Prof. Njuhovic dr. Zijad vv Sain mr Zeljko .. POSLOVNE FINANSIJE TEORIJA IPRAKTICNA PRIMJENA Sarajevo, 2003.Naziv djela: "POSLOVNE FINANSIJE TEORIJA I PRAKTICNA PRIMJENA" Autori: Prof. dr Zijad Njuhovic Mr. Zeljko Sain Izdavac: Ekonornski fakultet Univerziteta u Sarajevu -Izdavacka djelatnost Fakulteta Glavni i odgovorni urednik: Prof. dr Milos Trifkovic Urednik: Prof. dr Hasan Muratovic Recenzenti: Prof. dr Mirko Puljic Prof. dr Dragoljub Stojanov Lektor: Olivera Jokic Stampa: "Stamparija Fojnica" d.o.o. Fojnica r-::~...... ----.. Odgoverno lice stamparije: Sehzija Buljina Tlraz: 500 prirnjeraka eIP -Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo 336.647/.648:658.I4J (075.8) NJUHOVIC, Zijad Poslovne finansije ; teorija i prakticna primjena / Zijad Njuhovic, Zeljko Sain. -Sarajevo : Ekonomski fakultet, 2003. -553 str, ; 30 sm Bibliografija: str. 549-553 ; bibliografske i druge biljeske uz tekstISBN 9958-605-48-1 I. Sain Zeljko eOBISS.jBiH-ID 12202246 Misljenjem Federalnog ministarstva obrazovanja, nauke, kulture i sporta broj: 04 -15-22642/03 od 15.07.2003. godine, knjiga "POSLOVNE FINANSIJE TEORIJAI PRAKTICNAPRIMJENA", autora: prof. dr Zijada Njuhovica i mr. Zeljka Sain, proizvod je iz clana 18. ta cka 10. Zakona 0 porezu na promet proizvoda i usluga na ciji se promet ne placa porez na promet proizvoda. ~...~ SADRZAJ Predgovor 13 Uvodne napomene 15 PRVIDIO FINANSUSKO PLANlRANJE 17 1. Definisanje relevantnih pojmova ............................... 17 2. Podloge za finansijsko planiranje 21 2.1. Planski bilans uspjeha 22 2.2. Planski bilans stanja 23 2.3. Rezultati analiza tokova finansijskog polovanja preduzeca .25 2A. Latentne opasnosti koje se kriju u neadekvatno planiranom izboru, metoda za ocjenu efikasnosti investiranja 26 2.5. Latentne opasnosti koje se mogu pojaviti zbog nerealnog planiranja finansijskih odluka 34 3. Planiranje finansijskog leveridza 35 4. Planiranje investicionih odluka 39 5. Planiranje ostalih finansijskih odluka Al 6. Planiranje dugorocnih ulaganja i dugorocnih izvora A2 6.1. Planiranje dugorocnih ulaganja A3 6.2. Planiranje dugorocnih ulaganja u obrtne namjene A7 6.3. Planiranje dugorocnih ulaganja u finansijskom obliku 53 6A. Planiranje dugorocnih ulaganja u robnom obliku 54 7. Planiranje optimalnih dugorocnih izvora sredstava 54 8. Planiranje kratkorocnih ulaganja i kratkoroenih izvora sredstava 568.1. Planiranje kratkorocnih ulaganja 56 8.2. Planiranje kratkorocnih izvora 57 8.3. Planiranje finansijskih tokova 57 8A. Planiranje priliva i odliva gotovine 58 9. Ostala planiranja 59 9.1.Planiranje neto obrtnog fonda 59 9.2. Planiranje finansijskih restrukturiranja 59 9.3. Funkcije finansijskog planiranja 60 10. Metode finansijskog planiranja 61 11. Vrste finansijskih planova 62 DRUGIDIO FINANSUSKE ODLUKE 65 1. Uvodna razmatranja ,65 2. Definisanje strateskih finansijskih opredjeljenja i finansijskih odluka 69 3. Pripreme za donosenje finansijskih strateskih opredjeljenja i finansijskih odluka 70 3.1. Vremenska cijena novca 70 3.2. Stvarna, konformna, efektivna i diskontna kamatna stopa 72 3.3. Specificnosti pojedinih preduzeca kao najbitniji elementi u pripremanju finansijskih odluka 73 34.Vrstefinansijskihodluka ........................................77 4.1. Odluke 0 investiranju 77 4.1.1. Definiranje problema 77 4.1.2. Razmatranje realno mogucih varijantnih rjesenja 79 4.1.3. Vrednovanje varijantnih ulaganja 80 4.1.3.1. Metoda prosjecne stope povrata 80 4.1.3.2. Metoda razdoblja povrata 81 4.1.3.3. Metoda interne stope povrata 82 4.1.3.4. Metoda neto sadasnje vrijednosti 82 4.1.4. Donosenje konacne odluke 0 investiranju 83 4.2. Odluke 0 finansiranju 90 4.2.1. Podloge za donosenje odluka 0 finansiranju 90 4.2.2. Bitna svojstva finansiranja 91 4.2.3. Elementi optimalnosti finansiranja 96 4.2.3.1. Pravila finansiranja 97 4.2.3.2. Podvarijantna pravila finansiranja .105 4.2.3.3. Rezervna varijanta rjesenja kao specificna pravila finansiranja " .105 4.2.3.4. Principi finansiranja .110 4.2.3.5. Metode finansiranja 111 4.2.3.6. Nacini finansiranja 112 4.2.3.7. Kombinacija izvora finansiranja 114 4.3. Odluke 0 dividendi 120 5. Zakljucna razmatranja 124 TREel DIO FINANSIJSKI ASPEKTI UPRAVLjANjA SREDSTVIMA ( Vdk zadovoljavajuca kada je trzisna vrijednost raspolozivih likvidnih sredstava jedn aka ili neznatno veca od ukupne trzisne vrijednosti kratkorocnih dugova, tj. kada je VI >Vdk i nezadovoljavajuca kada je trzisna vrijednost procijenjenih raspolozivih likvidni h sredstava manja nego sto je trzisna vrijednost kratkorocnih dugova, tj. kadaje VI Vld znaci da ce zbog nelikvidnosti, neplacanja tog p rivrednog subjekta brzo izaci na povrsinu ta skrivana nesolventnost. Ako uporedimo pojmove kratkorocne nelikvidnosti nastale zbog cinjenice da je VldVti, mozemo zapaziti da se sustinska razlika svodi na to da se kod kra tkorocne likvidnosti racuna sa bitnom velicinom kratkorocno likvidnih sredstava (Vlk), od nosno kod dugorocne likvidnosti s vrijednoscu ukupnih likvidnih sredstava (Vld), ada se ko d zaduzenosti kao bitna velicina uzima trzisna vrijednost imovine (Vti). Sto se tice tretmana dugova i kod dugorocne likvidnosti i kod ispitivanja zaduzenosti, on je isti. 13Ing. Roko Braut uizborniku radova "Poslovne finansije", redaktora R. Tepslea, Informator 1974.god" str. 130. 14J. Rodic: "Poslovne finansije", Beograd, 1991.god., str. 248.Da Ii stepen zaduzenosti utice ili ne utice na visinu trzisne vrijednosti preduz eca, to je posebno specificno i teoretski aktuelna problematika. Dvojica svjetskih afirmisa nih teoreticara (Miller i Modillani) smatraju da ne utice". Za nas je ovdje bitno istaci da veca zaduzenost, i pored svih pretpostavki i obrazlozenja koje daju Miller i Modillani, ipak pove cava finansijski rizik posebno u koliko se radi 0 pojacanom zaduzivanju preduzeca. Ove okolnosti su za razmatranje problematike upravljanja likvidnoscu znacajne, jer zbog prevel ike zaduzenosti preduzece ostvaruje manji neto dobitak, sto se na direktan i indirektan nacin re flektira na finansijske tokove priliva i odliva sredstava. Ukoliko nelikvidnost preduzeca proizilazi iz njegove stvarne nesolventnosti, kre ditori ce morati pokrenuti stecajni postupak i likvidaciju tog preduzeca, jer ce to biti j edini nacin da eventualno podmire svoja potrazivanja iz stecajne rnase, s obzirom na to da to n isu mogli iIi nece ostvariti iz likvidne mase sredstava (Vlk i Vld). Sve dok je Kz< 1 ti v jerovnici imaju realnih sansi da naplate svoja potrazivanja iz stecajne, odnosno likvidacione ma se. Mjere pokrica predstavlja specifican finansijski pokazatelj koncipiran s ciljem da ukaze na sposobnost preduzeca za podmirivanje svojih finansijskih troskova. Ovaj finan sijski pojam, zajedno s pojmom zaduzenosti, pokazuje sposobnost preduzeca za izmirivanje njego vih obaveza. Evidentnaje sve sira njegova primjena ispoljena u raznovrsnosti omjera pokrica. Od mnogih tih omjera zadrzat cerno se sarno na nekim koji se najcesce primjenjuj u i koji su u osnovi tradicionalni. U tom smislu se i stopa pokrica kamata zasniva na sta vljanju u odnos zarada prije odbitka kamata i poreza za odredeno razdoblje prema iznosu ka matnih troskova za to razdoblje. Primjenjuju se razne metode za izracunavanje te stope pokrica kamata, a smatra se da je najobjektivnija, ali ne i najcesca upotrebljavana metoda preth odnih oduzimanja." Po ovoj metodi, prvo oduzimamo kamate na glavne obveznice od prosjecne zarade, p a dobiveni rezultat dijelimo kamatom na sporedne obveznice. Ipak, najvise koristen a metoda je metoda kumulativnog oduzimanja. Na slijedecem primjeru cemo pokusati objasniti jednu i drugu metodu. Pretpostavi mo da je prosjecna zarada prije odbitaka kamata i poreza 2.000.000 KM a kamate na "gla vne 12 posta obveznice" 400.000 KM, razlika 1.600.000 KM kamate na "sporedne 14 posto o bveznice" 160.000 KM.Po prvoj metodi proizilazi da sporedne obveznice daju vecu sigurnost od glavnih obveznica, jer je pokrice na sporedne dionice daleko vece i iznosi 10 puta (1.600.000 /160. 000), dok po drugoj metodi pokrice glavnih dionica iznosi pet puta (2.000.0001400.000) , a pokrice sporednih dionica iznosi 3,57 puta (2.000.000/560.000). Nedostatak ovog omjera je u tome sto se sposobnost preduzeca da otplacuje dug st avlja u odnos prema otplati i kamate i glavnice. Stopa pokrica toka novca se ogleda u sposobnosti preduzeca da pokrije sve trosko ve fiksne prirode u odnosu prema toku novca. Pored kamate, glavnice, dividende na prefenci ja 15aovoj problematici zainteresovani mogu vise procitati uknjizi redaktora P. Jur kovica "Finansijski menagement upraksi" autora Ivana Sutaka, Masmedia, Zagreb, sr. 158-160. 16James C. van Horne: "Finansijsko upravljanje i politika", IXizdanje, 1993.god. , str. 777.lne dioniee ukljucuje se i placanje najrna i veci izdaei na kapital. Nairne, uzi rnaju se kao bitni faktori pri odredivanju sposobnosti preduzeca da izvrsava svoje dugorocne obavez e." Neosporno da se ovakvirn sirim obuhvatanjern finansijskih troskova dobiva daleko realnija oejena 0 sposobnosti preduzeca za izvrsavanje njegovih dugorocnih obaveza, nego sto je slucaj kada se uzirna odnos pokrica sarno karnata po jedinstvenorn ornjeru. Solventnost preduzeca je jedno od najznacajnijih pitanja poslovanja preduzeca, j er se sustinsko pitanje solventnosti svodi na kvalitetno proejenjivanje rizika plat ezne sposobnosti preduzeca. To kvalitetno proejenjivanje moze da obuhvati sve bitne a ktivnosti koje su direktni ili indirektno vezane za likvidnost poslovanja preduzeca, pocev od kreiranja politike finansiranja po pitanju vlasnicke strukture kapitala do ko nacnog opredjeljivanja da li i koliko zadrzati ostvarene neto dobiti iii ici na njenu i splatu u vidu dividende. Za utvrdivanje platezne sposobnosti preduzece koristi se vise tzv. koefieijenata pokrivenosti (Kp), a najcesce upotrebljavani je onaj koji narn pokazuje odnos izrnedu ukupne zarade (Ebit) i karnata koje treba platiti godisnje. Ukoliko se ovaj koefieijent pokriv enosti prosiri na taj nacin da se stavi u odnos zarada ne sarno prema kamatama vee i prerna otp lati glavniee i promjenarna u obrtnom kapitalu koji utice na novcane tokove, tada se ovaj koefieijent pokrivenosti moze smatrati kao realni pokazatelj platezne sposobnosti preduzeca iz tih osnova, nairne da je : EBIT Kp(Koefieijent pokr.) =------------------kamate+ otplate+promjene u obrtnirn sred. Kao sto smo istakli, solventnost je jedno od kljucnih pitanja i opstanka preduze ca, Nesolventnost sigurno vodi u stecaj i u likvidaeiju i da se pri odredivanju visine zajrnovnog kapitala preduzeca mora sto strucnije i realnije proeijeniti buduca sposobnost preduzeca u smislu koliko ce uspjesno moci servisirati svoje fiksne obaveze koje proizilaze prvenstveno iz placanja glavniee i karnata po zajrnovirna i kreditirna, otplatama zakupnina i isplate dividendi na povlastene dioniee. Zbog realno prisutnog finansijskog rizika, neophodne su i dodatne analize 0 spos obnosti toka novea ne sarno prerna iznosu stanja duga vee i prerna finansijskim troskovi ma,Ovi i rnnogi drugi ornjeri pokrica su na odredeni nacin dopunski finansijski pok azatelji, koji zajedno s rnjerenjem likvidnosti, solventnosti, zaduzenosti treba da daju s to potpuniju sliku 0 sposobnosti preduzeca za izvrsenje njegovih finansijskih obaveza. 17James C. van Horne: "Finansijsko upravljanje i politika", IXizdanje, 1993., st r. 778.3. Oplimalnosl likvidnosli sredslava kao rezullal uspjesnog upravljanja radnim kapilalom privrednog subiekla Ovakav pristup zahtijeva sustinsko razlikovanje Iikvidnosti sredstava od Iikvidn osti posiovanja. Pod likvidnoscu sredstava podrazumijevamo svojstva sredstava od kojih zavisi nji hovo pretvaranje iz nenovcanog u novcani obIik. Tu se radi 0 sustinskim svojstvima je dnog sredstva koja ga u datom ambijentu cini manje ili vise unovcivim, To svojstvo ni je tehnickog karaktera, nije trajno, vee zavisi od relativnih faktora ambijenta u kome se to sredstvo stavlja u funkciju da ispolji svoja svojstva. Primjera radi, unovcivost jednog t eretnog kamiona, koji je jos upotrebljiv, ali za preduzece nefunkcionalan, zavisi od faktora koji su jako promjenjivi, prvenstveno od trenutne potrosnje, Pri ocjeni Iikvidnosti jednog ne novcanog sredstva bitno je imati u vidu (l) da li se to sredstvo realno moze staviti da b ude predmet razmatranja unovcivosti, tj. da li su ispunjeni uslovi za to (moze li se desiti da ce njegovom eventualnom prodajom biti ugrozeno tekuce i razvojno plansko poslovanje iIi je p reduzece vee u situaciji da se nalazi u stecajnom, likvidacionom postupku), (2) koliko je vremena potrebno da se to sredstvo pripremi za prodaju (demontaze, popravke i sl.), (3) koliki je stepen njegove utrzivosti, tj. konvertibilnosti u smislu koliko ce proci vremena da se isto proda, (4) kakva se trzisna cijena moze postici ako se urgentno gotovinski prodaje iIi bez zurbe, (5) kakva se cijena moze postici ako se prodaje na kredit itd. Problematika nenovcanih sredstava koja se realno mogu konvertovati u gotovinu u teoriji je relativno nedovoljno obradena. Logicno je da najveci dio sredstava ne moze bi ti predmet upravljanja elementima Iikvidnosti u smislu mogu Ii se i pod kojim uslovima unov citi, zbog njihove funkcije koju imaju u preduzecu. Ima sredstava cije bi povlacenje i malo negativnog utjecaja na redovno izvrsavanje planskih zadataka preduzeca, tako da pitanje uno vcivosti takvih sredstava dolazi u obzir sarno onda kada je preduzece u situaciji da se priblizava stecaju iIi je u "fazi" Iikvidacije, znaci i obustavljanja poslovanja . Nefunkcionalna nenovcana sredstva treba, u interesu efikasnijeg organizovanja i uspjesnog upravljanja elementima Iikvidnosti, grupisati u odredene skupine zavisno prvenst veno od vremena potrebnog da se konvertuju u gotovinu. Primjera radi: Iikvidna sredstva prvog stepena (gotovina, neoroceni depoziti), Iikvidna sredstva drugog stepena unovcivosti do npr. 10 dana (depoziti roceni do10 dana, vrijednosni papiri koji dospijevaju za placanje za 10 dana iIi koji se mogu i prije diskontovati) itd. Ovakvo grupisanje ima visestruko znacenje za upravljanje elementima Iikvidnosti u trzisnim uslovima poslovanja, sto cemo pokusati objasniti, a i za druge svrhe, posebno ka da treba procjenjivati da li se preduzece nalazi u situaciji da li ce moci ili ne u redno izvrsavati svoje buduce obaveze i da li se mora zaduzivati da bi uredno izvrsavalo obaveze koje dospijevaju. Da bismo mogli sprovoditi bilo koju prethodnu aktivnost vezanu za npr. grupisanj e nefunkcionalnih nenovcanih sredstava, moramo prvo izvrsiti utvrdivanje sredstava koja se mogu konvertovati, znaci definisati ukupnu mogucu masu nenovcanih sredstava koja moze biti predmet unovcavanja. To nije trzisna vrijednost imovine preduzeca (prethodn o oznacena kao "Vln"), niti je to vrijednost Iikvidnih sredstava (VI), niti vrijednost krat korocnih Iikvidnih sredstava (Vlk).Zavisno od toga pod kojim uslovima se oni mogu pretvoriti u noveani oblik, kada je u pitanju likvidnost sredstava, moramo razlikovati dvije bitne dimenzije vezane za to transformisanje i to vrijeme potrebno da se izvrsi konvertovanje nenovcanih sredstava u novcani oblik i sigurnost ostvarivanja eijene tog konvertovanja. Kada je u pitanju likvidnost sredstava potrebno je imati stalno u vidu da se to radi gotovo iskljucivo 0 razmatranju tzv. stecenih svojstava pojedinih sredstava, znaci ne o nih koja su sadrzana u njihovoj sustini, biti vee u svojstvu koje to sredstvo dobija kada se dovede u odredeni ambijent. Zavisno od vremena koje je potrebno da se neko novcano sredst vo transformise u novae, ta nenovcana sredstva se mogu svrstati u vise grupa. To nije zavisno sa rno od potrebnog vremena za to transformisanje vee i od svrsishodnosti koje se zele postici tim grupisanjem. Shodno tome, grupisanje nenovcanih sredstava, koja se zele konv ertovati u novae, moze biti prema: mogucnosti unovcavanja nenovcanih sredstava u novae radi obezbjedivanja gotovog novea potrebnog za placanje dospjelih dugova, tj. za obezbjedivanje likvidnih sredstava za uredno izvrsavanje plativih obaveza i mogucnosti unovcavanja nenovcanih sredstava u novae zbog okoncavanja stecajnog postupka i podmirivanja povjerilaea iz tog postupka. Prvenstveno nas interesira prva grupa razloga, odnosno namjera. Rukovodeci se na mjerom tog moguceg konvertovanja, tj. da se stvore uslovi za izmirivanje obaveza koje d ospijevaju za placanje, pristup proucavanja ove problematike mora se zasnivati na pretposta vei da predmet konvertovanja nenovcanih sredstava u novae mogu biti same ona nenovca na sredstva cije povlacenje i pretvaranje u novae ne bi dovelo u pitanje normal no odvijanje tekuceg poslovanja preduzeca. Znaci da nas interesira maksimalno moguce izvlacenje na "p ovrsinu" svih nenovcanih sredstava bez kojih se moze odvijati planirano poslovanje. Tako dobiveni pregled maksimalno mogucih nenovcanih sredstava, koja se mogu konvertov ati u novae, predstavljalo bi i ukupan poteneijalni zbir nenovcanih sredstava za konve rtovanje. Adekvatnim trzisno-vrijednosnim proejenama tih nenovcanih sredstava treba utvrdi ti trzisnu vrijednost tih nenovcanih sredstava zeljenog datuma. Cilj nam je da utvrdimo ukupni likvidni poteneijal preduzeca (Lp), koji bi se sa stojao od trzisne vrijednosti ukupnog nelikvidnog poteneijala (VIp) i trenutnog likvidnog poteneijala (Vlk), tj. Lup =Vlp+Vlk, sto bi predstavljalo jedan od bitnih elemenata za uspje sno vodenje politike likvidnosti preduzeca, U kontekstu razmatranja upravljanja elementima l ikvidnosti tevelicine (VI, odnosno VIp) predstavljaju bitne komponente na kojima ce se zasniv ati to upravljanje i od kojih ce zavisiti njegova uspjesnost, Znacaj tih komponenti za uspjesnost t og upravljanja je time veca ako proucimo sadrzajnost vrijednosti ukupnog likvidnog poteneijala. Tada mozemo zapaziti da se znacajan dio te sadrzajnosti odnosi na tzv. latentne inter ne rezerve likvidnosti koje mogu da odigraju kljucnu ulogu ne same u odrzavanju likvidnosti novih zaduz enja vee i u izvrsavanju finansijskih zadataka kroz raeionalniji rad s postojecim sre dstvima. Zamisao je da se vrijednost ukupno moguceg likvidnog poteneijala preduzeca (Lpu) obezbij edi iz: likvidne mase datog trenutka (Vlk), koja bi obuhvatila gotovinu, potrazivanja ko ja dospijevaju, neorocene depozite i vrijednosne papire koji se mogu odmah unovciti (utrzivi vrijednosni papiri) i iz likvidne mase dobijene proejenom moguce unovcivosti nenovcanih sredstava (VIp), koja bi se dalje sastojala od:o ostalih vrijednosnih papira koji mogu biti predmet konvertovanja u gotovinu, pot razivanja od kupca koja su realno naplativa i koja se, po potrebi, mogu svrstati u vise grupa (npr.potrazivanja koja se mogu zeljenog datuma naplatiti prije dospij eca uz diskont,ili odredene manje ustupke, stimulanse i s1.), o naplata ostalih potrazivanja (iz osnova finansijskih i robnih plasmana), koja se mogu svrstati prema mogucnostima prijevremena naplate, o vrijednosti koje se mogu ostvariti prodajom zaliha gotovih proizvoda po povoljni m cijenama za kupce i s1. mjerama, o vrijednosti koje bi se mogle postici prodajom stalno prisutnog veceg salda sirov ina, materijala i s1. nego sto je neminovno potrebno za tekuce poslovanje, o vrijednosti od prodaje odredenih manje funkcionalnih osnovnih sredstava (adminis trativnih prostorija, opreme is1.) itd. Te mogucnosti postoje u svakom preduzecu. Kao odredena varijanta rjesenja mogu s e pojaviti i vrijednosti likvidnih sredstava iz predvidanja mogucnosti prodaje odredenih sr edstava koja ce izazvati manje smanjivanje tekuceg poslovanja. I takve mogucnosti korisn o je predvidjeti, koje mogu biti presudne u efikasnosti upravljanja elementima likvid nosti u sprecavanju poduzimanja sanacionih mjera i stecaja preduzeca. Treba imati u vidu i sustinsku razliku npr. "VIp" kao vrijednosti ukupno procije njenih nenovcanih sredstava koja se realno mogu unovciti bez znacajnijeg obustavljanja poslovanja od "VIm" kao vrijednosti, ne likvidne vee likvidacione rnase, znaci vrijednosti koja pretpostavlja prekid poslovanja i koja kao takva za upravljanje elementima likvidnosti nije bi tna. To isto se odnosi i na vrijednost preduzeca kao cijene koju oznacavamo ovdje kao "Vp", jer zavisi od niza drugih faktora a i od VIm i obaveza, sto sve nije predm et direktnog razmatranja problematike upravljanja elementima likvidnosti. Razmotrit cemo neke tipicne stavke poslovanja, i njihov odnos prema gotovini i k oliko gotovine stvara poslovanje jednog trzisno konkurentnog preduzeca. To nije bitno sarno kao element upravljanja likvidnosti, vee su za nju zainteresirani menadzeri i bankar i i ulagaci, a vazno je za velike i za male poslove. Kada su u pitanju troskovi poslovanja treba znati da se najveci dio troskova pla ca gotovinom u kratkom roku. Ovi troskovi su u direktnoj srazmjeri s gotovinom. Veci troskovizahtijevaju vecu gotovinu i obratno. Medutim, odredeni troskovi, kao amortizacija, kao trosa k sredstava, ne zahtijevaju gotovinu da bi se isplatila kako raste. To isto mozemo reci i za odredene poreze cije placanje drzava moze odgoditi, a obaveza se realizira obicn o znatno kasnije od priliva iz kojih se placa, Smanjivanje materijalnih troskova stvara g otovinu isto sto i njihovo povecanje zahtijeva povecanu gotovinu. Sto se tice raznih pozajmica, ulaganja vlasnika i s1. poslovnih aktivnosti, ona dovode do povecanja gotovine. Svako povecanje obaveza, isplativosti po prispjelim racunima, stvara i povecanje gotovine, jer se time posuduju sredstava i, obratno, njihovo smanjivanje smanjuje gotovinu jer dolazi do placanja obaveza. Prodajom bilo kojeg sredstva dolazi do pristizanja gotovine na naplative racune, Samim aktom prodaje dolazi do smanjenja nenovcanih sredstava, ali i do povecanja gotov ine.Povecanjem naplativih racuna i materijalnih sredstava dolazi do povecanja potreb a za gotovinom. Svako odgadanje izgradnje novih objekata, kupovine masine, opreme i dr. kapitaln ih izdataka koji predstavljaju investicije u sredstvu, pozitivno se odrazava sarno na gotovinu u smislu odgadanja placanja, Smanjivanje kredita ima isti tretman kao smanjivanje obaveza, jer se ostvaruje isplatom gotovine, tj. dovodi do smanjivanja gotovine. Ostvarivanje veceg neto dobitka stvara realne pretpostavke i za povecanje gotovi ne. Koliko ce to povecanje neto dobitka utjecati na povecanje gotovine, zavisi od politike usmjeravanja raspodjele neto dobitka. Uzeli smo u razmatranje gotovinu iz razloga sto njena visina zavisi od relativno najveceg broja faktora u odnosu na bilo koji drugi elemenat, faktor upravljanja Iikvidnos cu, a i izbog toga sto se bez gotovine ne moze poceti sa poslovanjem (kupovina masina, o preme, placanje najamnine), niti se moze odrzavati poslovanje bez gotovine koja treba z a placanje prispjelih racuna, materijalnih troskova, placanje raznih obaveza (poreza i s1.) . Jednom rijecju, i zbog toga sto je praksa pokazala da poslovanje preduzeca ima vise problema zbo g nedostataka gotovine nego zbog nedostataka dobitka. Likvidnost je vise poslovna, a manje finansijska kategorija, sto nam najbolje uk azuje i ovaj primjer 0 vecoj zavisnosti poslovanja od kretanja gotovine nego od nedostat ka dobitka. Pri upravljanju likvidnim sredstvima poentira se sustinska zavisnost uspjesnosti upravljanja elementima likvidnosti i od ovih nenovcanih sredstava, a ne sarno i od stepena r azvijenosti finansijskog trzista, tj. 0 cinjenici sto je to finansijsko trziste manje razvij eno, savrseno, da su potrebe za drzanjem likvidnih sredstava u odredenoj srazmjeri vece, S obzirom na to da nas konvertovanje nenovcanih sredstava u gotovinu interesira radi stvaranja uslo va za optimaliziranje likvidnih sredstava u sklopu optimaliziranja obrtnih sredstava, a time i upravlj anja likvidnoscu, nismo se bavili pitanjima vezanim za konvertovanje nenovcanih sreds tava u gotovinu koji se vrsi s namjerom udovoljavanja zahtjeva stecajnog postupka, u smislu konvertovanja kompletne nenovcane imovine preduzeca, a ne sarno one nenovcane imovine cije "odsustvo" nece ugroziti redovno izvrsavanje planskog poslovanja preduzeca. Primjera radi, aktivnosti na ispitivanju stepena unovcivosti postrojenja koja su u funkci ji iii vrijednosti nedovrsene proizvodnje, imaju svoje opravdanje samo onda kada je preduzece vee insolventno, odnosno u stecaju, a ne u situaciji kada se upravljanjem elementimalikvidnosti zeli izbjeci dolazenje u insolventno stecajnu situaciju. Sigurno da i pojedina s redstva u funkciji npr. sirovine mogu biti predmet robnog kalkuliranja u smislu njihovog k onvertovanja u likvidna sredstva, ali u sarno kriticnim situacijama za likvidnost preduzeca, tj. kada ta nelikvidnost moze prouzrokovati insolventnost preduzeca i pokretanje stecaja od kreditora. U tim slucajevima svaki pokusaj kompariranja da li se vise dobiva odgadanjem ins olventnosti iii se vise gubi eventualnim cak i privremenim zastojem u proizvodnji, u poslova nju, smatramo da su takvi i pokusaji i takva razmisljanja, a i obrazlozenja, od sekun darnog znacaja u uporedenju sa svim posljedicama koje za preduzece nastaju ako ono dode u insol ventnu situaciju, odnosno u stecaj. Tu se ne radi sarno 0 novim troskovima koje prati i nsolventnost, odnosno stecaj, kao sto su zatezne kamate, sudski troskovi, troskovi aktiviranja garancija, pokretanje ralizacije pokretnih zaloga, izvrsavanja hipoteke 0 preuzetim dugoroc nim kreditima i s1. vee i 0 takvim poremecajima u odnosima sa poslovnim partnerima, da i radanje same ideje 0 sumnji u insolventnost i mogucnost nastanka stecaja tesko mogu zaustaviti obezvredivanje i imovine i poslovnog ugleda. Pocetak gubljenja poslovnog ugledazbog nelikvidnosti, prouzrokovane nemogucnoscu obezbjedenja neophodnih likvidnih sredstava, a ne nelikvidnosti prouzrokovane politikom upravljanja Iikvidnoscu, cak i u situ aciji kada preduzece i dalje normalno obavlja svoje poslovanje, moze, a cesto jeste ne zaustavljiv implicitan proces cije su posljedice nenadoknadive. Tih posljedica mora biti svjestan prije svih najodgovorniji rukovodilac finansij skih poslova, stirn da mora istovremeno znati da se rjescnja ne mogu traziti jednostrano sarno u upravljanju likvidnim sredstvima, npr. u drzanju nenormalno visokih zaliha gotov og novca, vee da se nalaze i da se mogu naci u vjesto strucnom vodenju finansijskog upravl janja, elementima likvidnosti, po pitanju uskladivanja iznosa i rokova priliva i odliva sredstava i zadovoljavanja zahtijeva rentabilnosti. Optimalnost obrtnih sredstava, s gledista upravljanja elementima likvidnosti, interesantna je po pitanju optimaliziranja gotovine, zal iha vrijednosnih papira i potrazivanja od kupaca, jer su to obrtna sredstva na kojima se, uz pret hodno dobro normiranje i uz racionalno koristenje, mogu ostvariti i najveci efekti po pitanju dolazenja do likvidnih sredstava. Optimaliziranje obrtnih sredstava nije sarno utvrdivanje m minimalne visine potrebnih obrtnih sredstava vee i njihovo optimaliziranje s gledista kako te velicine obrtnih sredstava uticu na vrijednost preduzeca. Pri iznalazenju tog op timalnog iznosa mora se voditi racuna 0 svim bitnim faktorima koji kroz likvidnost utjecu na vrijednost preduzeca, To znaci da je utvrdivanje visine obrtnih sredstava, potrebnih za ost varivanje planiranog obima poslovanja, sarno jedan od faktora koji utjece na tu optimalnos t i da visina tih obrtnih sredstava pri njihovom upravljanju, predstavlja sarno jedan o d "usputnih proizvoda" kao uzgredni proizvod. Od tih bitnih elemenata optimaliziranje obrtnih sredstava, do kojih se dolazi i upravljanjem tim sredstvima, spomenut cemo sarno najbitnije, a to je koliko je optimalno utvr dena visina obrtnih sredstava u funkciji zadovoljavanja cilja preduzeca i njegove finansijsk e funkcije u smislu ostvarivanja maksimalnog povrata sredstava i zadovoljavajuce likvidnosti. Ostvarivanjem tih ciljeva ostvaruju se i materijalne pretpostavke za zadovoljavanje i tri klju cna interesa sudionika u raspodjeli dobitka: poslovodstva preduzeca u jacanju materijalne osn ove preduzeca, dionicara u visini dividende i radnika u licnim dohocima i poboljsanju uslova zi vota. 4. OplimalnoSI obaveza kao rezullal uspjesnog upravljanja dugovima privrednog subjekla U posebnom materijalu ove knjige, koji se odnosi na upravljanje kratkorocnim kreditirna, detaljnije se proucava i ova problematika. Ovdje cemo se zadrzati sarno na neoph odnom razmatranju koje zahtijeva ovo poglavlje. Kako sto kavalitetnije procijeniti dinamiku, kretanje ukupnih dugova (ukljucujuc i i pasivnu kamatu, jer se kod optimalizacije gotovine racuna i na naplacenu amortizaciju), s ciljem da dodemo do takve optimalne dinamike dugova koja bi prvenstveno zadovoljila int erese i zahtjeve koji proizilaze iz koncepta upravljanja elementima likvidnosti je izuze tno aktuelno pitanje. U tom smislu optimalna dinamika dugova mora da bude jedna od najbitniji h komponenti upravljanja elementima likvidnosti. Za optimalnost dinamike dugovaje bitniji iznos duga i vrijeme njegovog dospijeca , a manje iznalazenje najbolje kombinacije pozajmljenih izvora, jer je to problematika sam og aktaupravljanja likvidnoscu. To je ako mozemo reci, posebna faza upravljanja likvidn oscu u sirem smislu, koja se odnosi na ostvarivanje i profitabilnosti poslovanja. Treba imati u vidu da su tu bitne dvije komponente, na primjer, kod kratkorocnih obaveza: tzv. pasivna komponenta kratkorocnih obaveza i tzv. aktivna komponenta kratkorocnih obaveza. Pasivna komponenta kratkorocnih obaveza se tice vise problematike unutarnjeg fin ansiranja, a odnosi se na obaveze koje su zavisne od obima poslovanja i kao takve su manje interesantne za poIitiku likvidnosti nego sto su obaveza aktivne komponente. Aktivne komponen te kratkorocnih obaveza se zasnivaju na odredenim finansijskim odlukama koje se odn ose na determiniranje strukture dospjelosti ostalih obaveza, vrste dugova i na defin isanje drugih bitnih uslova obaveza, vrstu obezbjedenja, stepen konvertibilnosti vrijednosnih papira. Aktivne komponente kratkorocnih obaveza su bitne za optimaliziranje obaveza, a t ime i za upravljanje elementima likvidnosti. Upravljanje dugovima predstavlja drugi bitni aspekt upravljanja elementima likvi dnosti. Sustinsko pitanje se odnosi na upravljanje s novim dugovima, s novim zaduzenjima prvenstveno kratkorocnog karaktera. Tu se radi i 0 upravljanju s postojecim, preuzetim kratk orocnirn obavezama, stvorenim npr. emitovanjem i prodavanjem kratkorocnih vrijednosnih papira (komercijalni zapisi i sl.). Kako moze preduzece kao duznik upravljati s dugovima i sto je cilj tog upravljanja? Kada se radi 0 novim, kao potencijalnim dugovima, preduzece u ulozi duznika je u mogucnosti da bira optimalno zaduzenje, tj. ono koje mu najvise odgovara s gledista njegovi h konkretnih potreba, s gledista povoljnosti cijena dugova i dr. uslova koji se po stavljaju pri tom zaduzivanju (obezbjedenje vracanja kredita itd.). Kada su u pitanju vee stvoreni, postojeci dugovi, te mogucnosti za manevarski pr ostor su znacajno ogranicenije, sto ne znaci da se i tada ne mogu uciniti aktivnosti koje ce biti korisne za upravljanje elementima likvidnosti. To se, prije svega, odnosi na aktivnosti da se izvrsi odredeno konvertovanje kratkorocnih kredita u dugorocne, pretvaranje klas icnih kratkorocnih kredita u tzv. revolving kredite, vracanje nepovoljnih zaduzenja preuzimanjem novih povoljnijih, prolongiranjem placanja kamata iii vracanje glavnice kredita, stavljanje kredita u stanje mirovanja i dr. slicnim aktivnostima.Osnovni cilj upravljanje dugovima svodi se na: izbjegavanje dodatnih zaduzenja prije nego se detaljno prouce interne mogucnosti , kao sto su u unovcavanju nefunkcionalnih nenovcanih sredstava i sl. prilagodavanje visine zaduzivanja odnosu stope prinosa na ukupna poslovana sreds tva i prosjecne kamate na pozajmljena sredstva, prilagodvanje visine dugova obirna kratkorocno ulozenih sredstava, u smislu da s e ne angaziraju novi izvori ako za to stvarno ne postoje opravdani razlozi, kao st o je cinjenica da je povecani obim poslovanja pracen i adekvatnim ucescem novih dugor ocnih izvora, posebno vlastitih, obezbjedivanje maksimalno mogucih nizih rashoda finansiranja po osnovu povoljnij e kamate i sl. za kratkorocne finansijske obaveze. Tu se misli na to da seutvrduje stvarna kamata ako je obracun kamate anticipativan, ili ako smo se zadu zili ili nam se nudi zaduzivanje sa bezkamatnim deponovanjem gotovine kod davaoca kredita, ili ako se primjenjuje tzv. relativna kamatna stopa. Ako je obracun kamata dekurzivan, dozvoljeno je uzeti nominalnu kamatnu stopu. Preporucljivo je kod kratkorocnih finansijskih kredita opredjeljivati za kredite s najnizom st vamom kamatnom stopom. izbjegavanje dodatnih rashoda finansiranja u uslovima inflacije. Sustina se svod i na uporedivanje kamatne stope i stope inflacije, na izbjegavanje primjenjivanja relativne kamatne stope koja pruzrokuje prakticno povecanje ugovorene godisnje nominalne kamatne stope. To dovodi do dodatnih rashoda i oni su veci sto je cesee obracunavanje kamata u toku godine. Taj dodatni rashod se moze izbjegavati i primjenom tzv. konformne kamatne stope, zatim nastojanjem da se ugovara realna kamatna stopa koja ce se dodavati na stopu inflacije i izbjegavan jem zaduzivanja u stabilnoj valuti. Kada je domaca stopa inflacije veca od stope inflacije u zemlji porijekla valute, teziti da se zaduzujerno u valuti podloznoj vecern obezvrjedivanju. primjenjivanje optimalne konstrukcije u finansiranju tekuceg i razvojnog poslova nja. 5. Znacaj linansijskog izvjestavanja za uspjesnu politiku likvidnosti Za uspjesno vodenje finansijskog upravljanja likvidnosti znacajno je postojanje odgovarajuceg suvremenog informacionog poslovnog sistema u preduzecu i odgovarajuce osposoblje nosti onih koji rukuju s njim, kao i obucenosti onih koji treba da donose odluke na os novu podataka tog informacionog sistema. Privremena pa cak i suvremena tehnologija ra cunara je skupa, pa je finansijska sluzba preduzeca duzna podrzavati sarno efikasna i r acionaIna rjesenja koja se mogu ostvarivati kroz: podrzavanje rjesenja koja se zasnivaju na dugorocnoj saradnji sa drugim preduzec ima, bankama, institucijama koje vee imaju osposobljenu informacionu tehnologiju, a neiskoristene kapacitete ili su tek u fazi uvodenja takvih informacionih tehno logija, i podrzavati rjesenja koja nude tzv. adaptibilnu i komunikativnu opremu, davanje organizovanog otpora rjesenjima koja se zasnivaju na uvodenju neracional nih posebih finansijskih evidencija specijalno namijenjenih potrebama pracenja likvi dnosti, evidencija koja ce biti izvan integralnog informacionog sistema koji su podrzavani automatskom obradom podataka. Nairne, potrebe za proucavanje likvidno sti treba da se rjesavaju putem dobra pripremljenih dizajniranih kompletnih baza podataka gdje se pod odredenim pravilima i definicijama i definisanim siframa garantira mogucnost ocjene buduce likvidnosti putem podsistema koji ce se bazira tina prihvatanju izvomih, tacnih podataka iz jedinstvene baze podataka, jer ovaj nacin moze biti relativno racionalan pristup u automatsko-programskom oblikovanj u priprema i dostavljanju informacija do neposrednih korisnika putem telekomunikac ionih uredaja, insistiranje i zalaganje da se uvedu sto jednostavniji i suvremeniji postupci u radu, koji ce omoguciti primjenu efikasnijeg sistema upravljanja finansijama, npr. po pitanju primjene odredenih kvantitativnih matematskih metoda za pracenje novcanih tokova i donosenje adekvatnih odluka na bazi tog pracenja, primjenu sistematike na pravjeru finansijskih odluka, rad na racunarima, kibemetike, informatike i s1.Bitno je obezbijediti suvremeno, tacno azurno i racionalno inforrnisanje 0 stanj u promjena koje se desavaju u novcanim tokovima, 0 efektima donesenih odredenih finansijski h i investicionih odluka i s1. jer bez takvog inforrnisanja ne moze se ni zamislit i uspjesno vodenje finansijske politike u cijelosti, uspjesno upravljanje u trzisnom vodenju finans ijske politike u cijelosti. Svaki privredni subjekat u trzisnim uslovima poslovanja upucen je da samostalno donosi finansijske i druge odluke pO svim relevantnim pitanjima poslovanja preduzeca, Stoga je u svakom preduzecu neophodno obezbijediti: suvremene, tacne, relevantne inforrnacije 0 svim bitnim pitanjima za vodenje politike i likvidnost i racionalne. Znajuci da je politika likvidnosti, u stvari, upravljanje elementima likvidnosti zavisna od mnogih intemih i ekstemih promjena i faktora, to se mora obezbijediti efikasno i nforrnisanje 0 svim takvim promjenama i faktorima pocev od njihovog kreiranja do konacne real izacije. To informisanje mora imati sistematski i tzv. kiberneticki pristup, sto znaci ne sarno dijelove preduzeca vee da obuhvati i finansijsku situaciju svih osnivaca, suosni vaca i znacajnih poslovnih partnera. Bez sustinskog poznavanja i odredenih dugogodisnjih iskustava dobrih i losih pre duzeca u vodenju politike likvidnosti u trzisnim uslovima poslovanja, uslovima razvijen og finansijskog tdista i dobrog poznavanja finansijsko-ekonomske teorije, koja se zasniva na tim iskustvima, ne moze se realno ocekivati uspjesno vodenje upravljanja elementima likvidnosti. To se posebno odnosi na: opasnosti koje sa sobom nose nepredvidivi trzisni trendovi. Te cinjenice treba d a primoraju najodgovornije za finansijsko poslovanje u preduzecu da se maksimalno angazuju da na vrijeme sprijece nerazumne ekspanzionisticke namjere ostalog ruko vodstva koje su specificne u razdobljima visoke konjunkture. Takve namjere, odnosno odluke obicno su prouzrokovale mnoge probleme, a najcesce vezane za nelikvidnost, tj. za nemogucnosti obezbjedenja likvidnih sredstava za kratkorocn o dospjece obaveza. Ti su problemi prouzrokovali "bolesti" i u najzdravijim preduzecima, Takva neprostudirana i neosnovana ekspanzija, obicno zasnovana na kratkorocnim kreditima koji se lakse i dobijaju, jeste bolesna ekspanzija." Finansijsko rukovodstvo preduzeca treba da se zalaze da se tekuce odluke donose u okviru raz radene i usvojene dugorocne poslovne politike, a da uskrate donosenje tekucih odluka rukovodeni sumnjivim, spekulantnim trendovima na trzistu i opasnosti koje proisticu iz davanja prednosti drugim aktivnostima naustrb tretma na likvidnosti. Ogromna je odgovomost svih radnika koji rade na finansijskim poslov ima, posebno na poslovima likvidnosti, jer je likvidnost jedan od najvitalnijih "zivih" privrednih problema u preduzecu, koji je dinamican i kao takav iziskuje perrnanentno proucavanje ogromnog broja relativnih ekstemih i intemih faktora od kojih zavisi ta likvidnost. I ti su faktori promjenjivih svojstava. Rijetko je k oja kategorija poslovanja u preduzecu izlozena tolikim tesko predvidivim rizicima i 18 R. Iepsic; "Poslovne finansije", Zbornik radova, Zagreb 1974., str. 131.nesigumostima, koje nosi sa sobom vrijeme, kao sto je Iikvidnost. Pored toga, ko risno je potencirati i neke faktore koji opredjeljuju likvidnost preduzeca i neke razl oge koji najcesce prouzrokuju nelikvidnost. Faktore koje opredje1juju likvidnost preduzeca" mozemo podijeliti u cetiri faze, a oni mogu doprinijeti unapredenju upravljanja elementima likvidnosti, ito: U fazi priprema procesa poslovanja su: da Ii je racionalno i efikasno sinhronizi rana dinamika angazovanja gotovine sa stvamim potrebama za angazovanje te gotovine, da Ii se odredeno angazovanje gotovine moze reducirati iIi izbjeci, U fazi procesa poslovanja: jesu Ii racionalno angazovana finansijska sredstva u poluproizvodima, nedovrsenoj proizvodnji i s1. U fazi realizacije gotovih proizvoda da Ii mozemo traziti od odredenih kupaca da avansiraju kupnju (da Ii nam pozicija poboljsanja na trzistu to omogucava, proizvodimo Ii k vaIitetne i deficitame proizvode), je li prodajna cijena realna, da Ii uslove koje smo dav aIi kupcima (kasa skonto i dr.) i dalje treba zadrzavati, je li neophodno izvrsiti temeljitu selekciju kupaca po osnovi njihove platezne sposobnosti, urednosti izvrsavanja obaveza, vo dimo Ii efikasnu politiku u naplati potrazivanja (primjenjuju Ii se svi suvremeni nacini za ubrzanje te naplate), kakvi su nam instrumenti objezbjedenja placanja (treba Ii zaostriti uslove obezbjedenja, osiguranja naplate iIi ublaziti uslove naplate i time omoguciti ekspanziju proda je, ne traziti npr. dva ziranta vee jednog), da Ii nam vise odgovara prodaja robe pr eko potrosackog kredita koje ce davati preduzece iIi u organizaciji odredene poslovne banke dire ktno korisnicima potrosackih kredita (npr. ukoliko cijenimo da smo manje konjunktumi, tada nam vise odgovara da odredene bancine potencijale preuzimamo mi i da mi dajemo p otrosacke kredite), da Ii nam vise ogovara prodaja robe na komercijalni ili robni kredit. U fazi upotrebe novcanih sredstava treba ispitati da Ii preduzece maksimalno ang azira sva moguca sredstva za rjesavanje problema likvidnosti. Treba ispitati postoje I i mogucnosti da se i odredeni namjenski usmjereni potencijali privremeno koriste za rjesavanj e problema likvidnosti, pa i odredena dugorocna usmjeravanja uz predvidanje rezervnih aktiv nosti da se eventualni problemi tog nenamjenskog angazovanja sto uspjesnije savladaju. Najcesci uzroci nelikvidnosti preduzeca jesu: razlozi koji proizilaze iz funkcionisanja finansijskog trzista, posebno finansij skogtdista u nestabilnim i poremecenim uslovima poslovanja, razlozi koji proizilaze iz povecanja dugorocno angazovanih sredstava bez srazmje mog povecanja dugorocnih raspolozivih izvora sredstava, odnosno razlozi koji proizil aze iz nepridrzavanja bitne finansijske strateske opredijeljenosti gotovo svih dobri h privrednih subjekata. Ti poremecaji mogu biti u slucajevima kada dugorocni izvori sredstava ne pokrivaju potrebe za normalnim opsegom poslovanja, karla dugorocni izvori sre dstava ne zadovoljavaju kolicinsko povecanje zaliha i potraZivanja u slucajevima kada je neprornijenjen obim poslovanja, kada dugorocni izvori sredstava nisu dovoljni za povecanje obrtnih sredstava koje je prouzrokovano povecanjem vrednovane kolicine nepromjen jenih zaliha, karla dugorocni izvori sredstava nisu dovoljni za povecanje osnovnih sredstava, kada dugorocni izvori sredstava nedostaju za povecanje obima poslovan ja vee se to povecanje finansira iz kratkorocnih izvora sredstava, 19Istiautor, isto djelo, str. 117.razlozi koji proizilaze iz osnova smanjenja jedne vrste dugorocnih izvora sredst ava bez adekvatnog povecanja druge vrste dugorocnih izvora, primjera radi kao sto je slucaj kada se vrati dio dugorocnog kredita (rata) bez adekvatne naknade iz d rugog dugorocnog izvora, uz napomenu da se to vracanje npr. nije moglo izvrsiti u cijelosti iz sredstava amortizacije, a da se pri raspodjeli dobitka nije vodilo racuna da se obezbijedi izdvajanje u trajne vlastite izvore pri raspodjeli tog dobitka, sto neminovno mora dovesti preduzece u finansijske teskoce i u nelikvidnost, razlozi koji su nastali iz promjena koje su dovele do smanjenja sredstava bez ad ekvatnog korigiranja izvora sredstava, primjera radi najtipicniji slucaj ovog smanjenja imamo kada nastupi gubitak koji se nije pokrio sanacionim kreditima vee je taj gubitak smanjio obim obrtnih sredstava koja su neophodna za normalan nivo poslov anja preduzeca, sto je moralo dovoditi do pojava nelikvidnosti jer su obaveze ostale iste. Odredene svojstvenosti likvidnosti se mogu smatrati kao bitne za uspjesno vodenj e upravljanja elementima likvidnosti. Stoga treba pristupiti potpunijem proucavanju bitnih ele menata tog upravljanja likvidnosti tzv. internog i eksternog okruzenja. Ta ispitivanja mogu se odnositi na sve relevantne faktore likvidnosti iz internog i eksternog finansijs kog ambijenta, a mogu se usmjeriti i na preduzirnanje odredenih tzv. dopunskih istrazivanja odr edenih bitnih elemenata tog okruzenja. Svakako, preduzece ce, na osnovu svojih konkretnih, specificnih uslova i potreba , cijeniti i odredivati koja su to njegova sredstva, odnosno izvori koji su najinteresantni ji za njihova proucavanje i pracenje s gledista upravljanja elementima likvidnosti. Neko ce pr eduzece posvetiti posebnu paznju pitanju gotovine, tzv. potencijalne gotovine, koliko se ona moze povecati po osnovu ocekivanog priliva, svojstva tih priliva u smislu defini sanja razvrstanosti tih priliva na prilive koji se mogu smatrati kao najsigurniji, prilivi koji su r ealno ostvarljivi, prilivi cije ostvarenje zavisi od razrjesavanja odredenih uslova, p rilivi sumnjivog karaktera, prilivi iz osnova spornih potrazivanja. Za pobjedu ili poraz u sahu zasluge, odnosno krivicu snosi sahista. U igri za ur edno odrzavanje likvidnosti, za obezbjedivanje likvidnih sredstava ili nelikvidnosti zasluge, odnosno krivicu treba da snose odgovorna lica za likvidnost. Za poraz u sahu ne moze se traziti krivica u svojstvu pojedinih figura npr. skak aca zasto ima svojstvo kretanja u obliku slova "L", laufera da se krece dijagonalno, vee u rasporedufigura u igri s protivnikom. Iz cjelokupnog prethodnog razmatranja mozemo zakljuciti: prvo, da je likvidnost poslovanja privredno-pravnog subjekta prevenstveno poslov na i vise upravljacka kategorija, a manje finansijska kategorija sto je svojstveno so lventnoscu, te je to bio i opredejeljujuci razlog da smo razmatranju ove materije dali naziv upravljanje likvidnoscu poslovanja, a ne upravljenje solventnoscu poslovan ja. To dalje znaci da je likvidnost rezultat rada covjeka, upravljaca, a ne svojstva sredstava, jer pojedina svojstva sredstava dolaze do izrazaja zavisno od upravlj anja njima. drugo, da u sustini nema uspjesnog upravljanja likvidnoscu poslovanja bez dobrog organiziranog upravljanja sredstvima (posebno finansijskim sredstvima) i upravljanja dugovima (posebni iz osnova kratkorocnih kredita) i da se upravljanje likvidnosc u prakticno i zasniva na upravljanju sredstvima i dugovima i trece, za upravljanje likvidnoscu poslovanja od jednake su vaznosti i upravljanje finan sijskim sredstvima i finansijskim tokovima, s obzirom na to da od upravljanja finansijsk ih sredstava zavisi, pored ostalog, koliko ce finansijskih sredstava biti usmjereno za pojedine namjene sto se direktno iIi indirektno odrazava na vise novcanih (likvidnih) sredstava, a od upravljanja novcanim tokovima zavisi prakticna reali zaeija dinamike priliva i odliva sredstava, sto neposredno utice na visinu i dinamiku neto gotovinskih tokova. 6. Uskladivanje likvidnih sredslava i dospjelih obaveza (raspolozivih izvora sredslava) Ovo je, u sustini, materija koja se odnosi na upravljanje novcanim tokovima 0 ko joj smo pisali u posebnom dijelu ove knjige. S obzirom na to da se ovdje radi 0 specificnom nov canom toku likvidnih sredstava i obaveza, to cemo detaljnije razmatrati sarno ovaj dio problematike. Koneept finansijskog upravljanja u ejelini zavisi od eiljeva poslovanja preduzec a, koji su i eiljevi finansijske funkeije. Upravljanje elementima likvidnosti treba posm atrati u sklopu tog zajednickog eilja. Proizilazi da se on sastoji u tome da se upravljan jem elernentima likvidnosti postigne uredno izvrsavanje dospjelih obaveza, uz istovremeno drzanj e sto manjih likvidnih sredstava van funkeije i neometano izvrsavanje tekucih plan skih zadataka u poslovanju. Bitan element upravljanja likvidnoscu predstavlja i spisak, popis izvora za nado knadivanje nepredvidenih odliva novea. Taj popis bi obuhvatio lepezu poteneijalnih izvora k oji se mogu realno upotrijebiti u slucaju potreba za odrzavanje likvidnosti. Popis moze da sadrzi slijedece izvore: trenutne rezerve (visak novea, neiskoristena kreditna linija), negoeijabilne rezerve (dodatni bankarski krediti bez i uz garaneiju, dodatni dug orocni krediti). Treba spomenuti i smanjivanje planiranog odliva i likvidaeiju sredstava. Iz osnova smanjenja planiranog odliva spominjemo:smanjenje u kvantitativnom smislu (izmjene planirane proizvodnje poslovanja), promjene predvidenih mjera (marketinski program, potreban kapital za istrazivanj e i razvoj, administrativni izdaci, kapitalna ulaganja), izmjene iz osnova pojedinih vrijednosti (isplata dividendi). Sto se tice likvidaeije sredstava, mozemo spomenuti mjere koje se poduzimaju po pitanju prodaje nefunkcionalnih sredstava, zatvaranje pojedinih pogona, zatvaranje poslo vnih jedinica i sl. Kljucna svojstva tih uskladivanja i upravljanja dalje zavise od razvojnih strate skih opredje1jenja preduzeca, specificnih uslova u preduzecu, organiziranosti relevantnog poslovanj ai finansijskih okruzenja (razvijenosti finansijskih trzista, banaka, stednje, in vesticionih drustava, uzajamnih fondova, brokera, dilera, osiguravajucih drustava). Finansijsko upravljanje mora obezbjedivati kratkorocnu i dugorocnu finansijsku p olitiku po svim segmentima i aktivnih i pasivnih bilansnih pozicija, jer bez sinhronizac ije nema ni mogucnosti ostvarivanja zajednickog cilja finansijske funkcije definisane u maks imiranju neto dobitka i odrzavanju zadovoljavajuce likvidnosti u preduzecu, Uspjesan razv oj preduzeca, jacanje njegove konkurentnosti, materijalne osnove, poslovnog ugleda preduzeca, brzo prilagodavanje i efikasno izvlacenje iz situacije koje " mirisu" na stecaj i s1. , moze se daleko efikasnije i lakse ostvariti u situaciji obezbijedenih uslova za kvalitetno spro vodenje upravljanja elementima likvidnosti. S obzirom na to da se i likvidnost odnosi na sposobnost preduzeca da uredno izvr sava svoje kratkorocne obaveze, to se upravljanje likvidnoscu prvenstveno odnosi na u pravljanje s relevantnim elementima, faktorima tog upravljanja koji su kratkorocnog karakte ra, bilo da se odnosi na sredstva ili obaveze. To dalje znaci da se ne moze govoriti 0 optim alnom upravljanju likvidnoscu ako se posmatra sarno jedna strana te likvidnosti, tj. likvidna sred stva, a da se zanemari posmatranje i druge strane te likvidnosti, a to su obaveze. U t om smislu i ukupan apsolutni iznos raspolozivih likvidnih sredstava ne predstavlja nam gotov o nikakvu valicinu na osnovu koje bismo mogli zakljuciti da li je ta visina likvidnih sred stava rezultat dobrog upravljanja stirn elementom likvidnoscu ili loseg. Sarno u sklopu permane ntnog uporednog, kompariranja likvidnih sredstava i obaveza, moguce je vrednovati bilo likvidna sredstva bilo obaveze koje bi se trebale podmirivati iz tih likvidnih sredstava. Te cinjenice namecu potrebu da se upravljanje elementima likvidnosti, uze gledano, posmatra s arno kroz upravljanje obrtnim sredstvima i upravljanje obavezama. Prethodno smo istakli da je jedan od bitnih aspekata, posebno upravljanja gotovi nom i upravljnja kratkorocnim finansijskim plasmanima, odrzavanje zadovoljavajuce likv idnosti. Odrzavanje takve likvidnosti je definisano ne sarno u zadacima finansijske funkc ije vee i u nacelu finansijske stabilnosti zasnovanom na obezbjedivanju pune zavisnosti izme du rokova vezivanja sredstava i rokova raspolozivosti obaveza (izvora). U namjeri da damo odredeno cjelovitije oblasnjenje zamisljenog koncepta upravlja nje elementima likvidnosti, sto u raspolozivoj i koristenoj literaturi nismo mogli naci, pokusat cemo jednim specificnim postupkom predociti sve najrelevantnije elemente i uslov e vezane za uspjesno vodenje likvidnosti, posmatrane kao akt ispoljavanja, manifes tiranja da li preduzece izvrsava ili ne svoje dospjele obaveze. To znaci da likvidnost p osmatramo relativno "povrsinski", onako kako se ispolji u javnosti, a ne kao solventnost, "dubinski" kroz detaljno proucavanje stvarnog odnosa izmedu moguce likvidne raspolozive imovine i obaveza. Politika likvidnosti poslovanja je opterecena velikim brojem zahtjeva koji se pr ed nju postavljaju, i koji reflektiraju da budu rijeseni jednim uspjesnim upravljanjem elementima li kvidnosti, s jedne strane, i mnogim teskocama, uslovima od kojih zavisi realizovanja takvog upravljanja s druge. Ti uslovi su i eksterni i interni i oni su promjenljivi i c esto tesko predvidljivi. Jedan od tih tipicnih ogranicavajucih eksternih faktora odnosi se na inflatorna kretanja u zemlji i u zemlji posjedovane valute na kojoj zasnivamo svoje obaveze, i na ne savrsenost i nepostovanje propisa. Zbog nejasnog definisanja propisa, preduzece ne zna da I ice se neplacanje dospjele obaveze zavrsiti sarno na obracunavanju zateznih karna ta ili ce to irnati za posIjedicu placanje odredenih sankcija, sto moze prouzrokovati gubijen je posIovnog ugleda, prekid posiovanja stirn partenerorn iIi kao krajnju soIuciju pokretanja postupka sanacije i Iikvidacije. Te i druge okoinosti i realne mogucnosti namecu potrebu da se unaprijed koncipiraju odredeni usiovi upravijanja elernentirna Iikvidnosti. Velika je umjesnost znati cemu dati prednost u tom koncipiranju, da li npr: obezbjedivanju potune sigurnosti u odrazavanju Iikvidnosti u srnisiu preferiranj a likvidnosti da se drze staino Iikvidna sredstva veca od ocekivanih obaveza, i to u gotovini iIi potpuno utrzivim konvertibiinirn kratkorocnim nenovcanim obIicirna. Ovakav pristup obavezno prozrokuje neracionaino koristenje gotovine, sto se nega tivno odrazava na rentabilnost posiovanja. Medutirn, ovakvo koncipiranje moze da bude i opravdano, da bude preventivna rnjera da se ne ude u neIikvidnost ida se tako izbjegnu nepozeljne obavezne sankcije zbog neurednog izvrsavanja dospjelih obaveza. Opravdanje za odrzavanje vecih likvidnih sredstava nego sto su dospjele obaveze moze se naci i u uslovirna opcih restrikcija, stagnacije poslovanja i iz razito stabiinirn usiovirna privredivanja. U takvirn okoinostirna drzanje vecih Iikvidn ih rezervi nece prouzrokovati srnanjenje njihove kupovne moci niti ce preduzece tim e biti uskraceno da znacajnije poveca irnovinu, upravijanju koje preferira rentabilnost, sto je potpuno suprotan pristup prethod norn kocipiranju. U ovorn slucaju zamislja se da se upravijanje elernentirna Iikvidno sti realizira bez postojanja neophodnih rezervi likvidnosti, cak se i dozvoljava da likvidne rezerve budu rayne nuli. Realne su mogucnosti u ovakvorn koncipiranju da preduzece dode u situaciju neIikvidnosti, sto se srnatra rnanje znacajnim u upor edenju sa mogucnostima koje se pruzaju u efektirna rentabilnog posiovanja s rezervarna Iikvodnosti. Ovakva priIika moze biti relativno opravdana sarno onda ako postoje sigurne mogucnosti dobijanja povoljnih i efikasnih novih kredita i kada su sankcije za neIikvidnost beznacajne, Ovakvu politiku opravdano je voditi i u usl ovirna visoke inflacije, kada se svako zeli rijesiti novca, koji svako zeli pretvoriti u nenovcane oblike. Preduzece tada nerna interes da izrniruje obaveze, prernda su one znacajno obezvrijedene, jer ocekuje njihovo daIjnje obezvredivanje, shodno procjenarna 0 daIjnjoj progresivnoj stopi inflacije. Opravdanost za angazovanje likvidnih sredstava za izrnirivanje obaveza je prihvatljivo onda kada se ocijeni zaustavij anje iIi pad inflacije, kornprornisno vodenje politike Iikvidnosti iIi tzv. urnjereni kurs vodenja politike likvidnosti se zasniva na iznalazenju upravijanja elernentirna Iikvidnosti koja ce biti izrnedu dvije prethodne krajnosti, stihijno upravijanje likvidnoscu, koje je prisutno u preduzecima koja ne prirnje njuju kvalitetno unaprijed konciprano upravijanje elernentirna Iikvidnosti, jer se sve prepusta slucaju, Ovakav pristup ne sarno sto obavezno dovodi preduzece u nelikvidnost nego obicno takva preduzeca zavrsavaju u postupku sanacije i stecaj a. Ovo je neposiovan pristup i nije svojstven nijednorn preduzecu sa zavidnirn rezultatirna posiovanja. Norrnaino da je preporucljivo gajiti upravijanje elernentirna Iikvidnosti koje ce se zasnivati na vjestini rnaksirnainog koristen ja unutrasnjih rezervi Iikvidnosti (ukljucujuci i potencijaIne) i na udovoIjavanju zahtjeva Iikvidnosti i zahtjeva rentabilnosti. U tom srnisiu cemo pokusati usrnj eriti i nasa razrnatranja. Finansijski rukovodilac ce obezbijediti uredno pracenje svih prornjena koje utje cu na trzisnu vrijednost potencijaine likvidne rnase. Na takav pristup ga sili interes koji proizilazi iz posIjedica koje nastaju kada povjerioci ocjene da trenutno neizvrsavanje odredenih dospjelih obaveza nije rezultat upravljanja elementima Iikvidnosti, vee st varne nesposobnosti preduzeca za placanje svojih obaveza, tj. nepostojanja likvidnih s redstava za ta placanja. Kada kreditori oeijene da je preduzece insolventno, nesposobno za placanje svoji h racuna, oni ce odmah pristupiti reaIizovanju pojedinih sredstava preduzeca od koga potra zuju, likvidiranju pojedinih dijelova preduzeca iIi pogona iIi ce preuzeti upravljanje preduzecem u svoje ruke. Ti povjerioei mogu pokrenuti i reorganizaeiju poslovanja tog predu zeca prije nego sto pokrenu stecaj tog preduzeca, Situaeija koja nastaje za preduzece poslije bilo koje od ovih mjera koje pokrecu njegovi kreditori, posebno pokretanje stecaja, stvaraju za preduzece niz dodatnih teskoc a i troskova. Svjesni toga, finansijski i drugi rukovodioei preduzeca ce vjestim upravljanjem elementima likvidnosti pokusati odgoditi nastupanje insolventnosti. Utvrdivanje i azurno pr acenje ukupnih likvidnih sredstava omogucava finansijskom rukovodioeu da u svakom momen tu moze efikasno upravljati elementima likvidnosti, posebno kada je u pitanju jedna od spomenutih kljucnih dimenzija likvidnosti koja se odnosi na vrijeme potrebno da se izvrsi konvertovanje nelikvidnih sredstava u novae. Taj uvid mu ornogucava pravovremeno poduzimanje neophodnih radnji i mjera, da zajedno sa vee raspolozivom gotovinom upravlja lik vidnim sredstvima u interesu odrzavanja likvidnosti preduzeca. Pri ovome nijednog momen ta ne smijemo zanemariti da se optimaliziranje upravljanja elementima likvidnosti n e moze postici sarno na osnovu upravljanja likvidnim sredstvima, tj. na optimaliza ciji istih bez upravljanja dugovima, 0 cemu je vee bilo rijeci, Raspolaganje s podacima 0 p otencijaIno mogucim raspolozivim likvidnim i drugim sredstvima koja se u svakom momentu mogu realizirati, a time i aktivirati, ornogucava finansijskom direktoru da iznalazi i najbolja rjesenja u datom momentu. Mozemo vidjeti mogucnost upravljanja elementima likvidnosti u uslovima nesavrsen og finansijskog trzista iz primjera koji se zasniva na prikazivanju kretanja trosko va stecaja od povecanja, odnosno smanjenja sredstava koja se mogu namijeniti za izmirivanje ob aveza, tj. za odrzavanje likvidnosti. Tu je i druga bitna dimenzija likvidnosti sredstava, tj. sigurnost ostvarivanja eijene sredstava." Pretpostavimo pocetnu vjerojatnost solventnosti i troskova stecaja kako je to dato u gornjem dijelu naredne tabele. Ukoliko nastupi insolventnost, kreditori ce inieirati ste cajni postupak i likvidirati preduzece, Kao posljediea toga nastat ce stecajni troskovi. Pretpo stavljamo da sve troskove steeaja snose vlasniei trajnog kapitala. Gornji dio tabliee prik azuje vjerojatnost insolventnosti za razdoblje 1. i 2. zajedno sa sadasnjom vrijednoscu troskova st ecaja, pod pretpostavkom da ne postoji likvidna masa. Napominjemo da u razdoblju 1. pos toje dva stanja kod kojih nastupa insolventnost, svaka s razlicitom sadasnjom vrijedn oscu troskova stecaja. Ocekivana sadasnja vrijednost troskova stecaja za situaeiju be z likvidnih sredstava je 330$, a za nivo likvidnosti od 20.000$ ti troskovi stecaja iznose 2 25$, dok su za visinu inieijalne Iikvidnosti od 40.000$ ti troskovi stecaja 201$. Prikazom sljedeceg primjera, u stvari, interpretaeijom zadataka i njegovog rjese nja, pokusat cemo ukazati kako preduzece odrzavanjem likvidnosti moze smanjiti opasnost od st ecaja." 20James C. van Horne: "Finansijsko upravljanje i politika", 1993.god., IXizdanie , str. 393. 21 James C. van Horne: "Finansijsko upravljanje i politika", 1993.god., IXizdani e, str. 400, 401 i 403.Preduzece "A" karakterizira ciklicno i rizicno poslovanje. Odrzavanjem likvidnos ti preduzece smanjuje mogucnost stecaja. Procijenjeno je da bi u slucaju stecaja postojao man jak od 100.000$ sadasnje vrijednosti od onog sto bi dobavljaci kapitala realizirali iz vrijednosti sredstava utvrdenih uz pretpostavljeno trajno poslovanje. Ti "troskovi" stecaja pripisuju se zakonskim troskovima i prodaji sredstava po nepovoljnim cijenama. Odrzavanjem slijedecih visina likvidnosti, vjerovatnost nastanka stecaja su: VISINA UKVIDNIH SREDSTAVA VJEROJATNOST STECAJA 25.000 50.000 75.000 100.000 125.000 150.000 200.000 225.000 250.000 0,30 0,20 0,15 0,12 0,10 0,08 1,05 0,04 0,03 Likvidna sredstva se povecavaju posudivanjem, a drze se u obliku utrzivih vrijed nosnih papira. Prinos utrzivih vrijednosnih papira manji je od kamatne stope koju predu zece mora placati na posudena sredstva. Razlika u sadasnjim vrijednostima 1.500$ za svaki posudeni 25.000$. Ukoliko pretpostavimo da nema poreza niti drugih inpIicitnih iii ekspli citnih troskova u vezi s dugim pitanjem je koja je optimalna visina likvidnosti? Rjesenje zadatka: VISINA UKVIDNIH VJEROJATNOST OCEKIVANI PROMJENA SREDSTAVA STECAJA TROSKOVI STECAJA 25.000 0.30 30.000 50.000 0.20 20.000 -10.000 75.000 0.15 15.000 -5.000 100.000 0.12 12.000 -3.000 125.000 0.10 10.000 -2.000 150.000 1.08 8.000 -2.000 175.000 0.06 6.000 -2.000 200.000 0.05 5.000 -1.000 225.000 0.04 4.000 -1.000 250.000 0.03 3.000 -1.000 Imajuci u vidu daje granicna sadasnja vrijednost troskova 1.500$ za svakih 25.00 0$ povecanjalikvidnih sredstava, to je optimalna visina Iikvidnosti kod 175.000$. Na toj vis ini vjerojatnost nastanka stecaja iznosi 6 posto. Prezentacijom prikazanih osnova za upravljanje elementima likvidnosti, uz ovakve ili s1. primjere, finansijski rukovodilac ima opravdanja da moze pokrenuti nedovoljn o zainteresirane, vlasnike trajnog kapitala, za aktueliziranje mjera koje mogu ublaziti nelikvidnost preduzeca u smislu iznalazenja zadovoljavajucih likvidnih sredstava i ukuljuciva nje tih vlasnika da se vise i oni angazuju u iznalazenju tih sredstava, odnosno u rjesav anju pitanja likvidnosti. Istieanje ovih mogucnosti je bitno kada se zna da vlasnici, investitori mogu lak se razrjesavati probleme likvidnosti pomocu upravljanja portfoliom obicnih dioniea i dr. sredstv ima, a i obavezama na nacin koji bi zadovoljio i njihove interese za likvidnost u usl ovima razvijenog, savrsenijeg i potpunijeg trfista kapitala. Indiferentnost kod investitora za odr zavanje likvidnosti proizilazi otuda sto su oni uvjerenja da preduzece, kao pravni subje ktivitet, u kojem oni imaju svoje dioniee i gdje su vlasnici, ne moze gotovo nista znacajno uradit i sto oni ne bi mogli sami uraditi, sto nije tacno. Nairne, preduzece moze smanjiti opasno sti nastanka stecaja, odgoditi ga putem odrzavanja likvidnosti zahvaljujuci umjesnosti u vode nju upravljanja elementima likvidnosti, kao sto smo prikazali u prethodnim primjerima. Osim toga , i pozicija vlasnika kod kreditora je bolja. Opravdano je sto vlasnici insistiraj u da probleme likvidnosti iskljucivo treba da rjesavaju poslovodne strukture svojom poslovnosc u, jer to zaostrava i njhovu odgovornost i na tom sektoru rada. Prikazujuci samo jedan aspekt upravl janja elementima likvidnosti sredstava, to ne smije da bude povod za zanemarivanje i n iz drugih mogucnosti tog upravljanja, kao sto su posudivanje novea uz kamatnu stopu koja j e jednaka ili manja od kamatne stope po kojoj posudujemo sredstva drugim, sto je bitno pri razvijenom finansijskom trzistu kada utvrdujemo troskove odrzavanja likvidnosti, zatim mogu cnosti koristenja tzv. eskontnih izvora finansiranja kao eksternih izvora finansiranja. U novije vrijeme razvili su se sofistieirani modeli za upravljanje posebno noveem, potraz ivanjima i zalihama. Tim modelima se utvrduje balansiranje izmedu korisnih efekata koji p oticu iz odredenog obima likvidnih sredstava i troskova korigiranim za rizike koji nastaj u oko odrzavanja likvidnosti preduzeca. Kombiniranje s obavezama koja se ticu upravljaja dugova, kao bitne komponente upravljanja likvidnoscu, odnosi se na uskladivanje vee stvoreni h obaveza u sklopu iznalazenja optimalnih rjesenja interesantnih i s gledista odrzavanja l ikvidnosti. Nas ne interesira iznalazenje optimalne kombinaeije izvora sredstava koja bi slu zila kao osnov za donosenje finansijskih odluka po pitanju finansiranja, tj. s gledista o bezbjedivanjanajprihvatljivijih izvora sredstava u sklopu opste problematike finansiranja, je r je to predmet upravljanja dugovima. Primjera radi, nakon sto smo sagledali maksimalno moguca potencijalna likvidna sredstva, obrazlozena u sklopu konvertovanja nenovcanih sr edstava u gotovinu, pristupa se ispitivanju mogucnosti iznalazenja rjesavanja likvidnosti kroz aktivnosti da se prvenstveno vee dospjele obaveze (potencijalni odlivi) ili obaveze koje ub rzo dospijevaju pokusaju rijesiti odredenom nagodbom sa povjerioeima tih nasih obave za (isporukom robe koja je interesantna za tog kreditora, odgodom samo dospjelog duga, rate, izmjenom dinamike svih buducih rata, prolongiranjem svih rokova i s1.). Znaci, r adi se 0 veestvorenim obavezama, a ne 0 iznalazenju najpovoljnijih novih. Utvrdivanje maksimalno mogucih novcanih sredstava za konvertovanje u novae daje samo osnovu za poduzima nje daljnih aktivnosti na upravljanju elementima likvidnosti. Tako dobivena nenovcan a sredstva nisu i optimalna likvidna sredstva, te iz tih razloga mogu posluziti samo kao od redena bitna polazna osnova za upravljanje likvidnoscu, zajedno sa prethodno razmatranim pita njirna optimalnosti obrtnih sredstava i optimalnosti postojecih dugova, a sve s namjero m da se upravljanje likvidnosscu obezbijedi tzv. dovoljna likvidnost." 22James C. van Horne: "Finansijsko upravljanje i politika", 1993.god., IXizdanje , str. 431.Pojam ove tzv. dovoljne likvidnosti nam ukazuje na to da postoji neko koji odluc uje koje ce se obaveze likvidirati, a koje ce obaveze biti ostavljene za kasnija vremena. Ta j neko je najodgovornije rukovodstvo privrednog subjekta, medu kojima je i rukovodilac finansijske funkci je. Ti rukovodioci odlucuju, kada ocijene opravdanost placanja neke obaveze, da li c e dati prednost finansijskom nacelu sigurnosti ili finansijskom nacelu rentabilnosti. P ri tom odlucivanju oni procjenjuju ne sarno rizike i troskove transformacije pojedinih sredstava u kruznom toku reprodukcije, procesa poslovanja i mogucnosti profitabilnog ulaganja neanga zovanih sredstava za izmirivanje obaveza koje se odgadaju vee i sve poslovne posljedice koje moze izazvati neizvrsavanje obaveza koje su dospjele za placanje. Rukovodstvo ko je odlucuje 0 tretmanu dovoljne likvidnosti ima pred sobom dva azurirana kompletna pregleda:azuriran pregled svih podataka, aktivnosti i mjera koje se odnose na utvrdivanje nenovcanih sredstava i utvrdivanje optimalnih obrtnih sredstava i azururani pregled svih podataka, aktivnosti i mjera koje se odnose na optimalnos t postojecih obaveza. Stvar je poslovno-finansijskih odluka najviseg rukovodstva preduzeca, ukljucujuc i i rukovodioce pojedinih poslovnih funkcija u preduzecu, da li ce se donijeti odluka da se ne izvrsi placanje neke dospjele obaveze u situaciji kada preduzece ima dovoljno li kvidnih sredstava za izvrsavanje takvih obaveza. Drugim rijecima, donosenje odluka 0 likvidnim sre dstvima koja ce se moci upotrijebiti za izmirivanje dospjelih obaveza nije u nadleznosti sarno rukovodioca finansijske funkcije, pa i problemi koji su vezani za likvidnost i p osljedice koje nastaju odnose se na poslovno rukovodstvo. U tom smislu treba cijeniti i ma su likvidnih sredstava koja je opcenito predmet razmatranja za koje ce namjere biti usmjerena . Nairne, visina tih likvidnih sredstava Lpu kao zbir Vlk i VIp, koja zavisi i od poslovan ja svih funkcija u preduzecu, posebno od nabavne, prodajne i finansijske funkcije. Odgov ornost finansijske funkcije za visinu tih likvidnih sredstava je time veca u koliko nije poduzela a dekvatne mjere da se novcani kapital neracionalno veze u nenovcanom obliku. Iz ovih razlo ga se smatra da je likvidnost prvenstveno poslovna odluka, a ne finansijska. Pri donosenju odluka 0 usmjeravanju likvidnih sredstava rukovodstvo preduzeca mo ze imati u vidu vise razloga. Primjera radi, kada imaju odgovorni rukovodioci pred sobom povjeriocacije bi obaveze trebalo platiti, ali je on u takvoj poslovnoj sprezi s ovim pred uzecern da on realno nece poduzeti nikakve aktivnosti koje bi mogle narusiti poslovni ug led peduzeca kod drugih poslovnih partnera (poslovna sprega u smislu pune njegove zavisnosti ili u smislu dugogodisnje saradnje), ili kada se radi i poslovnom partneru cija su p otrazivanja dospjela, ali je taj isti poslovni partner u proslosti cesto kasnio sa izvrsavan jem svojih obaveza prema ovom preduzecu i da protiv njega nisu poduzimane nikakve nepozeljne mjere. Ukoliko najodgovornije rukovodstvo, na osnovu dva pregleda 0 optimalnim likvidni m sredstvima (gotovini, utrzivim vrijednosnim papirima i potrazivanjima) i optimal nim obavezama, ocijeni da se nalazi u situaciji da nece moci izvrsiti neku obavezu cije neizvrs avanje moze izazvati niz nepozeljnosti za preduzece, pa cak i dovodenje preduzeca u sit uaciju insolventnosti ili stecaja, tada ce pokusati problem rijesiti i koristenjem tzv. finansijske poluge koju imaju investitori, vlasnici preduzeca u okvirima upravljanja portfolija obi cnih dionica ili tamo gdje investitori mogu izvrsiti posudivanje sredstava u svoje ime ili pr odavanjem dijela svojih posjeda ili diversifikacijom sredstava u smislu da ih investitori mijenjaju u skladu s nastalim aktuelnim problemima likvidnosti preduzeca.Iskustva preduzeca u trzisnim privredama, koja su dolazila u situaciju da budu n esolventna zbog nedostatka likvidnih sredstava za izmirivanje dospjelih obaveza, su gorka i upozoravajuca. Stoga likvidnosti treba dati daleko vecu paznju i znacaj nego sto je to i u teor iji i u praksi, posebno kada se izvrsi analiziranje iskustva preduzeca koja su ostva rivala dobre i zavidne rezultate u svom poslovanju. Ovdje ne mislimo da ispitivanju profitabi lnosti preduzeca i izvlacenju odredenih dobrih zapazanja iz tog ispitivanja i da mu tre ba dati jos veci znacaj nego sto mu se daje ili to komparirati u smislu cemu dati prednost, da li losim (negativnim posljedicama) ili iskustvima koja su dovela do izvanrednih rezultata vee u smislu da se ispitivanju iskustva nelikvidnih preduzeca, posljedicama s kojima su se on a susretala, mora dati prvorazredan znacaj. Kreiranje upravljanja likvidnoscu mora da bude jedan od prioritetnih zadataka fi nansijske politike preduzeca, stirn da ni jednog momenta ne treba to shvatiti da se insist ira na zanemarivanju znacaja npr. rentabilnosti poslovanja preduzeca. Na takav tretman nas primorava suvremena praksa. Daleko je bolje i dramatizirati pitanje likvidnosti, drzati st alne tenzije, napetosti, iscekivanja nego potcijeniti pitanje likvidnosti. Dramatizir anjem problematike likvidnosti cerno stvarati uslove da pravovremenije uocimo odredene probleme koj e je u ranom otkrivanju, kao i najteze bolesti, daleko lakse rijesiti, Strucno oda biranje bitnih elemenata koje treba permanentno pratiti, od kojih zavisi rano otkrivanje buduci h, neizvjesnih problema nelikvidnosti je jedno od najdelikatnijih. Od mnogih posljedica koje ne minovno prate gubitak likvidnosti, spomenut cerno sarno jednu koji obavezno prati neured nog platisu, a to je gubljenje prednosti koje ima uredan platisa kod banaka, pocev o d dobijanja povoljnijih uslova kredita (bez posebnih obezbjedenja, bez super-garancija, bez dugog cekanja na odobravanje, bez posebnih uslova u udovoljavanju zahtjeva za izmjenu dinamike koristenja odobrenih kredita, pretransiranje) do prekida svakog daljeg kreditira nja, sto neminovno vodi ka gasenju preduzeca, Pri razmatranju upravljanja elementima likvidnosti neophodno je imati u vidu da smo razmatranju likvidnosti sredstava optimalnih obrtnih sredstava, optimalnosti i upravljanju obavezama, posvetili prioritetnu paznju, iz razloga sto su to preduslovi za uspj esno kompletno poimanje tog upravljanja. Pod pojmom likvidnost moze se smatrati, kao sto smo naveli, sposobnost privredno g subjektada u roku dospjelosti obaveze obezbijedi likvidna sredstva za njeno izvrsenje, s cim se slaze vecina eminentnih teoreticara, Kada su u pitanju suvremena teoretska ra zmatranja, interesantno je da se pojam likvidnosti preduzeca odnosi i na to da preduzece ob ezbjedivanjem dovoljnih likvidnih sredstava za izvrsavanje svojih dospjelih obaveza ne dovode u pitanje kontinuitet odvijanja svog tekuceg planskog poslovanja. Prema tome, kada se kaze da je neko preduzece likvidno, to znaci da ono uredno izvrsava svoje poslovne obave ze, tj. da obezbjeduje i da ima obezbijedena likvidna sredstva za izvrsavanje svojih dospje lih obaveza uz neometano odvijanje svog tekuceg planskog poslovanja. Rijetko je koji ekonomsko-finansijski pojam iz oblasti poslovanja preduzeca tako dugo aktueliziran kao likvidnost kako u situaciji stabilnih uslova poslovanja preduze ca, tako i u promjenjivim, a i poremecenim privrednim uslovima kakvi su kod nas. Mogucnosti z a uspjesno rjesavanje problema likvidnosti se sustinski razlikuju kad je u pitanju tretman uslova poslovanja. Dok u postojanim, norrnalnim uslovima trZisnog privredivanja za rjesavanje problematike likvidnosti postoje sve neophodne pretpostavke da se ona stvamo i uspjesno rjesava, pocev od liberaliziranih uslova poslovanja zemlje do slobodnog trZista novea i kapitala, dotle je u poremecenim uslovima direktno opterecena i diktirana nenormalnim uslovima poslovanja. Losa iskustva pojedinih preduzeca pri konvertovanju pojedinih vrijednosnih papir a namecu potrebu da se prouce uzroei nastanka tih losih iskustava. Sigurno da ce svako pr eduzece zavisno od svojih specificnosti to uciniti za sebe. Pokusat cemo obrazloziti sus tinu tih propusta koji su prouzrokovali nezeljene posljediee. Prema ucestalosti to su sig urnost, dospjelost, utrzivost i izbor vrste vrijednosnog papira. Premda svi predstavljaju jednu ejel ovitost, ipak cemo dati osvrt na pojedine razloge. Sigurnost vrijednosnih papira. Cesti su problemi u neblagovremenom povratu uloze nih sredstava (glavniei) i naplati kamata koje se odnose na te vrijednosne papire. R azlozi su se nalazili u neadekvatnoj obezbijedenosti odredenih vrijednosnih papira, jer su ih izdavali subjekti nezadovoljavajuceg boniteta, ili su vrijednosni papiri bili bez odgovarajucih dr ugih obezbjedenja, tako da se nisu mogli naplatiti u zeljenom vremenu. Bez dovoljno p roucavanja realnosti naplate tih vrijednosnih papira, cesto su kupovani vrijednosni papiri koji su obecavali formalno visoke kamate. Zanemarivala se poznata poslovna cinjenica da su vrijednosni papiri koji nude relativno visok povrat cesto i veoma rizicni. Pri izboru vrijednosnih papira s gledista likvidnosti na prvom mjestu treba stav iti njihovu sigurnost da ce ulozena visina glavniee, pa tek onda naplata kamata koje su veza ne za taj vrijednosni papir biti naplacene na vrijeme. Ukoliko se ne poznaje dovoljno bonitet izdavaoea vrijednosnog papira, odnosno garanta po tom vrijednosnom papiru, moze se doci u situaeiju ne sarno da se ne plati na vrijeme glavniea i kamata vee i da ce se vrijednosni papir morati prodati s nizom eijenom od nominalne, pa cak i da ne bude uopce nap lativ. Ne sarno iz razloga likvidnosti, ali prvenstveno iz tih razloga, pri izboru vrijedn osnih papira pitanje njihove sigurnosti, u smislu da ce pravovremeno biti naplacena ulozena glavnica i definisani interes, jedno je od prioriteta pri ulaganju gotovine u vrijednosne papire. Dospjelost vrijednosnih papira. Rijec je 0 vrijednosnim papirima koji se kupuju na relativno kratko vrijeme. U zelji da se ostvari veci povrat, cesto se zanemaruje cinjenica da se s povecanjern vremena na koje dospijeva vrijednosni papir povecava i odredena ri zicnost koju nosi dugorocnije vrijeme, prvenstveno zbog toga sto su u tom duzem vremenu vrijednosni papiri vise izlozeni fluktuiranju i vrijednosti i kamate. S obzirom na svrsishodnost privremenog ulaganja gotovine u vrijednosne papire, pri ulaganju gotovine u te p apire, treba dati prednost vrijednosnim papirima koje posebno karakterizira kraci rok dospjel osti. Utrzivost vrijednosnih papira. Slicno kao i kod sigurnosti vrijednosnih papira p roblemi su se javljali zbog olakog prihvatanja, kupovine naizgled primamljivih vrijednos nih papira koji su nudili visoke kamate. I kod ovih slucajeva cesto se zanemarivalo iskustv o da visoki prinosi nose i vece rizike. Odgovorni rukovodioei finansijskih funkeija moraju p ri privremenom ulaganju gotovine u vrijednosne papire eijeniti da li se taj vrijednosni papir m oze brzo, bez ikakvih problema, unovciti i pri tome ostvariti vrijednosti bez gubita ka na eijeni, jer je takvo unovcavanje vrijednosnih papira neophodno za likvidnost. Vrsta vrijednosnih papira. Praksa je pokazala da je najveci stepen i sigurnosti i utrzivosti pruzaju vrijednosni papir vladinog trezora, kao vladine trezorske obvezniee i vr ijednosni papiri banaka. Pravilan izbor vrste vrijednosnih papira ima specifican znacaj za likvidnost. Nije bitno sarno da Ii ce neki vrijednosni papir biti naplacen zajedno sa kamatom koju nosi na vrijeme kada dospijeva vee i to da li ce se taj vrijednosni pap ir moci unovciti i prije, u svakom momentu kada se za to ukaze potreba i to bez gubitka ulozene gotovine u vrijednosni papir i uz napaltu kamate u odredenoj srazmjeri s vremeno m angazovanja sredstava. Takve povoljnosti najefikasnije se mogu realizirati privremenim ulaganjem gotovi ne u vrijednosne papire (certifikate) odredenih banaka, posebno tzv. komercijalnih ba naka. Proizilazi da se odluka 0 privremenom ulaganja gotovine u vrijednosne papire mor a donijeti uz velike predostroznosti i prethodne strucne pripreme. Premda je rijec 0 relati vno kratkom vremenu na koji se gotovina ulaze, preduzece se ne moze odreci potenijal nih prinosa koji se realno mogu ostvariti iz privremenog angazovanja gotovine, likvidnih sre dstava u vrijednosne papire. To proizilazi ne sarno iz razloga sto se radi 0 principije lno suvremenom postupku da je neposlovno i jedan dan drzati umrtvljena sredstva, bez oplodavanj a, vee radi interesa koji se moze postici, koji cesto nije za potcjenjivanje. Ako j e to tako, a jeste, preostaje gotovo svakom preduzecu, tj. njegovoj finansijskoj funkciji da se maks imalno angazira da se gotovina u visini tzv. radnog gotovinskog salda sto je moguce vis e oploduje uz puno obezbjedenje pravovremenog povrata ulozenih sredstava i naplate ocekivan og oplodavanja u vidu kamata. Naveli smo tzv. neophodni radni gotovinski saldo koji pretezan broj firmi mora imati ako se zeli zastititi od promjenljivosti, oscilacija na tr zistu, a i zbog toga da spremno doceka i iskoristi povoljnosti koje to trziste nosi (sezonske ko njunkture i s1.). Visak likvidnih sredstava (gotovine) je neophodan i da se preduzece zastit i od vanrednih i nepredvidivih odliva sredstava (placanja). Taj visak likvidnih sredstava defin ise se i kao tzv. saldo predostroznosti, Za radno gotovinski saldo, kao i za saldo predostroznosti moze se reci da su to na odredeni nacin likvidne rezerve koje preduzeca moraju drzati, Visak gotovine koji se mora predvidjeti u definitivnom planu likvidnosti, bez ra zlike da li se radilo za godinu dana, kvartal, mjesec, dekadu ili za sedmicu, mora sadrza vati i minimalni iznos viska gotovine u visini tzv. likvidne rezerve. To ne znaci da i svako preduzece mora imati visak gotovine u visini likvidne rez erye. Finansijski rukovodilac za potrebe obezbjedivanja tzv. radno gotovinskog salda iza potrebe obezbjedivanja salda predostroznosti moze u dogovoru sa svojom poslov nom bankom precizirati da mu ona "uskace" s kratkorocnim pozajmnicama za rjesavanje potreba koje i diktiraju formiranje prethodnog salda. Takve dogovore je moguce postici s bankama s kojim preduzece ima dobre poslovne odnose, jer takva banka p reuzima garanciju da ce obezbijediti kratkorocnu pozajmicu za sve slucajeve koji bi se f inansirali iz drzanog viska gotovine, tj. likvidne rezerve. Ukoliko finansijski direktor ne moze dobiti sigurne garancije da ce se nedostatak drzanja likvidnih rezervi" pok riti" bancinim kratkorocnim pozajmicama, tada se mora odluciti za drzanje tih likvidni h rezervi i portofolija utrzivih vrijednosnih papira u smislu i vrsti vrijednosnog papira u koje ce se uloziti visak gotovine. Povoljnosti koje pruza poslovanje po tekucem racunu treba da se maksimalno koris ti jer pruzaju garanciju preduzeca da visak likvidnih sredstava polozi na taj racun koji mu daje i zadovoljavajuce oplodavanje, a da, po potrebi, povlaci sredstva do visine odobrenja. Uskladivanje sredstava i izvora sredstava podrazumijeva i mijenjanje prvobi tno predvidne npr. strukture kratkorocnih sredstava u smislu odnosa izmedu iznosa u gotovini i iznosa, koji ce biti u kratkorocnim vrijednosnim papirima. Koji su sustinski raz lozi za aktueliziranje problematike? Na prvom mjestu ih treba traziti u tezini posljedie a koje proisticu iz neblagovremenog izvrsavanja obaveza preduzeca, Te posljediee su evidentne cak i da se pojavi sumnja kod poslovnih partnera da preduzece nece moci odgovoriti s vojim dospjelim obavezama. Te okolnosti namecu potrebu svakom preduzecu da se sto deta ljnije prouci problematika vezana za sigurnost konverzije svakog posebnog kratkorocnog obrtnog kapitala angaziranog u pojedine vrste sredstava, a posebno angaziranog u vrijednosne papire. Losa iskustava u dosadasnjoj konverziji pojedinih vrijednosnih papira mo gu da budu poucna. Moraju se prouciti i realne mogucnosti obezbjedivanja viskova li kvidnih sredstava u minimumu likvidnih rezervi, jer to diktira osnovni eilj finansijske politike opcenito u preduzecu, koji se sastoji u ostvarivanju maksimalnog povrata sredsta va i odrzavanja likvidnosti. Pri odrzavanju visine likvidnih sredstava mora se voditi racuna i 0 njihovoj raeionalnosti sto diktira nacelo finansijske politike sadrzano u rentab ilnosti poslovanja. Sustina se svodi na obezbjedivanje tzv. optimalne likvidnosti, pod kojom podrazu mijevamo ostvarivanje uslova da preduzece bude sposobno za placanje tj. da ima dovoljno likvidnih sredstava i da tu sposobnost placanja odrzava na najraeionalnijoj osno vi i da se obezbjedivanje likvidnosti preduzeca ne vrsi naustrb urednog odvijanja tekuceg i razvojnog poslovanja preduzeca, Ovakvo ispitivanje je svojstveno za relativno stabilne uslove poslovanja, kada s tvarno funkcionise i trziste nove a i tdiste kapitala. Upravljanje elementima likvidnos ti jednog trzisno orijentiranog, trzisno koneipiranog privrednog subjekta, npr. u nestabil nim uslovirna poslovanja tesko je, gotovo nernoguce. Odrzati se likvidan u takvim uslovima je moguce sarno uz znacajno zanemarivanje zahtjeva koji proizilaze iz rentabilnosti poslovanja, jer moramo, zbog nesigurnosti u poslovanju, nespremnosti i banaka da preuzimaju viskove likvidnih sredstava, drzati nenormalno visoke iznose gotovine. Nairne, nesigurno st u poslovanju, proizasla iz nestabilnosti u eijeloj privredi primorava banke, a i druge privredne subjekte, da ne idu u dugorocne plasmane, vee da se prvenstveno orijentisu na kr atkorocnije koji ne odgovaraju mnogim preduzecima zbog njihovog nesklada sa eiklusom njihovo g privrednog poslovanja.Banke su primorane da se odricu i najatraktivnijih bancinih poslova, karakterist icne za normalne uslove bankarskog rada, kao sto su mjenjacki portfelji koji su eijenjen i isto kao i gotov novae i sredstva na ziro-racunima s gledista likvidnosti, jer se moze la ko unovciti. Zbog nemotivisanosti banaka za preuzimanje i izdavanje kratkorocnih vrijednosnih papira, zbog toga sto privreda manje trazi kratkorcne pozajmiee, preduzece koje ce imati viskove likvidnih sredstava ce se nalaziti u delikatnoj situaeiji. Takva privredna nesta bilnost vodi do poremecaja na trzistu nove a, na berzi kratkorocnih vrijednosnih papira. Vrijednosni papir postaje nemobilan i ne moze da odigra znacajnu ulogu u upravljanju element ima likvidnosti. Za vodenje kompletnog finansijskog upravljanja elementima likvidnosti bitno je u naprijed utvrdivati i odredene proracune koji se mogu nazivati i specificnim finansijskim pokazateljima likvidnosti. Ti proracuni, specificni finansijski pokazatelji se na odredeni nac in i orijentaeioni normativi interesantni za politiku likvidnosti, posebno u uslovima nedovoljno razvijenog tdiSta novea i kapitala.7. Orijenlacioni linansijski normalivi likvidnosli ani mogu biti interesantni za likvidnost preduzeca, u stvari za upravljanje elem entima likvidnosti. Nedostatak adekvatnih jedinstvenih finansijskih standarda, posebno u sferi sire problematike likvidnosti, primoravaju preduzeca da pokusavaju s odredenim uopsta vanjima doci do odgovarajucih kvalitetnih pokazatelja likvidnosti koji bi im sluzili prv enstveno za unapredivanje upravljanja elementima likvidnosti i kao pokazatelji za odreden a strucna usmjeravanja operativnih aktivnosti a i kao probna osnova za vrednovanje ostvarenih rezultata kroz uporedivanje stvarnog stanja sa tim normativima. Zbog toga sto se ovi normativi utvrduju unaprijed, to smo ih i nazvali orijentacionim finansij skim normativima. U praksi postoji veliki broj finansijskih pokazatelja kao odredenih mjera "racio " brojeva koji se upotrebljavaju i kod iskazivanja i pracenja sire problematike li kvidnosti. Pokusat cemo dati jedan kompletniji pristup ovoj materiji i izvrsiti adekvatno s vrsishodno selektivno grupisanje odredenih finansijskih omjera koji su po bilo kojem releva ntnom osnovu interesantni za likvidnost. Ne smijemo zanemariti i zadatke finansijske f unkcije na utvrdivanju finansijskih normativa. Prvo cemo dati kratak osvrt na koeficijente, stope likvidnosti, pa tek onda na t zv. koeficijente rizicnosti konvertovanja nenovcanih sredstava u gotovinu i na ostale finansijske pokazatelje" koji se vee djelimicno upotrebljavaju ili bi se mogli vise upotrebljavati za dob ivanje sto potpunije i kvalitetnije procjene sposobnosti privrednog subjekta za placanj e. 7.1. Koeficijenti Iikvidnosti U ovu grupu koeficijenata likvidnosti smo ukljucili ne sarno tzv. tradicionalne koeficijente likvidnosti poslovanja vee i koeficijente likvidnosti sredstava, nazvali smo ih koeficijentima rizicnosti konvertovanja nenovcanih srestava u gotovinu, kao i finansijske pokaz atelje koji su relevantni za likvidnost. Koeficijenti likvidnosti poslovanja preduzeca, Ovi koeficijenti se zasnivaju na posmatranju odnosa izmedu likvidnih sredstava i obaveza koje dospijevaju za placanje. Realno st je daleko veca ako se uporedivanje podataka likvidnosti vrse na funkcionalnom princ ipu (granski) i teritorijalnim agregatima. Ove koeficijente poslovanja dijelimo na: koeficijente trenutne likvidnosti i planske koeficijente likvidnosti.Planske koeficijente likvidnosti dalje dijelimo, zavisno od toga za koje se vrij eme zeli mjeriti likvidnost ina kojim podacima, na: planske koeficijente redovne likvidnosti i planske koeficijente optimalne likvidnosti poslovanja. Koeficijent trenutne likvidnosti. avo je tradicionalni koeficijent likvidnosti k oji se 23 James C. van Horne: "Hnanslisko upravljanje i politika", 1993.god., IXizdanje , str. 770.zasniva na odnosu izmedu likvidnih sredstava (u koja su ukljuceni: gotovina, utr zivi vrijednosni papiri, kratkorocna potrazivanja i vrijednost zaliha) i kratkorocnih obaveza poz nat kao tekuci odnos, kao koeficijent tekuce likvidnosti iIi "current ratio". Ovakvo izracunavanje koeficijenta likvidnosti prakticno se nije moglo upotrebljavati, premda se ovaj koeficijent u teoriji i dalje cesto spominje. Razlozi njegovog neupotrebljavanja su u tome s to on ne daje stvamo stanje 0 likvidnosti niti se moze upotrijebiti za bilo kakvo sire ko mpariranje s drugim sl. preduzecima, posebno u smislu vrednovanja tog koeficijenta. Struktura likvidnih sredstava preduzeca je razlicita, pa nije isto da Ii se pri ocjeni sposobnosti p reduzeca za izmirivanje njegovih dospjelih obaveza uzimaju sarno novae ili i konvertni vrije dnosni papiri, iIi se u tu likvidnu masu ukljucuju i potrazivanja, Nerealnost tog koeficijenta je time veca kada se zna da se u tu masu ukljucuje i vrijednost zaliha. Taj koeficijent likvidnosti kao takav je korigiran u smislu da bi se dobio koeficijent trenutne likvidnosti u ci jem brojniku nema vrijednosti zaliha. S ciljem da se otklone nerealnosti koeficijenta likvidnosti koji se zasniva na u kljucivanju vrijednosti zaliha dobio se koeficijent likvidnosti koji odrazava trenutnu likvi dnost preduzeca (Klto), poznat kao "quic ratio", a jos i kao "acid test" (opori test), te kao ko eficijent ubrzane likvidnosti. likvidna sredstva Klto = kratkorocne obaveze Finansijski pokazatelj trenutne likvidnosti je detaljnije razradio dr. J. Rodic" koji navodi da je: G+D+Vp+Pt -ee Klto = ---------,gdje je Oto G = gotovina u blagajni, D = depoziti po videnju, VP= vrijednosni papiri koji se istog dana mogu unovciti iIi indosamentom prenijeti povjeriocu,Pt= vrijednost potrazivanja koja dospijevaju 0= obaveze dospjele za placanje. U tom smislu autor konsatira "ako je koeficijent trenutne likvidnosti jedan, pre duzece je na dan mjerenje likvidnosti likvidno, moze isplatiti obaveze dospjele za placanj e, pri cemu se raspolaze likvidnom rezervom. Ako je koeficijent trenutne likvidnosti trenutn o veci od jedan, preduzece je na dan mjerenja likvidnosti takode likvidno, a uz to raspola ze likvidnom rezervom utoliko vecom ako je koeficijent veci od jedan. U apsolutnom iznosu lik vidna rezerva je ravna razlici izmedu likvidnih sredstava prvog stepena i dospjelih obaveza za placanje, ali to opet ne garantira da ce preduzece biti likvidno i sutra, odnosno narednih dana. Naravno, ako je koeficijent trenutne likvidnosti manji od jedan, preduzece je ne likvidno na dan mjerenja likvidnosti jer ne moze isplatiti obaveze dospjele za placanje." 24 J. Rodit: "Poslovne finansije", 1991.god., Beograd, str. 69. 25 J. Rodit: Isto dielo i sve ostalo.Koeficijent planirane buduce likvidnosti poslovanja preduzeca su, u stvari, koef icijenti koji treba da ocijene kakva ce biti likvidnost u nekom buducem "t" (time) vremen u. To buduce vrijeme (n) moze biti sedmica,dekada,15 dana, 30 dana itd. Ukoliko je to vrijeme krace, to je i koeficijent buduce likvidnosti tacniji. Ovdje ubrajamo i tzv. dugorocnu likvidnost, u smislu posmatranja da li je preduz ece perspektivno likvidno, tj. da li mu je ukupno m