1. Etiologija

Virus gripa - tip A

Haemophilus influenzae

Reč influenca potiče od latinske reči influentia što znači uticaj. Taj naziv su dali Italijani

početkom 16. veka, zato što su mislili da je ona nastala usled uticaja nebeskih tela. Danas

je poznato da članovi porodice virusa Orthomyxoviridae uzrokuju grip. On se sastoji od

genetičkog materijala RNK okruženog proteinskim i lipidnim omotačem iz koga izlaze

štapići proteina hemaglutinina i neuraminidaze. Ti proteini se ponašaju kao antigeni,

izazivajući imunu reakciju kod čoveka i drugih organizama.

Postoje tri tipa virusa gripa:

Tip A je najopasniji, napada mnoge sisare i ptice, uzrokuje većinu bolesti kod

čoveka i uglavnom izaziva pojavu epidemija i pandemija,

Tip B napada ljude i ptice, a može takođe da uzrokuje epidemije,

Tip C utiče samo na ljude i ne uzrokuje epidemije.

Virusi tipa A i B stalno se menjaju. Neke promene uključuju serije genetičkih promena,

koje nakon nekog vremena uzrokuju mutaciju virusa. One su najčešće i uzrokuju većinu

1

promena iz godine u godinu. Druga promena, koja je ređa ali opasnija, sastoji se od

promena hemaglutinina ili neuraminidaze, i rezultuje novim podtipom virusa. Virus tipa

A podleže obema promenama, a tip B samo prvoj. Naučnici razlikuju viruse i po

sojevima, uglavnom nazvanim po geografskom području gde su prvi put otkriveni. Na

primer, sojevi koji su 2000-2001. uzrokovali najviše bolesti bili su tip A soj Nova

Kaledonija i soj Moskva i tip B soj Sišuan.

Kada se osoba zarazi jednim sojem gripa ona na taj soj razvija imunitet stvarajući

antitela. Ljudski imuni sistem može prepoznati hemaglutinin ili neuraminidazu

određenog soja, te ga napasti pri prvoj pojavi. Antitela mogu pružiti zaštitu pri promeni

virusovog genetičkog materijala, ali ne i hemaglutinina ili neuraminidaze. Na taj način

virusi zbog čestih promena, mogu uzrokovati nove talase upala i kod već zaraženih

osoba. Naučnici nisu sigurni šta uzrokuje takve promene, ali je vodeća teorija da ljudski i

životinjski sojevi izmenjuju materijal stvarajući tako novi soj.

Patogeneza gripoznih promena u respiratornom traktu je slična kao i kod drugih

virusnih infekcija. Udahnuti virusi ulaze u ćelije i koriste ih za razmnožavanje. Pri tome

ćelije domaćina obično umiru i raspadaju se, a novi virusi se oslobađaju i dalje šire kroz

organizam. Što više ćelija propadne teži su patofiziološki poremećaji respiratornog

sistema. Ubrzo se javljaju lokalni znaci upale (naročito hiperemija) i otok, a obično se

nadovezuje i bakterijska infekcija koja dodatno komplikuje bolest. Najčešće je reč o

hemofilusu influence, ali mogu da se pojave i streptokokni i stafilokokni sojevi

bakterija.

1.1. Simptomi

Grip je akutna bolest s kratkom inkubacijom i izraženim simptomima. Nakon što virus

zarazi čoveka, potrebno je 1-2 dana do pojavljivanja prvih simptoma kao što su

temperatura, glavobolja, suvi kašalj, začepljen nos, groznica, bol u mišićima i

zglobovima, gubitak apetita i opšta slabost tela. Pojava produktivnog kašlja obično je

2

znak sekundarne bakterijske infekcije, a najteže komplikacije se manifestuju teškom

opstrukcijom disajnih puteva, cijanozom ili upalom pluća. Smrt od samog gripa je veoma

retka, ali postoji mogućnost nastanka komplikacija van respiratornog trakta (neurološke i

kardiološke).Kod većine ljudi simptomi slabe nakon dva do tri dana, a prestaju nakon

sedmicu dana. Ipak kašljanje i umor mogu trajati i do dva ili više sedmica.

1.2. Grip kroz istoriju

"Španski grip"

Stručnjaci smatraju da svi virusi gripa potiču od virusa u divljim patkama i ostaloj

vodenoj peradi. Neki od tih virusa su prešli na ljude pre više hiljada godina. Istoričari su

pronašli epidemije gripa u Evropi 1510, 1557. i 1580. godine. Epidemija 1580. se takođe

proširila i na Afriku i Aziju postavši prva poznata pandemija. Pandemije su se takođe

pojavljivale: 1729, 1732, 1781, 1830, 1833 i 1889. godine. Ova poslednja, poznata kao

"ruski grip" (zato što je u Evropu stigla sa istoka) i prva je detaljno opisana pandemija. U

20. veku pandemije su se javile 1918, 1957. i 1968. godine. Pandemija 1918-1919. je

najdestruktivnija u novijoj istoriji. Počela je krajem Prvog svetskog rata i odnela 20

miliona života, dvostruko više nego sam rat. Nije sigurno gde je počela, ali je prozvana

"španski grip" zbog prvih većih uticaja u Španiji. Bolest je bila izuzetno smrtonosna, a

umirale su i osobe u dobi od 20-40 godina što je neobično za grip.

3

1.3. Prijenos

Virus gripe se prenosi u kapljicama izbačenim tokom kihanja odnosno kašljanja. Kada

osoba udahne virusom ispunjenu kapljicu, hemaglutinin na površini virusa se veže za

enzime u sluznici koji se nalaze na dišnom traktu. Enzim zvan proteaza, reže

hemaglutinin na pola, što genetskom materijalu dozvoljava da uđe u stanicu i počne se

razmnozavatii. Proteaza je brojna u disajnom i probavnom sistemu, te je zbog toga gripa

uzrok bolesti disajnih puteva. 1990-ih su naucnici otkrili da virus može koristiti i plasmin

(enzim kojeg ima svugdje u tijelu) da prepolovi hemaglutinin, te tako sebi omogući

napadanje brojnih drugih tkiva.

2. Istraživanja

Naucnik istražuje virus gripe

Tokom 1890-ih i 1910-ih naucnici su shvatili da mikroorganizmi uzrokuju bolesti.

Većina istraživanja se fokusiralo na bakterije koje su vidljive pod svjetlosnim

mikroskopom i mogu se izolirati filtrima. No tehnologija u ono vrijeme sprječavala je

identifikaciju uzročnika bolesti malih kao što su virusi.

4

1890-ih njemački je bakteriolog Richard F.J. Pfeiffer izjavio da je našao uzročnika gripe,

bakteriju Haemophilius influenzae. Dalja istraživanja pokazala su da ta bakterija nije

prisutna u svim zaraženim osobama te se zaključilo da je ona samo uzročnik sekundarnih

infekcija. Dugo se mislilo da se gripa javlja samo u ljudi dok oko 1930. američki

bakteriolog Richard E. Shope nije pokazao da je moguć prijenos bolesti sličnoj gripi s

jedne svinje na drugu. Od tada se u svrhe istraživanja gripe koriste životinje.

1933. engleski ljekari Wilson Smith, Christopher H. Andrewes, i Patrick P. Laidlaw su

filtrirali mogućeg uzročnika iz sline zaražene osobe te ga ubrizgali u lisicu. Kako je lisica

pokazivala simptome gripe dokazano je da je izolirano tijelo uzročnik gripe. Kasnija

istraživanja pokazala su da je to bio virus tipa A, te su 1940. i 1950. izolirani tipovi B

odnosno C.

1941. su naucnici pokazali da se cjepivom može kontrolirati bolest gripe, a prva su

cjepiva razvijena radi zaštite vojnika tijekom drugog svjetskog rata, no zbog nečistoća su

uzrokovala groznicu, glavobolje i slične posljedice. S današnjom tehnologijom cjepivo je

gotovo bez nečistoća te tako uvelike smanjuje moguće simptome.

Uprkos svim poboljšanjima, proizvodnja cjepiva protiv gripe ostaje izazov, te ni današnja

cjepiva ne pružaju 100% zaštitu, a mogu i ne imati nikakva utjecaja zbog promjene

samog virusa. Neki naucnici smatraju da cjepiva neće nikada moći kontrolirati gripu te

rade na izumu lijeka koji liječi bolest nakon pojave prvih simptoma. Dok se ne pronađe

lijek naucnici se nadaju da će identifikacija i prijave novih sojeva na vrijeme pomoći da

se smanje epidemije i smrt od gripe.

3. Lečenje

5

Vakcinacija pripadnika američke mornarice

Grip u većini slučajeva zahteva samo simptomatsku terapiju. Preporučeni tretman se

obično sastoji od odmora i uzimanja što više tečnosti, uz primenu lekova sa analgetičkim

i antipiretičkim delovanjem u cilju ublažavanja simptoma.

Antivirotici mogu se koristiti u hemoprofilaksi, kod osoba gde je vakcinacija

kontraindikovana, ređe i terapijski pri čemu mogu doprineti skraćenju trajanja bolesti.

Amantadin i rimantadin specifično su efikasni protiv virusa tipa A, primenjuju se

peroralno i veruje se da inhibiraju penetraciju ili rane faze virusne replikacije. Zbog

učestalosti pojave rezistentnih podtipova, ne smatraju se lekovima izbora. Zanamivir i

oseltamivir, inhibitori neuraminidaze, efikasni su protiv tipova A i B i najčešće se

primenjuju. Zanamivir se daje kao aerosol, intranazalno, dok se oseltamivir daje per os i

smatra se nešto slabije efikasnim.

Vakcina za grip se sastoji od oslabljenih ili mrtvih virusa ili njihovih delova. Antigeni u

vakcini stimulišu imuni sistem da proizvodi antitela protiv tog soja, kao i da ga u ranom

stadijumu prepozna, napadne i uništi. Tipična vakcina sadrži antigene tri soja virusa, dva

soja tipa A (H3N2 i H1N1) i jedan tipa B, pa se kod zdravih osoba smanjuje rizik od

pojave gripa za 70-90%.

6

Preporučuje se godišnja vakcinacija osoba starijih od 65 godina, osoba s hroničnim

bolestima srca, pluća ili bubrega, dijabetičara, osoba s oštećenim imunim sistemom i

anemijom, dece lečene aspirinom duži vremenski period, žena u drugom i trećem mesecu

trudnoće, kao i zdravstvenih i drugih radnika koji dolaze u kontakt sa velikim brojem

ljudi.

Uprkos svim poboljšanjima, proizvodnja vakcine protiv gripa ostaje izazov, te ni

današnja vakcina ne pružaju 100% zaštitu. Neki naučnici smatraju da vakcina neće

nikada moći da kontroliše grip. Dok se ne pronađe pravi lek naučnici se nadaju da će

identifikacija i prijave novih sojeva na vreme pomoći da se smanje epidemije i smrt od

ove bolesti.

Smrt od same gripe je veoma rijetka no postoji mogućnost sekundarnih infekcija.

Uobičajne komplikacije su bronhitis, sinusitis i bakterijska upala pluća, koje se najčešće

javljaju kod starijih osoba ili osoba sa SIDA-om ili nekom drugom bolesti imunog

sistema.

4. Svinjska gripa

Preliminarna su istraživanja pokazala da virus posjeduje gen za hemaglutinin sličan

onome virusa svinjske gripe koji je prisutan među sjevernoameričkim svinjama od 1999.

No njegovi su geni za neuraminidazu i protein matriksa identicni onima koje nalazimo

kod virusa euroazijske svinjske gripe. Šest je gena ovog mutiranog soja pak mješavina

gena virusa svinjske gripe, sjevernoameričke ptičje gripe i humane gripe.

Miješanje gena više sojeva koji napadaju različite vrste dosad nije zabilježeno kod virusa

koji inficiraju populacije ljudi ili svinja. Ipak, genomi virusa gripe su poznati upravo po

tome što se relativno lako rekombiniraju jer su raspodijeljeni na 8 samostalnih molekula

7

RNA. Najizglednijim "loncem" u kojem se moglo zbiti takvo miješanje stručnjaci drže

upravo svinje.

4.1. Prevencija

██ potvrđene smrti██ potvrđeni slučajevi██ suspektni slučajevi

Budući da se novi virus svinjske gripe najvjerovatnije prenosi kapljičnim putem (bliskim

kontaktom), preporuke za prevenciju zaraze virusom se sastoje od opstih higijenskih

mjera. To su često pranje ruku sapunom i tekućom vodom i izbjegavanje skupova u

zatvorenom prostoru s velikim brojem ljudi te redovno čišćenje i pranje površina.

Također se savjetuje izbjegavanje diranja usta, nosa ili očiju budući da su to primarna

mjesta unosa virusa. Pri kašljanju se preporuča korištenje potrošnih maramica. Iako

trenutačno ne postoje podaci o riziku od prijenosa virusa putem zraka, neki stručnjaci

predlažu korištenje zaštite na javnim mjestima u izloženim zemljama. Meksičke vlasti u

tu svrhu stanovnicima dijele hiruške maske.

Rizik od zaraze nije ni na koji način povezan s konzumacijom svinjetine. Unatoč tome

mnoge države poput Ujedinjenih Arapskih Emirata već su zabranile uvoz svinjskog mesa,

a egipatski parlament je naložio hitno pogubljenje 250.000 svinja u vlasništvu Kopta.

8

Stručnjak za gripu Svjetske zdravstvene organizacije Keiji Fukuda 28. travnja je izjavio

kako je sada prekasno za suzbijanje gripe. On smatra kako se države trebaju usredotočiti

na umanjivanje posljedica zaraze. Ukazao je i na neučinkovitost zatvaranja državnih

granica u svrhe sprječavanja širenja infekcije. Uprkos tome, mnoge države svojim

građanima savjetuju izbjegavanje putovanja u pogođena područja svijeta. U vazdusnim

lukama je najavljeno pregledavanje međunarodnih putnika. To obično znači rutinsko

ispitivanje osoba koje su zemlje posjetili i uočavanje simptoma bolesti. U nekim je

zračnim lukama na snazi i termografsko pregledavanje.

4.2. Posljedice i liječenje

Glavni simptomi svinjske gripe kod ljudi.

Simptomi zaraze svinjskom gripom uključuju:

povišenu tjelesnu temperaturu

kašalj

curenje iz nosa

9

grlobolju

bolove u mišićima i kostima

glavobolju

umor

mučninu i povraćanje.

Za razliku od tipičnih slučajeva gripe koji uzrokuju smrt prvenstveno starijih osoba i

male djece, ovaj soj smrtne posljedice uzrokuje kod ljudi između 25. i 45. godine života.

Jedno od objašnjenja je narav virusa da kod mladih ljudi s aktivnijim imunosnim

sustavom uzrokuje tzv. citokinsku oluju. Na drugo objašnjenje ukazuju studije o

prijašnjim pandemijama koje su pronašle vezu između stope smrtnosti od zaraze i

razvijenosti sistema zdravstvene zaštite.

Inhibitori neuraminidaze pokazali su se učinkovitima protiv novog soja virusa.

Prethodno preporučena cjepiva protiv gripe, uključujući i ono za sezonu 2009./2010. su

se pokazala neučinkovitima u borbi protiv novog soja. Virus je otporan i na amantadin i

rimantadin. Za trenutni razvoj, proizvodnju i široku distribuciju je potrebno oko 6

mjeseci.

Od trenutačno dostupnih metoda liječenja gripe, SZO je objavila kako je novi virus

osjetljiv na lijekove oseltamivir (Tamiflu) i zanamivir (Relenza) koji imaju i preventivni

učinak za virus gripe tipa A. Virus je novi soj gripe na koji populacije ljudi još nisu

cijepljene niti su imale priliku biti prirodno zasticene.

Potvrđeno je da se zaraza virusom prenosi s čovjeka na čovjeka. Još je u

počecima zaraze na to ukazivao nedostatak direktnog kontakta pacijenata sa

10

svinjama, kao što bi bilo da su živjeli na farmama ili poljoprivrednim

gazdinstvima. Za usporedbu, prijenos virusa tokom posljednje ozbiljnije prijetnje

ptičje gripe 2006. je gotovo u potpunosti tekao direktnim kontaktom između ljudi

i ptica.

Zbog još neutvrđenih razloga bolest ubija mlade i zdrave odrasle ljude što

podsjeća na pandemiju španjolske gripe 1918. Većina ostalih sojeva gripe najgore

simptome uzrokuje u male djece i starijih osoba sa slabijim imunosnim sustavom.

Ključni faktori su najvećim dijelom nepoznati, poput brzine prijenosa ili

efikasnosti trenutnih metoda liječenja. Kad se tome priroda nepredvidljivost

kojom se i inače stvaraju novi sojevi virusa gripe, postaje jasno zašto

vjerodostojne prognoze u slučaju zaraze gripom nisu moguće.

5. Ptičja gripa

Ptičja gripa je zarazna bolest ptica koju uzrokuju pojedini sojevi virusa vrste

Influenzavirus A (neki drugi sojevi tog virusa uzrokuju epidemije čovječje gripe). Virus

influence izuzetno je varijabilan i podložan stalnim genetskim promjenama (mutacijama i

izmjeni gena među sojevima) te se pojavljuje u velikom broju podtipova i sojeva, od

kojih samo manji broj dovodi do izražene bolesti u ptica. Jedan je takav patogeni soj,

podtipa H5N1, prvi put zabilježen 1997. u Hong Kongu i od tada se proširio velikim

dijelom Azije i istočne Europe. Ukupan broj ptica koje su umrle od gripe ili su usmrćene

zbog sprječavanja širenja zaraze procjenjuje se na oko 120 milijuna.

Kao i kod nekih drugih sojeva ptičje gripe, za patogeni soj H5N1 zabilježeni su izolirani

slučajevi infekcije ljudi, njih nešto više od 120 u zemljama jugoistočne Azije, od kojih je

polovica završila smrću oboljelih. U svom sadašnjem obliku virus ipak nije osobito

opasan za opstu ljudsku populaciju jer nema prijenosa s čovjeka na čovjeka, tako da su

infekciji izložene samo osobe u relativno intenzivnom kontaktu s oboljelim pticama. S

11

druge strane, mnogi virolozi upozoravaju na veliku mogućnost, pa čak i izvjesnost

promjene u genetskom sastavu soja kojom bi postao prenosiv među ljudima, što bi moglo

dovesti do pandemije slične španjolskoj gripi 1918. s velikom smrtnošću (do 5%

oboljelih).

5.1.Klinička slika

Inkubacija i simptomi su slični kao kod humanog tipa gripa. Inkubacija kod bolesnika

odrasle dobi traje 7 dana, dok je kod dece potrebno 21 dan. Stopa umiranja (letalitet) kod

humanog gripa je ispod 0,05%, ukoliko nije u pitanju velika i teška pandemija novim

tipom virusa, a kod ptičjeg gripa čak 30 do 70%.

5.2. Putevi širenja infekcije

Vodeći put prenošenja ovog oboljenja je pre svega direktan i indirektan kontakt sa

sekretima i ekskretima ptica i živine, kontaminirana voda, hrana živinskog porekla,

zagađena oprema i odeća i na kraju vazdušni put, koji je kod običnog humanog tipa gripa

na prvom mestu. Osobe koje obolevaju od ovog tipa gripa, po pravilu rade sa živinom, u

klanicama ili na seoskim farmama. Uzročnik ptičjeg gripa preživljava u ptičjem izmetu 3

meseca, u vodi 4 dana na 22 stepena, a preko 30 dana na 0 °C. Kao i virus gripa, osetljiv

je na temperature više od 56 °C. Inficirane patke izlučuju virus ptičjeg gripa od 11 do 17

dana.

5.3. Lečenje

Kod gripa se može koristiti antivirusna terapija (amantadin i rimantadin), dok ovi lekovi

nemaju dejstva kod ptičjeg gripa. U preventivne ili terapeutske svrhe za ptičji grip se

najčešće koristi preparat "Tamiflu".

12

5.4. Prevencija

Kod ptičjeg gripa obavezna je zaštitna oprema kod osoblja koje radi na suzbijanju

epidemije i preporučuje se izolacija obolelih, što nije obavezno niti preporučljivo kod

običnog gripa. Dezinfekcija nema značaja kod običnog gripa, a obavezna je kod ptičjeg

oblika. Kod gripa je vakcinacija uspešno sredstvo prevencije dok još uvek nije

proizvedena vakcina protiv ptičjeg gripa za humanu populaciju iako se na tome

intenzivno

Zaključak

Gripa je zarazna bolest primarnog disajnog sistema uzrokovana virusom koji se prenosi

kapljicama u zraku, koje su nastale kihanjem ili kašljanjem zaražene osobe. Većina se

oporavlja u roku od nedelju dana dok kod starijih osoba i onih s astmom, srčanim i

plućnim bolestima mogu se javiti komplikacije u obliku bronhitisa ili upale pluća.

Prehlada se može nazvati blažom verzijom gripa. Ona je najčešća od svih virusnih

infekcija gornjeg disajnog aparata koji čine nos, grlo i sinusi i često se poistovećuje sa

gripom, koji ponekad ima iste simptome ali je jačeg intenziteta i duže traje. Prehladu

izaziva više od 200 vrsta virusa koji se prenose kapljičnim putem (govor, kijanje,

kašljanje, rukovanje). Simptomi prehlade su zapušen nos, kijanje, bol u grlu, kašalj, a

povišena temperatura se javlja uglavnom kod male dece. Simptomi se postupno smiruju i

po pravilu ne zahtevaju odlazak lekaru.

Ljudi često greše misleći da je svaka prehlada, viroza ili bolest s temperaturom grip.

Međutim gripom se smatra samo ona bolest koja je prouzrokovana virusima A, B i C.

13

SADRŽAJ:

1. Etiologija..............................................................1

1.1. Simptomi..............................................................3

1.2. Grip kroz istoriju................................................4

1.3. Prijenos................................................................5

2. Istraživanja............................................................5

3. Lečenje ...................................................................7

4. Svinjska gripa........................................................8

4.1. Prevencija ...........................................................9

4.2. Posljedice i liječenje ..........................................10

5. Ptičja gripa............................................................12

5.1.Klinička slika ......................................................13

5.2. Putevi širenja infekcije .....................................13

5.3. Lečenje ...............................................................13

5.4. Prevencija ..........................................................14

Zaključak...................................................................14

14

Literatura:

prof.dr.sc. Zlatko Puvačić I saradnici,epidemiologija zaraznih bolesti;

Ristić S., osnovi opšte epidemiologije;

Internet.

15