SEMINARSKI RAD

Predmet: MEĐUNARODNO PRIVREDNO PRAVO

DRŽAVA KAO SUBJEKT MEĐUNARODNOG PRIVREDNOG PRAVA

Mentor: Student:

Br.indeksa

Beograd, decembar, 2011. godina.

SADRŽAJ:

1. UVOD...................................................................................................................2

2. DRŽAVA KAO SUBJEKT MEĐUNARODNOG PRIVREDNOG PRAVA.....3

2.1. Pojam i predmet međunarodnog privrednog prava...........................................3

2.2. Međunarodni pravni odnosi u kojima se država pojavljuje kao subjekt...........5

2.3. Pojam države.....................................................................................................6

2.3.1. Državna teritorija........................................................................................6

2.3.2. Stanovništvo...............................................................................................7

2.3.3. Državna vlast..............................................................................................8

2.3.4. Karakteristike države iz ugla međunarodnih odnosa..................................8

2.4. Pravni položaj države u međunarodnom privrednom pravu...........................11

2.4.1. Normativna funkcija.................................................................................11

2.4.2. Zaštitna funkcija.......................................................................................12

2.4.3. Odnosi iz međunarodnog privrednog prava u koje stupa država.............12

2.5. Imunitet države prema pravilima OUN...........................................................14

2.6. Sukcesija države u prava i obaveze iz međunarodnih ugovora.......................18

3. ZAKLJUČAK.....................................................................................................20

4. LITERATURA...................................................................................................22

1

1. UVOD

Međunarodno privredno pravo predstavlja skup pravnih pravila kojima se regulišu

međunarodni ekonomski odnosi. To je mlada pravna disciplina koja afirmaciju dobija u

zadnje vreme. Određeni autori smatraju da treba da ima status posebne pravne discipline, a

postoje i oni koji smatraju da se ne može raditi o posebnoj grani prava. Razvojem

međunarodnih  ekonomskih odnosa međunarodnog poslovnog opštenja između privrednih

subjekata iz različitih država i uvećanog prometa  robe i usluga na međunarodnim relacijama 

nužno je egzistiranje posebne pravne discipline, kao što je međunarodno privredno pravo.

U naše vreme sve je veća uloga međunarodnog (javnog) prava koje ne samo da sve

potpunije reguliše odnose u međunarodnoj zajednici, već isto tako na razne načine

(neposredno i posredno) sve više uređuje i društvene odnose u državama.

U ovom radu obrađena je uloga države kao subjekta međunarodnog privrednog prava.

Rad ima nekoliko osnovnih tematskih delova. Prvi deo se bavi pojmom i nazivom

međunarodnog privrednog prava i nekim osnovnim činjenicama vezanim za ovaj pojam. Tu je

ukazano na razlikovanje između unutrašnjeg i međunarodnog prava, a zatim je data definicija

međunarodnog privrednog prava, uz sažeto ali dovoljno jasno objašnjenje njenih elemenata.

Takođe, dati su kratak osvrt na nastanak i razvoj međunarodnog prava. Drugi deo bavi se

međunarodnim pravnim odnosima u kojima se država pojavljuje kao subjekt. Treći tematski

deo rada obrađuje pojam države i objašnjenje njenih elemenata. Četvrti deo bavi se pravnim

položajem države u međunarodnom privrednom pravu.

Peti deo obrađuje problematiku imuniteta države prema pravilima organizacije UN.

Šesti deo rada bavi se sukcesijom države u prava i obaveze i međunarodnih ugovora.

U šestom delu rada obrađen je problem sukcesije države u prava i obaveze iz

međunarodnih ugovora.

U zaključnom delu sažeto su izneta saznanja do kojih se došlo tokom izrade ovog

rada.

U izradi rada korišćen je predmetni udžbenik, internet i ostali pisani izvori kao i

beleške sa predavanja.

Nadam se da će izložena materija doprineti boljem razumevanju međunarodnog

privrednog prava i države kao subjekta u međunarodnom privrednom pravu.

2

2. DRŽAVA KAO SUBJEKT MEĐUNARODNOG PRIVREDNOG PRAVA

2.1. Pojam i predmet međunarodnog privrednog prava

Termini privredno pravo i međunarodno privredno pravo imaju kod nas dugu tradiciju.

U novije vreme pojavili su se u upotrebi i termini „poslovno“ ili „trgovinsko“ Neki autori

smatraju da ternmin „privredno“ nije adekvatan pre svega zbog toga što predmet ove grane

prava nisu samo privredni subjekti i privredni odnosi. Mnoge poslove zaključuju subjekti koji

se ne bave privrednim delatnostima. Kada se u ovim odnosima pojavi i element inostranosti

termin postaje još manje adekvatan, jer se kao pravni subjekti pojavljuju država ili

međunarodne vladine ili nevladine organizacije.

Smatra se, takođe da ni termin koji se često u svetu koristi, termin „trgovačko“ ili

„trgovinsko pravo“ jer upućuje na norme specifične grane prava koja se bavi uređenjem

odnosa koji se pojavljuju u trgovini, odnosno prilikom kupoprodaje1.

Može se zaključiti da ni trermin „poslovno“ nije adekvatan, ali obično terminološke

rasprave nisu od većeg praktičnog značaja, jer stvar je dogovora, tradicije ili individualnog

opredeljenja svakog autora koji će termin koristiti. Praksa je pokazala da posle izvesnog

vremena korišćenja jedan izraz počne da se smatra neodgovarajućim. Nekada na osnovu jakih

argumenata, a nekada po sluhu za savremeni jezik. U ovom radu koristiću termin „privredno

pravo“

Međunarodno privredno pravo predstavlja skup pravnih pravila kojima se regulišu

međunarodni ekonomski odnosi. To je mlada pravna disciplina koja afirmaciju dobija u

zadnje vreme. Određeni autori smatraju da treba da ima status posebne pravne discipline, a

postoje i oni koji smatraju da se ne može raditi o posebnoj grani prava2. Razvojem

međunarodnih ekonomskih odnosa međunarodnog poslovnog opštenja između poslovnih

(privrednih) subjekata iz različitih država i uvećanog prometa robe i usluga na međunarodnim

relacijama nužno je egzistiranje posebne pravne discipline, kao što je međunarodno privredno

pravo.

Predmet izučavanja međunarodnog poslovnog prava čine kako pravne norme koje

uređuju uslove za obavljanje različitih privrednih delatnosti i koje se tradicionalno svrstavaju

u javnopravne, tako i privatnopravne norme. Osim pravnih normi ova disciplina bavi se i

1 Rajčević, T.: Lex mercatoria, Pravni život br. 11/98, str. 671. i dalje.2Anderson, R.: Fox I., Twomey D., Business Law, Cincinnati, South-Western Publishing, Co., 1987.

3

pravnim odnosima na koje se odnose navedene pravne norme. Disciplina međunarodno

privredno pravo ne može se svrstati ni u javnopravne, ni u privatnopravne, pa se danas s

pravom ističe da više ne postoje jasne granice između disciplina sa atributom „međunarodno“

kao što je to bio slučaj pre nekoliko decenija3.

Predmet izučavanja međunarodnog privrednog prava su:

međunarodni privredni odnosi, kako u sferi prometa roba tako i usluga i svi

međunarodni privredni ugovori koji se u vezi sa tim prometom zaključuju između

privrednih subjekata iz različitih država

međunarodna plaćanja, međunarodno sudstvo i međunarodne privredne arbitraže

međunarodne privredne i ekonomske organizacije opšteg i regionalnog karaktera

privredne organizacije jedne države koje se kao subjekti javljaju u međunarodnim

poslovnim odnosima.

Predmet izučavanja Međunarodnog poslovnog prava bilo bi kongentno imperativno

pravo države, koja je posebno značajna kao ograničavajući faktor međunarodnih poslovnih

opštenja. U imperativno pravo spadaju svi oni instituti koji se odnose na spoljnotrgovinsko,

devizno i carinsko poslovanje i režim ili uslovi izvoza i uvoza, uslovi za obavljanje

spoljnotrgovinskog prometa, privremeni uvoz i izvoz, obavljanje poslovnih delatnosti u

inostranstvu, strana ulaganja u međunarodnom poslovnom pravu, carinska ograničenja,

devizna ograničenja i dr.

Međunarodno privredno pravo izučava i norme i pravila dispozitivnog karaktera. To

su pravila koja privredni subjekti svojom voljom ugovaraju i odnose se na regulisanje

njihovih ugovornih odnosa. Postoji autonomija volja ugovornih partnera, ali je ona u delu

međunarodnog poslovnog prava dobrim delom i ograničena. Ograničenja slobode ugovaranja

i autonomija volje poslovnih subjekata u dve ili više različitih država, vrlo je često predviđena

i diktirana od strane ekonomski jačih subjekata u međunarodnom poslovanju.

Država je subjekt međunarodnog prava, a time i međunarodnog privrednog prava. Ona

stupa sa drugim državama u mnoge ekonomske i poslovne odnose, zaključuje u vezi s tim

ugovore, državne sporazume, a vezi sa ekonomskom razmenom roba i usluga4. Na bazi ovih

ugovora, preduzeća i društva konkretizuju nizom ugovora generalne ugovore, odnosno opšte

ugovore, između dve ili više država.

3 August, R.: International Business Law, IV izdanje, Njujork, 2004., str. 14 Vasiljević M.: Poslovno pravo (Trgovinsko i Privredno pravo), Savremena administracija, Beograd, 1997.

4

2.2. Međunarodni pravni odnosi u kojima se država pojavljuje kao subjekt

U pravnim odnosima u kojima se pojavljuje elemenat inostranosti i koji se najčešće

definišu kao međunarodni možemo razlikovati tri vrste međusobnih odnosa i to5:

1. država (i/ili međunarodnih organizacija);

2. države i lica koja pripadaju drugoj državi;

3. pripadnika različitih država.

Ovakvim različitim vrstama odnosa bave se različite pravne discipline koje su se

formirale pod nazivima: međunarodno javno pravo, međunarodno privatno pravo i

međunarodno privredno pravo.

Kada posmatramo odnose u kojima se država javlja kao subjekt međunarodnih pravnih

odnosa možemo razlikovati odnose u koje stupaju države međusobno, države sa

međunarodnim organizacijama i države sa licima koja su pripadnici druge države.

Države međusobno stupaju u pravne odnose na osnovu političkih načela koja izražava

Povelja UN i to na principima6:

1. nezavisnosti država;

2. slobodne egzistencije;

3. ravnopravnosti;

4. odgovornosti za pričinjenu štetu i obaveznosti naknade štete;

5. dobrovoljnosti;

6. nemešanja;

7. teritorijalnog integriteta;

8. uzajamnih pogodnosti;

9. rešavanja sporova mirnim putem.

Navedeni principi po nekim autorima se u odnosima među državama nikada i nisu

poštovali, a Povelja UN u današnje vreme sve više trpi promene.

Odnos države i lica koja nisu pripadnici te države tj. lica koja se smatraju stranim se

izdvaja kao poseban odnos jer države skoro redovno propisuju posebne norme koje važe za

strana lica. Prema materijalno pravnom izvoru sve pravne norme koje se odnose na strance

mogu se razvrstati u tri grupe. Jednu grupu čine norme koje proističu iz obaveza države koje

5 Skripta sa predavanja Galjak, I.: „Međunarodno privredno pravo, 2011., str. 19.6 Članovi 1 i 2 Povelje UN

5

važe kao njene međunarodne obaveze, drugu grupu čine norme koje država sama propisuje,

dok treću grupu sačinjavaju norme koje se na današnjem stepenu razvoja civilizacije smatraju

civilizacijskim minimumom7.

2.3. Pojam države

U granama prava koje nose atribut „međunarodno“ određenje subjekata prava oslanja

se na klasičnu teroiju o subjektima prava koja pod subjektima prava podrazumeva lica, i to

fizička ili pravna. U međunarodnom javnom pravu fizička lica se ne pojavljuju kao samostalni

subjekti već isključivo preko države kojoj pripadaju dok u međunarodnom privatnom i

privrednom pravu istupaju samostalno. Pored fizičkih lica kao subjekti prava u

međunarodnom privrednom pravu pojavljuju se pravna lica i država.

Određenje pojma države zavisi od pristupa i cilja definisanja. Razlikuju se različiti

aspekti posmatranja i potreba definisanja. Kroz istoriju država se pojavljivala u različitim

oblicima, njena organizacija i funkcije su se menjale tako da je jako teško izanalizirati i doći

do jedinstvenog pojma pojma države koji bi obuhvatio sve istorijske i aktuelne oblike8. Ipak

moguće je izdvojiti neke osnovne karakteristike države koje bi trebalo da budu zajedničke za

skoro sve istorijske i savremene oblike države. Možemo govoriti o:

1. teritoriji;

2. populaciji koja na njoj živi (stanovništvo);

3. državna vlast - pravni poredak koji je na državnoj teritoriji uspostavljen.

2.3.1. Državna teritorija

Kada se govori o državnoj teritoriji bitino je istaći da ne postoje standardi o veličini

teritorije (minimalnoj ili maksimalnoj). Postoje države koje kroz istoriju postoje na vrlo maloj

teritoriji (Vatikan, Lihtenštajn), a isto tako i države koje koje zauzimaju ogromna prostranstva

(Rusija, Kanada, SAD, Kina, Brazil,Australija, Indija). Države sa malim teritorijama u

pojedinim slučajevima se ne smatraju subjektima međunarodnog javnog prava i

međunarodnih odnosa, ali su one često članice Ujedinjenih nacija9.

7 Skripta sa predavanja Galjak, I.: „Međunarodno privredno pravo, 2011., str. 24.8 Čavoški, K.: Uvod u pravo I,osnovni pojmovi i državni oblici, Beograd, 1996., str. 101. i dalje9 Isaković, Z.: Stanovništvo i teritorija kao elementi političke moći u međunarodnim odnosima, tekst preuzet sa internet sajta: http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0038-982X/2006/0038-982X0601047I.pdf (datum pristupa

6

Državna teritorija se definiše kao deo planete koji je podvrgnut suverenitetu odnosne

države10. Takođe se definiše kao trodimenzionalni prostor koji obuhvata suvozemnu oblast,

zajedno sa zemljinom utrobom ispod nje, vodene površine (reke, jezera, i pomorsku oblast) i

vazdušni prostor iznad suvozemne i vodene površine. Ove tri oblasti čine jednu državnu

teritoriju.

U ne tako davnoj prošlosti držvana teritorija je sticana putem ratova i osvajanja. S

obzirom na savremene uslove, i da bitan elemenat mira i poretka u međunarodnoj zajednici

čini uslov da se državne teritorije moraju precizno utvrditi i razgraničiti, UN su morale da

iznađu načine po pitanju sticanja teritorija.

Ujedinjene nacije svim svojim članovima grantuju teritorijalni integiret i političku

nezavisnost11, s obzirom na ove garancije, one su morale da zabrane nasilne promene

teritorija, koje su u prošlosti bile najčešći način sticanja teritorije i iznađu načine sticanja

teritorija koje se ne zasnivaju na kršenje međunarodnih propisa.

Osvajanje se više ne smatra zakonitim načinom sticanja državne teritorije. Generalna

skupština 1970. godine usvaja Deklaraciju o principima međunarodnog prava (GS Rezolucija

2625) navodi: „Teritorija jedne države ne može biti predmet sticanja od strane druge države

koja proističe iz pretnje ili upotrebe sile. Teritorija koja je stečena upotrebom pretnje ili

upotrebom sile se neće priznati kao da je stečena legalnim putem“.

2.3.2. Stanovništvo

Na državnoj teritoriji živi određena populacija koja se najčešće naziva stanovništvo ili

narod. Stanovništvo jedne geografske teritorije predstavlja skup ljudi koji žive na njoj. Narod

ne bi trebalo razumeti kao etničku grupu koa pripada toj teritoriji, već kao celokupno

stanovništvo na toj teritoriji. I u ovom slučaju imamo velike razlike po ptianju broja ljudi koji

žive na teritoriji određene države. Države sa najvećim brojem stanovnika su Kina, Indija,

SAD, Indonezija, Brazil...itd, a sa najmanjim Pitkr+ern ostrva, Božićna ostrva, Kokosova

ostrva, Vatikan12.

Stanovništvo u užem smislu su samo ona lica koja imaju državljanstvo neke zemlje.

Stanovništvo u širem smislu su lica koja imaju državljanstvo neke zemlje, strani

državljani, apatridi, bipatridi.

27.11.2011.)10 Abdul Ghaful Hamid.: State territory, Chapter 5, str. 109.11 Prema članu 2 Povelje UN, upotreba sile protiv teritorijalnog integriteta i političke nezavisnosti država je sada nezakonita.12 http://sr.wikipedia.org/sr/Spisak_država_po_broju_stanovnika (datum pristupa 27.11.2011.)

7

Apatridi su ljudi bez državljanstva.

Bipatridi su ljudi sa državljanstvom dve države odnosno dvojnim državljnastvom,

rektori. U tom slučaju zemlje moraju imati ugovor pod kojim uslovima se državljanstvo

dobija.

2.3.3. Državna vlast

Državna vlast odnosno pravni poredak podrazumeva uspostavljenje pravnog sistema i

institucija za njegovo ostvarenje, tj. vlasti na toj teritoriji13. Uspostavljanjem pravnog sistema i

institucija za njegovo ostvarivanje konstituiše se država. Sve dok je država u stanju da

ostvaruje funkcionisanje svog pravnog sistema ona postoji kao država. Pravni poredak nije

vezan za normativnu funkciju države tj. ne svodi se na propise. Kroz istoriju su poznate

države koje nisu donosile veliki broj propisa, već su se običaji primenjivali kao način uređenja

odnosa njenih stanovnika. Ali, za bitisanje elementa države nije bitno kako se formira pravni

sistem, već to da je on formiran, makar i prihvatanjem postojećih običaja i da su obezbeđene

institucije za njegovo ostvarivanje, uključujući i prinudno ostvarivanje.

Međutim, iz pojma države jedino se ne može isključiti ona funkcija koja znači

obezbeđenje sredstava prinude radi prinudnog ostvarenja pravnog sistema. Izostanak ovog

elementa vlasti redovno dovodi do prestanka postojanja države, naročito ako je ugrožena i

spolja.

2.3.4. Karakteristike države iz ugla međunarodnih odnosa

Obeležja države u međunarodnom pravu moraju biti izgrađena na realnosti

organizovane vladavine, a ne na osnovu zahteva kakva država treba da bude i koje ciljeve

treba da ostvaruje. Stoga, pojam države u smislu međunarodnog prava usmeren je na opis

uspostavljenih političkih zajednica kao subjekata međunarodnog prava, a ne na ispitivanje

njihovog saglasja s jednim vrednosno-obavezujućim idealom. Mnoštvo različitih država u

međunarodnoj zajednici zahteva utvrđivanje tri bitna već pomenuta elementa države. Na to se

vezuje i čuvena definicija države kao subjekta međunarodnog prava, data u članu 1.

Međunarodne konvencije o pravima i obavezama država, zaključene 1933. godine u

Montevideu. Prema toj definiciji, država kao subjekt (pravno lice) međunarodnog prava mora

posedovati sledeće karakteristike: (a) stalno stanovništvo; (b) definisanu teritoriju; (c) vladu; i

13 Jovanović, S.: O državi, osnovi jedne pravne teorije, Beograd, 1990., str. 24.8

(d) sposobnost da uđe u odnose sa drugim državama (ovaj uslov se uglavnom shvata kao

nezavisnost).

Zahtev da država ima sposbnost da uđe u odnose sa drugim državama je izražen u vidu

„priznanja“ države od strane ostalih država. Teorija samopriznanja od koje se polazi kada se

radi o nastanku države kao pravnog lica dovoljna je da objasni samo državu na sopstvenoj

teritoriji. Nepriznata država ima sve elemente države (teritoriju, narod i vršenje vlasti) na

sopstvenoj teritoriji, ali u odnosima sa trećim državama može izostati ponašanje kojim se ona

priznaje za ravnopravnog subjekta sa ostalim državama.

Danas se „priznanje“ pojavljuje u obliku „priznanja države“ i „priznanja vlade“.

Priznanje države je jednostrana izjava volje države kojom ona izražava svoj stava prema

nastanku (postojanju) druge države. Reč je o pravnoj moći (preobražajnom pravu). Zbog toga

pravno dejstvo priznanja nastaje momentom kada je ono učinjeno. Jednom učinjeno priznanje

države, eksplicitno ili implicitno ostaje trajno na snazi, sve do eventualnih promena koje bi

značile promenu teritorije na kojoj je država uspostavljena, otcepljenje, podelu, odnosno

pripajanje teritorija ili prekid pravnog kontinuiteta, tj. nastanak nove države. Priznanje države

je najčešće eksplicitno i čini ga neki od najviših organa vlasti države koja čini priznanje. Ono

se obično naslovljava kao odluka o priznanju, ali se nekada čini i u obliku ugovora. Čak i

kada se čini u obliku ugovora, priznanje ne menja svoju pravnu prirodu - ono ostaje

preobražajno pravo. Ugovor o priznanju nije saglasnost volja, već saglasno izražavanje

odvojenih volja koje se vrše kao pravne moći. Zbog toga ni raskid ili poništaj takvog ugovora

nije moguć.

Akt o priznanju nije uvek nužan. Nekada eksplicitno priznanje izostaje jer za tim nema

potrebe. Novonastale države ne donose odluku o priznanju svih ostalih postojećih država jer

za tim nema potrebe. Naprotiv, druge države se izjašnjavaju o priznanju novonastale države.

Učinjeno priznanje dejstvuje inter partes. Ono nema značaja za ostale države, posebno one

koje priznanje nisu učinile. Najznačajnija posledica priznanja države je u tome što priznanje

omogućava odnos prema toj državi kao prema pravnom licu - subjektu u pravu. Shvaćeno na

taj način, ono je podjednako značajno i iz ugla države koja se priznaje, kao i iz ugla države

koja vrši priznanje.

Priznаnjе mоžе biti de jure i de facto. Priznаnjе de jure sе vrši putеm izričitоg

fоrmаlnоg аktа, dоk de facto priznаnjе nаstаје kаdа držаvа stupа u diplоmаtskе оdnоsе bеz

prеthоdnоg izričitоg аktа о priznаnju.

9

Јеdаn оd vidоvа priznаnjа držаvа јеstе i priјеm držаvе u mеđunаrоdnе оrgаnizаciје

(nа primеr Uјеdinjеnе nаciје).

Ono što se naziva priznanje vlade, iz ugla našeg jezika bi bilo bolje nazvati „priznanje

vlasti“ jer nije reč o priznanju vlade kao organa države, već priznanju uspostavljanja nove

vlasti u liku stranke, odnosno političke partije, grupe, udruženja ili pojedinca. Priznanje vlade

vrši se posle smene vlasti, pri čemu nije značajno da li je reč o smeni na izborima ili nasilnoj

smeni prethodne vlasti. U odnosu na priznanje države, priznanje vlade je nešto složenije,

makar i zbog činjenice da se retko čini eksplicitno. Priznanje države redovno obuhvata i

priznanje aktuelne vlade, odnosno vlasti jer je to prateći elemenat subjektiviteta, ali ne

podrazumeva i priznanje svake buduće vlade, odnosno vlasti koja upravlja tom državom. Iako

se jednom učinjeno priznanje vlade najčešće ne ponavlja i ne ukida izričito sa svakom novom

vladom, priznanje ili osporavanje nove vlasti se čini implicitno - održavanjem odnosa sa tom

državom posredstvom njene vlade. Izostanak takvog priznanja ispoljava se kroz odnose sa

drugim državama u vidu bojkota, odnosno izbegavanja stupanja u odnose sa torn državom

zbog vlasti koja njome upravlja. To ne utiče na priznanje same države, koje i u ovakvim

slucajevima ostaje na snazi, zbog čega se postavlja pitanje kakvo je pravno dejstvo ovakvog

priznanja.

Nepriznavanje nove vlade ne utiče na subjektivitet države, ali može uticati na

diplomatske odnose, ali i na ekonomske odnose i postojeće sisteme odnosa. Iako

nepriznavanje vlade ne otvara pitanje sukecsije u prava i obaveze iz međunarodnih ugovora,

jer ugovori važe i dalje zbog toga što nije došlo do promene subjekata, u nekim slučajevima to

može da dovede do suspenzije medunarodnih ugovora. U praksi se državama čija se vlada ne

priznaje najčešće i preti ekonomskim sankcijama, tj. suspenzijom medunarodnih ugovora

kojima se uspostavljaju sistemi odnosa od značaja za međunarodnu trgovinu.

Ako nepriznavanje vlade ne utiče na subjektivitet države, postavlja se pitanje da li ono

utiče na ovlašćenja vlade u vršenju vlasti? Povodom ovog pitanja javljaju se dve grupe

mišljenja. Jedna grupa poznata kao deklatorna koncepcija polazi od stava da je priznanje

samo deklaracija tj. da vlada uvek postoji ako je u stanju da vrši vlast na određenoj teritoriji.

Druga grupa je poznata kao konstitiutivna koncepcija, plasira mišljenje da se o

postojanju vlade može govoriti tek kada je priznaju vlade drugih zemalja, tj. kada je ona u

stanju da učestvuje u međunarodnim odnosima.

Jedna stvar je činjenica, da, nepriznata vlada kao i nepriznata država, vrši funkciju

samo na svojoj teritoriji.

10

2.4. Pravni položaj države u međunarodnom privrednom pravu

U međunarodnom privrednom pravu država se pojavljuje na tri načina. Prvi vid u

kome se država pojavljuje mogao bi se zajedničkim imeniteljom nazvati normativna funkcija,

drugi kojim država obezbeđuje zašštitu i treći kada država sama neposredno stupa u odnose

koji se smatraju odnosima privrednog prava.

2.4.1. Normativna funkcija

Normativna funkcija države pojavljuje se u dva osnovna vida:

1. stvaranje pravnih normi na svojoj teritoriji;

2. učešće u stvaranju pravnih normi međunarodnog karaktera.

Prvi vid normativne funkcije države proističe iz prava vršenja državne vlasti na

sopstvenoj teritoriji i uključuje donošenje propisa kojima se uređuju prava i obaveze domaćih

subjekata prilikom poslovanja sa stranim pravnim i fizičkim licima, ali isto tako i pravni

položaj stranih lica kada posluju na domaćoj teritoriji ili se određeni poslovi zaključuju ili

izvršavaju na domaćoj teritoriji. Nekda se ovim normama kreira deo pravnog sistema koji se

naziva javni poredak i čije su norme prinudnog karaktera, a nekada norme koje su po svom

karakteru dispozitivne.

Drugi vid normativne funkcije je učešće države u kreiranju normi kojima se stvaraju

prvne norme međunarodnog karaktera. To se ostvaruje zaključuivanjem međunarodnih

ugovora odnosno konvencija, ali ifaktičkim ponašanjem kojim se kreiraju običaji u

međunarodnom pravu. Ove pravne norme koje uređuju prava i obaveze kako za nju samu,

tako i za druge subjekte, njene državljane, pripadnike drugih država i druge države. Tako

nastale norme predstavljaju nekada posredan a nekada neposredan izvor prava u

međunarodnim poslovnim odnosima.

2.4.2. Zaštitna funkcija

Pored normativne funkcije država je obavezna da obezbedi i zaštitu za sprovođenje

donetih normi. Radi se o sistemu pravnih instituta i organa u čijoj je nadležnosti obezbeđenje

prinudnog ostvarivanja normi onda kada se one ne ostvaruju dobrovoljno. Zaštita normi koje

se svrstavaju u prava i obaveze međunarodnog privrednog prava vrši se ili pred nacionalnim

sudovima ili pred arbitražama. Arbitraže za razliku od nacionalnih sudova ne ustanovljavaju

11

države većodređene organizacije, međiunarodne ili nacionalne ili se one ustanovljavaju radi

rešavanja samo određenog slučaja. Arbitraža je naziv za rešavanje sporova među pojedinim

strankama van sudova, odnosno uz pomoć za to zakonom ili međusobnim dogovorom

ovlaštenih presuditelja ili arbitara. Arbitraža se javlja kao institucija privatnog prava

prvenstveno u sporovima koji se tiču trgovine, ali i kao institucija međunarodnog prava14.

Nadležnost arbitraže se nikada ne pretpostavlja tako da se rešavanje spora pred arbitražom

obavlja samo ako postoji sporazum strana u jednom pravnom odnosu o poveravanju rešenja

spora pred arbitražom. u suprotnom će spor biti rešavan pred sudom određene države koji je

po odredbama međunarodnog privatnog prava nadležan za rešavanje sporova takve vrste. I na

kraju država obezbeđuje i organe (po pravilu sudske) koji sprovod eprinudno izvršenje u

slučajevima kada obavezno lice dobrovoljno ne ispuni svoju obavezu iz sudske odluke.

2.4.3. Odnosi iz međunarodnog privrednog prava u koje stupa država

Pored uloge tvorca pravnih normi i garanta za njihovo izvršenje, država i sama stupa u

određene odnose i to ravnopravno kao i ostali subjekti. Država ima svoju teritorijalnu

nezavisnost i suverenitet, pa iz toga proističe i njena ekonomska nezavisnost i suverenitet.

Ekonomsku nezavisnost i suverenitet država primenjuje u okviru ekonomskih teritorija i

granica. Uloga države u međunarodom poslovanju jeste i da svojim zakonodavnim propisima

reguliše mehanizme i instrumente ekonomske delatnosti, kao što su: instrumenti plaćanja,

mehanizmi tržišta, monetarna i fiskalna politika i sl.

Međutim, od XIX veka države, kao subjekti međunarodnog javnog prava, sve češće se

pojavljuju i kao neposredni nosioci međunarodnih ekonomskih poslovnih aktivnosti. Država u

liku svojih organa i organizacija ima potrebe da kupuje ili prodaje koristi ili nekada i sama

pruža usluge (kupovina ili izgradnja poslovnog prostora za potrebe državnih organa, kupovina

opreme, osnovnih sredstava, letilica, oružja...i sl.). U ovim odnosima država se pojavljuje kao

subjekt ravnopravan drugim učesnicima ovih odnosa. Ona ne deluje kao suvereni subjekt, već

koordinirano sa drugim subjektima ovih odnosa. Kaže se da se država pojavljuje kao trgovac

u odnosima koji se uspostavljaju na osnovu autonomne volje. Stupajući u ovakvu vrstu

odnosa za državu važe norme koje važe i za sve druge učesnike u ovakvim pravnim

odnosima. Ova činjenca otvara novo pitanje. Pitanje odgovornosti države za „eventualno“

neispunjenje obaveza. Da li država može biti odgovorna za neispunjenje obaveza? Da li je

moguće primeniti sankcije? Da li postoji mogućnost prinudnog izvršenja?

14 http://sh.wikipedia.org/wiki/Arbitra%C5%BEa (datum pristupa 28.11.2011.)12

Za državu neosporno važe norme pravnog sistema koji je ona kreirala. Država, kao i

drugi subjekti na svojoj teritoriji nije izuzeta od važnosti sopstvenog pravnog sistema.

Međutim u međunarodnim odnosima javlja se kao sporno pitanje da li je država dužna da se

ponaša u skladu sa pravnim normama koje donose druge države, zatim da li organi jedne

države mogu biti nadležni za odlučivanje o pravima i obavezama drugih država, i na kraju da

li na imovini države može biti sprovedeno prinudno izvršenje? Normativna funkcija države u

kreiranju pravnog poretka na svojoj teritoriji u direktnoj je suprotnosti sa sa mogućnošću

podvrgavanja pravnom poretku druge države. Prihvatanjem mogućnosti da za jednu državu

važi pravni sistem druge države upućivalo bi na neravnopravnost država, tj. da su jedne

države nadređene drugim. Ali, država i jeste specifičan subjekt koji ima pravo da nameće

obaveze svim drugima, uz činjenicu da se država uvek ne pojavljuje u tom obliku. Nekada

država nastupa kao i drugi subjekti, ravnopravno na principima jednakosti. U takvim

slučajevima sporno je da li bi država trebalo da odgovara ili ne. Ukoliko bi trebala da

odgovara sporan je domašaj odredbi o odgovornosti tj. slučajeva u kojima bi država trebalo

da odgovara.

Kada je reč o nadležnosti sudova za suđenje sporova protiv strane države postoje

ratličita rešenja u pravnism sistemima različitih država. Neke zemlje dopuštaju nadležnost

domaćih sudova bez ograničenje u ovakvim postupcima, dok neke isključuju tu mogućnost.

Neke zemlje donele su i specijalne zakone o imunitetu stranih država, a postoje i specijalni

međunarodni ugovori15. U sudskoj praksi sreću se razaličita shvatanja o imunitetu država. On

se načelno priznaje, ali su su sudovi bili skloniji da potraže i pronađu razlog koji omogućava

da se protiv države vodi postupak, nego da pronađu razlog za isključenje ovakve

mogućnosti16.

Za razliku od domaćih sudova, međunarodni sudovi su nadležni prema stranoj državi

samo ukoliko je država prihvatila nadležnost međunarodnog suda, odnosno zasnivanje

nadležnosti nije moguće protiv volje države protiv koje bi postupak trebalo da se vodi. Čak i

kada su u pitanju međunarodni sudovi uspostavljeni pri međunarodnim organizacijama, i za

njih važi isti princip.

Zbog velikih razlika između pravnih sistema raznih država po pitanju mogućnosti

vođenja sporova protiv druge države OUN je pokušala da ujednači pravila o imunitetu država.

15 Velika Britanija ima State Immunity Act iz 1978. godine. U okviru Evropske zajednice zaključen je međunarodni Ugovor o imunitetu država iz 1972. godine.16 Primer je nekolko sporova protiv Libije u kojima su sudovi odbili prigovore kojima se Libija pozvala na imunitet.Opširnije, videti: Herdegen, M.: Internationales Wirtschaftsrecht, 3. Auflage, Munchen, 2002., str. 233 – 234.

13

Međutim, države članice se nikada nisu dogovorile o prihvatanju ovih pravila pa ona nikada

nisu prihvaćena u formi međunarodnog ugovora ili drugog akta sa visokim stepenom

obaveznosti. Neka, određena pravila su usvojena, a njihova sadržina se postepeno prihvata od

strane sve većeg broja država.

2.5. Imunitet države prema pravilima OUN

Već pomenutim pravilima o imunitetu država koje je izradila Komisija OUN za

međunarodno pravo date su smernice o imunitetu država i njihove imovine od jurisdikcije

sudova i drugih organa stranih država17. Članovima ovog nacrta se državama preporučuju bez

obaveze za prihvatanjem. Kao generalno pravilo predviđa se imunitet strane države od

sudova ili drugih organa koji vrše sudsku funkciju, kao i od mogućnosti plenidbe imovine.

Takođe, države se obavezuju da svojim nacionalnim pravom urede isključenje mogućnosti

vođenja sudskog postupka protiv strane države, kao i sudski postupak koji bi trebalo da

procesno uredi nemogućnost vođenja takvog postupka18. Zabrana vođenja postupka ne

isključuje mogućnost države da se pozove na imunitet. Na imunitet se ne može pozvati

država: (1) ako je sama inicirala pokretanje postupka; (2) ako se u postuku po svojoj volji

pojavljuje kao intervwnijen (u procesu se ne pojavljuje kao stranka već kao pomagač jednoj

od stranaka (tzv. umešač).

Prvi i najstariji osnov ukidanja ili ograničavanja imuniteta je odricanje države od toga

prava („waiver“). Izričito odricanje mora biti namerno i učinjeno u pisanoj formi. Može biti

izvršeno u međunarodnom sporazumu, pisanom ugovoru – uključujući i onaj koji je predmet

međunarodnog privrednog prava ili na drugi izričit način19. Predmet ove klauzule može biti

sudski ili arbitražni postupak. Klauzulu o odricanju od imuniteta u međunarodnom ugovoru

poslovnog karaktera potrebno je veoma pažljivo sastaviti i precizno tumačiti. Najvažniji

problemi na koje u ovom domenu treba obratiti pažnju su: obim odricanja od imuniteta, vrste

sudskih ili arbitražnih postupaka za koje odricanje važi, mogućnost povlačenja izjave o

imunitetu, te uslovljavanje važnosti odricanja od imuniteta. Prećutno odricanje države od

imuniteta postavlja i dodatne probleme. Najvažniji su: da li pristanak na sudsku nadležnost

17 Draft Articles on Jurisdictional Immunities of States and Their Property – usvojen 1991. god. na četrdesettrećoj sednici komisije za međunarodno pravo. Sa komentarima publikovan je u Yearbook of International Law Commission, 1991., vol II (2).18 U našem pravnom sistemu ovu oblast regulišu npr.: član 26. Zakona o izvršnom postupku (Sl. gl. RS br. 125/2004); i član 26. Zakona o krivičnom postupku (Sl. gl. RS br. 125/20019 Draškić, M.: Međunarodno privredno ugovorno pravo, Savremena administracija, Beograd 1988,

14

strane drţave znači i prihvatanje mera prinudnog izvršenja odluke koju država suda treba da

provede, te da li preduzimanje nekih procesnih radnji, kao protivtužba naprimer, znači i

odricanje od imuniteta20.

Drugi osnov ukidanja ili ograničenja imuniteta države rezultat je objektivnog prava,

nacionalnih zakona i Bazelske konvencije. On je posebno važan za međunarodne poslovne

transakcije u kojima je država jedna od ugovornih strana. Ukoliko suprotno ništa nije izričito i

pismeno ugovoreno, država se u ovakvim poslovima ne može pozvati na svoj imunitet. Dakle,

važi pretpostavka nepostojanja imuniteta. Ona, međutim, nije bezuslovna.

Već je napomenuto da se država često javlja i u drugoj ulozi. Kao i druga lica stupa u

pravne odnose u kojima se ne ispoljava njena funkcija vlasti. U takvim slučajevima bilo bi

nelogično i neoravdano dozvoliti pozivanje države na imunitet, na nemogućnost vođenja

sporova, zaplene imovine i sl., jer bi u slučaju da dođe do spora mnogi poverioci mogli ostati

uskraćeni za mogućnost naplate. Stoga se nacrtom članova koji se odnose na imumitet država

predviđaju izuzeci od prava na imunitet u zavisnosti od vrste odnosa iz koga je nastala

obaveza, i to21:

1. iz trgovinskih transakcija;

2. iz ugovora o radu;

3. iz štete koja je pričinjena licu ili njegovoj imovini;

4. iz imovinskopravnih odnosa kod kojih je sporno pravo svojine, državine, ili pravo

korišćenja;

5. iz prava intelektualne ili industrijske svojine;

6. iz korporativnih prava;

7. iz odnosa sa brodovima koji pripadaju državi ili ih država koristi;

8. iz odnosa za čije rešavanje je ugovorena arbitraža, ako spor ne rešava arbitraža,

već sud.

Pod trgovinskom transakcijom posmatranom kroz prizn+mu međunarodnih privrednih

odnosa smatra se svaki pravni odnos nastao po osnovu ugovora o kupoprodaji ili pružanju

usluga, ali i svaki u govor koji ima za predmet zajam ili drugu finansisku transakciju. To

može biti i isvaki drugi ugovor koji je po prirodi trgovinski, industrijski ili zaključen u vršenju

neke profesije, izuzev obaveza kje nastaju po ugovoru o radu i koje se izričito izuzimaju. Iako

se u navedenim slučajevima radi o trgovinskoj transakciji, država ima pravo da se pozove na

imunitet ukoliko su ugovarači same države ili ako ugovorne strane nisu samo države ali je

20 Đurović, R.: Međunarodno privredno pravo, Beograd, Savremena administracija, 1991.21 Skripta sa predavanja Galjak, I.: „Međunarodno privredno pravo, 2011., str. 94.

15

ugovorom data mogućnost pozivanja na imunitet. Pod državom se u ovakvim slučajevima

podrazumeva samo država kao pravno lice, ali ne i preduzeća ili druga pravna lica osnovana

od strane države22. Izuzetak su preduzeća koja su na neki način „produžena ruka“ države kao

što je npr. Centralna banka, i sl. U tom slučaju na takva preduzeća se primenjuju pravila o

imunitetu.

Drugi slučaj kada se država poziva na pravo imuniteta je ako je sporna obaveza nastala

po onovu ugovora o radu. Reč je o potraživanjima iz radnog odnosa koja se najčešće odnose

na neisplaćene zarade, mada se mogu javiti i neki drugi vidovima. I u ovom slučaju moguće je

pozivanje države na imunitet i to ako:

1. se radi o radnom odnosu u državnim organima ili blisko vezanom za rad u njima;

2. je predmet spora radni odnos (zasnivanje, obnova ili ponovni prijem);

3. radnik nije državljanin niti ima prebivalište u državi čiji sud vodi postupak;

4. je radnik bio državljanin države poslodavca za vreme trajanja ugovora o radu;

5. je između države i radnika zbog prirode poslova ugovorena isključiva nadležnost

za suđenje u slučaju spora.

Kada se država pojavljuje kao lice koga tereti obaveza naknade štete, bez obzira da li

ona odgovara za štetu po osnovu lične odgovornosti ili za drugog, država neće moći da se

pozove na imunitet. Nije od značaja da li seradi o materijalnoj ili nematerijalnoj šteti, već

samo o činjenici da se šteta dogodila na teritoriji druge države, ili se oštećeni u vreme

preduzimanja štetne radnje nalazio na tertoriji druge države.

Sledeći slučaj gde je izuzeta mogućnost pozivanja na imunitet su imovinskopravni

sporovi. Ako se radi o nepokretnosti koja se nalazi na teritoriji države čiji sud vodi postupak,

država koja ima pravo svojine, neko drugo pravo ili obavezu ne može ss pozvati na imunitet.

Takođe i kada se država pojavljuje kaoi sukcesor bilo kog prava neće moći da se pozove na

imunitet.

U oblasti intelektualne svojine, industrijske svojine i autorskih prava u određenim

slučajevima isključeno je pozivanje na imunitet. Radi se o slučajevima prava na patent,

industrijski dizajn, žig, autorskog prava, ako se utvrđuju u državi pred čijim sudom se vodi

postupak, a u korist druge države. Ako država poseduje korporativna prava u preduzeću ili

22 Pozat je slučaj „Černobila“ kada su nemački sudovi odbijali zahteve za naknadu štete protiv države, jer je nosilac ovih aktivnosti imao sopstveni subjektivitet.Herdegen, M.: Internationales Wirtschaftsrecht, 3. Auflage, Munchen, 2002., str. 54 i dalje

16

drugom pravnom licu (osnivački ulog ili drugi oblik ulaganja) tada bi bilo neopravdano

pozivanje na imunitet.

Ukoliko je predmet spora neko pravo ili obaveza proisteklo iz upotrebe broda u svojini

države ili za njene potrebe, ili ako se radi o upotrebi broda u komercijalne ili neke druge svrhe

(izuzev za potrebe Vlade ili njenih organa, odnosno državnih organa) državama se ne priznaje

pravo na imunitet. Pod upotrebom broda i radnjama u vezi sa tim se naročito podrazumevaju:

(1) odnosi proizašli iz sudara broda ili drugih incidenata na moru; (2) pomoć, spasavanje ili

totalna šteta; (3) opravka, snabdevanje ili drugi pravni odnos proizišao iz ugovora; (4)

posledice zagađenja životne sredine u marinama. Svi navedeni slučajevi ne odnose se na ratne

brodove, brodove za snabdevanje ratnih brodova, kao i za brodove koji se koriste za potrebe

državnih organa u nekomercijalne svrhe.

Nekada se prilikom zaključenja ugovora precizira i mogućnost da se rešavanje

eventualnog spora poverava arbitraži bilo da se radi o arbitraži koja postoji pri nekoj

organizaciji, bilo da s arbitraža formira samo za tu vrstu spora „ad hoc“. U ovakvim

slučajevima strane u ugovoru su obavezne da rešenje eventualnog spora prvo potraže pred

arbitražom, pa tek ukoliko rešenje nije moguće pokrenu postupak pred redovnim sudom.

Zanimljivo je da i u slučajevima sporazuma o arbitraži može doći do nejasnoća, do ništavnosti

sporazuma isl. Za ocenu samog arbitražnog sporazuma nadležni su sudovi. Sporan može biti i

postupak pred arbitražom između države i stranog lica, jer se postavlja pitanje čije će pravila

primeniti arbitraža, pa i sama odluka arbitraže može biti osporavana. u ovim slučajevima

nadležni su sudski organi, a država koja je ugovorila arbitražu ne može se pozvati na imunitet.

2.6. Sukcesija države u prava i obaveze iz međunarodnih ugovora

Raspadom država pojavilo se pitanje sukcesije novih država u prava i obaveze države

u čijem su sasavu bile. Za međunarodno privredno pravo nisu od većeg značaja pitanja

teritorijalnog razgraničenja, imovinsko pravni odnosi novonastalih država, kao ni mnoga

druga pitanja koja se tiču države prethodnice i država koje se smatraju sukcesorima.

Kada na teriroriji jedne države nastanu dve ili više država one zatiču mnoge

međunarodne uovore, ili konvencije koje je zaključila država prethodnica. Nameće se pitanje

da li ovi ugovori imaju pravno dejstvo na novonastale države. Univerzalno pravilo je „pacta

sund servanda“ obavezuje ugovarače na ispunjenje ugovora, ali s epostavlja pitanje da li

17

novonastale države treba matrati trećim licem ili licem koje nastavlja u prava i obaveze

države prethodnice. Prvobitna shvatanja osukcesiji nastal su u XIX veku i zasnivaju se na

analogiji sa privatnim pravom.

Na međunarodnom planu 23. avusta 1978. dolazi do pokušaja rešavanja problema

sukcesije međunarodnim ugovorom pod okriljem OUN. U Beču je zaključena Konvencija o

sukcesiji država u odnosu na ugovore23. Ova konvencija dugo nije stupila na snagu jer nije

bila ratifikovana od potrebnog broja država. Tek raspadom bivših socijalističkih zemalja

novonastale države su obezbedile ratifikaciju i stupanje Konvencije na snagu. Međuti, iako se

i Međunarodni sud pravde u svojim odlukama pozivao na ovu konvenciju ona i dalje nije

prihvaćena od strane najrazvijenijih zemalja.

Konvencija razlikuje dve vrste sukcesije. Jednu koja se odnosi na nove nezavisne

države i drugu koja se odnosi na države nastale ujedinjavanjem ili razdvajanjem (secesijom,

podelom i sl.) Za novonastale države ne važi princip da one stupaju u prava i obaveze države

prethodnice, jer svakako pošto su novostvorene nisu mogle uticati na prihvatanje ili

neprihvatanje prethodnih ugovora ili konvencija.

U slučajevima spajanja ili podele država konvencija polazi od opšteg principa pune

sukcesije u prava i obaveze države prethodnice od strane država sukcesora kaa se radi o

međunarodnim ugovorima jer su države koje su se osamostalile imale mogućnost da u okviru

ranije države utiču na zaključenje međunarodnih ugovora.

U slučaju raspada SSSR-a i nastanka velikog broja država javio se oprečan stav

„nauke“ i „politike“ Zvaničan stav SAD je bio da su sve novonastale države obavezne da

poštuju zključene ugovore, i to je bio uslov za uspostavljenje diplomatskih odnosa sa SAD.

Suprotno zvaničnom stavu američki Institut za međunarodno pravo zauzeo je suprotan stav,

odnosno doktrinu „praznog papira“ („clean slate doctrine“) smatrajući da ugovori koje je

zaključila država prethodnica ne obavezuju državu sukcesora. Po Deklaraciji iz Alma Alte

države postpisnice su se izjasnile da prihvataju primenu zaključenih ugovora od strane SSSR-

a ako su ti ugovori u skladu sa ustavnim poretkom svake od zemalja. Države sledbenice, bez

obzira na to da li nastaju kao nove nezavisne države ili podelom ustanovljavaju svoj prvni

poredak i u skladu sa njim stupaju u međunarodne odnose.

Striktna primena „clean state“ doktrine takođe ne odgovara stvarnosti. Primena ovog

sistema stavila bi novonastale države u jedan period pravnog vakuuma. sve dok ponovo ne

budu zaključeni ugovori (što nekada može da traje i više godina). Takođe bilo bi izlišno

23 Viena Convention on Succesion of States in Respect of Treaites18

smatrati da prestankom držržave u slučaju podele prestaju da važe njene obaveze, jer bi ovo

moglo stvoriti teren za zloupotrebe.

Pored svih dešavanja i stavova teško je odrediti koji princip važi za sukcesiju u

pogledu prava i obaveza država sukcesora. Ni jedan princip, ni pune sukcesije ni doktrine

„clean state“ nije u stanju da reši problem sukcesije. Rešenje je u tome da neki ugovori

moraju ostati na snazi, dok će neki biti preispitivani i ponovo zaključivani.

U slučaju naše zemlje pored problema u prethodnim godinama po pitanju pravnog

sledbenika bivše SFRJ, pristupilo se stavu da se preispituju svi raniji ugovori i izjašnjava se

onjima. Kao rezultaz pojavljuju se zakoni kojima se potvrđuju međunarodni ugovori.

Zakonima o potvrđivanju vrši se izjašnjavanje o održanju tog ugovora na snazi i prema

sadašnjoj državi. Time se štedi vreme i napori za sačinjavanje novog ugovora i njegovu

ratifikiaciju.

3. ZAKLJUČAK

U granama prava koje nose atribut „međunarodno“ određenje subjekata prava oslanja

se na klasičnu teroiju o subjektima prava koja pod subjektima prava podrazumeva lica, i to

fizička ili pravna. U međunarodnom javnom pravu fizička lica se ne pojavljuju kao samostalni

subjekti već isključivo preko države kojoj pripadaju dok u međunarodnom privatnom i

privrednom pravu istupaju samostalno. Pored fizičkih lica kao subjekti prava u

međunarodnom privrednom pravu pojavljuju se pravna lica i država.

Država je subjekt međunarodnog prava, a time i međunarodnog privrednog prava. Ona

stupa sa drugim državama u mnoge ekonomske i poslovne odnose, zaključuje u vezi s tim

ugovore, državne sporazume, a vezi sa ekonomskom razmenom roba i usluga24. Na bazi ovih

24 Vasiljević M.: Poslovno pravo (Trgovinsko i Privredno pravo), Savremena administracija, Beograd, 1997.19

ugovora, preduzeća i društva konkretizuju nizom ugovora generalne ugovore, odnosno opšte

ugovore, između dve ili više država.

Kada posmatramo odnose u kojima se država javlja kao subject međunarodnih pravnih

odnosa možemo razlikovati odnose u koje stupaju države međusobno, države sa

međunarodnim organizacijama i države sa licima koja su pripadnici druge države.

Države međusobno stupaju u pravne odnose na osnovu političkih načela koja izražava

Povelja UN.

Odnos države i lica koja nisu pripadnici te države tj. lica koja se smatraju stranim se

izdvaja kao poseban odnos jer države skoro redovno propisuju posebne norme koje važe za

strana lica. Prema materijalno pravnom izvoru sve pravne norme koje se odnose na strance

mogu se razvrstati u tri grupe. Jednu grupu čine norme koje proističu iz obaveza države koje

važe kao njene međunarodne obaveze, drugu grupu čine norme koje država sama propisuje,

dok treću grupu sačinjavaju norme koje se na današnjem stepenu razvoja civilizacije smatraju

civilizacijskim minimumom.

Postoji ozbiljan problem tumačenja međunarodnog poslovnog prava, ali mnogi se

slažu da međunarodno pravo ima neke velike prednosti u odnosu na unutrašnje pravo. To su

mogućnost sankcionisanja države od strane drugih država u slučaju zloupotrebe svojih

položaja, zatim da se država primora na ispunjenje svojih obaveza, poštovanje međunarodnih

imperativnih ili diapozitivnih normi. Ono što jeste problem je nedovoljna razvijenost prava

čija unifikacija je počela odavno, ali usled velikih razlika među državama i njihovim

propisima nije dala adekvatne rezultate. Takođe, postoji problem nekog nadnacionalnog suda

koji će moće suditi u punoj nadležnosti državama kao subjektima u pravnom prometu.

Postavlja se pitanje presude, njenog delovanja, itd. Problemi neujednačene razvijenosti u

svietu takođe nameću brži tempo stvaranja i ujednačavanja ovoga prava, jer nije malo

primjera u svijetu u kojima se određene korporacije u svojstvu pravnih lica jače od pojedinih

zemalja u razvoju, u tolikoj meri da se ne može govoriti o međusobnoj konkurentosti.

Zbog velikih razlika između pravnih sistema raznih država po pitanju mogućnosti

vođenja sporova protiv druge države OUN je pokušala da ujednači pravila o imunitetu država.

Međutim, države članice se nikada nisu dogovorile o prihvatanju ovih pravila pa ona nikada

nisu prihvaćena u formi međunarodnog ugovora ili drugog akta sa visokim stepenom

obaveznosti. Neka, određena pravila su usvojena, a njihova sadržina se postepeno prihvata od

strane sve većeg broja država.

20

Po pitanju sukcesije novih država u prava i obaveze države u čijem su sastavu bile

teško je odrediti koji princip važi za sukcesiju u pogledu prava i obaveza država sukcesora. Ni

jedan princip, ni pune sukcesije ni doktrine „clean state“ nije u stanju da reši problem

sukcesije. Rešenje je u tome da neki ugovori moraju ostati na snazi, dok će neki biti

preispitivani i ponovo zaključivani.

4. LITERATURA

1. August, R.: International Business Law, IV izdanje, Njujork, 2004.

2. Anderson, R.: Fox I., Twomey D., Business Law, Cincinnati, South-Western

Publishing, Co., 1987.

3. Abdul Ghaful Hamid.: State territory, Chapter 5

4. Čavoški, K.: Uvod u pravo I,osnovni pojmovi i državni oblici, Beograd, 1996.

5. Draškić, M.: Međunarodno privredno ugovorno pravo, Savremena administracija,

Beograd 1988.

21

6. Đurović, R.: Međunarodno privredno pravo, Beograd, Savremena administracija,

1991.

7. Herdegen, M.: Internationales Wirtschaftsrecht, 3. Auflage, Munchen, 2002.

8. Isaković, Z.: Stanovništvo i teritorija kao elementi političke moći u međunarodnim

odnosima, tekst preuzet sa internet sajta:

http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0038-982X/2006/0038-982X0601047I.pdf

(datum pristupa 27.11.2011.)

9. Jovanović, S.: O državi, osnovi jedne pravne teorije, Beograd, 1990.

10. Skripta sa predavanja Galjak, I.: „Međunarodno privredno pravo, 2011.

11. Rajčević, T.: Lex mercatoria, Pravni život br. 11/98.

12. Vasiljević M.: Poslovno pravo (Trgovinsko i Privredno pravo), Savremena

administracija, Beograd, 1997.

13. http://sh.wikipedia.org/wiki/Arbitra%C5%BEa (datum pristupa 28.11.2011.)

14. http://sr.wikipedia.org/sr/Spisak_država_po_broju_stanovnika (datum pristupa

27.11.2011.)

22