Josip SiliOD REENICE DO TEKSTA(Teoretsko-metodoloke pretpostavke nadreeninog jedinstva)Ova knjiga bavi se vezanim tekstom, u kojem reenica kao jedinica govora dobiva svoj puni smisao. U vezanom tekstu reenice su zdruene i ine strukturno, smisaono, ritmiko-melodijsko i stilistiko jedinstvo. Problematika ove studije su veze meu reenicama u vezanom tekstu, teme i reme, i, prije svega, pitanje koliko aktualno ralanjivanje reenice utjee na povezanost reenica u vezanom tekstu. Osim toga, ovdje se govori o redu rijei i intonaciji, kao o dva najvanija sredstva aktualnog ralanjivanja. Neizbjeno je, takoer, pitanje sinsemantinih i autosemantinih reenica, te njihov odnos prema kontekstualno neukljuenim i ukljuenim reenicama. Sa kontekstualno ukljuenim reenicama namee se pitanje redundancije i ekonomije u jeziku, koje naroito dolazi do izraaja u vezanom tekstu, gdje za to postoji velika mogunost. U knjizi su tipologizirani konektori kao sredstva veze meu reenicama u vezanom tekstu, te je prikazano koji su svojstveni inkoativnim a koji finitivnim reenicama. Na kraju su prikazane specifinosti linearne i paralelne veze, te su dati primjeri iz hrvatskog knjievnog jezika.

OSNOVNI SEMANTIKO-GRAMATIKI RED RIJEI Kada se govori o redu rijei razlikuju se kontekstualno ukljuene i kontekstualno neukljuene reenice. Kontekstualno neukljueni red rijei je osnovni semantiko-gramatiki (apstraktni) red rijei, a kontekstualno ukljueni aktualizirani red rijei.Osnovni semantiko-gramatiki red rijei nije uvjetovan kontekstom, pa se on izuava na nivou reenice. On zavisi od semantikog i gramatikog suodnosa lanova reenice, a aktualizirani red rijei zavisi od semantikog suodnosa reenica u vezanom tekstu. Osnovni red rijei je prema tome izvan domena aktualnog ralanjivanja reenice. Iz toga proizlazi da je stilistika markiranost/ nemarkiranost problem konteksta i da se ne izuava na nivou osnovnog, ve na nivou aktualiziranog reda rijei.U istraivanju osnovnog reda rijei polazi se od odnosa subjekta i predikata, za koji je bitno:1. Aktivni odnos (proizvoa radnje i radnja koju on proizvodi). Takav je subjekt ispred predikata u reenici (Student pie.), a glagoli se kao nosioci radnje aktualiziraju dvojako: postponirano (procesualni) i anteponirano (egzistencijalni). Procesualni se glagoli uglavnom nalaze u tekstu vezanom linearnom vezom, a egzistencijalni u tekstu vezanom paralelnom vezom. Postponirani i anteponirani glagoli u odreenim uvjetima mijenjaju semantiku glagola: procesualni glagoli se u antepoziciji egzistencijaliziraju, a egzistencijalni se u postpoziciji procesualiziraju. (Pojavilo se sunce. Sunce se pojavilo.) Takvi su glagoli stilogeni.2. Pasivni odnos (proizvedena radnja i proizvoa radnje od kojeg je ona proizvedena). Takva je konstrukcija transformacija aktivne reenice. U njoj radnja prethodi svome proizvoau. (Pisano od studenta.)3. Predmet i njegovo svojstvo. Ako se ti pojmovi uzmu u irem smislu, u takvom odnosu se predmet nalazi ispred svojstva. (Jabuke su crvene.)4. Vrsta i rod. Vrsta je logiki ua od roda, pa mu i prethodi. (Maka je ivotinja.)Sili u nastavku navodi da se neki odnosi manje-vie svode na spomenuta etiri i da zahtjevaju objanjenja, pa navodi specifinosti odreenih konstrukcija. Tu, izmeu ostalog, spominje konstrukcije tipa Rastati se od njega bilo mi je ao, gdje se infinitiv nalazi u ulozi subjekta na bilo kojem mjestu u reenici.Kontekstualno ukljueni red rijei, znaenje i intonacija po Siliu se moraju posmatrati u meusobnom suodnosu, jer su meusobno tijesno povezani. Tu Sili kritikuje Babiev navod da je gramatiki red komponenata u naelu u svim junoslavenskim jezicima slobodan. Babi tu svoju tvrdnju potkrepljuje mogunou permutiranja pravila reda komponenata S, P i O. Sili smatra da neloginost proizlazi iz pomijeanosti kriterija koje su postavili Babi i Berus, navodei da se permutiranost komponenata mora dovesti u vezu s kontekstom.U nastavku Sili se bavi pozicijom svih reeninih komponenata, S, P, O AO, KA, NA u razliito ustrojenim reenicama u razliitim kontekstima. Poseban tip sloenih reenica je onaj s odnosnim zavisnim dijelom u kojem se sreu kataforike i anaforike rijei u meusobnom suodnosu: onaj koji, onaj tko, onaj iji itd. (Donesi mi onaj kaput koji ti ne treba.)Komponente su u koordiniranim strukturama povezane logiki i leksiko-semantiki, pa se njihov redoslijed utvruje uglavnom po naelu logike i leksikosemantike postupnosti. U tom sluaju se redoslijed komponenata utvruje kontekstom, koji odreuje koja e se komponenta nai na prvom, koja na drugom mjestu.Mjesto enklitika odreuje se drugaije nego redoslijed ostalih reeninih komponenata, jer one naruavaju aktualno ralanjivanje i razdvajaju komponente koje znaenjski pripadaju jedna drugoj. Ta odvojenost enklitike od njene znaenjske matice moe uiniti reenicu morfoloki homoniminom: Otac mi je kupio potrebnu knjigu. Otac je kupio potrebnu mi knjigu. Mjesto enklitika je ustaljeno u iskazima s veznikom (nalaze se neposredno iza njega) ili s kontekstualnom prilonom oznakom i u njihovom kontaktu. Na drugim mjestima u reenici enklitikama je mjesto relativno slobodno, potujui prozodijska pravila.Veznik ne pripada nijednoj kategoriji osnovnog reda rijei i redovno stoji na poetku konstrukcije. Jedino se veznik li nalazi neposredno iza linog glagola. I upitna rije stoji na poetku konstrukcije. Upitna rijeca li kao i veznik li stoji iza glagola u linom glagolskom obliku ili iza koje druge rijei.U nastavku Sili obiljeava reenine komponente simbolima i navodi modele osnovnog reda rijei s primjerima.

AKTUALIZACIJA OSNOVNOG GRAMATIKO-SEMANTIKOG REDA RIJEIKomponente koje sainjavaju osnovni red rijei su u razliitim komunikativnim ulogama razliito rasporeene. Tu Sili objanjava primjer reenice: Marko ore njivu, koju navodi u 6 moguih varijanata, a potom objanjava kojoj komunikacijskoj ulozi koja varijanta odgovara. Tekst je potom potkrijepljen veim brojem primjera na kojima se objanjava odreeno mjesto neke komponente u aktualiziranom redu rijei.STILISTIKA INVERZIJA REDA RIJEISili smatra da se na stilistiku inverziju reda rijei treba gledati neto drugaije nego to je to bio dotad sluaj. Raspored reeninih komponenata je uvjetovan kontekstom, pa je njihov raspored relativno slobodan. Njihova stilogenost posmatra se s gledita stepena njihovog dinamizma.Stilogenost zavisi od komunikacijske uloge reenice, ali ono to je bitno je da se na isto pitanje mogu dobiti reenice s istim odgovorom. Razlika u odgovorima je samo u intonacijskom sreditu reenice. Shema:1. ta ore Marko?- Marko ore njivu.- Njivu ore Marko.1. Tko ore njivu?- Njivu ore Marko.- Marko ore njivu.

AKTUALNO RALANJIVANJE SLOENE REENICEInae se razlikuju statike reenice na gramatikoj razini i dinamike reenice na komunikativnoj razini. Dinamika reenica temelji se na suodnosu teme i reme. Tema je ishodini dio dinamike reenice, a rema dio koji nosi glavnu obavijest. Tema i rema esto se u teoriji o aktualnom ralanjivanju s onim to je dato (tema) i s onim to je novo (rema). To nije obavezno tako. Prema Silievom miljenju, reenica ne moe biti bez teme, ali moe biti bez datog. Ono to se obino pripisuje kontekstualnoj uvjetovanosti ne odnosi se na suodnos tema-rema, ve na suodnos dato i novo. I tema i rema mogu obuhvatati i dato i novo. Stoga Sili sloenost teme, odnosno sloenost reme ne posmatra u prisutnosti veeg broja tema, odnosno rema, nego u prisutnosti veeg broja datih, odnosno veeg broja novih. U skladu s tim bismo i komunikativni dinamizam trebali posmatrati u suodnosu dato-novo, a ne u suodnosu tema-rema.Po Silievom miljenju na taj se nain moe lake shvatiti organizacija sloenih reenica na komunikativnoj razini. U tu svrhu on nije mijeao temu i remu sa datim i novim, te je izostavio stupnjevanje pri aktualnom ralanjivanju reenice. U tekstu se govori o tome je li sloena reenica na komunikativnoj razini cijelosna komunikativna jedinica ili spoj dviju ili vie cijelosnih jedinica. U tekstu se zastupa miljenje da je sloena reenica cijelosna komunikativna jedinica i da se ralanjuje na jednu temu i jednu remu. Tema i rema se dalje ralanjuju na dato i novo. Time su objanjene i komponente glavnog ili zavisnog dijela sloene reenice uvjetovane kontekstom (jedna drugom zavisna nezavisnom i obrnuto) na primjerima.Prema tome, sloena reenica je jednotemna i jednoremna, ali je potencijalno viedatna i vienovna. Tu je situaciju Sili objasnio na primjeru reenice s dvokomponentnom temom i dvokomponentnom remom: Kad je kapetan otiao, ljudi su se uznemirili. Pretpostavljeno je 16 situacija u kojima su odreene komponente kontekstualno uvjetovane, a odreene nisu i sve je prikazano shemama. Meutim, zbog specifinosti odnosa tematskog i rematskog dijela sloene reenice, ne moe se ostvariti svaka shema niti je odgovarajui kontekst svugdje mogu.

PROVJERAVANJE KONTEKSTUALNE UKLJUENOSTI SLOENE REENICETek se u novije vrijeme poela posveivati panja problemu kontekstualne ukljuenosti, odnosno, kontekstualne ukljuenosti i obavijesnosti, te stupnju komunikativnog dinamizma i reda komponenata sloene reenice. Lingvista Sgall je pokuao razrijeiti problem kontekstualne ukljuenosti komponenata sloene reenice metodom pitanja. Taj metod objanjen je u knjizi preko primjera.Naprimjer:Sloena reenica Kad sam kopao njivu, ljudi su se udili odgovara na pitanja:1. ta se dogodilo?2. ta se dogodilo kad sam kopao njivu?3. ta se dogodilo kad sam kopao ta?Uz sloene reenice s logikom vezom uzrok-posljedica s postponiranim zavisnim dijelom ne moe se postaviti svekontekstualno (beskontekstualno) pitanje ta se dogodilo? Naprimjer: Kad je rat niko nikom nije brat. Zbog toga se ove sloene reenice pojavljuju s anteponiranim zavisnim dijelom.Sloene reenice s logikom vezom posljedica-uzrok odgovaraju na pitanje ta se dogodilo? i u tom sluaju cijeli odgovor predstavlja novu informaciju. Naprimjer: Ribar je kupio mreu da moe loviti ribu. Za ovakve reenice moe se postaviti i pitanje zato je neto uraeno. (Zato je ribar kupio mreu?)Kataforika rije zato i openito sve kataforike rijei to stoje u glavnom dijelu utiu na to da se sav ostali glavni dio ukljui u dato. Naprimjer: Ribar je kupio mreu zato da moe loviti ribu. U ovom sluaju mogue je samo postaviti pitanje Zato je ribar kupio mreu? Uz iskaze tog tipa s anteponiranim zavisnim dijelom ne mogu biti postavljena pitanja s upitnom rijeju zato, nego samo s upitnom rijeju ta: ta se dogodilo da ribar moe loviti ribu... da moe loviti ta itd.KONTEKSTUALNA UKLJUENOST SLOENE REENICE (IMPLICITNE STRUKTURE)Sloene reenice sa zavisnim dijelom su kontekstualno ukljuene. To je razlog to neke od njih pretpostavljaju implicitne strukture. Naprimjer: Da si me pozvao, doao bih. Implicitne strukture su negacija/ afirmacija eksplicitnih struktura i obratno.Mogue su i strukture s negiranim glavnim, odnosno s negiranim zavisnim dijelom, ali u konfliktnim situacijama.Ako se ispred glagola u zavisnom dijelu pojavi neki od intenzifikatora (i, ak, ak i itd.), naruit e logiku ravnoteu suodnosa glavnog i zavisnog dijela, pa e u tom sluaju odreene strukture postati konfliktne, zbog toga to intenzifikator unosi u strukturu dopunsku negaciju. Slino se ponaaju i ostali tipovi sloenih reenica s pogodbenim zavisnim dijelom. Razlika je samo u mogunosti njhovog parafraziranja.I sloena struktura s uzronim zavisnim dijelom pretpostavlja implicitne strukture. Ono to se postie intenzifikatorima u sloenim strukturama s pogodbenim zavisnim dijelom (logika ravnotea/ neravnotea), to se postie u sloenim strukturama s uzronim zavisnim dijelom leksiko-gramatikim sredstvima tipa opet, ali u njihovim parafrazama. Nakon to je to uraeno, sloene strukture s uzronim zavisnim dijelom pribliavaju se sloenim strukturama s dopusnim zavisnim dijelom i mogu biti neka vrsta antipoda sloenih struktura s uzronim zavisnim dijelom. U prilog toj pretpostavci ide i to to sloene strukture s dopusnim zavisnim dijelom pretpostavljaju implicitne sloene strukture s uzronim zavisnim dijelom. Sloene strukture s dopusnim zavisnim dijelom logiki uravnoteuju ono to je logiki neuravnoteeno u sloenim strukturama s uzronim zavisnim dijelom i obratno.I sloene strukture s vremenskom zavisnom klauzom pretpostavljaju implicitne strukture. Implicitnost ovakve reenice zavisi od stupnja njene kontekstualne ukljuenosti, odnosno od stepena njene obavijesnosti.Pri postponiranom zavisnom dijelu sloenih struktura s pogodbenim, uzronim, dopusnim i vremenskim zavisnim dijelom vidljiva je implicitnost njihovih struktura:- Ne bih doao da me nisi pozvao.- Ii e kui jer si poloio ispit.- Nee ii kui iako si poloio ispit.- Ide u kolu kad ne pada kia.

SLOENIM STRUKTURAMA S NAMJERNIM, IZRINIM I POSLJEDINIM ZAVISNIM DIJELOVIMA IMPLICITNOST STRUKTURA NIJE SVOJSTVENA.Da sloene strukture sa zavisnim dijelovima zavise od konteksta pokazuje i njihova ambigvitetnost. U ovom tekstu govori se jo o uticaju intonacije na strukturne i semantike pomake u sloenim reenicama. Deava se da u sloenim strukturama sa silaznom ili silazno-uzlaznom intonacijom da intenzifikatori razuravnoteuju odnos izmeu glavnog i zavisnog dijela. Sloenim strukturama sa naglaenom silaznom ili silazno-uzlaznom intonacijom svojstveno je i to da im zavisni dio stoji u postpoziciji. Pritom u prethodnoj sloenoj strukturi (antecedentu) zavisni dio moe stajati i u postpoziciji.Kontekstualna ukljuenost omoguava da se iskazi oslobode suvinih strukturnih elemenata, a da pritom ostanu smisaono potpuni. O tome se govori u narednom poglavlju.KONTEKST I EKONOMIJA IZRAZAU ovom poglavlju Sili preko primjera nastoji pokazati da se iskazi (sloene reenice/ strukture) mogu lahko destrukturirati zahvaljujui semantikoj kompresiji, tj. njihove komponente mogu se pojavljivati kao strukturno autonomne. Tako se iskaz Govori, jer e dobiti batina moe ostvariti kao Govori. Inae (ili) e dobiti batina, kao Govori. Dobit e batina itd.

DIJALOG I IMPLICITNOSTU prethodnim poglavljima pokazalo se na primjeru pitanja Tko je doao? da se na njega moe odgovoriti dvojako: Doao je Ivan i Ivan je doao. Drugi odgovor je stilistiki markiran, jer je redoslijed rijei aktualiziran. To je kad su u pitanju obina pitanja.Uz analitika pitanja tipa Ivan nije doao, je li?, meutim, mogu doi raznovrsni odgovori (Da, Ivan je doao. Ne, Ivan nije doao. Da, Ivan nije doao. Ne, Ivan je doao. Da, da, Ivan je doao. Ne, ne, Ivan nije doao. itd.)Takvi odgovori mogu se pojaviti i kao implicitni: Ne. - Da. u znaenju nije doao/ doao je.Alternativna pitanja tipa Je li Ivan doao ili nije? mogu takoer imati implicitne odgovore, ali drugaijeg karaktera. Na njih se ne moe odgovoriti samo sa Da ili Ne, nego sa Da, doao je ili Ne, nije doao.Odgovori tipa Da/ Ne ili Jesam/ Nisam na alternativna pitanja ukljuuju oba alternativna sadraja, pa se rado iskoritavaju u dvosmislenim situacijama. Naprimjer: Jesi li dobar ili lo? Jesam/ Nisam.Ironijska pitanja tipa Kakav je on strunjak? s akcentom koji negira sama su sebi odgovor, pa implicitnost za njih ne vai.Nekategorijalna pitanja tipa Ivan je doao? takoer trae odgovor Da / Ne. Na takva pitanja moe se odgovarati afirmativno reduplikacijom Ne ili negativno reduplikacijom Da.MUKARAC: udno. ENA: Ne vjeruje? MUKARAC: Ne, ne, vjerujem.Poseban je tip odgovora u obliku pitanja. Iz tih pitanja se uzima kljuni leksem i oblikuje pitanjem. U tom pitanju moe biti afirmacija ili negacija, to se postie specifinom intonacijom, no moe se nastaviti komentarom iz kojeg e se vidjeti je li odgovor afirmativan ili negativan.DIOKLECIJAN: (...) Zar mi nisu vjerovali? DRUGI DVORJANIN: Vjerovali? Ne vjeruju oni ni roenom bratu.

AMBIGVITETNOST KONTEKSTUALNO UKLJUENIH REENICAAmbigvitetnost/ neambigvitetnost reenice kao govorne jedinice razrjeava se u kontekstu. Reenica kao govorna jedinica s drugim reenicama ini strukturno i smisaono jedinstvo. Izvan tog jedinstva ona gubi strukturnu i smisaonu potpunost. Razlog tome je i leksika zasienost njenih lanova, koja je u njoj kao izoliranoj jedinici uopena i ambigvitetna. Naprimjer: Stanko voli enu. Leksemi su ambigvitetni i uz neke determinatore. Obino su to posesivni, kvantitativni, diskriminativni i similativni determinatori. Naprimjer: Stanko voli moju enu (posesivni).U nastavku ovog poglavlja na primjerima se pokazuje ambigvitetnost odreenih leksema uz sve vrste determinatora. Zakljuak je da uvijek postoji dvosmislenih reenica i da bi se takvi primjeri mogli razrijeiti prijeko je potrebna intervencija semantike metode.

SIGNALI SINSEMANTINOSTI REENICEVrlo esto su reenice sa svim strukturnim komponentama smisaono nepotpune i izgledaju kao istrgnute iz konteksta, zbog toga to imaju u sebi neke elemente koji ih povezuju sa prethodnim reenicama. Njihova smisaona potpunost postie se kad se otkrije sadraj na koji se odnose. Te reenice koje su strukturno potpune, ali semantiki nepotpune nazivamo sinsemantinim reenicama, a reenice koje su i strukturno i smisaono potpune nazivamo autosemantinim reenicama. Autosemantine su one reenice koje se daju izolirati iz konteksta. Zakljuak je da strukturno potpune reenice ne moraju biti smisaono potpune, ali da strukturno nepotpune reenice moraju biti smisaono nepotpune, tj. sinsemantine.Autosemantinost i sinsemantinost reenice ne smijemo poistovjeivati sa kontekstualnom neukljuenou i kontekstualnom ukljuenou reenice. Reenica moe biti kontekstualno ukljuena a autosemantina. Ovaj odnos Sili objanjava ralanjivanjem teksta gdje oslobaa reenicu elemenata koji su je kontekstualizirali i pritom je ini strukturno i smisaono potpunom. Pritom on sloene reenice sa zavisnim dijelom posmatra u smisaonom pogledu kao jedinstvene reenice. Tu Sili itatelja dovodi do zakljuka da je pojam kontekstualne neukljuenosti odnosno ukljuenosti iri od pojma autosemantinosti odnosno sinsemantinosti.Zakljuak je i da red rijei, koji je inae jedan od najvanijih pokazatelja kontekstualne ukjuenosti reenice, ne ulazi u signale njene sinsemantinosti. Neke su reenice kontekstualno ukljuene leksiki, neke redom rijei, a neke s oboje.Iz signala sinsemantinosti iskljuuju se aspekatsko-vremenski suodnos predikata, nedeiktiki leksiki supstituti (pa prema tome i sinonimski supstituti), veze po naelu metonimije , sinegdohe, derivacije i svaka repriza stilistike naravi.

SIGNALI KONTEKSTUALNE UKLJUENOSTI REENICESignale kontekstualne ukljuenosti reenice Sili je nazvao konektorima i podijelio ih na gramatike, leksiko-gramatike, leksike i stilistike.Leksiko-gramatiki konektori dalje se dijele na: konektore-partikule, konkluzivne, intenzivne i verifikativne.Leksiki konektori dalje se dijele na: reprizne, sinonimske, deiktike, komparativne, amplifikativne, metonimijske, sinegdoke, ekskluzivne, nominalne, eksplikativne, konfrontativne, derivativne, lokalne, temporalne, spacijalne, koncesivne, kondicionalne, kazualne, finalne, modalne i kvantitativne.Stilistiki konektori dalje se dijele na: leksikostilistike i gramatikostilistike konektore.U posebnu vrstu konektora ukljuuju se propozicionalni konektori.Gramatiki konektori u tekstu imaju dvojaku ulogu: oni i povezuju i razvijaju.U nastavku ovog poglavlja Sili se bavi oprimjeravanjem i objanjavanjem svake vrste konektora pojedinano, navodei koje veznike ubrajamo u koje vrste konektora.

INKOATIVNA I FINITIVNA REENICA NADREENINOG JEDINSTVAPoetna/ inkoativna reenica u vezanom tekstu razlikuje se od zavrne / finitivne i strukturno i smisaono. Inkoativnu reenicu karakterizira uglavnom strukturna i smisaona potpunost, to znai da je u naelu autosemantina. U njoj se susreu leksemi s inkoativnom semantikom, tj. oni koji imaju otvaraku ulogu, kataforiki i komparativni konektori itd. Njoj su svojestveni glagoli u antepoziciji, posebno kad su u pratnji deiktikog konektora. Posebno se kao inkoativne reenice poznaju reenice s hipertemom praenom determinatorom koji upuuje na amplifikativnost. Na njihovu prisutnost esto upozoravaju propozicionalni konektori postcedentnog i antecedento-postcedentnog tipa.Finitivnu reenicu ne karakterizira strukturna i misaona potpunost. U njoj se susreu leksemi s finitivnom semantikom, koji imaju zatvaraku ulogu. Kao finitivne reenice pogodne su one u kojima se sreu anaforiki konektori modalno-temporalno-lokalnog tipa i implicitni predikati. Anaforiki konetori imaju vrlo vanu ulogu u finitivnim reenicama, a posebno kad se nau zajedno s nekim drugim finitivnim konektorom.Jedan od vrlo vanih pokazatelja inkoativnosti odnosno finitivnosti je ritmo-melodijska struktura teksta.

LINEARNA TEKSTNA SEKVENCIJAZavisnosloene reenice imaju zatvorenu, a nezavisnosloene reenice otvorenu strukturu. Zavisnosloene reenice karakterizira gramatika, a nezavisnosloene reenice logika zavisnost. S obzirom da su, dakle, nezavisnosloene reenice zavisne, ali logiki, one se mogu posmatrati i na nivou vezanog teksta.Linearna veza meu reenicama jedna je od bitnih osobina formalnog (strukturnog) sadraja raspravljanja i pripovijedanja. U njoj su reenice povezane tako da slijedea proizlazi iz prethodne. Jedan se lan izdvaja iz prethodne reenice da bi se u slijedeoj ponovio i razvio. Taj sadraj u prethodnoj reenici pripada novom, a u slijedeoj datom. Teko se mogu izolirati iz konteksta, gotovo nikako, jer su meusobno teko strukturno i smisaono povezane, uglavnom sinsemantine.

PARALELNA TEKSTNA SEKVENCIJAU paralelnoj vezi su reenice povezane tako da slijedea ne izlazi iz prethodne. Za reenice u paralelnoj vezi moe se rei da im se gramatika i aktualna struktura djelimino podudaraju: subjekt pripada datom, a predikat novom. To se odnosi samo na paralelnu vezu nepojaanu anaforom.Takva svojstva reenica u paralelnoj vezi uvjetovana su njihovom strukturom. Sve veze karakterizira isti raspored komponenata ili istorodnog aspekatsko-vremenskog suodnosa predikata. One se relativno lahko daju izolirati iz konteksta. U paralelnoj vezi preovladavaju autosemantine reenice i to ovu vezu ini otvorenom strukturom. Sili je ove tvrdnje potkrijepio primjerima.U paralelnoj vezi pojaanoj anaforom redoslijed komponenata moe biti i drugaiji, ali e reenice u naelu biti strukturno iste. Redoslijed komponenata e, prema tome, biti jedan od najvanijih pokazatelja paralene veze. Nisu joj svojstveni konektori koji upuuju na uzrono-posljedine odnose.S obzirom na to da se ni linearna ni paralelna veza ne susreu uvijek u istom vidu, trebalo bi se govoriti i o mijeanoj linearno-paralelnoj tekstnoj sekvenciji (vezi). Ova veza svojstvena je opisivanju.

SAETAK I ZAKLJUAKU ovom posljednjem poglavlju knjige Od reenice do teksta Sili je napravio rezime i teorijski uokvirio i ponovio ono to je kroz cijelu knjigu pokazivao na primjerima.U saetku se, izmeu ostalog, ponavlja da se govorilo o odnosu reenice i konteksta, o odnosima izmeu subjekta i predikata u reenici, o jednopredikativnim i viepredikativnim reenicama. Zatim se u knjizi govorilo o redoslijedu komponenata u reenici, o tome ta je uvjetovalo razliite tipove reda rijei, o mjestu enklitika u sloenoj strukturi, osnovnom i aktualiziranom redu rijei itd. Govorilo se, takoer, o razlici izmeu teme i reme i datog i novog, to je po Siliu znaajna i razlika bitna za spomenuti.U knjizi je takoer ispitana kontekstualna ukljuenost iskaza u vezanom tekstu i u vezi s tim su istraivane implicitne strukture pri kontekstualno ukljuenim sloenim reenicama. Vii stupanj implicitnosti pretpostavljaju strukture u kojima je jedna od komponenata asocijativno povezana s odgovarajuom komponentom druge strukture. Posebno je prouena implicitnost strukture dijaloga i to u suodnosu pitanje-odgovor.Zahvaljujui semantikoj kompresiji uvjetovanoj kontekstom mnoge strukture osloboene su jednog dijela svog iskaza, pa se u knjizi govorilo i o ekonomiji izraza.Naposljetku je pokazano i to kako reenica kao jedinica govora, neukljuena u kontekst, zahvaljujui svojoj leksikoj zasienosti, moe biti ambigvitetna.Izlaganje je zavreno navoenjem signala kontekstualne ukljuenosti i neukljuenosti, te navoenjem razlika i slinosti izmeu linearne i paralelne veze. Govorilo se, u skladu s tim, i o inkoativnim i finitivnim reenicama.Svaka teorijska postavka objanjena je postupno preko velikog broja primjera, a svako izlaganje potkrijepljeno je modelima reenica i shemama koje nastaju u skladu s tim.Ova radnja ima uglavnom teorijski i metodoloki karakter. Sili smatra da bi nakon ove knjige trebalo istraiti odnose u linearnoj i paralelnoj vezi na predloku svih funkcionalnih stilova. Tek tada bi se moglo utvrditi koji su gramatiki, leksiki i stilistiki postupci svojstveni kojem funkcionalnom stilu na razini teksta. To bi bio poetak naune oblasti koja bi se zvala stilistika teksta.

Snjeana KordiRELATIVNA REENICAPrema navodima Snjeane Kordi, relativna reenica zbog svoje kompleksne i zanimljive prirode zaokuplja panju velikog broja lingvista. Ona u predgovoru navodi podatke o tome koliko je esto prouavanje relativne reenice, pa, izmeu ostalog, navodi da se u Americi, naprimjer, svaki drugi objavljeni magistarski ili doktorski rad bavi relativnim reenicama. Kao motiv za stalni izbor ove teme navodi se injenica da relativne reenice do danas nisu najbolje istraene i da se u vezi s njima uvijek nae neto novo za prouavanje.Autorica navodi da je ista stvar bila njen motiv za prouavanje relativne reenice, navodei da je bila poprilino iznenaena brojem greaka koje je nalazila u literaturi o relativnoj reenici, pa i u najnovijim hrvatskim gramatikama. Kako je vrila istraivanje, tako je i objavljivala svoje radove u vezi s tom temom i radovi su navedeni u knjizi.

ODREENJE RELATIVNE REENICEKategorija relacijeOdnos jezika i miljenja je u pozadini brojnih lingvistikih tema. Polazei od tog odnosa moe se pratiti razvoj neke pojave. To vai i za relativne ili odnosne reenice. Sam njihov naziv dolazi od rijei relacija/ suodnos, a ona predstavlja osnovu za svaki sloeniji stupanj miljenja i svojstvo je relativnih reenica. Rije koja uvodi relativnu reenicu istovremeno se nalazi u relaciji s nekom imenikom ili upuivakom rijeju iz glavne reenice. Naprimjer: Dodaj mi cvijet koji je na stolu.Kada u glavnoj reenici nema upuivake rijei, i tada se u veznikoj rijei relativne reenice relacija podrazumijeva. Naprimjer: Koji mnogo znaju, mnogo i umiju.Slijedi da vanu ulogu u ostvarivanju relacije imaju veznike rijei relativne reenice zbog specifine upuivake prirode. Veinom su to zamjenice, a i ako nisu zamjenice te rijei imaju zamjeniko porijeklo. Za te rijei je zanimljivo da iskazivanje relacije nije jedina uloga u kojoj se pojavljuju ona slue i kao sredstva za izraavanje upitnosti i neodreenosti. Proizlazi iz toga da relacija stoji u odnosu s odreenou i neodreenou, a sve je to povezano sa spoznajom o razvoju ljudskog miljenja, koju Kordika u ovom dijelu ovog poglavlja prikazuje od razdoblja mitskog miljenja do danas.Svojstva relativne reeniceKarakteristike relativne reenice su uglavnom iste za mnoge jezike:- Relativna reenica je zavisna reenica;- Glavna reenica sadri rije, antecedent, na koju se relativna reenica odnosi; antecedent je najee imenica;- Relativna reenica sadri reltivizator (bilo koju rije koja uvodi relativnu reenicu); najuestaliji relativizator je relativna zamjenica, a ona ima sintaksiku funkciju u relativnoj reenici i iskazuje je odgovarajuim morfolokim oblikom;- Za antecedent je u relativnoj reenici sauvana sintaksiko-semantika i pragmatika funkcija;- Antecedent i relativizator su u kontaktnom poloaju i to tako da je antecedent ispred relativizatora, koji se nalazi na poetku relativne reenice; iz toga proizlazi da je relativna reenica iza rijei na koju se odnosi (ona je postponirana).Ova svojstva su vezana za tipine predstavnike relativne reenice, ali nisu svojstva svih relativnih reenica. Reenica se moe ostvariti kao relativna i bez nekog od navedenih svojstava. Tipini predstavnik shvaa se kao sredina skale, a od sredine prema krajevima niu se netipini predstavnici. I oni nisu iskljueni iz opisa jer se kategorije posmatraju kao kontinuiteti sa svojim fokalnim predstavnicima. Postavlja se pitanje u kojoj je mjeri odstupanje od tipinih svojstava prihvatljivo, a da se reenica jo uvijek smatra relativnom. Odgovor se trai u stalnoj usporedbi s tipinim predstavnikom. Koja svojstva u relativnoj reenici uvijek moraju biti prisutna zavisi od jezika do jezika. U hrvatskom jeziku ta svojstva su da je relativna reenica zavisna, da ima relativizator i da je u njoj za antecedent sauvana sintaksiko-semantika i pragmatika funkcija.Zavisna reenicaSvojstvo da je relativna reenica zavisna podrazumijeva u sebi nekoliko karakteristika. To znai da relativna reenica uvijek sadri finitni glagolski oblik, koji daje predikativnost, odnosno status reenice, te gramatiko sredstvo koje je znak njenog statusa zavisne reenice (relativizator).Tip zavisne reenice odreuje se na osnovu dva kriterija: formalnog i funkcionalnog. Formalni se kriterij temelji na sredstvima veze izmeu glavne i zavisne reenice, a funkcionalni na sintaksikoj funkciji zavisne reenice.Atributna reenicaU definicijama relativne reenice najvie se navodi njeno svojstvo da je atributna zavisna reenica. Posebnost atributa naspram drugih funkcija je u tome da on nije reenina funkcija, nego sintagmatska. To znai da se relativna reenica ne uvrtava direktno u nadreenu reenicu, nego se uvrtava u sintagmu nadreene reenice kao odredba imenske rijei. To podrazumijeva da je u nadreenoj reenici izreen antecedent relativne reenice kao nosilac sintagme u koju se relativna reenica uvrtava. Antecedent je najee imenica, a moe biti i zamjenica, pridjev, prilog ili ak i itava reenica.S obzirom na to da se atributi dijele na dva tipa, razlikuju se i meu relativnim reenicama istoimeni tipovi: restriktivni i nerestriktivni (apozitivni). Za restriktivni je karakteristino da suava opseg referenta imenske rijei, a za nerestriktivni da ne utjee na opseg referenta. Njihove razliite uloge oituju se i u strukturnoj razlici izmeu sintagmi u kojima se nalaze. U ovom poglavlju objanjena je razlika izmeu tih dviju vrsta relativnih reenica tako to je objanjena distinkcija restriktivno/ nerestriktivno, te posljedice te distinkcije na strukturnom i semantikom nivou reenice.RelativizatoriRelativizator je jeziko sredstvo koje relativnu reenicu povezuje s nadreenom reenicom. U hrvatskom jeziku relativizator je uvijek izraen, to nije sluaj sa svim jezicima (engleskim, ruskim i sl.). Razlikuju se zamjeniki (koji, tko, to, iji ...), priloni (kad, gdje, kako, koliko ...) i vezniki (nepromjenjiva rije to zamjenikog porijekla, gdje i kako bez prilonog znaenja, te veznik da samo iznimno) relativizatori. Oni reenici koju uvode daju status zavisne reenice i oznaavaju je kao relativno potencijalnu.U nastavku su pojedinano objanjeni svi relativizatori i dolo se do zakljuka da su zamjeniki najuestaliji, a vezniki najmalobrojniji. Relativna zamjenica je najuestaliji relativizator u svim slavenskim jezicima. Ona se koristi u svim savremenim indoevropskim jezicima, izuzevi keltski. Tu Kordika navodi ukratko situaciju u razliitim jezicima, navodei primjere i teorijske postavke drugih naunika koji su se bavili ovim pitanjem (Sili, Maek, Mrazovi, Kovaevi, izmeu ostalih).Funkcije za antecedent sauvane u relativnoj reeniciUnutar relativne reenice za antecedent je sauvana sintaksiko-semantika funkcija. Ona se ostvaruje tako da relativizator kojim je antecedent zastupljen vri jednu od funkcija: subjekt, objekt, AO itd. Istraivanja razliitih jezika pokazala su da relativizatori nisu neosjetljivi na tip funkcije. Pojedine sintaksiko-semantike funkcije pristupanije su antecedentu pa time i relativizatoru koji ga zastupa. Najpristupanija je funkcija subjekta.Za antecedent je u relativnoj reenici sauvana i pragmatika funkcija i to funkcija teme. Zastupajui antecedent, relativizator uvijek sadri poznatu informaciju, temu. Predikat relativne reenice pridruuje temi novu informaciju, remu. Ovakva podjela pragmatikih funkcija je u skladu i s redom rijei u relativnoj reenici: relativizator se gotovo uvijek nalazi na poetku relativne reenice, a upravo je poetni poloaj u reenici rezervisan za temu.Kontaktni poloaj antecedenta i relativizatoraOvaj kontaktni poloaj je pravilo u svim savremenim indoevropskim jezicima. Do njega dolazi tako to antecedent stoji neposredno ispred relativne reenice, a relativizator se nalazi na samom poetku relativne reenice. Tako je relativna reenica u savremenom hrvatskom jeziku postponirana u odnosu na antecedent. Ovaj kontaktni poloaj biva samo ponekad naruen ako se relativna reenica razdvoji od antecedenta, pa se tada radi o ekstraponiranoj relativnoj reenici, ili ako se neki lan relativne reenice izdvoji ispred relativizatora.Nedoumice u gramatikamaU ovom poglavlju autorica navodi da postoji jako puno neodoumica oko onoga ta je sve u hrvatskim gramatikama ubrojano meu relativne reenice. Tu se primjeuje raskorak izmeu razjanjenosti statusa tih reenica u gramatikama i uestalosti njihove upotrebe u praksi. Izuzetna frekventnost relativnih reenica u hrvatskom jeziku bila bi razlog da su ove reenice definisane i jasno postavljene u odnos prema drugim zavisnim reenicama, ali najnovije gramatike pokazuju da je nedovoljno razjanjeno mjesto relativne reenice meu drugim reenicama.Autorica Kodri za primjer navodi Gramatiku hrvatskog knjievnog jezika Eugenije Bari i drugih, te Katiievu Sintaksu. U obje ove knjige postavljena su dva kriterija za podjelu svih zavisnih reenica: po znaenju uvrtavanja, odnosno po smislu i formi uvrtavanja te po mjestu zavisne u ustrojstvu glavne reenice. Ni u jednoj knjizi nije razjanjeno ta znae ovi kriteriji, pa su i same podjele upitne i nejasne.KorpusOpis relativnih reenica u ovoj knjizi zasniva se na analizi korpusa, jer se unazad desetak godina u lingistikim istraivanjima ponovo istie vanost korpusa kao polazita za opis jezika. Prednost korpusa sastoji se u tome to on ne samo da omoguava provjeru podataka dobivenih iz literature ili intuicijom, nego nudi uvijek i nove podatke.Za empirijsku i statistiku analizu u ovoj knjizi posluio je korpus od nekoliko hiljada relativnih reenica. Reenice su prikupljene iz pisanih tekstova objavljenih na hrvatskom standardnojezikom podruju. Svi zakljuci o relativnim reenicama ne vrijede samo za hrvatski jezik, ve za itavo podruje novotokavskog standarda. Autorica je nastojala da u primjere ukljui reenice razliitih autora iz razliitih knjiga kako bi postigla raznovrsnost. U tu svrhu uzimala je primjere iz svih funkcionalnih stilova i razliitih anrova unutar njih.

RELATIVIZATOR KOJIGrupu zamjenikih relativizatora ine pridjevske zamjenice koji, iji, kakav, koliki i imenike zamjenice tko i to.Kad se pogleda zastupljenost svih relativizatora u korpusu, zamjenica koji je brojnija od svih njih zajedno. Autorica je izraunala koliki postotak relativnih reenica pojedini relativizator uvodi u svakom funkcionalnom stilu zasebno, izraunala srednju vrijednost postotaka i shematski prikazala podatke do kojih je dola.Dijagram koji je predstavljen u ovom poglavlju pokazuje da je najmanji postotak upotrebe relativizatora koji u knjievnom stilu, te da se ovaj postotak preko administrativno-pravnog i znanstvenog stila poveava do najvieg postotka u novinskom stilu.Relativizator to najvie se koristi u knjievnom stilu, a njihov postotak opada preko administrativno-pravnog i znanstvenog stila do najnieg u novinskom. Ovaj obrnuto proporcionalni pad i rast zastupljenosti relativizatora koji i to prvenstveno je rezultat vee odnosno manje upotrebe veznikog relativizatora to (N). to je stilska rezerva za koji.Sastav antecedenta i restriktivnost/ nerestriktivnost relativne reeniceZamjenica koji u ulozi relativizatora iskazuje svoje poistovjeivanje s antecedentom slaui se s njim u rodu i broju. Svojim morfolokim oblikom moe iskazati bilo koju funkciju unutar relativne reenice koju bi zamijenjeni antecednent imao. Jedina ogranienja u njenoj upotrebi proizlaze iz njenog svojstva da je predmetna zamjenica, pa se ne pojavljuje uz antecedente sve, ovo, to, ono, jedino, posljednje, prvo i superlative kad se svi ti antecedenti ne odnose na pojedinanog referenta ve na itavu ideju. Iz istog razloga ne pojavljuje se ni kad je antecedent itava reenica.Pogledamo li koliko esto se u korpusu relativne reenice ostvaruju kao restriktivne, a koliko esto kao nerestriktivne, vidimo da je njihova zastupljenost u pisanom jeziku podjednaka (50% : 50%). Autorica je napravila dijagram koji prikazuje kakav je odnos zastupljenosti nerestriktivnih relativnih reenica naspram restriktivnih u svakom pojedinom funkcionalnom stilu i kakva je njihova zastupljenost s obzirom na to koji ih relativizator uvodi.Vlastito ime ili lina zamjenica u antecedentuVe od ranije je uoeno da nakon antecedenta koji je vlastito ime ili lina zamjenica slijedi nerestriktivna relativna reenica. Primjeri iz korpusa koje je analizirala autorica Kordi pokazuju da je relativna reenica nerestriktivna ako ulogu antecedenta ima vlastito ime ili bilo koja rije kojom se imenuje unikatni referent.Naprimjer: Uzet emo dva kruga k1 i k2, koji se sijeku ortogonalno. Ve sama rije na koju se relativna reenica odnosi predodreuje svojim osobinama nerestriktivnost odredbe. Imenovanje ini referenta toliko odreenim da se svojstvo to ga iznosi zavisna reenica moe tumaiti jo jedino kao dodatna informacija, a samim tim i reenica kao nerestriktivna odredba.Analiza korpusa potvruje da lina zamjenica u ulozi antecedenta utjee na tumaenje relativne reenice kao nerestriktivne. Meutim, analiza takoer pokazuje da postoje primjeri koji odstupaju od toga te da je u njima partitivni genitiv line zamjenice inilac koji utjee na tumaenje relativne reenice kao restriktivne.Determinator u antecedentuU korpusu se moe zapaziti odreena pravilnost izmeu pojavljivanja nekih rijei u antecedentu i restriktivnoti/ nerestriktivnosti relativne reenice. Radi se o pokaznim, posvojnim, opim, neodreenim i odrinim zamjenicama te o rijei jedan. Svima njima je zajedniko da oznaavaju nain na koji e se referiranje ostvariti: pokaznou, posvojnou, opou, neodreenou ili odricanjem postojanja referenta. Po tome se njihova uloga kad se jave uz imenicu i razlikuje od uloge pridjeva uz istu imenicu dok pridjev precizira sadraj imenikog pojma, dotle ove rijei za tako preciziran sadraj imenikog pojma izriu nain na koji e se ostvariti njegova referencija. Budui da ove rijei odreuju, determiniraju, tip referiranja, mogu se ubrojati u jedan funkcionalni razred determinator.Determinatori se prema svom stalnom sadraju mogu podijeliti u nekoliko grupa (pokazni, posvojni, neodreeni, opi i odrini). Grupe se meusobno razlikuju i po koliini odreenosti koju svojim stalnim sadrajem pridaju referenciji imenikog pojma. Unutar pojedine grupe determinatora takoer postoji raslojenost, koja je rezultat razlike u sadraju meu determinatorima.U nastavku ovog poglavlja autorica je pokazala kakvu sliku determinatora daje analizirani korpus te ta se o odgovarajuim determinatorima u drugim jezicima navodi u literaturi. Determinatori na jednak nain utjeu i kad se pojave kao dio antecedenta ispred nekog drugog relativizatora kao i kad sami sainjavaju antecedent.- Pokazni determinatori ili ukazuju direktno na referenta nominalne sintagme izvan teksta ili upuuju na dio teksta gdje se taj referent eksplicitno odreuje, odnosno spominje.- Pokazni determinator ovaj ukazuje na nekoga ili neto u neposrednoj blizini govornika odnosno upuuje na dio teksta u blizini sintagme kojoj ovaj pripada. Budui da blizina podrazumijeva odreenost, to svojstvo determinator ovaj pridaje, kao dio svog stalnog sadraja, imenikom pojmu.- Pokazni determinator taj upuuje na nekoga ili neto u blizini sugovornika te tako obiljeava medijal. Kako se za sugovornika pretpostavlja da je blizu govornika, onda je i ono to je blizu sugovornika odreeno i govorniku i sugovorniku. Znaenje determinatora koje proizlazi iz njegove pokazivake upotrebe u govornoj situaciji, determinator zadrava i kad upuuje na dio u tekstu. Upuivanjem na neto blizu taj pridaje referentu imenikog pojma odreenost. Stoga relativna reenica koja slijedi u istoj nominalnoj sintagmi ima ulogu nerestriktivne odredbe.- Pokazni determinator onaj ukazuje na nekoga ili neto udaljeno i od govornika i od sugovornika te tako izraava distal. Udaljenost podrazumijeva potrebu za preciznijim odreivanjem pa se moe oekivati da je relativna reenica nakon determinatora onaj kad se on koristi za upuivanje u tekstu restriktivna. Primjeri iz korpusa potvruju da se nakon determinatora onaj relativna reenica spontano, najprije tumai kao restriktivna.- Pokazni determinatori ovakav, takav i onakav upuuju na osobinu i kvalitetu nekoga/ neega u usporedbi s nekim / neim. Ova skupina determinatora se daleko rjee pojavljuje u korpusu. Analizirani korpus ne sadri nijedan primjer u kojem bi determinator ovakav bio u sastavu antecedenta uz relativnu reenicu uvedenu pomou relativizatora koji. Determinatori takav ili onakav pojavljujui se u antecedentu ispred relativne reenice najavljuju da e njenim sadrajem biti izreeno svojstvo koje je kriterij za izdvajanje podskupa referenta. Stoga se relativna reenica tumai kao restriktivna.- Pokazni determinator toliki bi spadao u one kvantifikatore (rijei kojima se izraava koliina) iza kojih moe uslijediti bilo restriktivna bilo nerestriktivna relativna reenica.- Posvojni determinatori Korpus pokazuje da prisutnost posvojne zamjenice u antecedentu pridonosi nerestriktivnosti relativne reenice.- Neodreeni determinatori neki, nekakav, nekoji izraavaju neodreenost. Iako bismo oekivali da iza neodreenog determinatora uslijedi restriktivna odredba (jer se ona primjenjuje kad je referent neodreen), primjeri iz korpusa pokazuju drukije. Determinatorom neki referent se obiljeava kao nepoznat i ujedno i izdvaja u skupu svih moguih referenata imenikog pojma. I neodreeni determinator jedan pridonosi nerestriktivnosti relativne reenice.- Opi i odrini determinatori svi, svaki njihovom upotrebom istie se da e referencija imenikog pojma obuhvatiti itav podskup referenata omeen sadrajem relativne reenice. Analizirani korpus pokazuje da takvi determinatori pridonose tumaenju relativne reenice kao restriktivne. Kako opi determinatori istiu da e se obuhvatiti svi referenti koji odgovaraju kriteriju postavljenom u relativnoj reenici, odrini istiu da nema nijednog referenta koji bi odgovarao kriteriju postavljenom u relativnoj reenici. U oba sluaja svojim nagovjetavanjem da e sadraj relativne reenice posluiti kao kriterij za odabiranje podskupa referenta determinatori doprinose restriktivnosti relativne reenice. Stoga se u literaturi postavljaju zajedno u grupu determinatora koji zahtjevaju restriktivnost odredbe.Tumaenju reenice kao restriktivne ili nerestriktivne u govornom jeziku pridonosi i intonacija. U pisanom jeziku to nije mogue pa se zato ta razlika prema novijim pravopisima istie stavljanjem zareza ispred nerestriktivnih reenica i nestavljanjem zareza ispred restriktivnih reenica.Relativna reenica s inkorporiranim antecedentomZa antecedent relativne reenice uobiajeno je da se nalazi ispred relativne reenice, u kontaktnom poloaju s relativizatorom. Od toga se odstupa rijetko: ili kad antecedent nije uope izraen ili kad je relativna reenica od njega udaljena (ekstraponirana) ili kad se antecedent nalazi neposredno iza relativizatora, inkorporiran u relativnu reenicu.Inkorporiranje antecedenta Mareti objanjava nastojanjem da se izbjegne uklopljena reenica. Umjesto uklopljena u nadreenu reenicu, relativna reenica se pojavljuje ispred nadreene reenice ako se antecedent premjesti iz poloaja ispred relativizatora u poloaj iza relativizatora.Analiza sredinjeg korpusa pokazuje da su relativne reenice s inkorporiranim antecedentom izuzetno rijetke. Autorica nalazi i navodi tek nekoliko primjera. Naprimjer: Do 2. decembra, kog sam dana iziao iz Ministarstva, nijedna vlada nije otkazala ugovor.Odreeni broj primjera ilustrira da antecedent moe biti ponovljen i istom leksikom jedinicom. Kad se pogleda zastupljenost relativnih reenica s ponovljenim antecedentom po funkcionalnim stilovima, moe se zapaziti da se uope ne pojavljuju u knjievnom stilu. Razlog tome moe biti izbjegavanje odreene formalnosti, koju sa sobom donose ovakve konstrukcije. Primjere prave inkorporiranosti nalazimo samo u novinskom stilu, a primjere ponavljanja antecedenta nalazimo u administrativno-pravnom, znanstvenom i novinskoms tilu, te u govoru zastupnika u saboru.Genitivno-akuzativni sinkretizamOvo je pojava karakteristina za slavenske jezike. Radovi posveeni njoj se gotovo iskljuivo govore o imenicama. U savremenom hrvatskom jeziku taj sinkretizam zahvaa paradigmu relativne pridjevske zamjenice koji.Deklinacije imenica mukog roda koje oznaavaju ivo imaju u singularu akuzativni oblik jednak genitivnom. Uzrok tome lei jo u fonolokim promjenama u praslavenskom jeziku, koje su dovele do sinkretizma N i A. Taj sinkretizam oteavao je prijenos obavijesti jer se reenici u kojoj se subjekt ne razlikuje od objekta mogu pripisati dva razliita znaenja ovisno o tome koja se imenica shvati kao oznaka vrioca radnje. Potencijalna dvosmislenost najprisutnija je kad je objema imenicama referent ivo bie, posebno osoba. Ta dvoznanost rjeavana je upotrebom G oblika za A. Tako je ponovno uspostavljanje razlike izmeu N i A ilo na raun rtvovanja razlike izmeu G i A i imalo za rezultat oblikovanje novog genitivno-akuzativnog sinkretizma. Taj proces prvo je obuhvatio imenice mukog roda koje oznaavaju osobu, a zatim se proirio na sve imenice mukog roda koje oznaavaju ivo.Autori koje navodi autorica Kodria, a koji upozoravaju na supstandardnu upotrebu oblika zamjenice koji, imaju primjedbe u vezi sa irenjem upotrebe genitivnog oblika kojeg na raun nominativnog oblika koji. Da bi ispitala koliko esto se govornici opredjeljuju za oblik kojega umjesto koji, autorica je sprovela anketu na dvadeset ispitanika, studenata prve godine kroatistike u Zagrebu. Istraivanja su u ak deset od dvadeset primjera pokazala da se koristi oblik kojeg umjesto koji.Izraavanje posvojnosti relativizatorima koji i ijiPosvojnost se pomou relativne zamjenice u savremenom hrvatskom jeziku moe izraziti na nekoliko naina. U ovom poglavlju pokazuje se da se i za izraavanje posvojnosti moe evidentirati jedna promjena kod zamjenice koji posvojni genitiv te zamjenice stoji sve ee iza imenice, a ne ispred nje.Rezultati do kojih je autorica dola u istraivanju korpusa pokazuju da se u 23 od 30 reenica u kojima je izraena posvojnost ona izraena zamjenicom iji, a u 8 primjera genitivom zamjenice koji. ak u dvije treine primjera posvojsnosti ona je iskazana zamjenicom iji i ta je zamjenica vrlo esto uobiajeni nain izraavanja posvojnosti u relativnim reenicama. Jezika praksa pokazuje da je prisvojni oblik zamjenice koji podruje na kojem se dogaa zanimljiva promjena, iji bi rezultat mogao biti da se hrvatski jezik prestane nalaziti meu onim slavenskim jezicima koji uvaju stari redoslijed s relativnom zamjenicom na prvom mjestu.

RELATIVIZATORI TOPosebna panja u istraivanju posveena je relativizatoru to. Kako on u nekim relativnim reenicama ima svojstva tipine zamjenice, a u drugima nema, izazvao je razliita miljenja o tome kojoj vrsti rijei pripada. Autori su se podijelili u odgovorima na to pitanje, pa autorica Kodri navodi razliite navode (Brabec i ostali, Mrazovi&Vukadinovi i dr.). Ono to je tim miljenjima zajedniko o relativizatoru to je da ili nagovjetavaju potrebu razlikovanja dvaju relativizatora to ili razlikuju dva relativizatora to. Autorica Kodri je izdvojila u svojoj knjizi promjenjivi i nepromjenjivi relativizator to (toP i toN sklonjivi i nesklonjivi u hrvatskom jeziku), zbog razlike koju oni pokazuju u promjenjivosti, mogunosti pojavljivanja s prijedlogom, funkciji, antecedentima itd.Promjenjivo to je zamjenica koja i uvodi relativnu reenicu (veznika uloga) i iskazuje sintaksiku funkciju antecedenta unutar relativne reenice (zamjenika uloga). Nepromjenjivo to nije zamjenica, ima vezniku, ali ne i zamjeniku ulogu. Budui da ono nije odredba glagola, pa ne moe biti prilog, Kordika ovo to smatra veznikom.Promjenjivi relativizator totoP je imenika zamjenica. Kao takva ona se nikad ne pojavljuje u istoj sintagmi s imenicom na mjestu njene odredbe. Rod i broj zamjenice toP ne ovisi o imenici, ve toP uvijek pokazuje jednu, nemarkiranu stranu u tim kategorijama srednji rod i jedninu.- Sastav antecedenta U ulozi antecedenta ispred relativne reenice uvezene pomou toP najee se nalazi pokazna zamjenica ono: Jer vi potujete oca, a prezirete ono, po emu je postao ocem! Osim pokazne zamjenice ono esto se u ulozi antecednta nalazi opa zamjenica sve, a korpus sadri i po nekoliko primjera u kojima je u ulozi antecedenta sve ono, neodreena zamjenica neto ili pokazna zamjenica to.- Podtip relativizatora toP Promjenjivi relativizator to uvodi i relativnu reenicu koja se odnosi na itavu reenicu kao na svoj antecedent. Uslijed toga to upuuje na itavu reenicu, to se u ovoj ulozi naziva PROSENTENCIJALIZATOROM. Iako se i u takvim primjerima radi o promjenjivom relativizatoru to, taj tip relativnih reenica uvedenih njime razlikuje se od drugih relativnih reenica uvedenih istim relativizatorom: dok prethodno opisivane reltivne reenice sa toP imaju zamjenicu za antecedent, po pravilu su restriktivne i esto su preponirane u odnosu na nadreenu reenicu, dotle ovaj podtip relativnih reenicaima za antecedent itavu reenicu, uvijek je nerestriktivan i po pravilu postponiran u odnosu na nadreenu reenicu: Svaki ima svoj nain miljenja, to ne znai da moramo ko pas na maku.Nepromjenjivi relativizator toPostojanje nepromjenjivog relativizatora nije svojstvo samo hrvatskoga jezika. U povijesti indoevropskih jezika zapaena je tendencija da se promjenjiva zamjenica zamjenjuje nepromjenjivom rijeju, iji je oblik po pravilu jednak obliku sa srednji rod jednine neke relativne zamjenice.Danas se zapaa tendencija smanjivanja upotrebe nepromjenjivog relativizatora u korist upotrebe promjenjivog relativizatora. Kako se sintaksa pisanog jezika udaljava od sintakse govornog jezika, istodobno se i govorni jezik pod uticajem pisanog intelektualizira i odvija se dosta brzo proces irenja promjenjivog relativizatora koji u relativnim reenicama. Meu slavenskim jezicima promjenjivi relativizator najvie je potisnut u ruskom, eskom i bugarskom, a najsauvaniji je u slovenskom, maekdonskom i luikom, dok se izmeu njih u upotrebi nepormjenjivog relativizatora nalaze hrvatski, srpski, ukrajinski, poljski i dr.- toN i resumptivna zamjenica Nepromjenjivo to uvijek dolazi uz antecedente uz koje je mogue upotrijebiti i relativizator koji. Bitna razlika izmeu toN i koji proizlazi iz razlike u njihovoj veznikoj odnosno zamjenikoj prirodi, uslijed koje toN ne moe, a koji moe iskazivati sintaksike funkcije antecedenta unutar relativne reenice. Budui da sintaksika funkcija antecedenta mora biti iskazana i kad je relativizator toN, pojavljuje se uz toN lina zamjenica, koreferencijalna s antecedentom, koja tu sintaksiku funkciju iskazuje svojim nastavakim morfemom. Ta lina zamjenica naziva se resumptivnom, jer je njena jedina uloga da u relativnoj reenici rezimira funkciju i znaenje antecedenta.Zastupljenost relativizatora toN i koji po funkcionalnim stilovima pokazuje da se s pravom moe rei da je toN stilska rezerva za koji. Naime, kako upotreba relativizatora toN raste od stila do stila, tako upotreba relativizatora koji pada od stila do stila. U knjievnom stilu se toN najvie koristi jer se u tom stilu najvie panje posveuje stilskom dotjerivanju, u koje je ukljueno i preesto ponavljanje iste rijei, u ovom sluaju relativizatora koji.- Restriktivna priroda relativizatora toN U literaturi se za toN navodi da se veoma rijetko odnosi na line zamjenice prvog i drugog lica kao i na vlastita imena upravo zbog poveane restriktivnosti koju izraava, a koja je uz ovakve antecedente uvijek nepotrebna.- Jo neki tipovi relativnih reenica uvedenih pomou to U dva primjera u korpusu relativna reenica uvedena reletivizatorom toN javlja se kao dio apokoinine konstrukcije, tj. konstrukcije u kojoj se za jednu rije vezuju kao koordinirane dvije odredbe nejednake sintaksike razine. Autorica navodi koje su sve mogue relativne reenice nastale pomou relativizatora to.- Nerestriktivna zavisna reenica autorica ih prikazuje pomou shema i dijagrama koje je napravila prema rezultatima istraivanja korpusa.

RELATIVNA REENICA S FORMALNIM ANTECEDENTOMOsnovno obiljeje relativne reenice je da se odnosi na neku rije, sintagmu ili rjee reenicu, sluei joj kao odredba. Iz tog obiljeja proizlazi i atributska funkcija ovog tipa zavisne reenice. U manjem broju primjera relativna reenica se ostvaruje i bez izraene rijei na koju bi se odnosila, bez antecedenta, i u takvim primjerima nema atributnu funkciju, ve funkciju subjekta, AO ili neku drugu: Koji prvi prolistaju mogu stradati od mraza.Osim ovih dviju vrsta relativnih reenica koje imaju ili nemaju antecednta, postoji i trea vrsta, prijelazne relativne reenice, koje se po svojim svojstvima nalaze izmeu najuestalijih i daleko rjeih relativnih reenica. Naprimjer: Oni koji prvi prolistaju mogu stradati od mraza. Ova relativna reenica ima antecedent, pokaznu zamjenicu oni, ali se on od ostalih razlikuje po tome to ne donosi nikakav leksiki sadraj, ve upuuje na relativnu reenicu kao na nosioca leksikog sadraja. Zato takav antecedent nazivamo formalnim antecedentom.U lingvistikoj literaturi su neujednaena miljenja o tome koju od dvije osnovne skupine relativnih reenica treba ubrojati ovu prijelaznu vrstu. Autorica navodi miljenja slijedeih autora: Musievo, Gallisovo, Brabec & Hraste & ivkovievo, Rudinovo, Smitsovo, Staffeldtovo, Mrazovi & Vukadinovievo. Inae kada navodi miljenja nekih drugih autora o odreenom provlemu, Kordika nastoji navesti miljenja i domaih i stranih autora i postii raznovrsnost u tome.Analiza sredinjeg korpusa pokazuje da reenice s formalnim antecedentom ine 11% svih relativnih reenica u pisanom jeziku naspram 82% reenica s antecedentom i 7% reenica bez antecedenta. Autorica je ovo saznanje predstavila grafiki. Ovakva zastupljenost gotovo je podjednaka u svim funkcionalnim stilovima.Relativizatori se meusobno znaajno razlikuju po tome koliko esto uvode relativne reenice s formalnim antecedentom. Najvei broj je uveden relativizatorom toP.Relativizator kojiReenice s formalnim antecedentom uvedene relativizatorom koji mogu se podijeliti u dvije grupe:- Primjeri u kojima je imenica izostavljena iz antecedenta jer je ve izreena u prijanjem dijelu sloene reenice pa se njeno ponavljanje u antecedentu moe posmatrati suvinim. Naprimjer: Ni jedna ni druga vojska nee da uzmakne, jer se boji da bi se onda reklo da je potuena ona, koja se povlai. Anaforino upuivanje zamjenikog relativizatora koji ini leksiki sadraj imenikog leksema ipak prisutnim u sintagmi koju zajedno ine antecedent i relativna reenica.- Primjeri s formalnim antecedentom uvedeni relativizatorom koji u kojima izostavljena imenica nije izreena ni u prijanjem kontekstu. Naprimjer: Prednost imaju oni, koji su ve bili u tom svojstvu.Relativizator toNBudui da se toN pojavljuje uz iste antecedente kao i koji te da se prvenstveno i koristi kao stilska rezerva za izbjegavanje ponavljanja relativizatora koji, relativne reenice s formalnim antecedentom uvedene relativizatorom toN mogu se podijeliti u iste grupe kao i relativne reenice s formalnim antecedentom uvedene pomou koji.Relativizator toPOn se najee od svih relativizatora nalazi povezan s formalnim antecedentom. Reenice s formalnim antecedentom uvedene relativizatorom toP ne mogu se podijeliti u iste grupe kao reenice uvedene pomou koji ili pomou toN. Imenika zamjenica toP nikad nema imenicu za svoj antecedent, pa se stoga ne moe govoriti ni o izostavljanju imenice ili o njenom podrazumijevanju izmeu formalnog antecedenta ili relativizatora. Ipak i dalje se moe govoriti o formalnom antecedentu, jer zamjenica koja se pojavljuje ispred relativne reenice uvedene pomou toP ima svojstva formalnog antecedenta ne donosi leksiki sadraj, prisutna je jedino zato da bi iskazala sintaksiku funkciju sintagme. Naprimjer: Na djevojci se voli ono, to ona jest, a na mladiu ono, to e od njega biti.Relativizator tkoI ovaj relativizator je imenika zamjenica, pa se ni uz njega imenica u antecedentu ne podrazumijeva. Razlika izmeu tko i toP je da tko ima obiljeje i gramatiki muki rod, a toP obiljeje i gramatiki srednji rod, te to da se tko pojavljuje mnogo ee bez ikakvog antecedenta nego s formalnim natecedentom.Kad se ispred relativne reenice uvedene pomou tko nalazi formalni antecedent, najee je to pokazna zamjenica onaj, ali se pojavljuju i druge zamjenice: svako, koga i dr.Za reenice s relativizatorom tko karakteristino je da se odnose na hipotetinog referenta.

SLOBODNA RELATIVNA REENICAAtributnost relativne reenice i izraenost antecedenta jesu svojstva najuestalijih, tipinih predstavnika relativne reenice, ali nisu ujedno i svojstva svih relativnih reenica. Jedan dio relativnih reenica nema izraen antecedent. Samim tim se i funkcija relativne reenice mijenja. Umjesto da bude uvrtena u sintagmu uz imeniku rije antecedent i da tako vri sintagmatsku funkciju, relativna reenica kad je bez antecedenta uvrtava se neposredno u nadreenu reenicu na mjesto imenike rijei i tako vri neku od reeninih funkcija. To znai da relativna renica iz sintagmatskog odnosa odredbe uz imeniu rije prelazi u paradigmatski odnos s imenicama kao vrstom rijei. Stoga se relativna reenica bez antecedenta naziva supstantivnom relativnom reenicom. Osim tog koristi se i naziv slobodna relativna reenica, kojim se naglaava da takva reenica nije vezana za antecedent.Karakteristino za ove reenice je da su im referenti neodreeni i da se u njima referira uopeno. Takve reenice su labavije vezane za kontekst, mogu se iz njega lako iskljuiti i dokaz tom je da se pojavljuju vrlo esto u poslovicama. Stoga i same imaju neto poslovinosti.Postotak slobodnih reenica u razliitim funkcionalnim stilovima varira. Najnii je u administrativno-pravnom i u znanstvenom stilu, a nije mnogo vei ni u knjievnom i novinskom stilu. To znai da se u prva dva funkcionalna stila najvie izbjegava neodreenost, uopenost i poslovinost.U uvoenju slobodnih reenica ne uestvuju svi relativizatori podjednako vezniki relativizator toN uope ne uvodi takve reenice. Priloni relativizatori openito vie nego zamjeniki uvode slobodne relativne reenice. Meu zamjenikim relativizatorima primjeuje se da su pojedini od njih specijalizirani za uvoenje slobodnih relativnih reenia: kad, tko, toP, kako i dr. Pridjevska zamjenica kojiRelativne reenice uvedne ovom zamjenicom su vrlo rijetke. Jedina dva primjera slobodnih reenica s relativizatorom koji naena u sredinjem korpusu pripadaju knjievnosm stilu, a jedan od njih ak pjesnikom jeziku, koji zbog svojih posebnosti ne moe sluiti kao predloak za opisivanje uobiajenih jezikih pojava, pa i to govori u prilog iznimnosti ovakvih reenica.Imenike zamjenice tko i toPOve su zamjenice meu zamjenikim relativizatorima specijalizirane za uvoenje slobodnih relativnih reenica. Zajedniko im je da imaju sintaksiku vrijednost imenice i da se ispred njih nikad ne nalazi inae najuestaliji antecedent imenica ili lina zamjenica.Autorica u nastavku ovog poglavlja navo slinosti i razlike izmeu ovih relativizatora, podatke do kojih dolazi predstavlja shemama i naodi primjere iz sredinjeg korpusa za svaki zakljuak.

PRILONI RELATIVIZATORIPriloni relativiztori pripadaju posebnoj skupini priloga zamjenike prirode. U mnogim jezicima kao i u naem identini su upitnim i neodreenim prilozima.Autorica Kodri navodi najprije miljenja razliitih autora o ovoj tematici (Smits, Babi i dr., Dmitriev, ivkovi, Katii, Musi, Stevanovi i dr.), a zatim iznosi vlastiti sud o istoj. Miljenja je da ovakva neusaglaenost o reenicama uvedenim prilozima na koja nailazimo u literaturi pokazuje da marginalizacija problematike prilonih relativizatora nije opravdana.U sredinjem korpusu pojavljuju se kao priloni relativizatori gdje, kada, kako, koliko, kuda, odakle, dok, kamo, otkuda, im. Prilonim relativizatorima uvedeno je ukupno 18% relativnih reenica. Odnos zastupljenosti prilonih naspram zamjenikih i veznikih relativizatora predstavljen je shematski i izraunat procentualno.Priloni relativizator gdjeU primjerima kad bi antecedent imao u relativnoj reenici funkciju prilone oznake mjesta ta funkcija moe biti iskazana ili pomou prijedloga i zamjenikog relativizatora koji ili pomou prilonog relativizatora gdje. Koji e se od ta dva mogua relativizatora upotrijebiti zavisi o tome da li se eli istai osnovno znaenje relativne reenice ili njeno dodatno znaenje. Ako se eli istai osnovno znaenje koristi se relativizator koji, a za dodatno se koristi relativizator gdje. U sredinjem korpusu taj relativizator uvodi 5% relativnih reenica.U sklopu ovog poglavlja autorica Kodri govori pojedinano o reenicama s imenikim antecedentom, reenicama s formalnim antecedentom i slobodnim reenicama (reenicama bez antecedenta). Za svaku od ovih reenica navedeno je po par primjera iz sredinjeg korpusa, navedene su njihove slinosti i razlike, te njihova procentualna zastupljenost pomou relativizatora gdje.Priloni relativizator kad(a)U primjerima kad bi antecedent imao u relativnoj reenici funkciju prilone oznake vremena moe se ko relativizator upotrijebiti ili prijedlono-padeni oblik zamjenice koji ili prilog kad. Upotrebom priloga kad naglaava se dodatno, vremensko znaenje relativne reenice.U sklopu ovog poglavlja autorica govori o reenicama s imenikim antecedentom, reenicama s formalnim antecdentom, te o slobodnim ili reenicama bez antecedenta. Navode se slinosti i razlike meu njima te procentualna zastupljenost istih u sredinjem korpusu na kojem je autorica Kodri vrila istraivanje.Priloni relativizator kakoAko bi antecedent vrio u relativnoj reenici funkciju prilone oznake naina, tada se kao relativizator moe upotrijebiti ili prijedlono-padeni oblik zamjenice koji ili prilog kako. Upotrebom priloga kako naglaava se dodatno, nainsko znaenje relativne reenice.I u sklopu ovog poglavlja autorica govori o reenicama s imenikim antecedentom, reenicama s formalnim antecdentom, te o slobodnim ili reenicama bez antecedenta. Navode se slinosti i razlike meu njima te procentualna zastupljenost istih u sredinjem korpusu na kojem je autorica Kodri vrila istraivanje. Razlika je u ovom poglavlju to se u njemu govori i o reenicama s reeninim antecedentom, koje ine posbenu grupu primjera u kojima kako upuuje na sadraj itave nadreene reenice.Priloni relativizator kolikoOvaj relativizator u sredinjem korpusu uvodi jako malo relativnih reenica. Takve reenice su koliinske odredbe, a koliko u njima najee pokriva znaenje 'u onoj mjeri u kojoj'.Reenice s formalnim antecedentom i reenice bez antecedenta uvedene prilogom koliko jednakih su formalnih svojstava kao kad ih uvode prilozi gdje, kad i kako.Vezniki relativizatori gdje i kakoSamo u manjem broju relativnih reenica s imenikim antecedentom relativizatori gdje i kako imaju funkciju veznika, ali ne i sintaksiku funkciju unutar relativne reenice.Autorica navodi primjere za navedeno u vidu dokaza i sve to navodi potkrepljuje navodima iz domae i strane literature.

EKSTRAPONIRANA RELATIVNA REENICAKontaktni poloaj antecedenta i relativizatora jedno je od osnovnih svojstava tipine relativne reenice. Ta uobiajenost je istovremeno i znak da ulogu antecedenta relativne reenice ima ona rije koja se nalazi neposredno ispred relativizatora. Kongruencija zamjenikog relativizatora s tom rijei potvruje da su povezani u odnos antecedent-relativizator. Kongruencija biva i jednim formalnim znakom za utvrivanje antecedenta kad se odstupi od navedenog svojstva tipine reenice. Naprimjer: Vidjela sam papigu na drvetu pored vonjaka koja dobro leti.Termin ekstrapozicija uveo je Jespersen 1933. godine za oznaavanje pojavljivanja rijei ili sintagme izvan njezinog uobiajenog mjesta u reenici. Kasnije je termin preciziran, pa Crystal definira ekstrapoziciju kao termin kojim se u gramatikoj analizi oznaava proces pomjeranja (ekstraponiranja) elemenata iz njegovog uobiajenog poloaja u poloaj na kraju ili blizu kraja glavne reenice.Ekstraponiranom se smatra ona relativna reenica koja je iz svog uobiajenog poloaja neposredno iza antecedenta pomaknuta u poloaj na kraju ili blizu kraja nadreene reenice.U literaturi se o ovome ne govori mnogo. U kroatistici ovaj termin spominju Mareti i Florschtz. Gallis u svojoj studiji o relativnim reenicama ne spominje ekstraponirane relativne reenice, ali govori o drugim manje uestalim tipovima relativne reenice, kakvi su slobodna relativna reenica, preponirana relativna reenica itd. Autorica u nastavku poglavlja dalje spominje miljenja Dmitrieva, Maeka, Brownea, Melvingera i drugih.S jaanjem gramatike formalizacije (koja dolazi s jaanjem pisanog jezika) smanjuje se njihova upotreba. Do rezultata da broj ekstraponiranih reenica opada kroz stoljea doao je i Montgomery, usporeujui prijevode Biblije od 14. do 20. stoljea (28,6% - 15%).Lehmann smatra da postoje dva razloga za primjenu ekstrapozicije: formalni i tekstosemantiki. Da li je ekstraponirana reenica restriktivna ili nerestriktivna moe se rei samo na osnovu konteksta.Autoricino istraivanje u vezi s ekstraponiranim relativnim reenicama predstavljeno je procentualno i shematski. Ekstraponirane reenice su veoma rijetke i ni u jednom funkcionalnom stilu ne ine vie od 2% relativnih reenica. Kad je daleko najuestaliji relativizator i uvodi najvei broj ekstraponiranih reenica.Relativizator kojiKod ekstraponiranih relativnih reenica uvedenih relativizatorom koji uzrok distaktnosti antecedenta i relativizatora moe biti glagol nadreene reenice, neglagolski konstitutivni lan nadreene reenice, neglagolski lan nadreene reenice podreen antecedentu ili umetnuta struktura.U nastavku ovog poglavlja autorica govori pojedinano o distaktnosti uzrokovanoj glagolom nadreene reenice, o distaktnosti uzrokovanoj neglagolskim konstitutivnim lanom nadreene reenice, o distaktnosti uzrokovanoj neglagolskim lanom nadreene reenice podreenim antecedentom, te o distaktnosti uzrokovanoj umetnutom strukturom.Relativizator toNRelativna reenica uvedena sa toN ekstraponirana je samo u tri primjera, od kojih jedan pripada pjesnikom jeziku. U sva tri primjera iz korpusa distaktnost antecedenta i relativizatora uzrokovana je glagolom nadreene reenice. Odvojenost antecedenta od relativne reenice pojaava emocionalnu obojenost izriaja.Relativizator toPEkstraponirana relativna reenica uvedena promjenjivim to u korpusu se pojavljuje pet puta. Tri primjera sadre glagol izmeu antecedenta i relativizatora, a u preostala dva primjera se izmeu antecedenta i relativizatora takoer nalazi lan predikata nadreene renice, koji nije glagol nego pridjev ili imenica.Relativizator kadU korpusu se nalazi nekoliko ekstraponiranih reenica uvedenih relativizatorom kad. Distaktnost antecedenta i relativizatora uzrokovana je ili glagolom ili nekom drugom rijeju koja je lan predikata nadreene reenice.Relativizator kakoPostoji u korpusu i nekoliko ekstraponiranih reenica uvedenih relativizatorom kako. Njenu odijeljenost od antecedenta u primjerima pronaenim u korpusu uzrokuje glagol nadreene reenice. Ove su reenice ujedno i restriktivne.Relativizator tkoRelativna reenica uvedena ovim zamjenikim relativizatorom ekstraponirana je samo u jednom primjeru.

PARTICIP I RELATIVNA REENICAJedna zanimljivost koju autorica uoava vezanu za ovu tematiku u korpusu kojim se bavila je da se u njemu pojavljuju participi koji bi u dananjoj upotrebi bili potpuno neuobiajeni. Radi se o veem broju participa koji imaju funkciju atributa. Budui da i tipina relativna reenica ima funkciju atributa, particip i relativna reenica nalaze se u odnosu konkurentskih kategorija. Takav njihov odnos dovodio je do irenja upotrebe jedne kategorije na raun druge.Uprkos potiskivanju kategorije participa, veina jezika zadrava i dalje obje ove mogunosti za izraavanje iste funkcije. Ali ne bi bilo u skladu s jezikom ekonomijom da particip i relativna reenica budu potpuno sintaksiki i semantiki istovjetni, iako su sintaksiki sinonimi.U nastavku autorica istie kakvo je stanje kada je u pitanju odnos izmeu participa i relativne reenice u drugim jezicima. Zakljuak je na kraju ovog poglavlja da je relativna reenica u hrvatskom jeziku veoma vana kategorija i da je gotovo sasvim potisnula svoju konkurenciju, particip.

ZAKLJUAKZakljuak je zavrno poglavlje knjige Relativna reenica koju je napisala Snjeana Kordi. U njemu je rezimirano ono o emu se istraivalo i ukratko su ponovljeni zakljuci do kojih se istraivanjem dolo.Matica Hrvatska, Zagreb, 1995.