14.03.13 | 20:00 | KRAAKHUIS

Yodo KURAHASHI enSemble

japanse kamermuziek ‘sankyoku’

de de

de

puur muziek

bistro

de

jong

de

Muziekcentrum Gent

de

manufactuur

pRogRAmmA UItvoeRdeRS

1. AnoniemHet roepen van een hert in de verte (shakuhachi solo) 2. AnoniemWaterval (shakuhachi solo)

3. Kikuoka Kengyo (1792-1847)maanbloem (duet voor koto, sangen en zang)

4. Yoshizawa Kengyo (1800?-1872)plevieren (trio voor 2 koto's, shakuhachi en zang)

PAUZE

5. traditioneel, bewerking Jimbo masanosuke (1841-1914)

jimbo sanya (shakuhachi solo)

6. Ikuyama Kengyo (1818-1890)Bedauwde bosklaver (trio voor koto, sangen, shakuha-chi en zang)

Kyoto Sanyodo kurahashi | shakuhachishigehiro shimada | sangen & zangayako kurahashi | koto

bespreekbureau muziekcentrum de bijloke gentj. kluyskensstraat 2, 9000 GentDi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

ColofonTekst programmaboekje | johan Van ackerv.u. | Daan Bauwens© muziekcentrum De Bijloke Gent

muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent motors (www.gentmotors.be)

3

JApAnSe KAmeRmUzIeK 'SAnKYoKU'De kiemen voor het sankyoku- of drie-instrumentenensemble liggen in de Edo-periode  (1603-1868) die zich o.m. ken-merkt door de opkomst van grote steden als centra van de Japanse cultuur. Vooral in Kyoto en Osaka sloeg de nieuwe tra-ditie aan. De koto (een dertiensnarige getokkelde citer) maakte zich los uit de beknelling van het keizerlijke hofensem-ble. Naast een bestaan als solo-instrument, zocht de koto ook een partnerschap met de sangen, een driesnarige getokkelde luit. Meestal – zoals vanavond – zong de san-genspeler ook. Aangezien de klank van getokkelde instrumenten snel wegsterft, werd dit duo uitgebreid met een kokyu, een driesnarige aangestreken luit; bij het begin van de Meiji-periode  (1868-1914) nam de shakuhachi die rol over.

De meeste sankyoku-werken werden oorspronkelijk voor sangen geschreven. Samenklank was en is geen doel op zich, maar wel het oproepen van klanksferen: de drie instrumenten laten zich eerst solis-tisch beluisteren, om uiteindelijk elkaar te kleuren in de sankyoku-trio's.

SHAKUHACHI - de KRACHt vAn de JApAnSe bAmboeflUItDe 21ste-eeuwse shakuhachi is het resul-taat van een lange evolutie. De definitieve vorm kwam er in de 17de eeuw, na tech-nische aanpassingen door rondtrekkende

boeddhistische bedelmonniken, de zoge-naamde komusô (letterlijk monnik van de leegte). Ze verborgen hun gezicht onder een rieten hoofddeksel om hun onthech-ting van de wereld uit te drukken. Telkens ze op bedeltocht gingen, identificeerden ze zich via een herkenningmelodie op shaku-hachi. De controle van de ademhaling was niet alleen belangrijk bij het spelen, maar ook een manier om geestelijke verlichting te bereiken. In ruil voor informatie aan lokale en landelijke bestuurders, mochten de komusô vrij rondtrekken. Toen som-migen betrokken raakten bij spionage, kregen ze het verbod opgelegd nog zwaar-den te dragen. De shakuhachi bood met zijn dikke uiteinde echter een prachtig alternatief als wapen. Tijdens de Meiji-perdiode  (1868-1912) verbood de rege-ring de komusô-orde.

De naam 'shakuhachi' is afgeleid van 'i  shaku ha  sun' (letterlijk 1  x  'shaku' of 30,30  cm én 8  x  'sun' of 3,03  cm), nl. 54,54 cm of de lengte van de klassieke fluit. Het bespelen vergt een grote techni-sche beheersing, o.a. door de grote afstand tussen de vingeropeningen én de speci-fieke blaastechnieken (circulaire ademha-ling, interne controle van de luchtstroom, overblazen, het omhoog en omlaag kan-telen van de kin om de toon te verhogen resp. te verlagen, enz.). Het unieke ont-werp van het mondstuk stelt de speler in staat de klank te beheersen. Het resultaat

Yodo KURAHASHI enSemblejapanse 17De-eeuWse kamermuziek ' sankyoku'

4

is te horen in delicate veranderingen in intonatie  –  aanzwellende of afgebogen tonen – vooral karakteristiek voor de tra-ditionele muziek. Uitvoerders zoals Yodo Kurahashi zijn het stadium van de techni-sche beperking al lang voorbij, waardoor ze tot een uitzonderlijk rijke kleurenvari-atie komen.

Bij de notatie maken componisten gebruik van (1)  tablaturen (afbeeldingen waarop wordt aangegeven welke vingeropenin-gen gesloten of geopend moeten worden), (2) tekstuele instructies, en (3) idiosyncra-tische grafische symbolen die verschillen van school tot school.

Koto - een dRAAK op Het StRAndDe intimistische koto verklankt de voor westerlingen meest toegankelijke vorm van Japanse muziek. De literatuur heeft het poëtisch over een draak die op het strand ligt en met de golven praat. Ook de namen die de verschillende onderde-len toebedeeld krijgen – drakenkop, dra-kenrug, drakenpoten, drakenklauwen, enz. – refereren hier aan. Vandaag is deze uit China afkomstige getokkelde citer uitgegroeid tot één van de belangrijkste Japanse instrumenten.

De officiële kototraditie begint bij Kenjun  (1547-1636), een boeddhistische priester die voor koto begon te compo-neren en de stijl tsukushi noemde (naar een district in het noorden van het eiland Kiushu). Eén van zijn leerlingen Hosui reisde naar Edo (het huidige Tokio), en kwam daar in contact met de blinde

sangenspeler Yatsuhashi Kengyo  (1614-1685). Naast de introductie van nieuwe speltechnieken en stemmingen, zorgde Yatsuhashi ook voor een uitbreiding van het kotorepertoire. Hij ruilde het plechtige en spirituele karakter van de tsukushi-stijl voor een meer elegante en populaire sfeer zonder daarbij ordinair te worden.

SAngen - SUbtIele begeleIdeR vAn de StemDe sangen heeft iets weg van een banjo, maar dan zonder frets (toonrichels). Het basisframe van de klankkast bestaat uit vier aan elkaar gezette planken uit het hout van de Chinese kweeboom, de Chi-nese eik of de sandelboom. De voorzijde van het frame wordt bespannen met kat-tenhuid. De rode spikkels op die huid zijn verkleuringen van tepeluiteinden; bij een excellent gebouwde sangen situeren ze zich centraal op het klankvel. Op de ach-terzijde wordt hondenhuid aangebracht. Musici maken bij het aantokkelen met de rechterhand gebruik van een plectrum in de vorm van het blad van de Gingkoboom (ook wel Japanse noten- of tempelboom genoemd) uit ivoor, schildpad of hout. Dikwijls slaan ze met het plectrum ook het klankvel aan, waardoor de zo typische percussie-achtige klank ontstaat. Op die plaats van aanslag net onder de hals is er als bescherming daarom een tweede stukje kattenvel aangebracht in de vorm van een halve maan. Het klankpalet van de sangen wordt nog verrijkt door allerlei speltech-nieken met de linkerhand, van getokkel over afstoppen tot glissando.

5

De sangen begeleidt dikwijls de zangstem zodat die de grondtoon van het instru-ment bepaalt. Partituren geven daarom geen toonhoogte aan maar wel de interval-len. De Japanse traditie maakt een onder-scheid tussen 'verhalende muziek'  (kata-rimono) en 'lyrische muziek'  (utamono). Het spreekt voor zich dat de katarimono de nadruk legt op het verhaal, waarbij woorden het ritme bepalen en eenvoudige melodieën hoogstens dienen om bepaalde klinkers te versieren. Bij utamono gaat alle aandacht naar de melodie, het ritme én de begeleiding. Het verklanken van de tekst ligt in beide gevallen tussen declamatie, spreekgezang en lyrische zang in.

6

teKSten / toelICHtIng

1. AnonIem - Het Roepen vAn een HeRt In de veRte

De shakuhachi bootst het roepen van een eenzaam hert in de verte na, en de wind die door het dennenwoud waait.

2. AnonIem - WAteRvAl Een paar met mos bedekte stenen aan de voet van de Asahi-Taki-waterval op het schiereiland Izu (ten westen van Tokio). Meer rest er niet van de Riugenjii-tem-pel die boeddhistische monniken hier in de 17de  eeuw bouwden. De monniken behoorden tot de komusô, een bedelorde waarvan de volgelingen rondtrokken met een mand over hun hoofd om onthechting van de wereld te symboliseren. In plaats van zingen of mediteren, bespeelden ze de shakuhachi. Het werk dat u vanavond te horen krijgt – het enige dat ze ooit schre-ven  –  zou ontstaan zijn met het geruis van de Asahi-Taki-waterval op de achter-grond. Meer dan 150 jaar polijstten ze de melodie: de klank van neervallende water-druppels zwelt aan tot een kleine rivier die eindigt als een grote waterval.

3. KIKUoKA KengYo - mAAnbloemDe tekst van dit lied is gebaseerd op een fragment uit 'Het verhaal van Genji', een roman die de hofdame Murasaki Shikibu schreef in het begin van de 11de  eeuw. Genji is de zoon van de lievelingsconcu-bine van de Japanse keizer, een hofdame van bescheiden afkomst.

Genji heeft zijn oog laten vallen op prin-ses Rokujo, en op een dag besluit hij haar op te zoeken. Onderweg stopt hij voor een bezoek aan zijn zoogmoeder. Bij een weel-derig begroeide omheining in de buurt gaat hij maanbloemen ('avondgezichten') voor haar plukken. Op dat moment komt een jonge vrouw naar buiten die hem een waaier aanreikt als houder van de maan-bloemen. Genji aanvaardt het aanbod, en merkt op de waaier een elegant geschreven gedicht. De elegante dame Yugao blijkt de auteur te zijn, en een paar dagen later trek-ken ze zich terug voor een liefdesavontuur. Op het hoofdkussen verschijnt de geest van prinses Rokujo, en Yugao sterft in shock.

"Wie woont hier? In het schemerlichtstuurt hij een bediende uit op onderzoek.Genji's kar komt tot stilstand.Laat ons glurendoor een spleetin de hoge haagbij dit stijlvolle huiswaar zelden iemand komt.Een waaier houdenddoordrongen van discreet parfumvan weldadige wierook,biedt de eigenares van het huisGenji een bloesemvan de 'avondgezichten' aanflonkerend door lichte dauw.In een korte droom, hij isverbonden met Yugao,een bloem alsmaar mooier.

7

Wanneer hij ontwaakt,voelt hij scherp de kille middernachtwind."

4. YoSHIzAWA KengYo - plevIeRen In de 19de  eeuw wijkt de muzikale een-voud en spiritualiteit voor complexe ver-sieringen. Het gedicht 'Plevieren' maakt deel uit van de Kinyoshu, een keizerlijk bloemlezing van Japanse poëzie samenge-steld in de 12de eeuw.

"Bij Shionoyama de zandige landtong frequenterendroepen plevieren:'O, heer, moge gij eeuwig leven!' 'O, heer, moge gij eeuwig leven!'

Bij het eiland Awaji de roep van plevieren,vliegend aan en af.Hoe dikwijls hebben ze gewektde bewaker van de Sumapas!Hoe dikwijls hebben ze gewekt de bewaker van de Sumapas!"

5. tRAdItIoneel, beWeRKIng JImbo mASA-noSUKe - JImbo SAnYA

Jimbo Masanosuke was als monnik ver-bonden aan de Myoanji-tempel in Echigo. Later trok hij als een vrij shakuhachimees-ter rond in het noordoosten van Japan. In  1895 bewerkte hij samen met zijn leermeester Hotta Jisen het traditionele 'Echigo Sanya'. De nieuwe versie werd bij shakuhachimuzikanten populair onder de titel 'Jimbo Sanya'. 'Sanya' is Sanskriet, en verwijst naar Kwannon, de Godin van Mededogen.

6. IKUYAmA KengYo - bedAUWde boSKlAveRSDe tekst van dit lied vergelijkt de gemoeds-toestand van een vrouw met bedauwde bosklavers ('hagi') in de herfst. Haar liefde voor een harteloze man aan wiens bezoe-ken en brieven een einde is gekomen… De instrumenten imiteren de geluiden van de talrijke insecten in het herfstseizoen.

"Onverwacht bevochtigd aan de buiten-zijde, Bood de hagibloem geen weerstandEn vond zichzelf al snelDoordrenkt van dauw Van het wuivende pluimgras.

Het is nu te laat voor verwijt, En zelfs de bladeren van de wingerdZijn opgehouden hun achterzijde te tonen, Want er is geen briesje.

Weg een boodschap van jou. Mijn eenzaamheid is dieper gewordenDoor een monotoonVol blokKlinkend door de herfstnacht, En door een wanhopige pijnboomkrekel.

Hij schijnt mij te zeggen Zelfs meer te smachten,Mij slapeloos houdend Onder een heldere maan.

O, wilde gans Vliegend door de lucht,Mag ik je een gunst vragen?Weet je waar mijn geliefde leeft, En kan je hem een boodschap brengen?"

8

bIo

Yodo Kurahashi, Shigehiro Shimada en Ayako Kurahashi kennen elkaar al meer dan veertig jaar. Ze speelden allen bij het ensemble Kyoto Hogaku, bekend om zijn uitvoeringen van Japanse hedendaagse muziek. In 2008 traden ze voor het eerst als trio op onder de naam KYoto SAn.

Yodo KURAHASHI wordt in Japan erkend als één van de grootste shakuhachispelers. Op tienjarige leeftijd vatte hij zijn studies bam-boefluit aan bij zijn vader Yodo Kurahashi I (oprichter van de Mujuan shakuhachi-school in Kyoto). Later ging hij in de leer bij Homei Matsumura uit Nara, die hem vertrouwd maakte met de verfijnd-gesofis-ticeerde kinkostijl, genoemd naar de 18de-eeuwse meester Kinko Kurosawa.

In 1976 gaf Yodo Kurahashi in Osaka zijn eerste recital, een optreden waarvoor de stad hem meteen met een culturele onder-scheiding beloonde. In  1980 kwam hij in opvolging van zijn vader aan het hoofd te staan van de Mujuanschool in Kyoto. Ook het buitenland lonkte, met in  1981 een eerste recital in New York. In  1989 werd hij directeur van de vereniging Kyoto Sankyoku die – zoals de naam sankyoku of 'drie instrumenten' aangeeft – trio's brengt. Een jaar later nam hij de leiding over het ensemble Kyoto Hogaku, een ensemble dat bestaat uit traditionele strijkinstrumenten.

Yodo Kurahashi beperkt zich niet tot het klassieke, traditionele shakuhachireper-

toire. In 1984 al verraste hij de muziekwe-reld in Kuala Lumpur (Maleisië) met de creatie van 'Een vliegende nimf ', een com-positie voor shakuhachi en harmonieorkest van Tetsunosuke Kushida. Later volgde 'Figuraties', een werk voor dezelfde bezet-ting. Het overzicht van de hedendaagse componisten van wie Yodo Kurahashi werk heeft uitgevoerd, oogt ondertussen behoor-lijk indrukwekkend. In 2011 schreef hij in opdracht van Muziekcentrum De  Bijloke Gent een compositie voor shakuhachi en pianoforte, een werk dat hij samen met Ronald Brautigam uitvoerde.

SHIgeHIRo SHImAdA is één van de meest vooraanstaande sangen- en kotospelers in Kyoto. Hij startte zijn koto-opleiding bij Nobu Tokuyoshi en sangen bij Haruko Kurabe. Daarna verdiepte hij zich in het klassieke en hedendaagse kotospel bij Mamoru Ono (Tokio), de oprichter van de Muziekacademie Somei Koto. Hij is raad-gever van de Vereniging voor Kunst en Cul-tuur van Kyoto, en ontving voor zijn inzet een bijzondere onderscheiding.

AYAKo KURAHASHI (echtgenote van Yodo Kurahashi) studeerde koto bij haar moeder Reiko Maeda en sangen bij Shizue Sasa-gawa. Naast een aantal optredens in de VS (New York, Oklahoma, Texas, Washing-ton DC en San Francisco), Canada en Aus-tralië trad ze vooral op in Kyoto en Osaka.

9

V.U. D

aan

BaUw

ens,

MUzie

kcen

trUM

De B

ijlok

e Gen

t Vzw

, Bijl

okek

aai 7

, 900

0 Gen

t) - B

eelD

: ‘the

Dep

ths o

f the

sea’

– eD

warD

BUr

ne-j

ones

VROUWEN LEEDLamentatie

WO 20 – ZO 24 MAARTMuziekcentrum De Bijloke Gent

tRanSPaRant / VeenFaBRieK medea

LeS mUFFatti madaLena à Piedi di ChRiSto

JoRiS BLanCKaeRt the WandeRing WomB

SWeet honeY in the RoCKniC BaLthaZaR neeLand

pREMièRE

ReSeRVeeR nU www.debijloke.be | 09 269 92 92

bInnenKoRt

bespreekbureau muziekcentrum de bijloke gentj. kluyskensstraat 2, 9000 GentDi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

ColofonTekst programmaboekje | johan Van ackerv.u. | Daan Bauwens© muziekcentrum De Bijloke Gent

muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent motors (www.gentmotors.be)

zo | 17.03.13 | 17:00 | miryzaal (Hoogpoort 64)docentenconcert: big band van het Conservato-rium | School of Arts gent, marc godfroid (muzikale leiding)jazz/pop

Di | 19.03.13 | 20:00 | miryzaal (Hoogpoort 64)vilde frang (viool), michail lifits (piano)mendelssohn, Lutoslawski, Brahms, Van Beethoven

Wo | 20.03.13 | 20:00Hermesensemble, veenfabriek, transparant, Wim Henderickx (compositie, muzikale leiding)Vrouwenleed: medea

Do | 21.03.13 | 20:00 | kraakhuis | uiTVerkoCHTSweet Honey in the RockVrouwenleed: Gospel met een scherp kantje

Vr | 22.03.13 | 20:00les muffattiVrouwenleed: 'madalena à piedi di Christo' van Caldara

za | 23.03.13 | 15:00zo | 24.03.13 | 11:00nic balthazarVrouwenleed: muzikale vertelling voor kinderen: neeland

za | 23.03.13 | 17:00 & 20:00 | kraakhuisJoris blanckaertVrouwenleed: The Wandering Womb

Di | 26.03.13 | 20:00 | uiTVerkoCHTKoor en orkest Collegium vocale gent, philippe Herreweghe (artistieke leiding)j.s. Bach, mattheuspassie

Do | 28.03.13 | 20:15 | Handelsbeursbelcea QuartetHaydn, Van Beethoven, sjostakovitsj

zo | 07.04.13 | 16:00 | refter sTammala punica, pedro memelsdorff (muzikale leiding)johannes Ciconia - inaudita imponere

Wo | 17.04.13 | 20:00Charles lloyd, maria farantourijazz vanop de akropolis

Do | 18.04.13 | 20:00Sophie gent ensemble, Sophie gent (artistieke leiding)j.s. Bach, G.p. Telemann