bn tho, sa li, b

cc tha, iu chnh cc chi tit trnh by v lp lun theo mt h thng thng nht trong ton bi,...

Nguyn tc vit ti liu khoa hc Cc bi vit khoa hc i hi c nhng k nng chuyn bit, ngoi cc nguyn tc cn bn trong vic vit mt ti liu thng thng. Ngi vit mt ti liu khoa hc khng th vit theo bt c cch no mnh mun, m phi:

gii hn trong phm vi chuyn ngnh p t cho ti; hng n nhng i tng cng thuc cng chuyn ngnh hay chuyn ngnh gn; tun th cc tiu chun, quy tc, thi quen trnh by trong chuyn ngnh ni ring v

trong khoa hc ni chung; s dng nhng quy c nh dng ph hp vi tnh cht ca ti liu.

C mt s bc quan trng cn tri qua vit mt ti liu khoa hc c tnh thuyt phc cao, ph hp vi cc quy c v thng l khoa hc.

nh hng vit: trc khi vit, cn t hi mnh xc nh r mc ch vit, ch cn vit, thng ip nn tng cn truyn i l g, i tng c l ai, bi vit s cng b nh th no, u.

Lp dn : dn ny phi tun th cc quy nh trnh by, ng thi gip xp t r rng cc tng cn trnh by trong bi vit cng nh kt lun cn hng n.

Vit bn tho: da trn dn i cng, b sung dn cc ni dung quan trng trong tng phn, kim tra tnh lin mch ca cc tng v cc phn ni dung trong dn .

Duyt bi v hon chnh: kim tra tnh chnh xc ca bi vit, loi b cc tha, b sung cc cn thiu, sa li chnh t v li nhp liu, hon tt vic trnh by cc mc v cc chng/phn trong bi vit.

Cu trc mt s loi ti liu khoa hc c bn M u Trong khoa hc, c nhiu loi ti liu khc nhau, mi loi c cu trc trnh by khc nhau, tu vo mc ch truyn thng, i tng c v cp ti.

Vic cng b mt ti liu khoa hc c vai tr quan trng, i vi c x hi ni chung ln s tin b khoa hc ni ring, v nhng kt qu khoa hc khng c cng b thng s b mt i. Khi cng b ti liu, c bit l cc kt qu nghin cu ca mnh, tc gi c th:

trao i vi cc ng nghip cng ngnh; thng bo cc hot ng nghin cu ca mnh; t gii thiu trong gii khoa hc chuyn ngnh; xc lp uy tn chuyn ngnh; tch lu cc cng trnh trong s nghip nghin cu; v.v.

Cc hnh thc cng b ti liu khoa hc C nhiu yu t nh hng n hnh thc cng b ti liu:

trng thi tin trin ca ti: bo co tng giai on, thuyt trnh cc kt qu,...; cc yu cu v qun l hay cam kt, tho thun vi nh ti tr cho ti; i tng c ti liu: cc chuyn gia khoa hc, cc nh khoa hc cng ngnh hay gn

ngnh, i tng khoa hc tng qut, khoa hc ph thng, khoa hc thng thc,... Cc hnh thc cng b ti liu khoa hc chnh l:

bi bo khoa hc tin nghim: l ti liu nguyn cp, trc tip cung cp d liu khoa hc m khng cn thng qua cc bo co kt qu nghin cu, thng gp khi cc nh nghin cu gi thng cng trnh n cc tp ch chuyn ngnh, hoc ti liu tam cp khi cc chuyn gia u ngnh vit bi tng hp hin trng nghin cu theo mt ch no da trn cc kt qu cng b;

bo co nghin cu: bao gm tt c cc loi bo co k thut, bo co kt qu ti nghin cu, lun vn v lun n khoa hc, m t y qu trnh nghin cu mt ti, cho mt nhm i tng chuyn ngnh nht nh c, nh gi v phn hi;

bi bo khoa hc hu nghim: cng l ti liu nguyn cp, nhng thng c vit da trn mt bo co nghin cu thc hin trc , thng gp khi cc tc gi lun vn/lun n khoa hc gi bi ng tp ch chuyn ngnh sau khi bo v thnh cng trc hi ng nh gi.

Cu trc mt s loi ti liu khoa hc c bn Bi bo khoa hc Mc ch sau cng ca nghin cu khoa hc l gp phn vo s pht trin ca khoa hc. lm c iu ny, kt qu nghin cu phi c bit n, tri thc mi phi c chuyn giao vo i sng x hi. Do , kt qu hay tri thc mi ny cn c kim tra trc tin bi cc

chuyn gia trong ngnh, khng ch xc nhn gi tr m cn kch thch v nh hng cc nghin cu v sau. V h thng p ng tt nht yu cu ny chnh l cc tp ch khoa hc, c hi ng bin tp chuyn ngnh v h thng phn bin chuyn gia vi mi bi bo gi ng, c h thng lu tr y v d dng i chiu khi cn n. C hai loi bi bo khoa hc:

bi bo khoa hc theo ngha hp: ng nhng kt qu nghin cu mi hoc cha cng b;

bi bo tng hp: bi bo gii thiu, phn tch v tng hp hin trng nghin cu v mt ch no , da trn cc d liu cng b;

Cu trc bi bo khoa hc D mi loi bi bo c nhng phn chi tit khc nhau, c qu