Wojna pruska-czyli-wojna-polski-z-zakonem-krzyzackim-z-lat-1519-1521-u

SPIS TREŚCI

WSTĘP Ił

ROZDZIALI PRZYCZYNY "WOJNY PRUSKIEJ" l POTENCJAL STRON WALCZĄCYCH . 25

Ogólneprzyczynypolityczne "wojny pruskiej" 25

Teatrwojny 28

Potencjał gospodarczy stron walczących 37

Wojskowość Królestwa Polskiego i stanów Prus Królewskich . . 40

Wojskowość Prus Krzyżackich ..................... . 58

Główne akcenty międzynarodowej i wewnętrznej sytuacji Polski i Prus Krzyżackich u schyłku 1519 roku 62

ROZDZIALII PIERWSZA FAZA OFENSYWNYCH DZIALAŃ MILITARNYCH POLSKI l STANÓW PRUS KRÓLEWSKICH (DO POŁOWY MARCA 1520 ROKU) . . . . . . . . . . . . . . . . 71

Pierwsze przygotowania militarne Polski i stanów Prus Królewskich jesienią 1519 roku .

Przygotowania wojenne wielkiego mistrza Albrechta

71

jesienią 1519 roku 78

Toruńskie decyzje o działaniach wojennych przeciwko Prusom Krzyżackim 81

Pierwsze kontrposunięcia wojenne wielkiego mistrza Albrechta . 89

Uderzenie sił polskich na Pomezanię biskupią i Prusy Górne . 91

Zmiana koncepcji militarnej strony polskiej po zajęciu Braniewa przez wielkiego mistrza 96

Pierwsza kontrakcja wielkiego mistrza: zajęcie Braniewa oraz skutki tego posunięcia 99

Pierwsza próba oblężenia Pasłęka przez wojska hetmana Firleja l 06

Ograniczone działania i posunięcia wojenne w Pomezanii, na Mierzei Wiślanej i w ziemi chełmińskiej . . . . . . . . . . . . . . 117

Zajęcie Pieniężna (Melzaku) przez załogę braniewską; pierwsza próba oblężenia Braniewa przez wojska Firleja . 119

http://grzbiet.pl/sklep/wojna-pruska-czyli-wojna-polski-z-zakonem-krzyzackim-z-lat-1519-1521-u

Przykładowy rozdział książki: Wojna Pruska, czyli wojna Polski z Zakonem Krzyżackim z lat 1519-1521. U źródeł sekularyzacji Prus Krzyżackich

Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.

Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

-------6 SPIS TREŚCI

Akcja ofensywna sił mazowieckich w południowej strefie Prus Krzyżackich (łuty 1520 roku); wpływ postawy Wielkiego Księstwa Litewskiego 123

Nowe koncepcje strategiczne dowództwa polskiego (luty 1520 roku) 129

Przybycie pierwszych sił polskich na Warmię; postawa Albrechta wobec planu ataku polskiego na Prusy Dolne . 132

Wyprawa wojsk hetmana Firlel' a na warmińskie Pieniężno i do zachodniej części Prus Do nych . . . . . . . 135

Odwrót wojsk Firleja spod Pasłęka i zakończenie jego pierwszego oblężenia 139

Ponowne zajęcie Pieniężna przez Zakon . 141

RoznziAL III OFENSYWNE DZIAŁANIA POLSKI I GDAŃSKA NA LĄDZIE I MORZU WIOSNĄ 1520 ROKU 145

Oblężenie i zdobycie Kwidzyna . 145

Pierwsze działania sił wodnych Gdańska 151

Obsadzenie miast Warmii przez załogi polskie 153

Polskiekoncepcjewojennewiosną 1520roku. 161

Ponowne oblężenie i zdobycie Pasłęka . 163

Operacje wojsk mazowieckich w południowej strefie Prus Zakonnych . 166

Marsz wojsk polskich wzdłuż brzegów Zalewu Wiślanego w maju 1520 roku 168

Wojska polskie pod Królewcem; zawarcie rozejmu z Albrechtem 176

ROZDZIAŁ IV PRÓBY ROZJEMSTWA I PERTRAKTACJI POKOJOWYCH W 11WOJNIE PRUSKIEJ" (DO POŁOWY 1520 ROKU). 185

Pierwsza próba pokojowego pośrednictwa papieskiego 185

Geneza pośrednictwa książąt Rzeszy i Ludwika węgiersko-czeskiego 188

Pierwsza faza rokowań Zygmunta z obcymi poselstwami wToruniu{kwiecień-początekmaja 1520roku) . 192

Druga faza rokowań Zygmunta z obcymi poselstwami w Toruniu (maj 1520 roku) 199

Geneza bezpośrednich rokowań Polski z wielkim mistrzem w Toruniu . . . . . . . . . . . . . . . 203

Toruńskie rokowania Polski z Albrechtem . 209





SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ V SYTUACJA POLITYCZNA I FINANSOWA ZAKONU WPIERWSZEJPOŁOWIE 1520ROKU ............... 219

Starania Zakonu o pomoc zbrojną w Danii ................. .

~cja. organ~zowania odsieczy w Rzeszy przez przedstawicieli Wielkiego mistrza .................................... .

Sfinalizowanie ekspedycji grupy zaciężnych z Rzeszy przez terytorium Danii . . ....................... .

Postawa Moskwy w pierwszym etapie "wojny pruskiej"

Stanowisko inflanckiej gałęzi Zakonu wobec początków ,,wojny pruskiej"

Postawa króla rzymskiego Karola V wobec "wojny pruskiej" (do połowy 1520 roku) .............................. .

ROZDZIAŁ VI OBLĘŻENIE BRANIEWA PRZEZ WOJSKA POLSKIE I INICJATYWAMILITARNA ZAKONU (LIPIEC-WRZESIEŃ 1520 ROKU) ........ .

W okresie rozejmu Polski z Zakonem ( 12 czerwca- 4lipca 1520 roku)

Wycofanie się armii polskiej spod Królewca i rozpoczęcie oblężenia Braniewa

Wypad wojsk Zakonu do wschodnich Mazur i północnej strefy Księstwa Mazowieckiego . . . . . . . . . ..... .

Wypad części wojsk hetmana Firleja do Prus Dolnych; działania polskie w zachodniej strefie Mazur

Pierwsza wyprawa wielkiego mistrza na Lidzbark Warmiński i jej konsekwencje

Próba Zygmunta intensyfikacji działań wojennych w eółnocnej strefie Prus (sierpień- początek września 1520 roku)

Zmiana głównodowodzącego armii polskiej i zakończenie oblegania Braniewa

Zatargi obu stron o wymianę jeńców

ROZDZIAŁ VII PRÓBY ROKOWAŃ POKOJOWYCH ZAKONU I POLSKI (LATO- POCZĄTEKJESIENI 1520 ROKU); STOSUNEK CZYNNIKÓW ZEWNĘTRZNYCH DO OBU STRON WALCZĄCYCH ..

Lipcowy epilog rokowań toruńskich ..

219

223

226

230

233

236

241

241

243

253

255

257

266

268

272

277

277

Próba mediacji Jana von Rechenberga i biskupa Dobenecka . 281





8 SPJS TREŚCI

Stosunki Polski z papiestwem i Cesarstwem (łato- wczesna jesień 1520 roku) . . . . . . . . 285

Stosunek Moskwy, Danii i Inflant do Zakonu (lato- wczesna jesień 1520 roku) . . . . . . . . 290

ROZDZIAŁ VIII JESIENNA OFENSYWA ZACIĘŻNYCH ZAKONU Z RZESZY NA POMORZU GDAŃSKIM I WOJSK WIELKIEGO MISTRZA NA WARMII. 297

Koncentracja wielkiej armii zaciężnych Zakonu w Rzeszy u schyłku lata 1520 roku . 297

Uderzenie wielkiego mistrza na środkową Warmię i oblężenie Lidzbarka (do końca października 1520 roku) . 304

Przygotowania polskich sił zbrojnych w Wielkopolsce przeciw armii zaciężnych Zakonu 312

Atak armii zaciężnych krzyżackich na zachodnią Wielkopolskę i południowe Pomorze Gdańskie; próby kontrakcji wojsk polskich 319

Akcja armii zaciężnych krzyżackich pod Gdańskiem i jej klęska 327

Odzyskanie ośrodków miejskich na Pomorzu Gdańskim przez stronę polską 337

Działania wojenne wielkiego mistrza na Warmii w listopadzie 1520 roku 340

ROZDZIAŁ IX IMPAS W DZIAŁANIACH MILITARNYCH STRONY POLSKIEJ U SCHYŁKU 1520 ROKU l PRZEJAWY OFENSYWNEJ AKCJI ZAKONU W POCZĄTKACH ROKU 1521 351

Dążność dowództwa polskiego do zabezpieczenia miast na Powiślu i południowej Warmii . . . . . . . . . . . . . . . 351

Załamanie się ofensywnej akcji polskiej w Prusach Zakonnych i na Warmii 354

Wycofanie się Księstwa Mazowieckiego z akcji wojennej przeciwko Prusom Zakonnym 358

Wypad wojsk Zakonu na środkową Warmię; zamiar ich pochodu do ziemi lubawskiej 360

Koncentracja sił polskich w Prusach Górnych i na południowej Warmii pod wodzą nowego hetmana Jakuba Sęcygniewskiego . 366

Pochód wojsk Zakonu do ziemi l ubawski ej i na Mazowsze płockie; przeciwdziałanie wojsk hetmana Sęcygniewskiego 369





SPIS TREŚCI 9

Trudna sytuacja militarna Polski na środkowej i południowej Warmii u schyłku wojny 375

Brak pomocy finansowej dla Zakonu z Inflant i Moskwy . . . . . 378

"Wielki napad" wojsk Zakonu na Elbląg . . 380

Próba akcji militarnej Zakonu na wodach Zalewu Wiślanego i kontrakcja sił gdańskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387

Połowiczne ułożenie stosunków Zakonu z Księstwem Mazowieckim . . . . . . . . . . . . . 391

Epilog werbunku wielkiej armii zaciężnych Zakonu w Rzeszy 392

RoznziALX ROKOWANIA POKOJOWE POLSKI Z ZAKONEM OD JESIENI 1520 ROKU; ,,KOMPROMIS TORUŃSKI" Z 5 KWIETNIA 1521 ROKU. 397

Próba mediacji pokojowej księcia legnickiego Fryderyka i elektora brandenburskiego Joachima jesienią 1520 roku . 397

Kulisy mediacji Cesarstwa i Węgier ....................... .

Rokowania pokojowe w Toruniu i Prabutach .

"Kompromis toruński" z 5 kwietnia 1521 roku ............... .

Wprowadzenie w życie postanowień rozejmu toruńskiego w kwestii zaciężnych; ostatnie aneksje terytorialne

407

411

430

wielkiego mistrza 435

ROZDZIALXI OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA "WOJNY PRUSKIEJ" ZLAT1519-1521 441

Dominująca rola zaciężnych; podrzędny udział pospolitego ruszenia 441

Artyleria ogniowa 454

Rola floty Gdańska, Elbląga i Zakonu . 464

Strategia i taktyka wojsk Polski i Zakonu. 4 72

Koszty finansowe "wojny pruskiej" 481

Skutki "wojny pruskiej" 484

ANEKS 493

Zestawienie rotmistrzów oraz rot konnych i pieszych polskich . 493

Wykaz rotmistrzów królewskich i liczebność ich rot we wrześniu 1520 roku . . . . . . . . . . . . . . 498





------· 10 SPIS TREŚCI

WYKAZ SKRÓTÓW 499

SPIS ILUSTRACJI 501

BIBLIOGRAFIA 502

INDEKS NAZW OSOBOWYCH .

INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH

512

521





WSTĘP

w:roku 1983 ( recte: 1984) ogłosiłem w Wydawnictwie 11Pojezierze" obszerniejszą monografię stanowiącą początek pełniejszych badań nad genezą

krakowskiego aktu hołdu pruskiego 1525 roku 1• Praca ta objęła zagadnienia walki politycznej i dyplomatycznej toczonej od schyłku XV stulecia do końca 1519 roku przez Polskę jagiellońską z ostatnimi wielkimi mistrzami w lennych Prusach Krzyżackich- księciem saskim Fryderykiem Wettynem (1498-1510) i margrabią brandenburskim - księciem Albrechtem Hohenzollernem-Ansbachem (od roku 1511). Była to walka o pełną realizację warunków traktatu toruńskiego 1466 roku. Polska prowadziła ją głównie dla zagwarantowania najbardziej życiowych interesów gospodarczych przy ujściu Wisły, to jest dla utrzymania pełnej władzy nad Prusami Królewskimi wraz z Gdańskiem, a przy jednoczesnym skrępowaniu niezależności zakonu krzyżackiego traktowanego jako faktycznego lennika Królestwa Polskiego we wschodniej części Prus, bez dążności do całkowitego zlikwidowania korporacji zakonnej. Walka ta nabrała w pełni charakteru międzynarodowego na skutek włączenia się do niej od roku 1510 papiestwa i Habsburgów w czasach cesarza Maksymiliana I Habsburga (do roku 1519). Ułatwiało to lawirowanie polityczne zwłaszcza wielkiemu mistrzowi Albrechtowi i umożliwiało mu znalezienie oparcia w Wielkim Księstwie Moskiewskim (rok 1517), walczącym z Wielkim Księstwem Litewskim czasów Zygmunta Jagiellończyka o zwierzchnictwo nad ziemiami północnej Rusi. Coraz wyraźniej też Albrecht szukał pomocy u władców terytorialnych Rzeszy, z Hohenzollernami brandenburskimi na czele, a w strefie bałtyckiej - w Danii czasów Chrystiana II oldenburskiego. Zdecydowane przygotowania wielkiego mistrza do zbrojnej akcji nad dolną Wisłą w sojuszu z Moskwą i z pomocą militarną z Rzeszy spowodowały podjęcie przez Polskę Zygmunta Starego, popieranego w pełni przez najbardziej zainteresowane stany Prus Królewskich, kroków obronnych. Za wspólną zgodą senatu i sejmu koronnego oraz Rady Prus Królewskich w Toruniu w początkach grudnia l S 19 roku miały zostać zapoczątkowane działania wojenne w Prusach Krzyżackich, choć tylko w imię obrony warunków traktatu toruńskiego 1466 roku.

1 M. Biskup, Polska a zakon krzyżacki w Prusach w początkach XVI wieku. (U źródeł sekularyzacji Prus Krzyżackich), Olsztyn 1983 (recie: 1984).





INDEKS NAZW OSOBOWYCH

W indeksie pominięto stale występujące hasła: Król Polski, Zygmunt Stary, wielki mistrz Albrecht, Krzyżacy.

Indeks nie obejmuje przypisów i bibliografii

Adrian z Gdańska, mieszczanin 390 Aleksander Jagiellończyk, król polski 37, SI Aleksandrow Wasyl, poseł Wasyla III 230-

232 Altmansshofen Bertold v., prokurator szczy

cieński 141 Andrzej (Enderres), puszkarz z Królewca 461 Anger Jerzy, dowódca zaciężnych krzyżac

kich 226, 228, 229, 2S3, 308, 341, 346, 436,4S3

Angermiinde Filip, rajca gdański 333 Anna, księżna mazowiecka 77, 123, 127, 26S,

3S9,391 Aron, zaciężny królewski 498

Bach Klaus v., komtur 227-229, 292, 297-303,308,309

Bakoćs Tomasz, arcybiskup ostrzyhornski 399,401,42~42S,431

Balbo Hieronim, poseł węgierski 78, 408 Balleki Mikołaj, rotmistrz królewski 366, 443,

447 Baliński Jan, skarbnik malborski, kasztelan

gdański 72, 16S, 32S, 3S4, 367, 372, 38S-387,389,436,44S,4S7

Baljazin W N. 21 Balunyczsky ( Bolunyczki, Balyczsky) Miko

łaj, rotmistrz królewski 497 Basta, rotmistrz królewski 8S, 444, 493 BażyńskiJerzy, wojewoda malborski 73, 209,

210,279,327 Becher Asmus, rajca królewiecki 208 Beler Jan, pisarz królewiecki 19, 208 Bieniaszewski Wawrzyniec, rotmistrz królew-

ski 136, 142, 143,448,493 Biernadei C. 18 Biskup M. 15, 21,22 Blankenfeld Jan, biskup rewelski i dorpacki

347,378

Blankenfeld Mikołaj, reprezentant w. mistrza w Kurii Rzymskiej 422

Bogucka M. l S Bogusław X, książę pomorski 6S, 73, 90, 188,

196,208,303,340 Bona Sforza, królowa polska 266 Boner Jan, żupnik krakowski 97, 130, 146,

161,244,2S2,4SS,456,482 Bonin Jerzy, starosta lęborski 188 Bank H. 18,20 Boratyński Jan, chorąży przemyski, rotmistrz

królewski 3S4, 371,497 Borchert Micha!, sukiennik elbląski 381, 38S Borcke Chrystian, szlachcic, reprezentant

elektora brandenburskiego Joachima 190 - Otton, poseł Bogusława X 90 Brackwagen Michał, rajca elbląski, rotmistrz

królewski 72, 84, 102-104, 112, 115, 141, 164, 166, 181, 208, 243, 246, 380-382, 384,38S,489,494

Brzeski Paweł, chorąży czerski, starosta łomżyński 86, 12S, 242,451

- Szczęsny (Feliks), wojewoda mazowiecki 86, 125,445,4S1

Brzozowski Andrzej, rotmistrz królewski 84, 129,444,447,493,495,496,498

Bublo Maciej z Oświęcimia, rotmistrz królewski 76,444,493-495

Bugenhagen Degener, marszalek Bogusława X 188

Bułhakow Iwan, poseł Wasyla lll379

Cema Achacy, podkomorzy pomorski, wtmistrz królewski 84, 111, 136, 139, 155, 170, 175, 327, 328, 344, 357, 367, 449, 489,493,495,498

Charłamow Iwan Niekrasow, sekretarz i poseł Wasyla III 230, 233, 290, 291





iNDEKS NAZW OSOBOWYCH 513

Chrystian II Oldenburski, król duński li, 21, 26, 61, óó, 80, 83, 90, 151, 152, 220-228, 253, 293, 305, 309, 313, 342, 343, 387, 388,392,471

Ciekliński Mikołaj, rotmistrz królewski 366, 443, 444,447,497

Ciołek Erazm, sekretarz królewski, biskup płocki 185-187,266,286,287,422

Coldra, rotmistrz królewski 497 Czaszka, rotmistrz królewski 444, 494 Czema Aleksander Semenow, poseł Wasyla

lii 231-233,281,290,291 Czystocki, rotmistrz królewski 85, 444, 493

Daniel Zygmunt, brat krzyżacki 117, 377 Dantyszek Jan, sekretarz i poseł królewski

236,238,-l-89 Darmstat Hans v., puszkarz niemiecki 463 Delbriick H. 21 Dobeneck Hiob, biskup pomezański 59, 69,

85, 86, 88, 89, 92, 93, 95, 102, 117, 145, H7, 149-151, 197, 200, 207, 208, 210-212, 271, 272, 277-285, 294, 358, 361, 397, 406, 407, 410, 411, 417-419, 421, .J-26,427,429,435,474

Dogie/M. 18 Dohna v., ród szlachecki ze Śląska 69 · (Donen) Baltazar, rotmistrz królewski 251,

252,442,494,495 · (Donen) Piotr v., dowódca zalogi Braniewa

251,437 Dołuski Paweł, rotmistrz królewski 352, 497 . Stanisław, rotmistrz królewski 84, 444,447,

493,495 Dorota, mistyczka i pustelnica z Mątowów

147 Doberitz Heinz (Heine, Henryk) v., z Bran

denburgii, dowódca zaciężnych krzyżackich 79,220-224,227-229,251,386,419, 436,437,454

Drahe Michał v., komtur zamkowy królewiecki 208, 233, 234

. Szymon v., komtur pasłęcki, w. komtur 180, 362

Drahnitzki Wurgel, dowódca zaciężnych królewskich 95

Drzewieki Maciej, biskup włocławski i przemyski 67,412,414,435

Drzewosicki (Drzewosicky) Jan, rotmistrz królewski 442, 445, 494, 496

Dunin Andrzej z Prawkowic, starosta bolesławski i brzeski 326

Dunin Piotr z Prawkowic, hetman wojsk zaciężnych w Prusach 45

Dytrych, puszkarz z Królewca 459, 460 Dzialyński Mikołaj, starosta brodnicki, pod

komorzy dobrzyński, rotmistrz królewski 84, 87, 93, 112, 115, 136, 137, 155, 157-159, 167, 175, 178, 260, 373, 447, 467, 493,495,497

Dziewanawski W 20

Eberhard, hrabia z Konigsteinu 394 Egg E. 21 Ehingen Eberhard v., komtur z Hocnecku 303 Eltz Jerzy v., w. marszalek 69, 236-239, 288,

290,393,394,407 Elżbieta, królowa duńska 229, 388 Elżbieta, żona elektora Joachima, siostra

Chrystiana II 226 Emerich Fabian, kanonik dobromiejski 344,

365 Eryk, książę brunszwicki, komtur klajpedzki

180,182,183,233,291,307,387,419 Eulenburg, ród szlachecki w Prusach Krzy

żackich 69 · Both (Botho) v., dowódca wojsk krzyżac

kich w Sępopolu 154, 156, 158, 257, 262 · Wendt v., starosta jeziorański 154, 15, 157,

158,362

Faber K. 12,483 Falk Krzysztof, kronikarz elbląski 19 Fasolt Paweł, dowódca zamku w Prabutach

117,150,272,344,363,365,369,370 Federaw Jerzy, rajca królewiecki 426 Feilitzsch Filip v., reprezentant elektora sa

skiego Fryderyka 190 Ferber Eberhard, burmistrz gdański 152, 209,

328,329,357,413,428,438,458,489 Ferreri Zachariasz, legat papieski, biskup gar

cleński 185, 186, 201, 205, 280, 286, 422, 438,487

Festenberg (Westenberg, Festenburg, Firstenberg) Kraft (Craft) hrabia, brat krzyżacki 172

Filip, landgrafheski 223, 299, 300 Firlej Mikołaj z Dąbrowicy, hetman w. koron

ny, wojewoda sandomierski 17, 42, 75-77, 81-83, 87-89, 91, 95-98, 106, 110-115, 119-122, 129-139, 141-145, 151, 152, 155, 160-166, 169- 172, 174, 175, 178, 180-182, 186, 187, 191, 198, 200, 202, 204, 207, 229, 241-244, 246-248, 250-





514 INDEKS NAZW OSOBOWYCH

2S3, 2SS-260, 262-264, 266-26S, 270, 2S2-2S4, 293, 309, 313, 314, 33S, 339, 3S4-3S6, 362, 366, 414, 424, 442, 44S, 446, 4SO, 4S2, 4SS-4SS, 46S-470, 472-474,476-47S,4S6,4SS

Flaszka Jan, rotmistrz królewski SS, 444, 44S, 494-496

Flint Adrian z Gdańska 390 -Jakub z Gdańska 390 Fogelweder Leonard, kupiec krakowski, rajca

SS Forstreuter K. 13, 21 Franciszek l, król francuski 63, 64, 236, 239 Franek Hans, skarbnik w. mistrza 26S, 349 Frauenholz E. 21 Freiberg Eberhard v., prokurator tylżycki 1S9,

23S,292,294,347,37S -Jan, kronikarz królewiecki 19 Freundt Achacy, kanonik warmiński 3S3 Freyburg (Freiburg) Eberhard v., dowódca

załogi Bartoszyc 119, 133, 134, 13S, 1S4, 160, 170, 21S, 216

Friszke Fryderyk, dowódca załogi Bartoszyc 1S9

Fryderyk, książę bawarski 237, 23S Fryderyk II, książę legnicki i brzeski 19, 6S,

191, 192, 197, 199, 202, 203, 2SS, 30S, 313, 31S, 31S, 340, 361, 362, 397-407, 409,410, 412-414,421-42S,430,433,4S7

Fryderyk Mądry, elektor saski 17, 6S, 1S9, 190,220,223,226,300,303,399,424

Fryderyk Wettyn, książę saski, w. mistrz 11, 2S,26,SS-61,69, 190,211,420

Gablentz Hans v., wójt działdowski 166, 167 Gans Barłom i ej, kronikarz królewiecki 19 Garbacz Adam Jasieński, dworzanin Zyg-

munta I, dowódca załogi Dąbrówna 118 Garsaer Jan, burmistrz ornecki 346 G asieniclei ( Gasseniczky) Adam, dowódca

wojsk mazowieckich 123 Gaspar, arcybiskup ryski 378 Gattenhofer Hans, brat krzyżacki 291 -Krzysztof, kanclerz w. mistrza 13S, 20S,343,

364,36S,370,372 Gattinara Mercurino, kanclerz hiszpański 63 Germus z Królewca 46S Geyer Florian, poseł w. mistrza 1S2, 207,407 Girej Mehmed, chan Tatarów krymskich 66, 67 Glaubitcz Melchior, wójt malborski 329 Gnojeński Lam pert, rotmistrz królewski 448,

498

-Leonard, rotmistrz królewski SS, 44S, 493, 49S,498

Gadlewski J. R. 20 Goryczyński, rotmistrz królewski 372 Gorynyczski Hynek, rotmistrz królewski 497 Goztonyi Jan, biskup jaureński (z Gyor) 192,

197,199,202,400 Górka Łukasz, starosta generalny wielkopol

ski, starosta międzyrzeclei 72, 73, 76, 190, 244,312,31S,320,340,413,414

Górski Karo/l S Górski Konstanty 14, 20 Grajewski Mikołaj, rotmistrz królewski 496 Grajawski Jan, rotmistrz królewski 496, 497 Gratzow Ludwik, poseł mistrza krajowego

Plettenberga 90 - Piotr, sekretarz mistrza krajowego Pletten

berga 233, 234 Greussing Filip, brat krzyżacki, dowódca Pa

słęka 116, 164, 166, 260, 274 Grunau Szymon, kronikarz 12, 19, 23 Grzegorz ( Greger ), puszkarz z Królewca 461

Habsburg Ferdynand, arcyksiążę 414, 425, 4 31 - Karol V, zob. Karol V Habsburg - Maksymilian l, zob. Maksymilian I Habs-

burg Habsburgowie 11, 39, 62-64, 238, 408, 414,

424 Harder Baltazar, dowódca załogi w Starogar

dzie Gdańskim 328 Harncarz Mikulasz (Mikołaj), rotmistrz kró

lewski 443, 445, 448, 497 464, 468. 519, 520

- Wawrzyniec, rotmistrz królewski 85, 250, 444,494-496,83,84,2S9,515,51~.518

Hasenka.mp (Hasenpot) Hermann, wójt z Bauske 134,235,294,347,364, rs

Hattstein Konrad v., dowódca zaciężnych krzyżackich 39 3

Hawbere Fritz, puszkarz krzyżacki 333. 463 Helb Hans v., zastępca dowódcv załogi Bra-

niewa 251 Heberstrauch Jan, rotmistrz królewski -N4 Hennenberger Kasper, kronikarz 22 Henryk V111, król angielski 63 - Młodszy, książę brunszwicki 189, 225, 303 Herbilstadt Stefan v., prok"Urator pasłęcki

109,356 Herbst S. 15, 16, 23, 308, 348 Hesslich Bechtold, puszkarz z Królewca 363,

461,462





INDEKS NAZW OSOBOWYCH 515

Hermann, brat krzyżacki 389 Heubiczs Andrzej, puszkarz z Królewca 461 Heydeck Fryderyk v., kompan w. mistrza,

dowódca załogi Braniewa i Ornety 69, 99,101-105,109,112,114,116,119-122, 135-137, 141-143, 163, 169, 214, 249-252, 269, 346, 349, 363, 377, 380, 419, 421

Hochberger Stefan, brat krzyżacki 291 Hojmann H. H. 21 Hohenzollern Albrecht v., kardynał, arcybi

skup magdeburski i moguncki 64, 189, 190, 219, 223, 224, 225, 227, 299, 320, 407

-Joachim l, elektor brandenburski 21, 26, 61, 64, 73, 81, 189, 190, 220, 222-228, 238, 297, 299-303, 320, 350, 380, 392, 397, 398, 400, 402-407, 412, 414, 422, 463, 483,486

Hohenzollem-Ansbach Anna, siostra margrabiego Jerzego 65

- Fryderyk v., margrabia, ojciec w. mistrza AJbrechta 282

-Jan v., margrabia brandenburski, brat w. mistrza 237-239,300,407

- Jerzy v., margrabia brandenburski, brat w. mistrza 64, 65, 191, 282, 412,414, 417, 419,425,426,430,433,434,487

62, 63, 197, 292, 309, 412, 430, 433, 435, 438,~446,450,453,451,509

- Kazimierz v., margrabia brandenburski, brat w. mistrza 64, 65, 220, 225, 227, 236, 238, 288,298,299,303,320,397,400,407

-Wilhelm v., brat w. mistrza 180, 233, 291, 307,419

- Zofia v., siostra w. mistrza 65 Hohenzollernowie brandenburscy 11, 26,62,

64,65,80,81 - frankońscy 17, 21, 23,65, 397,488 Hubatsch W. 8, 11, 362 Hynek Piotr, podkomorzy kamieniecki, rot

mistrz królewski 264,442, 447, 494-496

lłowski Aleksander, rotmistrz królewski 342, 372,374,443,445,447,497

lsdbieński Piotr, notariusz królewski 353 lsenburg Wilhelm v., hrabia, były w. marsza

lek Zakonu 61, 71, 222, 300, 302, 303, 321, 328, 329, 332, 333, 335, 336, 345, 393,394

lskrzycki Mikołaj, rotmistrz królewski 136, 175,180,181,448,495,498

Iwan Mołdawianin (Ivon Moldavus, Ivon Moldavi), rotmistrz królewski 444, 447, 496

Jagiellonka Elżbieta, siostra Zygmunta 65 Jagiellończyk Ludwik zob. LudwikJagielloń-

czyk Jakub, komtur zamkowy w Kwidzynie 14 7 Jan, posłaniec Wasyla Ill379 -biskup hildesheimski 189 -biskup miśnieński 342 - brat Fryderyka, elektora saskiego, książę

189,220,238 -Starszy, ojciec Jana Zerotinskiego 168 - (Jan) Stary z Kromierzyc (Kromieryża),

rotmistrz królewski 448, 495,498 Jankowski Jan, rotmistrz królewski 495, 498 - Maciej, rotmistrz królewski 448, 494 Janusz Ill, książę mazowiecki 77, 127, 132,

392,430 Jasieński Adam, rotmistrz królewski 118, 496 - Piotr, rotmistrz królewski 77, 448, 449,493,

494,496,498 Jerzy Brodaty, książę saski 17, 188-190, 192,

220, 226, 283, 298-300, 303, 313, 399, 424,431

-z Kolonii, puszkarz 333 Joachim E. 13, 17, 18 Joch v. Albert, burmistrz kopenhaski 224, 229 Jordan Achacy, poborca krakowski i sando-

mierski482 Jorg z Kolonii, puszkarz 463

Kalbe Dytrych v., dowódca krzyżacki w Przezmarku 112, 117

Kam pa, komornik królewski 425, 426 Karol V Habsburg, król rzymski 21, 62-64,

67,185,192,195,197,236-240,266,283, 285, 286, 288-290, 298, 300, 355, 357, 362, 366, 373, 393, 394, 397, 398, 404-411, 413-416, 418, 419, 422-427, 429-431,433-435,475,486

-Wielki, cesarz rzymski 186 - książę ziębicki, poseł węgierski 404, 405 Karpow G. F. 18 Kazimierz Jagiellończyk, król polski 83, 324,

464 Kempten Daniel v., puszkarz niemiecki 463 Kestner E. 13,470 Kittlitz, ród niemiecki 69 - Henryk, szlachcic z Prus Krzyżackich 208,

279






Kleen Dytrych v., mistrz niemiecki, lenny książę Rzeszy 39, 40, 65, 80, 90, 226, 228, 294,297-299,393-395

Klingenbeck Jerzy, dworzanin w. mistrza 232, 233,290-292,346,364

Kladzywo Jan, rotmistrz królewski 448, 496 Knebel Moryc, dowódca zaciężnych krzy

żackich 226, 228, 229, 253, 265, 305, 349, 364,381,382,384,385,453

Knobelsdorf Jan v., poseł brandenburski 90, 189, 198

Knorringen Henryk v., komtur krajowy nad Adygą228

Knuth Andrzej, szlachcic, wysłannik króla Zygmunta I 221

Kolberg J. 13 Kolbitz (Colwicz) Hans, prokurator piski

125 Konarski Jan, biskup krakowski 98 KonopackiJan, biskup chełmiński 371,413 -Jerzy, wojewoda pomorski 56, 73, 324 Kanopczyński W 14 Kopernik Mikołaj, kanonik warmiński 102,

103,352,367,368,370,376 Kopytowski Piotr, podkomorzy czerski, sta-

rosta wyszogrodzki 391 Koryczeński Jan, rotmistrz królewski 496, 498 Korzon T. 14 Kospoth Hans v., rycerz pomezański, dowód

ca załogi Kwidzyna 147-148,411,417 Kostelak Jan, rotmistrz królewski 76, 136,

142,143,444,448,449,493 Kostka, rotmistrz królewski 496, 498 - Stanisław ze Sztembarku, starosta szymbar

ski, rotmistrz królewski 76, 77, 87, 88, 92, 93,118,336

Kościelecki Jan, starosta kowalski, rotmistrz królewski 84

- Stanisław, wojewoda inowrocławski, starosta malborski, hetman ziem pruskich 35, 54-56,71-73,76, 104, 188,237,258,267, 268, 271, 311, 319, 325, 326, 328, 329, 336,351,352,445,451,452

Kośroider Piotr, rotmistrz królewski 86, 88 Kotliński Tomasz Newman, rotmistrz kró-

lewski 494, 496, 498 Krajowsky Piotr, rotmistrz królewski 86, 88 Krapff Paweł, brat krzyżacki 273, 275 KriimerC.!9 Krokowski Jerzy, właściciel dóbr ziemskich

na Pomorzu Gdańskim 438 Kronach Hans v., puszkarz królewiecki 461

Kryski Piotr z Drobina, kasztelan płocki 166, 167

Krzycki Andrzej, sekretarz królewski 203, 208,215,411,413-415,438,489

- Mikołaj, dworzanin królewski l 50 Kunheim Jerzy v., radca w. mistrza 426 Kutrzeba S. 18 Kyczyanowski Jan, przewodnik wojsk za

ciężnych krzyżackich 436

Labuda G. 23, 24 Lanckoroński Krzysztof, rotmistrz królewski

76,444,493 - Przecław, dowódca wojsk małopolskich

321,323 Lang Mateusz, kardynal, arcybiskup salz

burski 424,431,434 Leben Tomasz, wysłannik duński 224, 22!' Leiden Hans v., naczelny puszkarz Zakonu

143,459,460 Leon X, papież 27, 63, 67, 185-18", 199,216,

236,285-287,289,414,422,486 Leszczyński Rafał, starosta człuchowski ~2.

209,210, 323 Lev Zdenek, burgrabia praski 64 Ligęza Zbożny, rotmistrz królewski 86, 88 Loe Jan v., burmistrz elbląski 381 Lubański Jakub, rycerz z okręgu Dąbrówna

118 Lubrański Mikołaj, wojewoda poznański 210 Lucas, rotmistrz królewski 497 Ludwik Jagiellończyk, król czeski i węgier

ski 64, 67, 74, 78, 188, 191, 192, 196, 19~. 223, 226, 253, 283, 289, 313, 315, 355, 397-401, 404-415, 418, 419, 423, 424. 427,429-431,434,435,438,486, 48"'

- palatyn reński 90, 39 3 Luptowski, rotmistrz królewski 496 Luter Marcin, reformator 63, 64, 286, 422 Luzjański Albrecht, starosta bisk-upi w Lidz-

barku 254, 264 - Fabian, biskup warmiński 1"', 3o, 68, ~2.

73,81,87,96,99-103,106,114,11.\119, 121, 131-133, 135-139, 144. 153-158, 160, 162, 169, 172, 174, !""'S, 181, 186. 187, 193, 200, 201, 204, 205, 208-210, 217, 252, 254, 255, 257, 258, 260-26"', 269, 271, 282, 309-312, 323, 324, 32tl, 337, 342, 346, 353-355, 357, 362, 366-368, 370, 373-377, 380, 410, 413, 414, 416, 425, 428, 435, 437, 438, 450, 458, 474,478,488





INDEKS NAZW OSOBOWYCH 517

-Jan, wojewoda' helmiński 87, 118, 130, 268, 451

Lmiecki Janusz (Jan), stolnik ciechanowski 86 Łaski Jan, prymas 68, 78, 81, 83, 92, 145, 154,

187, 195, 196, 200, 204, 209, 210, 212, 239,279,313,411,413,414,423,424

-Hieronim, poseł królewski do Karola V 239, 288, 289,408,410

Laszewski Zygmunt, chorąży płocki 357 Łącki Jakub, rotmistrz królewski 77, 448,

493-496, 498 -Jan Turek, rotmistrz królewski 118

Maciejawski Kasper, podstoli sandomierski, rotmistrz królewski 84, 353, 447, 493, 495,497,498

Majewski W. 15 Maksymilian I Habsburg, cesarz rzymski 11,

26,46,62,131,238,420,424,456,459 Maly Procek z Cetn e, sekretarz królewski 97 Mailek f. 38 Marasch Jan, radca cesarski 409 Masow Andrzej, kupiec królewiecki 387 Massau Rudiger v., rotmistrz krzyżacki 454 Matuszka (Mathusz z Weszely), rotmistrz

królewski 76, 165, 314, 318, 326, 443, 448, 494-497

Maul Fabian, wójt biskupi warmiński 99, 102 MediciJulian de, kardynaJ I SS, 236,287 Meyer Jan, poseł Karola V 23 7 Miller D. 21 Miltitz Henryk v., prokurator nidzicki 69,

172, 179, 204-209, 211, 216, 226, 228, 277, 279, 280, 406, 407, 416, 418, 419, 421,426

Minoczky (Minoczki) Marek, rotmistrz królewski 86, 88

Mlodecki Hipolit, rotmistrz królewski 447, 496-498

Młynarz Marcysz, rotmistrz królewski 496 Mokłokow Anastazy, poseł Wasyla III 232,

233,281,290-292,346,347 Molner Marcin, burmistrz pucki 335 Morsztyn Piotr, kupiec i rajca krakowski 88 Mortensen G. 22 Myszkowski Wawrzyniec, rotmistrz królew

ski 76, 84, 144, !SS, 157, 167, 266, 270, 356, 372, 373,447,493,495,497,498

Nadoiski A. 20, 24 Niederhof Leonard, kanonik warmiński 136 Nilsdotter Gyłłienstern Krystyna, żona gu-

bernatora Szwecji 221

Niszczycki (z Niszczyc) Andrzej, wojewoda płocki 244,264,314,451

- Mikołaj, starosta płocki 264 Norby Seweryn, dowódca duński na Gotlan

dii 221,222,224,227,342 Nowak I 20 Nowakowski A. 16, 20, 59

Oborski Jan, rotmistrz królewski 447, 493, 495,496,498

Odnowski Piotr, podkomorzy lwowski 315 Odyniec W. 20, 54 Oesterreich Marcin, kronikarz warmiński 19 OlbrachtJan, król polski 41, 54, 59,282 Olejnik K. 327 Olsztyński Kasper, rotmistrz królewski 497 Opatowski Wnuk, zob. Wnuk z Opatowa Ośnicki Feliks, rotmistrz królewski 444, 496

Pasierbski M. 22 Peine Jan, pisarz kancelarii krzyżackiej 221-

224,227,228 Pepin Maly, król Franków 186 Peryk Henryk z Janowie, rotmistrz królewski

353,356,367,368,370 Pfaff Michał, burgrabia pieniężnieński (mel

zacki) lOS, 119, 143 Pieczypieski Wacław, rotmistrz królewski

447,494,495 Pierzchała, rotmistrz królewski 497 Pierzchnicki Stanisław, rotmistrz królewski

496 Plauen Henryk Reuss v., dowódca Bartoszyc

106,133,158,159,265 - Henryk Reuss v., poseł elektora saskiego

Fryderyka 190 Plettenberg Walter (Wolter) v., mistrz krajo

wy inflancki 39, 66, 90, 125, 134,233-235, 293-295,347,364,378

Plaza Jan, rotmistrz królewski SS, 161, 345, 448,493-495,498

Pociecha W. 14-17, 23 Podmansky Mikołaj, rotmistrz królewski 444,

496 Polentz Jerzy v., biskup sambijski 69, 89, 106,

117, 119, 120, 134, 137, 152, 180, 198, 207,214,243,305,419

Pommer Grzegorz, dowódca barki "Barbara" 387,388,471

Proyke Jerzy, marszałek biskupstwa warmińskiego, wójt biskupi 170, 257, 310, 342,373,461






Przybór Jan, rotmistrz królewski 86, 88

Rabenstein Melchior v., marszałek nadworny w. mistrza 230-234,281,356

Radwankowski Stanisław, rotmistrz królew-ski 345, 346, 355, 493, 495, 498

Radziwiłł Mikołaj, kanclerz litewski 124 Rambowski Andrzej, szlachcic pomorski 328 Raresz Maria, matka Piotra Raresza 444 - Piotr, zaciężny królewski, nieślubny syn wo

jewody mołdawskiego Stefana Wielkiego 444

Rauter Zygmunt, dowódca załogi w Bartoszycach 159

Rechenberg Jan v., szlachcic śląski, dowódca zaciężnych królewskich 168, 169, 171, 175, 180-182, 208, 209, 213, 217, 266, 271, 281-285, 365, 397, 442, 446, 474, 482,494

Robella Piotr, sekretarz mistrza krajowego Plettenberga 295

Rogendorf Jerzy v., hrabia, mediator między Polską a Zakonem 409, 412, 413, 425, 426,430

Rotenhan Sebastian v., dr, reprezentant arcybiskupa mogunckiego Albrechta 190

Rożnowski Jakub, stolnik poznański, starosta malborski i kwidzyński 146, 148,385,389

Roseler Marcin, burmistrz knipawski 69, 205, 207,208

Runau Dionizy, historiograf 12 Russocki Mikołaj (alias Jan), kasztelan bie

chowski, dowódca załogi w Morągu 95, 118, 155, 323

Salomonowie, mieszczanie krakowscy 77 Sarkan Ambroży z Akoshazy, poseł węgierski,

komes 408-410, 412, 414, 421-423, 425, 430,433

Saunsheim Ludwik v., komtur krajowy koblencki 298, 394

Schaumburg Wilhelm v., prokurator barciański 346,362, 375

Schleinitz Henryk v., szlachcic, reprezentant księcia saskiego Jerzego Bogatego 190 Schlettstadt Antoni v., rotmistrz krzyżacki 254,454

Schlick Quirin, komtur ostródzki 94, 363, 365,419

Schlieben Albrecht v., proboszcz kętrzyński, poseł w. mistrza 341, 347, 379

- Dytrych v., radca i marszałek dworu w. mistrza 69, 78, 104, 109, 112, 113, liS, 116, 155,156,255,305

Schamauch H. 485 Schonecke Mikołaj, burgrabia ornecki 345 Schonberg Antoni v., szlachcic miśnieński,

brat Dytrycha 220, 223, 336 - Dytrych v., doradca w. mistrza Albrechta 69,

79, 80, 90, 135, 189, 198, 219, 220-229, 234-236, 297, 301-304, 309, 321, 322, 328,334-336,341,403,454,459

- Hans v., marszałek nadworny w. mistrza 124 - Mikołaj v., poseł papieski, brat Dytrycha

185,193,220,236,420 Schonborn Mikołaj, prepozyt pomezański 92 Schonburg Wolf v., naczelny dowódca zacięż

nych krzyżackich 90, 219, 220, 223-22':', 229, 236, 292, 297-303, 309, 319, 321, 325, 329, 332-336, 345, 348, 350, 380, 392,402,407,453,454

Schrotter Friedrich Leopold v., kartograf22 Schutz Kaspar, historyk gdański 12, 19 Schwałbach Kasper v., rycerz zakonny 381,

382,384,437 ScultetiJan, archidiakon warmiński 102, 104,

201,345,376,400,437 Selim l, sułtan turecki 63, 64, 398 Sęcygniewski Jakub, rotmistrz i hetman kró

lewski 146, 157-160, 165, 171, 256, 262-265, 270, 271, 310, 312, 323, 340, 342, 352, 353, 355-357, 366-369, rr-r8, 386, 387, 411, 415, 416, 425, 429, 437, 442, 443, 445, 447, 461. 474-477, 494, 495

Sichau Burchard, rotmistrz krzyżacki 254 - Zygmunt v., towarzysz Dytrycha v. Schon

berga 220, 222-224. 226-228, 293, 308-311,344,453

Sickingen Franciszek (Franz) v., rycerz, zaciężny krzyżacki 80, 219, 220, 298. 302, 393,394

-Jan (Hans), syn Franciszka, zaciężny krzv-żacki 302, 394

Siergiejew Siemion, poseł Wasyla lll379 Silitz Jan z Gotlandii 388 Sjodin L. 18 Skotnicki Mikołaj, podstoli sandomierski,

rotmistrz królewski 76, 86, 88, 353, 373, 447,493,495,497,498

Skromowski Leonard, rotmistrz królewski 77,93,118,272,444,494,495

Slesita Donen (Dohna) zob. Dohna Baltazar





[N D EKS NAZW OSOBOWYCH 519

S linski { Slynsl-.")', Slynszl-.")', Szlynszl-.l') Mikołaj ( Mil-."Uiasz ), rotmistrz królewski 76, 324,445,448,494-497

Słupceki Zbigniew, rotmistrz królewski 354, 356,367,368,370,494,497

Snellenberg Henryk, kanonik warmiński 136 Sokołowski Jan, starosta grudziądzki 146 Spieraiski Z. 15, 20, SS Spiess Grzegorz, pisarz niemieckiej gałęzi Za

konu 19 Sprentz Sebastian (Sperantius), biskup z Bri

xen 409,412,413,421-423,425,429,430 Stach Engel, poseł w. mistrza 220 Stanisław, książę mazowiecki 77, 82, 86, 123,

127,132,359,392,430 Stanisław z Chodcza, marszałek Królestwa

Polskiego, kasztelan halicki 354 Stańczyk Wyszota, rotmistrz królewski 85,

493,495,496,498 Staroszczky, rotmistrz królewski 496 Starski Jan, rotmistrz królewski 76, 381,448,

494,495,497,498 Starzowski Mikołaj, rotmistrz królewski 496 Staszkowski Jan, nadzorca nad artylerią kró-

lewską 52,316, 4SS Staśko, służący burgrabiego z Pieniężna 119 Stefan Wielki, wojewoda mołdawski 444 Stegman Bernt, kronikarz gdański 19 Stębarski Jan, szlachcic pomorski 328 Stockfish Baltazar, kanonik warmiński 104 Storcz Mikołaj z Rudnika, rotmistrz królew-

ski 72, 74, 293, 324, 330, 332, 339, 358, 442, 445, 494, 495

Storm Ambroży, sekretarz gdański 174 Stosz Zygmunt z Kunic, rotmistrz królewski

76, 77,271,34S,3Sl,447,493,49S,498 Sture Sten Młodszy, gubernator Szwecji 66,

221 Stiiblinger Sebastian, dr praw, kanclerz, re

prezentant elektora brandenburskiego Joachima 190, 193

Sudek Jan (z Dołu), rotmistrz królewski 76, 250, 444, 494-496

Sułejman l, sułtan turecki 398 407, 408, 422 Sunnanvader Piotr Jakobson, kanclerz

szwedzki 293 Susky Melchior, rotmistrz królewski 497 Szatmari Jerzy, biskup Pięciukościołów 424,

425,427,431 Szpot Mikołaj, wojewoda pomorski SS, 56 Svihowsky Brzetyslaw, radca czeski 313

Szydłowiecki Krzysztof, kanclerz koronny, wojewoda i starosta krakowski 67, 200, 209-211' 21 s, 263, 279, 280, 282, 317, 323, 3SS, 358, 411,412, 414,417,424, 427,438,490

- Mikołaj, podskarbi, kasztelan sandomierski 18,3S7,3S8,366,369,43S,446,447,481, 482

Śmieszkał (Śmieszka!, S mieszkał) Jerzy, rotmistrz królewski 442, 448, 494, 496, 498

Świerczowski Janusz, kasztelan biecki, hetman królewski 157, 253, 258, 267-272, 305, 309, 316, 324, 338, 339, 345, 351-353, 3SS, 356, 358, 366, 373, 442, 443, 445,458,474,477

Święcicki Jan, rotmistrz królewski 44 7, 494-496

Targowicki Jerzy, starosta golubski 92, 145, 149, ISO

Tarnowski Jan, rycerz, dworzanin królewski 130, 131

-S pytek, magnat małopolski 337 Teschner Filip, burmistrz braniewski 99, 102,

lOS Tęczyński Andrzej, wojewoda lubelski 315,

321 Thedaldi Jan, florentyńczyk, poseł papieski

185,186,280,286,287,422 Theiner A. 18 Thoman, rotmistrz królewski 496, 498 Tomasz, pleban dąbrowieński 94 Tomicki Piotr, biskup przemyski i podkanc

lerzy koronny 67, 82, 89, 95-97, 129, 133, 167, 170, 187, 200-203, 206, 208-211, 213-216, 266, 279-281, 289, 316, 358, 411,413,415,438,472

Truchsess Fryderyk, dowódca zamku w lław-ce 170

-Jerzy, były w. komtur 208, 362 - Kunz, szlachcic w Prusach Krzyżackich 208 TrzepińskiJan, rotmistrz królewski 146,444,

495 T uczyński Maciej, szlachcic wielkopolski 438

Ussigkeim Reinhard v., zaciężny krzyżacki 393,395

Vełtheim Levin v., proboszcz katedralny z Hildesheim 190

Vischer Jakub, puszkarz niemiecki 463





520 iNDEKS NAZW OSOBOWYCH

Voigt J. 12, 13, 21 Vota J. 13

Wachtendunek Robert v., komtur zamkowy wencleński 234

Wacław, książę cieszyński 65 Waiblingen Adrian v., namiestnik zamku w

Rynie242 Wapowski B. 19,244,246,325, 374 Wasyl III, wielki książę moskiewski 26, 39,

61, 66, 79, 81, 101, 119, 143, 222, 230-234,240,277,290-293,347,379,410

Wawrzyniec (Laurentius), rotmistrz królew-ski 76

Wedel-Tuczyński Maciej, szlachcic wielkopolski 322

Weinreich Hans, właściciel oficyny wydawniczej w Gdańsku 275

Werthern (Werterde) Dytrych v., dr praw, reprezentant księcia saskiego Jerzego Bogatego 190, 196

Wettynowie 17, 65, 220, 303 Węgier (Hungarus) Stefan, rotmistrz królew

ski 376, 444, 448, 497

Wielogłowski Andrzej, rotmistrz królewski 447,493

Wielziński Tomasz, rotmistrz królewski 494 Wierzbowski T 18 Wieser K. 17 Wilkanowski Krystyn, brat Zbigniewa, sta

rosta bratiański 365 - Zbigniew, starosta bratiański, rotmistrz kró

lewski 84, 91, 93, 94, 365, 444, 447, 493, 495,496,498

Wille Hans, właściciel statku 470 Willoms Sigbrit, matka kochanki Chrystiana

II 388 WitmansdorfJerzy v., poseł w. mistrza 78 Witold, w. książę litewski 200

Witramsdorf Jerzy, dowódca załogi Pasłęka 109, 115, 116, 165

Wojciechowski Z. 15 Wojsławski Jan, kanonik warszawski 391 Wnuk z Opatowa, rotmistrz królewski , . ,

444,493,495,496 Wstekly Jan, rotmistrz królewski 494

Zabój, zbieg z armii moskiewskiej 231 Zagajewski Piotr, starosta dybowski 130 Zaliwski, podskarbi mazowiecki 123 Zambocki Jan, dworzanin królewski 400 Zapolya Jan, wojewoda siedrniogrodzki 64 Zaremba Jan z Kalinowej, wojewoda kaliski

170-172, 174, 175, 178, 180, 182, 208, 268,323,326,327,333,336,339

ZarskiJan, rotmistrz królewski 496 Zborowski Marcin, starosta odolanowski,

dworzanin królewski 416, 419 Zebrzydowski Jan, rotmistrz królewski 448,

494,497,498 - Mikołaj, rotmistrz królewski 448, 496, 498 Zerer Fryderyk, kronikarz królewiecki 19 Ziesemer W 59 Zitowyeczki, zaciężny królewski 498 Zivier E. 13 Zygmunt August, syn Zygmunta l i Bony

266, 287, 289,438

Żabiński Piotr Kmita, marszalek nadwornY 274,275,316,338.450

Żegota, rotmistrz królewski 496 Żelewski R. 2 l Żerotinski Jan, rycerz z Moraw, rotmistrz kró

lewski 9~. 129, lól, 168, 169, l-2, l-s. 178, 180, 202, 244, 249, 250, 252, 2":"'1. 272, 324, 330, 332, 35-. 442, 445-44-. 449,473,481,495

Żygulski Z./un. 20






W indeksie pominięto stale występujące hasła: Korona Polska, Prusy Krzyżackie, Prusy Zakonne, Prusy Królewskie.

Wykaz skrótów: m. - miasto, jez. -jezioro, rz. - rzeka, w. -wieś, z. - zamek .

• ~dyga,n.39,228,236,299,301 Afryka 63, 130 Al-wizgran, m. 408, 409 Alembork, w. 242 Altenbiesen, baliwat 394 Alzacja 299, 4S4 Amsterdam, m. 289 Anglia 63, 67, 82, 19S, 236, 287, 289 Aniołów ( Rapendorf), w. 111 Azja 63

Balga, z. i okręg 29, 34, 96, 99, 101, 141, 160, 162, 171, 174, 246, 247, 427, 431, 466, 467,469,484

Balgijska Cieśnina 33, 78, 83, 89, 1S1-1S3, 183,216,228,242,289,46S,466

Bałkany (Bałkański Półwysep) 48,422 Bałtyk 12, 13, 16, 22, 28, 29, 32, 33, 3S, 36,

62, 83, 124, 12S, 134, 1Sl-IS3, 183,226, 229, 2S3, 269, 301, 314, 316, 338, 388-390,407,464-466,469-471,482,486-488

Bamberg, m. 17, 23 Barciany, z. 34, 103, 127, 133, 1S9, 376,378 Barczewo (Wartembork), m. !SS, 167, 3S3,

363,369,370 Barnim (Forstenau), w. 322 Bartoszyce, m. 20, 31, 34, 9S, 106, 127, 133,

134, 138, 139, 141, 143, IS4, IS8-l60, 16S, 167, 169-171, 233, 244, 2SS-2S7, 260, 262, 263, 26S, 266, 268, 270, 272-274,304,30S,308,349,3S6,484

Bauske,z. 134,235,294,347,364,378 Bawaria 46, 191 Berlin, m. 22S, 297, 299, 30 l, 404, 405 Berlin Zachodni, m, 17, 23, 24 Biała Wola (Dietrichsdorf), w. 370 Białuty, w. 244 Bielawy (Billawy), w. 373

Biskupia Górka, dziś część Gdańska 329, 332,333,4S8

Biskupiec Pomorski, m. 91,92, 435 Biskupiec Reszelski, m. 31, 9S, lS6 Bisztynek, m. 31, 26S Bobrowniki, w. 31S Bory Tucholskie 32, 3S, 327 Brandenburgia 21, 26, 61,6S, 71, 73, 78,220,

223-226, 229, 239, 297, 299-301, 313, 317,401,403-40S,407,479,486,489

Braniewo (Braunsberg), m. i z. 20, 22, 29, 31, 34, 91, 9S-10S, 109-113, liS, 116, 119-122, 127, 131, 135-137, 141-143, lS2, lS3, lS7, 162-165, 169-172, 174, 188, 213, 214, 230, 231, 241, 243, 24S-262, 264, 266, 267-27S, 278-28S, 292, 30S, 307-309, 311, 313-31S, 337, 361, 363, 364, 381, 401, 411, 426-428, 431, 437, 442, 444, 446, 4S0-4S3, 4S7-460, 462, 463, 46S,467-479

-Nowe Miasto 169 Braniewska Nizina 248 Bratian, z. 91,93, 94, 36S, 371,373 Brda, rz. 326 Brixen, m. 409 Brodnica, m. 88, 118 Bruksela, m. 238, 288, 290, 407 Brunsberg zob. Braniewo Brunszwik, księstwo 300 Brześć Kujawski, m. 81, 83, 84, 86, 31S, 3SS-

3S8,366,368,410-412,438,497 Buda, m.412 Bydgoszcz, m. 317, 325, 326, 337-340, 343,

351, 3S2, 354, 355, 360, 362, 404-406, 409,415,451,474,497

Bytów, m. 35

Cerkiewnik, w. 368





522 INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH

Chodzież, m. 317,318 Chojnice, m. 32, 35, 36, 319, 321-323, 325-

328,330,337-340,342,343,354,355,488 Cynty, m. 131, 132, 137-139, 172,213,247,

307,484 Czarnków, m. 317 Czechy 26, 42, 64, 67, 74, 75, 78, 82, 83, 86,

97,129,133,161,162,168,191,253,270, 314-316, 323, 330, 398, 400, 401, 412, 442-444, 486

Czerwińsk, m. 53 Człopa, m. 36, 322 Człuchów, m. 32, 35, 36, 72, 323, 324

Damerau zob. Dąbrowo Dania 11, 21, 26, 27, 32, 61, 66, 67, 69, 70, 73,

78,125,129,151,153,163,171,205,207, 216, 219-223, 225-229, 239, 243, 244, 253, 290, 293, 313, 342, 343, 388, 392, 453,465-467,471,473,479,490

Dąbrowa (Damerau), w. 158 Dąbrówno, m. 94, 95, 118, 370,372,436,497 Debrzno zob. Frydląd Dniestr, rz. 28 Dobiegniewo, m. 322 Dobre Miasto, m. 35, 155, 157, 311, 312,

344-346, 349, 352-354, 356, 362, 364, 365,367-370,375,377,380,436,474

Domnowo, m. 131, 132, 137, 138, 158 Dordrecht, m. 289 Drawa, rz. 317, 322 Drezdenko, z. 317, 322 Drezno, m. 17, 23 Drużno, jez. 108 Drwęca, rz. 30, 118, 361, 365, 370, 371, 374,

379,380,416 Dryfort zob. Srokowo Dunaj, rz. 26, 407 Działdowo, m. i z. 30, 31, 33, 87, 91, 93, 96,

123, 127, 156, 163, 166, 244, 357, 436 Dzierzgoń, m. i z. 117, 151

Elbląg, Stare Miasto, m. 17, 20, 28, 31, 33, 35, 45, 53, SS-57, 72, 79, 84, 87, 96, 102-105, 111, 112-115, 119, 139, 142, 143, 151, 161-164, 166, 180, 182, 215, 243, 247, 248, 250, 252, 267, 268, 270-272, 275, 278, 308, 310, 311, 324, 344, 345, 351-353, 356-358, 367-370, 375, 376, 380-383, 385-387, 389, 391, 399, 400, 411, 416, 418, 419, 427, 428, 436-438, 443, 445, 450-453, 455, 458, 464, 467-471, 473,465,480,482,486,488,

-Nowe Miasto 381,382, 384, 385 Elbląska Wysoczyzna l Ił, 38 l Elbląg, rz. 380, 382, 386 Ełckie Jezioro 128 Ełk, z. 30, 34, 87, 123, 124, 126, 128, 132

168,242,253,264,359,484 Estonia 234, 235, 294, 295, 347 Europa 25, 26, 45-47, 50, 62, 63, 236, 398

422,486

Ferrara, m. 63 Fińska Zatoka 57 Flandria 288 Francja 63,67, 82, 186, 195,236,239,286 Frankfurt nad Menem, m. 236 Frankfurt nad Odrą, m. 32, 36, 189, 190,223,

225, 232, 295, 299-301, 303-305, 313, 314, 318-320,405

F rankonia 302 Friedenburg, m. 302 Frombork, m. 13, 31, 35, 72, 102-105, 122,

139, 141, 142, 151, 154, 157, 161, 163, 164, 231, 271, 308, 324, 345, 353, 381, 386,436,437,444,458

Frydląd (Debrzno), m. 73, 137, 138, 170, 259,375,378

Galindia 30 Gandawa, m. 237 Garb Lubawski, wzniesienie 29, 30 Gardeja, m. 91, 92,435 Gdańsk, m. 11-13, 15-1-:', 20, 23, 25, 2:', 28,

32, 33, 35, 38, 45, S l, 53, SS-S':', 60, 66, 68, 71-74,77,79-81,83,87,89,97,103,111-115, 117, 119, 135, 145. 151, 152. 162. 164-166, 169, 171, 174, 175, 1:'8, 180-183, 200, 202, 203, 205, 208, 220, 221, 223, 228, 230, 237, 243. 246-248, 250, 252, 253, 258. 268-271. 274, 281. 289, 293, 304, 309, 311, 312, 316, 319, 324-330, 332-339, 341-344. 347, 351-354, 357, 358, 361, 362, 36-:', 369, 375, 3"'8. 379, 385, 387-391, 409, 410, 416, 428, 436, 437, 441, 445, 450, 452, 454, 456, 458, 459, 463-467, 469-4"'4, 477-4"'9, 482,486,488,494

- Młode Miasto 332 Gdańska Wysoczyzna 332 Gdańska Zatoka 151 Gierdawy, m. 31, 256, 35 7 Gilga, rz. 215 Giżycko (Lec), z. 124-126, 168






Gniew, m. i z. 32, 35, 73, 308,400 Gniewkowo, m. 4-30 Gniezno, m. 232 Gołąbki (Spittels), w. 110, 164 Gołdynga, z. l SS, 231 Gorzędziej, w. 32 Gotlandia, wyspa 221, 222, 227, 342, 388,

466 Górowo Iławeckie, m. 137, 307 Grobin, m. 32 Grodno, m. 249 Gronowo, w. 139 Grudziądz, m. i z. 30, 33, 117, 118, 146, 308 Grunwald, w. 94

Haberberg, w. 175-180, 182,207 Haffstrom (Haberstro), miejsc. 175, 178-

180,207,245-247,250,252,467,477 Halberstadt, m. 90, 225 Halle, m. 225 Haria, część Estonii 234, 235, 294, 295 Hasenpoth, w. 32 Heiliger Kreutz zob. Święty Krzyż Hesja 300, 302, 303 Hildesheim, biskupstwo 300 Hiszpania 62, 64, 82, 195, 236-239, 287, 289 Holsztyn 388 Homeck, z., rezydencja mistrzów niemiec

kich 336

Iława, m. 31, 91-93, 105, 118, 272, 344, 356, 363,366

Iławka, z. 31,34, 133,137-139, 154,156, 157, 170

Inflanty 32, 37, 39, 62, 66, 70, 80, 90, 105, 124, 125, 134, 143, 229, 232-235, 240, 290, 293-295, 298, 302, 305, 315, 341, 346-348, 378, 379, 390, 466, 468, 479, 487,490

Innsbruck, m. 46, 236, 237 Inowrocław, m.191,316,317 Italia 63, 185, 287, 457

Jaćwież 30 Jastrowie, w. 322 Jeziorak, jez. 93 Jeziorany, m. 155, 265, 362, 363, 369, 377

Kabikiejmy, w. 368 Kalbe, m. 225 Kalisz, m. 3 I 8 Kalsk, w. 11 I

Kamień Krajeński, m. 323 Kamstigall, w. 117, 468 Kaymen, w. lOS Kazimierz nad Wisłą, m. 75 Kcynia, m. 317 Kętrzyn (Rastembork), m. i z. 31, 34, 126,

127, 131-133, 137, 139, 154, 156, 159, 165, 167, 170, 254-257, 262, 263, 266, 268,304,305,308,356,37~484

Kijów, m. 74 K.isielice, m. 91, 92, 435 K.iszewo, z. 327 Klasztorne (Klosterfelde), w. 322 K.łajpeda, m. i z. 28, 29, 32, 34, 35,124, 125,

152, 182, 183, 211, 223, 224, 227-229, 231, 233, 234, 289, 293, 308, 348, 364, 387,388,465,466,469,471

K.łajpedzka Cieśnina 183 Koburg, m. 303 Kolno, w. 31, 125, 126,254 Kolneńska Wysoczyzna 31 Kolonia nad Renem, m. 394, 409 - nad Szprewą, m. 225 Koło, m. 75, 82 Kopanica (Kopeniek), m. 225 Kopeniek zob. Kopanica Kopenhaga, m. 220-222, 224, 226, 228, 229,

297,388,466 Koźmin, m. 315 Kraj na 325, 452 Kraków, m. 14, 15, 17, 23, 33, 38, SI-53, 71,

74-78,81, 84,96,97, 114, 130, 146, 161, 189, 220, 266, 291, 357, 379, 437, 438, 4SS-457,4S9,473,476

Krernitten, w. 105 Królestwo Czeskie zob. Czechy Królestwo Węgierskie zob. Węgry Królewiec, m. i z. 12, 17, 20, 26, 28, 29, 31-35,

38, 60, 62, 69, 79, 83, 87-90, 97, 99-102, lOS, 106, 108-110, 116, 122, 127, 131, 132, 134, 135, 138, 141-143, 153, 154, 157-160, 162, 164, 165, 169, 171, 172, 174-183, 188, 189, 193, 194, 197-202, 204-209, 211-213, 215, 216, 220, 222, 228, 229, 231-233, 235, 237, 241-249, 251-254, 256-260, 263, 264, 267, 273, 275, 277, 280, 281, 283, 285, 292, 294, 295, 304, 305, 307-309, 311, 329, 340-344• 346, 347, 354, 355, 359, 361-364, 368, 370, 374, 375, 377, 378, 380, 381, 385-389, 391, 400, 403, 406, 410, 416, 419, 421, 426, 427, 431, 436, 437, 450,






452, 453, 457, 459-473, 475, 477, 478-480,483,484,490

- Knipawa 34, 69, 106, 165, 176-178, 180, 204, 207, 211, 243, 245, 361, 388, 389, 460,471

- Lipnik (Li:ibenicht) 34, 176, 245 Krynica Morska (Kahlberg), w. 117 Krzepice, m. i z. 31 S Krzyżpork,m. 137 Księstwo Mazowieckie zob. Mazowsze Księstwo Pomorskie zob. Pomorze Zachod-

nie Kujawy 56, 88, 87, 326, 360, 439 Kujawy Brzeskie 81-84 Kurlandia 124,125,211,229,231,241,293 Kurońska Mierzeja 32 Kuroński Zalew 28, 29, 62, 182 Kurpiowski Sandr 29 Kwidzyn, m. i z. 28-33, 91-93, 117, 130-132,

141, 145-151, 155, 161-163, 188, 248, 253, 272, 274, 435, 436, 442, 450, 451, 456-458,473,476,484,498

Kylkewicz, w. 92

Leniwka, rz. 334 Lębork,m.33,3S,33S,336,348

Lędyczek, w. 322, 324, 335 Lidzbark Warmiński, m. i z. 22, 31, 34, 58,

102, 120, 132-134, lSS-159, 162, 167, 204, 256-266, 268-271, 282, 304, 305, 307-313, 323, 324, 334, 337, 340, 341, 343-346, 348-356, 359, 360, 366, 368, 372, 375-378, 380, 387, 390, 391, 400, 410, 425, 443, 445, 453, 458, 461, 464, 473,474,476,479,488

Lidzbark Welski, m. 372 Lipawa, m. 32, 66, 388 Lipce (Guteherberge), w. 332 Lipsk, m. 460 Litwa (Wielkie Księstwo Litewskie) li, 26,

31, 32, 47, s l l 57, 63, 66, 67, 72, 73, 75, 80, 87, 88, 101, 123-125, 128, 129, 132, 134, 136, 146, 157, 161, 181, 187, 194, 195, 203, 215, 217, 222, 230, 231, 233-235, 237, 253, 278, 293, 323, 326, 338, 347, 354, 379, 387, 390, 391, 399, 422, 423, 435,438,450,452,482,486,487

Litwa Pruska 29, 30, 34, 38 Lochstadt, z. 29, 34, 117, 241, 389,469,484 Lotaryngia, baliwat 394 Lubawa, m. 363, 366, 370-373,443 Lubawska Wysoczyzna 29

Lubeka, m. 227 Ludwigsburg, m. 17, 23 Lwów, m. SI, 53 Lwówek, m. 317, 321

Łasin,m.91,117, 118 Łeba, m.3S Łomża, m. 31, 124, 125, 391 Łopuszna, rz. S l Łowicz, m. 232 Łużyce 64, 191, 223 Łużyce Dolne 191, 31 S Łyna, rz. 28, 34, 36, 131, 137-139, 180,207,

242, 244, 255-257, 260, 263, 304, 308, 375,400

Maastricht, m. 408 Magdeburg, m. 302, 303 Malbork, m. i z. 28, 30, 31, 33, 35, 54, SS, 8"'.

104, 143, 163, 165, 169, 188, 196, 215, 271, 27~ 27~ 281, 308, 325, 32~ 351-354, 357, 358, 366, 372, 385, 387, 389, 400, 411, 417, 418, 427, 437, 445, 457, 458

Małopolska 37, 77, 82, 318, 321, 326, 338, 474

Marchia Brandenburska 71, 300, 302, 303, 313

Margonin, m. 317 Marianka, w. 112, 11 S Marignano, w. 46 Mazowsze 16, 22, 28, 30-33, 37, 38, 81, 82,

93,95, 101,123,124,127,227,242.244, 255, 256, 278, 292, 359, 362-365, 391. 392, 430, 438

Mazowsze płockie 20, 369, 372-3"4, 379, 389,411,413,415,416,445.453

Mazowsze warszawsko-łomżyńskie 30, 31 Mazurska Równina 29, 30 Mazury 30, 38, 87, 128, 163, 167, 168, 242.

253, 255, 256, 262, 264, 265, 360. r~. 451.483-485

Mazury Garbate 29 Mątowy, w. 14 7 Mediolan, m. 148, 195 Meklemburgia 224, 226, 229 Melzak zob. Pieniężno Mergentheim, m. i z. 19, 393, 394 Międzychód, m. 36 Międzyrzecz, m. i z. 36, 190, 225, 299, 315,

317, 318, 320-323, 335, 340, 342, 400, 486,496





INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH 525

Mikołajki, w. 242 Milejewo, w. 381 Miłakowo, m. 95, 118, 346, 349, 350, 356,

378,419 Miłomłyn, m. 95, 118,344,345,356 Miśnia 69, 220, 226 Mława, m. 30, 31,373 Młynary, m. 31, 114, 122 Moguncja, m. 298, 299, 393, 394 Mołdawia42

Morawy 74, 82, 83, 97, 133, 161, 168, 191, 323,442

Morąg, m. i z. 31, 61, 95, 106, 118, 346, 350, 356,367,371,372,378,416,419,436

Morze Północne 388,464,471 Mosbva (Wielkie Księstwo Moskiewskie)

11,21,26-28,39,47,51,57,62,63,66,67, 69, 70, 73-75, 80, 81, 83, 90, 101, 124, 125, 135, 185, 186, 196, 204, 207, 210, 211, 214, 222, 230-235, 237, 240, 278, 280, 284, 286, 288, 290-294, 299, 301, 302, 305, 341, 347, 348, 361, 378, 379, 390, 399, 402, 403, 418, 420, 435, 479, 486,487,490

Motława, rz. 330 Mrągowo (Ządźbork), m. 254

Nadrenia 223, 226, 298, 299, 302, 303, 407 Naklo nad Notecią, m. 317,318 Narew, rz. 29 Natangia 30, 131, 134, 135, 162, 242, 244,

254,484 Niderlandy 62, 67, 236-239, 407, 408 Nidzica, m. i z. 30, 31, 33, 87, 91, 93, 96, 121,

123, 127, 167, 244, 256, 260, 264, 314, 358,374,451

Niemen, rz. 28, 29, 38, 215 Nieszawa, m. 316 Nogat, rz. 35, 139, 352 Norymberga, m. 17, 23, 46, S l, 302, 456 Noteć, rz. 36, 317, 318, 321, 322 Nowa Marchia 32, 36, 72, 317, 321, 322, 324,

405 Nowe nad Wisłą, m. 56, 118 Nowe Miasto nad Drwęcą (Lubawskie), m.

365, 370, 371, 374, 379, 380, 416, 434, 475,487

Obra, rz. 36, 317, 320, 321 Odra, rz, 223,299,301,320 Oliwa, klasztor 324, 334, 335, 343, 346, 348,

436

Olsztyn, m. i z., 17, 23, 24, 29, 30, 35, 95, 102, 103, 156, 159, 264, 344, 352, 353, 356, 363, 365, 367, 368, 370, 375-378, 436, 443,444,497

Olsztynek, m. 30, 95, 365, 436 Oppenheim, m. 394 Orneta, m. 31, 102, 103, liS, 119-122, 133,

153, 156-158, 344-346, 349, 352-356, 363-365, 376, 368, 370, 375, 377, 380, 410,419,462,474

Orsza, m. 42, 43, 45,47, 49-53 Orunia, dziś część Gdańska 332 Orzysz, m. 31, 125 Osa, rz. 30, 118 Ostaszewo, w. 32, 33 Ostróda, m. i z. 30, 31, 33,60,91, 94-96, 118,

167,264,272,344,358,363 Oświęcim, m. 76-77

Paklica, rz. 320 Palczewo, w. 32, 33 Palestyna 130 Paradyż (Gościkowo), klasztor 317 Paslęk, m. i z. 20, 22, 31,60,61, 72,90,95-98,

103, 104, 106, 108-120, 129-132, 135, 136, 138-141, 145, 146, 151, 154-157, 161-166, 168-170, 187, 192-194, 196, 197, 200, 228, 248, 260, 272, 274, 282, 285, 324, 344, 346, 352, 357, 358, 369, 375, 380, 416, 420, 436, 442, 446, 449, 452, 453, 455-459, 473, 476-479, 484, 486,488

Paslęka, rz. 29, 34, 36, 95, 99, 113-115, 119, 121, 122, 136, 138, 141, 164, 170, 171, 180, 200, 248, 249, 251, 252, 269, 272, 457

Pasawa, m. 414,415 Pasym, m. 93, 95, 159, 167, 256, 377, 378,

387 Patollen (Gr. Waldeck), w. 138 Pieniężno (Melzak), m. i z. 31, 34, 58, 114,

115, 119-122, 131-133, 135-137, 139, 141-144, 152-ISS, 157, 171, 231, 273, 274,444,449,452,460,473,479,485

Piława, m. 29, 117, 469 Piławska Cieśnina 83, 89, 151-153, 183,228,

328,375,465,466,468 Piotrków Trybunalski, m. 210,414,415 Piska Puszcza 31 Pisz, z. 30, 31, 34, 60, 61, 87, lOS, 123-126,

128, 137, 156, 163, 167, 168, 242, 254, 255,264,359






Pniewy, m. 36, 321 Podole 42, 71, 7S, 283,441,442 Pojezierze Iławskie 30 Pokarmin (Brandenburg), z. 31, 34, 99, 141,

162, 172, 174, 17S, 200, 213, 246, 247, 304,30S,307,461,466,467

Poląga, w. 32, 229,315 Pomezania 30, 33, 87, 88, 91-93, 99, 111,

117, 130, 14S, 149-1S1, 1S7, 187, 308, 416,435,436,473,47S,484

Pomorze Gdańskie 20, 28, 32, 3S, SS, 72,278, 283, 297, 309, 312, 319, 321-326, 330, 333, 337, 338, 3S4, 3S7, 360, 392, 400, 409, 412, 429, 438, 4SO, 4S3, 463, 474, 479,486,488

Pomorze Zachodnie (Księstwo Pomorskie) 33,6S, 73, 188,224,33S,431,436,4S4

Portugalia 130 Powiśle 15, 28, 31, 35, 103, 104, 151, 161,

16~ 27~ 311, 32~ 33~ 33~ 351, 35~ 356, 358, 362, 366, 367, 369, 380, 387, 443-445,451,473,475,484,488

Poznań,m.33,36,53,80, 190,191,193,210, 221, 223, 227, 232, 299, 304, 310, 314-318,320,321,400,415

Pożoń (Bratysława), m. 237 Północne Morze 388,464,471 Prabuty, m. i z. 31, 33, 88, 91-93, 105, 117,

145, 149-151,386,411,416-423,425,426 Praga, m. 46, 73, 455, 459 Pregoła, rz. 26, 28-30, 34-36, 106, 134, 139,

152, 162, 176, 178, 180, 181, 207, 208, 243, 244, 246, 259, 354, 355, 375, 390, 467,477

Pruska Nizina 29 Prusy Dolne (Niederland) 29-31, 34, 99,

110, 115, 119, 120, 131, 132, 134-139, 141-143, 154, 156, 158-160, 162, 164-167, 169-171, 174, 179, 194, 197, 213, 245, 248, 250, 255-257, 261, 262, 264, 265, 270, 283, 304, 311, 344, 354, 360, 374, 376, 41S, 436, 450, 462, 477, 478, 483,484

Prusy Górne (Oberland) 29-31, 34, 87, 88, 91, 93, 95, 96, 98, 99, 103, 105, 106, 111, 134, 135, 139, 141, 167, 186, 187, 191, 193, 200, 248, 272, 337, 344, 346, 356-358, 363, 366, 368, 372, 374, 375, 419, 436,443-445,473-475,479,483,484

Przasnysz, m. 31 Przezmark. z. 31, 92, 93, 9S, 96, lOS, 112,

117,139,141,145,149-151,272,419

Psków, m. 79,233,281,290-292,379 Pszczew, w. 318,321 Puck,m.335,343,348 Pultusk, m. 31

Radunia, rz. 333 Radziejów Kujawski, m. 191,316 Radzyń Chełmiński, m. i z. 87, 118 Ragneta, m.124, 348,364 Rajgród, w. 123 Rapendorf zob. Aniołów Rastembork zob. Kętrzyn Ren, rz. 268, 409 Reszel, m. i z. 103, 127, 137, l 55-157, 159,

167, 170, 254, 255, 257, 262-265, 268, 270, 304, 309, 313, 348, 349, 356, 3/'2, 376-378,443,444,453

Riazań, m. 66 Rogajny, w. 110, 111, 115, 164 Rostock, m. 226, 228 Rugia, wyspa 388 Ruś 11, 26, 33, SS, 66, 71, 72, 75,253, 323,

326,354,355 Ruś Czerwona 27, 28, 37, 42, 354,441-444 Rybaki, m. i z. 33, 34 Ryga, m. 32, 39, 66, 134, 232, 293, 294, 308,

388 Rynarzewo, w. 325 Ryn,z.31,34, 124-126,131,242,359,460 Ryska Zatoka 57 Rzesza Niemiecka 11, 13, 19, 21. 22, 26-28,

35-37, 39, 59-65, 6", 69-72, 74, 79-81, 90, 91, 97, 101, 105, 118, 129, 134, 135, 138. 144, 145, 149, ISO, 153, 154, 158, 160, 163, 171, 175, 185, 187-194. 19~. 199-203, 205, 207, 219-233, 235-240. 26'". 270, 280, 283-294. 297-299, 302, 304. 305, 308-310, 312, 313, 316, 329, 336-338, 347, 350, 380, 392-395, 39'7, 398, 400-402, 404, 40-:' -410. 420. 422, 451-454, 457, 459. 463, 4"3. 4'74, 478, 4~9. 483, 486-490

Rzym, m. 18, 63, 186, 18-:', 220,236.286,401

Saksonia 26, 59, 65, 69, 71, 191, 223. 224, 313

Sala, rz. 225 Sarnbia 29, 33, 34, 110, 117, 119, 122, 127.

137, 139, 142, 152, 162, 163, 165, 174, 176, 178-182, 201, 205, 243, 244, 258, 259, 262, 307, 311, 312, 361, 363, 367, 369, 388, 460, 464, 466-471, 47\ 477,





iNDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH 527

479,484,48~

Sarnbijski Pólwysep 29, 32, 174, 46S 24, 27, 48S

Sandomierz, m. 71 Santok, z. 317 Schwabach, w. 302 Schmergrube, w. 117 Schowiese zob. Zielony Grąd Sępopol, m. 31, 138, 1S4, 1S9, 2SS, 2S6, 263,

26S,266,268,270,30S,308,349 Siedlce, dziś część Gdariska 332 Sieraków, m. 315 Sirwa (Zerpe), ciek wodny 108 Skarszewy, m. 32, 327 SI.:wierzyna, m. 317, 321, 340,486 Słupsk, m. 33 Sokal, m. 71 Sorbvity, w. 126 Spira, m. 299, 393, 394 Spittels zob. Gołąbki Srokowo (Dryfort), w. 242, 263 St. Jago, m. 237 Stambul, m. 67 Stargard, m. 73 Starogard Gdariski, m. 32, 3S, 327, 328, 330,

335,337-339,3S7,429 Straduny, w. 126 Strasburg, m. 46, 299 Struga Młyńska, rz. l 08, 110-112, 164 Suczawa, m. 44 Sulęcin, m. 320 Susz, m. 33, 92,43S, 436 Szczecin, m. 336 Szczytno, z. 30, 31, 34, 61, 93, 9S, 12S, 127,

137, 16S, 167,2S6,377,484 Szestno, z. 34, 126, 128, 131,262 Szkarpawa - zob. Wisła Elbląska Szkoty Stare, dziś część Gdariska 332 Szprewa, rz. 22S, 333, 463 Sztokholm, m. 221,227,228,293 Sztum, m. i z. 271,272 Sztutowo, m. 246, 3S l Szwabia46 Szwecja 21, 26, SI, S6, 66, 67, 80, 83, 220-

224, 226-229, 239, 293, 30S, 308, 347, 4S3

Szymbark, z. 92, 93, 118, 43S, 436

Śląsk 33, SI, 64, 6S, 78, 168, 191, 2SI, 2S3, 313,31S,323,326,337,397,398,442

Śląsk Dolny 168, 191, 31S, 316,442 Śniardwy,jez. 126

Świecie, m. i z. 3S Świeża (Frisching), rz. 29, 172, 174,252,457 Świętomiejsce, m. 31, 99, 137, 138, 164, 16S,

171, 172, 200, 213, 247, 269-271, 273, 27S,378

Święty Krzyż (Heiliger Kreuz), w. 1S9

Tapiawa, z. 134, 242 Tczew, m. 32, 35, 77, 304, 323, 325, 327-330,

332-335,337-339,343,3S2,357,427 Tolkmicko, m. 28, 103, 139, 141, 151, 161,

163, 267, 381, 38S-387, 389, 436, 437, 470-472,480,486,487

Toruń, m.11, 17-19,23, 27,30,33, S3, SS, 72, 7S, 77, 78, 80-84, 86-89, 91-94, 96, 97, 99, liS, 118, 119, 127, 129-132, 141, 144-146, 149-1S2, 1S4, 1S7, 158, 160-163, 166-169, 171, 172, 174, 17S, 179-182, 186-188, 190-194, 196-208, 210, 212-21S, 217, 224, 227-233, 235, 237-239, 243, 244, 246, 2S2, 2S7, 266-268, 271-27S, 277, 279-281, 283, 286-288, 290, 293, 294, 312-314, 316, 317, 339, 3S4, 3SS, 3S7, 366, 371-373, 37S-377, 379-381, 38S, 386, 390, 392, 397, 410-413, 41S-418, 421-423, 42S-428, 430, 434, 43S, 437-439, 4SO, 4SS-457, 46S, 466, 468,473,47S,482,488,493-497

Tuchola, m. 72 Tuckum, z. 29S Tuczno, z. 322 Turcja 63, 408, 422 Turyngia 220, 303 Tylice, w. 371 Tylża, z. 124 Tyrol39

Ujście, m. 317 Utrecht, baliwat 394 Visby, m. 221

Waldau, w. lOS Walcz, m. 36, 31S, 322 Walsza, rz. 121 Warmia 13, IS, 19, 20, 24,27-31,34-36,38,

54,55,S7,61,68,72,83,87,93,9S,96,99, 102-104, 112, 119-121, 123, 127, 132, 133, 136, 138, 139, 143, 144, !SI, 153-161, 163-167, 169-172, 174, 193, 198, 214, 217, 248, 2S4-2S8, 260-261, 263-268, 270, 283, 285, 297, 304, 309-311, 313, 323, 324, 337-340, 342-344, 346,






348-352, 354-358, 360, 362, 363, 365-369, 372, 374-378, 380, 387, 390, 400, 401, 409, 411, 412, 414, 425, 428, 431, 434-437, 443, 444, 452, 453, 460, 462, 468,469,473-476,478-480,484-488

Warnemi.inde, m. 226, 228 Warszawa,m.14, 16,17,23 Warszawskie, w. 139 Warta, rz. 36, 317, 321 Wartembark zob. Barczewo Wągrowiec, m. 314, 316-319, 321, 323-326,

398,399,408,415,451,474 Wąska,rz. 108,110,114,115,164 Wąsosz, m. 123-125, 128,254 Welawa, m. 259, 375 Wełna, rz. 317 Wełtawa, rz. 26 Wenden,z.23S,293,294 Westfalia, baliwat 300, 394 Węgorzewo, z. 168, 242 Węgry 26, 42, 64, 65, 67, 78, 191, 202, 237,

253, 282, 314-316, 323, 326, 337, 356, 357, 362, 398, 400-402, 404, 407-412, 424,435,438,443,486

Wiedeń, m. 17, 24, 424 Wielbark, w. 31, 34,93 Wieleń w. 315, 317,322 Wielkie Księstwo Litewskie zob. Litwa Wielkie Księstwo Moskiewskie zob. Moskwa Wielkopolska 32, 36, 37, 76, 82, 222, 270,

293, 299, 304, 312, 313, 315-319, 321-323, 325, 337, 340, 395, 399, 405, 443, 474,486

Wilno,m.66, 124,232 Wironia, część Estonii 234, 235, 294, 295 Wirtembergia, kraj 300, 408 Wisła, rz. 11, 25-29, 32, 33, 35, 36, 38, 45, 56,

57, 72, 73, 79, 80, 90, 118, 139, 144, 145, 149, 151, 161, 162, 232, 277-279, 281, 291, 304, 308, 309, 310, 316, 320, 322, 323, 325-329, 334, 336, 339-3.J.1, 343, 347-352, 35-J.-356, 361, 365, 380, 386,

387, 395, 400, 427, 430, 436, 451, 452, 457,474,475,479,480,486,488

Wisła Elbląska (Szkarpawa), rz. 35,246, 380, 389,437

Wisłoujście, miejsc. 57, 309, 334, 335, 346, 348,427,428,431,436

Wismar, m. 388 Wiślana Mierzeja 29, 32-34, 73, 78-80, 89,

117, l s l, l 53, 228, 304, 309, 310, 328, 334, 335, 341, 348, 375, 386, 389, 390, 427, 428, 431, 436, 464, 465, 467-469. 471,484

Wiślany Zalew 22, 28-30, 35, 36, .J.S, 5'"', 62, 76, 96, 99, 101, 117, 137, 152, 153, 162-164, 168, 171, 172, 174, 175, 178, 182, 183, 246-249, 258, 269, 301, rs, r8, 380, 381, 387-390, 437, .J.65-.J.73, .J.'"'-, 480,488

Wittenberga, m. 225 Wolfenbi.ittel, m. 303 Wolmar, m. 347 Worrnacja, m. 393, 394 Wrocław, m. 71, 161,405,457 Wi.irzburg, m. 394 Wystruć, z. 31 Wyszogród, m. 232 Wzniesienie Górowskie 29 Zalewo, m. 95 Ządźbork zob. Mrągowo Zbąszyń, m. 36, 31"" Zeitz, m. 189 Zerbst, m. 219, 225 Zielony Grąd (Schonwiese ), w. 111, liS Żmudź 32, 87, 88, 123-125, l :H. 231. 235.

308,486 Żnin, m. 317,325 Żuławy Gdańskie 32, 33, 326, 329, 333. 33.J.,

3.J.S,3.J.8,357,386,389,.J.3b Żuławy Małe 386 Żuławy Steblewskie 80 Żuławy Wielkie 32,386, .J.52 . .J.71, .J....,.J.





Education

Wojna pruska-czyli-wojna-polski-z-zakonem-krzyzackim-z-lat-1519-1521-u