HISTORYCZNE BITWY

TOMASZ ROGACKI

PRUSKA IAWA 1807

Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2004

WSTP

Kiedy Napoleon pokona Austri i Rosj na polach Austerlitz, Polacy oyli nadziej, e pjdzie dalej i przyniesie na ich ziemie upragnion niepodlego. Tak si jednak nie stao. Pokj w Pressburgu zakoczy t wojn. Dopiero nastpny konflikt, jaki wybuch w padzierniku 1 806 r. z Prusami, zakoczy si kompletnym rozbiciem ich armii pod Auerstadt i Jen, a w konsekwencj i doprowadzi do wkroczenia armii napoleoskiej na ziemie rdzennie polskie.

N a pocztku listopada 1 806 r. Napoleon zgromadzi wzdu Odry 60 000 ludzi w V, III i IX korpusach. Koo Berlina stao dalsze 24 000 (gwardia, VI I K). Reszta wojsk zwalczaa w tym czasie niedobitki pruskiej armii cigajc j na pnoc a do Lubeki.

Z uwagi na wczenie si do wojny Rosj i korpusy nadodrzaskie pomaszeroway w kierunKu Wisy. Za nimi ruszyo zgrupowanie berliskie, a sukcesywnie doczay pozostae siy koczce pocig strategiczny za Prusakami.

W pierwszym zgrupowaniu dowodzonym przez marsz. Murata posuwao si 70 000 ludzi, wchodzc na ziemie polskie zaboru pruskiego szerokim wachlarzem, od Szczecina po Frankfurt. Sam Napoleon koncentowa koo Poznania jeszcze 80 000 z korpusw I , I I I , VI , gwardii

6

i czci jazdy odwodowej . Siy te byy gotowe do dziaa na pocztku grudnia.

00 pierwszego wielkiego manewru przeciw Rosjanom cesarz zgromadzi porednio okoo 1 40 000 onierzy, bezporednio - ponad 1 03 000. Wbrew swej zasadzie o dziaaniach poczon mas, tym razem podzieli armi, do czego skoni go zreszt trudny teren, warunki klimatyczne i trudnoci aprowizacyjne.

29 padziernika armia rosyjska dowodzona przez feldmarsz. Kaminskoja (na razie prowadzi j gen. Bennigsen) przekroczya czterema kolumnami Niemen. 7 l istopada osigna lini Ek-Gerdany-Ostrw Maz.-Ciechanowiec. Bennigsen, poprzedzaj c swoje wojska, stan tego dnia kwater gwn w Putusku. Zebrane nad Wis siy rosyjsko-pruskiej arrnii polowej liczyy 77 000 ludzi. W tym byo nieco ponad 62 000 Rosjan i 1 5 000 Prusakw. Oczekiwano nadejcia korpusu B uxhoevdena (w poowie grudnia dotar do Wysokiego Maz.) , obejmujcego 4 dywizje w sile okoo 37 800 ludzi i 2 1 6 dzia.

Napoleon w dniach od 5 do 7 listopada zarzdzi marsz Lannesa przez Starogard na Pi, Oavouta przez Pozna na Gniezno, Augereau na Orezdenko i Hieronima ku Kaliszowi. Oavout niebawem poszed dalej - na Spolno, a jego jazda zaja 1 8 l istopada owicz. Lannes w tym dniu wszed do Torunia, Augereau dwa dni pniej dotar do Bydgoszczy.

Wobec spodziewanej ofensywy Rosjan cesarz poleci dalszy marsz w kierunku Warszawy, do ktrej Francuzi wkroczyli 27 l istopada. W midzyczasie Napoleon wyda dekret powoujcy do ycia Komisj Rzdzc jako reprezentacj narodu polskiego i organ wykonawczy.

Przymierzajc si do manewru przeciwko armii rosyjsko-pruskiej Napoleon zaplanowa dziaanie dwoma grupami korpusw - z kiemnku Torunia pod oglnym dowdztwem Bemadotte'a i z kierunku Warszawy pod osobistym rozkazodawstwem.

7

Na pocztku grudnia Bennigsen zajmowa pozycje midzy Wkr a Narwi, Buxhoevden doszed do Wysokiego Maz. 22 grudnia nad rosyjskimi dywizjami dowdztwo naczelne obj stary i zniedoniay feldmarsz. Kaminskoj zarzdzajc ofensyw w kierunku na Koozb-Sochocin. Tymczasem Augereau ju zdoa przerzuci swj VII K przez Wis. Po bojach pod Czamowem i Nasielskiem II I K Davouta otwiera przestrze operacyjn do dziaa si gwnych, ktre przeprawiwszy si przez Wis przystpiy do wykonania zasadniczego planu. Augereau wyszed na Koozb, Lannes stan pod Okuniem, dragoni Murata pod Borkowem.

Pynnie przebiegajcy manewr zakci grymas klimatyczny - ocieplenie, jakie nastpio od 25 grudnia, zmienio drogi w nieprzebyte bajora, co uratowao armi rosyjsk od cikiej klski. Posuwajc si powoli w kierunku Wkry zostaa powiadomiona o bojach pod Czarnowem i Nasielskiem. Bennigsen natychmiast zarzdzi koncentracj trzonu armii pod Strzegocinem, skd rozpocz odwrt na Putusk pod przykryciem grup osonowych.

Wieci nadesane 25 grudnia od Bernadotte 'a utwierdziy Napoleona w przekonaniu o odwrocie Rosjan na Ciechanw lub Makw Maz. Cikie warunki pogodowe uniemoliwiay waciwe rozpoznanie. Donioso ono jedynie o Rosjanach pod opacinem, co dodatkowo potwierdzao przypuszczenia. Pchn wic jazd na Nowe Miasto. Ta spowodowaa rozpoowienie dywizji Sackena, ktrej jedna cz posza na Goymin, gdzie doczya do wojsk Golicyna. Jazda francuska dotara do Soska. Jej ladem szed VII K, a za nim gwardia dochodzc do opacina. Soult maszerowa na Sochocin, Lannes na Putusk. 25 grudnia wieczorem przyby do Goadkowa i rozpozna znaczne siy Rosjan. Davout zatrzyma si w Strzegocinie. Brakowao wieci od Bemadotte'a.

Feldmarsz. Kaminskoj waciwie nie dowodzi ju sw armi. Inicjatyw przej gen. Bennigsen i to o zebra pod Putuskiem gwne siy, tj . 55 000 ludzi ze 1 00 dziaami

8

zamierzajc stawi tu opr. Tymczasem gen. Buxhoevden by z jedn swoj dywizj w Makowie, podczas gdy druga - Dochturowa - przebywaa w Goyminie, gdzie wraz z czciami dywizji Golicyna i Sackena zebrao si 1 7 000 ludzi.

26 grudnia cesarz rzuci na Goymin Davouta polecajc mu zarazem by gotowym do zwrotu na Putusk (marszaek zostawi do tego celu jedn dywizj). Augereau ruszy na Goymin, Soult obra kierunek na Ciechanw, gdzie nadal liczono na spotkanie gwnych si przeciwnika i zarazem na nawizanie cznoci z Bemadotte'em.

Nadcigajce kolejno pod Goymin francuskie dywizje Davouta, Murata, Augereau, pozbawione w wikszoci artyleri i , ktra ugrzza w bocie, stary si z zajmuj cymi obronne pozycje Rosjanami . Uporczywa walka trwaa a do wieczora, po czym Rosjanie odeszli na Makw zostawiwszy na placu 1 1 00 zabitych i rannych oraz 1 0 dzia (Francuzi 800).

Tego samego dnia doszo do cikiej bitwy pod Putuskiem, gdzie Lannes rzuci si z 20 000 swoich onierzy na 55 000 Bennigsena. M imo przewagi przeciwnika Lannes przez cay czas utrzymywa inicjatyw dziaajc zaczepnie na caym froncie. Oczywicie nie by w stanie wymc decyzj i , ale z chwil nadejcia na praw flank Rosjan dywizji gen. Gudina z I I I K, Rosjanie nie majc zupenie pojcia z jakimi siami maj do czynienia, utrzymali si wprawdzie na pozycji , lecz w nocy rozpoczli odwrt na Ostrok

Bj kosztowa Rosjan 5500 ludzi, Francuzw 3500. Chocia adna ze stron nie odniosa zwycistwa Bennigsen donis carowi baamutnie, e pokona 60 000 armi dowodzon przez samego Napoleona.

Nastpnego dnia Napoleon przekona si, e jego manewr upad nie tylko z powodu fatalnych warunkw pogodowych, ale take z winy Bemadotte 'a, ktry pozosta bezczynny

9

w B ieuniu. Jednoczenie przekona si o rzeczywistym kierunku odwrotu Rosjan idcych na Kolno i Tykocin. 3 1 grudnia Francuzi dotarli do Omulwi. W tym momencie cesarz zdecydowa si rozoy armi na leach zimowych liczc, e do wznowienia dziaa wojennych dojdzie dopiero na wiosn.

Zupenie niespodziewanie Bennigsen, ktremu car powierzy naczelne dowdztwo, zdecydowa si na zimow ofensyw zakadajc sobie w niej rozbicie przynaj mniej dwch francuskich korpusw i uzyskanie cznoci ldowej z Gdaskiem, ktrego broni pruski garnizon. Z tego powodu doszo do kampanii zimowej na Mazurach, czyli w wczesnych Prusach Wschodnich, sfinalizowanej cik bitw pod Prusk Iaw (Preussisch Eylau, dzi Bagrationowsk).

TEATR DZIAA WOJENNYCH

Operacje, jakie miay miejsce podczas kampanii zimowej 1 807 r., objy pas wczesnych Prus Wschodnich midzy biegami rzek Drwca i Pisa, zamknity od poudnia biegiem Wisy i sigajcy na pnocy po wysoczyzn warmisk okolon miejscowociami: Bartoszyce, Lidzbark Warmiski, Pienino, Braniewo, Pruska Hawa ' .

Teren pojezierza jest silnie falisty i pagrkowaty. Wzgrza tego terenu s uformowane z moren czoowych o kopulastych agodnych zboczach. Wystpuj w maych grupach pocitych nizinami, botami, jeziorami i rzekami. W poczeniu z jeziorami wzgrza te stanowi znakomite pozycje taktyczne. Przerzynajce si przez nie wskie doliny rzek posiadaj urwiste i strome, trudne do przebycia, wwozy.

Pas pojezierza bierze swj pocztek midzy Toruniem a Grudzidzem tworzc fal iste podoe o wysokoci do 1 50 m n.p.m. Za Drwc przeobraa si w obszar pagrkowaty rozoony midzy Lubaw, Nidzic, Ostrd i 01-sztynkiem, osigajc wysoko do 3 1 5 m n.p.m., rejon ten stanowi gwny wze hydrograficzny Prus Wschodnich.

I W opisie dziaa wojennych miejscowoci s podane zazwyczaj w wersji polskojzycznej. Na kocu publikacji zaczony jest wykaz miejscowoci wystpujcych w tekcie w wersj i polskiej z niemieckimi ich odpowiednikami obowizujcymi na pocztku XIX w. i wystpujcymi we wszystkich publikacjach obcojzycznych.

II

Std bowiem bior swj pocztek Drwca, Osa, Paska, yna, Orzyc i Omulew. Dalej , przez Pasym-Ryn, przebiega system wodny urozmaicony licznymi pagrkami o wysokoci 200 m n.p.m. Std teren obnia si ku pnocy w nizinne pobrzee pruskie o wysokoci 1 00 m i ku poudniowi, gdzie schodzi w bagniste i zalesione kwartay puszcz Kurpiowskiej i Piskiej .

Poudniow podstaw obszaru stanowi Wisa, ktrej brzegi poronite s lasem sosnowym, bd nagie. Rzeka ozdobiona wielu wysepkami wije sobie koryto w rwnej dolinie poprzecinanej gbokimi parowami, ktrymi ciel si cienkie nitki drg biegnce do niej . Szeroko rzeki w omawianym obszarze wynosi do 1 500 m.

Paska nie stanowi powaniejszej przeszkody wodnej , ale przecina wikszo drg idcych ku Wile, posiadajc miejscami urwiste brzegi moe by wykorzystywana do dziaa opniajcych.

Powan za to przeszkod jest yna. Przecina ona wszystkie drogi wiodce do Wisy. W grnym swym biegu posiada nieznaczn szeroko 9- 1 2 m, w rodkowym do 1 7 m, a od Frydlandu do ujcia mieci si od 26-30 m. Dolina rzeki w grnym biegu ma 42-53 m, brzegi strome, ale pod Lidzbarkiem osiga nawet 640 m, tyle e cho brzegi ma wysokie, to jednak mniej spadziste. Sama dolina jest raczej sucha, gdzieniegdzie upstrzona bagniskami. Dolina grnej i rodkowej yny tworzy korzystn pozycj obronn utrudniajc szczeglnie dziaania kawalerii .

Cay poudniowy pas Prus Wschodnich charakteryzuje niezliczona ilo jezior. W obszarze nas interesujcym cignie si tzw. pasymski pas jezior (od Jezioran po Pasym, skd rozwidla si na Olsztynek i Szczytno), pas olsztyski (od Nidzicy po Dobre Miasto) i pas zachodni (od Morga przez Madyty, Iaw po Ostrd). Poza jeziorami cay ten rejon jest silnie zalesiony - szczeglnie w kierunku wschodnim. Wiksze kompleksy lene znajduj si w ob-

1 2

szarze midzy Olsztynem, Pasymiem i Nidzic, midzy Ostrd a !aw i w rejonie Szczytna.

Uboga sie drg, zimowa pora i mae zaludnienie (w 1 800 r. - 930 000 mieszkacw) czyniy t krain jeszcze bardziej surow stawiajc pod znakiem zapytania kwesti wyywienia z jej zasobw wojsk obu walczcych stron, ktre objy bez maa 200 000 ludzi.

WIELKA ARMIA NA LEZACH

Napoleon, uznawszy manewr putuski za zakoczony, wyda 7 stycznia 1 807 r. z kwatery w Warszawie rozporzdzenia dotyczce rozmieszczenia wojsk na leach zimowych (w nawiasach podana liczba oficerw przez liczb onierzy) ' :

I K - marsz. J. Bernadotte - w obszarze Ostrda, Kwidzyn, Elblg

DP - gen. Dupont (brygady: Rouyer, Legendre) - 9 pip (56/ 1722), 32 pp (43/ 1 830), 96 pp (52/ 1 83 1 )

6 batalionw - 1 5 1 ofic. , 5383 on. DP - gen. Rivaud (brygady: Pacthod, Maison) - 8 pp

(55/15 1 4), 45 pp (65/ 1 438), 54 pp (58/ 1 465) 6 batalionw - 178 ofic. , 44 17 on.

DP - gen. Drouet (brygady: Werle , Frere) - 27 pIp (52/ 1 293), 94 pp (45/ 1 375), 95 pp (54/ 1 632)

6 batalionw - 1 5 1 ofic. , 4300 on. Artyleria, inynieria - 55 ofic. , 1 6 1 5 on. Dlk - gen. Tilly 2 - 2 phuz. (25/378), 4 phuz.

( 17/296), 5 psk (27/445)

I Dane osobowe pochodz z Sill/ation z dni 25 grudnia i 30 grudnia 1806 r" 17 stycznia. 20 stycznia, 2 1 stycznia i 25 stycznia 1 807 r., a wic z okresu najbliszego rozegranej na pocztku lutego kampanii zimowej . Jedynie dane liczebne dotyczce gwardii pochodz z II listopada 1 806 r.

2 Dywizja jazdy gen. Tilly doczya do I K w poowie stycznia, po rozwizaniu doranie utworzonego 2 Korpusu Kawalerii Odwodowej.

14

18 batalionw, 9 szwadronw - 604 ofic., 1 6 864 on.

4 ODrag. - gen. Sahuc (brygady: Laplanche, Margaron) - puki 17 (30/4 15), 1 8 (36/525), 1 9 (30/520), 27 (32/556), artyleria, pocigi (2/90)

1 2 szwadronw - 1 30 ofic. , 2 1 06 on.

VI K - marsz. M. Ney - rejon Oziadowo, Mawa, Chorzele, z awangardami na Wielbark. Magazyny, warsztaty, depoty i park w Toruniu. Korpus stanowi cznik midzy I a IV korpusami na styku ich le

OP - gen. Marchand (brygady: Ligier-Belair, Roguet) - 6 pIp (65/ 1 883), 39 pp (53/ 1492), 69 pp (46/1 438), 76 pp (55/ 1 5 80)

8 batalionw - 2 1 9 ofic. , 6393 on. OP - gen. Gardanne (brygady: Marcognet, Labassee)

- 25 pip ( 1 800), 27 pp (49/1 462), 50 pp (57/ 1 733), 59 pp (5 1 / 1 35 1 )

9 batalionw - 1 57 ofic. , 6346 on. Artyleria i inynieria (24/1 1 2 1 ) Blk - gen. Col bert - 3 phuz. (22/336), 1 0 psk (25/370)

17 batalionw, 6 szwadronw - 447 ofic., 1 4 566 on.

2 ODrag. - gen. Grouchy (brygady: Milet, Roget) - puki 3 (28/463), 6 (32/487) 1 0 (28/363) 1 1 (30/445), artyleria i pocigi (2/86)

1 2 szwadronw - 120 ofic. , 1 764 on.

IV K - marsz. N. Soult - Przasnysz, Makw, powiat pocki, magazyny ywnociowe, depoty, szpitale w Pocku. Utrzymuje kontakt z VI K i I I I K na styku le

OP - gen. Saint-Hilaire (brygady: Candras, Vare) - 1 0 pIp (65/1 630), 3 6 pp (57/ 1798), 4 3 pp (7 1 / 1 77 1 ) , 55 pp (62/ 1 990), artyleria i pocigi (9/252)

8 batalionw - 264 ofic. , 744 1 on.

1 5

DP - gen. Leval (brygady: Schiner, Ferey, Vivies) - 24 pip (58/ 1 766), 4 pp (65/2 1 84), 28 pp (62/ 1 796), 46 pp (57/ 1 859), 57 pp (64/2046), artyleria i pocigi (8/28 1 )

lO batalionw - 3 1 4 ofic . , 9932 on. DP - gen. Legrand (brygady: Ledru, Levasseur)

- 26 pip (62/2052), b. tyr. korsyk. 27/579), b . tyr. pad. (25/469), 1 8 pp (67/ 1 965), 75 pp (67/ 1 9 82), artyleria konna i pocigi ( 1 0/405)

8 batalionw - 258 ofic . , 7454 on. Park, artyleria, inynieria (2 1 /636) D1k - gen. Guyot - 8 phuz. (25/39 1 ), 1 6 phuz.

(28/464), 22 psk (25/364), artyleria i pocigi (3/ 1 56) 26 batalionw, 9 szwadronw - 9 1 8 ofic . , 26 438

on. Dlk - gen. Lasalle (brygady: Lasalle, Milhaud, Wattier)

- l phuz. (23/223), 1 3 phuz. (24/345), 1 1 psk (24/444), p. szwol. bawar. (24/376)

1 2 szwadronw - 95 ofic. , 1 386 on. 2 brygady 2DDrag. - 5 (24/542), 1 2 (2 1 /3 1 6),

9 (24/373), 2 1 (28/495), artyleria i pocigi (4/7 1 ) 1 2 szwadronw - \O l ofic. , 1 777 on.

Razem 24 szwadrony - 1 96 ofic. , 3 1 85 on. stojcych nad Orzyc stanowicych wraz z jazd IV K oson jego kwater

VII K - marsz. Ch. Augereau - okolice Wyszogrodu a po prawy brzeg Wkry, Motawy i Ponki z pozostawieniem Nowego Miasta i Sochocina IVK. Szpitale, magazyny, zakady w Wyszogrodzie

OP - gen. Disjardins (brygady: Lapisse, Lefranc) - 1 6 pip ( 1 859, 1 4 pp ( 1 65 1 ), 44 pp ( 1 4 1 3) , 1 05 pp ( 1 505)

9 batalionw - 6428 ofic. i on. DP - gen. Heudelet (brygady: Amey, Sarut) - 7 pip

(200 l), 24 pp (23 1 2) , 63 pp ( 1 670) 8 batalionw - 5983 ofic. i on.

1 6

Artyleria i inynieria (335) P ark ( 1 280) Blk - gen. Duronsel - 7 psk (443), 20 psk (484),

artyleria i pocigi ( 1 84) 6 szwadronw - 1 1 1 1 ofic. i on. 1 7 batalionw, 6 szwadronw - 1 5 1 37 ofic. i on.

nr K - marsz. N. Davout - lewy brzeg Wkry po Goymin i Putusk oraz rzek Orzyc, rejon midzy Narwi a Bugiem po Ostrok, ktr obsadzi, jeeli przeciwnik j opuci, sw lekk jazd i 5 DDrag. Serock i wszystkie wioski w okolicy pozostawi dla V K wraz z prawym brzegiem Bugu - od ujcia Narwi do Bugu. W Putusku - kwatera i magazyny

DP - gen. Morand (brygady: d'Honnieres, Brouard) - 1 3 pip (49/ 1 228), 1 7 pp (48/ 1 59 1 ), 30 pp (46/ 1 297), 5 1 pp (55/ 1 368), 6 1 pp (52/ 1 398)

DP - gen. Friant (brygady: Lochet, Grandeau) - 33 pp (48/ 1 352), 48 pp (57/ 1 535), 1 08 pp (48/ 1 577), 1 1 1 pp (44/ 1 406)

DP - gen. Gudin (brygady: Petit, Gauthier) - 1 2 pp (30/987), 2 1 pp (56/ 1 5 1 3), 25 pp (38/ 1 403), 85 pp (27/ 1 1 54)

Artyleria i inynieria (40/1 465) Dlk - gen. Marulaz - 1 psk ( 1 6/258), 2 psk ( 1 4/ 1 82),

12 psk (2 1 /263) 26 batalionw, 9 szwadronw - 689 ofic., 1 9 968 on.

5 DDrag. - gen. Becker (brygady: Boussart, Viallanes) - puki 1 3 (26/448), 22 (29/40 1 ), 1 5 (22/263), 25 (30/5 1 2), artyleria i pocigi (2/78)

12 szwadronw - 1 09 ofic. , 1 702 on.

V K - marsz. J. Lannes - zaj punkt w Serocku, jazda lekka w wioskach na prawym brzegu Bugu do ujcia Narwi po Brok; pozostaa cz dywizj i Gazana zaja rejon midzy Bugiem, Wis a granic austriack, dywizja

1 7

Sucheta - Prag i przedmiecia Warszawy, gdzie stana te kwatera

OP - gen. Suchet (brygady: Claparede, ReiI le, Vedel) - 1 7 pip (43/ 1 446), 34 pp (54/ 1 592), 40 pp (57/ 1 339), 64 pp (30/883), 88 pp (29/945)

OP - gen. Gazan (brygady: Graindogre, Campana) - 2 1 pip (25/ 1 544), 28 pp (59/ 1 453), 1 00 pp (65/ 1 832), 1 03 pp (67/1 849)

Artyleria i inynieria, parki (3 1 / 1 337) Dk - gen. Treilliard - 9 phuz. (23/394), 10 phuz.

( 1 6/405), 2 1 psk (23/446) 2 1 batalionw, 9 szwadronw - 522 ofic. , 1 5 465

on.

Brygada huzarw - gen. Latour-Maubourg - stana na prawym brzegu Wisy midzy Pockiem a Wyszogrodem nie zajmujc tych miast, kwatera w Bodzanowie

Skad: 5 phuz. (23/30 1 ), 7 phuz. (30/33 1 ) 6 szwadronw - 5 3 ofic. , 632 on.

BOrag. - gen. M arisy (z 3 DOrag.) - na prawym brzegu Wisy od Pocka (nie zajmujc go) po Dobrzy i Bolkowo

Skad: 8 pdrag. (29/4 1 4), 1 6 pdrag. (23/670) 6 szwadronw - 52 ofic. , 1 084 on.

I DDrag. - gen. Klein - od Dobrzynia po Bobrowniki, gdzie zatrzymaa si kwatera gwna

- brygady Fenerolza, Fauconeta - puki 1 (27/229), 2 (22/359), 4 ( 1 6/305), 1 4 (23/325), 20 (2 1/265), 26 (2 1/355)

18 szwadronw - 1 30 ofic., 1 838 on. I DKc - gen. Nansouty - nad P ilic z centrum pod

Raw, gdzie kwatera, skady ywnoci i zakady - brygady Defrance ' a, Lahoussaye' a, Saint-Germaina

- l pkarab. (25/408), 2 pkarab. (26/4 1 0), 2 pkir. (29/446), 3 pkir. (24/449), 9 pkir. (26/457), 12 pkir. (22/435)

2 ' - Pruska lIawa 1807

1 8

Artyleria i pocigi (6/ 1 52) 1 8 szwadronw - 1 59 ofic . , 2757 on.

2 DKir. - gen. D'Hautpoul - Oolub, Rypin, Sierpc, z warsztatami i artyleri w Toruniu

- brygady Saint-Sulpice' a, Iementa - l (2 1 /359), 5 (20/363), 1 0 (22/338), 1 1 (20/307)

Artyleria i pocigi (2/ l 00) 1 2 szwadronw - 85 ofic. , 1 467 on.

P ark artylerii - czyca, gdzie zostay urzdzone zakady naprawcze oraz ulokowane depoty kawalerii

Kaw. gwardii - marsz. 1. Bessieres - za wyjtkiem 4 szwadronw bdcych w Warszawie - zaja rejon na lewym brzegu Wisy a po B iaok z artyleri i ambulansami

Piechota gwardii - w Warszawie Skad: brygada strzelcw konnych gw., gen. Lepic

(66/986), komp. mamelukw pk. Dahlmanna, brygada grenadierw konnych gw. gen. Walthera (64/8 1 8)

Brygada strzelcw pieszych, gen. Soules (9 1 / 1 689), brygada grenadierw pieszych, gen. Dorsenne (92/ 1 525)

Szwadron andarmerii wyborczej , pk. Jacquin ( 1 1 /23 1 ) Artyleria, gen. Couin (24/503), kompania marynarzy

(4/99), pocigi, administracja (22/ 1 6 L) 8 batalionw, 1 6 szwadronw - 374 ofic. , 60 1 2 on.

Podsumowujc cao tych si dowiadujemy si, e w styczniu Napoleon dysponowa do nowych dziaa armi obejmujc przeszo 1 35 000 onierzy (w tym ponad 25 800 jazdy). Do tego dochodzia idca z Kalisza dywizja grenadierw (DO) gen. Oudinota (5000 on.) i garnizon Warszawy pod gen. Lemmarois (4000 on.) .

19

Intendent Wielkiej Armii gen. Daru otrzyma dyspozycje dla urzdzenia szpitali w Kwidzyniu (dla I K), Toruniu (dla Neya i d' Hautpoula), Pocku (dla Soulta), w Wyszogrodzie i owiczu (dla Augereau), Putusku (dla Davouta) i w Warszawie (dla Lannesa). W punktach tych maj te by przygotowane miejsca dla wszystkich depotw korpusw.

Napoleon wyda te dyspozycje co do organizacji wyywienia i stworzenia wielkich magazynw ywnociowych dla 1 00 000 ludzi na dziesi dni, 30 000 miar owsa i 1 0 piekarni. Dopuci nawet, by Bemadotte i Ney mogli posiada mae magazyny ywnoci i szpitale speniajce poredni rol. Poza tym zarzdzi jeszcze organizacj maych skadw ywnociowych w Mawie (dla Neya), Przasnyszu, Ciechanowie i Sochocinie (dla Soulta). Magazyny te byy organizowane pod okiem Daru i przy cisej wsppracy Komisj i Rzdzcej , przy czym wielkie usugi odda tu Jzef Wybicki.

Zarzdzenia Napoleona co do aprowizacj i podyktowane byy trosk o wyywienie armii w tak ubogich i sabo zaludnionych rejonach, w dodatku w zimowej porze. To wanie te elementy skoniy go do organizacji systemu magazynowego, ktry armia francuska zarzucia jeszcze w dobie rewolucji kierujc si zasad, e wojna powinna ywi wojn.

8 stycznia wyszy dalsze rozkazy dotyczce: - ufortyfikowania Serocka z dwoma przyczkami

mostowymi w celu osony przepraw przez Bug i Narew, - wzniesienia trzech przyczkw mostowych pod Mod

linem, - budowy przyczka mostowego pod Putuskiem na

lewym brzegu Narwi, - ustawienia omiu redut na Pradze, ktre osoni most

warszawski, - wzmocnienia fortyfikacj i Torunia, umocnienia domi

nujcych wzgrz oraz wybudowania przyczka mostowego na lewym brzegu Wisy.

20

Napoleon spodziewa si, i do l marca wszystkie te zamierzenia zostan zrealizowane.

Nie zapomnia te cesarz o frontach ociennych i rezerwach. Marsz. Mortierowi na Pomorzu Szwedzkim poleci zaj Stralsund, a przy sprzyjajcej okazj i opanowa take wysp Rugi. Do wojsk ks. Hieronima Bonaparte wysa na lsk kolejn dywizj bawarsk, przez co wzmocni go do 30 000 ludzi. Przygotowa ponadto organizacj nowego X K pod marsz. Lefebvre z przeznaczeniem na oblenie Gdaska. W zwizku z tym ze Szczecina ruszyy: Legia Pnocna (4000 onierzy) i dywizja badeska (6000 onierzy) oraz 2 puk lekkiej piechoty i 1 5 puk lekkiej piechoty francuskiej . Z Poznania: 1 9 i 23 puki strzelcw konnych, ktre wesp z jazd badesk, utworzyy brygad kawalerii . Skoncentrowane w okolicach owicza wojska polskie gen. Dbrowskiego ( 1 0 007 onierzy), po zorganizowaniu w jednostki taktyczne, przeszy do Bydgoszczy, a std wyruszyy na Gdask. Po drodze miay likwidowa wszelki opr napotkanych pruskich oddziaw.

22 stycznia nastpio zablokowanie twierdzy Grudzidz bronionej przez pruski garnizon gen . Courbiere' a. Nad 3000 wojsk hesko-darmsztadzkich i oddziaem kawalerii francuskiej obj dowdztwo gen . Rouyer.

Uwieczeniem tych wszystkich posuni cesarza byo ogoszenie we Francji poboru 80 000 rekruta z rocznika 1 807.

POOENIE I PLANY SPRZYMIERZONYCH. DZIAANIA NEYA

ZMIANY W ROSYJSKIM DOWDZTWIE

W wyniku raportu gen. Bennigsena do cara o "zwyciskiej" bitwie pod Putuskiem, w ktrej pokona on samego Napoleona, Aleksander I nagrodzi go Orderem w. Jerzego III klasy naznaczajc zarazem na gwnodowodzcego arrnii rosyjskiej . Odwoani za zostali feldmarsz. Kamienskoj , ktry zreszt opuci armi jeszcze 29 grudnia 1 806 r. udajc si do Grodna, a take gen. Buxhoevden, ktry waciwie z racji starszestwa winien obj dowodzenie. Car dla zagodzenia efektu swej decyzji mianowa go gubernatorem Rygi.

Nominacja na gwnodowodzcego dosza do Bennigsena w Gonidzu, dokd prowadzone przez niego oddziay, poprzedzane awangard z 40 szwadronw pod ks. Golicynem, dotary po uprzednim zaprowiantowaniu si w t ykociskich magazynach. Carski ukaz oddawa mu te pod komend rezerwy gen. Korsakowa stacjonujce w okolicach Wilna i Grodna.

Bennigsen, majc teraz nominacj w kieszeni, ruszy wreszcie na poczenie z grup wojsk prowadzon przez

22

Buxhoevdena, czego do tej pory unika, by nie podlega pod tego ostatniego. 1 3 stycznia 1 807 r. doszed do Szczuczyna, nastpnego dnia do Biaej (Buxhoevden z 5 i 8 dywizjami by tam ju 8 stycznia). 1 6 stycznia doszo w kocu do koncentracj i siedmiu rosyj skich dywizj i : 2 , 3 , 4, 5 , 7, 8 i 1 4. 6 dywizj gen . Sedmoradzkiego pozostawi Bennigsen w Gonidzu, skd miaa ona nawiza kontakt z nadchodzcym korpusem gen. Essena l .

Ten ostatni tymczasem, wskutek rywalizacj i rosyj skich generaw o wodzostwo, zosta zupenie zdezorientowany w poruszeniach. Stanwszy w poowie grudnia w okolicach Brzecia Litewskiego otrzyma najpierw rozkaz feldmarsz. Kamienskoja nakazujcy mu marsz na Wysokie Mazowieckie celem poczenia si z siami gwnymi. Ju 22 grudnia dosta rozkaz powrotu do Brzecia. 27 grudnia nadesza wiadomo, e dowdztwo nad armi sprawuje gen. Buxhoevden. 3 1 grudnia byby otrzyma kolej ne polecenie - odesania jazdy do Bennigsena i marszu z reszt si na Wysokie. Po drodze jednak stary feldmarsz. Kamienskoj , spotkawszy kuriera, zmieni te dyspozycje.

Essen pozostawszy w Brzeciu napisa wprost do Petersburga pytajc jakich i czyich rozkazw ma w kocu sucha. Dopiero jednak w poowie stycznia uzyska informacj objaniajc mu kto dowodzi armi, a zarazem dalsze rozkazy. Zgodnie z nimi mia przekroczy granic rosyjsk midzy Grodnem a Brzeciem i przesun si na Briask-Nur, by zagrozi stamtd Warszawie. Otrzyma te pod swoje rozkazy 6 dywizj Sedmoradzkiego.

Genera ruszy wic na Briask poprzedzany awangard gen. Lewisa (puk huzarw achtyrskich, puk kozakw, 8 puk jegrw). Ten ostatni, rozrzuciwszy szeroko swe komendy, posuwa si w drobnych utarczkach. z patrolami Francuzw w kierunku Bugu i Narwi.

23

ODWRT LESTOQA. RUCHY NEYA

Prusacy odebrali rozkaz Kamienskoja o odwrocie 27 grudnia w Nidzicy. Zaczli wic wycofywa si w kierunku Wgorzewa, ktre osignli 3 stycznia 1 807 r. Ich odwrt niemal cakowicie odsoni Krlewiec broniony tylko przez kilka sabych, wieo zorganizowanych batalionw. Drogi do tego miasta przesaniay bardzo skpe siy:

- z Torunia na Krlewiec: mjr Borstell ze ISO-osobowym oddziaem Garde du Corps wzmocniony potem detachementem rtm. Ravena,

- z Braniewa na Krlewiec: gen. Rouquette stacjonujcy w okolicach Paska ze swoim pukiem dragonw i batalionem fizylierw Rembowa.

Rouquette otrzyma najpierw rozkaz od Lestoqa, by wycofywa si na Braniewo. Zastosowa si jednak do otrzymanego w tym samym czasie rozkazu gen. Rlichela, gubernatora Krlewca, ktry poleci mu nadal trzyma si w Pasku w celu zachowania cznoci z Gdaskiem.

Tymczasem oddziay awangardowe VI K marsz. Neya dowodzone przez gen. Col berta ju w pierwszych dniach stycznia podeszy w okolice Spopol-Bartoszyce-Lidzbark Warmiski, osigajc siami gwnymi Reszel, Bisztynek, Jeziorany, Dobre Miasto, Morg, Miakowo. Pod t ostatni miejscowoci doszo do utarczki z Prusakami. Sam marszaek stan 7 stycznia kwater w Dobrym Miecie, a nastpnego dnia w Barczewie. Tutaj, zorientowawszy si, e Krlewiec jest waciwie odsonity, zaoy zdobycie tego wanego punktu nagym wypadem. Wiza ten zamiar ze zdobyciem lepszych miejsc kwaterowania, poniewa w tych, jakie mu powierzono, byo wyjtkowo trudno o jakiekolwiek zaopatrzenie.

Zleci to zadanie gen. Colbertowi dodajc mu do jego lekkiej jazdy wybrane z VI K i uformowane w 6 batalionw kompanie grenadierw i woltyerw oraz 6 dzia.

24

Colbert pod pozorem cigania Prusakw mia i na Krlewiec z Bartoszyc drog na Schlitten, po doj ciu do rzeki wieej przekroczy j w Gr. Lauth i wezwa garnizon do kapitulacji groc w razie odmowy zniszczeniem miasta.

Kiedy do krla Fryderyka Wilhelma dotary wieci o bliskoci Francuzw (Prusacy rozpoznali jazd Col berta pod Bartoszycami) ten od razu, 8 stycznia, zarzdzi przeniesienie dworu do Pilawy, natomiast do Bennigsena wysa kpt. Sch6lera z wezwaniem o natychmiastow pomoc. Jednak w midzyczasie do krla pruskiego zdoa dotrze wysannik z rosyjskiej kwatery gwnej, pk Koszin, informujc go o zblianiu si caej armii carskiej . Nowy gwnodowodzcy rosyjski mia bowiem w sobie ofensywnego ducha i zamierza przystpi do dziaa zimowych liczc w duej mierze na to, e jego onierze, oswojeni z klimatem, pokonaj zastpy Napoleona"- ludzi z poudnia, jak ich nazywa. Informacje o posuwaniu si wojsk Neya na pnoc nasuny mu plan zakadajcy wykorzystanie rozszerzajcej si luki midzy VI a I korpusami i pobicie kadego z nich oddzielnie.

Lestoq, majc osabiony korpus, pozbawiony informacji o wielkoci nadchodzcych si przeciwnika, opuci 8 stycznia Wgorzewo i przeszed za rzek Guber obierajc kwater w Srokowie. Tu doczyy do niego dwa puki kozackie wysane jeszcze rozkazem Buxhoevdena z Kolna, by przynajmniej pozoroway wobec Francuzw obecno armii rosyjskiej przy Prusakach.

Lestoq przesun te w ty brygady ariergardowe. Maltzahn z Cierzpit na Olszewo, Pl6tz z teje miejscowoci do Giycka, Kltichzner z Giycka na Wgorzewo.

9 stycznia Lestoq wysa na rozpoznanie przeciwnika oddzia jazdy. Ten nastpnego dnia zderzy si z francuskimi patrolami midzy Spopolem a Barcianami. Lestoq zasili go wic 1 30 fizylierami z batalionu Stutterheima i 30

25

huzarami w celu obsadzenia Spopola. Miejscowo ta jednak okazaa si ju by zajta przez 300-osobowy oddzia Francuzw. Prusacy zatrzymali si zatem w Stocznie, a Lestoq przeznaczy tu jeszcze na wsparcie (w nocy na J I stycznia) reszt batal ionu Stutterheima, 5 szwadronw huzarw Pri ttwitza i puk dragonw Baczki . S iy te wyrzuciy Francuzw z Spopola, ale dowodzcy nimi Prittwitz wycofa si zaraz z powrotem na Barciany. Lestoq pewny, e ten trzyma Spopoi, skierowa naprzd gen. Rembowa z 2 batalionami i 5 szwadronami planuj c jeszcze opanowanie B i sztynka i Bartoszyc . 14 stycznia miao nastpi uderzenie siami Pri ttwitza i Esebecka, ale nadesze wieci o znacznym zgrupowaniu Francuzw w Reszlu, przekreliy ca akcj . Esebeck pozosta zatem nad Guber - w kajnach, Pri ttwitz stan w Stocznie, a przysane mu dodatkowo 3 bataliony i 5 szwadronw umieci w Krelikiejmach .

Tymczasem J 3 stycznia 3 bataliony francuskie z oddziaem jazdy zaatakoway pruski oddzia stojcy w Kinwgach, nieopodal Stoczna, odrzucajc go. Lestoq, czujc si zagroony przewag przeciwnika, skoncentrowa swoje gwne siy pod Barcianami z oddziaami wysunitymi nad Guber.

Prawd powiedziawszy, gdyby Prusacy dziaali bardziej zdecydowanie, mogli nawet rozbi VI K Neya. Ten bowiem by szeroko rozrzucony na przestrzeni 80 km. Jednak jazda pruska wykazywaa miern inicjatyw podczas patroli rozpoznawczych dostarczajc niepene i mgliste, a czsto nawet przesadzone informacje.

17 stycznia w Pruskiej Iawie doszo do rozmw midzy gen. Colbertem a gen . Rilchelem w sprawie armisticjum. Francuski genera w zamian za przerwanie dziaa domaga si linii demarkacyjnej opierajcej si o miejscowoci: Mrgowo, Ktrzyn, Barciany, Gerdany,

26

Frydland, Domnowo, Pruska !lawa, Growo Baweckie, Pienno i Mamonowo.

POCZENIE WOJSK I PLAN BENNIGSENA

Prowadzc powysze pertraktacje Ney zdawa si nie dostrzega nadcigajcego niebezpieczestwa. Luka midzy nim a Bernadotte' em powikszaa si coraz bardziej stanowic powane niebezpieczestwo dla le Grande Armee. Sprzymierzeni bowiem wyranie ju dyli do zjednoczenia si, co wizao si cile z planem przejcia do ofensywy. Jej zaoenia zostay wypracowane jeszcze 2 stycznia w Nowogrodzie podczas wymuszonego spotkania Bennigsena z Buxhoevdenem. W swej idei sprowadzaa si ona do powstrzymania marszu Francuzw na Krlewiec poprzez kroki zaczepne skierowane ku Dolnej Wile z zamiarem deblokady Gmdzidza i sforsowania Wisy midzy t twierdz a Toruniem, by nastpnie przeci Napoleonowi komunikacje z Poznaniem. Przy powodzeniu caej tej operacj i Bennigsen planowa dalej zasili garnizon Gdaska korpusem Lestoqa, samemu za oczekiwa na leach zimowych zapowiedzianych posikw (w Rosji ogoszono ju pobr milicji w liczbie 60 1 000).

Bennigsen, pozostawiwszy w Biaej 1 600 ludzi (ponadto dla osony bagay 650 jazdy tatarskiej , a dla osony magazynu w Tykocinie - 350), poprzedzany awangardami Markowa, Baggewuta i Barclaya, wyruszy w dwch kolumnach na pnoc. Linie jezior przeskoczy koo jeziora niardwy dochodzc 1 6 stycznia kwater do Orzysza. Wojska posuny si jeszcze dalej - na Giycko, Ktrzyn i Ryn, gdzie ostatecznie zebray si w dniach 1 7 i 1 8 stycznia.

20 stycznia Rosjanie obrali kierunek na Bisztynek i Spopol, nawizujc nastpnego dnia upragnion cznQ z Pmsakarni zebranymi nieopodal Drogoszy . Rosyjski wdz zdecy-

27

dowa teraz zasili ich pukami muszkieterw: wyborskim i kauskim.

Zgromadzone siy sprzymierzonych obejmoway teraz 77 000 Rosjan i 1 3 000 Prusakw w korpusie Lestoqa. cznie za z dywizjami skrzydowymi, oddziaami detaszowanymi i garnizonem Krlewca dysponoway si okoo 1 25 000 ludzi. Uwzgldniajc jeszcze garnizony w Gdasku i Grudzidzu - razem okoo 1 45 000.

Armia Bennigsena 2 dywizja - gen. Ostermann-Tostoj puki grenadierw: pawowski, petersburski puki muszkieterw: rostowski, jelecki puki jazdy: leibkirasjerw, dragonw kargopolskich

1 2 batalionw, 1 0 szwadronw

3 dywizja - gen. Osten-Sacken puk grenadierw taurydzkich puki muszkieterw: litewski , koporski, muromski, czer

nichowski, dnieprowski, 2 1 jegrw puki jazdy: kirajserzy maorosyjscy, dragoni kurlandzcy,

huzarzy sumscy puki kozakw: Howajskiego I O, Papuzina

2 1 batalionw, 20 szwadronw

4 dywizja - gen. Somow puki muszkieterw: tulski, nowoginski, tobolski, poocki,

tengiski puki jazdy: kirasjerzy w. Jerzego, dragoni pskowscy,

batalion puku jazdy polskiej 1 5 batalionw, 1 5 szwadronw

5 dywizja - gen. Tuczkow puki muszkieterw: sewski, permski, mohylewski, 24

jegrw

28

puk dragonw ryskich 1 2 batalionw, 1 0 szwadronw

7 dywizja - gen. Dochturow puki muszkieterw: moskiewski, wadyrnirski, woro

neski, azowski puki jazdy: dragoni moskiewscy, dragoni ingermanlan

dzcy, huzarzy pawogardzcy puki kozakw: Maachowa, Andronowa

1 2 batalionw, 20 szwadronw

8 dywizja - gen. Essen puk grenadierw moskiewskich puki muszkieterw: szliserburski, staroingermanlandzki,

podolski, archangegoodzki puki jazdy: dragoni petersburscy, dragoni liwlandzcy puki kozakw: Kisielewa, Sysojewa

1 2 batalionw, 10 szwadronw

1 4 dywizja - gen. Kaminskoj puki muszkieterw: riazaski, uglicki, 23 jegrw, 26

jegrw puki jazdy: dragoni finlandzcy, dragoni mitawscy,

huzarzy grodziescy 1 2 batalionw, 20 szwadronw

Awangardy l . gen. Markowa puk grenadierw jekatierynosawskich, puk muszkiete

rw pskowskich, 5 jegrw, 7 jegrw, 25 jegrw puk huzarw jelizawetgradzkich

1 5 batalionw, 1 0 szwadronw

2. gen. Barclaya de Tolly puk muszkieterw kostromskich, l jegrw, 3 jegrw,

20 jegrw

29

puk huzarw oliopolskich, puk huzarw izumskich, dwa puki kozakw, batalion jazdy polskiej

1 2 batalionw, 25 szwadronw

3. gen. Baggewutta puki muszkieterw: sofijski, biaozerski, starokolski,

4 jegrw puk huzarw aleksandrowskich

1 2 batalionw, 10 szwadronw

Ogem: 1 35 batalionw, 1 50 szwadronw, kozacy - 75 000 ludzi

Korpus gen. Essena5 6 dywizja - gen. Sedmoradzki puki muszkieterw: wileski, nikowski, reweiski, wo

yski puki jazdy: kirasjerzy jekatierynosawscy, dragoni ki

jowscy puk kozakw Popowa5

1 2 batalionw, 1 0 szwadronw - 8000 ludzi

9 dywizja gen. ks. Wokoskiego2 puk grenadierw astrachaskich puki muszkieterw: galicyjski, orowski, ukraiski,

krymski, penski, 10 jegrw puki jazdy: kirasjerzy gouchowscy, dragoni noworosyj

scy, huzarzy mariumpolscy 2 1 batalionw, 20 szwadronw

1 0 dywizja gen. Mellera-Zakomielskiego puk grenadierw kijowskich puki muszkieterw: liazaski, kurski, j arosawski, bria

ski, wiacki, 8 jegrw puki jazdy: dragoni charkowscy, dragoni czelTlichowscy,

huzarzy achtyrscy

30

puki kozakw: Karafora, Kilfanowa 2 1 batalionw, 20 szwadronw

razem: 42 bataliony, 40 szwadronw, kozacy - 1 8 000 ludzi, 1 32 dziaa I

Ogem 6, 9 i 1 0 dywizje: 54 bataliony, 50 szwadronw, kozacy - 26 000 ludzi.

Z posiadanych si 6 dywizja Sedmoradzkiego zostaa ulokowana w Gonidzu jako cznik midzy siami gwnymi a Essenem, a zarazem ochrona tyw, 1 1 00 ludzi zostao w Biaej, puk tatarski (650) strzeg porzdku midzy Biaymstokiem a Grodnem i wreszcie 360 ludzi ochraniao magazyny w Tykocinie.

Pruski korpus Lestoqa Bataliony grenadierw: Fabecky'ego, Schlieffena, Chle

bowsky'ego, Masowa, Brauna Bataliony fizylierw: Bergena, Rembowa, Wackenitza,

Schachtmayera, Btilowa, StuUerheima Puki piechoty: Riichela, Schninga, Riitza, Pltza,

batalion puku Bessera Puki dragonw: Rouquette'a, Baczki, Auera, Esebecka Puk huzarw PriUwitza Puk kirasjerw Wagenfelda 1 5 szwadronw Towarzyszy (puk i batalion) Gadre

du Corps Rosyjskie puki muszkieterw: wyborski, kauski 26 batalionw, 7 1 szwadronw - 1 5 000 ludzi cznie zatem sprzymierzeni mogli uy w polu 2 1 5

batalionw i 27 1 szwadronw oraz jakie 600 dzia.

I Wprawdzie historyk tej wojny Michajowskij-Danilewskij wykazywa stan tego korpusu na 37 249 ludzi, jednak naley sdzi, e bra pod uwag stany dywizj i przy penych etatach, ktrych tak naprawd nigdy nie osigay.

OFENSYWA BENNIGSENA

Bennigsen przekonany, e ruchy jego wojsk nie zostay dotd zauwaone przez przeciwnika, wry sobie pene zaskoczenie. Pierwszy etap dziaania obliczono na zniesienie korpusu Neya, ktrego niesubordynacja w tym konkretnym przypadku wydaa akurat pozytywne owoce. Marszaek bowiem cigle jeszcze trzyma si midzy yn a Guber, mimo e jeszcze 1 3 stycznia otrzyma od marsz. Berthiera rozkaz Napoleona, by zaj naznaczone lea, poniewa cesarz nie planuje zim dalszych dziaa. Ney zwleka z wykonaniem tego rozkazu, a nawet podcign bliej ku sobie 2 dywizj dragonw gen. Grouchy'ego spod Wielbarku. Cesarz wysa do niego gen. Jominiego, by ten przekaza marszakowi jego niezadowolenie z samowoli przypominajc zarazem, e decyzja rozpoczcia czy przerwania walki z nieprzyjacielem naley wycznie do niego. Ney skarcony 20 stycznia przystpi do wykonania cesarskich rozporzdze i ruszy ku Olsztynowi.

Tymczasem 2 1 stycznia ruszyli naprzd sprzymierzeni. Rosjan poprzedzay trzy awangardy - Markowa, Barclaya de Tolly i Bagrationa. Gen . Colbert z ariergard opuci SpopoI i Bartoszyce, zabawi kilka godzin w Bisztynku, gdzie tego 2 1 stycznia star si z rosyjskimi czowkami,

32

po czym odszed na Jeziorany. W Bisztynku stan kwater gen. Bennigsen. Jego strae przednie doszy ju do Lidzbarka Warmiskiego. Przez nastpne dwa dni gwne siy Rosjan odpoczyway, natomiast awangardy doszy do brzegu Paski staczajc drobn walk pod Dbrwk ze straami tylnymi Neya. Ten ostatni jeszcze z Olsztyna (22 stycznia) wysa pisma do Bemadotte' a, Soulta i kwatery gwnej informujc o rosyjskiej ofensywie. Tymczasem pismo Neya do Berthiera zostao przechwycone przez kozakw, dziki czemu Rosjanie uzyskali obraz pooenia I K ukierunkowujc teraz swe dziaania na jego zniszczenie.

2 1 stycznia ruszy naprzd take pruski korpus gen. Lestoqa - na SpopoI. Std, 22, na Tolko pchajc oddziay awangardowe w kierunku Lidzbarka Warmiskiego - na Growo i za rzek Elm. 23 stycznia Prusacy posuwali si po drodze Growo-Pienino-Ometa. W dniu tym bowiem dotar do Lestoqa meldunek od gen. Rouquette' a, e ten zosta zaatakowany pod Braniewem przez awangardy Bemadotte' a i cofn si na Mamonowo. Lestoq, upatrujc w tym zagroenie dla Krlewca, chcia tym ruchem zagrodzi Francuzom drog do dalszego marszu. W kierunku tym utwierdzi go zreszt rozkaz Bennigsena zalecajcy marsz na Omet tak, by 25 stycznia osign Ksinik. Lestoq, dotarszy 24 stycznia do Pienina, dowiedzia si jednak, e Francuzi ju opucili Braniewo odchodzc na Pask.

24 stycznia Bennigsen stan kwater w Lidzbarku Wanniskim, awangarda Markowa za przekroczya Pask pod Pitynami. Jeszcze tej nocy oddziay gen. M arkowa podeszy pod Miakowo, gdzie zaskoczyy 4 puk huzarw, 1 00 dragonw i dwie kompanie woltyerw. Zaatakowawszy Francuzw dwoma batalionami 5 puku jegrw pk. Gogiela i pukiem muszkieterw pskowskich pk. oszkariewa wziy wielu z nich do niewoli (wedug rosyjskich danych 1 6 oficerw i 270 onierzy), a reszt zmusiy do

33

spiesznego odwrotu na Morg. Od jecw Markow dowiedzia si, e nale oni do awangardy I K i e Bernadotte idzie na Morg.

Tymczasem marsz. Ney dotar 23 stycznia do Nidzicy, po czym przesun si bardziej w lewo ku Dbrwnie, majc na uwadze osonicie Ostrdy - punktu zbornego I K, najbardziej teraz naraonego na zniszczenie (dla VI K zagroenie ju w zasadzie mino).

Pooenie Bernadotte ' a byo rzeczywicie powane. Kiedy jeszcze 14 stycznia wyruszy z Mawy na naznaczone mu lea, po drobnych utarczkach z batalionem garnizonu gdaskiego pod Dzierzgoniem, z gen. Rouquette'em pod Paskiem i Braniewem, osign on lini Paski i brzeg Zalewu Wilanego. Tu rozoy si na przestrzeni 80 km. Dywizja gen . Rivauda stana w rejonie Ostrda-Iawa-Morg, dywizja gen. Droueta d' Erlon obsadzia Zalewo-Dzierzgo-Prabuty, dywizja gen. Duponta Pask-Elblg-Braniewo. Lekka kawaleria zostaa rozcignita wzdu Paski . Z podporzdkowanej Bernadotte'owi 4 dywizji dragonw brygada gen. Laplanche' a stana midzy Elblgiem a Paskiem, druga brygada w kierunku na Olsztynek - dla utrzymania cznoci z VI K Neya. Bernadotte przebywa w Elblgu i tu otrzyma od swego szefa sztabu z Ostrdy, gen. Maisona, alarmujce wieci o nagej ofensywie Rosjan i pierwszych dyspozycjach generaa nakazujcych dywizji Rivauda i brygadzie dragonw Margarona koncentracj w Ostrdzie, a dywizji Droueta w Zalewie. Sam marszaek wyda dalsze polecenia nakazujce dywizj i Duponta, brygadzie dragonw Laplanche'a i jedzie korpunej zgrupowanie w Pasku. Drouetowi za poleci przej 25 stycznia z Paska (puki 27 lekki, 94, 95 liniowe) na Morg, by zasili stojcy tam 8 puk piechoty pod gen . Pacthodem i zapewni bezpieczestwo dla planowanego przemarszu Duponta na Ostrd.

3 - Pruska lI.w. 1 807

34

24 stycznia Bemadotte przyby do Paska. Rozeznawszy si tu lepiej w sytuacji zrozumia, e Dupont bdzie musia cofa si flankowym marszem w obliczu nadcigajcych si przeciwnika. Zaleci mu wic, aby wyruszy 25 stycznia o godz. 4.00 rano i najpniej do godz. 1 0.00 dotar do Paska.

Na 24 stycznia, a wic w trzy dni po rozpoczciu krokw zaczepnych przez sprzymierzonych, I K sta skoncentrowany w trjkcie Ostrda-Zalewo-Pask (rozpito u podstawy 45 km).

25 stycznia lewa kolumna Rosjan przeskoczya yn w Dobrym M iecie dotykajc rzeki Paski pod Dbrwk (awangarda wysunita za rzek). Kolumna prawa osigna Miakowo, sam Bennigsen zatrzyma si kwater w Luborni nie.

Lestoq zatrzyma si tego dnia kwater w Gadyszach (doczy do niego Rouquette). Otrzyma on jeszcze z Pienina rozkaz Bennigsena, by kierowa si na Chojnik, a nie na Ksinik. Zmusio to oczywicie Prusakw do nadkadania drogi, przez co niewiele posunli si do przodu.

BITWA POD MORGIEM (25 STYCZNIA)

Gen. Markow dowiedziawszy si od jecw wzitych w Miakowie, e I K Bemadotte 'a jest w marszu na Morg, ruszy tam 25 stycznia o wicie. O p marszu za nim posuwa si kilkoma pukami jazdy gen. Anrepp. W poudnie doszed do Plebaniej Wlki, gdzie kozacy zaskoczyli francuski posterunek biorc go do niewoli. Od jecw uzyskano informacj, e w Morgu przebywa sam Bernadotte. Markow, sdzc, i ma przed sob cay I K, ustawi swe wojska na wzgrzach pod Jurkami: puk muszkieterw pskowskich i 25 puk jegrw w pierwszej linii, puk grenadierw jekatierynosawskich

. w drugiej.

35

Jurki obsadzi batalionem 7 puku jegrw, dwa pozostae bataliony tego puku zajy stanowiska na prawo pod cznem zabezpieczajc pozycj przed oskrzydleniem. Dwa bataliony 5 puku jegrw zajy Plebani Wlk majc trzeci batalion w odwodzie. Puk huzarw jelizawetgradzkich wysunito do przodu pod Morg, kozakw rozrzucono szeroko we wszystkich kierunkach .

Morg by obsadzony, jak wiemy, przez 8 puk piechoty gen. Pacthoda. Przed poudniem dotar tu jeszcze z Paska z jednym batalionem i brygad dragonw Laplanche'a marsz. Bernadotte, a z Zalewa gen. Drouet z pukami 27 lekkim i 94 l iniowym. Ogem 9 batalionw i 1 1 szwadronw. Marszaek zaalarmowany o pojawieniu si Rosjan zebra natychmiast swe wojska zamierzajc wystpi do ataku i tym samym da czas pozostaym jednostkom na przejcie ku Ostrdzie.

Okoo godz. 1 3 .00 Francuzi przeszli do natarcia. Ich jazda uderzya na rosyjskich huzarw. Zostaa przez nich odrzucona, ale w pocigu huzarzy dostali si pod ogie dzia ustawionych pod Morgiem i w kontrataku zostali odrzuceni. Ustawili si teraz pod Jurkami, na lewym skrzydle.

Bernadotte pchn w midzyczasie goca do gen . Duponta, aby ten spieszy z Paska na pole bitwy i marszem na Chojnik-Krlewo--czno wyszed na praw flank Rosjan. Jednoczenie rzuci batalion 9 puku na Plebani Wlk. W zaciekej walce batalion straci ora, ale wkrtce udao mu si go odzyska. Markow rzuci wsparcie do wsi, ale Bernadotte zaangaowa szybko dwa dalsze bataliony i wyrzuci stamtd jegrw. Jednak gwna pozycja przeciwnika opierajca si o las i jeziora pozostaa na razie nie wzruszona, a francuskie ataki prowadzone siami 8 i 94 pukw liniowych oraz 27 lekkiego byy odpierane.

Wreszcie pod cznem pokaza si Dupont .z 32 i 96 pukami liniowymi. Markow widzc zagroenie swej linii

36

odwrotu przerzuci tutaj jeden batalion jegrw oraz puk grenadierw jekatierynosawskich. Walka zacza si przeciga. Zapada ju powoli zmrok, kiedy Dupont coraz bardziej zacz zagraa prawej flance Rosjan, a Bernadotte ponowi atak z frontu. Markow w tej sytuacj i zarzdzi odwrt. Dotar jeszcze do niego gen. Anrepp - dowdca prawoskrzydowej kolumny kawalerii - oferujc oson odwrotu. Jednak wyjechawszy w chwil potem do przednich l ini i , gdzie chcia si lepiej zorientowa w sytuacj i oglnej, ugodzony zosta miertelnie kul karabinow.

Rosjanie wycofywali si napierani cigle przez Francuzw. Ale pomylny dla Bernadotte' a bieg wypadkw zakciy teraz wieci z Morga o ataku Rosjan na miasto. Nie majc jasnych informacj i o sile atakujcych wstrzyma pocig i zawrci.

Jak si okazao na Morg napad oddzia wydzielony z lewoskrzydowej kolumny kawalerii gen. ks. Golicyna, ktry idc od Bogaczewa, skierowa tu trzy szwadrony dragonw kurlandzkich pod ks. Dogorukim i 6 szwadronw huzarw gen. hl'. Pahlena. Wojska te o zmroku miny zachodni stron jeziora Narie i stwierdziy, e miasto jest obsadzone niewielkimi siami, ale za to zawalone bagaami. Nagym atakiem Pahlen wyrzuci Francuzw z zabudowa, uwalniajc przy okazj i 200 Rosj an i Prusakw z niewoli . Huzarw rzuci zaraz drog n a Miakowo, dragonom zleci zajcie si bagaami i wzitymi jecami. W trakcie otrzyma informacj o nadchodzcym Bernadotcie. Zarzdzi wic natychmiastowy odwrt, ale najbardziej wysunity do przodu szwadron huzarw zosta pod Plebani Wlk otoczony i musia si przebija, a ranny pk Kreutz dosta si do niewol i .

Grupa Pahlena tymczasem cofaa si ze zdobycz, jednak po drodze w c iemnociach wikszo francwkich jecw po prostu ucieka.

37

Starcie pod Morgiem kosztowao Markowa 1 500 ludzi (z 1 1 000 posiadanych) I, Bemadotte' a - 700 (z 1 3 000 skoncentrowanych).

26 stycznia rano Bemadotte obra marszrut na Miomyn. Flank mia stale zagroon przez l iczne podjazdy rosyjskiej awangardy lewego skrzyda operujcej spod Bogaczewa.

RUCHY WOJSK MIDZY 26 A 31 STYCZNIA

Pomylny przebieg walk pod Morgiem umoliwi Bernadotte'owi w miar swobodny odwrt. Osabi te miae dotd zapdy Rosjan. Ich awangarda bowiem cofna si na Miakowo, gdzie Bennigsen, w wyniku alarmujcego meldunku jednego z oddziaw kozackich o zblianiu si sporych si przeciwnika, zarzdzi koncentracj wojsk (26 i 27 stycznia). W wyniku tych rozporzdze lewe skrzydo rosyjskie dotykajce ju niemal linii odwrotu I K francuskiego zostao nieopatrznie cofnite.

Lestoq bdc 25 stycznia w dalszym marszu sysza kanonad pod Morgiem, a po drodze dowiedzia si, e wojska Bemadotte' a idce spod Paska nawizay bj z Rosjanami. 26 stycznia zatem wyruszy w trzech kolumnach i marszem na Pask spodziewa si zetkn z Francuzami. Dotarszy do tej miejscowoci otrzyma pismo od Bennigsena nakazujce mu dziaa na lewe skrzydo armii nieprzyjacielskiej, ktra ca si cignie na Miakowo (rozkaz ten by konsekwencj wspomnianego wyej mylnego raportu). Lestoq obrci wic kolumny na Rogajny-Kwitajny, ale niebawem otrzyma kolejny rozkaz zmieniajcy poprzedni - Prusacy mieli o wicie dotrze do Chojnik i Sambrodu, poniewa Bennigsen postanowi 27 stycznia zaatakowa Morg. Kiedy jednak Prusacy dotarl i na wyznaczone punkty okazao si, e Morg jest ju

I Plotho w Tagebucil podawa strat Rosjan na 2000 zabitych i rannych oraz 400 jecw, w l K Bernadotte'a za na 800-900 ludzi.

38

obsadzony przez Rosjan. Bennigsen bowiem, 26 stycznia, otrzyma wreszcie rzeczowe informacje o ruchach Francuzw i skierowa tam zaraz awangard, a wieczorem wyruszaa w tym kierunku cz si gwnych. Reszta wymaszerowaa nastpnego dnia rano. Bagration za z awangard prawoskrzydow posuwa si na Miomyn, podczas gdy awangarda lewoskrzydowa zmierzaa na Olsztyn.

Lestoq tymczasem wykona zwrot na Madyty i Zajezierze dochodzc w nocy 27 stycznia do Zalewa (strae przednie w poowie drogi do Miomyna).

Gwnodowodzcy rosyjski liczc nada, e dopadnie korpus Bemadotte'a, zaplanowa na 28 stycznia atak na Miomyn siami czterech dywizji . Wspdziaanie Prusakw miao tu polega na ich wyjciu drog przez Jakowo na flank i tyy przeciwnika.

Kiedy jednak awangarda rosyjska dotara do Miomyna stwierdzia, e nie ma tam ju Francuzw (I K przeszed wczeniej na Lubaw), wobec czego wszelkie dalsze ruchy wojsk wstrzymano i Bennigsen zarzdzi trzy dni odpoczynku opierajc swe wojska lewym skrzydem o Dobre Miasto, prawym o Zalewo.

Lestoq jednak postpowa dalej . Jeszcze 27 stycznia odczy si od niego gen. Rouquette idc na Kwidzyn, gdzie mia stanowi oson flanki si gwnych, a zarazem wsparcie dla oddziau wydzielonego mjr. Borstella, ktry z Prabut ruszy na Grudzidz. W nocy na 29 stycznia BorstelI uderzy swoim 22-osobowym oddziaem Garde du Corps na Biaochowo.

Tego 29 stycznia Lestoq zmierza na Susz, a jego oddziay awangardowe podchodziy pod Iaw, Biskupiec i Kisielice. Do tej ostatniej miejscowoci dotar 3 1 stycznia stajc na rwni ze stra przedni ks. Bagrationa, ktry w midzyczasie wkroczy do Hawy. Awangardy pruskie przesuny si na Wonne, asin i Szwarcenwo, a 1 00-

39

osobowy oddzia jazdy dotar do Rogona - niedaleko Gmdzidza.

Na 3 1 stycznia armia Bennigsena miaa nastpujce ugmpowanie:

Kwatera gwna - Morg I K gen. Tuczkowa (5, 7, 8 dywizje) - midzy Paskiem

a Morgiem, kwatera korpusu w Sambrodzie I T K gen. Ostena-Sackena (3, 1 4 dywizje) - na poudnie

od Morga z kierunkiem marszu na Jeziorany A wangarda prawoskrzydowa - w !awie i okolicy

z oddziaami wysunitymi na Pasym i Olsztynek Oddzia gen. Barclaya de ToBy - w Ostrdzie Korpus pruski Lestoqa - Kisielice i okolice Oddzia gen. Rouquette'a - Kwidzyn Forpoczty - pod Rogonem, asinem, Szwarcenowem

i Wonnem. Prusacy zakadali ju dalsze dziaania. Poniewa wy

dzielone z garnizonu gdaskiego siy miay oczyci lewy brzeg Wisy, Lestoq zdecydowa si podeprze te dziaania z przeciwnego brzegu, by jednoczenie doprowadzi do zdobycia Gniewu. l lutego gen. Esebeck z pukiem dragonw, pukiem muszkieterw kauskich oraz pbateri konn mia wymszy na Tychonowy, a 2 lutego zaatakowa Gniew. Ewentualne wsparcie dla niego powinien stanowi gen. Rouquette, ktry mia si skoncentrowa w okolicach Nowego.

Rzecz caa nie dosza jednak do skutku, gdy Bennigsen otrzyma w midzyczasie informacje o przybyciu Napoleona do Wielbarku ( l lutego), co mogo by zapowiedzi francuskiej kontrakcj i . W zwizku z tym zacz ukierunkowywa swe ruchy tak, by mc si jej przeciwstawi.

Bemadotte tymczasem, nie widzc moliwoci utrzymania si na linii Miomyn-Ostrda, wycofa si do Lubawy, gdzie doczya do niego l dywizja cikiej jazdy gen. Nansollty (2800 szabel). Kiedy wkrtce potem dowiedzia

40

si o dotarciu przeciwnika do !awy i pod Olsztynek, podj dalszy odwrt starajc si utrzyma czno z Neyem, a jednoczenie chroni Toru.

W nocy na 3 1 stycznia otrzyma rozkaz cesarski nakazujcy mu przede wszystkim oson Torunia. Ruszy zatem na Brodnic, dokd dotar 1 lutego. Zarzdzi te zniesienie bezporedniej blokady Grudzidza cigajc ku sobie bdce tam 5 batalionw hasko-darmsztadzkich nalecych organizacyjnie do dywizj i gen. Rivauda 2.

Ney, ktry pierwotnie zamierza wesprze I K, jeszcze 28 stycznia podszed pod Ostrd, ale zorientowawszy si w sytuacj i odskoczy na Olsztynek, a nastpnie na Dbrwno.

, Gen. Rouyer, zdawszy dowdztwo pod Grudzi,ldzem gen. Stoschowi. uda si do Torunia. Bdce pod Grudzidzem 4 heskie bataiony Ueden zosta detasZQwany) Napoeon podporzdkowa marsz. Lefebvre, ktry mial utworzy X K dla oblenia Gdaska. Hesi zostal i wkrtce wzmocnieni przez 4 polskie bataliony z Legii Kaliskiej gen. Zajczka, ktry mial lU przej dowdztwo.

KONCENTRACJA GRANOE ARMEE. OFENSYWA NAPOLEONA

KRYSTALIZACJA PLANU NAPOLEONA I KONCENTRACJA NA 31 STYCZNIA

Informacje o ruchach Rosjan spywajce do kwatery cesarza w Waszawie od drugiej dekady stycznia nadaway powoli wyobraenie o zamiarach przeciwnika. 23 stycznia marsz. Soult meldowa z Przasnysza o opuszczeniu przez Rosjan Kolna i marszu na Bia-Pisz. Wieci te dotary do kwatery gwnej nastpnego dnia i cho nie zawieray adnych szczegw, Napoleon zarzdzi natychmiast zgromadzenie rezerw aprowizacyjnych w Serocku, Putusku i Nieporcie, a ponadto poleci Soultowi zgromadzi jego IV K w Przasnyszu, Neyowi V I K przeprowadzi na Nidzic, a Augereau przej z VI I K na Raci.

23 stycznia Napoleon wysa rozkaz do 3 dywizji kirasjerw gen. d'Espagne' a (93 oficerw, 1 90 1 onierzy), by z Poznania kierowaa si na Toru, natomiast dywizji grenadierw gen. Oudinota (5000 onierzy), by z Kalisza sza na owicz.

Meldunki nadal napyway, ale nie pozwalay jeszcze jasno sprecyzowa zamiarw Rosjan. Cesarz zaleca wic 26 stycznia Bernadotte'owi utrzymanie linii Paski, a w przypadku ofensywy Bennigsena przede wszystkim oson Toru-

42

nia i utrzymanie cznoci z Neyem. Soult mia przesun si pod Wielbark.

27 stycznia raport odebrany od Bemadotte' a wyjani Napoleonowi dostatecznie sytuacj. Nastpio ucilenie planu, ktrego ide przewodni staje si, generalnie rzecz biorc, wyjcie na lewe skrzydo i tyy nieprzyjaciela, a tym samym opanowanie przepraw na ynie, odcicie go od zaplecza i zgniecenie w generalnej bitwie z odwrconym frontem. Stosownie do tego zostay rozesane rozporzdzenia. Bemadotte, jak wspomniano, ma osania Toru, Augereau zebra VII K pod Maw, Soult z IV K doczy do swej awangardy w Wiei barku, Murat z rezerw jazdy doczy tam do lekkiej dywizj i Lasalle 'a, Oavout ma zebra swj III K pod Putuskiem. Ten ostatni jeszcze 28 stycznia wyruszy z dwoma dywizjami na Myszyniec zostawiajc na razie dywizj gen. Gudina w p drogi midzy Putuskiem a Brokiem - dla osony flanki marszu, a zarazem ewentualnego wsparcia dziaa V K.

W nocy na 30 stycznia Napoleon opuci Warszaw (gwardia wysza ju 28 stycznia), ktra stawaa si teraz gwnym orodkiem zaopatrzenia. Przybywszy za dnia do Putuska wyda polecenie, aby genera adiutant Savary przej po chorym marsz. Lannesie V K. Korpus ten otrzyma na wzmocnienie podleg dotd pod Oavouta 5 dywizj dragonw gen. Beckera i mia za zadanie odparcie ewentualnego uderzenia gen. Essena w kierunku Warszawy, nastpnie przejcie do si gwnych i pozostawienie dalszej osony miasta gubernatorowi tego - gen. Lemmaroisowi (4 bataliony polskie Poniatowskiego, 5 marszowych francuskich - 4000 ludzi) . Zleci ponadto przyspieszenie prac przy budowie szaca pod Putuskiem i mostu w Nieporcie. S:;lvary powinien na 3 1 stycznia zebra swoje siy pod Brokiem, a na l lutego w Nurze, by osania std flank koncentrujcych si si gwnych Wielkiej Armi i .

.

43

Jeszcze 30 stycznia wieczorem dotar Napoleon do Przasnysza. Zmierzaa tu akurat dywizja gen. Gudina z III K. Std wysa wspomniane wyej pismo do Bernadotte' a, by ten osania Tom do chwili, a Lefebvre otrzyma bdce jeszcze w drodze posiki i bdzie mg przej jego funkcje. Wwczas ma ruszy szybko naprzd, poniewa siy gwne wystpi z oglnym atakiem l lutego.

3 1 stycznia w poudnie cesarz dotar do Wielbarku. W tym dniu Wielka Armia zaja wyznaczone rozkazami rejony gotowa do natychmiastowego dziaania:

Murat jako awangarda - dywizja lekkiej kawalerii Lasa\le'a (2 1 68) stojca w Szczytnie, 2 dywizja dragonw Grouchy'ego ( 1 884), 3 dywizja dragonw Milhauda (3094), w drodze jest 2 dywizja kirasjerw d'Hautpoula

- 7086 onierzy, Soult z IV K - w awangardzie z M uratem zaj

Wiei bark; kiemnek marszu wyznaczony na Pasym-Olsztyn - 25 000 onierzy,

Davout z III K - w rejonie Myszyca (dwie dywizje: Frianta, Moranda), dywizja Gudina pod Przasnyszem - jako prawe skrzydo z dyrekcj na Szczytno-Pasym-Olsztyn

- 1 8 000 onierzy, Gwardia - Chorzele

- 6000 onierzy, Ney z VI K i l dywizj dragonw Kleina - w Dbrwce

tworzy o manewm ( 1 2 000 + 2068) - 1 4 000 onierzy,

Augereau z VII K - jako ariergarda zaj okolice Nidzicy i Janowa

- 1 2 000 onierzy, Bernadotte z I K i 4 dywizj dragonw Lahoussaye' a

- w rejonie Nowego Miasta Lubawskiego osania Toru ( 1 5 300 + 2236); swoj obecnoci ma ciga na siebie nieprzyjaciela w tym kierunku. Wysano mu rozkaz marszu na Dbrwk w celu wspierania dziaa Neya. Ponadto

44

w pobliu znajduje si jeszcze l dywizja kirasjerw Nanosuty (2087)

- 20 300 onierzy, D'Hautpoul z 2 dywizj kirasjerw - w drodze ku

siom gwnym - 1 545 onierzy,

- ogem do dyspozycji 1 04 000, w tym 1 5 700 jazdy

- osona prawoskrzydowa - X K marsz. Levebre 'a: Polacy Dbrowskiego, Hesi, puki francuskie, 3 dywizja kirasjerw d' Espagne'a (okoo 1 6 000 onierzy) - ma zabezpiecza lewy brzeg Wisy i osania Toru oraz Bydgoszcz

- osona lewoskrzydowa - V K gen. Savary'ego i 5 dywizja dragonw gen. Beckera - osona Warszawy i flanki si gwnych ( 1 7 300 onierzy). Ponadto grupa garnizonowa gen. Lemmaroisa (4000 onierzy)

Razem zatem do dziaa w nie planowanej wczeniej kampanii zimowej stano ponad 1 4 1 000 onierzy.

Napoleon po przybyciu na miejsce zorientowa si w aktualnej sytuacji i wyda jeszcze kilka rozporzdze korygujcych. Ot Ney mia zwiza nieprzyjaciela na lewym skrzydle uderzeniem na Olsztynek, w czym ma go wesprze Bernadotte po przybyciu nocnym marszem (wysano mu stosowny rozkaz). Z przeciwnego skrzyda ruszy jednoczenie grupa manewrowa.

WALKI POD PASYMIEM I OLSZTYNEM ( 1-2 LUTEGO)

l lutego korpusy francuskie zaczy wykonywa nakazane ruchy. W awangardzie, jak wspomniano, szed Murat ze sw jazd i Soult z IV K zmierzajc na Pasym. Pod t miejscowoci doszo do pierwszego starcia - z forpoczt ks. Dogorukiego (3 bataliony, 2000 jazdy). Po krtkiej walce,

45

w ktrej Francuzi zaangaowali trzy puki kawaleri i , Oogoruki odszed na Olsztyn.

Z Pasymia Murat i Soult ruszyli od razu na Olsztyn, przy czym brygada kawalerii IV K pod gen. Guyotem zostaa obrcona na Dwierzuty w celu przesonicia prawej flanki marszu. Oavout z Myszyca mia 2 lutego doj do Szczytna. Na razie skierowa jedynie siln awangard na Rozogi, skd z kolei patrole wyruszyy na Pisz i. Mikoajki z zadaniem upewnienia si co do ewentualnego zagroenia stamtd dla prawej flanki i pocze z Warszaw.

Zadanie o podobnym charakterze otrzyma marsz. Lefebvre - doprowadzi do ponownej blokady Grudzidza i nie dopuci Prusakw do Torunia. Gdyby jednak prbowali dosta si do Gdaska - nie naley im w tym przeszkadza.

Co do pozostaych si francuskich to Ney min akurat Olsztynek, Augereau by w drodze z Nidzicy - midzy Obem a Orowem.

Napoleon rozumia, e odwrt przeciwnika bdzie musia i na Olsztyn lub Dobre Miasto o ile nie bdzie on chcia straci kontaktu ze swoim zapleczem. Jednake dla uzyskania penego wyobraenia o sytuacj i brakowao cesarzowi informacji o Bernadotcie, co go bardzo niepokoio.

2 lutego wojska obu stron posuway si w kierunku zbienym na Jonkowo i Olsztyn nie majc penego rozeznania we wzajemnym pooeniu. Pod Olsztynem Murat i Soult zderzyli si z gwnymi siami rosyjskiej awangardy (w tym detachement Barclaya). Oceniwszy j przesadnie na 25 000 ludzi atakowali niezdecydowanie. Kiedy przy zapadajcym zmierzchu Rosjanie podjli odwrt na Gutkowo ruszya za nimi jazda, natomiast reszta wojsk obsadzia miasto.

Davout w tym czasie by w drodze do Szczytna, przy czym pozostawi silny oddzia pod dowdztwem gen. Grandeau w Myszycu. Gwardia cesarska dosza do Pasymia, Ney zmierza na Olsztyn, Augereau by o p marszu dziennego za nim (okoo 1 5 km).

46

DECYZJE BENNIGSENA W OBLICZU NOWEJ SYTUACJI

Wieci o koncentracj i Francuzw midzy Nidzic a Szczytnem zaczy napywa do rosyjskiej kwatery gwnej ju 30 stycznia (od kozackich patroli) . Nie spowodoway one jednak wstrzymania ruchw Prusakw ku Dolnej Wile, ani te posuwania si oddziaw prawoskrzydowej kolumny za I K Bernadotte 'a . Tego dnia gwnodowodzcy rosyjski podj jedynie decyzj o skierowaniu 4 dywizj i pod gen. Sackenem na prawy brzeg yny w rejon Olsztyn -Jeziorany. Golicyn z awangard mia n iezmiennie operowa w kierunku Pasym-Szczytno, a nawet siga po N idzic-Wielbark. Jednoczenie awangarda Barcl aya miaa obrci si z Ostrdy na Olsztynek, by tym posuniciem przesoni ruch 3 dywizj i gen. Tuczkowa idcej w kierunku wschodnim.

Wykonanie tych rozporzdze zaczo si nastpnego dnia bez specjalnego popiechu, cho wiadome ju byo przybycie Napoleona do armii .

Tego 3 1 stycznia miao miejsce jeszcze jedno istotne wydarzenie. Ot oddzia kozacki pod pk. Jurkowskim pochwyci pod !aw kuriera z cesarskimi rozkazami dla Bernadotte'a, w ktrych bya mowa o tym, by I K ciga na siebie armie przeciwnika, podczas gdy grupa manewrowa wyjdzie na jego tyy i odetnie go od zaplecza. Mody niedowiadczony jeszcze kurier nie zdy zniszczy pism I , a ks. Bagration, oceniwszy ich wag, odesa j e natychmiast do sztabu gwnego w Morgu, a sam - nie czekajc na

I Oficer ordynansowy ze sztabu marsz. Berthiera, Augustyn Subicki, tak przedstawia to wydarzenie twierdzc przy tym, e to Prusacy pochwycil i kuriera: Plan ten zosta odkryty przez zapanie oficera francuskiego wysanego z depesz, ktry dla oszczdnoci, a raczej przez chciwo, nie biorc koni pocztowych, zatrzymywa si po wioskach oczekujc za komi i w trakcie tego przez Prusakw Wnlc z depeszami w ku jeszcze pochwyconym zosta.

47

rozkazy - zarzdzi odwrt ku trzonowi armii przesaniajc ten ruch demonstracj jazdy. Jej akcja spowodowaa, e Bernadotte ruszy odrodkowo na Brodnic - w myl zreszt pierwotnej instrukcj i o osonie Torunia. Inne rozkazy przecie do niego nie dotary.

Wieczorem l lutego nadeszy do Morga zdobyte przez Bagrationa dokumenty, przekrelajc momentalnie celowo planu z 30 stycznia, tj . koncentracj i si gwnych na prawym brzegu yny. W trosce przede wszystkim o Bagrationa i Prusakw (odlego Kisielice-Olsztyn 95 km) zapada decyzja o koncentracji armii w okolicach Jonkowa. By to mniej wicej rodkowy punkt midzy dywizjami skrzydowymi (odlego Miomyn-Jonkowo 40 km, Dobre Miasto-Jonkowo okoo 30 km). Odpada oczywicie w tej sytuacji moliwo odwrotu na Barczewo. Pozosta jedynie odwrt lewym brzegiem yny do Dobrego Miasta. Obrana pod Jonkowem pozycja miaa swoje niezaprzeczalne walory taktyczne. Stanowia j rozlega rwnina cigmlCa si od rzeki Paski po yn. Biegnca po niej droga opada koo Gutkowa w 2-kilometrowej szerokoci podmok dolin upstrzon maymi jeziorami, ktra dalej przerzyna si midzy jeziorami Dugim a Ukiel i dochodzi do Olsztyna.

Front bojowy ustalono wzdu drogi Mtki-Jonkowo na dugoci 8 km. Rozwino si na niej 1 2 batalionw i 6 baterii . Nadchodzce dalsze siy zostay urzutowane w gb. Bennigsen przywoywa do siebie Golicyna, a Barclayowi wysa polecenie przejcia na Olsztyn, by zapewni tym odwrt Dogorukiemu. Sam przepraw na tyach pozycj i , pod Barkwed, miaa zabezpieczy cigana ju spod Jezioran 14 dywizja gen . Kaminskoja.

Na 2 lutego wszystkie zarzdzenia zostay wykonane. W midzyczasie poszed te rozkaz do gen. Lestoqa, aby

maszerowa na Ostrd w,celu poczenia si z Rosjanami. Wyruszy on zatem w dwch kolumnach z Kisielic i wieczo-

48

rem, 2 lutego, dotar do Iawy. Gen. Rouquette 'a pozostawi nad Os, mjr. Borstella w okol icach Gniewu (dla obserwacji Wisy), a gen. Esebeckowi zleci przemarsz z Kwidzyna na Kisielice-Baw.

SPODZIEWANA BITWA POD JONKOWEM (3 LUTEGO)

Napoleon przyby do Olsztyna 3 lutego o wicie. Za nim nadcigna gwardia. Pomimo raportw Murata o znacznych siach rosyjskich pod Jonkowem cesarz uwaa, e to tylko ariergardy, sia gwna za, wedug doniesie z 2 lutego, zbiera si w Dobrym Miecie. O godz. 5 .00 rano, w duchu tych przypuszcze, poleci marsz. Soultowi i prawym brzegiem yny, Muratowi lewym, a Neyowi, ktrego zdy ju osobicie zbeszta za samowolne dziaania, obra marszrut na Ostrd-Olsztyn-Barczewo i poszuka kontaktu z I K, ktry otrzyma rozkaz marszu na Ostrd (o przechwyceniu rozkazw przez przeciwnika nic nie wiedzia), a jednoczenie przeci drog Ostrda-Dobre Miasto celem izolacji lewego skrzyda nieprzyjaciela. III K otrzyma dyrekcj na Barczewo, przy czym czoowa dywizja gen. Frianta, bdca w Dwierzutach, winna tam doj wieczorem. VI I K ma dotrze wieczorem do Olsztyna.

O godz. 6.00, wyjedajc z Olsztyna, Napoleon by nadal przekonany o susznoci swej dedukcj i , chocia bra ju pod uwag moliwo koncentracji rosyjskiej pod Olsztynem. Wyda wic dodatkowe rozporzdzenia dotyczce I I I K - l dywizja gen. Moranda ma i na Pasym, natomiast 3 dywizja gen. Gudina pozosta w Szczytnie na wypadek dalszych rozkazw.

Koo poudnia cesarz wrciwszy do Olsztyna z rekonesansu w Gutkowie mia ju jasny obraz sytuacji i wyda ostateczne rozkazy:

- Soult z dywizjami Levala i Legranda oraz 2 dywizja dragonw Grouchy'ego, jako prawe skrzydo, ma i

49

prawym brzegiem yny na Dywity-Rnowo, uchwyci przepraw pod Barkwed i uderzy stamtd na tyy Rosjan. Kawaleria gen. Guyota z IV K ma i na Dobre Miasto.

- Davout bdcy w marszu na Barczewo ma posuwa si na Sprcowo i wesprze tym ruchem dziaania Neya. Dywizja Gudina ze Szczytna winna przej na Dwierzuty.

- Murat (lekka jazda Lasalle' a, 3 dywizja dragonw Milhauda) i l dywizja Saint-Hilaire 'a z IV K stworz centrum pozycj i pod Gutkowem, ktre nastpnie wesprze Ney stajc na lewym skrzydle. Spodziewany jest okoo godz. 1 3 .00 i od jego nadejcia uzaleniony jest cay plan, gdy uderzenie ma nastapi jednoczenie z obu kierunkw.

- Augereau i gwardia bd stanowi odwd oglny. Napoleon ponownie uda si do Gutkowa, a tymczasem

nadszed ponaglany VII K i stan za Muratem. Za Augereau z kolei stana nadchodzca gwardia. Jednak nadal brak byo Neya. Ten przyby dopiero o godz. 1 7.00. W tej sytuacji Napoleon stwierdzi, e jest ju stanowczo za pno na atak i zdecydowa, e nastpi on 4 lutego, mimo e od strony marszu Soulta dochodziy odgosy ywej kanonady.

BARKWEOA (3 LUTEGO)

Jak pamitamy, lewe skrzydo rosyjskie przed obejciem przesoni trzon 14 dywizj i gen. hr. Kaminskoja tj . 9 batalionw. Wzmacniay je przydzielone 3 pruskie baterie cikiej artylerii mjr. Huguenina. Wojska te jeszcze przy opuszczaniu Jezioran otrzymay rozkaz zajcia pozycj i pod Barkwed w celu zamknicia tam przejcia przez grobl. 4 bataliony pod gen. Gersdorfem strzegy przeprawy na drodze z Dywit do Miakowa, pozostae stany jako odwd pod Bukwadem. Znajdujcy si w Barkwedzie most nie zosta zerwany (jedyny midzy Olsztynm a Dobrym Miastem). Zamykay go 24 dziaa Huguenina stojce

4 - Pruska lIawa 1 807

50

na wzgrzu na zachodnim brzegu yny. W ich zasigu bya te 1 70-metrowej dugoci grobla. W samej Barkwedzie, na prawym brzegu yny, zosta ustawiony batalion muszkieterw uglickich.

Soult jeszcze rano, 3 lutego, doszed do Dywit. Std rzuci swoj jazd korpun (Guyot) na Dobre Miasto. Okoo godz. 1 5 .00 czowki dywizj i Levala podeszy pod Barkwed. Szybko nadcigay pozostae siy. Dowdca artylerii I V K, gen. Dulauloy, zatoczy przeciw Prusakom dwie baterie, trzeci za ustawi na pagrku na lewo od Barkwedy z zadaniem ostrzeliwania grobli. Gen. Leval natomiast rzuci do ataku na pnoc od wsi 24 puk lekkiej piechoty, a gen. Viv iesowi poleci przedrze si z 4 pukiem piechoty i batalionem 28 przez yn poniej wsi. To natarcie zaamao si jednak w ogniu dzia i muszkieterw uglickich. Ponowny atak oskrzydlajcy wyrzuci Rosjan ze wsi, a Francuzi w pocigu za nimi przeskoczyli na drugi brzeg. Tu doszo do zaciekej walki na grobli na bia bro z odwodami. Francuzi zostali odrzuceni z powrotem. Muszkieterzy usiowali teraz powrci do wsi, ale tym razem zmasowany ogie francuskiej artylerii zmusi ich do cofnicia si.

Leval pchn po raz trzeci do natarcia gen. Viviesa. Ten uderzeniem czterech batalionw opanowa w kocu

? przepraw -. Bj usta ju po zapadniciu ciemnoci . Zdobyto 6 dzia.

Straty wynosiy 600 zabitych i rannych (w oficjalnym raporcie przyznawano si tylko do 300), nieprzyjaciela - 1 1 00.

Tego dnia wieczorem brygada kawalerii gen. Guyota podesza pod Dobre Miasto i opanowaa je zagarniaj c cz zgromadzonych tam taborw armii, lazarety, magazyny, a nawet pono 500 czy 1 1 00 jecw.

2 Wedug wersji rosyjskiej przeprawa zostaa utrzymana. Przecz temu jednak relacje francuskie, ktre zreszt zgodne s z ustaleniami niemieckich historykw dokonanymi w miejscu bitwy.

5 1

Prusacy tego 3 lutego posuwali si ku Ostrdzie, nadal w dwch kolumnach, przesaniajc drog przemarszu licznymi forpocztami. Kiedy doszli do celu zastali tam jeszcze gen. Markowa, przez co gen. Lestoq musia zarzdzi postj przed miastem, a sam stan kwater w Tyrowie. Rezerwa pod gen. Plotzem bya jeszcze w marszu na Miomyn.

POCIG

WALKI ODWROTOWE 4 I 5 LUTEGO

Bennigsen jeszcze 3 lutego otrzyma Wlesc, ze Lestoq nie zdoa doj na czas do Jonkowa. Jednoczenie nadeszy meldunki o boju pod Barkwed, ktre uwiadomiy mu grob dalszego pozostawania na obranej pozycji , a na domiar tego doniesiono mu jeszcze o utracie Dobrego Miasta, a wic i najlepszej drogi odwrotu. Wdz rosyjski nie mia oczywicie informacj i jak wielkie siy Francuzw opanoway miasto. wiadom tego z pewnoci ukierunkowaby swoje dziaania na ten punkt. W zaistniaej sytuacji podj wieczorem decyzj nocnego marszu odwrotowego na Wilczkowo, aby nastpnie zdy przed swym adwersarzem do Lubomina. Ten 25-kilometrowy marsz mia rwnie na celu oson Prusakw, ktrym wysa rozkaz odwrotu na pnocny wschd informujc zarazem o wasnym pooeniu i ruchach.

Lestoq za 4 lutego o godz. 7.00 rano zacz wykonywa rozkazy Bennigsena, jakie doszy do Tyrowa przed wyej opisanymi wydarzeniami. Brygady awangardowe pk. Maltzahna i pk. BUowa oraz brygada wsparcia gen. Kltichznera poszy w kierunku na Bramki, siy gwne z Ostrdy na Ru,

53

a rezerwa na Miomyn, nastpnie przez Ru na Wilnowo, gdzie ma oczekiwa dalszych rozkazw. Ariergard si gwnych tworzya brygada gen. Prittwitza. Do gen. Esebecka poszed rozkaz, by ruszy na Zalewo, do Rouquette' a, by nad Os zostawi tylko niewielki oddzia, a sam przesun si do Kwidzyna.

W trakcie wykonywania tych ruchw Lestoq otrzyma kolejny rozkaz Bennigsena informujcy o koniecznoci opuszczenia przez Rosjan pozycji pod Jonkowem i odwrocie na Lubomin. Lestoq ruszy zatem na pnoc i jeszcze tego samego dnia wieczorem dotar kwater do Morga zatrzymujc siy gwne midzy tym miastem a lasem ostrdzkim, ariergard w rejonie Rusi, a rezerw pod Brzydowem i Galinami . Brygady forpocztowe rozcigny si od ukty przez Florczaki do Bramek. Tras 28 km Prusacy przebyli z pewnym opnieniem, a cz oddziaw cigaa jeszcze w nocy.

Na 5 lutego planowano wymarsz si gwnych o godz. 9.00 na Plebani Wlk, rezerwy Plotza o godz. 1 1 .00 na Morg i brygad forpocztowych (Btilow, Maltzahn, Kltichzner) na Warkay. Miay one sforsowa Pask, a przejcie pod Dbrwk zabezpieczy wydzielonymi oddziaami i umoliwi tym samym dalszy ruch po l inii Skolity-Garcewo.

Bennigsen, przygotowujc si w nocy do skrytego odejcia, przesoni si ariergard ks. Bagrationa podzielon na trzy grupy: praw Baggewuta, rodkow Markowa i lew Barcaya. Siy gwne take ruszyy w trzech kolumnach - Sackena, Tuczkowa i Golicyna. Ariergarda miaa rozpocz odwrt o godz. 3 .00 rano 4 lutego, ale wyruszya dopiero o wicie, przez co nawizaa jeszcze walk z Francuzami.

Napoleon bowiem ju montowa wojska do generalnej bitwy. Z biwaku pod Gutkowem zleci Davoutowi, by swymi dwoma dywizjami (Friant, Gudin) ruszy przed witem

54

i poczy si z Soultem tworzc tym mas obchodzc. Do walki na zuycie przeznaczy VI K i I dywizj I V K. VI I K Murata i I dywizj I I I K uformowa w mas przeamujc, gwardia, jak zwykle w odwodzie. Cesarz spodziewa si ponadto nadejcia nieco pniej l K.

4 lutego o brzasku LasaIle rozcign sw lekk jazd naprzeciw rozrzuconych acuchw kozakw, ktre szybko odrzucono. Rozwinli si nastpnie dragoni gen. Milhauda, ruszy Ney. Wszczty bj sekundowa ju Soult prowadzc ostrza z kierunku M tek.

Walka nie zdya si dobrze rozwin kiedy strzay zaczy nagle cichn. W tym momencie wyszo na j aw, e Rosjanie noc odeszli. Napoleon zarzdzi natychmiastowy pocig. Grupa prawoskrzydowa miaa teraz stara si wyj na lewe skrzydo przeciwnika - Davout marszem na Dobre Miasto, Soult dragonami Grouchy' ego na Lubomino (mieli przed sob Barclaya). Murat ma naciska stra tyln Rosjan pod gen. Markowem, Ney Baggewuta marszem na Wilczkowo i Miakowo. Napoleon ruszy za nimi z V I I K i gwardi.

W czasie tego odwrotu najbardziej zagroony by B aggewuL Nie mogc si oderwa, a chcc jako opni ruchy przeciwnika, podj bj pod Konradowem. Wywizaa si walka kawaleryjska, ale z chwil wyjcia Francuzw na lew flank Rosjan, podjli oni odwrt do samego Konradowa, gdzie Baggewut spotka ks. Bagrationa. Wobec staego nacisku Francuzw musieli oni cofa si dalej - na Worawki. Tu doczy do nich nie naciskany dotd Markow. Dalsze starcia przerwaa noc.

Na noc z 4 na 5 lutego Napoleon z gwardi i Neyem zatrzyma si pod Skolitami (kwatera w samej wsi), Soult dotar do Jankowa, Garzewa i witek, Murat z jazd pod Dbrwk, Davout brygad kawalerii Marulaza i czoem dywizji Frianta osign Rynk, Augereau Pupki.

Wieczorem Napoleon dowiedzia si jeszcze od oddziaw rozpoznawczych dywizji dragonw Kleina o ruchu

ss

Lestoqa. Wyda Neyowi rozkaz przecIcia poczenia z Rosjanami poprzez zajcie przeprawy pod Dbrwk, w czym wesprze go jazda Lasalle'a i dragoni Kleina. Rozkaz ten dotar do Neya S lutego o wicie.

Armia Bennigsena, zdezorganizowana nocnym marszem, zatrzymaa si pod Wilczkowem, tylko 3 km od Worawek, by uporzdkowa szeregi . Bennigsen zasili teraz ariergard Barc1aya i liczy, e bdzie mg tu przyj bitw, ale kiedy nadszed meldunek o oskrzydlajcym ruchu jazdy francuskiej (Guyot) na jego lewe skrzydo, podj decyzj o drugim nocnym marszu z 4 na S lutego - przez Lubomino-8abiak (30 km). Jeden oddzia wysa do Lidzbarka Warmiskiego, aby powstrzyma w tym punkcie wzrastajce zagroenie dla lewej flanki i osoni magazyny. Ariergardy Baggewuta i Markowa pod dowdztwem ks. Bagrationa pozostay pod Worawkami, Barc1ay na tej samej wysokoci , ale bardziej w lewo.

S lutego od samego rana walki rozgorzay z now si. Bagration w ich toku cofn si na Wilczkowo, gdzie stawi 3-godzinny opr wojskom Murata i Soulta. Nastpnie ruszy przez Lubomino i Wolnic zatrzymujc si ostatecznie w Miejskiej Woli. Barc1ay w tym czasie dosta rozkaz odwrotu w kierunku zbienym i mia stan pod Babiakiem (za Bagrationem). Bennigsen podchodzi do brzegw Drwcy.

Murat spodziewa si jeszcze rozbi rosyjsk ariergard przy pomocy ruchu oskrzydlajcego oddziau kawalerii na Opin, ale ten zosta tam pobity i musia si cofn . Murat ruszy wic przez Miakowo na Szportyny i Lubomino, a zebrawszy sw jazd pod Opin, skierowa si nastpnie na Wolnic.

Soult osign tego dnia, ju po zapadniciu ciemnoci, Wolnic, a jego awangarda utrzymywaa stay kontakt ze straami tylnymi Rosjan. Marszaek wysun jeszcze jedn awangard (2 bataliony, lekka jazda) na Kaszuny. Ta wzdu Drwcy zaobserwowaa rosyjskie forpoczty.

56

W tym czasie Davout z Rynki poda na Dobre Miasto kierujc dywizj Moranda i brygad kawalerii Marulaza na Lidzbark Warmiski, a sam z dywizj Frianta poszed przez B ieniewo na Wolnic dla poczenia z Soultern (Gudin by o p dnia marszu z tyu). M arulaz z jednym szwadronem swej jazdy zdoa wpa do Lidzbarka Warmiskiego, ale wkrtce musia si stamtd wycofa na Kreszewo, poniewa zjawi si tu nadesany przez Bennigsena detachement zdecydowanie przewaajcy liczebnie nad Francuzami.

Napoleon posuwa si z gwardi i Augereau na Lubomino, gdzie stan kwater (VII K w Samborku). Doszo tu do tragicznego zdarzenia. Gwardia cesarska rozoya si obozem na zamarznitej tafli jeziorka Tonka nie wiedzc o tym. Pod wpywem rozpalonych ognisk ld zacz topnie powodujc pknicie tafli . Utono kilkudziesiciu onierzy.

Jako e Francuzi nieprzerwanie napierali , a rosyjskie ariergardy od ich si gwnych dzieliy tylko 4 km, Bennigsen po raz trzeci podj decyzj o nocnym marszu z 5 na 6 lutego - na Growo Iaweckie (20 km). Jednoczenie do Lestoqa wysa zawiadomienie o tym nowym ruchu zalecajc mu marsz na Pienino-Cynty i dalej na Krlewiec, co miao si wiza z planowanym przejciem Rosjan na Wgorzewo, skd po wzmocnieniu zamierzali oni ponownie przej do ofensywy.

PRUSACY 5 LUTEGO. WlODOWO

Tymczasem zaplanowany przez Lestoqa na 5 lutego marsz nie mg by wykonany w pierwotnej postaci. Rozpoznanie stwierdzio bowiem, e przejcie przez Pask pod Dbrwk jest ju obsadzone przez Francuzw, ktrych liczne ognie biwakowe wida szeroko rozrzucone w okolicach witek. Meldunek o tym dotar do kwatery Lestoqa

57

5 lutego o godz. 6.00 i zbieg si z informacj o znacznym opnieniu brygad ariergardowych. Lestoq zmieni zatem rozkazy . Gwn kolumn obrci z Plebaniej Wlki na czno i dalej przez M arkowo, Godkowo i Dobry, przechodzc Pask pod Spdami, do Osetnika. Ariergarda Prittwitza ma zaj Lesiska i Szymbory, a PI6tz z rezerw ma i przez Miakowo na Dobry. Brygady forpocztowe zostay ukierunkowane na Wodowo-Miakowo-Szportyny, gdzie przejcie przez Pask ma zapewni batalion dragonw Auera, a jeden jego szwadron obsadzi przejcie w Pitajnach. Z chwil przybycia brygad ma wraz z nimi pj na Bayny. Do Rouquette' a i Borstella Lestoq wysa rozkaz obserwowania i utrzymania rejonu midzy Kwidzynem a Paskiem, natomiast Esebeckowi - przejcia z Zalewa do Paska, a 6 lutego ruszenia dalej przez Pienino na Dugobr.

Kiedy Lestoq ruszy z si gwn, nadesza kolejna wiadomo - Miakowo jest obsadzone przez francusk kawaleri. Dowiedziano si o tym w wyniku zaatakowania batalionu dragonw Auera idcego na Szportyny. Jeden jego szwadron puszczony na Pitajny zosta zupenie rozbity.

Lestoq dla wzmocnienia PlOtza rzuci tutaj pozostae 5 szwadronw dragonw Auera. Przed Miakowem poczyli si oni z nadchodzcym akurat PlOtzem, kiedy nagle usyszano odgosy strzaw od strony Wodowa. Prusacy zdecydowali wwczas najpierw opanowa miasto, a nastpnie ruszy z odsiecz brygadzie Kltichznera.

W obliczu nadcigajcych Prusakw francuski puk jazdy wycofa si z miasta na Turkajny, gdzie poczy si z idcymi siami gwnymi Neya i Murata, ktre zmierzay, zgodnie z cesarskim rozkazem, na M iakowo. Teraz z kolei PlOtz, wobec oczywistej przewagi , uzna akcj na Wodowo za niecelow i zdecydowal si odej na Dobry.

Tymczasem pod Wodowem doszo do powaniejszego starcia. Pruskie brygady forpocztowe posuway si w tym

58

kierunku w pgodzinnych odstpach z brygad Btilowa jako pierwsz. Ogem byo to 5500 ludzi w 5,5 batalionach, 10 szwadronach z 2 1 dziaami. Nieco po godz. 1 1 .00 podeszy one pod Brzeno. Rozpoznanie stwierdzio obecno francuskiej kolumny na drodze do Miakowa. Jak ju wspomniano by to Ney z Muratem, ktrzy przeskoczyli Pask w Dbrwce i posuwali si drog przez Wodowo.

Bj zacz si w odlegoci 400 m od wsi . Niebawem wczy si do niego nadcigajcy BUow zachodzc lasek obsadzony przez Francuzw z lewej i zdobywajc go.

Ney, zawrciwszy wwczas najblisze pola bitwy siy, rzuci 3 bataliony na Brzeno groc oskrzydleniem pruskiej pozycj i . Francuzi ruszyli do natarcia trzema kolumnami odzyskujc dopiero co utracony las. BUlow prbowa jeszcze atakiem batalionu fizylierw Bessera powstrzyma ich prawoskrzydow kolumn, ale bezskutecznie. Prusacy pod oson 1 0 szwadronw (Towarzysze z przodu i w lewo od batalionu Bessera, huzarzy Prittwitza na prawej flance) w otwartym czworoboku odchodzili na Wilnowo. Zabudowania i opotki wsi spowodoway zamieszanie w zwartych dotd pruskich szykach, zwaszcza w piechocie. Na domiar tego bagae zatarasoway drog za Wilnowem. Atakujcy Francuzi - w centrum i na prawym skrzydle piechota, na lewym brygada dragonw z l dywizji dragonw Kleina - dopenili reszty. Prusacy rozbici i cigani a do zmroku uszli do Morga, pozbawieni orientacj i co do pooenia si gwnych i dalszych rozkazw (kurier wiozcy je wpad pod Wodowem w rce Francuzw). Zdecydowali wwczas pj 6 lutego o godz. 5 .00 przez Pask na Braniewo.

W wyniku starcia pod Wodowem Prusacy stracili 850 zabitych i rannych oraz 1 600 jecw i 1 1 dzia.

Ney utraci teraz kontakt z nimi, wic sdzi, i wskutek ostatnich walk, odeszli oni na zachd. Tymczasem jedynym rzeczywistym osigniciem byo tylko rozczonkowanie wojsk Lestoqa na dwie grupy. Ten ostatni za, idc nie

59

naj lepsz drog i opozmony w marszu ociaymi 1 2-funtowymi armatami, osign w nocy naznaczony rejon midzy Gadyszami a Osetnikiem - na prawym brzegu Paski - stajc w tym ostatnim kwater. Niektre jego oddziay nadcigay jeszcze nad ranem 6 lutego.

6 LUTEGO - DWRZNO I LIDZBARK WARMISKI

W nocy na 6 lutego armia rosyjska ruszya dwoma kolumnami w kierunku Growa Iaweckiego - Sacken przez Pieszkowo, Tuczkow - gwnym traktem. Nad ranem dotary one do wyznaczonego celu ustawiajc dywizje w porzdku bojowym.

Napoleon, kontynuujc uporczywy pocig, rzuci z samego rana trzon swych si w jednej kolumnie na Growo Iaweckie (Murat, Soul t, za nimi gwardia i Augereau). Jazda Duronsela otrzymaa zadanie operowa w przestrzeni midzy Lidzbarkiem Warmiskim a Growem Iaweckim i zapewni tym czno masy zasadniczej z prawoskrzydowym III K Davouta, ktry otrzyma polecenie marszu na Lidzbark Warmiski, zajcia tego punktu i postpowania dalej zalenie od okolicznoci i napotkanych si przeciwnika. Ney z kolei mia marszem z Miakowa pj na Omet, przy czym cesarz spodziewa si, i niebawem zadania VI K bdzie mg przej I K Bemadotte' a, o ktrym nadal brakowao wieci.

Tymczasem ten ostatni, pozbawiony od 4 lutego rozkazw Uak pamitamy zostay przechwycone przez kozakw pod Iaw), dopiero w tym dniu dowiedzia si o odwrocie Prusakw z Kisielic. Zaraz te wieczorem opuci Brodnic docierajc 6 lutego do Ostrdy. Od Growa Iaweckiego dzielio go prawie 1 00 km (prawie trzy i p dziennych marszw), zatem miao mona ju byo stwierdzi , e w najwaniejszym momencie kampanii zimowej I K znajdzie si poza systemem operacji . Napoleon jeszcze o tym nie

60

wiedzia, aczkolwiek niepokoi go stay brak informacj i od Bernadotte' a.

Francuski pocig wyruszy rano 6 lutego z Kaszewa idc ladem Bennigsena na Growo Iaweckie. Barclay otrzyma zadanie stawienia przeciwnikowi oporu na wysokoci Dwrzna. Mia do tego 1 2 batalionw (puki kostromski muszkieterw, l , 3, 20 jegrw), 25 szwadronw (puk huzarw izumskich, puk huzarw oliopolskich, batalion puku jazdy polskiej) bateri konn i dwa puki kozakw. Razem jakie 5000 ludzi. Pozycja bya dobrze wybrana. Przesania j gboki parw, ktrego krawdzie spina tylko jeden wski most zamknity przez huzarw izumskich majcych za sob muszkieterw kostromskich i huzarw oli opolskich. Obsadzone byo take samo Dwrzno, a jegrzy zajli zalesione wzgrze po prawej stronie wsi ( l puk) i lasek po lewej (3 puk). Wysunit pozycj zaj batalion 20 puku jegrw lokujc si w odni ku z dwoma szwadronami huzarw izumskich i 2 dziaami konnymi na przedzie.

Ledwie Barclay zdy przygotowa lini bojow, a ju okoo godz. 1 5 .00 pojawili si Francuzi. Ich tyraliery zaczy posuwa si w kierunku zalesionych kwartaw, a Barclay w ostatniej chwili wzmocni 3 puk jegrw 20 pukiem, wysunit pozycj za dwoma szwadronami pod Dorochowem, gdzie obj dowdztwo. Ten niewielki stosunkowo oddzia zacz powoli ustpowa w walce, natomiast obydwa dziaa konne zasypane ogniem fracuskiej artylerii pozostay waciwie bez obsugi. Po p godzinie bowiem pady wszystkie konie, a z kanonierw przy yciu zostao raptem czterech.

Teraz francuscy huzarzy i strzelcy konni ( 1 6 puk szaserw z brygady kawalerii gen. Guyota, brygada jazdy gen. Colberta - 3 huzarw i 1 0 strzelcw) ruszyli z miejsca do szary, zostali jednak zamani w ogniu dzia artylerii konnej i szar huzarw izumskich oraz kozakw. Ci, ktrzy dotarli do

6 1

rozpadliny, powpadali tam na eb, na szyj, po czym ju bez koni, wdrapywali si na gr i uciekali pod oson nadcigajcych bagnetw piechoty Soulta. Identycznie zakoczya si akcja dragonw, przy czym rosyj sld kontratak wsparli jeszcze huzarzy oliopolscy, ktrzy bez rozkazu ruszyli w pocig za Francuzami. W przeciwuderzeniu Francuzi z kolei odrzucili huzarw oliopolskich oraz izumskich, ktre to puld w nieporzdku cofny si na pierwotne pozycje. Do powtrnego natarcia przeszli francuscy dragoni . Puk kostromsld zebrany w czworobok cofa si odgryzajc si ogniem, kiedy na powrt zebrane puki huzarw rosyjskich ponownie zaatakoway przymuszajc dragonw do odwrotu. Zgin dowdca 6 puku dragonw pk Lebrun.

Obserwujcy bj Napoleon poleci wwczas rzuci do akcji kirasjerw d'Hautpoula, z ktrych na miejscu byy l i 1 0 puki. Ci w zwartych szykach, z dowdc na czele, przewrcili jazd przeciwnika rozbijajc j zupenie, przebyli most i w gwatownym ataku rozbili czworobold puku kostromskiego biorc 4 dziaa i 2 chorgwie oraz wielu jecw. Wprawdzie I pukowi jegrw udao si podczas odwrotu z zalesionego wzgrza odbi francuskich dragonw, to jednak niebawem musia on sobie bagnetem otworzy dalsz drog. Jedynie lewemu skrzydu udao si odeprze wszystkie ataki, po czym cofno si ono w ty dochodzc do kolejnego zalesionego rejonu. Tymczasem Barclay przyby na zagroony odcinek z przysanymi mu akurat 5 batalionami pod ks. Dogorukim, ale w midzyczasie jegrzy wycofali si z zajmowanych pozycji , a do ataku przesza dywizja gen. Legranda zdobywajc Dwrzno. Teraz Francuzi zamierzali odci jegrw od Growa Iaweckiego wic zarazem walk stawiajcego opr w centrum ks. Dogorukiego.

Rosjanie prbowali jeszcze odzyska Dwrzno, ale zaskoczeni ponown szar ldrasjerw, zaczli ustpowa pozostawiwszy w sumie 2000 zabitych i rannych, 5 dzia

62

oraz dwie chorgwie. Walki przerway zapadajce ciemnoci. Odwrt rosyjski odbywa si pod oson nadesanych od ks. Golicyna puku leibkirasjerw i puku kirasjerw w. Jerzego.

Dwrzno od Growa laweckiego dzieliy jedynie 3 km. Bennigsen, nie widzc w tej sytuacj i moliwoci stawienia czoa, zarzdzi czwarty ju z kolei nocny marsz z 6 na 7 lutego kierujc go na Prusk Baw (20 km).

Cesarz tymczasem, zachwycony wspania szar kirasjerw, ucaowa gen. d' Hautpoula przed frontem dywizji . Ten w zachwycie wykrzykn : Po takim zaszczycie powinienem zgin dla Waszej Cesarskiej Moc i ! (nota bene stao si to dwa dni pniej pod Prusk naw). Waciwie ten niezwyky sukces kirasjerw stanowi swoisty wyjtek, poniewa cika jazda nie nadawaa si w zasadzie do dziaa na ograniczonych przestrzeniach. Nader czsto zdarzaj si jednak wyjtki od reguy, czego innym przykadem w tej kampanii bdzie przyjcie szary przeciwnika przez jazd w miejscu (o tym dalej), czy w 1 808 r. szalona szara polskich szwoleerw pod Somosierr. Przypadki te mona by zreszt mnoy w nieskoczono, a ich zaistnienie zaley zarwno od zbiegu rnych okolicznoci, jak i wyczucia sytuacji przez dowdc.

Wracajmy jednak na teren kampanii . Marsz. Soult zaj teraz stanowiska przed kawaleri, cesarz za stan kwater pod Gldami. Pewny, e Rosjanie tym razem pozostan na pozycji , zacz przygotowania do generalnej rozprawy pod Growem Iaweckim.

W tym dniu doszo do jeszcze jednego wikszego starcia. Ot Davout, dowiedziawszy si, e w Lidzbarku Warmiskim stoi rosyjska zaoga osaniajca magazyny i lazarety, rzuci tam po lewym brzegu yny, marszem na aniewo, 2 dywizj Frianta, a po przeciwnym brzegu I dywizj Moranda z brygad kawalerii Marulaza. Morand nadszed pierwszy i od razu uderzy na przedmiecie i most siami

63

dwch pukw ( 1 3 lekki, 1 7 liniowy) wyrzucajc Rosjan z miasta, ktre pod wieczr opanowano w caoci . Dziea dokoczy Friant, ktry przybywszy z przeciwnej strony, wyrzuci cofajcych si Rosjan z gwnej drogi . Stracili oni w boju prawie 1 000 ludzi .

Davout, majc rozkaz posuwa si po bartoszyckiej drodze tak daleko, jak to tylko moliwe - by nadal zagraa lewej flance przeciwnika - nie zatrzyma si w miecie, lecz ruszy dalej - na Growo Baweckie.

Co do Lestoqa, to odebrawszy rozkazy Bennigsena z nocy 5 lutego, ruszy 6 o godz. 9.00 planujc w tym dniu osign rejon Dugobr-Pakosze. Nie cigany przez Francuzw, ktrzy na razie zgubili jego lad, a widzc ogromne zmczenie swych wojsk, wykona jedynie may marsz na Augustyny, po czym zarzdzi dzie odpoczynku. Prittwitz obsadzi okolice Bornit i Kierpajn, dragoni Auera stali w Pieninie i ajsach. Teraz Lestoq wysa por. Kurssela po dalsze rozkazy do Bennigsena. Powrci on niebawem z poleceniem, aby korpus szed dalej na Raniec i poczy si z Rosjanami w Pruskiej Iawie, poniewa w tym kierunku zmierza dalszy rosyjski odwrt.

BITWA POD PRUSK IAW (7-8 LUTEGO 1 807 R.)

Bennigsen, prowadzc nieustanny odwrt, zamierza teraz marszem przez Prusk Iaw doj do Wgorzewa i tam doczeka si posikw, ktre umoliwiyby mu podjci