Permbledhje Ne Org. nd

8/12/2019 Permbledhje Ne Org. nd

1/23

International Organization Compendium by Arton Krasniqi

Mbi Organizatat Ndrkombtare

Organizata Ndrkombtare sht nj organizat e cila ka nj shtrirje, antarsi apo prezencndrkombtare.

Kemi dy lloje themelore t ktyre organizatave:

Organizatat Ndrokmbtare Joqeveritare (si: Komiteti Olimpik Ndrkombtar); Organizatat Ndrkombtare Ndrqeveritare ku hyjn t tilla si: OKB, OSBE, BE (si nj organizat

supranacionale), Kshilli i Evrops dhe Organizata Botrore e Tregtis.

Pr nga shtrirja e tyre, ON ndahen n: Organizata globale dhe Organizata rajonale.

Pr nga funksioni ON ndahen n: Shum-funksionale (t prgjithshme) dhe Funksionale (t specializuara)

Ideja pr rregullimin e nj sistemi ndrkombtar ku nuk do t kishte luftra, u zhvillua qysh n antik ngaPlatoni dhe Aristoteli e kshtu me radh. Megjithat, organizatat ndrkombtare si institucion u zhvilluanshum von. Zanafilla e krijimit t nj sistemi ndrkombtar mund t merret leht Paqja e Vestfalis si njgrumbull traktatesh t vitit 1648 q i dhan fund lufts 30 vjeare. Megjithat, forma institucionale njsistemi t organizatave t mirfillta ndrkombtare iu dha vetm kah fundi i shekullit XIX dhe fillimi i shekullitXX, sidomos n kohn e LPB dhe LDB.Sot n bot kemi mbi 300 organizata qeveritare dhe mbi 5000 organizata joqeveritare globale. Subjektpolitik ndrkombtar jan shtetet.

Lidhja e Kombeve

Historiku i Lidhjes s Kombeve

Prpjekja e par pr krijimin e nj organizate t prhershme ndrkombtare, e cila do t kishte pr detyrruajtjen e paqes dhe siguris n bot, ka t bj me Lidhjen e Kombeve. Shtetet e Antants, n Luftn ePar Botrore, n objektivat e tyre t lufts kishin vn krijimin e nj organizate botrore, e cila do t ruanterendin q do t krijohej pas lufts me traktate t paqes, meq, si kishte treguar historia e deriathershme,aleancat e mdha, t krijuara pr ruajtjen e ekuilibrit t forcave dhe t status-kohs nuk kishin mundur tevitonin luftn. Prkundrazi, Lufta e Par Botrore pat filluar pas prfundimit t ndarjes s bots, mekrkesat pr nj ndarje m t drejt dhe m t mir t bots.

Lidhja e Kombeve u krijua pas Lufts s Par Botrore nga fuqit fitimtare t mbledhura n Konferencn e

Paqes n Paris. Pr krijimin e Lidhjes s Kombeve, prkrahsi m i fort ishte presidenti i SHBA-veoodro ilson. Por, pr ironi Senati i vendit t tij nuk pranoi t ratifikonte antarsin e Shteteve tBashkuara dhe si pasoj, shteti m i fort i bots u trhoq n njfar 'izolimi'. Nga fuqit e tjera t mdha,vetm Britania dhe Franca mbetn antare gjat gjith ekzistencs s Lidhjes. Gjermania, BashkimiSovjetik, Japonia dhe Italia hyn von, ose u trhoqn ose i bn t dyjat.

Me kmbnguljen e ilson-it Lidhjes iu caktua detyra e parandalimit t agresionit t armatosur nprmjet njt ashtuquajturi sistemi kolektiv. N kt mnyr, u krijuan shpresa t rreme se duke filluar nga ajo koh, t


2/23


gjith agresort do t parandaloheshin ose do t ndshkoheshin nga shtetet kryesore antare t Lidhjes.Gjat viteve 1930 kto shpresa u shuan n mnyr dramatike.

Duke u nisur nga kto q u than, fituesit n Luftn e Par Botrore, t shtyer nga premtimet q ishin dhnpr nj t ardhme m t sigurt, dhe nga presioni i masave t gjra, krijuan Lidhjen e Kombeve, si organizate par e prgjithshme politike me karakter t prhershm, e krijuar pr ruajtjen e paqes ndrkombtare.

Lidhja e Kombeve u krijua me Traktatet e Paqes, kurse Statuti i saj prfshihet n pjesn e par, d.m.th. 26nenet e para t traktateve t paqes s Versajs, t Sen-Zhermenit, t Trianonit, t Nejit dhe t Sevrit.Antart fillestar t Lidhjes s Kombeve ishin 26 shtete, 4 dominione dhe India, si shtete q kishin luftuarkundr Gjermanis, kurse 13 shtete kishin fituar t drejtn t'i bashkoheshin Lidhjes s Kombeve brenda dymuajsh. Pr pranimin e shteteve t tjera vendoste Asambleja e Lidhjes s Kombeve.

Organet kryesore t Lidhjes s Kombeve kan qen Asambleja, Kshilli dhe Sekretariati i prhershm. Siorgan autonom i Lidhjes ka qen Gjykata Permanente e Drejtsis Ndrkombtare, e cila konsiderohej siorgan gjyqsor i Lidhjes.

Rndsia e Lidhjes s Kombeve dhe shprbrja e saj

Rndsi t veant kishte statuti i Lidhjes s Kombeve, ku kishte dispozita q kufizonin armatimin n atmas q do t ishin n pajtim me sigurin kombtare dhe me prmbushjen e detyrimeve ndrkombtare,me garantimin reciprok t trsis territoriale, t masave pr sigurimin e paqes dhe zgjidhjen emosmarrveshjeve n mnyr paqsore, t sanksioneve ndaj shtetit q ka hyr n luft duke cnuar detyratnga Statuti i Lidhjes s Kombeve, etj.

Lidhja e Kombeve ka vepruar prej vitit 1920 deri m 1939. N shtjet e ruajtjes s paqes ajo n fillim kapas shnuar disa rezultate, por m von, me rastin e shprthimit t konflikteve pak m t rnda, u tregua epaaft pr ta mbrojtur paqen. Shkaku qndronte nga nj an n pa prsosmerin e Statutit t Lidhjes sKombeve dhe n ann tjetr, n politikn e shteteve antare, sidomos t shteteve kryesore.

Statuti i Lidhjes s Kombeve nuk e ndalonte luftn n trsi (luftn agresive); krkonte unanimitet n Kshillpr zgjedhjen e shtjeve nga kompetenca e Kshillit, si dhe pr shumicn e shtjeve edhe n Asamble(mundsia e prdorimit t vetos); linte paralelizm n kompetenca midis Kshillit dhe Asambles, sepse qty dy kto organe mund t merreshin me t gjitha shtjet q bnin pjes n veprimtarin e Lidhjes.

Pr kto ecuri t pavolitshme ka ndikuar dukshm edhe politika e shteteve kryesore t athershme, t cilatpara se gjithash, mbronin interesat e tyre t ngushta; ato shtete kan qen mjaft t prara dhe shumshtje (pr shkak t numrit t madh t antarve t Asambles) filluan t'i nxirrnin nga Lidhja e Kombevedhe t'ua kalonin konferencave ndrkombtare si mnyra m e sigurt dhe m e mir pr shqyrtimin eshtjeve t ndryshme.

Ksodore Lidhja e Kombeve qe prjashtuar nga mundsia e q t ishte qendr e aktivitetit politik dhe

faktorit vendimtar n pengimin e konflikteve ndrkombtare. Prve ktyre t metave, nj rezultat i ktillishte edhe pasoj e faktit se Lidhja e Kombeve q prej fillimit e deri n fund nuk arriti t bhej organizatuniversale, si supozim themelor pr sigurin kolektive. Jasht organizats kishte mbetur edhe BRSS si shteti par socialist, ndaj t cilit shtetet kryesore t athershme (Franca dhe Britania e Madhe) kishin qndrim thapur armiqsor.

Shkatrrimi i Lidhjes s Kombeve qe pasoj e ndikimit t faktorve t ndryshm, n rend t par, e politiksagresive t shteteve totalitare dhe e dobsis, paaftsis dhe prarjes s shteteve demokratike q e bnt paaft pr t'iu kundrvn me sukses agresioneve, po edhe pa prsosmris s Statutit t Lidhjes s


3/23


Kombeve, si dhe e qndrimit t shteteve jasht Lidhjes s Kombeve. Lidhja e Kombeve formalisht pushoi sekzistuari pas Lufts s Dyt Botrore. Mbledhja e fundit e Lidhjes s Kombeve sht mbajtur me 8 deri 18prill 1946.

Organizata e Kombeve t Bashkuara

Pika kye:

Organizatat e para me karakter ndrkombtar:oBashkimi Telegraf Ndrkombtar1865;oBashkimi Postar Universal1874

1899Konferenca e Hags miratoi Konventn pr Zgjidhjet Paqsore t MosprputhjeveNdrkombtareduke themeluar kshtu:-Gjykatn Permanente t Arbitrazhite cila filloi punn me 1902.

Lidhja e Kombeve u themelua mbi bazn e Traktatit t Versajs pr t nxitur bashkpunim ndrkombtardhe pr t arritur paqe dhe siguri. Mbi kto parime u themelua edhe Organizata Ndrkombtare e Puns.

(Duhet cekur se Organizata e Kombeve t Bashkuara sht ndrtuar mbi prvojn negative t Lidhjes sKombeve)

Karta e Atlantikut(14 gusht 1941) ishte nj nga dokumentet m t rndsishme pararendse t Kombeve tBashkuara e nnshkruar n nj anije n Oqeanin Atlantik n mes t Churchil dh Ruzvelt (kryeministrit

britanik dhe presidentit amerikan Ruzvelt) me qllim t bashkpunimit ndrkombtar dhe arritjes s paqesdhe siguris.

Konferenca e Atlantikut(1942)pr her t par prdoret termi Kombet e Bashkuara.Konferenca e San Franciskos (25 prill 1945) pr her t par themelohet Organizata e Kombeve tBashkuaranga nj delegacion prej 50 shtetesh duke miratuar me 25 qershor 1945 edhe Kartn e KB-sme gjithsej 111 nene.

oAsambleja e Prgjithshme e KB-s filloi punn zyrtarisht me 10 janar 1946 kurse Kshilli i Sigurimit me17 janar 1946.

oSekretar i par i Prgjithshm i KB-s u zgjodh Trygve Lie nga Norvegjia.Qllimet dhe parimet kryesore t organizats

Qllimet kryesore (neni 1):

1. Ruajtja e paqes botrore dhe siguris ndrkombtare;2. Zhvillimi i marrdhnieve miqsore mes kombeve;3. Zhvillimi i bashkpunimit pr zgjidhjen e problemeve t natyrs ekonomike, sociale, kulturore dhe

humanitare.4. OKB t funksionoi si qendr e realizimit t ktyre qllimeve t prbashkta.


4/23


Parimet themelore (neni 2):

1. Parimi i barazis sovrane te t gjith antarve t saj;2. Zgjidhja e konflikteve me an t mjeteve paqsore;3. Paprekshmria territoriale apo pavarsia politike e ndonj shteti;4. Antart u japin KB-s ndihmn e nevojshme pr fardo mase t ndrmarr;5. Sigurohet paprekshmria e ndrhyrjes s OKB-s n shtje t cilat jan kompetenca t

brendshme t shtetit. Zbatimi i masave detyruese n kap. VII nuk preket nga ky parim.

Instrumentet: Forcat Paqe-Ruajtse t njohura ndrkombtarisht si Helmetat Blu. Forcat Paqe-Ruajtse dheForcat Emergjente pr her t par u krijuan me 7 nntor, 1956, duke korrigjuar nj nga mangsit eLidhjes s Kombeve.Forcat Paqe-Ruajtse kan luajtur kto role:

oT diplomacis parandaluese (preventive diplomacy);oBrjes s paqes (peacemaking)oRuajtjes s Paqes (Peacekeeping);oNdrtimit t Paqes (Peacebuilding).

Vendimi pr hedhje n veprim merret nga Kshilli i Sigurimit kurse ndjekja operacionale e tyre sht detyre sekretariatit. Ndrhyrja e par ka qen n konfliktin izraelito-palestinez me 1948.

Struktura e OKB-s

Organet kryesore t organizats jan:oAsambleja e Prgjithshme;oKshilli i Sigurimit;oKshilli Ekonomik Social;oSekretariati dhe Sekretari i Prgjithshm;oKshilli i Mirbesimit dheoGjykata Ndrkombtare e Drejtsis.

Asambleja e Prgjithshme

AP-ja prbhet nga t gjitha shtetet antare (do vend ka jo m shum se 5 antar) t Kombeve tBashkuara dhe mblidhet nj her n vit me sesionin e rregullt, t martn e tret t shtatorit t do viti dukefunksionuar si nj aren debati si i vetmi forum ekzistues ndrkombtar. Gjithashtu parashihen edhe thirrjet sesioneve speciale pr shtje madhore.

AP-ja prbhet nga 7 komitete t fushave prkatse q mblidhen pr t shqyrtuar shtje t caktuara:

oKomiteti pr shtje Politike dhe t Siguris;oKomiteti i shtjeve Ekonomike dhe Financiare;oKomiteti i shtjeve Kulturore, Humanitare e Shoqrore;oKomiteti i shtjeve t Mirbesimit;oKomiteti i shtjeve Buxhetore dhe Administrative dheoKomiteti i shtjeve Ligjore.

Sipas nenit 22 AP-ja mund t themeloje organe plotsuese pr realizimin e funksioneve t saj dhe kt e kabr duke themeluar mbi 22 organe.


5/23


Funksionet e AP-s mund t mblidhen n kto pika:oMbikqyr funksionimin e Agjencive t Organizats;oMbikqyr aktivitetet e organizats dhe pr kt ka t drejt t krkoj Raporte Vjetore;oVendos mbi buxhetin me 2/3 t votave t prgjithshme;oMund t amendamentoj dhe rishikoj Kartn me 2/3 t votave t prgjithshme si dhe pajtimin e t gjitha

vendeve t prhershme t Kshillit t Sigurimit;oN funksionin zgjedhs:, Asambleja zgjedh: antart jo t prhershm t KS-s, antart e Kshillit t

Mirbesimit n prjashtim t antarve t prhershm t KS-s, antart e GJND-s nebashkprgjegjsi me KS-n, zgjedh Sekretarin e Prgjithshm me rekomandim t Kshillit tSigurimit, pranimin e shteteve t reja me 2/3 e votave si dhe zgjedh vet prbrjen e saj.

Kshilli i Sigurimit

Kshilli i Sigurimit qysh n fillim ishte prbr nga 5 vende t prhershme q luajtn rol dominant n LDBme nj numr prej 6 shtetesh jo t prhershme por q me nj amendamentim numri i shteteve tprkohshme u rrit n 10 me 1965 pr tu zgjedhur qdo dy vite me rotacion.Ndryshe nga Presidenti i AP-s q zgjidhet do vit, Presidenti i Kshillit t Sigurimit zgjidhet do muaj me

rotacion pr t gjitha vendet antare t prhershme apo t prkohshme.

Kshilli i Sigurimi merret me dy lloje shtjesh:oshtje q mund t rrezikojn sigurin dhe paqen (jep rekomandime);oshtje q drejtprdrejt krcnojn paqen dhe sigurin (merr vendime dhe vepron).Funksionet:oRuajtja e paqes dhe siguris ndrkombtare;oPlanifikimi i planeve dhe rregullave pr armatim;oPjesmarrja n proceset zgjedhore pr antart e rinj dhe Sekretarin e Prgjithshm (rekomandon),

mbikqyr territoret nn administrimin e Kshillit t Mirbesimit.

Marrja e vendimeve bhet si me posht:oN shtje procedurale krkohet vot afirmative e s paku nnt antarve t Kshillit;oNe shtjet e sigurimit krkohet vot unanime e pes fuqive q shndrrohet n veto poer.

Kshilli Ekonomik-Social

Prbhet nga 54 vende me nga nj antar t vetm ku pr do vit zgjidhen nga 18 antar me rrotacionme nj mandat prej 3 vitesh. Pasi vendimet merren me nj shumic t thjesht mazhoritare, shumica evendimeve prcaktohen nga vendet e vogla dhe n zhvillim.

Ka tri funksione:oRekomandime dhe parashtrime (mbi DNJ, zhvillimin socio-ekonomik, kulturn, arsimin, shndetin,

etj.)oKrkime dhe Raporte(t tilla si: orld Economic Survey, Report on the orld Economic Situation, the

UN Statistical Year Book, The UN Year Book on Human Rights);oKoordinime (koordinues i projekteve t rndsishme t karakterit socio-ekonomik, kulturor, arsimor,

shndetsor, etj.)

Kshilli i Mirbesimit


6/23


Ka si funksion administrimin e vendeve apo territoreve pa qeverisje deri n konsolidimin e institucionevevendore shtetrore. Sot ky Kshill e ka humbur rndsin e vet dhe sht n zhdukje e sipr pasi qterritore t tilla pothuaj nuk kan mbetur m.

Sekretariati

Sekretariati apo si mund t quhet edhe administrata e organizats sht nj trup e punonjsve torganizats t cilt jan t ndar nga ndikimet politike t vendeve prej nga vijn duke pasur parasysh sesht Karta ajo e cila i sanksionon kto prgjegjsi. Sekretari i Prgjithshm zgjidhet nga AP-ja merekomandim t KS-s.

Funksionet e Sekretarit:oShef administrativ i organizats;oVepron si sekretar i gjith trupit t deleguar t organizats;oPrmbush funksionet e prcaktuara nga AP dhe tre Kshillat;oPunson stafin administrativ t organizats, etj.

Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis

GJND me qendr n Hag, sht e prbr nga 15 antar me mandat 9 vjear me nj rrotacion prej 5gjykats pr do 3 vjet. N rast t shtjeve q lidhen me nj shtet q nuk ka antar n Gjykat, ai shtetmund t caktoj nj antar t tij.Rastet n GJND merren me shumicn e gjykatsve, ku kuorumi sht 9 dhe n rast specifik kryetari iGjykats sht ai i cili ka votn prcaktuese. Vetm shtetet mund t sjellin raste n GJND dhe jo subjektetjera. Mungesa e nj trupi detyrues juridik sht mangsi e madhe pr t drejtn ndrkombtare. GJNDgjithashtu jep edhe rekomandime, kshilla dhe opinione me karakter ligjor.


7/23


Karta e Organizats s Kombeve t Bashkuara

Preambula

Karta e Kombeve t Bashkuara ka gjithsej 19 kapituj me gjithsej 111 nene:

Kreu I: Qllimet dhe Parimet

Kreu II: AntarsiaKreu III: OrganetKreu IV: Asambleja e PrgjithshmeKreu V: Kshilli i SigurimitKreu VI: Zgjidhja Paqsore e KonflikteveKreu VII: Masa n rast krcnimi apo shkeljeje t paqes si dhe n rast sulmeshKreu VIII: Marrveshjet rajonale:Kreu IX: Bashkpunimi rajonal n fushn ekonomike dhe socialeKreu X: Kshilli Ekonomik dhe SocialKreu XI: Deklarat mbi territoret shtetrore pa vetqeverisjeKreu XII: Sistemi Ndrkombtar i KujdestarisKreu XIII: Kshilli i Kujdestaris

Kreu XIV: Gjykata Ndrkombtare e DrejtsisKreu XV: SekretariaKreu XVI: T ndryshme;Kreu XVII: Dispozita t prkohshme n lidhje me sigurinKreu XVIII: NdryshimeKreu XIX: Ratifikimi dhe NnshkrimiAjo ka do t shtjellojm pak m shum lidhur me Kartn e OKB-s jan kapitujt VI dhe VII si dhe kapitullinXIV mbi Gjykatn Ndrkombtare t Drejtsis.

Ne, popujt e Kombeve t Bashkuara,

T vendosur t mbrojm brezat e ardhshm nga kamxhiku i lufts, i cili n ditt tonaka sjell dy her vuajtje t pathna mbi njerzimin,

T forcojm srish besimin ton n t drejtat themelore t njeriut, n dinjitetin dhe

vlerat e personalitetit njerzor, n barazin mes burrit dhe gruas si dhe mes gjithkombeve, qofshin kto t mdha a t vogla,

Dhe pr kt qllim,

T ushtrojm durimin dhe t jetojm n paqe si fqinj t mir,T bashkojm forcat tona, n mnyr q t ruajm paqen n bot dhe sigurinndrkombtare,

T pranojm parimet dhe t fusim procedurat, q garantojn prdorimin e armvevetm pr interesat e prgjithshme, dhe

T marrim n konsiderat institucione ndrkombtare, me qllim q t mbshtesimprparimin ekonomik dhe social t t gjith popujve.


8/23


Kapitulli VI: Zgjidhja Paqsore e Konflikteve

Ky kapitull ndryshe njihet edhe si baza e s drejts ndrkombtare duke pasur parasysh se paraqet masatt cilat mund t ndrmerr OKB ose Kshilli i Sigurimit pr zgjidhjen paqsore t konflikteve apo frkimeven raste krizash t cilat mund t paraqesin rrezik pr paqen dhe sigurin n bot.do shtet antar i OKB-s mund t parashtroj ndonj rast i cili mund t trheq vmendjen ndrkombtare

pr shkak t mundsis s eskalimit t konfliktit. Pr m shum, edhe shtetet jo antare t OKB-s q janpal e konfliktit mund t parashtrojn situatn apo gjendjen n OKB, konkretisht AP-s apo Kshillit tSigurimit.N kt rast, duhet pritur fardo mase e ndrmarr ndrmjet palve n konflikt me qllim shuarjen ekonfliktit dhe nse nuk arrihet kjo mes palve n fjal, ather sht KS apo AP ajo e cila jep rekomandimeapo fton palt pr bisedime pr zgjidhjen paqsore t konflikteve. Pas konsultimeve dhe vlersimit tsituats, KS jep rekomandime pr marrjen e masave pr zgjidhjen e konflikteve.

Kapitulli VII: Masa n rast krcnimi apo shkeljeje t paqes si dhe n rast sulmi

Nse Kshilli i Sigurimit e sheh t nevojshme ndrhyrjen pr zgjidhje t konflikteve pas rekomandimeve tnxjerra, ather ai vendos se cilat masa do ti ndrmerr m s pari.

Kshilli i sigurimit duke u bazuar n nenin 41 t Karts, mund t sheh t arsyeshme duke prjashtuarndrhyrjen me arm tu krkoj antarve t Kombeve t Bashkuara, masa ndr t cilat prfshihen:ndrprerja e plot apo e pjesshme e marrdhnieve ekonomike, transportit hekurudhor, ujor dhe ajror,lidhjeve postare, telegrafike dhe me radiomarrse dhe t mundsive tjera t qarkullimi si dhe ndrprerja emarrdhnieve diplomatike.Nse t gjitha kto masa demonstrohen si t pasuksesshme, ather, Kshilli i Sigurimit, sipas nenit 42,merr prsipr prdorimin e forcave t armatosura toksore, ujore dhe ajrore duke prfshir demonstrimin eforcs, bllokada dhe angazhime t tjera t forcave t armatosura toksore, ajrore dhe ujore.Planet pr prdorimin e armve bhen n konsultime me Komisionin e Shtabit t Prgjithshm i cilifunksionon pr t kshilluar dhe mbshtetur Kshillin e Sigurimit n t gjitha shtjet ushtarake.Komisioni i Shtabit t Prgjithshm prbhet nga shefat e shtabeve t prgjithshm t shteteve antare tKshillit t Sigurimit ose nga prfaqsuesit e tyre.

Nse nj antar i Kombeve t Bashkuara sht i sulmuar apo krcnuar me dhun (sipas nenit 51),ather ai ka t drejt q t marr masa madje edhe ushtarake pr t ushtruar t drejtn e tij prvetmbrojtje, por q masa t tilla i duhen br menjher t ditura Kshillit t Sigurimit dhe kto nuk bienassesi ndesh me t drejtn natyrore t vetmbrojtjes individuale apo kolektive.

Kapitulli XIV: Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis

Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis (GJND) sht organi m i rndsishm juridik i Kombeve tBashkuara.

N nenin 93, pika 2, thuhet: nj shtet, q nuk sht antar i Kombeve t Bashkuara, mund t bhet palkontraktuese e Statutit t Gjykats Ndrkombtare, n rast se plotson kushtet q vendos Asambleja eKombeve t Bashkuara me rekomandim t Kshillit t Sigurimit.Sipas nenit 94, nse nj pal nuk i respekton detyrimet q dalin nga GJND-ja ather pala tjetr mund tidrejtohet Kshillit t Sigurimit i cili jep rekomandime dhe merr masa pr efektivitetin e vendimit.Asambleja e Prgjithshme apo Kshilli i Sigurimit mund t krkoj pr qdo qshtje juridike vlersimin eGjykats Ndrkombtare t Drejtsis. Kurse, organe tjera t KB-s pasi marrin autorizimin prkats t AP-s, mund ti krkojn Gjykats opinione n lidhje me shtje juridike, q kan t bjn me fushn e tyre tveprimtaris.


9/23


KSHILLI I EVROPS

Kshilli i Evrops sht organizata m e vjetr e kontinentit Evropian e themeluar me 5 maj 1949 , pak vitepas prfundimit t LDB, n baz t Traktatit t Londrs t vitit 1949 duke filluar me tet shtete antare:

Belgjika, Franca, Irlanda, Italia, Luksemburgu, Norvegjia, Suedia dhe Britania e Madhe. Traktati i Londrspati si qllim kryesor:

Qllimi i Kshillit t Evrops sht t arrij nj unitet m t madh midis antarve t tij.. (Statuti, neni 1)Prmasn m t gjer t dimensionit t qllimit politik t KE-s e kemi pas rnies s Murit t Berlinit, ku ushnuar fundi i Lufts s Ftoht q kishte ndar kontinentin me Perde t Hekurt, duke prfshir n gjirin eorganizats edhe Rusin (1995) dhe vendet tjera lindore dhe qendrore (gjithsej 21 me 1990) q njihet edhesi zgjerimi m i madh i ksaj organizate. Sot ajo numron 47 vende antare, ku 25 jan edhe antare t BE-s. KE gjithashtu u ka dhn edhe status vzhguesi 5 vendeve tjera: Vatikanit, SHBA-ve, Kanadas,Japonis dhe Meksiks.Qendra e organizats u vendos n Strasburg, qendr e pajtimit franko-gjerman dhe simbol uniteti ilidershipit evropiane.

Qllimi kryesore t Kshillit t Evrops

Qysh prej themelimit t saj, qllim kryesor kishte: mbrojtjen e t drejtave t njeriut, demokracisparlamentare dhe t shtetit ligjor, kurse n Samitin e Vjens me 2003 prcaktoi kto qllime: mbrojtja esiguris demokratike- bazuar n t drejtat e njeriut, demokracin dhe shtetin l igjor.

Ngjarjet dhe aktet kye t Kshillit t Evrops

- Konventa pr Mbrojtjen e Lirive Themelore dhe t Drejtave t Njeriut (4 nntor 1950, Rom) si ipari instrument ligjor pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut;

- Konventa Kulturore Evropiane (19 dhjetor 1954);- Karta Sociale Evropiane (18 dhjetor 1961) lidhur me aspekte socio-ekonomike;- Konventa Evropiane pr Parandalimin e Torturs dhe Trajtimit njerzor ose Dnimit (26 nntor,1989);- Konventa Kuadr pr Mbrojtjen e Minoriteteve Kombtare (1 shkurt 1955);- Konventa mbi Luftn kundr Kriminalitetit, Racizmit dhe Ksenofobis (23 nntor 2001);- Firmoset protokolli i 3 i Konvents mbi t Drejtat e Njeriut lidhur me ndalimin e dnimit me vdekje

n fardo rrethanash (2 maj 2003);

Instrumentet:- Themelimi i Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut mbi bazn e Konvents pr Mbrojtjen e t

Drejtave t Njeriut;- Gjykata Permanente Evropiane e t Drejtave t Njeriut, zvendson t mparshmen (1 nntor

1998);

- Krijohet Komisioni Evropian pr Demokraci (Komisioni i Venecias) krijuar nga KE pr tu marr megarancit ligjore mbi demokracin.Objektivat madhore t Kshillit t Sigurimit jan:

a. T Drejtat e Njeriut ngelen si objekti kryesor e konstant pr Kshillin e Evrops;b. Ndrtimi i Demokracisc. Aspektet sociale t zhvillimit (social cohesion and social rights);d. T drejtat qytetare;


10/23


e. Trashgimia natyrore dhe kulturore;Struktura e Kshillit t Evrops

Struktura e KE-s sht shum e thjesht e kushtzuar nga natyra e organizats si dhe nga limitetbuxhetore q nuk kalojn m shum se 180 milion euro.

Kjo struktur prbhet nga:

Komiteti i MinistraveOrgan vendimmarrs i KE-s i prbr nga ministrat e jashtm t vendeve antare apo prfaqsuesve tprhershm diplomatik n Strasburg;

Asambleja ParlamentareOrgan legjislativ q grupon t gjith parlamentart, prfaqsues t 47 parlamenteve t shteteve antare torganizats dhe vendeve jo-antare;

Kongresi i Autoriteteve Rajonale dhe Lokale t Evrops

Prbhet nga dy dhoma: Dhoma e Autoriteteve Lokale dhe Dhoma e Autoriteteve Rajonale.

Gjykata Evropiane e t Drejtave t NjeriutBazuar n Strasburg si dhe permanente gjat sesioneve. Asambleja Parlamentare zgjedh gjykatsit pr njperiudh 6 vjeare.

Sekretari i PrgjithshmDrejton dhe bashkrendon gjith aktivitetin e organizats;

Sekretariati i prgjithshm sht i ndar n Drejtori t Specializuara q mbulojn: shtje politike, ligjore, tdrejtat e njeriut, kohezionin social, edukimin, kulturn, trashgimin, rinin, sportet, administratn dhelogjikn.

Gjuh kryesore t prdorura nga KE jan anglishtja dhe frngjishtja.

NATO ORGANIZATA E ATLANTIKUT T VERIUT

Historik i shkurtr

Imponimi i regjimeve jo-demokratike, detyrimi i modelit sovjetik mbi vendet e Evrops Lindore, shtrirja estrukturave t ushtris s kuqe n tr zonn e regjimeve komuniste dhe politika e jashtme ofensive krijuannj rrezik permanent pr Evropn Perndimore, duke quar n nnshkrimin e Traktatit t Brukselitt marsit1948, i cili shprehte vendosmrin e Belgjiks, Francs, Luksemburgut, Holands dhe Britanis s Madhepr zhvillimin e nj sistemi mbrojts t prbashkt ndaj krcnimeve ideologjike, politike dhe ushtarake t

BRSS-s. Traktati i Brukselit vijoi bisedimet me SHBA-t duke quar n nnshkrimin e Traktatit tUashingtonit 1949 pr sigurin dhe angazhimin e prbashkt t Ameriks Veriore dhe EvropsPerndimore.Me 1952 u b zgjerimi i par me Greqin dhe Turqin, me 1955 bhet zgjerimi i dyt me RFGJ (RepublikaFederale Gjermane). Sot Aleanca Atlantikut t Veriut ka 26 shtete antare. Pra, NATO si nj organizatndrqeveritare e shteteve sovrane, u iniciua nga shtetet e Evrops Perndimore e jo nga SHBA-t.


11/23


Detyra themelore e saj sht ruajtja e liris dhe siguris s vendeve antare t saj n prputhje meTraktatin dhe n frymn e parimeve universale t Karts s OKB-s, posarisht nenit 51 t saj (shih temnmbi Kartn e OKB-s).

Struktura e NATO-sNATO ka nj struktur civile dhe ushtarake.

Struktura civileka dy nivele:oNiveli ministrorku vendet prfaqsohen nga nj apo m shum ministra, dheoNiveli i prfaqsuesve t prhershmq kan rang ambasadori dhe zakonisht takohen m shpesh se

nj her n jav.Kryetari i Kshillit zgjidhet me rotacion mes antarve. Ai sht kryetar i Sekretariatit Ndrkombtar tNATO-s, q sht Organizata Civile e NATO-s.

Struktura ushtarakeDeri me 1994 struktura ushtarake prbhej vetm nga Kanali i Komands Aleate. Nga 1994 prbhej nga

dy struktura:

ACE Komanda Aleate Evropiane (Allied Commander Europe);Qendra e saj sht n Bruksel dhe zona e mbuluar fillon nga Norvegjia deri n jug duke mbuluar Mesdheundhe nga bregdeti i Atlantikut deri n kufirin jugor t Turqis.Me vendimin e nj strukture t re mbi NATO-n n vitin 2000, u krijua komanda e re e cila prbhej nga dyshtabe: Shtabi i Forcave Aleate t t Evrops Veriperndimore me qendr n Holand dhe Shtabin eForcave Aleate t Evrops Qendrore me qendr n Itali.

SACLANT Komanda Aleate e Atlantikut (Supreme Allied Commander Atlantic)Kjo komand drejtohet nga Komanda Aleate e Atlantikut me qendr n Virxhinia t SHBA-s. Zona embulimit t saj shtrihet nga Poli i Veriut deri n zonn tropikale dhe nga bregdeti i Ameriks s Veriut deri

n ato t Evrops dhe Afriks, duke prfshir edhe Portugalin. Kjo komand ka edhe gjasht nn-komanda tjera.

CUSRPG Grupi i Planifikimit Rajonal SHBAKanadaNATO ka edhe CUSRPG si grup i cili zhvillon dhe rekomandon planet e Komitetit Ushtarak pr mbrojtjen eAmeriks s Veriut, e vetmja zon kjo q mbulon grupi.

Transformimi i Aleancs

N dhjetor t vitit 1991 pas rnies s komunizmit sovjetik kryetart e vendeve antare t NATO-snnshkruan Deklaratn e Roms duke themeluar Kshillin e Bashkpunimit t Atlantikut Verior NACC(North-Atlantic Cooperation Council), i cili bashkoi vendet antare t NATO-s dhe nnt vende t Evrops

Qendrore dhe Lindore n nj Forum Konsultativ.

N Samitin e Uashingtonit, prill 1999, Aleatt e NATO-s aprovuan strategjin e sfidave t siguris t njohursi Koncepti Strategjik i Aleancs. Ky koncept m konkretisht prmban:

oRuajtjen e lidhjes transatlantike;oMbajtjen e kapaciteteve efektive;oZhvillimin e identitetit mbrojts dhe t sigurimit evropian.


12/23


Hapja e Aleancs

Sipas nenit 10 t Traktatit t Uashingtonit t prillit 1949, palt munden, me an t marrveshjes unanime,t ftojn ndonj shtet tjetr evropian pr tu pranuar n kt traktat, pr t quar m tej parimet e traktatit dhe

pr t kontribuar n zonn e siguris s Atlantikut Verior.N rastin zgjerimit t Aleancs, u krijuan nj numr mekanizmash, ku ndr to veohen:oPartneriteti pr Paqe(Partnership for Peace - PfP) iniciative e paraqitur dhe e realizuar n Samitin eBrukselit, janar 1994 me qllim zgjerimin e hapsirs s siguris dhe shum shpejt n t morn pjes

27 vende antare.oKshilli i Partneritetit Euro-Atlantik u krijuar me 1997 duke zvendsuar NACC dhe n t cilin kshill u

bashkuan 17 vende dhe 27 partner. Forumi bnte takime n nivele ambasadorsh apo ministrash tmbrojtjes. EACP luajti nj rol t rndsishm pr krizn n Kosov dhe sulmet e 11 shtatorit 2001 dheplotsoi programin PfP apo Partneriteti pr Paqe. Nj arritje e madhe ishte edhe krijimi i Qendrs sKoordinimit pr tiu prgjigjur Katastrofave Euro-Atlantike (EADRCC).

oPlani i Veprimit pr Antarsi (MAP) u ngrit me 1999 pr t asistuar vendeve t cilat aspirojnantarsimin n Aleanc. N kt plan u prfshin menjher vende t Ballkanit, ku ndr tonumrohet edhe Shqipria.

N Samitin e Prags2002 tre vende t Ballkanit: Sllovenia, Bullgaria dhe Rumania u pranuan si vendeantare t NATO-s ndrsa m von vendet q aspironin pr antarsim u ndan n dy kategori:oN vende t prfshira n MAP (deri von Shqipri, Kroaci dhe Maqedoni).oVende q prgatiten pr t hyr n programin individual t PfP-s s NATO-s.

Vendet e hyra n MAP (Shqipria, Kroacia dhe Maqedonia) bn nj hap vendimtar me 2003 duke ennshkruar Kartn e Adriatikut si nj prpjekje e SHBA-ve pr t hapur dyert e Aleancs veanrisht prkto tre vende.

NATO dhe sfidat globale t sigurisNATO sht organizata m e madhe dhe m e fuqishme politiko-ushtarake n botn e sotme. Si e tillNATO mbron lirin, sigurin, demokracin dhe zhvillimin n gjith vendet antare t saj, por mbron gjithashtu

edhe vlera t mdha universale e demokratike edhe nga krcnimet serioze q i vijn dhe mund t vijnnga jasht.

BASHKIMI EVROPIAN

Historik i shkurtrHistorikisht kemi tri lloje lvizjesh evropiane: lvizjen politike nga lart (Koncerti i Evrops prej vitit 1815 derin shekullin XX), kemi lvizje ideologsh e intelektualsh (sistemi i Versajs) dhe lvizjen ushtarakeNaziste, ku q t tria lvizjet dshironin nj Evrop t bashkuar n formn e tyre por q t tria dshtuan.

Hapat e par pas Lufts s Dyt Botrore (LDB)

Themelimi i Bashkimit Evropian si nj organizat ndrqeveritare kishte kaluar npr disa faza trndsishme:

Akti i par themelues Deklarata e ShumanitMe 1950 Robert Shuman, Ministri i Jashtm i Francs propozoi integrimin e industrive t qymyrit dhe elikutt Evrops Perndimore. Si rezultat me 1951, me nnshkrimin e Traktatit t Parisit, u themelua KomunitetiEvropian i Qymyrit dhe elikut i prbr nga gjasht antar: Franca, Gjermania Perndimore, Italia,Holanda, Luksemburgu dhe Belgjika q qeverisej nga nj Autoritet i Lart i udhhequr nga Zhan Mone.Suksesi ishte aq i madh sa q kto shtete vendosn t zgjerojn fushat e bashkpunimit.


13/23


Traktati i Roms (EURATOM-EEC)Nnshkrimi i Traktatit t Roms me 1958 qoi n krijimin e Komunitetit t Energjis Atomike Evropiane(EAEC) dhe Komunitetit Ekonomik Evropian (EEC) ndrsa u themelua edhe Gjykata Evropiane e Drejtsis.N kt vazhd u krijua nj Asamble Parlamentare president i s cils u zgjodh Hans Furler. KomunitetetEEC dhe EAEC u vendosn n Bruksel, Asambleja Parlamentare n Luksemburg dhe Gjykata Evropiane eDrejtsis n Strasburg.

Krijimi i Komunitetit EvropianPas 10 vitesh pun t suksesshme, kryetart e shteteve apo qeverive nacionale u bashkuan pr t shkrirtre komunitetet n nj komunitet t vetm me an t nj Traktati i cili hyri n fuqi me 1 korrik 1967 siTraktati i Shkrirjes duke krijuar: nj Komision t vetm, nj Kshill t Ministrave dhe nj Parlament Evropiant vetm. PO kt vit pr Komunitetin Evropian aplikuan edhe Britania e Madhe, Danimarka, Irlanda dheNorvegjia. Filloi kshtu procesi i zgjerimit.Viti 1979 sjell n fuqi Sistemin Monetar Evropian.1981 Greqia pranohet si antare e Komunitetit Evropian kurse me 1985 pranohen edhe Portugalia, dheSpanja.Me 1990 themelohet Banka Evropian pr Rindrtim dhe Zhvillim (EBRD) me qendr n Londr me qllimkryesor pr t ofruar ndihm pr Evropn Lindore dhe Qendrore.

Hapi i par pr krijimin e Bashkimit Evropian u b nga eurodeputeti italian, Spineli.N shkurt 1992, n Mastriht t Holands nnshkruhet traktati (Traktati i Mastrihtit) mbi krijimin e BashkimitEvropian, traktat i cili prbhet nga tri shtylla:oInstitucionet evropiane marrin nj pjes sovraniteti nga shtetet antare (duke prfshir koordinimin e

politikave, qytetarin evropiane, bashkimin monetar dhe ekonomik);oBashkpunimi ndrqeveritar n kuadr t politiks s jashtme dhe t siguris;oBashkpunimi juridik dhe n shtje penale si terrorizmi, emigracioni ilegal, azili politik, trafiku i drogs,

krimi ndrkombtare, etj.

Pra, far sht Bashkimi Evropian?

Bashkimi Evropian nuk sht nj shtet unik si SHBA pr arsye se shtetet e ruajn sovranitetin e tyre

shtetror n ushtrimin e politiks s siguris dhe asaj t jashtme dhe jan subjekte t pavarura t s drejtsndrkombtare.BE nuk ngjason madje as me organizatat e tjera ndrkombtare si jan OKB apo ndonj organizat tjetr.Bashkimi Evropian sht unik n llojin e vet n historin e marrdhnieve ndrkombtare.

Struktura e Bashkimit Evropian

Bashkimi Evropian ka nj struktur pak a shum t komplikuar t prbr nga:

oKshilli Evropianq zhvillon marrdhniet dhe shtjet evropiane;oKomisioni Evropianq bn propozime pr vendimet q duhen marr;oParlamenti Evropian dhe Kshilli i Ministrave q marrin vendime;oGjykata e Drejtsis dhe Gjykata e Auditimit.

Organizmat Kshillues apo KonsultativoKomiteti Ekonomik dhe SocialoKomiteti Rajonal, komitete kto q merren me kontrollimin e ligjshmris s vendimeve t marra nga

Parlamenti dhe Kshilli i Ministrave.

Institucione tjera:oOmbudspersoni Evropian i cili mbron t drejtat e qytetarve evropian dhe bizneset;


14/23


oMbikqyrsi Mbrojts i t Dhnave t Evropiane, me detyr ruajtjen e privatsis s qytetarve ngainstitucionet evropiane.

Organizmat financiar:oBanka Qendrore Evropiane (ECB) si prgjegjse pr politikat monetare evropiane;oBanka Evropiane e Investimeve (EIB) si financuese e projekteve t BE-s;oFondi i Investimit Evropian (EIF) ndihmon ndrmarrjet e mesme dhe t vogla.

Organizmat NdrinstitucionaloZyra pr Publikime Zyrtare e Komuniteteve Evropiane (botime, shtypje, shprndarje informacioni rreth

BE-s dhe institucioneve tjera);oZyra e Przgjedhjes s Personelit t Komuniteteve Evropiane(pr rekrutimin e stafit t institucioneve e

organizmave evropian)

Kshilli Evropiansht nj organ arkitekt i ndrtimit t Bashkimit Evropian n t cilin takohen t gjith krert e shteteve apoqeverive t vendeve antare t Bashkimit Evropian. KE shrben si nj forum pr shkmbime t lira dhe

joformale t pikpamjeve midis liderve t Shteteve Antarve si n bashkrendimin politik ashtu edhe nproblemet e Komunitetit.Presidentisht ai i cili drejton KE-n dhe njhersh marrdhniet me jasht t BE-s. Ai ka mandat prej 2vjet e gjysm dhe me t drejt vetm pr nj rizgjedhje.Ministri i Jashtm i zgjedhur nga Kshilli Evropian dhe miratuar nga presidenti i Komisionit sht personi idyt i cili vjen pas presidentit dhe merret me drejtimin e politiks s jashtme dhe t siguris s BashkimitEvropian.Sa i prket Komisionit Evropian, s bashku me Parlamentin Evropian dhe Kshillin e Ministrave apo siquhet shkurt Kshilli, paraqesin nj trekndsh institucional i cili prodhon politikat dhe ligjet (direktivat,rregullat dhe vendimet), t cilat zbatohen n t gjith Bashkimin Evropian. Parimisht, sht Komisioni qpropozon ligje t reja, por jan Parlamenti dhe Kshilli ata q i miratojn kto ligje.

Agjencit e Decentralizuara

o15 agjenci t specializuara q merren me shtylln apo kolonn e par t BE-s (shiko shtylla e par eTraktatit t Mastrihtit);

oInstituti Evropian pr Studime t Siguris (pr politikn e jashtme dhe t siguris q lidhet me shtyllnapo kolonn e dyt);

oEuropol dhe Eurojust (q ndihmojn n bashkrendimin e politikave pr policin dhe shtje ligjorepenale).

Zgjerimi i Bashkimit Evropian

1957n kohn e themelimit, BE prbhej nga kto 6 shtete: Belgjika, Franca, Gjermania, Holanda, Italia

dhe Luksemburgu;1973 zgjerimi i par me tre shtete tjera: Irlanda, Danimarka dhe Britania e Madhe1981Greqia;1986Portugalia dhe Spanja;1993Samiti i Kopenhagshap serioz pr zgjerimin e Bashkimit Evropian;1995Austria, Finlanda dhe Suedia antarsohen n BE;2004Qipro, Republika eke, Estonia, Lituania, Letonia, Polonia, Malta, Sllovakia dhe Sllovenia;2007Rumania dhe Bullgaria


15/23


Kto jan 27 vendet antare Bashkimit Evropian kurse negociatat pr antarsim me nj intensitet t madhpo zhvillohen edhe me vendet e Ballkanit Perndimor (Kroacia, Mali i Zi, Maqedonia, Shqipria, Kosova dheSerbia) si dhe me Turqin.N kuadr t prpjekjeve pr integrimin e ktyre vendeve jan lshuar nj numr instrumentesh dhe janmbajtur nj numr mbledhjesh t tilla.1993Samiti i Kopenhagsn t cilin kriteret pr antarsim u ndan n tri fusha:oKriteret PolitikeoKriteret EkonomikeoKriteret Institucionale (standardet e BE-s).

1999 Samiti i Feira-s lshon iniciativn e re pr kto vende e njohur si Procesi i Stabilizim-Asocimit(SAP).2003Samiti i Selanikut ishte nj nga ngjarjet m serioze pr prgatitjen e ktyre vendeve pr antarsim,ku ndr t tjerash theksohet: ... vendet e Ballkanit Perndimor dhe mbshtetja pr prgatitjen e tyre pr njintegrim t ardhshm n strukturat evropiane, sht nj prioritet i dors s par pr Bashkimin Evropian...

Karta e T Drejtave Themeloreparaqet kartn e cila prfshin t drejtat, lirit dhe parimet.

Supremacia ligjoreparaqet dominimin e ligjit t BE-s ndaj atij nacional n fushat t cilat BE i mbulon me

legjislacion politikat n fusha t caktuara.

OSBE Organizata pr Siguri dhe Bashkpunim n Evrop

Akti Final i Helsinkit

Procesi i Helsinkit i nisur n Helsinki t Finlands, i vijuar gjersisht n Gjenev dhe i prfunduar srish nFinland, me pjesmarrjen e shteteve kryesore t dy blloqeve t Lufts s Ftoht, prodhoi nj prej aktevem t rndsishme ndrkombtare t ksaj periudhe. Ky dokument njihet me emrin Helsinki Final Act apoAkti Prfundimtar i Helsinkit. Ky dokument hyri n fuqi n gusht 1975 dhe shpreh n trsin e tij nj bazt gjer parimore pr bashkekzistencn paqsore ndrmjet dy blloqeve kryesore t Lufts s Ftoht.Dokumenti sht i ndrtuar n katr ndarje t mdha apo si quheshin gjersisht Shportat.

a) Shporta e par prmbante shtje t lidhura me Sigurin n Evrop, ku ndr t tjerashprmenden:

oBarazia e sovranitetit, respekti pr t drejtat e ushtrimit t sovranitetit;oShmangia e krcnimit apo prdorimit t dhuns,oMosndryshimi i kufijve;oMos ndrhyrja n punt e brendshmeoRespekti pr t drejtat e njeriut, prfshir lirit themelore si liria e mendimit, ndrgjegjes,

fes pa dallime race, gjinie, etnie, etjoT drejtat e barabarta dhe e drejta e popujve pr vetvendosje;

b) Shporta e dyt prmban bashkpunimin n shtje t lidhura me Bashkpunimin n fushat eEkonomis, Shkencs dhe Teknologjis e Mjedisit.

c) Shporta e tret ka t bj me shtje lidhur me Sigurimin dhe Bashkpunimin n Mesdhe


16/23


d) Shporta e katrt prmban Bashkpunimin n Fushat Humanitare dhe t Tjera. N kt pjeshyjn kontaktet njerzore, bashkpunimi n shkmbimin e informacionit, bashkpunim nshkmbimet n fushn e kulturs dhe arsimit.

N trsi Akti i Helsinkit prodhoi efekte kontradiktore n fazn e detants dhe efekte pozitive vetn n fazne rikonfrontimit t Lufts s Ftoht. Pra, efektet e Aktit t Helsinkit ishin afatgjata dhe pr nj periudh prej

15 vitesh siguroi degradimin e brendshm t kampit socialist n trsi dhe shteteve individuale n veanti.

OSBE sot konsiderohet si organizata rajonale, transatlantike m e madhja n bot. Ajo ka 55 shtete antaren gjirin e vet kurse shtrirja e saj prfshin: Evropn, Azin Qendrore dhe Amerikn e Veriut.

Struktura dhe Institucionet e OSBE-s

Organizata pr Siguri dhe Bashkpunim n Evrop sht nj organizat transatlantike pr negocim dhekonsultime ndrmjet shteteve antare. Ajo prbhet nga struktura t thjeshta t cilat ndahen n:oStruktura vendimmarrse dhe negociuese;oStruktura dhe institucione q ndjekin dhe zbatojn vendimet politike

Strukturat vendimmarrse dhe negociuese

a) Kshilli i Prhershmsi trup kryesor vendimmarrs i organizats i cili mblidhet do jav n Vjen;b) Forumi pr Bashkpunim n fushn e Siguris (mblidhet do jav n Vjen pr t marr

vendime n fushn ushtarake dhe t siguris);c) Kshilli Ekonomik i cili mblidhet nj her n vit n Prag pr shtje ekonomiked) Samitet ku kryetart e vendeve antare mblidhen pr t prcaktuar prioritetet dhe pr t

parashtruar orientimet n nivelet m t larta politike t OSBE-s.e) Kshilli Ministror sht mbledhja e Ministrave t Jashtm t vendeve antare t OSBE-s. Ky

Kshill mblidhet n ato vite ku nuk ka samite t parashikuara n aktivitetet e organizats.

Strukturat dhe institucionet q ndjekin dhe zbatojn vendimet politike

a) Kryetari(ChairmaninOffice) sht nj prej Ministrave t Jashtm t vendeve antare t OSBE-s icili zgjidhet do vit dhe sht prgjegjs pr veprimin e ekzekutivit dhe t koordinimit t aktiviteteve tOSBE-s.

b) Asambleja Parlamentare sht n fakt parlamenti i vendeve antare t OSBE-s dhe prmban mbi300 parlamentar t ktyre vendeve me qllim q t nxitet prfshirja e parlamenteve n aktivitetet eorganizats.

c) Sekretariati organ administrativ i drejtuar nga Sekretari i Prgjithshm i cili ofron gjith mbshtetjen etij operative pr organizatn. Sekretari i Prgjithshm emrohet nga Kshilli Ministror pr nj periudhprej tre vitesh dhe merr autoritetin e tij nga vendimet kolektive t shteteve antare t OSBE-s. Aishrben si prfaqsues i Kryetarit t organizats dhe njhersh edhe si Shef Administrativ Ekzekutiv iOSBE-s.

d) Zyra pr Institucione Demokratike dhe T Drejtat e Njeriut (ODIHR) si institucion kryesor prpromovimin e t drejtave t njeriut dhe demokracis n hapsirn e OSBE-s. Kjo zyr merretdrejtprdrejt edhe me monitorimin e zgjedhjeve n vendet problematike t OSBE-s.

Historia e OSBE-s mund t ndahet n dy faza: faza prej themelimit t saj deri n vitin 1989 me rnien ekomunizmit q karakterizohej me kto aspekte t siguris: paralajmrimin e hershm, parandalimin ekonflikteve, menaxhimin e krizave dhe rehabilitimin pas konflikteve. Ndrkaq, faza e dyt prfshin periudhnpas vitit 1989 n t ciln periudh OSBE m shum sht fokusuar n kto fusha:

oKontrollimi i regjimit t armve;oDiplomacia parandaluese;


17/23


oT drejtat e njeriut;oDemokratizimi;oMonitorimi i zgjedhjeve;oSiguria ekonomike, e mjedisit, etj.

ORGANIZATA E SHTETEVE T AMERIKS

Organizata e Shteteve Amerikane (OAS) sht organizata m e vjetr rajonale n bot, q daton qysh prejKonferencs s Par Ndrkombtare t Shteteve Amerikane, e mbajtur n Uashington D.C. nga Tetori1889 deri n prill 1890. OAS zyrtarisht e miratoi Kartn e vet me 1948 n Bogota. OAS sht themeluar mesynim t arritjes mes antarve t shteteve, si paraqitet n Nenin 1 t Kart s, nj rend paqeje dhedrejtsie, promovimi t solidaritetit, fuqizim t bashkpunimit dhe mbrojtjen e sovranitetit, integritetitterritorial, dhe pavarsis s tyre. Sot prbhet nga 35 shtete t pavarura t Ameriks dhe ka dhn njstatus permanent vzhgues tek 63 shtete, sikurse edhe tek Bashkimi Evropian. Organizata e Shteteve tAmeriks prbn forumin parimor politik, juridik dhe social qeveritar n Hemisfer. OAS tenton q n

mnyr efektive t implementoj qllimet e saj esenciale, bazuar n katr shtyllat e saj: demokracia, tdrejtat e njeriut, siguria dhe zhvillimi.

Organizata e Shteteve t Ameriks ka kt struktur organizative:

Asambleja e Prgjithshme Takimi i Konsultimit t Ministrave t Punve t Jashtme; Kshillat (Kshilli i Prhershm dhe Kshilli Ndr-Amerikan pr Zhvillim t Integruar); Komiteti Juridik Ndr-Amerikan; Komisioni Ndr-Amerikan pr t Drejtat e Njeriut; Sekretariati i Prgjithshm; Konferencat e specializuara; Organizatat e specializuara; dhe Entitetet tjera t themeluara nga Asambleja e Prgjithshme;

Asambleja e Prgjithshme sht organi suprem i Organizats s Shteteve t Ameriks q prbhet ngadelegacionet e t gjitha shteteve antare. T gjitha shtetet antare jan t prfaqsuara n kt asambledhe kan t drejtn pr vetm nj vot.Kshilli i Prhershm shqyrton shtjet e besuara nga Asambleja e Prgjithshme apo Takimi i Konsultimit tMinistrave t Punve t Jashtme; monitoron mirmbajtjen e marrdhnieve miqsore mes shteteve antaredhe vzhgon qeverisjen e operimeve t Sekretariatit t Prgjithshm; dhe vepron prkohsisht si nj Organi Konsultimeve nn Traktatin e Rio-s.Prgjithsisht kjo organizat sht nj organizat rajonale, shum-funksionale, ndrqeveritare.


18/23


UNIONI AFRIKAN

Ardhja e Unionit Afrikan (AU) mund t konsiderohet nj ngjarje e madhe n zhvillimin institucional nkontinent. Me 9 shtator 1999, krert e shteteve t Qeverisjes s Organizats s Bashkimit Afrikan (OAU)miratuan nj deklarat, Deklarata e Sirtit, n thirrje t themelimit t Unionit Afrikan me synim, ndr ttjerash, q t prshpejtojn proceset e integrimit n kontinent pr t mundsuar Afriks q t luaj rolin e saj

n ekonomin globale, me an t prpjekjeve t vazhdueshme pr zgjidhjen e sfidave t shumta sociale,ekonomike dhe politike, probleme t cilat jan ngritur si shkas i efekteve t globalizimit.Organizat shum-funksionale, rajonale, ndrqeveritare.

Disa prej objektivave tw ktij unioni jan: Arritja e njw unitetit dhe solidariteti me vendeve afrikane dhe njerzve nw Afrikw; Mbrojtja e sovranitetit, integritetit territorial dhe pavarwsisw sw anwtarwve tw saj; Prshpejtimin e zhvillimit ekonomik dhe politik; Thellimin e bashkpunimit ndwrkombwtar mbi qwshtjet e interesit tw kontinentit dhe njerzve tw tij. Promovimi i paqes, sigurisw dhe stabilitetit nw kontinent, etj.

Organet e AU-s

Konferenca e prbr nga Krert e Shteteve dhe Qeverive t prfaqsuesve t akredituar. sht organisuprem i Unionit.

Bordi Ekzekutivi prbr nga ministrat apo autoritetet t caktuar nga qeverit antare. sht prgjegjspr Konferenc.

Komisionii prbr nga Presidenti, zv. Presidenti dhe tet komisionart e ndihmuar nga antart e stafit.

Kshilli pr Paqe dhe Siguri;

Parlamenti Pan-Afrikannj trup i cili synon t siguroj pjesmarrje t plot t njerzve afrikan n qeverisje,zhvillim dhe integrim ekonomik t kontinentit. Protokolli i cili e prcakton prbrjen, pushtetin dhe funksionete organizats s Parlamentit Pan-Afrikan ka qen nnshkruar nga vendet antare dhe po ratifikohet.

ECOSOC apo Kshilli Ekonomik, Social dhe Kulturorsht nj organ kshillues i prbr ngaprfaqsues t grupeve t ndryshme sociale dhe profesionale t Vendeve Antare t Unionit.

Gjykata e Drejtsis.


19/23


ASEAN Shoqata e Kombeve t Azis JuglindoreShoqata e Kombeve t Azis Juglindore apo ASEAN sht themeluar me 8 gusht 1967 n Bangkok,Tailand, me nnshkrimin e Deklarats ASEAN (Deklarats s Bangkokut) nga Etrit Themelues tASEAN, konkretisht Indonezia, Malajzia, Filipinet, Singapori dhe Tailanda. Deri me 1999 organizata uzgjerua n 9 antar.

Synimet dhe qllimet Prshpejtimi i rritjes ekonomike, progresit social dhe zhvillimit kulturor n rajon prmes prpjekjeve

t prbashkta n shpirtin e barazis dhe partneritetit. Promovimi i paqes dhe stabilitetit rajonal; Bashkpunim aktiv dhe ndihm e ndrsjellt; Bashkpunim n fushn e bujqsis dhe industris, zgjerimit t tregut; Promovimi i studimeve t Azis Juglindore, etj

Parimet themelore:

1. Respekt i ndrsjellt mbi sovranitetin, barazin, integritetin territorial dhe identitetin nacional t tegjitha kombeve;

2. T drejtn e secilit shtet t udhheq ekzistencn e vet nacionale n mnyr t lir pa ndrhyrje,prmbysje apo detyrim;

3. Mos-ndrhyrje n shtjet e brendshme mes ktyre kombeve;4. Zgjidhje e dallimeve apo mosmarrveshjeve me n mnyr paqsore;5. Heqje dor nga krcnimi i prdorimit t forcs;6. Bashkpunim efektiv mes tyre.

Organet Kryesore

Samiti ASEANsi organ suprem politik-brs i ASEAN-it, sht i prbr nga Krert e Shteteveapo Qeverive t Vendeve Antare;

Kshilli Koordinues ASEAN do t prbhet nga Ministrat e Jashtm ASEAN dhe do t takohendy her n vit. Kshillat e Komunitetit ASEAN prbhen nga Kshilli i Komunitetit pr Politik dhe Siguri

ASEAN, Kshilli i Komunitetit Ekonomik ASEAN, dhe Kshilli i Komunitetit Socio-Kulturor ASEAN Trupat Ministror-Sektorial t ASEAN Sekretari i Prgjithshm i ASEAN dhe Sekretariati i Prgjithshm Komiteti i Prfaqsuesve t Prhershm; Sekretart Nacional t ASEAN.

Organizata e Konferencs Islamike

Organizata e Konferencs Islamike (OIC) sht organizata ndrqeveritare e dyta m e madhe pas kombevet Bashkuara me nj antarsi prej 57 shteteve e shprndar n 4 kontinente. Organizata sht nj zkolektiv i bots Myslimane me synim t sigurimit t mbrojtjes s dhe prkrahjes s interesave t bots


20/23


myslimane n shpirtin e promovimit t paqes ndrkombtare dhe harmonis mes njerzve n bot.Organizata sht themeluar mbi nj vendim t samitit historik i cili u mbajt n Rabat, Mbretria e Marokutme 25 shtator 1969 si rezultat i zjarrvnies s qllimshme t Xhamis n Jerusalemin e okupuar.

Organizata me an t Karts s saj, ndr t tjerash, synon:

Fuqizimit dhe konsolidimit t lidhjeve vllazrore dhe solidaritetit mes Shteteve Antare; Ruajtjes dhe mbrojtjes s interesave t prbashkta dhe prkrahjes s shkaqeve legjitime t

shteteve antare; Respektimi i t drejts s vet-vendosjes dhe mos-ndrhyrjes n qhstje t brendshme dhe

respektim sovraniteti, pavarsin dhe integritetin territorial t secilit vend antar. ; Sigurimin e pjesmarrjes aktive t Vendeve Antare n proceset vendimmarrse politike,

ekonomike dhe sociale globale, etj.

Organizata sht e prbr nga kto struktura apo organe:

Samiti Islamik, i prbr nga Mbretrit dhe Kryetart e Shteteve dhe Qeverive t VendeveAntare, sht autoriteti suprem i Organizats.

Kshilli i Ministrave t Jashtm, i cili takohet nj her n vit, q merr parasysh implementimin epolitikave t prgjithshme t organizats.

Sekretariati i Prgjithshm, i cili sht nj organ ekzekutiv i Organizats, i cili ka synimimplementimin e vendimeve t dy trupave paraprak.

Organizata tjera me karakter ndrkombtar

Organizata e Vendeve Eksportuese t Nafts - OPEC

Organizata e Vendeve Eksportuese t Nafts sht nj organizat e prhershme, ndrqeveritare, e krijuarn Konferencn e Bagdad-it me 10-14 shtator 1960 nga Irani, Kuvajti, Arabia Saudite dhe Venezuela.Qendra e ksaj organizate s pari ishte n Gjenev, por q nga 1965 ka kaluar n Vjen t Austris me an

t themelimit t Sekretariatit t saj.Objektiva e OPEC sht koordinimi dhe unifikimi i politikave t nafts mes Vendeve Antare, pr t siguruarmime t drejta dhe t qndrueshme; furnizim efikas, ekonomik dhe t rregullt me naft pr vendetkonsumatore, dhe nj kthim i drejt i kapitalit atyre t cilat investojn n industri.OPEC m pastaj e zgjeroi mandatin e vet me an t Samitit t par t Krerve t Shteteve dhe Qeverive nAlgjeri me 1975 pr t adresuar gjendjen e vendeve t varfra dhe bri thirrje pr nj bashkpunim nmarrdhniet ndrkombtare , n interes t zhvillimit botror ekonomik dhe stabilitetit. Kjo qoi n themelimine Fondit t OPEC pr Zhvillimin Ndrkombtar me 1976. Antarsia u rrit n 13 me 1975.


21/23


Pas vitit 2000, Samiti i Dyt dhe i Tret i OPEC n Riad dhe Karakas me 2000 dhe 2007 ndrtoi tregje tqndrueshme t energjis, zhvillim t qndrueshm duke ndikuar kshtu n mas t madhe n prkrahjene sektorit t vajrave (kt rast nafts), si pjes e prpjekjeve globale pr adresimin e recesionit ekonomik.

Banka Botrore - WB

Q prej themelimit me 1944, Banka Botrore sht zgjeruar prej nj institucioni t vetm n nj shoqriaksionare e prbr prej pes institucioneve. Misioni i saj ka evoluar nga Banka Ndrkombtare prRindrtim dhe Zhvillim (IBRD) si nj lehtsuese e rindrtimit t pas-LDB. Sot Banka Botrore funksionon sinj Grup apo Shoqri aksionare prej 187 shteteve me pes institucionet tjera: Banka Ndrkombtare prNdrtim dhe Zhvillim (IBRD), Shoqata Ndrkombtare pr Zhvillim (IDA), Korporata Ndrkombtare prFinanca (IFC), Agjencia Multilaterale pr Garantim t Investimeve (MIGA) dhe Qendra Ndrkombtare prZgjidhjen e Mosmarrveshjeve mbi Investimet (ICSID). Pes kto institucione e prbjn World BankGroup.Rindrtimi mbetet nj nga pjest m t rndsishme t puns s BB (Banks Botrore). Megjithat, sfidatglobale gjithashtu kan nj vmendje t veant, si: zbutja e varfria dhe zhvillim i qndrueshm, sidomosn Afrik, zgjidhje pr vendet e post-konfliktit, shtje t klims, smundje infektuese dhe tregje, etj.

Struktura e Organizats

187 vendet antare t Banks Botrore jan aksionar t saj. Ata prfaqsohen n nj Bord t Drejtorve, sipolitik-brsit prfundimtar t ksaj banke. Ata takohen njher n vit n Takimet Vjetore t Bordit tGuvernatorve t Grupit t Banks Botrore dhe Fondit Monetar Ndrkombtar.

Pr shkak se guvernatort takohen vetm nj her n vit, ata i delegojn detyra t caktuara 25 DrejtorveEkzekutiv t cilt punojn rregullisht n Bank. Aksionart m t mdhenj, Franca, Gjermania, Japonia,Mbretria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara e emrojn nga nj drejtor ekzekutiv , prderisa vendet tjera

jan t prfaqsuara nga 20 drejtort tjer ekzekutiv.

Presidenti i Banks Botrore, Robert B. ZOellick, kryeson takimet e Bordit t Drejtorve dhesht prgjegjs pr menaxhimin e prgjithshm t banks. Sipas tradits, presidenti i Banks sht

nj shtetas i Shteteve t Bashkuara dhe emrohet nga SHBA. Presidenti emrohet nga Bordi iDrejtorve me nj mandat prej 5 vitesh me t drejt edhe pr nj zgjedhje.

Drejtort Ekzekutiv e prbjn Bordin e Drejtorve t Banks Botrore. Ata zakonisht takohendy her n jav pr t mbikqyrur biznesin e Banks duke prfshir aprovimin e huave dhegarancioneve, politikave t reja buxhetit administrativ, strategjive pr asistenc t vendeve, etj.

Amnesty International

E themeluar me 1961 nga nj avokat britanik Peter Benenson duke par shkeljet e panumrta t te drejtavet njeriut, Amnesty International edhe sot vepron si nj mekanizm pr mbrojtjen e t drejtave t njeriutsidomos n vendet ku ato jan m s shumti t shkelura si n vendet komuniste, Azi dhe Afrik. sht nj

organizat e cila sot ka mbi 2.2 milion antar dhe ka zyra n 150 shtete kurse raportet e saj sot gzojnnj besueshmri dhe prestigj t gjer n organizata tjera ndrkombtare si edhe n vende prkatseindividuale. Pra, sht nj organizat globale, nj-funksionale me fokus n t Drejtat e Njeriut, njorganizat joqeveritare, vet-financuese (nga antart dhe donatort individual).


22/23


FMN FONDI MONETAR NDRKOMBTAR

Historiku i FMN-sFMN u mendua n korrik 1944, kur prfaqsuesit e 45 vendeve t bots u takuan n qytetin e BrettonWoods dhe u pajtuan pr nj bashkpunim ekonomik ndrkombtar, dhe t krijojn kt organizat pasprfundimit t LDB. FMN zyrtarisht u krijua n dhjetor 1945, kur antart e 29 shteteve nnshkruan kt

marrveshje. Punn e filloi m 1 mars 1947. Franca ishte vendi i par q mori kredi nga FMN-ja. Numri iorganizats erdhi duke u rritur gjat viteve 50 dhe 60.

Fondi monetar ndrkombtar me nj antarsi prej 187 vendeve, sht i vendosur q t ndihmoj ktovende me mundsit q krijohen nga globalizmi dhe zhvillimi ekonomik. FMN prcjell trendet ekonomikeglobale, paralajmron shtetet antare kur sheh probleme n horizont, ofron nj forum pr dialog t politikaveekonomike, dhe merret me zgjidhjen e problemeve ekonomike.FMN ofron kshilla politike dhe ofron ndihma financiare pr antart q kan probleme ekonomike dhegjithashtu punon me shtetet n zhvillim pr tI ndihmuar q t arrijn stabilitet markoekonomik dhe tazvoglojn varfrin.FMN mbshtet antart e tij duke ofruar :

- kshilla politike pr qeverit dhe bankat qendrore bazuar n analizat e trendeveekonomike dhe eksperiencat e kombeve.

- Hulumtime, statistika dhe analiza bazuar n ekonomit globale, regjionale dhe tregjet.- Kredi pr t ndihmuar vendet q t dalin nga vshtirsit ekonomike,- Ndihm teknike dhe trajnime pr tI ndihmuar vendet n prmir simin e menaxhmentit t

ekonomive t tyre.

Qllimet origjinale t FMN-sFMN u krijua para 60 vjetve n prfundim t LDB. Themeluesit kishin si qllim ndritmin e nj sistemi tbashkpunimit ekonomik q do t anashkalonte politikat e dobta ekonomike q shkaktuan Depresionin eMadh dhe konfliktin global q pasoi. Q nga ather bota ka ndryshuar n mnyr dramatike duke nxjerrshum njerz nga varfria dhe duke ofruar nj prosperitet m t madh. Qllimi kryesor i FMN-s q t ofrojnj stabilitet financiar global ka mbetur i pandryshuar q nga ather dhe vazhdon edhe sot.

Funksionimi i FMN-s.Bordi i guvernatorve - sht trupi m i lart vendim-marrs i FMN, ka nga nj guvernator pr secilinvend. Guvernatori zgjedhet nga vendi q e prfaqson dhe zakonisht sht ministri i financave oseguvernatori i Banks Qendrore. T gjitha fuqit e FMN jan t prqendruara tek ky Bord. Ky bord takohetnjher n vit.Bordi ekzekutiv - sht prgjegjs punt e prditshm t FMN-s. Prbhet nga 24 drejtor t ciltemrohen apo zgjedhen nga shtetet antare kurse udhheqs i ktij bordi sht drejtori menzxhues.Takohet disa her n jav.Zyra e pavarur e vlersimit u themelua n vitin 2001 pr t realizuar vlersime t pavarura dhe objektivet politikave dhe aktiviteteve t FMN.Organ tjetr me rndsi sht edhe drejtori menzxhues i FMN-s.

Cili sht dallimi mes Banks Botrore dhe FMNFillimisht ngjashmrit jan t shumta: u krijuan n t njjtn koh, udhhiqen nga shtetet antare. Porpyetja jon qndron n lidhje me dallimet mes tyre.

Qllimet:N Bretton Woods komuniteti ndrkombtar i dha si prgjegjsi kryesore BB financimi i zhvillimit ekonomik.Kredit e para Banka i dha pr rindrtimin e vendeve pas lufts s dyt. Pas ksaj banka u kthye nasistimin e vendeve t varfra apo vendeve n zhvillim. Pra fokusi I saj sht n promovimin e progresit


23/23


ekonomik e shoqror n vendet n zhvillim duke I ndihmuar n rritjen e produktivitetit. Kurse FMN-s icaktuan nj tjetr qllim, pr dallim nga Banka, FMN nuk sht para s gjithash institucion i dhnies skredive. Para s gjithash FMN sht mbikqyrs i politikave ekonomike. Pra prqendrohet m shum nsistemin monetar pr t rrit aktivitetin ekonomik, inkurajimin e tregtis etj.Dallimi tjetr qndron edhe tek madhsia dhe struktura. FMN ka nj personel t vogl dhe nj struktur tthjesht, prderisa BB sht m komplekse. BB prfshin brenda vetes dy organizata : Bankn botrore pr

rindrtim dhe zhvillim dhe asociacionin ndrkombtar t zhvillimit. Stafi I BB sht 3 her m i madh se saai i FMN-s.Banka huazon dhe jep kredi pra shkon n nj cirkulacion. Kurse FMN nuk ndrmjetson n mes tinvestitorve dhe marrsve. Si prfundim BB ofron ndihm teknike dhe financiare pr vendet n zhvillim prt zhvilluar rrugt, shkollat, spitalet etj. Pra qllimi kryesor sht eliminimi i varfris n bot. Kurse FMN kasi qllim kryesor nxitjen e bashkpunimit monetar ndrkombtar, prmirsimin e tregtis botrore,stabilitetin financiar dhe zhdukjen e varfris. Q t dyja japin kredi!

Documents

Permbledhje Ne Org. nd