)deo iz knjige(

PETER SINGER, OSLOBOĐENJE ŽIVOTINJA

U ovom trenutku milioni ljudi u mnogim delovima sveta nemaju dovoljno hrane. Milioni drugih dobijaju dovoljnu količinu, ali ne dobijaju pravu vrstu hrane; u većini slučajeva ne dobijaju dovoljno proteina. Pitanje jeste :::: da li proizvodnja hrane metodama koje se prakticiraju u bogatim nacijama daje doprinos rešenju tog problema gladi u svetu?

Svaka životinja treba jesti da bi dostigla veličinu i težinu na kojoj se smatra da je smpremna za to da se ljudska bića mogu njome prehranjivati. Ako, recimo, tele pase na neravnom pašnjaku na kom raste samo trava i na kojem ne može biti zasađen kukuruz niti bilo koja druga žitarica koja daje hranu koju mogu jesti ljudska bića, rezultat će biti čisti dobitak proteina za ljudska bića budući da nam odraslo tele daje proteine koje ne možemo – još uvek – dobiti iz trave. Ali ako uzmemo to isto tele i stavimo ge u tovilište ili bilo koji drugi sistem za zatočivanje, ta se slika menja. Tele se sada mora hraniti. Bez obzira na to u koliko su malo prostora ono i njegovi kompanjoni nagurani, zemlja se mora koristiti da bi se uzgojili kukuruz, sijerak, soja ili bilo šta drugo što tele već jede. Sada mi teletu dajemo hranu koju bismo i sami mogli jesti. Tele treba većinu te hrane zbog običnih fizioloških procesa svakodnevnog življenja. Bez obzira na to koliko je čvrsto tele sprečeno da se kreće, njegovo telo još uvek mora trošiti hranu čisto zato da bi ostalo u životu. Koliko mnogo proteina iz svoje hrane tele iskoristi, i koliko ih mnogo stoji na raspolaganju ljudskim bićima? Odgovor je iznenađujući. Potrebno je 9 i po kg proteina koji se daju teletu da bi se proizvelo pola kg životinjskog proteina za ljude. Natrag dobijamo manje od 5% onoga što ulažemo (’obrnuta proizvodnja proteina’).

Tu materiju možemo postaviti i na drugi način. Pretpostavite da imamo jedno jutro plodne zemlje. Možemo ga koristiti da uzgajamo biljke koje su bogate proteinima, poput graška ili graha (pasulja). Ako to učinimo od našeg ćemo jutra dobiti između 135 i 225 kg proteina. Nasuprot tome naše jutro možemo koristiti tako što ćemo uzgajati žitarice kojima ćemo hraniti životinje koje ćemo zatim ubiti i pojesti. U tom ćemo slučaju od našeg jutra dobiti između 18 i 25 kg proteina. Što je zanimljivo, premda većina životinja pretvara biljne proteine u životinjske, mnogo delotvornije od stoke - svinja, na primer, treba ’samo’ 3,5 kg proteina da bi proizvela pola kg za ljude – ta je prednost gotovo eliminirana kada razmotrimo to

1

koliko mnogo proteina možemo proizvesti po jutru, zato što stoka može iskoristiti izvore proteina koji su neprobavljivi za svinje. Tako većina procena zaključuje da biljna hrana daje oko 10 puta više proteina po jutru od mesa, premda procene variraju, a omer se ponekad penje čak do 20 prema 1.

Ako umesto ubijanja životinja i jedenja njihovog mesa, ta stvorenja koristimo da nam daju mleko i jaja, onda popravljamo ono što dobijamo natrag. Uprkos tome, životinje moraju i dalje koristiti proteine za svoje vlastite svrhe, te najdelotvorniji oblici proizvodnje jaja i mleka ne daju više od četvrtine proteina po jutru od onoga što može pružiti biljna hrana.

Protein je, naravno, samo jedna, nužna hranjiva tvar. Ako uporedimo ukupan broj kalorija koji daje biljna hrana s onim što pruža ona čije je poreklo životinjsko, poređenje još uvek ide u korist biljaka. Usporedba prinosa s jednog jutra zemlje na kojem je zasejana zob ili prokulica s prinosima od jutra koje se koristi da bi se proizvela svinjetina, mleko, govedina ili perad pokazuje da jutro zobi daje 6 puta više kalorija od svinjetine, najefikasnijeg od svih životinjskih proizvoda. Jutro prokulice daje skoro 3 puta više kalorija od svinjetine. Zob pruža 25 puta više kalorija od govedine. Pogled na neke druge hranjive tvari ruši ostale mitove koje je podsticala mesna i mlečna industrija. Na primer, jutro prokulice daje 24 puta više gvožđa od jutra koje se koristi za govedinu, dok ga jutro zobi pruža 16 puta više.

Implikacije svega toga za prehrambenu situaciju u svetu jesu iznenađujuće. Godine 1974. je Lester Brown, iz Saveta za razvoj prekomorskih zemalja, procenio da kada bi Amerikanci smanjili svoju potrošnju mesa za samo 10% godišnje, to bi oslobodilo najmanje 12 miliona tona žita za ljudsku potrošnju – ili količinu dovoljnu da se nahrani 60 miliona ljudi. Don Paarlberg, bivši pomoćnik ministra poljoprivrede SAD-a, rekao je da bi već smanjivanje količine stoke u SAD-u za polovinu omogućilo da se na raspolaganje stavi dovoljno hrane da se skoro 4 puta nadoknadi deficit kalorija koji postoji u nesocijalističkim nerazvijenim nacijama. Doista, hrana koja se u bogatim nacijama rasipa za uzgoj životinja bila bi dovoljna, kada bi bila pravilno raspodeljena, da zaustavi i glad i neishranjenost u celom svetu. Jednostavan odgovor na naše pitanje onda jeste da uzgoj životinje radi hrane pomoću metoda koje se koriste u industrijskim zeljama ne pridonosi rešenju problema gladi.

Proizvodnja mesa takođe vrši pritisak na druge resurse. Alan Durning, naučnik sa Instituta Worldwatch, ekološkog skupa stručnjaka koji je baziran u Washingtonu D.C, izračunao je da pola kila odreska dobijenog od goveda

2

uzgojenih u tovilištu košta 2,3 kg žita, 9 500 litara vode, energetski ekvivalent 3,8 plina (gasa), te oko 16 kg erodiranog tla. Više od trećine Severne Amerike zauzeto je pašnjacima, više od polovine zemlje pogodne za žitarice u SAD zasađeno je hranom za stoku, a više od polovine celokupne vode koja se troši u SAD ide za stoku. U svim tim pogledima biljna hrana puno manje traži od naših resursa i naše okoline.

Razmotrimo prvo korišćenje energije. Neko bi mogao pomisliti da je poljoprivreda upotreba plodnosti zemlje i energije koju pruža sunčeva svetlost kako bi se povećala količina energije koja nam stoji na raspolaganju. Tradicionalna poljoprivreda čini upravo to. Kukuruz uzgojen u Mexicu, na primer, proizvodi 83 kalorije hrane po svakoj kaloriji energije fosilnog goriva koja se upotrebi. Poljopivreda u razvijenim zemljama se, međutim, oslanja na veliki utrošak fosilnih goriva. Najdelotvorniji način proizvodnje hrane u SAD-u, što se energije tiče, (opet zob) daje jedva 2,5 kalorije hrane po 1 kaloriji energije fosilnog goriva, dok krompiri daju tek nešto više od 2 kalorije, a pšenica i soja oko 1 i po kalorije. Čak i ti mršavi rezultati, međutim, predstavljaju bogatstvo kada se uporede s uzgojem životinja u SADu čiji svaki oblik traži više energije nego što je daje. Onaj koji je najmanje efikasan – uzgoj goveda na otvorenom prostoru – koristi više od 3 kalorije fosilnih goriva za svaku kaloriju hrane koju daje; dok najneefikasniji – uzgoj goveda u tovilištu – traži 33 kalorije goriva za svaku kaloriju hrane. U pogledu energetske delotvornosti, jaja, jagnjetina, mleko i perad, nalaze se između ta dva oblika proizvodnje govedine. Drugim rečima, ako se ograničimo na poljoprivredu SADa, uzgoj žitarica je barem 5 puta energetski efikasnije od uzgoja stoke, oko 20 puta energetski efikasnije od uzgoja pilića, te više od 50 puta energetski efikasnije od uzgoja stoke u tovilištima. Uzgoj životinja u SADu delotvoran je samo stoga što se oslanja na milione godina akumuliranu sunčevu energiju uskladištenu u zemlji u obliku nafte i ugljena. To ima ekonomskog smisla za poljoprivredne koorporacije zato što je meso vrednije od nafte, ali što se racionalne dugoročne upotrebe naših konačnih resursa tiče, to uopšte nema nikakvog smisla.

Uzgoj životinja takođe slabo stoji ako se s proizvodnjom žitarica uporedi u pogledu korištenja vode. Pola kg mesa traži 50 puta više vode od odgovarajuće količine pšenice. Newsweek je slikovito opisao tu količinu vode kada je rekao :::: ’’U vodi koja odlazi za 450 kg teškog vola mogao bi ploviti razarač’’. Zahtevi uzgoja životinja isušuju ogromne podzemne bazene vode na koje se oslanjaju mnoga suva područja Amerike, Australije i drugih zemalja. U zemlji goveda koja se proteže od zapadnog Texasa do Nebraske, na primer, razina vodenih površina

3

opada, a bunari se isušuju kako se ogromno podzemno jezero poznato kao Ogalalla Aquifer – još jedna resurs kojem su, poput nafte i ugljena, trebali milioni godina da nastane – nastavlja koristiti da bi se proizvelo meso.

Ne bismo trebali zanemariti niti ono što uzgoj životinja čini vodi koju ne koristi. Statistika Britanskog vodoprivrednog udruženja pokazuje da je 1985.g. bilo više od 3 500 slučajeva zagađenja vode zbog farmi. Primer – pukao je tank u jednom svinjogojilištu poslavši četvrt miliona litara svinjskog izmeta u reku Perry ubivši 110 000 riba. Više od polovine tužbi koje su vodoprivrednici trenutno uložili radi ozbiljnog zagađivanja rečnih voda jeste protiv farmera. To nije iznenađujuće jer skromna fabrika jaja koja ima 60 000 ptica proizvodi 82 tone izmeta nedeljno, dok u istom razdoblju 2000 svinja napravi 27 tona izmeta i 32 tone urina. Holandske farme proizvedu 94 miliona tona izmeta godišnje, no zemlja može od toga sigurno absorbovati samo 50 miliona. Taj bi višak, izračunato je, napunio teretni voz koji bi bio dug 16 000 km, od Amsterdama do najudaljenijih obala Kanade, međutim taj se višak nigde ne odnosi, on se baca na zemlju gde zagađuje izvore vode i ubija preostalu biljnu vegetaciju, u onim područjima Holandije gde se stoka uzgaja. U SAD domaće životinje proizvedu 2 biliona tona izmeta godišnje - oko 10 puta više od ljudskog stanovništva – a polovina od toga dolazi od životinja koje se uzgajaju na tvornički način, gde se otpad prirodno ne vraća zemlji. Kao što je to rekao jedan uzgajivač svinja :::: ’’sve dok gnojivo ne postane skuplje od rada, taj otpad za mene ima veoma malo vrednosti’’. Tako izmet koji bi mogao obnoviti plodnost naše zemlje završava tako što zagađuje potoke i reke.

Međutim, ispada da najveću od svih ludosti uzrokovanih potražnjom za mesom predstavlja uništavanje šuma. Povesno gledano, želja da se životinjama pruži ispaša bila je glavni motiv za krčenje šuma. Ona je o još uvek i danas. U Kostarici, Kolumbiji, Maleziji, Brazilu, Tajlandu i Indoneziji krče se prašume da bi se stoci pružili pašnjaci. No, siromašno stanovništvo tih zemalja nema koristi od mesa koj se dobija od te stoke, umesto toga ono se prodaje dobrostojećima u velikim gradovima ili se izvozi. Tokom proteklih 2 godina uništena je skoro polovina svetskih prašuma srednje Amerike, većim delom zato da bi se proizvela govedina za Severnu Ameriku. Skoro 90% biljnih i životinjskih vrsta na planeti živi u tropima, a mnoge od njih nauka nije ni zabeležila. Ako se to krčenje nastavi sadašnjim tempom, one će biti uništene. U dodatku tome, krčenje zemlje uzrokuje eroziju, povećana količina oborina dovodi do poplava, seljaci više nemaju drva za ogrev, a količina kiše može biti smanjena.

Mi te šume gubimo upravo u trenutku kada počinjemo uviđati koliko one istinski poseduju vitalnu važnost. Nakon velike suše u Severnoj Americi 1988.g.,

4

mnogi su čuli o pretnji koju za naš planet predstavlja efekat staklenika, većinom prouzrokovan sve većom količinom ugljen-dioksida u atmosferi. Šume uskladište ogromne količine ugljenika, procenjeno je da uprkos svem krčenju koje se desilo, preostale svetske šume još uvek zadržavaju 400 puta više ugljenika od količine koja se svake godine ispušta u atmosferu, zbog ljudske upotrebe fosilnih goriva. Uništavanje šuma oslobađa ugljenik u atmosferu u obliku ugljen-dioksida. Suprotno tome, nova šuma koja raste apsorbira ugljen-dioksid iz atmosfere i sprema ga kao živu materiju. Uništavanje postojećih šuma intenziviraće efekat staklenika; u opsežnom pošumljavanju združenom sa drugim merama koje smanjuju količine ugljen-dioksida leži naša jedina nada da ga ublažimo. Ako to propustimo učiniti, zagrevanje naše planete dovešće u sledećih 50 godina do rasprostranjenih suša, daljeg uništavanja šuma zbog klimatskih promena, izumiranja bezbrojnih vrsta koje se neće moći nositi s promenama u svojoj okolini, rastapanja polarnog ledenog pokrivača koji će nadalje dovesti do povećanja razine mora i poplava u obalnim gradovima i nizinama. Dizanje razine mora za 1 metar poplavilo bi 15% Bangladeša, ugrožavajući tako 10 miliona ljudi; te bi ugrozilo samo postojanje nekih niskih pacifičkih ostrvskih nacija poput Maldiva, Tuvalua i Kiribatija.

Šume i životinjsko meso bore se za istu zemlju. Ogroman apetit bogatih zemalja za mesom znači da poljoprivredni biznis može platiti više od onih koji žele sačuvati ili obnoviti šume. Mi se, skroz doslovno, kockamo s budućnošću našeg planeta – radi hamburgera.

*

Proizvodnja mesa je ključni uzrok brojnih globalnih katastrofa - globalnog zagrijavanja, širenja pustinja, nestajanja tropskih kišnih šuma i stvaranja kiselih kiša. Primjerice, svjetski uzgoj oko 1,3 milijardi krava, koje ispuštanjem plinova godišnje proizvode 100 milijuna tona metana, povećava globalno zagrijavanje. Kiselina koja se isparava iz uskladištenoga tekućega gnojiva uzrokuje kisele kiše; primjerice, u nizozemskoj regiji Pel zbog kiselih kiša induciranih svinjskim izmetom umrlo je 90% drveća. Nadalje, oko 40% svjetske pšenice i kukuruza koji se koriste za ishranu farmskih životinja, goleme količine zemljišta na kojima se uzgaja alfa-alfa, kikiriki i repa za životinjsku hranu, trećina Gejine površine koja se pretvara u pustinje zbog mesne industrije glavni su uzroci gladovanja trećeg svijeta.

5

WIKIPEDIA. Environmental vegetarianism is the belief that the production of meat and animal products at current and likely future levels is environmentally unsustainable. Industrialization has lead to intensive farming practices and diets high in animal protein, primarily in developed nations and mainly the United States. According to the National Academy of Sciences (NAS) "Most of the world's population today subsists on vegetarian or near-vegetarian diets for reasons that are economic, philosophical, religious, cultural, or ecological." Thus, the main protest of environmental vegetarians is primarily of intensive farming in developed nations.

According to the United Nations Population Fund "Each U.S. citizen consumes an average of 260 lb. of meat per year, the world's highest rate. That is about 1.5 times the industrial world average, three times the East Asian average, and 40 times the average in Bangladesh."

All modern, intensive farming practices consume large amounts of fossil fuel and water resources and lead to emissions of harmful gases and chemicals. The habitat for wildlife provided by large industrial monoculture farms is very poor, and modern industrial agriculture is a threat to biodiversity compared with farming practices such as organic farming, permaculture, arable, pastoral, and rainfed agriculture.

Animals fed on grain, and those that rely on grazing need far more water than grain crops. According to the USDA, growing the crops necessary to feed farmed animals requires nearly half of the United States' water supply and 80% of its agricultural land. Additionally, animals raised for food in the U.S. consume 90% of the soy crop, 80% of the corn crop, and a total of 70% of its grain. In tracking food animal production from the feed trough to the dinner table, the inefficiencies of meat, milk and egg production range from 4:1 energy input to protein output ratio up to 54:1. The result is that producing animal based food is typically much less efficient than the harvesting of grains, vegetables, legumes, seeds and fruits. This criticism could not be applied to animals that are grazed rather than fed, especially those grazed on land that could not be used for other purposes. However, this type of grazing is becoming less common worldwide, being substituted with intense farming, and in some cases leads to topsoil loss.

Economical

An economic vegetarian is someone who practises vegetarianism from either the philosophical viewpoint concerning issues such as public health and curbing world starvation, the belief that the consumption of meat is economically unsound, part of a conscious simple living strategy or just out of necessity. According to the WorldWatch Institute "Massive reductions in meat consumption in industrial nations will ease the health care burden while improving public health; declining livestock herds will take pressure off of rangelands and grainlands, allowing the agricultural resource base to rejuvenate. As populations grow, lowering meat consumption worldwide will allow more efficient use of declining per capita land and water resources, while at the same time making grain more affordable to the world's chronically hungry." Economic vegetarians can also include the poor people might not be averse to eating meat, but regularly eat vegetarian food, out of economic compulsions, since meat can often be a luxury. This is especially true in countries like India where a vegetarian diet is far cheaper and more economical than a diet that includes meat.

6

7