Makroekonomija APEIRON

M A K R O E K O N O M I J A(doc. dr Nevenka Nićin)

1. Akumulativna i reproduktivna sposobnost privrede?Akumulativna sposobnost je dio novostvorene vrijednosti društvenog nacionalnog dohotka koji se u robnom obliku i vrijednosnom izrazu može izdvojiti za proširenu reprodukciju.

A'= A

x 100 A'=A

x 100D Ob+Os

Reproduktivna sposobnost predstavlja dio novostvorene vrijednosti, tj. nacionalnog dohotka koji se u robnom obliku i vrijednosnom izrazu može izdvojiti za prostu i proširenu reprodukciju.

R'= Ak+Am

x 100 R'= Ak+Am

x 100D Ob+Os

Osnovni izvor jačanja akumulativne sposobnosti određene nacionalne ekonomije je povećanje nacionalnog dohotka i u izmjeni raspodjele i proizvodnog korištenja viška rada. Problematika akumulativne i reproduktivne sposobnosti firmi povezana je sa društveno-ekonomskom pozicijom zaposlenih. Dakle, javlja se u funkciji razvoja datih produkcionih odnosa.Akumulacija je strateško pitanje posebno u nerazvijenim zemljama. Akumulacija j efaktor koji neposredno određuje tempo privrednog razvoja.

2. Definicija ekonomije i pojavni oblici ekonomije?Ekonomija, koja se bavi ciljevima i naučnim objašnjenjima funkcionisanja privrede, ima za cilj da pojasni način na koji društvo donosi odluke o proizvodnji, potrošnji, razmjeni dobara i da ponudi preporuke zasnovane na individualnom vrijednosnom sudu. Jedna od mogućih klasifikacija ekonomske nauke je na makro i mikroekonomiju.Makroekonomija se bavi sveukupnim ekonomskim tendencijama, a ne pojedinačnim tendencijama razvoja određenih firmi ili regiona. Takvim izučavanjem makroekonomija stvara opšti okvir za razumjevanje procesa donošenja pojedinačnih odluka na nivou firmi ili drugih manjih ekonomskih cjelina. Dakle, makroekonomija izučava ukupnu agregiranu ekonomiju, a mikroekonomija dezagregirane sastavne dijelove.

3. Definicija privrednog sistema?Sistem je uređeni skup elemenata. Veliki društveni sistem i privreda, kao njegov podsistem, veoma su složeni sistemi. Možemo reći da je privreda najsloženiji podsistem društvenog sistema. To znači da privreda ima najveći broj sastavnih dijelova, najveći broj aktivnih elemenata i najveći broj međusobno ostvarenih veza između pojedinih dijelova. Stepen složenosti upućuje na potrebu da se uvažava činjenica da postoji međuzavisnost između stohastičnosti i stepena složenosti. To drugim riječima znači da, ako je privreda najsloženiji podsistem velikog društvenog sistema, da ona ima i najveći stepen neizvjesnosti. Polazeći od te činjenice, potrebno je definisati proces upravljanja, rukovođenja, sistem informacija i sistem odlučivanja. Naime, neće se na isti način izvršiti proces odlučivanja u jednostavnim, prostim sistemima u odnosu na sistem odlučivanja u složenim sistemima.

Danijela Sikimić, oktobar 2008.

4. Definisati planiranje kao prvu fazu procesa menadžmenta?Planiranje je faza procesa upravljanja u kojoj se donose odluke o ciljevima, programima, planovima i strategijama. Planiranje je usko povezano sa još dvije faze procesa upravljanja: organizovanjem i kontrolom. Bitno je reći da je ono usmjeravanje na osnovu analize prošlosti i sagledavanja budućnosti.Planiranje omogućava efikasno upravljanje aktivom firme. Planski pristup važan je ne samo zbog očekivanih rizika već i zbog potrebe preduzeća da blagovremeno i u kontinuitetu osigura kako finansijska sredstva tako i materijalne faktore procesa rada i to na trajnoj osnovi.Najvažnije karakteristike i načela su:- doprinos planiranja svrsi i ciljevima,- primat planiranja među

menadžerskim zadacima,- sveprisutnost planiranja,- orjentisanost na dobit,- efikasnost planova,

- kontinuiranost,- marketing orjentacija,- realnost planiranja,- integralnost,- preciznost ili specifičnost plana.

5. Ekonomski modeli?Ekonomisti koriste modele da bi pomoću njih objasnili ekonomske varijable, kao što su bruto domaći proizvod, inflacija i nezaposlenost. Ekonomski modeli ilustruju, često u matematičkom izrazu, odnose između varijabli. Modeli sadrže dvije vrste varijabli: endogene i egzogene. Endogene varijable su one koje model pokušava da objasni, a egzogene su one koje model prihvata kao date. Svrha modela je da pokaže kako egzogene varijable djeluju na endogene.

6. Investicije?Akumulacija je izdvajanje u namjenskoj raspodjeli sredstava za investicije, a investiranje je proces proizvodnog trošenja tih sredstava putem kojih se ona transformišu u poslovna sredstva, odnosno u osnovne i obrtne fondove.Po svojoj namjeni, razlikuju se privredne i neprivredne investicije. Privredne investicije služe neposrednom uvećanju proizvodnog potencijala privrede, a njihov materijalni oblik predstavljaju sredstva rada i predmeti rada. Neprivredne investicije obuhvataju investiciona ulaganja namijenjena podizanju objekata društvenog standarda ili administracije.Privredne investicije imaju odlučujući značaj za razvoj proizvodnih snaga, za prodor nove tehnike i tehnologije, za rast produktivnosti rada i sl. Neprivredne investicije direktno utiču na društveni i lični standard čovjeka i na taj način posredno i na privredni razvoj.I preduzeća i domaćinstva kupuju investicionu robu. Količina tražnje za investicionom robom zavisi od kamatne stope, kojom se mjeri trošak novčanih sredstava koja se koriste za finansiranje investicija. Ekonomisti prave razliku između nominalnih kamatnih stopa i realnih kamatnih stopa. Nominalna je ona kamatna stopa o kojoj nas obično izvještavaju u medijima. To je kamatna stopa korigovana za efekte inflacije. Realna kamatna stopa mjeri stvarne troškove pozajmljivanja te tako određuje obim investicija.

7. Novac?Novac je sve ono što služi kao opšte prihvaćeno sredstvo razmjene, odnosno sredstvo plaćanja ili je imovina koja se uobičajeno koristi prilikom nabavke robe i usluga. Po standardnoj definiciji: novac je sve ono što služi kao sredstvo razmjene, čuvar vrijednosti (ili imovine) i jedinica obračuna.Pojavu novca su uslovili privatno vlasništvo, kao i višak proizvoda iznad sopstvenih potreba. Razvoj novca kroz istoriju može se prikazati na sljedeći način:- primitivni oblici novca (robni novac),- kovani novac,- novčanice,


- žiralni novac,- elektronski novac.Funkcije novca u tržišnoj privredi:- klasične funkcije (novac kao sredstvo razmjene, kao mjera vrijednosti, kao platežno

sredstvo, kao blago i kao svjetski novac);- dopunske funkcije (novac kao konzervator vrijednosti, kao predstavnik solventnosti i

likvidnosti i kao garant slobode konzuma).Novac ima tri namjene: on je zaliha vrijednosti, obračunska jedinica i sredstvo razmjene.

8. Makroekonomske varijable?1. Društveni bruto proizvod predstavlja ukupnu količinu materijalnih dobara i

proizvodnih usluga koje se proizvedu u jednoj društvenoj zajednici (državi) za određeni vremenski period (najčešće godinu dana).DBP=PV + NVVrijednosnu strukturu društvenog bruto proizvoda čini suma vrijednosti svih proizvedenih roba i ostvarenih proizvodnih usluga.DBP=MT + Am + NV

2. Društveni proizvod predstavlja društveni bruto proizvod umanjen za iznos materijalnih troškova.DP=DBP – MT DP=(PV + NV) – MT DP=(MT + Am + NV) – MT DP=Am + NVDakle, društveni proizvod čine amortizacija i novostvorena vrijednost.

3. Nacionalni dohodak ili društveni neto proizvod se dobija ako se od društvenog bruto proizvoda oduzme prenesena vrijednost, odnosno utrošena sredstva za proizvodwu koja su učestvovala u njegovom stvaranju.ND=DP – PV

9. Devizni bilans?Devizni bilans predstavlja pregled svih međunarodnih finansijskih transakcija određene zemlje, odnosno međunarodnih plaćanja i potraživanja jedne zemlje sa inostranstvom u određenom vremenskom periodu. Devizni bilans pokazuje priliv i odliv deviza, kao i stanje likvidnosti zemlje prema zemljama u inostanstvu. On prikazuje efektivna plaćanja međunarodnih transakcija, što podrazumjeva da u ovom bilansu ne postoje podaci o kretanju robe koja nije plaćena. U deviznom bilansu se ne registruju ni uvozi robe ni krediti, kao ni pokloni inostranih rezidenata u obliku robe.Devizni bilans ne prikazuje robu koja je izvezena na kredit dok se dati krediti (uz odgovarajuće kamate) ne otplate u potpunosti. Devizni bilans može biti od velike koristi za zemlje u kojima vlada oskudica deviza, jer on tačnije prikazuje priliv i odliv deviza, nego platni bilans.

10. Objasni pojmove inflacija i deflacija?Najkraće rečeno, inflacija je opšte povećanje cijena. Stopa inflacije (procenat promjene opšteg nivoa cijena) varira značajno tokom vremena i među državama. Inflacija ima brojna dejstva na ekonomiju.Deflacija je pojava suprotna inflaciji, a označava pad opšteg nivoa cijena. Deflacijska politika vlade označava njenu intervenciju u slučaju da ukupna ponuda nadmašuje potražnju, te se obaranjem cijena nastoji izjednačiti te dvije makroekonomske veličine.


11. Objasni pojmove recesija i depresija?Realni bruto domaći proizvod tokom godine se povećava ali taj rast nije stalan. Postoje periodi koji se ponavljaju i u kojima bruto domaći proizvod pada, a najdramatičniji primjer je onaj iz 1930. godine u ekonomiji SAD-a. Takvi periodi nazivaju se recesije ako su srednje jačine ili depresije ako su ozbiljne jačine.

12. Državni budžet i fiskalna politika?Državni budžet je svojevrstan godišnji plan prihoda i rashoda jedne države i njenih organa za naredno razdoblje. On se zasniva na nizu principa i funkcija fiskalne, monetarne, finansijske, ekonomske, pravne, političke i socijalne prirode. Državni budžet sastoji se od budžetskih prihoda (porezi, takse, carine, akcize, doprinosi, zajmovi, pokloni, dobijeni sudski sporovi i sl.) i budžetskih rashoda (izdaci za finansiranje budžetskih korisnika: administracija, školstvo, bezbjednost, odbrana itd).Rebalans budžeta predstavlja postupak ponovnog uravnoteženja budžeta u toku budžetske godine. Budžet se rebalansira zbog promjena u uslovima realizacije prihoda ili rashoda.Fiskalna politika je proces oporezivanja i javnih prihoda kojima je cilj ublažavanje poslovnih ciklusa i osiguranje privrednog rasta bez inflacije. Sastoji se od porezne politike i politike javnih rashoda.

13. Sistem i okruženje?Dinamički shvaćen, sistem kao cjelina i njegovi sastavni dijelovi, daju osnova da se povuče granica između sistema, odnosno podsistema i okruženja. Najopštije rečeno, granice između sistema, odnosno njihovih podsistema i okruženja nalazimo na zamišljenom krugu koji se ocrtava tačkama inputa i tačkama autputa datog sistema. Okruženje u najširem smislu obuhvata veoma brojne sfere društvenog života, počev od političkog sistema, obrazovanja, nauke, kulture, zdravstvene i socijalne zaštite pa do sistema međunarodnih, političkih, ekonomskih i drugih odnosa. Tako shvaćeno okruženje obuhvata i geografsku sredinu u njenom najraznovrsnijem značenju, tj. prirodne faktore, klimu, gustinu naseljenosti, tradicije i običaje stanovništava, naslijeđene agrarne odnose itd. Tri su područja koja imaju najveći značaj za privredu kao veliki ekonomski sistem, a to su: politički sistem, sistem obrazovanja i naučno-istraživački sistem.Imajući u vidu odnos sistema i okruženja, odnosno njihovu besprekidnu interakciju, možemo reći da dolazi do stalnih promjena na relaciji sistem – okruženje, kako sa stanovišta njihovih struktura, tako i sa stanovišta njihovih međusobnih veza.

14. Aktivni elementi u sistemu?Aktivni elementi sistema su materijalni predmeti koji na određeni način zavise od drugih materijalnih predmeta i na određeni način utiču na druge materijalne predmete (okruženje). Da bi neki materijalni predmet bio aktivni element, on mora da ima:- najmanje jednu input i jednu autput vezu,- da autput vezom utiče na okruženje, a da input vezom trpi uticaj okruženja,- da input veza determiniše autput vezu, što znači da se osjeća uticaj okruženja i da se

definiše aktivan stav prema okruženju.V=nx(n-1) Ovom formulom prikazujemo minimalan broj veza u sistemu.

15. Privredni razvoj?Strukturu izvora formiranja nacionalnog dohotka, odnosno društvenog proizvoda (struktura proizvodnje) smatramo vrlo značajnim ekonomskim indikatorom za prikazivanje stepena razvijenosti privrede jedne zemlje. Podaci iz demografske analize mogu biti vrlo indikativni za ocjenu stepena razvijenosti privrede, kao i zaposlenost.Polazeći od činjenice da je privredni rast direktno proporcionalan kretanju zaposlenosti i produktivnosti rada i da između privrednog rasta i zaposlenosti postoji potpuna međuzavisnost,


možemo govoriti o višestrukim ekonomskim efektima veće zaposlenosti. Veća zaposlenost je realna pretpostavka bržem rastu privrede, odnosno većoj proizvodnji.Jedan od značajnih indikatora za prikazivanje stepena razvijenosti privrede je obim i struktura spoljne trgovine. Zemlje na niskom stepenu razvoja karakteriše ne samo mali obim spoljne trgovine, nego i specifična struktura izvoza i uvoza.Veliki značaj za prikazivanje ostvarenog stepena razvijenosti nacionalne privrede ima stepen akumulativne i reproduktivne sposobnosti.

16. Opšta privredna ravnoteža?Qd=D(P,Y)

Obim tražnje nekog proizvoda zavisi od cijene tog proizvoda i od ukupnog dohotka.

Pod opštom privrednom ravnotežom podrazumjevamo proporcionalnost ili sklad između dva osnovna odjeljka proširene reprodukcije pri čemu je omogućena nesmetana razmjena između odjeljaka uz puno korištenje proizvodnih kapaciteta i punu zaposlenost. Ona je dinamički fenomen i nikako se ne može posmatrati statički.Imajući u vidu dinamički pristup opštoj privrednoj ravnoteži, kao i činjenicu da je privreda kao veliki ekonomski sistem stohastički sistem, možemo naglasiti dvije stvari:- ostvarivanje stanja opšte privredne ravnoteže je kratkotrajno stanje i- ne može se sa sigurnošću predvidjeti ni vrijeme, ni nivo ostvarivanja opšte privredne

ravnoteže.Takođe, neophodno je ukazati i na sljedeće stvari:- opšta privredna ravnoteža se ostvaruje i u manje stabilnim sistemima;- stabilnost kao viši nivo organizovanosti ne može da se ostvari bez povremenog prolaženja

privrede kroz stanje opšte ravnoteže;- nije potrebna vremenska podudarnost ostvarivanja opšte privredne ravnoteže i stabilnosti

sistema.

17. Rast i razvojna politika preduzeća?Faktori privrednog rasta su: stanovništvo, akumulacija sredstava za proizvodnju i eksploatacija znanja u privredne svrhe. Kada se govori o privrednom rastu, govori se o dugoročnom rastu. Njega odlikuju tri osnovna izvora privrednog rasta i to: stanovništvo, akumulacija kapitala i tehnički progres. Po Solunu, rast stanovništva i akumulacija kapitala ne mogu stalno da održe privredni rast, jer oba faktora podliježu zakonu opadajućih marginalnih prinosa, a jedini pokretač rasta je tehnički progres jer on stalno raste bez obzira na ostale događaje.Razvojna politika preduzeća ima zadatak da obezbijedi plansko usaglašavanje njegove veličine, asortimana i organizacione strukture. Razvojna politika sadrži principe, načela i kriterijume za dugoročno upravljanje preduzećem.

18. Stabilnost sistema?Analizirajući proces udaljavanja sistema od opšte ravnoteže i ponovnog vraćanja u nju, tj. kretanje privrede kroz reprodukcione cikluse, može se ukazati da je to kretanje praćeno raznim vrstama kolebanja i da se različiti sistemi različito i ponašaju na ta kolebanja.Osnovne karakteristike stabilizacije velikog ekonomskog sistema:- rastuće oscilacije ključnih varijabli u prvoj fazi – fazi izlaska iz stanja ravnoteže, odnosno

opadajuće u drugoj fazi – fazi ulaska u stanje ravnoteže;- značajnije promjene u kretanju zaposlenosti;- odnos prema akumulaciji postaje ekonomski racionalan;- kod sistema investiranja bilježimo respektovanje kriterijuma društvene aktivnosti i stalno

smanjenje kapitalnog koeficijenta;


- smanjuje se potreba za naknadnim intervencijama društva u oblasti privrednog razvoja usljed sve boljeg sistema funkcionisanja velikog društvenog sistema;

- raste stepen sloboda upravljanja i odlučivanja pojedinačno aktivnih elemenata ili podsistema velikog ekonomskog sistema.

19. Optimalnost sistema?Kada danas govorimo o optimalnosti sistema mislimo na to da je to najviši oblik organizovanosti sistema i podrazumjeva ne samo normalno kretanje i stalni razvoj sistema, već takav razvoj sistema u kome se dostiže najviši stepen racionalnosti a što se postiže u minimizaciji svih utrošaka i maksimizaciji svih rezultata. Za ovakav pristup potrebno je da postoji relativna ograničenost resursa i relativna ograničenost vremena u kome mjerimo postignute efekte.Suština optimizacije može se formulisati kao matematički dualitet na sljedeći način:- minimiziranje korištenja svih resursa, odnosno minimiziranje svih utrošaka za neki dati

vremenski period;- maksimiziranje svih pojedinačnih rezultata kod svih podsistema velikog ekonomskog

sistema, tj. maksimalno ispunjavanje ciljeva razvoja velikog ekonomskog sistema za taj isti dati vremenski period.

20. Pojam i vrste deviznog kursa?Da bi radne organizacije konvertovale devize u domaću nacionalnu valutu, potreban je devizni kurs. Cijena inostrane valute izražena u domaćem novcu naziva se devizni kurs.U zavisnosti od toga kako se utvrđuje, devizni kurs može biti fiksni i fluktuirajući. Fiksni devizni kurs određuje država i on je, po pravilu, jedinstven. Pod fluktuirajućim ili plivajućim deviznim kursom podrazumjevamo onaj devizni kurs koji se formira na deviznom tržištu.Devizno ili međunarodno tržište je dio ukupnog finansijskog tržišta na kojem se prema utvrđenim uslovima i pravilima trguje stranim valutama, tj. razmjenjuju devize.Platni bilans je skup svih ekonomskih transakcija jedne zemlje sa inostranstvom. Izražava ukupnu robnu razmjenu, nerobni promet.

21. Uloga tržišta u sistemu funkcionisanja privrede?Tržište ima ulogu da izvrši objektivizaciju realnog doprinosa preduzeća priznavanjem udjela u raspodjeli društvenog proizvoda što prouzrokuje motivisanost za smanjivanje individualnih troškova proizvodnje i podizanje produktivnosti rada. Uloga tržišta vezana je za decentralizovano odlučivanje. Tržište je činilac koji omogućuje normalno funkcionisanje ekonomskih sistema preko ekonomskih stimulansa. Tržište širi primjenu naučnih i tehnoloških dostignuća u svim dijelovima privrede.Tržište daje odgovarajuće informacije za alokaciju proizvodnih činilaca, tržište djeluje ex post. Tržište daje kratkoročne informacije.

22. Opšte teorije sistema – novi naučni pogled?Opšta teorija sistema posmatra ekonomski prostor kao specifičan oblik kretanja materije i kao specifičan oblik lokalizacije te iste materije.Opšta teorija ekonomskih sistema ukazuje da su ekstenzivan i intenzivan privredni razvoj dva čisto teorijska modela, dok je u stvarnosti moguća samo njihova kombinacija koja polazi od toga da ova dva tipa privrednog razvoja nije moguće potpuno odvojeno posmatrati, jer svaka intenzivnost ima za pretpostavku prethodnu ekstenzivnost i obrnuto.Opšta teorija ekonomskih sistema ukazuje na jedinstvo kvantiteta i kvaliteta u svakom realnom sistemu.


23. Nivoi organizovanosti velikog ekonomskog sistema?- opšta ravnoteža,- stabilnost sistema,- optimalnost sistema.

24. Vrste sistema?Sisteme razlikujemo prema:- prirodi elementa1. apstraktni sistemi (pojmovi međusobno povezani definicijama i pravilima – brojni sistemi,

kompjuterski programi, ljudski govor i sl.),2. realni sistemi (konkretni realni objekti koji se opisuju kao sistem – mehanički, fizički,

biološki, društveni sistemi).- načinu ponašanja1. statički sistemi (ne mijenjaju, dakle ne održavaju svoju strukturu i funkcionisanje u

vremenu),2. dinamički sistemi (mijenjaju svoju strukturu i funkcionisanje u interakciji sa okruženjem).- određenosti1. određeni deterministički sistemi (djeluju u skladu sa unaprijed poznatim pravilima),2. neodređeni sistemi (imaju stohastički karakter, njihovo ponašanje nije lako predvidjeti).- stepenu složenosti1. jednostavan sistem (sistemi sa dva elementa strukture – mali broj veza),2. složen sistem (imaju više elemenata i veza),3. vrlo složeni sistem (npr. ljudsko društvo).- vezama s okruženjem1. otvoreni sistemi (posjeduju i održavaju vezu sa svojim okruženjem),2. zatvoreni sistemi (ne komuniciraju sa okruženjem).

25. Elementi bilansa međunarodnih plaćanja?Skup računa koji mjere sve ekonomske transakcije između jedne zemlje i ostatka svijeta naziva se bilans međunarodnih plaćanja, gdje spada izvoz i uvoz dobara, usluga i finansijskog kapitala. Izvoz predstavlja potražnu stavku, dok uvoz predstavlja dugovne stavke. Opširnije, potražne stavke neke zemlje su transakcije koje joj donose strane valute, a dugovne stavke su transakcije koje smanjuju rezerve stranih valuta te zemlje.Glavni činioci bilansa plaćanja su:- tekući račun – uključuje robni ili trgovinski bilans zajedno sa nevidljivim stavkama kao što

su usluge i dohotci od investicija;- kapitalni račun – privatna i službena prodaja i kupovina kapitala poput dionica, obveznica i

nekretnina;- statističke greške i- službene transakcije.Suma svih stavki mora biti jednaka nuli= pravilo za vođenje računa bilansa plaćanja.

26. Klasični i savremeni aspekti razvoja ekonomske misli?Klasična škola u primjeni naučne metode pri istraživanju ekonomskih odnosa i pojava, posmatrane sa gledišta istorije i razvitka ekonomske nauke, pokušava da uočene protivrječnosti kapitalističkog društva objasni kao prirodne zakonitosti, odnosno kao suprotnosti proizvodnje uopšte. Glavni predstavnici klasične škole su Smit i Rikardo koji su nastojali da deduktivnom i induktivnom naučnom metodologijom otkriju i objasne unutrašnju međuzavisnost i zakonitosti privrede kao cjeline.Savremena ekonomska misao nastaje u vremenu potpune prevlasti politike nad ekonomijom. Savremena praksa nalazi se pod dominacijom svjetske sile SAD-a pod čijom se kontrolom nalaze svjetske bezbjednosne i finansijske institucije kao što su UN, Savjet bezbjednosti, MMF,


Svjetska trgovinska organizacija i dr. Isključivo pravo da donose teorijske sudove imaju ekonomske škole koje dolaze iz tih izvora.

27. Kibernetika?Kibernetika kao osnova za izučavanje dinamičkih sistema je nauka čiji je osnovni predmet izučavanja upravljanje složenim dinamičkim sistemima. Osnov Kibernetike je komunikacija i upravljanje kod živih bića i mašina. Pojava Kibernetike i Opšte teorije sistema dovela je do sistemskog pristupa koji ima dvije vrijednosti:

o odnos sistema i podsistema,o dinamički pristup u kretanju i razvoju društva u cjelini.


Documents

Makroekonomija APEIRON