NEKOI POVA@NI METODI ZA OBUKA I RAZVOJ NA PERSONALOT KAKO FAKTOR ZA PODOBRUVAWE NA

RABOTEWETO VO TURISTI^KOTO PRETPRIJATIE

1. Voved

So svojata dominantna uloga vo kreiraweto na turisti~kiot proizvod,

~ove~kiot faktor ima re{ava~ka uloga vo raboteweto na turisti~koto

pretprijatie. Iskoristuvaj}i gi sopstvenite sposobnosti, postoe~kite

kapaciteti i prirodnite vrednosti na turisti~koto mesto, planot na

turisti~kite rabotnici, kreiraweto i dizajniraweto turisti~ka ponuda, tie go

sozdavaat i go kontroliraat kvalitetot na turisti~kite uslugi, upravuvaat so

rabotniot proces, donesuvaat odluki. Kvalitetot i produktivnosta od svoeto

rabotewe, kako i ekonomskite pridobivki {to }e se steknat, zavisat od

ve{tinite i sposobnostite na vrabotenite. Ova osobeno se odnesuva na

turisti~kiot personal od poniskoto nivo na organizaciskata struktura na

pretprijatieto, zatoa {to tokmu tie se vrabotenite koi naj~esto doa|aat vo

direkten kontakt so gostite.

Misleweto deka steknatoto formalno obrazovanie i prakti~noto

iskustvo na poedincite se dovolni za kvalitetno izvr{uvawe na rabotnite

zada~i preovladuvalo dosta dolgo vo sferata na turisti~kata industrija. Ne

bile sogledani potrebata i va`nosta od obukata na personalot. Vakvata

pretpostavka go doveduva pod somnevawe kvalitetot na ponudenite

uslugi, imixot na turisti~koto pretprijatie i negovata vklu~enost vo me|

unarodnoto turisti~ko rabotewe.

Potrebata od anga`irawe kompetentni vraboteni za adekvatnite rabotni

mesta i nivnata postojana obuka i podobruvaweto na nivnite ve{tini i

znaewa denes stanuva s# porelevatno. Sistemot na obuka ovozmo`uva

sekoj od vrabotenite da gi podobri rezultatite od rabotata, no i da gi

podobri delovnata efikasnost i efektivnost na pretprijatieto vo celost.

Obukata na vrabotenite im ovozmo`uva da gi podobrat svoite ve{tini, {to

pak od druga strana, im dava samopo~it, zadovolstvo i samodoverba vo

izvr{uvaweto na rabotnite zada~i. Obukata se vr{i so pomo{ na razni

metodi i principi koi mo`e vo celost da se primenat vo turisti~kata

industrija.

2. Potrebata od obuka vo turisti~kite pretprijatija

Obukata e proces pri koj vrabotenite vo turisti~koto pretprijatie se

obu~uvaat za izvr{uvawe na svoite rabotni zada~i. Taa se sostoi od razni

postapki i aktivnosti koi go pottiknuvaat potencijalot i razvojot na novi

kvaliteti na vrabotenite. Primenuvaweto na raznite tehniki i sredstva na

vrabotenite im ovozmo`uva da se steknat so novi rabotni znaewa i

potrebni ve{tini, a istovremeno vliaje vrz nivnite stavovi i odnesuvawe vo

procesot na sozdavawe i proda`ba na turisti~kite uslugi. Obukata

doveduva do zgolemuvawe na individualnata produktivnost na sekoj

turisti~ki rabotnik. Obukata na personalot vo turisti~kite pretprijatija

zna~i investirawe vo poedinci i ima zada~a na su{tinsko pra{awe za

uspe{noto delovno funkcionirawe.

Dolgo vreme se smetalo deka samata rabota gi u~i vrabotenite kako

da rabotat i da se odnesuvaat vo 'proizvodstvoto' na turisti~kite

pretprijatija.

Razvojot na turisti~kata industrija vo sega{nite uslovi na globalozacija

na pazarot i borbata so silnata konkurencija ja nametnuvaat potrebata od

neprekinat proces na obuka na personalot vo turisti~kite pretprijatija.

Obukata ja prezema ulogata za podobruvawe na rabotnite sposobnosi, a

od vrabotenite se bara da postignuvaat sovr{enstvo vo izvr{uvaweto na

svoite zada~i.

Procesot na obuka go opfa}a kako tehni~kiot personal koj {to gi

'sozdava' turisti~kite uslugi, taka i menaxerite na site organizaciski nivoa.

Koga stanuva zbor za obuka na tehni~kiot personal, toga{ se upotrebuva

terminot obuka. Obukata pak na menaxerite i doveduvaweto na nivnite

ve{tini do profesionalno nivo se narekuva razvoj na personalot.

Potrebata od obuka i razvoj na personalot vo sovremenata turisti~kata

industrija, smeta Miller so sorabotnicite (1998), se javuva kako rezultat na:

- razvojot na naukata, tehni~kiot i tehnolo{kiot napredok i nivnata

primena vo turizmot i ugostitelstvoto;

- promena na drugi segmenti od opkru`uvaweto;

- promenata na o~ekuvawata na turistite i potencijalnite turisti;

- pojavata na novi turisti~ki uslugi na pazarot;

2

- promenata na vidot i dizajnot na materijalnite elementi na turisti~kiot

proizvod;

- promenata na sistemot na menaxment/upravuvawe;

- potrebata od podobruvawe na kvalitetot na sega{nite uslugi;

- potrebata pretprijatieto da se razlikuva od konkurencijata;

- ponudata na rabotna raka na pazarot vo soglasnost so kvalifikaciite;

- sostojbata na vnatre{nite vraboteni, kako {to se nivniot broj i

struktura;

- sozdavaweto na sistem na vrednosti vo sklop na pretprijatieto i

obvrskite za razvoj na ~ove~kite resursi;

Imaj}i gi vo predvid obukata i razvojot na personalot vo turizmot,

obukata treba da se vr{i za:

1. novoanga`iranite vraboteni, osmislena kako orientacija i instrukcii;

2. za postojniot personal, osmislena kako povtorena obuka, t.e.

preobuka (prekvalifikacija).

3. Nekoi pova`ni metodi na obuka i tehniki za razvoj na personalot vo turisti~kite pretprijatija

Procesot na u~ewe pretstavuva su{tina na obukata kako oblik na

komunikacija pome|u trenerot/obu~uva~ot i treniranoto/obu~uvanoto

lice. Postojat razni na~ini za uspe{no sproveduvawe na vakvata

komunikacija. Vrskata pome|u teorijata i praksata ima razvieno mnogu

metodi i tehniki za obuka na personalot. Nekoi od niv na{le soodvetna

primena vo turisti~kite pretprijatija. Spored nekoi avtori (Cole, 1998; Dessler,

1994; Miller so sorabotnicite, 1998), razvieni se tehniki za obuka na

tehni~kiot personal, kako i tehniki za obuka i razvoj na menaxerite. Nekoi

avtori (Graham, 1994) tehnikite gi tretiraat vo zavisnost od nivnata

primena, t.e. dali tie se nameneti za steknuvawe stavovi/naviki, znaewa ili

ve{tini. Obukata mo`e da se sprovede na samoto mesto ili pak nadvor od

nego. Poa|aj}i od ovie razli~ni kriteriumi za klasifikacija na metodite i

tehnikite za obuka i razvoj na vrabotenite mo`at da se izdvojat pove}e

metodi i tehniki koi imaat najgolemo zna~ewe za obu~uvawe i razvoj na

personalot vo turisti~kata industrija. Tie se prezentirani na tabelata koja

sledi:

3

Metodi za obuka na rabotnoto mesto Metodi za obuka nadvor od rabotnoto mesto

Obuka na tehni~ki personal

Obuka na menaxeri

Obuka na tehni~ki personal

Obuka na menaxeri

Sta

vovi/

Navik

i

1. Metod na obuka so 'priklu~uvawe' na obu~uvanoto lice kon postar rabotnik so soodvetni stavo-vi/ naviki i kvali-teti za da vlijae na ostanatite da gi prifatat negovite stavovi/naviki

1. Metod na obuka na menaxer so zamena

2. Metod na li~en asistent

1. Tehniki na vodewe diskusii vo vrska so teoretski slu~ai so cel da se naglasat potrebnite stavovi/ naviki

2. Metod na T-grupi za ispituvawe na odnesuvaweto na obu~uvanite lica

1. Metdo na T-grupi2. Metod na igrawe

ulogi3. Metod na obuka

so kreirawe model na odnesuvawe

4

Ve{

tin

i1. Metod na obuka

so instrukcii za rabota, koj gi gi poka`uva posledovatlenite postapki potrebni za sproveduvawe na dadena operacija

2. Metod na posebna zada~a, koj ovozmo-`uva steknuvawe ve{tini i pogolemo iskustvo za spravu-vawe so tekovnite problemi

1. Rotiraweto na rabotnto mesto e menaxerska tehnika za pro{iruvawe na menaxerskite iskustva i ve{tini

2. Metod na odbori so pomlad personal, namenet za obuka na mlafi menaxeri od sredno nivo preku davawe predlozi za kreirawe na delovnata politika na pretprijatieto.

3. Metod na akciono u~ewe za obuka na poedinci preku podgotvuvawe proekti

1. Metod na otkrivae na osnovnite rabotni principi i pravilni metodi za nivno sproveduvawe.

2. Metod na ve`bawe i povtoruvawe. Se primenuva za aktivnosti za koi {to e potrebna sovr{enost vo rabotata.

3. Metod na obuka so simulirawe

4. Audio-vizuelni tehniki na obuka

1. Metod na prou~uvawe na slu~aj za obuka na menaxeri koi davaat individualni dija-gnozi i analizi na daden problem na organizacijata

2. Tehnika na menaxer-ski igri, pri {to menaxerskite timo-vi donesuvaat odlu-ki i zaklu~oci vo konkurentsko okru-`uvawe, so smiluli-rawe na vistinski pretprijatija.

3. Metod 'na gotovo', kade od obu~uvanoto lice se bara pravino da reagira so doku-mentite {to mu se dostaveni po slu~aen izbor.

Zn

aew

a

1. Metod na demonstrirawe i prezentirawe, prosleden so simulirawe na aktivnostite na obu~uva~ot od strana na u~esnicite

1. Pristap na obuka so zamena (coaching/ understudy) kako metod na obuka na siot menaxerski tim

2. Metod na avto-instrukcii

1. Metod na formalno predavawe

2. Poseta na drugi organizacii i firmi so koi vo idnina }e se komunicira.

3. Metod na programi-rano u~ewe

4. Obuka zasnovana vrz elektronskite medi-umi (multimedijalna obuka)

1. Programi vo kore-lacija so univerzi-teti, koi vklu~uvaat aktivnosti za podobruvawe na menaxerskite znae-wa od oblasta na li-derstvoto, planira-weto, naxorot i t.n.

2. Nadvore{ni semi-nari i kursevi od razni menaxerski oblasti

Tabela 1. Metodi i tehniki na obuka koi se koristat za personalot na turisti~koto pretprijatie

(Izvor: Sopstvena ilustracija na avtorot)

Obukata na rabotnoto mesto se vr{i so pomo{ na postojana upotreba

na postoe~kite instrumenti, dokumentacija i materijal na rabotnite mesta,

bez razlika na toa dali se sproveduva obuka ili ne. Taa se primenuva za

poedinci i mali grupi na obu~uvani lica. Za razlika od niv, metodite {to se

primenuvaat za obuka na personalot nadvor od rabotnoto mesto koristat

posebni poednostaveni alati i instrumenti, dodeka pak samata obuka se

5

sproveduva vo drugi rabotni prostorii, centri za obuka ili univerziteti. Ovie

metodi postignuvaat najgolem efekt koga se koristat za sredni ili golemi

grupi.

Metodot nare~en coaching/understudy (obu~uvawe/zamena) se koristi

kako za tehni~kiot personal, taka i za menaxerskiot kadar. Toj se smeta

za obuka na rabotnoto mesto. Kako {to e prika`ano na tabelata, ovoj

metod ima {iroka primena so cel da im ovozmo`i na obu~uvanite lica da

gi postignat potrebnite znaewa i stavovi/naviki za sozdavawe atraktiven

viskokvaliteten turisti~ki proizvod. Metodot na zamena se izveduva od

strana na iskusen rabotnik ili pretpostaven so li~ni kvaliteti, ve{tini i

adekvatni stavovi/naviki.

Metodot obuka so instrukcii (training with instructions) vo tekot na rabotata

namenete e za obuka na tehni~kiot eprsonal so cel da se zajaknat nivnite

tehni~ki ve{tini. Obu~uvanite lica se obu~uvaat za da gi arzberat

strukturata i redosledot na postapki koi treba da se izvr{at pri

sproveduvawe na rabotnite operacii. Ovoj metod dava erdosleden spisok

za obuka na obu~uvanite lica.

Metodot nare~en posebni zada~i e mnogu sli~en na prethodniot. Toj

go obu~uva davatelite na uslugi za neophodnite ve{tini za re{avawe na

tekovnite problemi.

So cel da se steknat so sovremeni tehni~ki znaewa, turisti~kite

rabotnici se obu~uvaat so takanare~eniot metod na demonstrirawe i

prezentirawe. Ovoj metod ima osobena uloga i va`nost za obukata na

davatelite na turisti~kite uslugi i pretstavuva edinstven na~in

obu~uvanite lica da gi razberat specifi~nite zada~i i nivniot

u~inok/rabotewe vo oblasta na ugostitelstvoto. Obukata se vr{i od strana

na obu~uva~ koj dava objasnuvawa so pomo{ na prezentirawe i

demonstrirawe, kako i so rabotni instrukcii. Ovoj metodolo{ki pristap kon

obukata ovozmo`uva brza, direktna, evtina i dvonaso~na komunikacija

pome|u obu~uva~ot i obu~uvanoto lice. Obu~uvanite lica imaat mo`nost

da gi povtoruvaat te{kite operacii i da postavuvaat pra{awa s# dodeka

ne postignat visoko nivo na znaewe. Ovoj metod vospostavuva bliski,

prijatelski odnosi za vreme na procesot na obuka, a pokraj toa na

obu~uvanite lica im dava mo`nost da u~estvuvaat vo otklonuvawe na

eventualnite gre{ki. Po zavr{uvawe na instrukciite, obu~uva~ot

poka`uva interes za znaeweto {to go steknalo obu~uvanoto lice, koj se

izrazuva preku postavuvawe pra{awa.

6

Bidej}i stavovite/navikite na vrabotenite te{ko se menuvaat za kratok

vremenski period, zatoa se koristat diskusiite kako tehnika kade grupi na

obu~uvani lica mo`e i treba da u~estvuvaat vo analizirawe na odredeni

teoretski, zamisleni slu~ai. Cel na vakvata studija e da gi naglasi

relevantnite stavovi/naviki {to treba da preovladuvat vo tekot na

rabotata. Treba da se ima vo predvid deka teoretskite slu~ai, poradi

svojata zamislena uloga, ~esto ne predizvikuvaat emocionalen

odgovor/reakcija. Teoretskite slu~ai obi~no se podgotvuvaat zemaj}i gi

vo predvid problemite so koi se soo~uvaat obu~uvanite lica.

Metodot na T-grupi vlijae vrz stavovite/navikite i odnesuvaweto na

tehni~kiot i menaxerskiot kadar. Graham (1944) veli deka "Obukata se

sproveduva vo grupi od 12 u~esnici i e naso~ena kon aktuelizirawe,

preku diskusii i analiza, na odnesuvaweto na u~esnicite vo grupata".

Celta na ovoj metod e da otkrie {to mislat grupite za sekoj poedinec, kako

i da se naglasi va`nosta {to ja ima odnesuvaweto na sekoj poedinec vo

grupnite procesi.

Vo ramkite na metodite {to se upotrebuvaat za podobruvawe na

ve{tinite na tehni~kiot personal, posebna uloga i va`nost mu se pridava

na metodot na otkrivawe, koj nao|a osobena uspe{na primena vo

procesot na pre-obuka (prekvalifikacija) na vrabotenite. Negovata su{tina

se sostoi vo otkrivawe na osnovnite rabotni principi i metodite za efikasno

izvr{uvawe od strana na obu~uva~ot. Treba da se naglasi pasivnata

uloga {to ja ima obu~uva~ot so ovoj metod. Toj dava mnogu ograni~eni

instrukcii i ostava prostor samite u~esnici da izvlekuvaat zaklu~oci za

postavenite pra{awa.

Simulacijata pretstavuva metod na obuka pri {to se simulira rabotata

ili problemot {to obu~uvanite lica da treba go re{at. Tie koristat materijali

i dokumenti koi {to se identi~ni i prestavuvaat zamena za tie {to treba da

se upotrebat pri vistinskoto rabotewe, t.e situacija. Ovoj metod go

simulira rabotnoto mesto i zatoa, spored Graham (1994), toj se smeta za

metod koj:

- ovozmo`uva pomali tro{oci vo sporedba so situaciite od vistinskoto

rabotewe,

- ovozmo`uva bezbednost vo rabotata za aktivnosti {to se izvr{uvaat

vo rizi~ni situacii,

- ovozmo`uva poefikasna obuka i u~ewe zatoa {to u~esnicite mo`e

naporedno da ja sledat obukata,

7

Audio i video tehnikata mo`e da bide dosta dobra tehnika za

sproveduvawe na obuka na turisti~kite rabotnici. Johnson (1998) smeta

deka tie se od zna~itelna va`nost:

- koga treba da se prika`e na~inot na izvr{uvawe na dadena

operacija i ima potreba od pove}ekratno povtoruvawe na postapkata pred

grupata u~esnici,

- koga se objasnuvaat operaciite i situaciite {to mo`e da se

demonstriraat bilo na klasi~ni predavawa ili pak na rabotnoto mesto,

- koga se sproveduva obuka na nivo na po{irokata teritorija, t.e.

grupa obu~uva~i.

Vo sovremeni uslovi, na{iroko primenuvana tehnika pretstavuva 'tele-

obukata', kade obu~uva~ot koristi demonstracii, instrukcii, ili pak

objasnuva preku vnatre{na TV mre`a. Taa naj~esto se primenuva pri

obuka na personal od ugostitelstvoto vo hotelski sinxiri, ili pak za obuka

na turisti~ki personal vo drugi organizaciski oblici koi vo svojata

organizaciska struktura imaat izolirani edinici.

Od metodite koi se navedeni vo tabelata preku koi tehni~kiot kadar se

zdobiva so znaewe, posebno vnimanie }e mu se posveti na metodot na

predavawe, programirano u~ewe i obuka preku elektronskite mediumi.

Formalnata nastava pretstavuva mo`nost za obuka na personalot i ja ima

prednosta na steknuvawe znaewe na lesen i ednostaven na~in za

pogolema grupa u~esnici. Se iskoristuvaat efektite {to mo`e da gi

obezbedi komunikacijata preku govorot, a pred s#, mo`nosta za

privlekuvawe na vnimanieto i interesot na u~esnicite. Nastavata mo`e da

se organizira vo ili nadvor od pretprijatieto, vo centri za obuka ili

univerziteti.

Programiranoto u~ewe e metod za poedine~no steknuvawe na

znaewa. Rabotnata zada~a se deli na nekolku posledovatelni operacii.

Obu~uvanoto lice gi u~i operaciite na toj na~in {to po izu~uvawe na

prvata operacija, preo|a na slednata. Instrukciite mo`e da se vr{at preku

nastavni knigi, nastavni ma{ini (disketi, slajdovi so sliki) ili preku

kompjuter. Po zavr{uvawe na u~eweto, obu~uva~ot postavuva pra{awa

za da go odredi stepenot na znaewe na obu~uvanite lica. Ovoj metod na

obu~uvanite lica im ovozmo`uva da se vklu~at vo diskusija so

obu~uva~ot.

Dessler (1994) naveduva deka multimedijalnata obuka gi opfa}a slednite

oblici:

8

- obuka preki Internet mre`ata koja dava neograni~eni informacii od

oblasta na ugostitelstvoto i turizmot,

- interaktivna kompjuterka obuka zasnovana vrz softverski paketi za

kompjuter. Vakvite paketi se sostojat od brojni ve`bi za samoispituvawe i

vospostavuvawe neprekinata interakcija pome|u u~esnicite i programata,

- obuka preku audio kaseti, video kaseti i CD-a. Ovaa tehnika za

obuka zasnovana e vrz setilata za sluh i/ili vid i vrz tridomenzionalna

prezentacija na aktivnostite i situaciite. Taa ovozmo`uva povtoruvawe,

prekinuvawe ili usporeno prika`uvawe na aktivnostite, so cel da se stavi

akcent vrz kriti~nite to~ki.

Me|u pointeresnite metodi {to se primenuvaat za obuka na

menaxerskiot kadar koi tuka }e se opfat spa|aat slednite:

Metodot na li~en asistent, koj {to se koristi za razvivawe na

stavovite/navikite na menaxerite od najvisokoto nivo. Toj se zasnova vrz

anga`iraweto instruktor - asistent za obuka na idnite menaxeri od

najvisokoto nivo.

Metodot na avto-instrukcii na u~esnicite im dava programa so zada~i

koja {to gi vodi niz pretprijateito, a od niv se bara da gi obezbedat

potrebnite informacii, bez razlika dali }e se dobijat preku menaxerite ili

pak od dokumentacijata. U~esnicite im davaat periodi~ni izve{tai za

rabotata na obu~uva~ite.

Metodot na akcisko u~ewe se koristi za obuka na menaxerite od

srednoto nivo. Vo tekot na rabotnoto vreme menaxerot podgotvuva

proekti za dadeni aktivnosti, kade {to go analizira problemot, gi formulira

alternativnite re{anija, go sproveduva re{enieto i gi sledi postignatite

rezultati.

Rotiraweto na rabotnite mesta e edna od tehnikite koi se koristat za

podobruvawe na konceptualnite ve{tini, na upravuvaweto so ~ove~kite

resursi i na podobruvaweto na tehni~kite ve{tini na novovrabotenite

mladi menaxeri. U~esnicite gi rotiraat svoite rabotni mesta so cel da se

zapoznaat so problemite so koi se soo~uvaat nivnite kolegi. Intenzitetot i

vremetraeweto na sekoe rotirawe zavisat od uslovite koi postojat vo

pretprijatieto i od brzinata na u~ewe na u~esnicite.

Tehnikata nare~ena menaxerski igri e osobeno interesna i privle~na

za podobruvawe na menaxerskite ve{tini, koja se sproveduva preku

organiziran natprevar na menaxerski timovi sostaveni od 5-6 menaxeri.

Vakvite timovi se natprevaruvaat vo donesuvawe odluki i vo rakovodewe

so realni, no kompjuterski simulirani, firmi na simuliran pazar.

9

Metodot na prou~uvawe na slu~aj zasnovan e vrz daden organizaciski

problem koj {to nezavisno se analizira od strana na u~esnicite, koi

donesuvaat i svoi sopstveni odluki. U~esnikot ja izlaga svojata odluka

pred ostanatite u~esnici, koi isto taka gi ka`uvaat svoite odluki. So

sporeduvawe na predlozite i gledi{tata vo vrska so tekovnite problemi se

zgolemuvaat ve{tinite i iskustvata za donesuvawe odluki na u~esnicite.

Kreiraweto model na odnesuvawe pretstavuva tehnika za obuka na

odnesuvaweto i stavovite na menaxerite koja {to obi~no se primenuva za

pretpostavenite i za menaxerite od sredno nivo. Na menaxerite im se

dava soodvetna menaxerska tehnika i od niv se bara da donesuvaat

odluki za dadena simulirana situacija. Sekoja pravilno donesena odluka se

poddr`uva od strana na obu~uva~ot. Menaxerot {to }e donese pravilna

odluka se pottiknuva/ohrabruva da gi primeni steknatite ve{tini vo

praksa.

Pri izborot na eden ili pove}e metodi na obuka vo predvid se zemeni

nekolku kriteriumi. Cole (1998) gi zema vo predvid slednite kriteriumi:

- vidot na potrebna obuka;

- postavenite celi so procesot na obuka;

- brojot na u~esnici {to treba da se obu~at;

- brojot na obu~uva~i {to se na raspolagawe za vreme na obukata;

- vremeto za obuka {to e na raspolagawe, i

- buxetot {to e na raspolagawe.

4.Sostojbat so treniraweto i razvojot na menaxerite vo hotelskata

industrija vo Ohrid

Hotelskata industrija pretstavuva najgolemiot i najzna~ajniot del na

turisti~kata industrija. Vo nea se sozdava i tro{i osnovniot turisti~ki

proizvod so~inet od uslugi za smestuvawe, ishrana i kompleks na

vonpansionski uslugi. Kolku ovoj proizvod }e bide interesen za doma{nite

i stranskite turisti zavisi najmnogu od ume{nosta na menaxerite da

izberat atraktivni i kvalitetni uslugi, da sozdavaat klima me|u vrabotenite

tie uslugi najdobro da se sozdavaat, so {to vo hotelot }e se razviva i

odr`uva atmosfera na gostoprimstvo i qubeznost kako osnovni faktori za

zadovolstvo na gostite. Zaradi toa, vo turisti~kata industrija, a osobeno

vo hotelierstvoto se javuva kako nu`nost da se usovr{uvaat i razvivaat

sposobnostite na menaxerite.

10

Za potrebata na sogleduvaweto na sostojbata vo vrska so treniraweto i

razvojot na menaxerite vo industrijata na hotelskiot biznis vo Ohrid

sprovedovme istra`uvawe koe se sostoi vo ispra}awe na anketni listovi do

28 menaxeri vo hotelite na podra~jeto na Ohrid. Imaj}i ja vo predvid

potrebata i va`nosta na treniraweto i razvojot na menaxerskiot kadar za

koi prethodno stana zbor kako i nekoi od pova`nite metodi i tehniki za

razvoj na menaxerite vo hotelskite pretprijatija koi isto taka prethodno

bea na kratko elaborirani, anketniot list koj be{e distribuiran do

menaxerite go ima{e sledniot oblik:

ANKETEN LIST

1. Naziv na firmata so koja rakovodite

_____________________________________________________________

2. Na koja menaxerska pozicija se nao|ate

a/. generalen menaxer

b/. funkcionalen menaxer

v/. menaxer na oddelenie

3. Kakov stepen na obrazovanie imate

a/. visoko obrazovanie

b/. viso obrazovanie

v/. sredno obrazovanie

4. Kakov vid na formalno obrazovanie ste steknale

a/. specijalizirano obrazovanie za menaxment vo turizmot i

ugostitelstvoto

b/. drugi op{testveni nauki

v/. prirodni nauki

5. Kakvo e va{eto mislewe za potrebata od usovr{uvawe na va{ite

11

menaxerski ve{tini

a/. usovr{uvawe e potrebno permanentno

b/. usovr{uvawe treba da se vr{i po potreba

v/. usovr{uvawe ne e potrebno

6. Kako se obezbeduva razvojot na kadrite vo va{eto pretprijatie

a/. se donesuva programa za razvoj i usovr{uvawe na kadri

b/. preku sledewe stru~na literatura

v/. po barawe na vrabotenite

g/. sekoj sam se gri`i za sopstveno usovr{uvawe

d/. nema takva potreba

7. Dali praktikuvate obuka na menaxerskiot kadar

a/. na rabotnoto mesto

b/. nadvor od rabotnoto mesto

8. Ako obukata se vr{i na rabotnoto mesto, dali primenuvate eden

od slednite metodi

a/. rotirawe na rabotnite mesta

b/. globalno rotirawe na rabotnite mesta i menaxmentot

v/. trenerski (podu~uva~ki) pristap

g/. mladi bordovi

d/. akciono u~ewe

g'/. drugi metodi

9. Ako se primenuvaat drugi metodi navedete nekoi od niv

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

10. Ako obukata se vr{i nadvor od rabotnoto mesto, dali

primenuvate eden od slednite metodi

12

a/. metod na u~ewe vrz osnova na analizirawe na slu~aj

b/. problemi {to treba da se izbegnat

v/. menaxment igri

g/. nadvore{ni seminari

d/. univerzitetski seminari

g'/. pridones na rabotodava~ot

e/. igrawe ulogi

z'/. oformuvawe na odnesuvaweto

z/. doma{ni razvojni centri

y/. drugi metodi

11. Ako se primenuvaat drugi metodi navedete nekoi od niv

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

Table 2

Anketen list

(Izvor: Sopstvena formulacija)

Vakvata sodr`ina na anketniot list treba da dade odgovor na

slednive pra{awa:

- Kakva e sostojbata vo odnos na prethodno steknatoto formalno

obrazovanie na postojniot menaxerski kadar a imaj}i ja vo predvid

pozicijata na koja se naoga menaxerot (generalen menaxer, funkcionalen

menaxer i menaxer na oddelenie) i stepenot i vidot na steknatoto

formalno obrazovanie;

- Misleweto na menaxerite za potrebata od usovr{uvawe vrz osnova

na problemite so koi se soo~uvaat t.e. vrz osnova na nivnoto prakti~no

iskustvo;

13

- Nacinot na koj se obezbeduva razvojot na kadrite vo industrjata na

hotelskiot biznis vo Ohrid;

- Dali se praktikuva obuka na menaxerskiot kadar na rabotnoto

mesto ili nadvor od rabotnoto mesto i metodite koi pri toa se praktikuvaat.

Vrz osnova na sprovedenoto istrazuvawe dobieni se slednite

rezultati:

Menaxers

ka

pozicija

Stepen na

obrazovanie

Vid na formalno obrazovanie Vkup

no

visok

o

vis

o

sred

no

specijali

zi-rano

Op{test

veni

nauki

prirodni

nauki

generale

n

menaxer

5 / / / 4 1 5

funkciona

len

menaxer

9 3 / / 10 2 12

menaxer

na

oddeleni

e

9 2 / / 11 / 11

Vkupno 23 5 / / 25 3 28

14

Table 3

Distribucija na ispitanite menaxeri spored menaxerskata pozicija,

stepenot na obrazovanie i vidot na formalnoto obrazovanie

(Izvor: Sopstveni Ispituvawa)

Podatocite vo prezentiraniot tabelaren prikaz pokazuvaat deka od 28

ispitani menaxeri 23 ili 82,14% imaat visoko obrazovanie, 5 ili 17,86%

imaat sredno obrazovanie i deka nitu eden od anketiranite menaxeri ne e

so sredno obrazovanie. Vrz osnova na ovie podatoci moze da se

konstatira deka obrazovnata struktura na menaxerskiot kadar vo

hotelskata industrija vo Ohrid ima povolna obrazovna struktura, uste

poveke ako se zeme vo predvid faktot deka site 5 odnosno 100% od

anketiranite generalni menaxeri se so visoko obrazovanie, a 17,86% od

menaxerite koi imaat vi{o obrazovanie se funkcionalni ili menaxeri na

oddelenija. Poto~no od funkcionalnite menaxeri 9 ili 75% se so visoko

obrazovanie, a 3 ili 25% se so vi{o obrazovanie. Od menaxerite na

oddelenija 9 ili 81,82% se so visoko, a 18,18% se so vi{o obrazovanie. Se

na se, vakvata struktura na menaxerskiot kadar poka`uva povolna

distribucija na podatocite.

Ne{to ponepovolni podatoci se dobieni pri ispituvaweto na vidot na

formalnoto obrazovanie. Nitu eden menaxer od ispitanite nema zavr{eno

specijalizirano obrazovanie za menaxment vo turizmot i ugostitelstvoto,

25 menaxeri ili 89,29% imaat formalno obrazovanie od oblasta na

op{testvenite nauki a trojca ili 10,71% od ispitanite imaat imaat formalno

obrazovanie od oblasta na prirodnite nauki. Faktot {to ispitanite menaxeri

nemaat specijalizirano obrazovanie od oblasta na menaxmentot vo

turizmot i ugostitelstvoto u{te pove}e ja zasiluva potrebata za

permanentno usovr{uvawe na menaxerskite ve{tini, za natamo{no

trenirawe i razvoj na menaxerskiot kadar vo turisti~kata industrija.

15

Menaxers

ka

pozicija

potreba od

usovrsuvawe

Na~in na obezbeduvawe na

razvoj na kadrite

Vkupno

perm

an

e

ntn

a

po

nem

a

potr

eba

so

pro

gra

m

pre

ku

stru

~na

po

bara

we

seko

j

sam

nem

a

potr

eba

generale

n

menaxer

5 / / / / / 5 / 5

funkciona

len

menaxer

12 / / / / / 12 / 12

16

menaxer

na

oddeleni

e

11 / / / / / 11 / 11

Vkupno 28 / / / / / 28 / 28

Tabela 3

Distribucija na ispitanite menaxeri spored nivnoto mislewe za potrebata

od usovr{uvawe i na~inot na koj se obezbeduva razvojot na kadrite

(Izvor: Sopstveni ispituvawa)

Prethodniot pregled sam za sebe dovolno zboruva za faktot deka site

ispitani menaxeri nedvosmisleno ja razbiraat potrebata od permanentno

usovr{uvawe na menaxerskite ve{tini, no deka vo nitu eden od ispitanite

objekti ne se primenuva organiziran na~in na usovr{uvawe i razvoj na

kadrite preku programi za razvoj i usovr{uvawe na kadrite, preku

organizirano obezbeduvawe na stru~na literatura ili organizirawe na razni

obuki po barawe na vrabotenite, tuku deka sekoj od niv sam se gri`i za

sopstvenoto usovr{uvawe. Vo isto vreme site menaxeri bez isklu~ok se

izjasnija deka ima potreba od razvoj na kadrite vo nivnite pretprijatija, pa

spored toa tokmu toa e podra~jeto kade neminovno treba da se napravi

spoj na teorijata i praktikata, eventualno preku pomo{ {to bi ja ponudile

teoreti~arite od ovaa oblast za organizirawe na razni formi, metodi i

tehniki za grupno steknuvawe na neophodniot razvoj, usovr{uvawe i

dokvalifikuvawe na menaxerskiot kadar, a se toa vo nasoka na

podignuvawe na efektivnosta i efikasnosta na hotelskite pretprijatija.

So samiot fakt {to sekoj sam se gri`i za sopstvenoto usovr{uvawe,

ve}e stanuvaat izli{ni prasawata 8 i 9, odnosno pra{awata koi se

odnesuvaat na obuka na rabotnoto mesto. Vo vrska so 7-to pra{awe,

odnosno kade se praktikuva obukata na menaxerskiot kadar 26 ili 92,86%

od menaxerite odgovorile deka se praktikuva obuka nadvor od rabotnoto

mesto, a dvajca ispitani menaxeri ili 7,14% voop{to ne odgovorile na ova

pra{awe, pri {to komentarot bi bil deka ne se praktikuva nitu edniot nitu

17

drugiot na~in na obuka. Od grupata na menaxeri koi odgovorile deka se

praktikuva obuka nadvor od rabotnoto mesto, a imaj}i go vo predvid

faktot deka site ispitani menaxeri sami se gri`at za sopstvenoto

usovr{uvawe site tie go primenuvaat metodot na nadvore{ni seminari ili

univerzitetski seminari na koi u~estvuvaat samoinicijativno. Nitu eden od

ispitanite menaxeri ne spomnal nitu eden dopolnitelen metod od

navedenite vo anketniot list.

Celokupnata prethodna analiza dovolno jasno zboruva za faktot

deka vo sovremeni uslovi na globalno povrzuvawe i me|unarodno prifateni

standardi za kvalitet na turisti~kite uslugi empiriskoto rabotewe na

menaxerite e re~isi samoubistven poteg za hotelite so koi tie upravuvaat.

Ohrabruva faktot deka menaxerite se svesni za potrebata od

permanentno usovr{uvawe na nivnite znaewa i sposobnosti i deka sepak

barem i samoinicijativno se prevzemaat aktivnosti vo taa nasoka. No,

otsustvoto na organizirani formi na usovr{uvawe na razvoj na

menaxerskiot kadar i primena na nau~ni metodi i tehniki vo taa namena

pove}e ne mo`e i ne smee da se tolerira. Od kontaktite napraveni so

ispitanite menaxeri postoi apsolutna spremnost za sorabotka, so {to

verigata teorija-praktika barem vo hotelite na podra~jeto na Ohrid kako

najrazvien turisti~ki centar vo R. Makedonija mo`e i treba da zapo~ne

vedna{.

Zaklu~ok

18

Vo ovoj trud opfateni se nekoi pova`ni metodi i tehniki za obuka na

personalot vraboten vo turisti~kata industrija. Metodite se klasificirani vo

zavisnost od toa:

- mestoto na odr`uvawe na obukata, t.e. dali obukata e na rabotnoto

mesto ili nadvor od nego;

- dali primenuvanite metodi pomognale za steknuvaweto

stavovi/naviki, ve{tini i znaewe, i

- dali tehni~kiot ili meaxerskiot stav se obu~eni.

Brojot na metodite i/ili tehnikite {to se primeneti zavisat od: vidot na

potrebnata obuka, postavenite celi so procesot na obuka, brojot na

u~esnici {to treba da se obu~at, brojot na obu~uva~i koi gi ima na

raspolagawe, kako i od vremeto i buxetot {to stojat na raspolagawe za

sproveduvawe na obukata.

So cel da se utvrdi kako se obu~uvaat i razvivaat sposobnostite na

menaxerite vo hotelskata industrija vo Ohrid, izvr{eno e istra`uvawe od

koe se dobieni slednive soznanija:

- deka nekoi od menaxerite imaat visoko obrazovanie vo sverata na

prirodnite, a ne na op{testvenite nauki;

- deka nekoi od menaxerite nemaat visoko obrazovanie;

- deka mnogu malku od mernaxerite imaat visoko obrazovanie od

soodvetnata oblast, t.e.vo oblasta na turizmot i ugostitelstvoto;

- voodnos na na~inot na obuka i razvoj na menaxerite, nejgolem del od

niv smetaat deka ima potreba od usovr{uvawe, no deka najdobar na~in e

samostojno toa da go ostvarat.

19

Literatura

- Cole K., (1998), Supervision, Management in Action, (Sydney: Prentice Hall).

- Dessler Garry, (1994), Human Resources Management, (New Jersey: Prentice Hall,

Englewood Cliffs.

- Graham, H.T., (1994), Human Resources Management, (Singapore: Pitman Publishing).

- Johnson Dawn, (1998), Management in Tourism Industry, (Australia: McGraw-Hill, Pty

Limited).

- Keys Nernard, Wolfe Joseph, (1988), Management Education and Development: Current

Issues and Emerging Trends, (Journal of Management 14).

- Miller E. Jack, Porter Mary, Drummond E. Karen, (1998), Supervision in the Hospitality

Industry - 3rd Edition.

20