Laporan Tugas Khusus Meso

8/16/2019 Laporan Tugas Khusus Meso

1/49

LAPORAN TUGAS KHUSUS

PRAKTIK KERJA PROFESI APOTEKER DI RSUP Dr. HASAN

SADIKIN

PERIODE APRIL - MEI 2016

“ANALISIS EFEK SAMPING OBAT (ESO) YANG TERLAPORKAN DI

RSUP DR. HASAN SADIKIN BULAN JANUARI MARET 2016!

SHAL"IERRA POLYTA FITRIAH

#0$1%06$

PROGRAM PEMINATAN PELAYANAN FARMASI

PROGRAM STUDI PROFESI APOTEKER

INSTITUT TEKNOLOGI BANDUNG

2016


2/49

DAFTAR ISI

Halaman

DAFTAR ISI..............................................................................................................................ii

DAFTAR GAMBAR................................................................................................................ iv

DAFTAR LAMPIRAN..............................................................................................................v

BAB I PENDAHULUAN..........................................................................................................1

1.1 Latar Belakang.............................................................................................................1

1.2 T!an..........................................................................................................................1

BAB II TIN"AUAN UMUM.....................................................................................................2

2.1 De#ini$i E#ek Sam%ing &'at ( Adverse Drug Reactions (ADRs)................................2

2.2 M)nit)ring E#ek Sam%ing &'at *MES&+....................................................................2

2., Alr Pela%)ran MES&.................................................................................................,

2.- Anali$i$ a$alita$......................................................................................................-

2./ Pen0akit ata )ni$i Terkait E#ek Sam%ing &'at.....................................................-

2./.1 Mal an Mnta.................................................................................................-

2./.2 P$ing ( Di33ine$$................................................................................................/

2./., N0eri.....................................................................................................................4

2./.- Penrnan Na#$ Makan......................................................................................4

2././ N0eri &t)t ( M0algia............................................................................................4

2./.4 Fatige ( Baan Lela an Lema$........................................................................5

2./.5 Diare an )n$ti%a$i............................................................................................5

2./.6 Er%$i &'at Alergi................................................................................................5

2./.7 S0n8)%e..............................................................................................................19

2./.19 Se$ak na#a$ ( D0$%nea........................................................................................11

BAB III DATA an PEMBAHASAN......................................................................................12

,.1 Data............................................................................................................................12


3/49

,.2 Pem'aa$an...............................................................................................................1,

,.2.1 Ativan *L)ra3e%am+...........................................................................................1-

,.2.2 Para$etam)l an Am)k$i$ilin.............................................................................1/

,.2., :itamin B )m%lek$..........................................................................................14

,.2.- Se'iv) *Te'ivine+...........................................................................................15

,.2./ Pegintr)n............................................................................................................17

,.2.4 Pa8litak$el;


4/49

DAFTAR GAMBAR

Halaman

Gam'ar ,. 1 Peringatan FDA mengenai e#ek $am%ing a$etamin)#en.%ara$etam)l.................1/

Gam'ar ,. 2 La%)ran mengenai k)n$ti%a$i 0ang i$e'a'kan Se'iv)......................................17


5/49

DAFTAR LAMPIRAN

Halaman

LAMPIRAN A > D...................................................................................................................,9

LAMPIRAN E.........................................................................................................................,1

LAMPIRAN F>G.....................................................................................................................,2

LAMPIRAN H.........................................................................................................................,,LAMPIRAN I...........................................................................................................................,-

LAMPIRAN "..........................................................................................................................,/

LAMPIRAN .........................................................................................................................,4

LAMPIRAN L.........................................................................................................................,5

LAMPIRAN M........................................................................................................................,6

LAMPIRAN N ? &..................................................................................................................,7

LAMPIRAN P..........................................................................................................................-9

LAMPIRAN @.........................................................................................................................-1

LAMPIRAN R.........................................................................................................................-2

LAMPIRAN S..........................................................................................................................-,

BAB I

PENDAHULUAN

1.1 L&'&r B&*&+,

)n$e% ari %eng)'atan %aa akekatn0a aala Primum non nocere” 0ait 0ang %ertama

aala 0ang tiak mem'aa0akan. Seangkan )'at $eniri $e'enarn0a mer%akan 3at kimia

0ang $e'agian 'e$ar i 'at engan 8ara i$inte$i$ an 'kan 'era$al ari t' man$ia.

Maka $e8ara tiak lang$ng $elain akan mem'erikan e#ek tera%i tent )'at !ga a%at

mem'erikan e#ek lain 0ang tiak iara%kan 0ang i$e't engan e#ek $am%ing.


6/49

ala%n tela melali $erangkaian !i %reklini$ an !i klini$ $erta tela i$et!i )le

'aan 'erCenang mengenai i!in %erearann0a; tiak a%at i%ngkiri 'aCa tiak aa $at

%n %r)k($eiaan #arma$i 0ang 199 aman an 'e'a$ ari re$ik). Hal ini 'erkaitan engan

ter'ata$n0a in#)rma$i tentang keamanan ari $ti %reklini$ ma%n klini$ $eingga a$e$men

ri$ik)>man#aat %aa taa% %ra %ema$aran ma$i ter'ata$. Selain it %enggnaan )'at alam

ma$0arakat tiak a%at i%reik$i an memngkinkan ter!ain0a ma$ala %enggnaan )'at

$e%erti %enggnaan off-lable an ma$ala terkait )$i$ an ra$i %emakaian. &le $e'a' it;

%erl ilakkan $at kegiatan ntk memanta %enggnaan )'at i ma$0arakat an

mema$tikan 'aCa )'at 0ang $a %a$arkan ter$e't teta% aman. egiatan ata aktivita$

ter$e't i$e't engan Post Marketing Surveilance.

Sala $at 'entk ari postmarketing surveilance 0ang ilakkan )le tenaga ke$eatan i

tem%at %raktik %ela0anan #arma$i aala M)nit)ring E#ek Sam%ing &'at *MES&+. Setela

ilakkan MES&; MES& ila%)rkan ke %$at MES& ntk ianali$i$ an ika!i.

Postmarketing Pharmacovigilance ignakan $e'agai $arana ntk mengek$%l)ra$i ata an

%en0eliikan la%)ran ka$$ ntk mengienti#ika$i 'ngan antara )'at an ADR$.

1.2 T&+

Menentkan 'ngan ke$e$aian antara e#ek $am%ing )'at 0ang ila%)rkan alam la%)ranMES& $elama 'lan "anari ? Maret 2914 engan ma$ing>ma$ing )'at 0ang i8rigain0a.

BAB II

TINJAUAN UMUM

2.1 D/+ E/* S&3+, O4&' 5 Adverse Drug Reactions (ADRs)

ADR$ mer%akan $at %engalaman reak$i 0ang tiak iara%kan an 'er'aa0a ari

%em'erian )'at ata k)m'ina$i )'at %aa k)ni$i n)rmal %enggnaan )'at an iga

'erkaitan ata i$e'a'kan )le )'at. Pengertian lain; menrt ar8>La$agna; e#ek $am%ing

)'at mer%akan $etia% re$%)n$ teraa% $at )'at 0ang 'er'aa0a an tiak imak$kan;

ter!ai %aa )$i$ 0ang ignakan %aa man$ia ntk %r)#ilak$i$; iagn)$i$; tera%i; tiak

terma$k gagal men8a%ai kegnaan 0ang imak$kan. Seangkan %engertian e#ek $am%ing

)'at menrt H& aala $etia% re$%)n teraa% $at )'at 0ang 'er'aa0a an tiak


7/49

imak$kan; ter!ai %aa )$i$ 'ia$a 0ang ignakan %aa man$ia ntk %r)#ilak$i$;

iagn)$i$; ata tera%i %en0akit ata ntk mem)i#ika$i #ng$i #i$i)l)gi. Tiak terma$k

kegagalan tera%i; )ver)$i$; %en0alagnaan )'at; ketiak%atan an ke$alaan )'at.

2.2 M+'r+, E/* S&3+, O4&' (MESO)

Untk mema$tikan )'at 0ang iterima )le ma$0arakat $a aman; maka ilakkan $at

kegiatan 0ang i$e't engan Pharmacovigilance; 0ait $at keilman an aktivita$ tentang

eket$i; %enilaian *assessment +; %emaaman an %en8egaan e#ek $am%ing ata ma$ala

lainn0a terkait engan %enggnaan )'at. ala%n $e'elm )'at i%a$arkan )'at tela

melali $ti %ra>klinik an klinik $eingga )'at tiak iragkan ka$iat; kalita$; an

keamanann0a; namn )'at ar$ teta% i%anta %enggnaann0a $aat $a i%a$arkan. Hal

ini ikarenakan %aa $aat )'at ignakan )le ma$0arakat la$; )'at men!ai $lit

ikenalikan an tiak a%at i%a$tikan %enggnaan an %en0im%anann0a $ama $e%erti 0ang

i!ikan.

Di tem%at %raktik %ela0anan ke#arma$ian; ntk memanta ter!ain0a $at e#ek $am%ing

)'at ilakkanla m)nit)ring e#ek $am%ing )'at *MES&+. Di In)ne$ia $eniri; kegiatan

MES& )le tenaga ke$eatan ma$i 'er$i#at $karela *voluntar reporting + engan

menggnakan #)rmlir %ela%)ran ES& 'erCarna kning; 0ang ikenal $e'agai F)rm ning.

M)nit)ring ter$e't ilakkan teraa% $elr )'at 'erear an ignakan alam %ela0anan

ke$eatan i In)ne$ia.

Akti#ita$ m)nit)ring ES& an !ga %ela%)rann0a )le $e!aCat tenaga ke$eatan $e'agai

ealt8are %r)vier mer%akan $at t))l 0ang a%at ignakan ntk menetek$i

kemngkinan ter!ain0a ES& 0ang $eri$ an !arang ter!ai *rare+.

MES& a%at ila%)rkan )le tenaga ke$eatan meli%ti

)kter;

)kter $%e$iali$;

)kter gigi;

a%)teker;

'ian;

%eraCat; an

tenaga ke$eatan lain.


8/49

ang ila%)rkan alam #)rm kning MES& ini aala $etia% ke!aian 0ang i8rigai $e'agai

e#ek $am%ing )'at; 'aik e#ek $am%ing 0ang 'elm iketai 'ngan ka$aln0a *TD(AE+

ma%n 0ang $a %a$ti mer%akan $at ES& *ADR$+.

Di RSUP r. Ha$an Saikin; kegiatan MES& tela 'er!alan engan 8k% 'aik $eingga

$etia% 'lan $elal aa ata %ela%)ran MES&. Pela%)ran ini 'ia$an0a ilakkan )le )kter

engan k))rina$i engan %eraCat an a%)teker.

2.7 Ar P&3r&+ MESO

In#)rma$i TD *e!aian Tiak Diinginkan+ ata ES& 0ang enak ila%)rkan ii$ikan ke

alam #)rmlir %ela%)ran ES&( #)rmlir kning 0ang ter$eia. Dalam %en0ia%an %ela%)ran

TD ata ES&; $e!aCat tenaga ke$eatan a%at menggali in#)rma$i ari %a$ien ata kelarga

%a$ien. Untk melengka%i in#)rma$i lain 0ang i'tkan alam %ela%)ran a%at i%er)le

ari 8atatan mei$ %a$ien.

Alr %ela%)ran MES& i RSHSaala $e'agai 'erikt

1. PeraCat; )kter; ata a%)teker meliat aan0a ke8rigaan teraa% ES& 0ang ter!ai

%aa %a$ien.2. PeraCat; )kter; an a%)teker melakkan k))rina$i ntk %engi$ian #)rmlir kning.

,. D)kter menli$ in#)rma$i ES& %aa #)rmlir kning.-. F)rmlir kning kemian ianali$i$ )le a%)teker./. F)rmlir 0ang tela $ele$ai ianali$i$ kemian i $erakan ke TFT *Tim Farma$i an

Tera%i+4. TFT mengirimkan la%)ran MES& ke%aa

P$at MES&(Farmak)vigilan$ Na$i)nalDirekt)rat PengaCa$an Di$tri'$i

Pr)k Tera%etik an PRTBaan P&M RI

"l. Per8etakan Negara 2, "akarta P$at; 19/49

N) Tel% 921 > -2-- 5// e=t.111Fa= 921 > -266 ,-6/Email %v>8enter%)m.g).i anIn)ne$ia>MES&>BaanP&M)tmail.8)m

2.8 A+& K&&'&

Pr)$e$ evala$i 0ang a%at ilakkan alam menganali$i$ ES& aala engan menggnakan

anali$i$ ka$alita$. Anali$i$ ka$alita$ mer%akan %r)$e$ evala$i 0ang ilakkan ntk

menentkan ata menegakkan 'ngan ka$al antara ke!aian e#ek $am%ing 0ang ter!aiata teramati engan %enggnaan )'at )le %a$ien. Ter$eia 'e'era%a alg)ritma ata tool


9/49

ntk melakkan anali$i$ ka$alita$ terkait TD(ES&. Penekatan 0ang ilakkan %aa

mmn0a aala kalitati# $e'agaimana ateg)ri a$alita$ 0ang ikem'angkan )le H&;

an !ga ga'ngan kalitati# an kantitati# $e%erti Alg)ritma Naran!). Di alam #)rmlir

%ela%)ran ES& ata #)rmlir kning; ter8antm ta'el Alg)ritma Naran!) 0ang a%at

ignakan )le tenaga ke$eatan ntk melakkan anali$i$ ka$alita$ %er inivi %a$ien.

2.% P+9&*' &'& K+: Tr*&' E/* S&3+, O4&'

2.5.1 Mual dan Muntah

Mal aala %engalaman 0ang $ama $ekali $'0ekti#; ie#ini$ikan $e'agai $en$a$i 0ang

$egera menali mnta. Pa$ien men0atakan 'aCa mereka $e)la>)la akan mnta; ata

menggam'arkan $en$a$i $e%erti mera$a tiak n0aman ata $akit %ert.

Mnta aala %eri$tiCa #i$ik 0ang $angat $%e$i#ik; ie#ini$ikan $e'agai evaka$i i$i

lam'ng 0ang 8e%at an $e8ara %ak$a engan alr 'alik ari i$i %ert $am%ai an kelar ari

mlt. Mnta 'ia$an0a; namn tiak $elal; ilan!tkan lagi engan mal. Mnta a%at

ter!ai tan%a kelarn0a i$i lam'ng ari mlt; i$e't $e'agai na#a$ kering *dr heaves+; al

ini menga8 %aa gerakan %erna%a$an $%a$m)ik ilakkan engan gl)ti$ tertt%.

Sen$a$i 'er%a mal i$e'a'kan )le $timla$i ari $at ata le'i ari em%at $i$tem 0ait • A/r+ ;%$at 0ang le'i tinggi i $i$tem $ara# %$at *SSP+.

2.5.2 Pusing / Dizziness

Bera$arkan am$ Be$ar Baa$a In)ne$ia *BBI+; %$ing iartikan !ga $e'agai $akit

ke%ala; %ening; alam keaaan ke$eim'angan tergangg $era$a keaaan $ekitar 'er%tar.

https://www.jevuska.com/2009/10/08/proses-pembentukan-dan-sekresi-empedu/batu/https://www.jevuska.com/2013/02/09/gejala-kurang-oksigen-ke-otak/https://www.jevuska.com/2013/02/09/gejala-kurang-oksigen-ke-otak/https://www.jevuska.com/2009/10/08/proses-pembentukan-dan-sekresi-empedu/batu/https://www.jevuska.com/2013/02/09/gejala-kurang-oksigen-ke-otak/


10/49

P$ing ata di!!iness mer%akan ketiakn0amanan 0ang ira$akan %aa ke%ala 0ang a%at

i$e'a'kan 'e'era%a al iantaran0a ganggan %aa %engliatan; )tak; $i$tem ke$eim'angan

*vestibular + i alam telinga an $i$tem %en8ernaan. P$ing mer%akan %era$aan $'0ekti#

0ang tiak terkr; karena $etia% )rang memiliki %enggam'aran 0ang 'er'ea>'ea mengenai

k)ni$i 0ang 'erki$ar antara $akit ke%ala ringan; unsteadiness; ingga vertig). Aa 'e'era%a

$en$a$i tama 0ang 'ia$a ira$akan %aa $e$e)rang $aat %$ing 0ait

> $en$a$i $e%erti ma %ing$an> $en$a$i lim'ng ata keilangan ke$eim'angan> vertig); 0ait $ekeliling tera$a 'er%tar.

Se'enarn0a %$ing 'kan mer%akan %en0akit; namn mer%akan ge!ala ata k)ni$i 0ang

i$e'a'kan )le #akt)r>#akt)r lain; iantaran0a

> $tre$$ ata ke8ema$an> eira$i ata ke%ana$an; mi$aln0a $aat 'er)laraga> krangn0a %a$)kan ara ke )tak; mi$aln0a aki'at %en0em%itan %em'l ara> kaar gla ara 0ang terlal rena; 'ia$an0a ter!ai %aa %enerita ia'ete$ ata

$aat $e$e)rang 'er%a$a> e#ek $am%ing ari )'at>)'atan> k)n$m$i minman kera$ 0ang 'erle'ian

2.5.3 Neri

N0eri aala %engalaman $en$)ri an em)$i)nal 0ang tiak men0enangkan aki'at ker$akan

!aringan 0ang aktal ata %)ten$ial. N0eri ter!ai 'er$ama 'an0ak %r)$e$ %en0akit ata

'er$amaan engan 'e'era%a %emerik$aan iagn)$tik ata %eng)'atan. N0eri !ga mer%akan

k)ni$i 0ang $'0ekti#; $e%erti aln0a %$ing an mal; karena tiak a%at terkr. Aa lima

kla$i#ika$i an !eni$ n0eri; 0ait

1. n0eri akt; 0ang a%at ringan; $eang; ata 'erat2. n0eri kr)nik ,. n0eri $%er#i$ial *n0eri %aa 'agia lar t'; aki'at lka; $'+-. n0eri $)matik *tlang; )t)t rangka; an $eni+/. n0eri vi$eral; ata n0eri alam.

2.5.! Penurunan Na"su Ma#an

Penrnan ata ilangn0a na#$ makan mer%akan $at k)ni$i 0ang i$e'a'kan 'an0ak

#akt)r; $ala $atn0a aala aan0a %en0akit ata aan0a ganggan teraa% k)ni$i t'.

Ra$a mal ata ra$a tiak enak %aa 'agian mlt %aa mmn0a men!ai $e'a' $e$e)rang


11/49

keilangan na#$ makann0a. Selain it; ganggan %$ik)l)gi$ $e%erti e%re$i; ke$eian 0ang

'erle'i; ata $tre$$ !ga a%at men0e'a'kan %enrnan ata keilangan na#$ makan.

Be'era%a )'at !ga a%at men0e'a'kan %enrnan na#$ makan; 'ia$an0a e#ek ini tiak

ter!ai $e8ara lang$ng melainkan i$e'a'kan ata 'er$amaan engan e#ek $am%ing lain

mi$aln0a mal ata ra$a tiak enak %aa %ert.

2.5.5 Neri $tot / Malgia

N0eri )t)t ata m0algia aala ra$a $akit ata n0eri 0ang mn8l %aa 'agian )t)t; 'ia$an0a

iiringi engan ra$a %egal. )ni$i ini mer%akan k)ni$i mm 0ang 'i$a ter!ai %aa

$ema )rang. N0eri )t)t 'ia$an0a terkait engan tingkat ketegangan; terlal 'an0ak

'eraktivita$; ata 8eera ari )laraga an(ata 'eker!a; $elain it m0algia ata n0eri )t)t 'i$a

!ga i$e'a'kan karena %enggnaan )'at>)'at tertent $e%erti antik)le$ter)l; A


12/49

2.5.- ru,si $at Alergi

Er%$i )'at alergi ata allergic drug eruption mer%akan reak$i alergi %aa klit ata aera

mk)ktan 0ang ter!ai $e'agai aki'at %em'erian )'at engan 8ara $i$temik. Er%$i )'at

alergi mer%akan $ala $at 'entk ari reak$i $ilang )'at %aa klit. Reak$i $ilang )'at

aala reak$i 'er'aa0a ata tiak iinginkan 0ang iaki'atkan ari %enggnaan %r)k

%eng)'atan an ari reak$i ter$e't a%at i%reik$ikan 'aa0a %enggnaan %r)k it i

ma$a 0ang akan atang $eingga ilakkan tinakan %enggantian ma%n %enarikan %r)k.

Ummn0a er%$i )'at alergi tim'l karena reak$i i%er$en$itivita$ 'era$arkan mekani$me

imn)l)gi$. Reak$i ini !ga a%a ter!ai melali mekani$me n)n imn)l)gi$ 0ang i$e'a'kan

karena t)k$i$ita$ )'at; )ver )$i$; interak$i antar )'at an %er'aan alam meta')li$me.

Er%$i alergi )'at 0ang tim'l akan mem%n0ai kemiri%an engan ganggan klit lain %aa

mmn0a; 0ait

1. Er%$i makla%a%lar ata m)r'ili#)rmi$Mer%akan er$%i )'at alergi 0ang ter$ering an a%at iink$i )le am%ir $ema )'at;

i$e't !ga $e'agai er%$i ek$antemat)$a. Er%$i ini $eringkali generali$ata an

$imetri$; a%et teriri ata$ eritema; amkal 0ang 'erk)n#len$; an(ata %a%l 0ang

ter$e'ar i Ca!a; tela%ak tangan; a kaki. Mem'ran mk)$a tiak terkena. aang>

kaang aa emam; n0eri $eni; an malai$e. Le$i 'ia$an0a tim'l alam 1>2 mingg

$etela imlain0a tera%i; 'er%a ve$ik)%a%la; %$tl; an 'la 0ang ter!ai am%ir i

$elr t'. Er%$i !eni$ ini $ering ikaitkan engan %enggnaan am%i$ilin; NSAID;

$l#)nami; tetra$iklin; antik)nvl$an; all)%rin)l; eritr)mi$i$; #en)'ar'ital; an 'akan

retin)i.2. Urtikaria an angi)eema

Urtikaria an angi)eema mer%akan er%$i )'at ter$ering kea. Le$i %aa rtikaria

'er%a eema 0ang eritem ata %8at an $eringkali gatal. Le$i rtikaria 'ia$an0a ilang

alam 'e'era%a !am; !arang le'i ari 2- !am an $e8ara $erentak mn8l le$i rtika 'ar

i tem%at lain. Urtikaria 0ang iink$i )'at $eringkali iikti emam an ge!ala mm

'er%a malai$e; vertig); an $akit ke%ala.Angi)eema ter!ai 'ila %em'engkakan !ga ter!ai %aa ermi$ alam an !aringan

$'ktan; itanai eema $etem%at 0ang an0a 'erkem'ang %aa l)ka$i tertent $a!a.

Angi)eema 'ia$an0a ter!ai i aera 'i'ir; kel)%ak mata; genitalia ek$terna; tangan

an kaki. Bia$an0a ikaitkan engan %enggnaan %eni$ilin; a$am a$etil$ali$ilat; an

NSAID.,. "i#ed drug eruption *FDE+


13/49

FDE i$e'a'kan k$$ )'at ata 'aan kimia; mer%akan $ala $at er%$i klit 0ang

$ering i!m%ai. elainan ini mmn0a 'er%a eritema an ve$ikel 'er'entk 'lat ata

l)n!)ng an 'ia$an0a nmlar. elainan ini akan tim'l 'erkali>kali %aa tem%at 0ang

$ama. Tem%at %reik$in0a i $ekitar mlt; i aera 'i'ir; an aera %eni$ %aa laki>

laki $eingga $ering i$alaartikan $e'agai %en0akit kelamin. FDE 'er%a er)$i 0ang

kaang>kaang 8k% la$ i$ertai eritema an ra$a %ana$ $etem%at. &'at 0ang $ering

ikaitkan engan ter!ain0a FDE iantaran0a $l#)nami; 'ar'itrat; trimet)%rim; an

anakge$ik.-. $rthema multiforme ($M)% Stevens-&ohnson sndrome (S&S)% 'o#ic $pidermal

ecrolisis ('$)

EM; S"S; an TEN mer%akan er%$i )'at alergi 0ang %aling 'erat. E%ierm)li$i$ %aa

S"S 'ia$an0a i'aCa 19 la$ %ermkaan t' *LPT+; $eangkan %aa TEN ,9LPT. Gam'aran klini$ lain 0ang a%at i%akai ntk mem'eakan %en0akit ini aala

karakteri$tik an i$tri'$i le$i klit $erta ge!ala an tana 0ang 'er'ngan.EM mer%akan er%$i %)lim)r#ik eritemat)$a; le$i kla$ik 'er%a le$i target *iri$+ 0ang

)minan i ek$tremita$. Le$i ti%e lain 'er%a makla; %a%l; ve$ikel; an 'la. Letak le$i

$imetri$ an mem'ran mk)$a a%at terli'at; a%at %la tiak.S"S mer%akan EM ma0)r; engan gam'aran ka$ 'er%a $t)matiti$ er)$i#; keterli'atan

)klar 'erat; $erta er%$i klit 0ang la$ 'er%a makla mera ta $eringkali nekr)tik.

Le$i S"S tertama meli%ti 'aan an Ca!a. "ika S"S 'erlan!t; a%at 'erkem'ang

men!ai 'entk 0ang le'i 'erat 0ait TEN. Tera%at 'an0ak tm%ang tini antara

kea $inr)m ini; an )'at 0ang $ama a%at mengink$i kean0a. Le'i ari 69

TEN iink$i )le )'at. TEN i$ertai %eri)e %r))rmal 'er%a emam; riniti$;

k)n!ngtiviti$; 0ang 'ertaan 'e'era%a ari ingga mingg; $elan!tn0a le$i klit

'erkem'ang 8e%at; 'ia$an0a alam , ari. ACaln0a; %a$ien mera$akan $e%erti ter'akar

ata n0eri %aa le$i makl)%a%lar; rtikaria; ata er%$i $e%erti EM 0an engan 8e%at

'erk)n#len$i./. Dermatiti$ )ntak Alergi *DA+DA mer%akan reak$i alergi ti%a I:; gam'aran klini$ DA karena )'at $ama engan

DA 0ang itm'lkan )le %en0e'a' lain. Be'era%a %en0e'a' mm ari DA aala

ne)mi$in; 'en3)kain; etileniamin. Pen0e'a' 0ang krang $ering aala %ara'en e$ter;

tirmera$)l; antii$tamin; 'a$itra$in; $erta ta'ir $r0a an k)rtik)$ter)i t)%ikal

mer%akan %en0e'a' 0ang !arang.4. Dermatiti$ Ek$#)liativa *DE+


14/49

Dikenal !ga $e'agai eritr)erma; 'ia$an0a mn8l alam 'e'era%a mingg ata 'akan

'e'era%a ari $etela %enggnaan )'at. Er%$i 'er%a eritema i $elr t' iikti

e$kama$i %aa tela%ak tangan.5. Pr%ra

Pr%ra aala %eraraan i alam klit 'er%a kemeraan 0ang tiak ilang 'ila

itekan. Er%$i %r%ra a%at ter!ai $e'agai ek$%re$i tnggal alergi )'at; ata mngkin

'er'gan engan er%$i 'erat lain; mi$aln0a EM. Er%$i 'ia$an0a $imetri$ $erta

mn8l i $ekitar kaki; an %ergelangan kaki ata tngkai 'agian 'aCa; engan

%en0e'ar keata$. Er%$i 'ia$a i$ertai gatal.6. :a$kliti$

:a$kliti$ mer%akan raang %em'l ara. Bia$an0a i$ertai emam; mialgia; an

an)rek$ia. &'at 0ang 'ia$a ikaitkan engan k)ni$i ini 0ait %eni$ilin; $l#)nami;

NSAID; antie%re$an; an atiaritmia.7. Reaka$i #)t)alergik

Gam'aran klini$ reak$i #)t)alergi $ama engan ermatiti$ k)ntak alergik; l)kali$a$in0a

%aa tem%at 0ang ter%a!an $inar mataari. emian kelainan a%at mela$ ke aera

tiak ter%a!an mataari. &'at 0ang a%at men0e'a'kan #)t)alergi iala #en)tia3in;

$l#)namia; )'at anti in#lama$i n)n $ter)i; an gri$e)#lvin.19. Eritema n))$m *EN+

EN mer%akan er%$i )'at alergi 0ang !arang ter!ai. Le$i ini 'er%a n)$ eritema 0ang

lnak; engan i$tri'$i $imetri$ %aa %ermkaan ek$ten$)r tngkai 'aCa. Paa ka$$

0ang 'erat a%at mengenai %aa an lengan. Ge!ala mm 'er%a emam; malai$e; an

artriti$ tiak 'ia$a %aa EN 0ang iink$i )'at. &'at>)'atan 0ang iangga% $ering

men0e'a'kan EN aala $l#)nami; 'r)mia; an k)ntra$e%$i )ral. &'at>)'atan lain

$e%erti %eni$ilin; 'ar'itrat; an $ali$ilat le'i !arang men0e'a'kan EN.

2.5.0 nco,e

Sncope ata %ing$an ie#ini$ikan $e'agai keilangan ke$aaran $ementara engan

ketiakmam%an mem%ertaankan %)$tr t' 0ang iikti engan %emlian $%)ntan.

Pengertian ini tiak terma$k k)ma; ke!ang; $0)k; ata 'entk lain ari keilangan ke$aaran.

Me$ki%n $e'agian 'e$ar %en0e'a' sncope mer%akan k)ni$i 0ang tiak 'er'aa0a; namn

%aa $e'agian ke8il inivi al ini a%at mengan8am !iCa. Bia$an0a sncope ter!ai ketika

aliran ara ke )tak teram'at ata tiak 8k% $eingga %a$)kan )k$igen ke )tak !ga

men!ai 'erkrang; $e%erti %aa k)ni$i tekanan ara terlal rena *i%)ten$i+ ata !antng

tiak mem)m%a %er$eiaan )k$igen 0ang n)rmal ke )tak.


15/49

Fakt)r>#akt)r 0ang a%at men0e'a'kan sncope iantaran0a aala $tre$$ em)$i)nal; n0eri;

%engm%lan ara i kaki karena %er'aan %)$i$i t' 0ang ti'a>ti'a; ke%ana$an;

eira$i; 'erkeringat 'an0ak; ata kelelaan. Sncope a%at ter!ai $aat 'atk %ara

*tertama %aa %ria+ karena %er'aan tekanan ara 0ang 8e%at. Hal ini !ga a%at

i$e'a'kan ari ganggan ati; $0ara#; %$ikiatri(ke!iCaaan; meta')li$me; an %ar>%ar; $erta

mngkin mer%akan e#ek $am%ing ari )'at.

2.5.1 esa# na"as / Ds,nea

Se$ak na#a$ 0ait %era$aan $lit 'erna%a$ 0ang 'ia$an0a ter!ai ketika $e$e)rang melakkan

aktivita$ #i$ik. Se$ak na#a$ aala $at ge!ala ari 'e'era%a %en0akit 0ang a%at 'er$i#at

kr)ni$. Ma8am>ma8am $e$ak na%a$ ( dspnea antara lain

D0$%nea *Se$ak Na#a$+ akt

D0$%nea *Se$ak Na#a$+ akt en#an aCal 0ang ti'a>ti'a mer%akan %en0e'a' mm

kn!ngan ke rang gaCat arrat. Pen0e'a' 0$%nea akt iantaran0a %en0akit

%erna%a$an *%ar>%ar an %erna%a$an+; %en0akit !antng ata trama aa. D0$%nea *Se$ak Na#a$+ kr)ni$

D0$%nea *Se$ak Na#a$+ kr)ni$ *menan+ a%at i$e'a'kan )le %en0akit a$ma;

Pen0akit Par &'$trkti# r)ni$ *PP&+; em#i$ema; in#lama$i %ar>%ar; tm)r;

kelainan %ita $ara.

http://artikel.co/42/obat-alami-asma-dengan-ramuan.htmlhttp://artikel.co/42/obat-alami-asma-dengan-ramuan.htmlhttp://artikel.co/42/obat-alami-asma-dengan-ramuan.htmlhttp://artikel.co/42/obat-alami-asma-dengan-ramuan.html


16/49

BAB III

DATA :&+ PEMBAHASAN

7.1 D&'&

Ta'el ,. 1 La%)ran E#ek Sam%ing &'at(ES& Blan "anari 2914

No NamaJenis

kelaminUmur

(tahun)Efek samping Obat yang dicurigai

1 FFL P 26 Mual, Pusing Ativan

2 PS L 32Makula eritema dan

makulahiperpigmentasi,bula

Parasetamol, Amoksisilin

3 E P !e"asa #atal, kemerahan $%omple&

' L( P !e"asaMual dan tidak na)su

makanSebivo

* !M L !e"asa $adan terasa lemas Peg+ntron

6 P !e"asa#atal tempat

pen-untikanPeg+ntron

Ta'el ,. 2 La%)ran E#ek Sam%ing &'at(ES& Blan Fe'rari 2914

No Nama

Jenis

kelamin

Umur

(tahun) Efek samping Obat yang dicurigai

1 A. P '/ S-n%ope, -eri Pa%litaksel, 0arboplatin

2 A P 22Mata melihat ke atas,

tidak bisa digerakkan keba"ah

Metoklorpamid

3 .A L ' erasa sesak na)as 4itamin 5, 5alne&


17/49

' ( P 1 #atal pada kulit Levo)loksasin

* !M L!e"as

a$adan terasa lemas Pegintron

6 L( P!e"as

a

Pinggang n-eri, $A$

kurang lan%ar Sebivo

M L!e"as

aPegalpegal Sebivo

/ S P!e"as

a

a)su makan berkurang,

telinga berdengung

seperti kemasukan air

Pegas-s

Ta'el ,. , La%)ran E#ek Sam%ing &'at(ES& Blan Maret 2914

No NamaJenis

kelaminUmur

(tahun)Efek samping Obat yang dicurigai

1 5 L 36 Erupsi obat alergii)ampisin, +sonia7id,

Pira7inamid

2 E P 18 Erupsi obat alergi Amoksisilin,Sipro)loksasin

3 S L 3/ Erupsi obat alergi9bat penurun panas,

antibiotik

7.2 P4&>&&+

Untk mengetai aan0a kemngkinan 'ngan antara antara e#ek $am%ing 0ang tim'l

engan )'at 0ang i8rigai; maka %erl iketai %r)#il an in#)rma$i ari ma$ing>ma$ing

)'at taman0a %r)#il an in#)rma$i )'at ari literatr ter%er8a0a. A%a'ila 'era$arkan %r)#il

an in#)rma$i )'at ari literatr tern0ata tiak i$e'tkan aan0a e#ek $am%ing 0ang

terla%)rkan; maka in#)rma$i ter!ain0a e#ek $am%ing ini 'i$a ia%at ari a$il %enelitian ata

ata mengenai ke!aian i ma$0arakat *case reports+ karena kemngkinan 'e$ar e#ek

$am%ing ter$e't mer%akan e#ek $am%ing 'ar.


18/49

Berikt ini akan i'aa$ mengenai 'ngan e#ek $am%ing )'at engan ma$ing>ma$ing )'at

0ang i8rigai 'era$arkan %aa %r)#il an in#)rma$i )'at.

3.2.1 Ativan (oraze,a)

Ativan *l)ra3e%am+ mer%akan 'en3)ia3e%ine akti# engan ak$i e%re$an %aa $i$tem $ara#

%$at. &'at ini memiliki kanngan an#ioltic an sedative 0ang memiliki %eran %enting

alam %ert)l)ngan ge!ala %at)l)gi$ ari ke8ema$an(an#iet %aa %a$ien engan ganggan

ke8ema$an; namn tiak iinika$ikan ntk mana!emen ke8ema$an. Ativan *l)ra3e%am+

!ga memiliki aktivita$ antik)nvl$an.

Bera$arkan aktivita$ #armak)l)gin0a 0ang le'i ke%aa menrnkan ke8ema$an an

mem'erikan ketenangan; ativan !ga memiliki aktivita$ lain 0ang ikt men0ertain0a 0ang

i$e't $e'agai e#ek $am%ing. Sala $at e#ek $am%ing 0ang ia$ilkan memiliki kemiri%an

engan g)l)ngan 'en3)ia3e%ine lain an mer%akan 0ang %aling $ering ila%)rkan 0ait

mengantk. Selain it; aa 'e'era%a e#ek $am%ing lain 0ang 'i$a tim'l aki'at %emakaian

Ativan *l)ra3e%am+ 'era$arkan AHFS 2911 0ait

1. Pemakaian )ral mengantk; 3+,; kelemaan; an unsteadiness.2. Pemakaian %arenteral i%)ten$i; $)mn)len; kegagalan %erna#a$an; mengantk

'erle'i.

Seangkan 'era$arkan Drug nformation *andbook *DIH+ 15t eiti)n 0ait

1. E#ek $am%ing mm *19+Mengantk an %enrnan %erna#a$an.

2. E#ek $am%ing uncommon *1 > 19 +Hi%)ten$i; akati$ia; amne$ia; ata=ia; ke'ingngan; e%re$i; i$)renta$i;

3+,5dizziness; $akit ke%ala; ermatiti$; rash; %er'aan na#$ makan; &?

%enrnan 'erat 'aan; kelemaan )t)t; ganggan %engliatan; a%nea; i%errventila$i;

nasal congestion.,. E#ek $am%ing !arang *J19+

A$tenia; blood dscrasias; i$ini'i$i; e%)ria; kelelaan; %enigkatan $aliva$i;

ketiakteratran men$tra$i; ketergantngan #i$ikKmental *%emakaian !angka

%an!ang+; kelam'atan re#lek$; keinginan 'n iri; $ei3re; an vertig).

Dalam la%)ran e#ek $am%ing; %a$ien FFL mera$akan mal an %$ing 0ang i8rigai

iaki'atkan )le %enggnaan Ativan. Bila i'ngkan engan ata e#ek $am%ing 0ang

tera%at alam AHFS 2911 an DIH ei$i 15; maka e#ek $am%ing mal an %$ing memang


19/49

'i$a a%at ter!ai %aa %a$ien 0ang menggnakan l)ra3e%am; karena k)ni$i mal an %$ing

$a tera#tar $e'agai e#ek $am%ing 0ang a%at ter!ai $aat %enggnaan )'at engan 3at

akti# l)ra3e%am.

3.2.2 Parasetaol dan Ao#sisilin

Para$etam)l ata ikenal !ga $e'agai A$etamin)#en mer%akan g)l)ngan )'at anti%iretik

an analge$ik; 0ait )'at 0ang memiliki aktivita$ ntk menrnkan emam an

mengilangkan ra$a $akit. Seangkan Am)k$i$ilin mer%akan anti'i)tik g)l)ngan 'eta>

laktam 0ang ignakan ntk meng)'ati in#ek$i 'akteri.

Menrt la%)ran 0ang iterima; tera%at e#ek $am%ing 0ang i8rigai i$e'a'kan )le

%enggnaan Para$etam)l an(ata Am)k$i$ilin. E#ek $am%ing ter$e't 0ait makla eritema

an makla i%er%igmenta$i 'la. )ni$i ini imngkinkan mer%akan 'entk ari reak$i

alergi )'at. Para$etam)l ata A$etamin)#en an Am)k$i$ilin $eniri memang ila%)rkan

a%at men0e'a'kan reak$i alergi %aa klit. Bakan 'ar>'ar ini FDA mengelarkan

la%)ran 'aCa A$etamin)#en ata Para$etam)l a%at men0e'a'kan reak$i alergi $e%erti

Steven-&ohnson sndrome (S&S) an 'o#ic $pidermal ecrolsis ('$)+

Gam'ar ,. 1 Peringatan FDA mengenai e#ek $am%ing a$etamin)#en.%ara$etam)l

Selain it; 'e'era%a la%)ran an %enelitian terkait e#ek $am%ing %ara$etam)l an am)k$i$ilin

teraa% klit !ga 8k% 'an0ak ilakkan. Be'era%a iantaran0a 0ait

> "ae>)) "ng; kk melakkan %enelitian an me0atakan 'aCa NSAID$ an

a$etamin)#en a%at men0e'a'kan FDE * "i#ed Drug $rpution+; alam "rnal Allerg

Astha 4unologi Research e,teer 21! *Lam%iran A+.


20/49

> En>"in im; kk mema%arkan ka$$ ter!ain0a S"S an TEN %aa 'e'era%a %a$ien

$etela meng)n$m$i a$etamin)#en; alam "rnal Asia Paci"i# Allerg 21! *Lam%iran

B+.> Ste%anie Al'in an Sraa AgarCal melakkan %enelitian mengenai %revalen$i an

karakteri$tik ari alergi %eni$ilin 0ang ila%)rkan %aa ma$0arakat eCa$a. Dalam

%enelitian i$e'tkan 'aCa reak$i alergi 0ang )minan i$e'a'kan karena %eni$ilin

*terma$k iantaran0a aala am)k$i$ilin+ aala alergi %aa klit 'er%a ra$; iikti

hives; angi)eema; ana#ilak$i$; gatal>gatal; dspnea; mal mnta; iare; %al%ita$i; $akit

ke%ala; an t)k$i$ita$ )klar. "rnal 0ang memat %enelitian ter$e't 0ait Allerg and

Astha Proceedings 6ol. 35 tahun 21! *Lam%iran 6 %eng)'atan engan

am)k$i$ilin. ,ase report ter$e't imat alam 8ournal o" Medical 9ase Re,orts 6ol.

1 21% (Lam%iran D+.

Bera$arkan in#)rma$i ter$e't; i'ngkan engan la%)ran e#ek $am%ing 'er%a eritema

an makla i%er%igmenta$i 'la 0ang i8rigai aki'at %enggnaan %ara$etam)l an(ata

am)k$i$ilin; maka kemngkinan 'ngann0a 8enerng erat. arena i tem%at lain la%)ran

mengenai ke!aian $er%a %erna aa.

3.2.3 6itain ' +o,le#s

:itamin B k)m%lek$ mer%akan mltivitamin 0ang teriri ari vitamin B1 *tiamine+;

vitamin B2 *ri')#lavin+; vitamin B, *nia8in+; vitamin B/ *a$am %ant)tenat+; vitamin B4

*%0ri)=ine+; vitamin B5 *'i)tin+; vitamin B7 *a$am #)lat+; an vitamin B12

*80an)8)'alamin+.

E#ek $am%ing 0ang ila%)rkan %aa la%)ran MES& 'lan "anari 2914 'erkaitan engan

%enggnaan vitamin B k)m%lek$ aala gatal an kemeraan. Namn $aat ini 'elm

itemkan !rnal 0ang 'eri$i artikel 0ang mem'aa$ mengenai k)ni$i gatal an kemeraan

aki'at k)n$m$i vitamin B k)m%lek$. Dari literatr Drug nformation *andbook ei$i 15;

i$e'tkan 'aCa e#ek $am%ing ari %enggnaan k)m'ina$i vitamin B k)m%lek$;

ikel)m%)kkan 'era$arkan $i$tem )rgan 0ait

> Si$tem $ara# %$at $)mn)len> Dermat)l)gi ,&'&


21/49

> Pen8ernaan kem'ng; k)n$ti%a$i; iare; #latlen$; mal; an mnta> Hemat)l)gi peripheral vascular thrombosis% polcthemia vera> Ner)m$klar an $keletal %are$te$ia> Lain ? lain r&* &r,

Selain it; alam $m'er AHFS 2911 !ga men0atakan 'e'era%a e#ek $am%ing aki'at

%enggnaan vitamin B12 *0ang mer%akan 'agian alam $eiaan vitamin B k)m%lek$+ 0ait

iare; peripheral vascular thrombosis; ,&'&; transitor e#anthema% r'*&r&; an

%em'engkakan.

Bera$arkan al ter$e't; a%at i$im%lkan 'aCa tera%at 'ngan ter!ain0a gatal an

kemeraan %aa %a$ien engan %enggnaan vitamin B k)m%lek$ karena ata literatr !ga

men0e'tkan e#ek $am%ing ter$e't a%at ter!ai %aa %emakaian vitamin B k)m%lek$.

3.2.! eivo (:eivudine)

Se'iv) menganng 3at akti# tel'ivine. Se'iv) mer%akan kel)m%)k )'at antivir$ 0ang

ignakan $e'agai %eng)'atan alam in#ek$i vir$. Se'iv) 'ia$an0a ignakan ntk

meng)'ati %a$ien eCa$a 0ang menerita He%atiti$ B kr)ni$. Se'iv) 'eker!a engan 8ara

mem'l)k %ertm'an vir$ e%atiti$ B $eingga mengrangi ker$akan %aa ati an

mem'ant meningkatkan #ng$i ati.

E#ek $am%ing 0ang a%at tim'l aki'at %enggnaan tel'ivine $e'agai 3at akti# ari %r)k

Se'iv); 'era$arkan AHFS 2911 antara lain in#ek$i $alran na#a$ ata$; ganggan %aa

$alran 8erna terma$k n0eri %ert; mal; mnta; iare; i$%e%$ia; kelelaan; malai$e;

na$)#aringiti$; $akit ke%ala; ge!ala miri% #l; %eningkatan k)n$entra$i kreatinin kliren$; 'atk;

%irek$ia; artralgia; rash; n0eri %nggng; %$ing; m0algia; an in$)mnia. Seangkan

'era$arkan DIH ei$i 15; e#ek $am%ing %aa %enggnaan tel'vine 0ait

- Sangat mm (./0)elelaan *12+; malai$e *12+; $akit ke%ala *11+; n0eri %ert *12+; %eningkatan


22/49

Peningkatan amila$e; %eningkatan 'ilir'in; ga$rtiti$; tr)m')$it)%enia; %eri%eral

ner)%at0.

Bera$arkan ata 0ang iim%n ari 'lan "anari>Maret 2914; tera%at 'e'era%a la%)ran

0ang ke8rigaann0a mengara %aa %enggnaan Se'iv). Be'era%a e#ek $am%ing 0ang

ila%)rkan ter$e't 0ait mal; tiak na#$ makan; n0eri %inggang; BAB krang lan8ar; an

%egal>%egal. Berik 'ngan antara e#ek $am%ing 0ang ila%)rkan engan e#ek $am%ing

Se'iv) 0ang ter8atat alam literatr *AHFS an DIH+.

> Mal e#ek $am%ing ini tera#tar $e'agai e#ek $am%ing mm 0ang ter!ai $ekitar

5 %aa %enggnaan tel'vin *$e$ai+.> Tiak na#$ makan Cala%n alam literatr tiak i$e'tkan $e8ara !ela$

mengenai e#ek $am%ing ini %aa %enggnaan tel'ivine; namn k)ni$i ini 'i$a $a!a

ter!ai aki'at e#ek $am%ing 0ang lain 0ait ra$a mal an i$%e%$ia. Inivi 0ang

mengalami ra$a mal an i$%e%$ia akan 8enerng mengalami %enrnan na#$

makan *$e$ai+.> N0eri %inggang e#ek $am%ing ini t iak aa i ata literatr $e'agai e#ek

$am%ing %enggnaan tel'ivine; namn 'i$a $a!a n0eri ini terkait engan ke!aian

n0eri %nggng; m0algia; ata %eri#eral ner)%ati *'elm a%at i%a$tikan+.> Pegal>%egal e#ek $am%ing ini !ga tiak i$e'tkan alam ata i literatr; 'elm

aa !rnal 0ang mem'aa$ aan0a ka$$ ini; namn k)ni$i ini miri% an ekat

engan m0algia 0ang mer%akan e#ek $am%ing %enggnaan tel'ivin *'elm a%at

i%a$tikan+.> BAB krang lan8ar 'elm !ela$ k)ni$i krang lan8ar 0ang imak$ e%erti a%a;

namn 'era$arkan ata literatr tiak i$e'tkan aan0a k)n$ti%a$i $e'agai e#ek

$am%ing tel'ivine an $am%ai $aat ini !ga 'elm aa !rnal 0ang mem'aa$

aan0a la%)ran ka$$ $e%erti ini. Namn $at Ce' ke$eatan "actMed

mem%erliatkan 'aCa k)ni$i ini !ga %erna ila%)rkan namn !mlan0a $angat$eikit *'elm a%at i%a$tikan+.


23/49

Gam'ar ,. 2 La%)ran mengenai k)n$ti%a$i 0ang i$e'a'kan Se'iv)

3.2.5 Pegintron

Pegintr)n *%eginter#er)n al#a>2'+ mer%akan antivir$ 0ang iinika$ikan ntk %eng)'atan

He%atiti$ < kr)ni$ *


24/49

Netr)%enia *4>59+; tr)m')$it)%enia *5>29+; %eningkatan tran$amina$e

*19+; e%at)megali *4+./. E#ek %aa ner)m$klar an $keletal

M0algia */-+; *&>&+ */2+; n0eri m$kl)$keletal *26+; artarlgia *2,+;

rig)r$ *2,+.4. E#ek %aa kari)va$klar

N0eri aa *4+; flushing *4+.5. E#ek %aa en)krin an meta')lit

Hi%)tir)ii$me */+; ganggan men$tra$i *-+; i%ertir)ii$me *,+.6. E#ek %aa ati

Peningkatan tran$amina$e *19+; e%at)megali *4+.7. E#ek %aa mata

)n!ngtiviti$ *-+; %engliatan ka'r *2+.19. E#ek %aa %erna#a$an

Faringiti$ *19+; 'atk *6+; $in$iti$ *5+; 0$%nea *-+; riniti$ *2+.

11. E#ek l)kalI+/&& &'& r&* &r, 3&:& '3&' 3+9+'*&+ *2, > -5+; n0eri %aa

l)ka$i %en0ntikan *2>,+.12. Lain>lain

In#ek$i vir$ *11+; ia%)re$i$ *4+; neutrali!ing antibodies *2+.

3.2.% Paclita#sel 9aro,latin

Pa8lita=el mer%akan )'at anti>kanker g)l)ngan ta=an 0ang 'eker!a alam melaCan $el

kanker engan 8ara mengam'at %ertm'an $el kanker. &'at ini iinika$ikan ntk

%eng)'atan iantaran0a kanker )varim; kanker %a0ara; advanced non-small-cell lung

cancer% an ADS related 1aposi2s sarcoma+ Seangkan 8ar')%latin mer%akan agen

kem)tera%i 0ang 'ia$a ignakan ntk %eng)'atan 'e'era%a ti%e kanker %ar>%ar an

kanker )varim.

Menrt la%)ran MES& 'lan "anari>Maret 2914; ila%)rkan ke!aian $0n8)%e an n0eri

%aa %a$ien A 0ang iga i$e'a'kan %emakaian %a8litak$el an(ata 8ar')%latin. Bila

i'ngkan engan ata e#ek $am%ing 0ang tera%at %aa literatr AHFS 2911 an Drug

nformation *andbook ei$i 15; ke!aian $0n8)%e an n0eri ini memang 'i$a i$e'a'kan

aki'at %emakaian %a8lita=el an(ata 8ar')%latin.

S0n8)%e ata %ing$an a%at ter!ai karena 'e'era%a al; mi$aln0a %enrnan tekana ara

0ang ti'a>ti'a; kelelaan 0ang 'erle'i; ata karena ganggan ara $e%erti anemia.

Di'ngkan engan %emakaian %a8lita=el an(ata 8ar')%latin %aa %a$ien; ke!aian

$0n8)%e ini imngkinkan ter!ai aki'at %a$ien mengalami anemia. Hal ini $e!alan engan

ata 0ang ia%at ari literatr AHFS ma%n DIH 'aCa %a8lita=el an 8ar')%latin $ama>


25/49

$ama memiliki e#ek $am%ing men0e'a'kan anemia $eingga re$ik) ter!ai %aa %a$ien

men!ai le'i tinggi. Selan!tn0a ntk ke!aian n0eri; e#ek $am%ing ini le'i ekat

'ngann0a engan %emakaian 8ar')%latin i'aning %a8lita=el karena literatr DIH

men0e'tkan 'aCa %er$enta$e ter!ain0a e#ek $am%ing %aa %a$ien 0ang menggnakan

8ar')%latin aala $e'e$ar 2, *liat lam%iran E+.

3.2.* Metoclo,raide

Met)kl)%ramie mer%akan g)l)ngan )'at antimetik ata antimnta 0ang 'eker!a %aa

'agian i )tak $eingga men8ega mn8ln0a ra$a mal an mnta. Penggnaan

met)8l)%ramie %aa inivi eCa$a; iantaran0a

> Men8ega mal an mnta 0ang ter!ai $etela men!alani kem)tera%i> Men8ega mal an mnta 0ang i$e'a'kan rai)tera%i> Meng)'ati mal an mnta terma$k mal an mnta 0ang ter!ai $aat migrain.

Bera$arkan ata %ela%)ran MES&; %aa 'lan Fe'rari 2914 tela ila%)rkan k)ni$i 0ang

i8rigai i$e'a'kan karena %enggnaan met)kl)%rami 0ait %a$ien RA 0ang mengalami

k)ni$i mata meliat ke ata$ an tiak 'i$a igerakkan ke 'aCa. )ni$i $e%erti ini

iketai $e'agai oculogric crisis 0ang mer%akan $ala $at reak$i i$t)nik akt 0ang !ga

mer%akan $ala $at e#ek $am%ing $eri$ aki'at %enggnaan met)kl)%ramie 'era$arkan

ata ari Drug nformation *andbook ei$i 15.

Diketai 'aCa ke!aian $e%a tern0ata tela ter!ai i 'e'era%a tem%at; $ala $atn0a

aala i Trki. Bera$arkan 'he $urasian &ournal of Medicine :)l. -/ tan 291,

*Lam%iran F+; mema%arkan $e'a la%)ran ka$$ mengenai %a$ien 0ang mengalami reka$i

i$t)nik akt engan $ala $at ge!alan0a aala oculogric crisis+ emian alam !rnal

,linical 3phthalmolog :)l. 6 tan 291- *Lam%iran G+ !ga mema%arkan $e'a case

report mengenai %a$ien Canita 0ang mengalami oculogric crisis $etela meng)n$m$imet)kl)%rami. Hal ter$e't mengarakan aan0a 'ngan antara kemngkinan ter!ain0a

e#ek $am%ing oculogric crisis %aa %a$ien RA memang ter!ai aki'at %enggnaan

met)kl)%rami.

3.2.- 6itain + +alne; (Asa :rane#saat)

:itamin an a$am tranek$amat mer%akan )'at 0ang 'ia$a ignakan ntk men8ega

ter!ain0a ata meng)'ati %eraraan. :itamin mer%akan k)#akt)r e$en$ial tk

ter!ain0a k)agla$i ata %em'ekan ara. Seangkan a$am tranek$amat mer%akan agen


26/49

#i'rin)litik 0ang 'eker!a engan 8ara men8ega li$i$n0a 'enang>'enang #i'rin $eingga

'ekan ara teta% ter'entk ata ter'entk le'i lama.

Dari ata la%)ran MES& 'lan Fe'rari 2914; ila%)rkan $e)rang %a$ien 0ang mengalami

e#ek $am%ing 'er%a $e$ak na#a$ 0ang iga aki'at %enggnaan vitamin an(ata kalne=

*a$am tranek$amat+. Namn ari literatr 'elm itemkan aan0a e#ek $am%ing ari

%enggnaan vitamin an(ata a$am tranek$amat teraa% %erna#a$an. Dari la%)ran ka$$

!ga 'elm itemkan aan0a ka$$ %)$tmarketing ari vitamin ata a$am tranek$amat

0ang men0e'a'kan $e$ak na#a$. &le $e'a' it; %aa la%)ran ka$$ ini 'elm a%at itarik

ke$im%lan mengenai 'ngan antara ke!aian e#ek $am%ing $e$ak na#a$ engan

%enggnaan vitamin an(ata kalne= *a$am tranek$amat+.

3.2..0 evo"lo#sasin

Lev)#l)k$a$in mer%akan anti'i)tik 0ang terma$k g)l)ngan in)l)n. &'at ini a%at

ignakan %aa 'e'era%a k)ni$i in#ek$i iantaran0a antra=; in#ek$i $alran na#a$; in#ek$i

$alran kemi; %0el)ne#riti$ akt; an %r)$tatiti$.

Dalam %enggnaann0a; )'at ini a%at men0e'a'kan 'e'era%a e#ek $am%ing $e%erti 0ang

tera%at alam literatr DIH ei$i 15 *liat lam%iran H+ an $ala $atn0a aala e#ek

$am%ing %aa klit 'er%a rash *2+ an %rrit$ *1+. Bera$arkan la%)ran MES& %aa

'lan Fe'rari 2914 0ang ter!ai %aa %a$ien T" 0ang mengalami gatal an kemeraan; maka

kemngkinan 'e$ar ke8rigaan teraa% lev)#l)k$a$in ter'kti karena e#ek $am%ing 0ang

ter!ai %aa T" memang 'i$a i$e'a'kan )le %enggnaan lev)#l)k$a$in.

3.2.1 Pegass

Pega$0$ mer%akan $eiaan #arma$i 0ang menganng 3at akti# %eginter#er)n al#a>2a 0ang

mer%akan inter#er)n engan ak$i lama *long-acting +. &'at ini ignakan ntk meng)'ati

%a$ien e%atitit$ B kr)ni$ ata e%atiti$ < kr)ni$ %aa eCa$a. &'at ini !ga ignakan ntk

meng)'ati e%atiti$ < kr)ni$ %aa anak iata$ / tan 0ang 'elm %erna i)'ati

$e'elmn0a.

Paa la%)ran MES& 'lan Fe'rari 2914; tela ila%)rkan aan0a e#ek $am%ing 0ang ter!ai

%aa %a$ien ST imana %a$ien ini mengalami %enrnan na#$ makan an telinga 'erengng

$e%erti kema$kan air. Bila i'ngkan engan ata e#ek $am%ing 0ang tera%at alam

literatr DIH ei$i 15 *liat lam%iran I+; a k)ni$i ter$e't memang a%at i$e'a'kan ari


27/49

%enggnaan Pega$0$. Dari literatr ter$e't ter8atat 'aCa e#ek $am%ing an)rek$ia 0ang

'erkaitan engan %enrnan ata keilangan na#$ makan a%at ter!ai $e'e$ar 15 *ata

2- 'ila %enggnaan ik)m'ina$i engan ri'avirin+. Selain it; literatr ter$e't !ga

men0e'tkan aan0a case report 'erkaitan engan %enggnaan %eginter#er)n al#a>2a

iantaran0a aala ganggan %enengaran an keilangan %enengaran.

La%)ran ka$$ $er%a mengenai ganggan %enengaran !ga i$e'tkan alam ndian

&ournal of Phamacolog 4ol+ 56% 7/.8 *liat lam%iran "+; imana $e)rang Canita 'er$ia -1

tan ila%)rkan mengalami 'ilateral tinnit$ an keilangan %enengaran $e8ara rever$i'el

$etela tera%i engan %eginter#er)n al#a>2a $elama 2 'lan. Paa tan 291- !ga %erna

ilakkan %enelitian mengenai e#ek $am%ing %enggnaan %eginer#er)n al#a>2a 0ang

ik)m'ina$i engan ri'avirin %aa %a$ien e%atiti$ < teraa% #ng$i %enengaran.

Bera$arkan %enelitian 0ang imat alam 'he $gptian &ournal of 3tolarngolog 4ol 9.;

7/.5 *liat lam%iran +; ia%atkan a$il 'aCa tera%at e#ek $am%ing 0ang $igni#ikan ari

%emakaian k)m'ina$i )'at ter$e't teraa% #ng$i %enengaran.

Maka a%at i$im%lkan 'aCa e#ek $am%ing 0ang ter!ai %aa %a$ien ST kemngkina 'e$ar

memang i$e'a'kan %enggnaan Pega$0$ *Peginter#er)n al#a>2a+.

3.2.11 Ri"a,isin 4soniazid Pirazinaid

Dari ata la%)ran MES& 'lan Maret 2914; ila%)rkan ter!ain0a er%$i alergi )'at 0ang

iga mer%akan e#ek $am%ing ari %enggnaan ri#am%i$in; i$)nia3i; an %ira3inami.

etiga )'at ini mer%akan antit'erkl)$i$ 0ait anti'i)tik 0ang ignakan $e'agai tera%i

t'erkl)$i$.

Se%erti 0ang tela i!ela$kan %aa 'agian tin!aan mm; er%$i )'at alergi ata allergic

drug eruption mer%akan reak$i alergi %aa klit ata aera mk)ktan 0ang ter!ai $e'agai

aki'at %em'erian )'at engan 8ara $i$temik. Er%$i )'at alergi mer%akan $ala $at 'entk

ari reak$i $ilang )'at %aa klit. Ummn0a er%$i )'at alergi tim'l karena reak$i

i%er$en$itivita$ 'era$arkan mekani$me imn)l)gi$ an a%at mn8l $e%erti reak$i alergi

klit %aa 'ia$an0a.

Tera%at 'e'era%a la%)ran mengenai reak$i e#ek $am%ing %aa klit ari %enggnaan

k)m'ina$i ata tnggal )'at>)'at ini; iantaran0a 0ait


28/49

> a$$ Pra!inamide-nduced maculopapular Rash 0ang imat alam ndian

&ournal of Dermatolog; :)l. //; 2919 *liat lam%iran L+. Paa ka$$ ter$e't

ila%)rkan $e)rang %a$ien 'er$ia 17 tan an mengalami ma8l)%a%lar ra$ %aa

ari ketiga k)n$m$i &AT.> a$$ DRESS %aa %enggnaan )'at ani>TB *ri#am%in; INH; etam't)l; an

%ira3inami+ 0ang ila%)rkan alam &ournal of "amil Medicine and Primar ,are%

4ol+ 7% 7/.9 *liat lam%iran M+ %aa $e)rang %a$ien 'er$ia 46 tan.> Dalam $e'a %enelitian mengenai e$en$iti$a$i ntk )'at anti>TB; i$am%aikan

'aCa $aat %enelitian %aa 4 %a$ien mengalami reak$i n)nimmeiate engan er%$i

ktan. Penelitian imal alam Asia Pacific Allerg 4ol+ 5% 7/.5 *liat lam%iran N+.> a$$ DRESS * Drug Reaction :ith $osinophilia and Sstemic Smptom) %aa

%enggnaan I$)nia3i 0ang imat alam 'he 1orean Academ of 'uberculosis and

Respirator Disease% 7/.8 *liat lam%iran &+.

Bera$arkan 'e'era%a la%)ran ka$$ ter$e't; maka a%at itarik ke$im%lan 'aCa er%$i

alergi )'at 0ang ter!ai %aa %a$ien 0ang ila%)rkan ter$e't 'e$ar kemngkinan memang

i$e'a'kan %emakaian ri#am%i$in; i$)nia3i; an %ira3inami k)m'ina$i ata tnggal.

3.2.12 Ao#sisilin dan i,ro"lo#sasin

Am)k$i$ilin an $i%r)#l)k$a$in mer%akan anti'i)tik 0ang 'era$al ari a g)l)ngan 0ang 'er'ea; 0ait 'eta>laktam an kin)l)n. Bera$arkan ata literatr ari AHFS 2911 an DIH

ei$i 15 *liat lam%iran P+; kea )'at ini a%at men0e'a'kan e#ek $am%ing %aa klit

terma$k er%$i )'at alergi namn engan 'entk 0ang 'er'ea>'ea.

Data ari DIH ei$i 15 men0e'tkan e#ek $am%ing %enggnaan am)k$i$ilin %aa klit

iantaran0a acute e#anthematosus pstulosis% erthematosus maculopapular rash% erthema

multiforme% kaniia$i$ mk)ktan; S"S; TEN; an rtikaria. Seangkan ntk e#ek $am%ing

$i%r)#l)k$a$in %aa klit iantaran0a 0ait rash; er0tema n))$m; #)t)$en$itivita$; an

er0tema mlti#)rme.

Be'era%a ka$$ 0ang ila%)rkan an imat alam !rnal iantaran0a 0ait

> ,iproflo#acin-induced erthema multiforme alam &ournal of Pharmacolog ;

Pharmacotherapeutics 4ol+ 9% 7/.7+ *liat lam%iran @+> a$$ $er%a mengenai FDE 0ang i$e'a'kan $i%r)#l)k$a$in; alam &ournal of

,linical and Diagnostic Research 4ol+ 6% 7/.9 *liat lam%iran R+.


29/49


30/49

BAB I"

KESIMPULAN DAN SARAN

8.1 K3&+

Bera$arkan anali$i$ 0ang tela ilakkan teraa% ke!aian e#ek $am%ing 0ang ila%)rkan

%aa la%)ran MES& %eri)e "anari ? Maret 2914 engan ma$ing>ma$ing )'at 0ang

i8rigai; engan menin!a ata ari literatr an la%)ran ka$$ %aa !rnal; a%at itarik

'e'era%a ke$im%lan $e'agai 'erikt.

> a$$ 0ang meli'atkan Ativan; Para$etam)l; Am)k$i$ilin; vitamin B k)m%lek$;

Pegintr)n; Pa8lita=el;

ma$ing e#ek $am%ing 0ang ila%)rkan.> Sat ari tiga ka$$ 0ang meli'atkan Se'iv) memiliki 'ngan ke$e$aian engan

e#ek $am%ing 0ang ila%)rkan; $eangkan 2 ka$$ $i$an0a 'elm a%at i%a$tikan.> a$$ 0ang meli'atkan vitamin an a$am trane=amat $e'agai )'at 0ang i8rigai

'elm a%at i%a$tikan ke$e$aiann0a engan e#ek $am%ing 0ang ila%)rkan karena

ata ter'ata$ an la%)ran ka$$ 'elm aa.> a$$ 0ang meli'atkan )'at %enrn %ana$ an anti'i)tik $e'agai )'at 0ang i8rigai

tiak a%at i%a$tikan ke$e$aiann0a engan e#ek $am%ing 0ang ila%)rkan karena

)'at an0a i$e'tkan g)l)ngann0a $a!a $eingga terlal la$ ntk ianali$i$.

Dari 'e'era%a ke$im%lan iata$ a%at itarik ke$im%lan tama 0ait tera%at 1, ka$$ 0ang

memiliki 'ngan ke$e$aian antara )'at 0ang i8rigai engan e#ek $am%ing 0ang

ila%)rkan; , ka$$ 'elm a%at i%a$tikan ke$e$aiann0a; an $at ka$$ tiak a%at

i%a$tikan ke$e$aiann0a.

8.2 S&r&+

Agar la%)ran anali$i$ ke$e$aian ini a$iln0a 'i$a men!ai le'i akrat an le'i 'aik i

Cakt $elan!tn0a maka aa 'e'era%a $aran 0ang a%at %enli$ $am%aikan; 0ait


31/49

> La%)ran MES& agar ilengka%i atan0a engan ata %enkng lain $e%erti a$il la'

ata a$il %emerik$aan %enkng; iagn)$i$; Cakt k)n$m$i )'at; Cakt ter!ain0a

e#ek $am%ing; an interven$i 0ang ilakkan *)'at i'erentikan ata tiak+.> Anali$i$ ilakkan engan anali$i$ ka$alita$ H& ata alg)ritma Naran!) 0ang

i$ertai ata %enkng $eingga a$il a%at le'i akrat.> Data literatr 0ang ignakan $%a0a le'i up to date.


32/49

DAFTAR PUSTAKA

&evuska% Maret 7% 7/.5% artikel kedokteran% neurologi < patofisiologi mual muntah

https=>>:::+?evuska+com>7/.5>/9>/7>mual-muntah-patofisiologi

tt%((CCC.eart.)rg(HEART&RG(FaintingOU


33/49

*Da#tar %$taka men0$l+


34/49

LAMPIRAN


35/49

LAMPIRAN A - D

*i lar #ile+


36/49

LAMPIRAN E

Data E#ek Sam%ing Pa8lita=el an


37/49


38/49

LAMPIRAN H

Data E#ek Sam%ing Lev)#l)k$a$in 'era$arkan Drug nformation *andbook% .6th edition


39/49

LAMPIRAN I

Data E#ek Sam%ing Peginter#er)n al#a>2a 'era$arkan Drug nformation *andbook% .6th

edition


40/49

LAMPIRAN J


41/49

LAMPIRAN K

(: &r /)


42/49

LAMPIRAN L


43/49

LAMPIRAN M


44/49


45/49

LAMPIRAN P

Data E#ek Sam%ing Am)k$i$ilin 'era$arkan Drug nformation *andbook% .6th edition

Data E#ek Sam%ing Si%r)#l)k$a$in 'era$arkan Drug nformation *andbook% .6th edition


46/49

LAMPIRAN @


47/49


48/49

LAMPIRAN R

(: 9&r /)


49/49

LAMPIRAN S

Documents

Laporan Tugas Khusus Meso