Korrelacionet kliniko-imazherike & Roli i HRCT në sëmundjet …fshmt.umt.rash.al/wp-content/uploads/2017/10/DORIAN... · 2020. 7. 23. · semundjet profesionale respiratore jane

REPUBLIKA E SHQIPERISE

UNIVERSITETI MJEKESOR I TIRANES

FAKULTETI SHKENCAVE MJEKESORE TEKNIKE

TEMAE DOKTORATURËS:

KORRELACIONET KLINIKO-IMAZHERIKE DHE

ROLI i HRCT NE DIAGNOSTIKIMIN E SËMUNDJEVE

PROFESIONALE RESPIRATORE

PUNOI TEMEN

DR.DORIAN SKENDERAJ

PUNOI: UDHEHEQES SHKENCOR

DR.DORIAN SKENDERAJ PROF. DR.KRENAR PREZA

Tiranë, 2014

http://www.google.al/imgres?imgurl=http://www.medindia.net/patients/patientinfo/images/pneumoconiosis.jpg&imgrefurl=http://www.medindia.net/patients/patientinfo/pneumoconiosis.htm&h=250&w=380&tbnid=TCDDM4p8bYlp5M:&zoom=1&docid=0YNoHxXvTq7j3M&ei=0vh0U7vLJ-ie0QXR-wE&tbm=isch&ved=0CIUBEDMoGTAZ

2 Korrelacionet kliniko-imazherike & Roli i HRCT në sëmundjet profesionale respiratore

➢ ABSTRAKT

KORRELACIONE KLINIKO-IMAZHERIKE DHE ROLI H.R.C.T.

NE DIAGNOSTIKIMIN E HERSHEM DHE TE SAKTE TE TYRE.

SEMUNDJET PROFESIONALE RESPIRATORE JANE SEMUNDJET ME TE SHPESHTA

DHE ME TE RENDA TE APARATIT RESPIRATOR QE SHKAKTOHEN NGA FAKTORET

E DEMSHEM(PLUHURAT PNEUMOKONIOGJENE) QE JANE TE PRANISHEM NE

OBJEKTET DHE MJEDISET E PUNES DHE TE PRODHIMIT KRYESISHT NE

INDUSTRINE NXJERRESE MINERARE DHE METALURGJINE E MINERALEVE.

Ketosemundje ndahen ne dy grupe madhore:

1-ne pnumokoniozat dhe 2- S.P.O.K.-un profesional,

ndersa pneumokoniozat jane edhe keto ne dy grupe: malinje dhe beninje.

Duke marre parasysh se keto semundje ne vendin tone kane patur nje perhapje

te madhe dhe jane zhvilluar edhe ne grada te ndryshme duke shkaktuar prekje

serioze sidomos te aparatit te frymemarjes,ne ndermorem kete studim qe te

njohim aspektet epidemiologjike ne shperndarjen e tyre,rolin e mjekesise se punes

per zbulimin e hershem te tyre te kombinuar me sherbimin e IMAZHERISE

KLINIKE dhe per kete studiuam edhe korrelimet e mundeshme klinike e

radiologjike per diagnostikimin e tyre ne nje kontingjent me stade te perparuara.

Ne keto 20 vitet e fundit, meqenese patem mundesine e nje diagnostikimi imazherik

me te plote dhe me metode me te sofistikuara, ne realizuam krahas ekzaminimit

me metodat klasike te radiografise pulmonare edhe ekzaminim me C.T. dhe

H.R.C.T. ,qe perbenedhe nje metode te perparuar dhe qe na paraqet imazhe me te

plota dhe me vleresime te posacme diagnostikuese. Ne kete menyre ne mundem

qe te krahasojmevlerat reale te metodave te ndryshme te diagnostikimit jo vetem

klinike,por edhe radiologjike.

Si materiale jane marre 219 paciente qe i jane nenshtuar nje pyetesori te

pergatitur nga ne dhe qe merrte per baze moshen, gjinise, vendlindjen,

vendbanimet,vendet e punes dhe te prodhimit ku ata kane kryer veprimtarine e

tyre,profesionin perkates,vitet e punes, etj.

Gjithashtune studiuam edhe shenjat subjektive dhe ndryshimet objektive te te

semureve,si dhe diagnostikimin kryesisht imazherik te ndara sipas stadeve te

semundjes,duke marre ne konsiderate edhe provat funksionale ventilatore si dhe

ekzaminimet perkatese, klinike,biokimike e bakteriologjike perkatese.


Nje kujdes te posacem i kushtuam daljes ne paaftesi per pune apo invaliditetit

profesional si dhe nderlikimeve te ndryshme kryesisht te aparatit respirator

sidomos T.B.C. pulmonar.

Perfundimete nxjerra nga studim jane te vlefshme jo vetem per numerin e te

semureve qe studiuam ,por krijon edhe nje perspektive ne te ardhmen pasi jane

hapur dhe po hapen nderrmarje e qendra pune nen dhe mbitokesore qe jo

vetem nxjerrin e perpunojne mineralet,por njekohesisht jane baze per te

shkaktuar pathologji profesionale sic jane S.P.R.

Si konkluzionverejme se metoda e H.C.R.T. pulmonare eshte nje ekzaminim

imazherik me sensibilitet te larte dhe qe na jep pasqyrimin e demtimeve

mushkerore dhe te pleures e te mediastinit me nje efektivitet me te madh dhe

realizon diagnostikim te sakte,te shpejte dhe mjaft rezultativ edhe per erresimet

teper te imta dhe qe vleresojne me mire gjendjen konkrete te indeve

mushkerore te demtuara nga pluhurat pnumokoniogjene.

Nga ana jone do te rekomandonim qe ne rastet e dyshimta dhe te diskutueshme

per nje diagnoze me te mire te perdorej atehere kur ka indikacione ekzaminimi

me H.R.C.T. pulmonar qe ka perparesi te ndjeshme si ndaj radiografise dhe C.T.

–Scanerit rutine.


➢ FALENDERIME:

Me deshire te madhe me kohe kam paturper te studiuar problemet qe lidhen

me diagnostikimin e Semundjeve Profesionale Respiratore (S.P.R.), pasi gjate

ekzaminimit imazherik vura re ndryshime ndermjet erresimeve te radiografive

pulmonare me rezultatetqe jepte C.T.-SKANERI ne ekzaminimin e zakonshem,gje qe

pas viteve 2005 u plotesua me mire me venjen ne perdorim te H.R.C.T-

Pulmonare.Keto semundje pulmonare me nje kuader klinik here te shprehur dhe

me teper te fshehta ne shenja dhe shfaqje te dukurive klinike,jane shkaku i

shume demtimeve dhe prekjeve mushkerore dhe diagnostikimi i tyre me ka

terhequr.

Kur perpara kater vitesh m’u dha mundesia per te planifikuar kete studim, mua

me plotesuan nje nga kerkesat e mija per t’u futur ne boten e larmishme, por te

veshtire te studimeve shkencore dhe per kete ne menyre te vecante

falenderojDekanin e Fakultetit te Shkencave Mjekesore Teknike prof.dr. Petrit Bara.

Gjithashtu, falenderoj per udheheqjen shkencore,perkushtimin dhe orientimin qe

me ka bere keto kater vite te studimit shefi im i IMAZHERISE KLINIKE dhe

Udheheqesi Shkencor prof. dr. KRENAR PREZA, i cili vuri per here te pare ne

funksion qe ne vitin 2000 imazherine e sofistikuar te C.T-Skaner dhe me pas

edhe ate te H.R.C.T.-te dhe ne me te rinjeve na ka mesuar dhe qendruar

gjithmone afer duke na formuar dhe kualifikuar gradualisht.

Po keshtu nuk mund te mos le pa falenderuar stafin e Fakultetit te Shkencave

Mjeksore Teknike, prof.as. EDMOND PISTULLIN si shef i Departamentitper

ndihmesen dhe vleresimin qe me ka bere, dr. ILIRIANA ZEKA si dhe gjithe stafin

drejtues ne SHERBIMIN E IMAZHERISE KLINIKE me ne krye

dr. MAKSIM BASHO.

Njefalenderim te vecante kam per familjen time qe me kane lehtesuar punet e

mia dhe me kane ndihmuar konkretisht,ku nje vend te posacem ze babai im

prof.S.SKENDERAJ i cili vazhdimisht me ka qendruar prane,me ka inkurajuar dhe

kam konsultuar te gjitha rastet e paraqitura per diagnostikim si dhe ka dhene

nje ndihmese aktive ne materialin studimor klinik te rasteve me S.P.R. gjate

shume viteve te kryerjes se ketij studimi.Duke besuar dhe shpresuar se ky

studim do te ndihmoje mjeket e punes,mjeket e familjes,mjeket radiologe dhe ata

te SHENDETIT PUBLIK edhe nje here falenderoje te gjithe bashkepunetoret e mi

te SHERBIMIT TE IMAZHERISE dhe te FAKULTETIT TE SHKENCAVE MJEKESORE

TEKNIKE.


PERMBAJTJA E DISERTACIONIT 1.KAPITULLI I PARE:PERGJITHESIME PER PATOLOGJINE PROFESIONALE

RESPIRATORE(PNEUMOKONIOZAT)

1.1 KUPTIMI I SEMUNDJEVE PROFESIONALE RESPIRATORE, LLOJET E TYRE

1.2. KARAKTERISTIKAT kryesore te pluhurave te prodhimit

1.3. KLASIFIKIMI sipas origjines apo prejardhjes se pluhurave

2. KAPITULLI I DYTE:VENDET dhe objektet me kryesore ne SHQIPERI ku mund te

shfaqen S.P.R.

2.1. PLUHURAT dioksidit te lire te siliciumit si shkaktare te SILIKOSES pulmonare

2.2. PLUHURAT ASBESTOZIKE si shkaktare te AZBESTOSES PULMONARE.

2.3. PLUHURAT E beriliumit si shkatare te BERILIOZES.

2.4. PLUHURAT E QYMYREVE si shkaktare te ANTRACOSES PULMONARE

3. KAPITULLI I TRETE:TE DHENA KRONOLOGJIKE PER S.P.R.

3.1. Njohurite kryesore per S.P.R. qe ne lashtesi

3.2. Periudha mesjetare dhe dijenite per S.P.R.

3.3. Studimet kryesore per S.P.R. NE SHEK. 18-19 ...............................................................................

3.4. Vendosja e bazave shkencore per S.P.R. ne shekullin e 20 –te ..........................................

3.5. KRIJIMI I SHERBIMIT TE SEMUNDJVE PROFESIONALE NE SHQIPERI

dhe njohja, studimi dhe trajtimi i S.P-.R.

SIPAS NJOHURIVE BASHKEKOHORE .....................................................................................................

4. KAPITULLI I KATERT: FIZIOPATOLOGJIA DHE NDRYSHIMET ANATOMO-

PATOLOGJIKE PER SILIKOZEN DHE PNEUMOKONIOZAT E TJERA(S.P.R.)

4.1. Teorite dhe mendimet per proceset fizio-patologjike qe ndodhin gjate S.P.R.

4.2. Ndryshimet anatomo-patologjike gjate SILIKOZES PULMONARE.

4.3 Ndryshimet kryesore anatomo-patologjike gjate ASBESTOSES PULMONARE

4.4. Ndryshimet kryesore anatomo-patologjike gjate BERILIOZES PULMONARE

5. KAPITULLI I PESTE:KUADRI KLINIK I S.P.R

5.1. Simptomatologjia kryesore subjektive gjate SILIKOZES.

5.2. Ekzaminimi objektiv gjate S.P.R.

5.3. Vecorite klinike te azbestoses,beriliozes etj.

6. KAPITULLI I VI:DIAGNOSTIKIMI I S.P.R. (PNEUMOKONIOZAVE)

6.1. Te dhenatkryesore per diagnostikimin e S.P.R.:ANAMNEZA E PERGJITHSHME dhe ajo

PROFESIONALE

6.2. Ekzaminimet komplementare ne mbeshtetje te

diagnozes:klinike,biokimike,bakteriologjike

6.3. Percaktimi i provave funksionale ventilatore te respiracionit, metode e domosdoshme

7. KAPITULLI I SHTATE:METODAT E NDRYSHME TE EKZAMINIMIT IMAZHERIKE

GJATE S.P.R.

7.1. METODAT E NDRYSHME TE EXAMINIMIT IMAZHERIK TE S.P.R.

7.2. Klasifikimi radiologjik nderkombetar i pneumokoniozave (S.P.R.)

7.3. Karakteristikat imazherike per SILIKOZEN


7.4. Te dhena specifike imazherike per AZBESTOSEN

7.5. Roli H.R.C.T. per diagnozen e shpejte dhe ekzakte te lezioneve te dyshimta e te

fshehta te pneumokoniozave

8. KAPITULLI I TETE:QELLIMI I STUDIMIT; MATERIALET DHE METODA E

PERDORURA

8.1. QELLIMI I STUDIMIT

8.2. METODA DHE MATERIALI STUDIMOR;.PYETESORI I PERDORUR

8.3. METODA DHE ROLI H.R.C.T. PULMONARE PER DIAGNOSTIKIMIN E S.P.R.

8.4. PRIORITETET E H.R.C.T. NDAJ C.T. –SKANERIT KONVENCIONAL DHE

RADIOGRAFISE PULMONARE

9. KAPITULLI I IX –te: REZULTATET E STUDIMIT

9.1. REZULTATET E STUDIMIT SIPAS ANKETIMIT ME PYTESOR

9.2. TE DHENAT IMAZHERIKE radiografike dhe me H.R.C.T. PULMONARE TE RATEVE

TONA

10. KAPITULLI I X-te:NDERLIKIMET E S.P.R. (PNEUMOKONIOZAVE)

10.1. NDERLIKIMET me te shpeshta gjate

10.2. NDERLIKIMET ME FREKUENTE GJATE AZBESTOSES

10.3. NDERLIKIMET NE SISTEMET DHE APARATET E NDRYSHME GJATE S.P.R. TE

NXJERRA NGA STUDIMI YNE.

11. KAPITULLI i XI:DISKUTIMI I STUDIMIT;KONKLUZIONET;REKOMANDIMET

11.1. DISKUTIMI I MATERIALIT STUDIMOR

11.2. PERFUNDIMET E PERGJITHESHME

11.3. REKOMANDIMET

12. KAPITULLI XII: BIBLIOGRAFIA


➢ SHKURTIME FJALESH

S.P.R. Semundje Profesionale Respiratore

C.T. Tomografi e Kompjuterizuar

M.R. Rezonance Magnetike

U.S. Ultrasonografia

I.SH.P. Instituti i Shendetit Publik

V.K.M. Vendim i Keshillit te Ministrave

S.P. O.K. Semundje Pulmonare Obstruktive Kronike

H.R.C.T. Tomografi e Kompjuterizuar me Rezolucion te Larte

O.B.SH. Organizata Boterore e Shendetesise

P.F.V. Provat funksionale ventilatore

C.V. Kapaciteti jetesor

MALINJE E keqe

BENINJE E mire


KAPITULLI i I--re

PERGJITHESIME PER PATOLOGJINE PROFESIONALE

RESPIRATORE (PEUMOKONIOZAT)

EMUNDJET PROFESIONALE RESPIRATORE (SPR) apo PNEUMOKONIOZAT

perbejne nje grup te madhe te patologjise se aparatit te frymemarjes qe kane

frekuencedhe rendesi te larte . Ato shkaktohen nga kontakti i zgjatur disa vjecar

i personave qe punojne ne vende perkatese te punes ku kane sasira te

konsiderueshme pluhurash te cilat ne mjedise te prodhimit mund te jene te

vecanta nga permasat, origjinat, format, sasite, perqendrimet e tyre ne ajrin e

mjedisit te prodhimit dhe qe zoterojne veprime nga me te ndryshmet mbi

organizmin e njeriut . Gjate procesit te punes ne mjedise te ngarkuara me

pluhura ,ato munde te veprojne per kohe te zgjatura mbi organizmin e punetoreve

duke shkaktuar patologji kronike dhe nderlikime serioze jo vetem ne aparatin

e frymemarjes,por edhe ne organet dhe sistemet e tjera duke dhene keshtu vuajtje

dhe komplikacione qe rrezikojne seriozisht shendetin dhe pakesojne vitet e

jetes.(5, 13, 15,)

Pneumokoniozat jane te ndryshme ne varesi te llojit te pluhurave, por duke u nisur nga

zhvillimet klinike, te dhenat rontgenologjike si dhe ndryshimet morfologjikeqe

krijohen nga veprimi i pluhurave mbi indin pulmonar ato ndahen ne dy grupe

madhore qe jane:

1. PNEUMOKONIOZA KOLAGJENIKE

2. PNEUMOKONIOZA JO KOLAGJENIKE

1. NE PNEUMOKONIOZAT KOLAGJENIKE bejne pjese :

• SILIKOZA, pneumokonioze e rende qe shkaktohet nga inhalimi i pluhurave

te dioksidit te siliciumit.

• BERILIOZA,shkaktohet nga perthithja e pluhurave dhe avujve toxike te

beriliumit

• AZBESTOZA,pneumokonoize malinje qe shkaktohet nga inhalimi i pluhurave

te azbestit(amiantit)

2. NE PNEUMOKONIOZAT JOKOLAGJENIKE bejne pjese :

• ANTRAKOZA, shkaktohet nga inhalimi per kohe te zgjatur disa vjecare te

pluhurave te qymyrit qe quhet edhe “Semundja e Mushkerive te

ZEZA”(12,18,22,81,

• SIDEROZA,shkaktohet nga inhalimi per peiudha disa vjecare te pluhurave

te oksidit te hekurit(53,57,115)


• ALUMINOZA,eshte pneumokonioze qe shkaktohet nga inhalimi i pluhurave

te aluminit.(82,88,89,)

• BARITOZA,pneumopathi profesionale qe shkatohet nga inhalimi plurave dhe

oksideve te bariumit

• STANOZA,shkaktohet nga inhalimi i avujve dhe pluhurave te kallait

• TALKOZA, shkaktohet nga inhalimi per nje periudhe te zgjatur te pluhurave

te talkut.

• BAGASOZA,shkaktohet nga inhalimi i pluhurave te bagases qe eshte dru

me permbajtje fibroze te kallam-sheqerit(lenda qe mbetet pas heqjes se

lengut te sheqerit).

• BISINOZA,shkaktohet nge veprimi i zgjatur disa vjecar i pluhrave tekstile

kryesisht pambuku qe inhalohen gjate procesit te punes dhe te prodhimit

ne kombinate tekstili dhe ne filaturat, eshte pneumokonioze benigne,

pa nderlikime te renda per jeten.15,51,66,78,81,87,137)

• MUSHKERITE E FERMEREVE, ose sic njihet edhe me emrin Pneumopathia

Profesionale e punetoreve te bujqesise eshte nje semundje qe shkaktohet

nga thithja e pluhurave te barit te thate si dhe te farerave te mykura, kjo

zakonisht ka dekurse te ndryshme.(73,114)

Ne grupin e S.P.R. krahas pneumokoniozave qe u renditen me larte,sic njihet

tashme edhe ne praktiken e MJEKESISE SE PUNES dhe te semundjeve ambientale

te aparatit respirator bejne pjese edhe nje grup i madhe semundjesh me prejardhje

profesionale qe quhen:

SEMUNDJET OBSTRUKTIVE ose BRONKOPNEUMOPATITE CHRONIKE OBSTRUKTIVE

PROFESIONALE,apo emertim tjeter eshte SPOK- u PROFESIONAL.

Shkaktaret me te shpeshte te SPOK-ut PROFESIONAL konsiderohen

avujt,gazet,tymrat,pluhurat inerte dhe vajerat e ndryshme qe kalojne me inhalacion

kryesisht ne nivelin e bronkeve te kalibrave te ndryshem si dhepjeserisht veprojne

edhe ne alveolat pulmonare.(17,130,133,25)

Ndermjetfaktoreve qe favorizojne zhvillimin e SPOK-ut ne pergjithesi si dhe atij

profesional jane edhe perdorimi i shtuar i duhanit,infeksionet e perseritura

respiratore,ndotjet e ajrit te mjediseve te punes,faktoret gjenetike etj. Eshte e

kuptueshme se edhe numeri I personave qe vuajne nga SPOK-u si dhe graviteti

i semundjeve eshte me i paket se sa ai i pneumokoniozave qe perbejne edhe

rrezikeshmerine me te madhe shendetesore te punonjesve qe punojne ne mjediset

me pluhura te prodhimit.

KARAKTERISTIKAT KRYESORE TE PLUHURAVE TE PRODHIMIT

Duke marre parasysh se shkaktaret kryesore te S.P.R. jane grimcat e pluhurave

qe qarkullojne ne mjediset e punes dhe te prodhimit dhe per t’u kuptuar me

mire menyrat e veprimit , rruget e hyrjes dhe ndryshimet fiziopatologjike qe


zhvillohen ne aparatin e frymemarrjes nen ndikimin e ketyre grimcave qe jane me

forca te ndryshme vepruese ,me poshte po japim disa nga grupimet

karakteristike te pluhurave:

I. Klasifikimet sipas origjines apo prejardhjeve te pluhurave :

Grimcat e pluhurave ndahen ne tre grupe te medha:

1. Pluhurame origjine ose prejardhje INORGANIKE ,ne te cilat bejne pjese:

a.pluhura minerare;

b.pluhura metalike;

c.pluhura te perziere(24,25,,38

2. PluhuraORGANIKE ne te cilat bejne pjese:

a.pluhura me origjine nga ekonomite blegtorale ose shtazore;

b.pluhura nga ekonomite bujqesore ose bimore(63)

3. Pluhurame origjine SINTETIKE te cilat munde te jene dy llojeshe:

a.inorganike b.organike(70,73,75).

Nga ky klasifikim eshte e vertetuar se me te demshmet per organizmin e njeriut

gjate proceseve te punes jane grimcat e pluhurave INORGANIKE minerare dhe

nga keto ne plan te pare si persa i perket shperndarjes se tyre; per

rrezikshmerine qe kane dhe per shkallen e semundshmerise qe krijojne pranohen

te jene pluhurat e dioksidit te siliciumit te lire(SiO2).

II.Klasifikimi i dyte i pluhurave eshte ai sipas formave qe ata zoterojne:

Format me te shpeshta jane te RRUMBULLAKTA dhe OVALE; ndersa jane edhe

KRISTALORE,POLIGONALE,HEKZAGONALE,TETRAGONALE,KUADRATIKE,

KONIKE,TE SHESHTA, SI GJILPERA ME KOKE, SI SHPATA, SI THIKA,AMORFE, TE

PERDREDHURA, SI GOZHDE si dhe kemi ne disa raste sidomos nga pluhurat

bimore edhe forma te CRREGULLTA.

Ne rastin e pneumokoniozave dhe sidomos te SILIKOZES PULMONARE me

shpesh takohen grimcat e pluhurave me forma te RRUMBULLAKTA,KRISTALORE

dhe OVALE,por ne raste te pneumokoniozave te tjera si ne ASBESTOZEN

takohen me forma te mprehta dhe serpentine.

III.Klasifikimi sipas madhesive apo dimensioneve te grimcave te shenuara me

mikron:

a. GRIMCA PLUHURASH nga 200 deri ne 10 mikrone;

b. GRIMCA PLUHURASH nga 10 deri ne 5 mikrone;

c. GRIMCA PLUHURASHnga 5 deri ne 3 mikrone;

d. GRIMCA PLUHURASH nga 3 deri ne 0,10 mikrone.;

e. GRIMCA PLUHURASH < se sa 0,10 mikron(me te vogla se sa 0,10 mikrone)

Te ndara sipas madhesive,verejme se grimcat me permasa nga 200-10 mikrone

mbahen ne kavitetin nazal, ndersa ato me permasa me te vogla se 10 deri ne

5 mikrone mbahen ne farings dhe ne bifurkacionin trakeal duke dhene edhe


demtime lokale,por grimcat me permasa 5-3 mikrone kalojne si regull te gjithe

pemen bronkiale dhe i nenshtrohen barrieres bronkiale dhe te hiatusit alvolar;

ndersa disa prej tyre me format ovale e te rrumbullakta mund te bien

pjeserishte edhe ne alveolat; grupi tjeter me madhesi nga 3--0,10

mikrone,pavaresisht nga forma e tyre,kalojne te gjitha pengesat ne rruget trakeo-

bronkiale dhe hiatusin alveolar dhe bien ne kontakte me membranen alveolare

ku i nenshtrohen procesit te fagocitozes dhe me pas ne vartesi te agresivitetit

te tyre mundte japin pneumokonioza.

Tashme eshte vertetuar se grimcat e pluhurit me te vogla se 0,10 mikron,nuk

fiksohen ne membranen alveolare,dhe per rrjedhoje nuk konsiderohen te demshme

por dalin me ajrin ekspirator dhe keshtu largohen nga organizmi.

IV.KLASIFIKIMI SIPAS VEPRIMEVE QE PLUHURAT KRYEJNE NE ORGANIZEM:

Pluhurat e ndryshme ne varesi te prejardhjes,madhesive, formave dhe selektivitetit

sipas organeve dhe sistemeve mund te kene edhe veprime nga me te ndryshmet

ne organizem:

a.VEPRIMI PNEUMOTROP;

b.VEPRIMI TOKSIK;

c.VEPRIMI ALERGJIK;

d.VEPRIMI IRRITATIV-GERRYES NE LEKURE DHE NE MUKOZAT;

e.VEPRIMI ONKOGJEN apo shkaktues te tumoreve.

Nga sa me siper shihet qarte se pluhurat ne sisteme dhe organe te ndryshme

kane dhe efekte demtuese karakteristike, por ajo qe mbizoteronne rastin e

pluhurave industriale dhe minerare ,eshte fakti i nje tropizmi pulmonar duke

dhene efekte patogjenetike ne sistemin respirator,pra duke shkaktuar edhe

SEMUNDJE PROFESIONALE RESPIRATORE(SPR).

V.KLASIFIKIMI I pluhuravesipas efektit demtues qe zhvillojne ne pulmone:

a. Me efekte Kolagjen-Formuese

b. Meefekte demtuese ne mushkeri, por jo Kolagjen-Formuese.


FIGURA nr. 1 Ndryshimet qe zhvillohen ne

intersticiumin pulmonar gjate kontaktit me pluhurat kolagjenformues

Ne pluhurat e ndryshme qe formojne inde lidhor pathologjik apo kolagjen

kategorizohen pluhurat me shpesh te shperndara ne siperfaqedhe nen toke saic

jane:

PLUHURAT E DIOKSIDIT TE SILICIUMIT TE LIRE ,PLUHURAT E ASBESTIT si dhe

te BERILIUMIT qe shkaktojne edhe pneumokoniozat me te renda sic jane

SILIKOZA, ASBESTOZA dhe BERILIOZA, te cilat bejne pjese ne PNUMOKONIOZAT

MALINJE.(128,129)

Ne Grupin e Dyte te pluhurave jo Kolagjenformuese jane kategorizuar pluhurat e

talkut,te qymyreve,te hekurit,te bakrit,te aluminit,te bimeve,te pambukut,te

kallajit,te bariumit etj. Ky gruppluhurash konsiderohet me pak te demshme,pasi

nuk krijon indin fibrotik lidhor patologjik po gjithashtu ato japinme pak

nderlikime me pasoja jetike per organizmin e njeriut dhe duke shkaktuar

PNEUMOKONIOZA te shpeshta, por jo me evolucion te rende dhe jane konsideruar

si PNEUMOKONIOZA BENINJE.

FIGURA nr.2 PAMJE skematike e depertimit me anen e inhalacionit te pluhurave

dhe menyrat e reagimit te organizmit

http://www.google.al/imgres?imgurl=https://c2.staticflickr.com/8/7100/7274862134_8eaccb69df_z.jpg&imgrefurl=https://www.flickr.com/photos/pulmonary_pathology/7274862134/&h=480&w=640&tbnid=nR09ezLfoRIyqM:&zoom=1&docid=7V6b_zAnALtHPM&ei=0vh0U7vLJ-ie0QXR-wE&tbm=isch&ved=0CI8BEDMoIzAj


KAPITULLI i II -te

VENDET DHE OBJEKTET ME KRYESORE NE VENDIN TONE,

KU MUND TE NDESHEMI ME SEMUNDJET

E PNEUMOKONIOZAVE ose S.P.RESPIRATOR

HQIPERIA njihet per nje natyre malore e shkembore ku vazhdimisht eshte

punuar per nxjerrjen e mermerit dhe te gureve per proceset e ndertimit,guret

per prodhimin e cimentos,te prodhimit te gelqeres si dhe punimet e shumta qe

jane bere dhe po behen per hapjen e rrugeve,per ndertimin e hekurudhave, per

hapjen e tuneleve,per ndertimin e urave me kembe solide dhe te germimeve te

thella nen toke.Ne punimet shkembore jane takuar SILIKOZA, pasi keto shkembinj

kane ne perberje dioksid te lire te silicit ne perqindje te larte.

Tashme dihet se jo te paketa jane punet qe kryhen per proceset e ndertimit te

banesave sidomos ne nyjet e prodhimit te betonit,per prodhimet e parafabrikateve

dhe te materialeve te ndryshme te ndertimit si: tulla, tjegulla,tubacione,punime me

mjete gerryese etj.

Nga ana tjeter,duhet qe te vleresohen teper dhe nuk duhen anashkaluar dhe nuk

duhet nenvleftesuar edhe shume nga proceset e punes si Metalurgjite e te gjitha

llojeve te mineraleve,industria e prodhimit te qelqit,punet e shumta dhe te

shpeshta ne saldaturat e metaleve punimet e prodhimit te porcelanit,punet ne

fonderite e celikut,te gizes,te hekurit,punimet me materiale abrazive dhe ato qe

kryhen per pastrimin dhe lustrimin e metaleve te ndryshme ku ne secilen prej

tyre munde te takohet rreziku i S.P.R.

Ne vendintone jane pershkruar Semundje Profesionale te Aparatit te Frymemarjes

ne EKONOMITE BUJQESORE ,pra ne sektorin e kultivimit,grumbullimi, perpunimit,

ruajtjes, ambalazhimit dhe transportimit te bimeve te ndryshme ku rendesi

kryesore paraqesin pluhurat e pambukut, pluhurat e barit te thate,pluhurat e

bimeve mjekesore, pluhurat e perpunimit te kallamsheqerit dhe ku ne secilin

proces prodhimi dhe sidomos punet ne fabrikat dhe punishtet perkatese mund te

hasen SEMUNDJET PROFESIONALE RESPIRATORE.

Duhet ditur fakti se megjithese keto bime dhe pluhurat qe krijohen prej tyre

dhe qe perzihen me ajrin qe inhalohet nga pulmonet e personave perkates gjate

proceseve te punes dhe te prodhimt ,nuk permbajne dioksid silici te lire,por perseri

me veprimin specifik qe kane keto lloje pluhurash mund te shkaktojne

pneumokonioza te tipit beninj, por qe duhet patur kujdes dhe te diktohen qe ne

stadet e para te shfaqjes se tyre,pasi japin edhe nderlikime sidomos infeksionet

pulmonare.


Sipas te dhenave te shume autoreve te vendit dhe te huaj eshte konstatuar se

pluhurat me te shumte dhe qe shkaktojne rrezikshmeri per te dhene sililikozen

dhe pneumokoniozat e tjera jane ato me permasa nga 0,10 mikrone deri ne

5 mikrone, jane pikerisht ato qe bien lirshem ne mukozen bronkiale dhe mandej

deri ne nivelin e membranes alveolare .

Pikerisht,aty pluhurat fiksohen dhe fillojne veprimin agresiv ndaj indeve

mushkerore duke gerryer se pari membranen dhe me pas duke u implantuar ne

indin intersticial perialveolar dhe aty fillojne proceset e organizimit fibrotik dhe

hilian dhe me pas jepen edhe demtime te tjera nga dioksidi i lire i silicit ose

siliciumi kristalin, gjithashtu dihet tashme se luajne rol te madh edhe perqindja e

grimcave te SiO2 te lire ne ajrin e mjediseve te punes dhe te prodhimit sidomos

ne minierat e nxjerrjes se bakrit dhe mineraleve te tjera.

Nder pneumokoniozat me te shpeshta eshte SILIKOZA, qe shkaktohet nga inhalacioni

i SiO2 (DIOKSIDI I SILICIT TE LIRE). Kjo semundje e tille jo vetem qe eshte me

e renda nder te gjitha pneumokoniozat,por eshte edhe me frekuentja dhe kjo i

dedikohet perhapjes se madhe ne natyre te pluhurave silikogjene qe gjenden

ne forma dhe madhesi nga me te ndryshmet dhe behet shkak per dhenjen e

ndryshimeve pathfiziologjike dhe per rrjedhoje kemizhvillimin e kuadrit klinik te

silikozes nga mbivendosja e noduleve silikotike zakonisht te shperndara ne te dy

mushkerite si dhe per nje shoqerim pothuajese te pashmangshem te fibrozes se

pergjitheshme pulmonare. Kjopatjeter do shprehet edheme crregullime te

funksioneve te nderlikuara te mushkerive dhe per humbjen e pjeseshme te

kapacitetit vital, gje qe shprehet me dispne si dhe shenja te tjera qe do t’i

pershkruajme me pas.

Tek ne njihen shume mjedise dhe objekte te punes kujane prezente pluhurat e

ndryshme dhe shpeshhere si pjese e pandare eshte edhe DIOKSIDI I LIRE

I SILICIUMIT . Ne po rendisim disa prej tyre qe jane edhe me kryesoret: *PUNIMET

PER NDERTIMIN E MINIERAVE.

*PUNIMET GJEOLOGJIKO-KERKUESE PER TE ZBULUAR MINERALET.

*SHFRYTEZIMI I MINIERAVE DHE NXJERJA E MINERALEVE NGA NENTOKA.

*SELEKSIONIMI I MINERALEVE NE SIPERFAQEN E MINIERAVE

*FABRIKAT E PASURIMIT TE MINERALEVE TE NDRYSHME(90,93) .

Ne vendin tonenepermjet minierave te shumta nxirren minerale te ndryshme, nder

ato duhet te permenden minierat qe kane mineral BAKRI dhe qe

konsiderohen me permbajtje te larte dioxid siliciumi sic jane minierat e bakrit

te rrethit te MIRDITES dhe kryesisht ne MINIERAT E KURBNESHIT,te PERLATIT

dhe te SPACIT(106,107, 41,42, 46.)

GJITHASHTU jo te paketa jane edhe rezervat e mineralit te hekurit dhe te hekur-

nikelit ne vendin tone dhe ato me te shperndara kane qene ne rrethet e


POGRADECIT, qe eshte miniera e GURIT TE KUQ qe konsiderohet si me e madhja

e kesaj natyre ne vendin tone si dhe minierat e zones seLibrazhd-Perrenjas.

Nga ky mineral dhe gjate proce-seve

te ndryshme te tij ne meta-lurgji

ne kemi konstatuar te jene zhvilluar

prekje dhe demtime profe-sionale te

aparatit RESPIRATOR ne formen e

pneumokoniozes se SIDEROZES

PULMONARE dhe jo te paketa jane

rastet e kombinuara me SIDERO-

SILIKOZIS.

Figura nr. 3 Pamje nga puna ne nje miniere bakri , caste nga perzgjedhja

dhe ngarkimi i mineralit, verehet qe te dy minatoret jane te pajisur me veshje

profesionale.

Ne KUKES ka funksionuar prej dhjetra vjetesh miniera e GJEGJANIT.

Ne rrethin e HASIT ka qene ne efektshmeri disa vjecare miniera e GOLAJ.

Ne rrethin e PUKES kane qene dhe jane tashme ne funksionim grupi i minierave

te FUSH-ARREZIT si ajo e QAFE-BARIT, LAK-RROSHIT, e TUCIT, e MUNELLES

etj.Kane funksionuar dhe disa prej tyre vazhdojne te shfrytezohen dhe jane

minierat e tjera te nxjerrjes se kromit si ne BULQIZE te rrethit te DIBRES

dhe ne KALIMASH te KUKESIT,por ato permbajne si pluhura minerale qe kane

nje perqindje te paket te dioksidit te lire te silicit.

Nga ana tjeter verejme se minierat e qymyrgurit ne vendin tone kane qene te

shperndara ne disa rrethe si ne TEPELENE (miniera e MEMALIAJ),ne rrethin e

KORCES, (miniera e MBORJE-DRENOVES), ne rrethin e POGRADECIT ka funksionuar

per dhjetera vite miniera e ALARUPIT,ne rethin e DURRESIT ka funksionuar

miniera e MANZES, ndersa ne rrethin e TIRANES kane funksionuar miniera e

KERRABES, e YRSHEKUT dhe ajo e VALIASIT qe ishte me e madhja dhe me


modernizuara nga te gjitha te tjerat. Duhet ditur se potenciali silikogjen ne

minierat e qymyrgurit te ne ka qene e dobet,per rrjedhoje edhe silikoza te

pastra nuk jane takuar por kryesisht kane qene ANTRAKOZA si dhe antrako-

silikoza dhe ato ne shifra relativisht te uleta.

Nga ky mineraldhe gjate proceseve te ndryshme te tij ne metalurgji ne kemi

konstatuar te jene zhvilluar prekje dhe demtime profesionale te aparatit respirator

ne formen e pneumokoniozes se SIDEROZES PULMONARE dhe jo te pakta jane

rastet e kombinuara me SIDERO-SILIKOZIS.Krahas puneve ne mjediset e

minierave te shumta dhe te ndryshme nga lloji mineralit qe nxirret, S.P.R apo

(PNEUMOKONBIOZAT),jane hasur edhe ne punimet e metalurgjise se bakrit, te

hekur-nikelit, te kromit,te asbestit,te beriliumit por jane konstatuar edhe ne

procese te tjera te puneve qe do t’i pershkruajme me poshte.

ASBESTOZA eshte nje pneumokonioze e tipit FIBROGJENE, pra kolagjen-formuese

qe shkaktohet nga inhalim i pluhurave dhe grimcave te asbestit ose amiantit, pra

hyn ne grupin e PNUMOKONIOZAVE MALINJE.(8,19,29,129).

Kimikisht pluhurat e asbestit jane nje bashkim i silikatit te magneziumit dhe kalciumit.

Njihen kater tipa te asbestit:

1.KREZOLITI ose asbesti i bardhe.;

2.KRECIDOLITI ose asbesti blu.;

3.AMOZITI dhe

4.ANFOTOLITI

FIGURA nR. 4 PAMJE E NJE MASIVI ME AZBEST BLU (KROCIDOLITI)

ASBESTI ka gjetur perdorim te gjere industrial ne saje te vetive te tij te rezistences ndaj

acideve, bazave, dhe substancave te ndryshme kimike te lengeta ose te ngurta.

Gjithashtu, amiantet pergjithesisht konsiderohen si termorezistente dhe jane fibra me

elasticitet te madh.


EKSPOZIMI NDAJ PLUHURAVE TE ASBESTIT MUND TE TAKOHET NE DISA MJEDISE

PUNE :

• Nxjerrja ne formen e mineralit nga shtresat e nentokes.

• Ngarkimi dhe transporti i mineralit.

• Perpunimi i asbestit nepermjet proceseve te copetimit,bluarjes,sitjes dhe

perzierjeve te tjera

• Prodhimi i veshjeve te ndryshme tekstile kunder zjarrit dhe nxehtesise.

• Prodhimi i pllakave dhe mbulesave te cative prej eterniti te valezuar.

• Prodhimi i tubacioneve prej amianti.

• Prodhimi i cimentos i perzier me amiante

• Prodhimi i tullave dhe tjegullave me permbajtje cimento – amiante.

• Veshja e mureve te brendsheme te godinave dhe tarracave me shtresa amianti

kunder nxehtesise.

• Veshja e sallave te godinave per izolimin e temperaturave dhe funksionimin e

ajrit te kondicionuar.

• Vendosja e mbulesave izolante apo tubacioneve te kalimit te ajrit te nxehte.

• Saldimi me elektroda me permbajtje amianti.

• Perdorimi i shtresave per izolimin e tubacioneve per ujin e pijshem,naftes e

gazit.

• Prodhimi i ferrotave te frenave te automjeteve dhe riparimi I tyre.

Sic do shihet edhe me poshte te shumta dhe te ndryshme jane vendet dhe metodat e

perdorimit te asbestit per nevojat e ekonomise,te ndertimit,te lundrimit etj.

FIGURA nr.5 Punime tubacioni me azbest FIGURA nr. 6 Punime anijesh


FIGURA .nr. 7 PRODHIME TE AZBESTIT FIGURA Nr.8 PASTRIM AZBESTI

FIGURA nr.9VESHJE PREJ AMIANTI te nje saldatori

FIGURA Nr. 10 Prodhime pllaka eternit FIGURA Nr.11Punime prej azbesti

prej azbesti


KAPITULLI I III-te

TE DHENA KRONOLOGJIKE PER SEMUNDJET PROFESIONALE

RESPIRATORE(SPR)

Semundjet e pluhurave (Pneumokoniozat) ose Semundjet Profesionale Respiratore

(SPR) jane diktuar,jane pershkruar dhe jane trajtuar qysh ne kohet e vjetra;

atehere kur te dhenat dhe dijet mjekesore kane qene jo me baza shkencore por

shpeshhere trajtoheshin ne baze te pervojes individuale te mjeksise bashkohore

dhe te mjeksise popullore.

Gradualisht, me kalimin e kohes u shfaqen dyshimet e para per rolin e pluhurave

te prodhimit mbi shendetin e punetoreve qe ne ato periudha kohore punonin

ne kushte te renda pune, me orar te zgjatur,pa mjete mbrojtese individuale dhe

kolektive . Duke qene nen pranine e pluhurave te prodhimit gjate shume oreve te

punes si dhe te ekspozuar ndaj gazeve, avujve dhe tymrave qe shoqeronin proceset

e punes sidomos ato nenetokesore,shtoheshin semundjet.

Sipas studimeve kronologjikisht te njohurive te para jane pershkruar ne GREQINE

E LASHTE dhe ne PERANDORINE ROMAKE. Ne ate periudhe jane evidentuar

shume raste te semundjeve qe shkaktoheshin nga nxjerrja dhe gedhendjet e

gureve sidos gureve te mermerit qe ne ate kohe perdoreshin per

ndertime,zbukurime dhe skulptura, por gjithashtu edhe punet ne minierat

sidomos te atyre qe nxirrnin metalet e arit dhe te argjendit.

Mjeket e asaj periudhe kishin diktuar shume demtime dhe semundje qe lidheshin

me profesionet perkatese si te ndertimeve,ashtu edhe te nxjerrjes se mineraleve

dhe gjate shfrytezimit te punes se sklleverve si dhe te punetoreve te tjere u

vune re shume demtime dhe semundje te mushkerive qe kishin lidhje te

drejtepersedrejte me zanatet e tyre .

Nga aspekti kronologjik , i pari qe ka hedhur drite mbi Semundjet Profesionale

Respiratore dhe i pershkroi ato ne traktatet e tij mjekesore ishte njohesi i

shquar i semundjeve dhe mesuesi i pare i mjekeve grek, HIPOKRATI i cili edhe

per keto lloje semundjesh me te drejte njihet si BABAI I MJEKESISE BOTERORE.

Me iniciativen e tij u krijuashkolla e pare ne bote per pergatitjen e mjekeve ne

ishullin KOS ,dhe nga kjo shkolle dolen shume mjeke te njohur qe sherbyen ne

shume vende, brenda dhe jashte Greqise.

Ai per here te pare ne historine e mjekesise ka diktuar, i ka pershkruar dhe

njekohesisht i ka trajtuar semundjet e guregdhendesve dhe te minatoreve ;

ai me shume zgjuaresi dhe me intuite i ka pershkruar dhe ka vene re ne ate

periudhe se shume nga minatoret vuanin dhe ankoheshin nga veshtiresija ne


frymemarrje,kolla e thate dhe dhimbjet shtrenguese ne kraharor dhe keto

shenja i lidhte me punen ne prani te ngarkeses se mjedisit te prodhimit nga

pluhurat.Gjithashtu ai krahas trajtimit dhe diagnostikimit keshilllonte largimin e te

semureve prej pluhurave te prodhimit dhe pakesimin e kohes se kontaktit me

faktoret demtues.

Me kalimin e viteve, behej edhe me e renduar gjendja e personave te ekspozuar

me faktoret e demshem profesionale si edhe sa vinte dhe shtohej numrii

punetoreve te lenduar dhe te demtuar nga faktoret jo te pershtatshem te jeteses

dhe sidomos te puneve ne mimiera, ato artizanale dhe te gdhendjeve e te

nxjerrjes se gureve dhe te mermerit. Kjo eshte edhe nje nga aresyet qe terhoqi

vemendjen e shume mjekeve dhe studiuesve te asaj kohe.

Per problemin e semundjeve qe shkaktohen nga pluhurat e prodhimit nje vend

te vecante,ne epoken e mesjetes, aty rreth vitit 1555 ze AGRIKOLA, i cili ne

rastet e gjetjeve te shume personave qe vuanin nga semundjet qe shkaktohen

nga prania e pluhurave te prodhimit ne minierat e ndryshme te EVROPES

QENDRORE, vinte ne dukje se thithja e ketyre pluhurave te mineraleve qe

nxirreshin nga nentoka, shkaktonin semundje te renda, te cilat shoqeroheshin me

shenja klinike te shumta.

Ndermjet shume shenjave te te semureve qe ankoheshin per prekje te

mushkerive, Agrikola e vuri theksin kryesisht te dispnea dhe kolla me sputum

te shumte qe paraqesnin ne ankesat e tyre shendetesore keta punetore, te

cilet vuanin nga mushkerite te mbushura nga pluhurat agresive te prodhimit.Po

ky autor i shquar ne fushen e MJEKESISE SE PUNES dhe te Semundjeve

Profesionale ne shkrimet e tij per kete problem mjaft serioz, terheq vemendjen

e autoriteteve te kohes duke nenvizuar se shpeshhere keta te semure

perfundonin me demtime te renda jetike te tipit vdekjeprurese dhe qe me

kembengulje theksonte se keto shkaktoheshin nga nderlikimet e renda

shendetesore te organeve perkatese dhe kryesisht nga cenimet e renda te

indit pulmonar nen efektin demtues te pluhurave semundje dhe vdekje

shkaktuese.

Dijetmjekesore sa vinin dhe kompletoheshin nepermjet nje pune kembe-ngulese

dhe te vazhdueshme nga mjeket dhe studiuesit e kohes. Kete e impononte

zhvillimi ne rritje i kerkesave per prodhime te shtuara sidomos nga minierat

dhe prodhimet e shumta artizanale si edhe per nje mbrojtje me te madhe

profilaktike ndaj semundjeve te shendetit te personave qe vazhdimisht ishin te

ekspozuar ndaj faktoreve rrezikues profesionale.

Keshtu p.sh. nje nga studiuesit me kryesoret ne kete fushe e gjejme ne

shekullin e 17. Ishte mjeku studiues BERNARDINO RAMAZZINI qe ka realizuar

nje studim me te madh dhe me te dhena me te shumta e me baza me


shkencore se sa pararendesit ne kuadrin e MJEKESISE SE PUNES .Ne vepren e tij

kryesore “DE MORBIS ARTIFICIUM DIATRIBA”, ai na ka perqasur disa nga

faktoret riskante profesionale qe kane influence te drejteperdrejte mbi gjendjen

shendetesore dhe mbi organizmin e punetoreve gjate punes. Autori eshte

perqendruar se tepermi mbi SEMUNDJET MUSHKERORE qe shkaktoheshin tek

guregdhendesit dhe keshtu ai pershkroi mire sakte dhe qartesishte semundjet

profesionale nga pluhurat e prodhimit kryesisht nga kuarci qe kishte nje veprim

gerryes dhe mjaft agresiv ndaj rrugeve te frymemarrjes si dhe intersticiumit

pulmonar.Po nga ky autor eshte vene ne dukje se kane rendesi te posacme edhe

trajtimi,diagnostikimi si dhe menyrat e parandalimit te shenjave me kryesore

te semundjeve pulmonare me natyre profesionale si bronkiti, dispnea dhe

dhimbjet therese te kraharorit.

Ne vepren e tij ka vene gjithashtu theksin se keto semundje te pluhurave ne

mushkeri shpeshhere shoqeroheshin edhe me zhvillimin e infeksionit tuberkular,

i cili parqiste edhe semundjen me te shpeshte dhe me te rende si

bashkengjitese e semundjeve te pluhurave qe ne ate periudhe kohe nuk mund

te behej diference diagnoza ekzakte. Mjeku Studiues dhe autori i ketij traktati

te famshem per periudhen kur ai e botoi, RAMAZZINI pershkruan gjithashtu

disa nga vendet me rrezikshmeri te larte gjate punes dhe prodhimit qe kane

faktore rrezikimishendetesor dhe behen shkak per zhvillimin e semundjeve

PROFESIONALE E AMBJENTALE TE APARATIT RESPIRATOR. Gjithashtu, me vlere

eshte fakti se ai ka treguar edhe rruget dhe mundesite reale te asaj periudhe

per profilaksine e demtimeve dhe qe te sanifikoheshin sa me teper mjediset

e punes ne menyre qe semundjet nga pluhurat dhe faktore te tjere demtues te

ishin sa me te paket, te ulej semundshmeria profesional dhe te shtohej

jetegjatesia e punetoreve te ketyre mjediseve te pasur me pluhura

semundjeshkaktuese.(50,51,)

Nga anatjeter verejme se nje pune te vecante ne kete fushe te PATHOLOGJISE

PROFESIONALE TE APARATIT te FRYMEMARRJES ka kryer edhe mjeku

shkencetar e studiues GJERMAN ZENKER, i cili ne vitin 1869 gjate kryerjes se

disa ekzaminimeve te autopsive te personave qe kishin vdekur nga

Pneumokoniozat, verejti ne aspektin makroskopik dhe ne fushen mikroskopike

se te gjithe ata kishin ne mushkerit e tyre jo vetem zona fibrotike,por edhe nyje

pneumokoniotike qe i quajti NODULA SILIKOTIKE(PNEUMOKONIOTIKE).Me punen

e tij,ky autor hapi nje etape te re te studimit te S.P.R. dhe sidomos te

PNEUMOKONIOZAVE qe na ka orientuar qartesisht si ne aspektet fizio-

patologjike,ashtu edhe per nje diagnostikim te hershem dhe te sakte te tyre.

Ne fushen e Mjekesise se Punes dhe pathologjise profesionale respiratore kane

vazhduar me tej studimet dhe perpjekjet per t’a vendosur me baza sa me

shkencore . Keshtu, pasi u bazua edhe ne studimet e meparshme dhe materialet

burimore(te sakta,te sigurta) te marra gjate shqyrtimeve te shume rasteve me


Pneumopathi Profesionale,autori italian ACHILLE VISKONTI qe ka ushtruar

veprimtarine e tij mjekesore ne Ospedale Maggiore di MILANO,ne vitin 1871,pas

kryerjeve te shume autopsive te personave qe kishin vdekur nga

Pneumokoniozaarriti ne rezultatin se semundjet profesionale respiratore te cilat

shkaktoheshin nga prania e pluhurave te silicit ishin nga me te rendat dhe me

te perhapurat .

Ky autor duke marre parasysh faktin se prejardhja e ketyre semundjeve lidhej

me pranine e pluhurave te dioksidit te lire te silicit i quajti SILIKOZA, emertim

qe i ka qendruar plotesisht dhe sot e kesaj dite duke shprehur me se miri

etiologjine e vertete te kesaj patologjie te shpeshte, te rende dhe vdekjeprurese.

Ne vitet e mepasme ne shume vende te botes jane realizuar shume kerkime

shkencore per S.P.R. si ne ANGLI,FRANCE,GJERMANI,ITALI,SPANJE, RUSI etj.

Ne kete kuader, shume nga shkencetaret jane perqendruar ne drejtim te njohjes

me te mire dhe me te sakte sidomos ne fushen e aspekteve etiologjike,fizio-

patologjike, klinike,anatomo-patologjike,mjekuese etj .

Gjithashtu, shume eshte bere dhe ne drejtim te metodave te diagnostikimit

sidomos ne perdorimin e metodave Rentgenologjike ne menyre qe te gjendeshin

menyra dhe pajisje sa me te lehta ne perdorim dhe me kosto te lire,por qe

te mund te vendosin diagnozen ne stadet sa me te hereshme dhe prej ketej te

gjendeshin edhe skemat e trajtimit sa me te mire.Nga ana tjeter eshte pikesynuar

per gjetjen e menyrave te ndryshme e te shumta per parandalimin e

Semundjeve Profesionale Respiratore, te cilat paraqiteshin ne forma te

ndryshme klinike si dhe qe shkaktonin edhe nderlikmime te tyre serioze ne

organizminim e personave qe vuajne nga keto semundje te rrezikeshme per

jeten.

Tashme dihet dhe eshte qartesuar nga i gjithe opinioni mjekesor se me zbulimin

e rrezeve X te realizuar nga shkencetari gjerman RENTGEN si dhe me

zbulimin e bacilit Kok ne vitin 1882 te kryer nga zbuluesi tjeter gjerman

shkencetari bakteriolog ROBERT KOH, u percaktuan me se miri edhe ndikimi

i ketij infeksioni tuberkular ne perkeqesimin egjendjes shendetesore te

Silikotikeve si dhe nderlikimet e mundshme dhe te shpeshta qe shkaktoheshin

vecanerisht te silikotiket dhe pneumokoniotiket pergjithesisht nga infeksioni TBC.

Ne kete drejtim u be e mundur qe te diferencoheshin format e thjeshta te

pneumokoniozave nga format e perparuara dhe te nderlikuara te semundjeve

profesionale respiratore sidomos me infeksionin tuberkular si dhe semundje

te tjera qe rendojne gjendjen e pacienteve duke cuar ne zhvillimin e format

klinike teper te renda dhe per rrjedhoje edhe ne shkurtimin e jetes se te

semureve pneumokoniotike.


Gjate shekullit te XX -te ,jane kryer kerkime shkencore dhe jane bere studime

te shumta ne personat e semure dhe ne kafshe eksperimentale ne drejtim te

etiopathogjenezes, diagnostikimit te hershem,formave te shumta klinike,menyrave

te trajtimit medikamentoz si dhe per menyrat dhe mjetet e parandalimit te

Semundjeve Profesionale Respiratore.Te shumte jane autoret me ne ze nga mbare

bota,por ne po permendim disa prej tyre si :VILIANI E. ,CREPET M,CACURI

C.,CHAUMONT A,AMBROSIO L.,MOSINGER M,POLICARD A.,PILAT e

GAVRILESKU,LEVIS F.,GERNEZ-RIEUX G.,MARSHAND M., HUNTER D.,,MOLLOKANOV

K.P.,MC-MILLAN etj.

Kongreset dhe konferencat nderkombetare qe kane shoqeruar kete veprimtari te

madhe dhe te larmishme shkencore kane qene te shumta si ato qe jane mbajtur

ne vitin 1930 ne JOHANESBURG te AFRIKES se JUGUT; me 1950 ne SIDNEY

te AUSTRALISE; me 1958 ne GJENEVE te ZVICRES; me 1968 ne CINNCINNATE

te SH.B.A.-se;ne vitin 1971 ne GJENEVE te ZVICRES ne nje kongres te

perbashket nga I.L.O. dhe WHO etj. (32,132)

Ne keto konferenca dhe kongrese nderkombetare jane vendosur vleresime dhe

klasifikime nga me te plotat dhe te persosura nga nje periudhe ne tjetren

sidomos ne aspektin e diagnostikimit imazherik.

Ne Shqiperi , Semundjet Profesionale Respiratore jane evidentuar kryesisht mbas

vitit 1970,pasi edhe zhvillimi industrial i vendit tone dhe shfrytezimi masiv i i

minierave , e ka zanafillen pas viteve 1960-1970. Po keshtu edhe ndertimi dhe

funksionimi i shume fabrikave dhe uzinave ndermjet te cilave edhe ato qe kane

te pranishme edhe dioksidin e lire te siliciumit jane realizuar kryesisht gjate

ketyre viteve qe permendem me larte per rrjedhoje edhe pathologjite profesionale

jane evidentuar me vonese pasi ato jo vetem qe nuk njiheshin sa dhe si duhet,por

nuk mund te mendohej qe ne kushtet tona te kishim edhe SEMUNDJE

PROFESIONALE. Vendimi i Keshillit te Ministrave(V.K.M date 6.01.1979 ) per

depistimin dhe dispancerizimin e 6 grupsemundjeve me te perhapura dhe me

problemore ne vendin tone ku perfshiheshin edhe S.P.R., sigurisht qe ishte nje

veper dhe ndihmese e madhe qe shteti ne ate periudhe tregonte per kujdesin

shendetsor edhe te punetoreve te nentokes si dhe ata qe punonin ne objektet

me rrezikshmeri pneumokoniogjene dhe nga faktore te tjere te demshem. Per

kete qellim u ndermoren edhe tema studimore si ajo e PNEUMOKONIOZAVE

dhe e HELMIMEVE PROFESIONALE qe u kategorizuan nder temat me rendesi

te madhe per te cilat jo vetem qe u shtuan dhe u perqendruan shume pajisje

e kuadro mjekesore, por uplanifikuan edhe investime e u dhane fonde te

konsiderueshme dhe keto tema u kurorzuan me suksese si per PATHOLOGJINE

PROFESIONALE dhe per 5 grupe te tjera te semundjeve me te rendesishme.

Ne baze te ketij Vendimi te Keshillit te Ministrave(V.K.M. Nr.2 e vitit 1979) gjate

vitit 1980 dhe ne vazhdim, ne vendin tone u ngrit edhe sistemi i zbulimit,i

diagnostikimit dhe i dispanserizimit te ketyre semundjeve kronike te aparatit


respirator i cili evidentoi te gjitha pathologjite profesionale respiratore duke

dhene keshtu nje kontribut te cmuar ne njohjen, zbulimin,diagnostikimin e

hershem,vrojtimin e nozologjive perkatese dhe mbi te gjitha ne luften per

parandalimin e S.P.R.

Eshte per te theksuar se gjate viteve 1970-1990 eshte bere studimi i plote i

pneumokoniozave ne vendin tone nepermjet temes qeveritare ku kane kontribuar

dhjetra:mjeke,gjeologe,inxhiniere,minierash,kimiste,radiologe,fizikante,biokimiste etj

; dhe ky konsiderohet si nje nga kontributet madhore ne fushen e studimeve

ne S.P.R. ne SHQIPERI.

Si rrjedhoje e ketij stuidimi te zgjatur shume vjecar jane bere edhe konferenca

kombetare per pneumokoniozat, dhe eshte refereuar NE Konferencen Kombetare

te Shendetesise ne vitin 1976, jane bere seminare dhe konferencate sherbmit te

Semundjeve Profesionale si dhe jane shkruar referate,libra dhe monografi ku

ndermjet te tjerave permenden “ SILIKOZA dhe lufta kunder saj” e dr.RAIF

HASANIT dhe dr.MUSTAFA SELENICA, botim i vitit (1975), DR.QERAMUDIN KODRA

: “STUDIM HIGJIENO- SHENDETESOR TE MINIERES SE KURBNESHIT “;

MONOGRAFIA “BRONKOPNEUMOPATITE PROFESIONALE” te autoreve doc.RAIF

HASANI e doc.SKENDER SKENDERAJ botim i vitit (1987),teksti pasuniversitar i

autoreve: doc. RAIF HASANI, dr.SKENDER SKENDERAJ,

dr.HAMZA MEMI, dr. MANTHONAKUCI me titull “SEMUNDJET PROFESIONALE“ ne

dy vellime botim i vitit (1982) .

Gjithashtu, shume autore kane mbrojtur disertacione per DR.SHK.MJEKESORE dhe

po keshtu shume prej tyre kane bere referime dhe botime ne shtypin periodik

mjekesor si prof.dr.SH.NDROQI, prof.dr. KRENAR PREZA; prof.dr.AQIF GJOKUTA,

dr.QERAMUDIN KODRA, prof.as.NIKO PECANI; prof.dr.HEKTORCOCOLI;

dr. FAIK TOSKA; dr.LUMTURI SHEHATI etj.

Te gjitha keto shkrime,monografi,artikuj,referime e kumtesa, kane dhene nje kontribut

te vlefshem per studimin ,njohjen,trajtimin dhe parandalimin e ketyre semundjeve

teper te rrezikeshme,te perhapura dhe te renda me tiparet e invalidizimit te

pacienteve dhe pakesimin e viteve te jeteses per personat e semure me stade

te dyta dhe te treta .Te dhenat kryesore te S.P.R. ne vende te ndryshme dhe te ne

flasin per nje shperndarje te ndjeshme ne shume vende(90,50,51,46,44,93,95)


KAPITULLI i IV-t

FIZIO-PATOLOGJIA dhe NDRYSHIMET ANATOMO-

PATHOLOGJIKE PER SILIKOZEN DHE PNEUMOKONIOZAT E

TJERA

PerS.P.R.(Pneumokoniozat dhe Silikozen),nga studiues dhe shkencetare jane hedhur

shume mendime dhe jane krijuar edhe teori te ndryshme me anen e te cilave

eshte munduar te gjejne shkakun dhe menyrat e zhvillimit te ndryshimeve te

kryera ne pulmonet dhe organet e tjera per shkaktimin e S. P.R. dhe sigurisht edhe

te Silikozes, luajne rol disa faktore karakteristike te pluhurave,ne radhe te pare

ato vleresohen nga:

1. Sasia e grimcave te pluhurave qe futen ne aparatin e frymemarrjes.

2. Permasat e grimcave te pluhurave.

3. Nga menyra dhe shkalla e shperndarjes se grimcave te pluhurave.

4. Nga agresiviteti i pluhurave perkates.

5. Nga forma e grimcave pluhurore qe hyjne ne aparatin e frymemarrjes.

6. Si edhe nga forca dhe menyrat e reagimit te organizmit(78,119,)

Ne aspektet fiziopathologjike, rendesi marrin edhe menyrat e jashteqitjes apo

rruget e eliminimit te pluhurave nga aparati i frymemarjes i cili pavaresisht se

cfare sasie hyn ne pulmonet, cfare origjine kane ato grimca dhe cfare shkalle

agresiviteti kane ato. Organizmi ne nje menyre apo tjeter reagon ndaj ketyre

substancave te huaja per te qe jane antigjenet apo grimcat e pluhurit.Ne radhe te

pare menyrat dhe shpejtesia e eliminimit te grimcave te pluhurave

influencohen nga akti i vetpastrimit me anen e ekspirimit,kolles se thatedhe sputumit

qe nxjerr aparati i frymemarjes nepermjet mekanizmit te mbrojtjes bronko-alveolare.

Se dyti kur grimcat e pluhurave cajne membranen alveolare dhe eventualisht

kalojne ne hapesiren intersticiale inter dhe perialveolare,ato bien ne kontakte

me kapilaret limfatike nepermjet Vena Azigos dhe prej ketej kalojne ne

qarkullimin e madh te gjakut.

Mekanizmi i vetpastrimit te grimcave te pluhuravenga aparati i frymemarjes eshte

nje mekanizem mbrojtes,por eshte teper i vecante ne persona te ndryshem.

Mendimet dhe teorite qe mundohen te shpjegojne mekanizmin dhe menyrat e

veprimit te dioksidit te siliciumit te lire mbi aparatin e frymemarjes se personave

qe bien ne kontakt me keto pluhura ,jane nga me te ndryshmet,ketu ne do te

ndalemi pak,pasi akoma jane ne zhvillim e siper dhe ne diskutime te cilat jane

ne vazhdimesi nga shkencetaret e shumte.Nga teorite e para dhe me te hershme,

qe eshte munduar te shpjegoje shkakun dhe mekanizmat e veprimit te kuarcit,

eshte pa dyshim teoria mekanike, e cila ne thelbin e saj konsiston ne ate qe

formimi i fibrozes pulmonare realizohet nepermjet nje veprimi ngacmues mekanik


te grimcave te kuarcit mbi indin mushkeror dhe keshtu gradualisht behet

traumatizimi i alveolave dhe i indit intersticial perialveolar.

Me pas jane dhene shume mendime dhe teori ku vemendjen me te madhe e ka

patur teoria e formimit te ACIDIT SILICIK , i cili krijohet nga veprimi i grimcave

te kuarcit mbi indin mushkeror dhe ne kontaktin e zgjatur disa vjecar realizohet

formimi e acidit silicik qe ka veti denatyruese, shkaterruese dhe toksike mbi

protoplazmen qelizore te indit mushkeror perialveolar dhe ne vazhdimesi jep

mundesine e formimit te fibrozes pulmonare.Kjo teorieshte perpunuar me tej me

teorine e POLIMERIZIMIT TE ACIDIT SILICIK e cila ka ne bazen e saj ate te

krijimit te lendeve te tjera pas formimit te acidit silicik.(50,51)

Acidi salicilikvazhdon te transformohet me tej ne acidin Ortosilicilik dhe ky

nga veprimi i substancave dhe lengjeve te indit mushkeror i nenshtrohetkalimit

dhe transformimit te metejeshem ne acid Polisilicilik i cili krijon kushtet per te

vepruar mbi indin hialin dhe te formoje gradualisht fibrozen mushkerore dhe te

behet baza per lindjen dhe krijimin e noduleve silikotike.Por edhe kjo teori nuk

shpjegon plotesisht te gjitha mekanizmat e formimit te nodulit silikotik dhe te

fibrozes mushkerore.Gjithashtujo pa vlera jane dhene edhe teori te tjera si ajo

koloidale,teorija e ndryshimit te Ph ne indin mushkeror me renien ne kontakte me

pluhurat silikogjene etj. Por edhe keto teori megjithese kane dhene kontributin e

tyre ne shpjegimet e patogjenezes se SILIKOZES dhe PNEUMOKONIOZAVE,

perseri nuk kane japin shpjegime bindese perfundimtare.

Teoria qe tashme dominon nder shume vjet eshte ajo Imunologjike e formuluar

dhe e mbrojtur nga nje prej autoreve me ne ze ne fushen e S.P.R.( PNEUMOPATIVE

PROFESIONALE) qe eshte E.VILIANI(119) ne te cilen thuhet konkretisht per

veprimet e ndersjellta midis grimcave te dioksidit te silicit te lire dhe makrofageve

apo “QELIZAVE TE PLUHURAVE “. Te tjere i quajne edhe “KONIOFAGE” pasi

eshte nje emertim qe percakton gelltitjen e te gjitha llojeve te pluhurave qe

eventualisht bien ne mushkeri.

Grimcat e silicit, fagocitohen nga makrofaget duke shkaktuar prishjen e tyre dhe

me pasaktivizojne prodhimin e fermenteve te vecante esterazike qe shkaterrojne

mbrojtjen nga pluhurat. Demtimi i makrofageve sjell krijimin e lendeve te tilla qe

aktivizojne sistemin retikulo-endoteliale, duke favorizuar keshtu pergjigjen e

antikorpeve drejt te gjithe antigjeneve eventuale qe konkretisht jane grimcat e

pluhurave, te cilat bien ne pulmone duke provokuar krijimin e formacioneve te

reja te fijeve te kolagjenit dhe duke vepruar mbi vete fibroblastet. (49,57,59)

Prej makrofageve te shkaterruar dhe plazmocelulave perkatese , krijohen edhe

prodhime te gamamaglobulinave antikorpale ,qe precipitojne mbi fibrat kolagjene

dhe mbivendosen ne formacionin e substances hialine.


Procesi i vazhdimesise se demtimeve dhe te shkaterrimeve te makrofageve ecen

me tej.Ai nuk ka te ndalur edhe kur punetori eshte larguar nga procesi i

punes ne kontakte me pluhurat pneumokoniogjene dhe kur nuk merren doza te

reja dioksid silici i lire.Dhe kjo ndodhper shak se kuarci vazhdon aktivitetin

shkaterrues duke ndikuar ne prodhimin e lipopolisaharideve endotoksike. Gjithashtu,

kjo teori bazohet edhe ne faktet se ne serumin e silikotikeve ka nje rritje te

gamma-globulinave qe shpeshhere shoqerohet me daljen e antikorpeve sic jane

hemokoaglutinina dhe antikorpet antipolisaharide etj. Gjate zhvillimit te

fagocitozes,makrofaget grumbullohen ne nivelet e alveolave pulmonare dhe

provokojnefenomene reaktive duke dhene keshtu nje ALVEOLIT qe eshte nje

lezion i cili shprehet me humbje te indit te shendoshe mushkeror.

Te dhenat anatomopathologjike te marra ne kompleksitetin e tyre jane me te

avancuara se simptomatologjia klinike dhe zakonisht perkojne me te dhenat

imazherike,eshte edhe kjo nje arsye madhore qe per vendosjen e diagnozes

mbeshtetemi shume ne imazherine e pneumokoniozave si dhe te SILIKOZES ne

menyre te vecante.


FIGURE ESKICUAR nr.12: PAMJE te ndryshimeve fiziopatologjike gjate SEMUNDJEVE

PROFESIONALE RESPIRATORE:

a. ANTRAKOZES b.SILIKOZES c .ASBESTOSES

NE PRAKTIKEN KLINIKE PRANE SHERBIMIT TE SEMUNDJEVE PROFESIONALE

DHE AMBJENTALE,jane diagnostikuar dhe trajtuar raste teper te renda te stadeve

te dyte dhe te trete me nderlikime te renda si

SILIKOTUBERKULOZI,BRONKOEKTAZI, COR-PULMONARE etj qe kane cuarte

semuret ne exitus letalix. Gjate kryerjes se autopsive prane SHERBIMIT

ANATOMO-PATOLOGJIK nga PROF. PELLUMB BITRI dhe PROF.FATOS HARITO

ndermjet shume rasteve eshte bere edhe nje nga pershkrimet me te bukura

dhe me te pikasura per keto ndryshime qe po e paraqesim me poshte:

http://www.google.al/imgres?imgurl=http://iris.nyit.edu/~edoran/Course/Resp_3/Pneumoconiosis_pathogen_web.jpg&imgrefurl=http://iris.nyit.edu/~edoran/Course/Resp3lect01.htm&h=700&w=563&tbnid=P4p6KfjLYXXdHM:&zoom=1&docid=U-iwv-oUhZCN0M&ei=0vh0U7vLJ-ie0QXR-wE&tbm=isch&ved=0CHIQMygOMA4


FIGURA nr. 13 PAMJE MAKROSKOPIKE E NJE PULMONI

NE RASTIN E SILIKOZES TE Stadit III C

“TE DYJA MUSHKERITE ISHIN TE RRITURA NE MADHESINE E TYRE,JANE TE

TIPIT RIGID,TEPER TE FORTA. ATO ZHYTESHIN NE UJE,JANE ME TE RENDA SE

PULMONET E ZAKONSHME .ATO KISHIN SHUME NODULE SILIKOTIKE TEPER TE

FORTA GJATE PREKJES DHE KUR I FERKOJME BEJNE KERCITJE SIKUR

FERKON DY COPA STRRALLI . NODULAT JANE ME NGJYRE GRI TE ERRET TE

DALLUESHME MIRE NGA INDI I SHENDOSHE I MUSHKERIVE,ISHIN TE

SHPERNDARA NE GJITHE INDIN MUSHKEROR,POR ME TEPER NE ZONAT E

MESME TE PULMONEVE DHE DERI NE ZONAT SUB-PLEURALE,NE PRERJE JANE

TEPER TE FORTA DHE PO ASHTU NEEVIDENTUAM DHE ADERENCA TE SHUMTA NE

MUSHKERI.VEREJTEM QE NODULAT JANE TEPER TE FORTA DHE PRITEN ME

VESHTIRESI TE MADHE . JANE TE MADHESIVE TE NDRYSHME SA NJE KOKE

GJILPERE DERI SA KOKRRA E ARRES DHE VENDE VENDE KANE BASHKIME

NE FORMEN E KONGLOMERATEVE SILIKOTIKE TE NGJASHME ME TUMORET

PULMONARE.”(50,51)”

Eshte mjaft interesant pershkrimi mikroskopik i nje noduli silikotik, pasi ata kane

nje permbajtje komplekse te materialeve te ndryshme qe jane vendosur perqark

grimcave te kuarcit.Noduli Silikotik paraqitet me nje qender Fibro-Hialine,te

rrethuara nga fibra te tipit hialin si dhe fibra te kolagjenit. Ne qender te nodulit

eshte edhe grimca apo grimcat e pluhurit te kuarcit ose SiO2 i lire dhe pluhura

te tjere ne qofte se jane te perziere. Gjithashtu, Nodulet silikotike kane makrofage

te shkaterruar,fibroblaste,qeliza retikulo-endoteliale si dhe mjaft substanca jo

kolagjene si polisaharidet dhe lipidet. Po keshtu ne nodul jane te pranishme


qelizat histocite,fije elastike te shkaterruara, gammaglobulina etj.Ekzaminimet

makro dhe mikroskopike gjate silikozes dhe pneumokoniozave te tjerajane

pershkruar nga autore te vendit tone si dhe autore me ne ze te shkencave

bashkekohore te pneumopative profesionale pasi gjate pneumokoniozave dhe

silikozes vecanerisht krijohen ndryshime te konsiderueshme te cilat duhet te

dihen dhe te vleresohen nga sherbimi shendetesor i te gjitha niveleve duke

filluar nga ai i MJEKESISE SE PUNES dhe mjekut te familjes.

Demtimet kryesore qe zhvillohen gjate pneumokoniozave ne aspektin anatomo-

patologjik,konsistojne ne formimin e fibrozes mushkerore dhe ne krijimin e

shperndarjen e noduleve silikotike, pothuajese ne te gjithe shtrirjen e

pulmoneve.Formimi i noduleve silikotike behet gradualisht ne rrjedhje te shume

viteve te kontaktit te dioksidit te silicit te lire me indin intersticial me makrofaget

ose qelizat e pluhurit apo koniofaget. Fillimisht ato jane me prejardhje

septoalveolare dhe shpeshhere vendosen ne zonat peribronkiale, perivenoze si

dhe perqark arterieve dhe venave si dhe mund te rrethojne edhe nivelet e

bronkioleve.Sasia me e madhe e noduleve silikotike eshte e vendosur ne

intersticiumin perialveolar, apo ne indin interseptal-alveolar, pra ne indin mushkeror

apo ne intersticium dhe prej andej nepermjet rrugeve limfatike shpendahen ne

zona te ndryshme deri ne subpleurale si dhe shisurat interpleurale duke dhene

shpesh edhe inflamacione jo-specifike silikotike ose shisuritet qe shpesh here

kapen me ro-grafi dhe me teper ne H.R. T.C-SKANER.-

Silikoza ne aspektin morfologjik percaktohet te paraqitet ne tre aspekte:

1.NE ASPEKTIN NODULAR.

2.NE ASPEKTIN KONFLUENT ose te ngjitjeve apo te bashkimeve te noduleve te

vogla.

3.NE ASPEKTIN PSEUDOTUMORAL duke marre parasyshe se elementi kryesor

anatomo-patologjik eshte prania e nodulit silikotik, i cili krijohet krahas zhvillimit

te fibrozes pulmonare (103,135,31), qe po e pershkruajme si me poshte:

Madhesia e nodusit silikotik eshte nga me te ndryshmet dhe keto permasa

variojne: nga nje maje gjilpere(SILIKOZA PUNKTIFORME),te nje kokerr meli(

SILIKOZA MIKRONODULARE), deri sa nje kokerr qershije dhe mandej pse jo

edhe me madhesine e konsiderueshme ne rastet e konglomerateve pneumokoniotike

deri sa nje kokerr arre(SILIKOZA MAKRONODULARE),


FIGURA nr. 14 PAMJE makroskopike epulmonitte nje silikotiku me

mikronodulacione p.m.n. dhe konglomerate silikotike difuze B dhe C ne

silikozen e stadit te III –te

Ne te gjitha rastet nodulat silikotike, paraqiten me ngjyre gri ne te erret,me

konsistence te forte dhe me kufizime te qarta.Gjate kryerjes se autopsive ,rezulton

qe nodulet diktohen lehtesisht ,preken dhe diferencohen mire dhe perqark

tyre mund te evidentohen si lezionet dhe inflamacionet perkatese qe na

orientojne diagnozen dhe nderlikimet.

NODULI SILIKOTIK ne periferi eshte i mbeshtjelle rreth e qark dhe i futur

si ne nje qese nga kriperat e kalciumit qe i japin nodulit ate fortesi te

konsiderueshme sa qe mezi pritet me gershere dhe bisturi dhe shkakton

shtypjen,kolabimin dhe mbylljen e alveolave pulmonare duke dhene vende vende

edhe emfizemen pulmonare perkatese.

Ne formen me te rende te semundjes dhe ne drejtimin e ndryshimeve te medha

anatomo-pathologjike ne mushkerite e silikotikeve krijohen formacionet e

medha apo si quhen ndryshe formacionet pseudo-tumorale te cilat krijohen

nga bashkimet ,nga ngjitjet e noduleve me te medha se 10 mm duke kaluar

nga 10 -20-30-50 mm.

NODULAT PNEUMOKONIOTIKE(SILIKOTIKE), ne kete stad jane te vendosura

kryesisht ne zonat e mesme te pulmoneve dhe diferencohet nga stadi i

bashkimeve te vogla apo i konfluences ne saje te grumbullimeve te shumta dhe

me madhesi te konsiderueshme te noduleve silikotike gje qe i jep pamjen

anatomo-patologjike makroskopikesi dhe gjateekzaminimeve imazherike si

http://www.google.al/imgres?imgurl=http://www.cdc.gov/niosh/topics/pneumoconioses/images/blacklung.jpg&imgrefurl=http://www.cdc.gov/niosh/topics/pneumoconioses/&h=218&w=170&tbnid=Ug1lVDjxKcAnaM:&zoom=1&docid=qt1AgbDp2LSDAM&ei=0vh0U7vLJ-ie0QXR-wE&tbm=isch&ved=0CIcBEDMoGzAb


PSEUDO-TUMORE PULMONARE.(28,31) qe shprehet me humbje te indit te

shendoshe mushkeror dhe me formimin e kavernave perkatese

( pseudokavernave ) silikotike. Ne rastet me Silikoze Pulmonare, vecanerisht ne

graden me te rende te semundjes edhe ne drejtimin e ndryshimeve te medha

anatomo-patologjike ne mushkerite e silikotikeve krijohen formacionet e medha

apo sic quhen edhe konglomerate pseudo-tumorale . Kjo gjendje shoqerohet me

humbje te indit te shendoshe mushkeror dhe me formimin e KAVERNAVE

PERKATESE (PSUDOKAVERNAVE ) SILIKOTIKE.(59,60)

FIGURA nr. 15 KONGLOMERAT I NODULEVE SILIKOTIKE

DHE GRANULOMA PERKATESE

FIGURA nr 16STRUKTURA MIKROSKOPIKE E NJE NODULISILIKOTIK

Eshte per te theksuar se ne formen pseudo-tumorale ,verehet qe procesi i

sklerotizimit,i fibrozes dhe i hialinizimit te jete teper i shprehur dhe per


rrjedhoje mund te shkaktoje edhe emfizeme ne shume zona te pulmoneve si

dhe bllokime te vazave te gjakut dhe te limfes duke shkaktuar keshtu

Endoarterite stenozante si dhe te jape shpeshhere edhe nekroze qe shprehet

me humbje te indit te shendoshe mushkeror dhe me formimin e kavernave

perkatese( pseudokavernave ) silikotike. Ne rastet me Silikoze pulmonare,

vecanerisht ne graden me te rende semundjes edhe ne drejtimin e ndryshimeve

te medha anatomo-patologjike ne mushkerite e silikotikeve krijohen

formacionet e medha apo sic quhen edhe konglomerate pseudotumorale.

Ne rastet me Silikoze pulmonare stadi i dyte dhe i trete, vecanerisht ne

graden me te rende te semundjes edhe ne aspektin e ndryshimeve te medha

FIZIO-PATOLOGJIKE dhe ANATOMO-PATOLOGJIKE ne mushkerite e silikotikeve

kemi verejtur qe te krijohen formacionet e medha apo sic quhen edhe

konglomerate PSEUDOTUMORALE(31,57,59).

Keto ndryshime dhe kjo gjendje shoqerohet me humbje te ndjeshme te indit

te shendoshe mushkeror dhe me formimin e demtimeve te shtrira zonale te

segmenteve dhe lobeve pulmonare qe dalin jashte funksionit te shkembimit te

gazeve. Per rrjedhoje shkaktojne pamjaftueshmeri te theksuar te tipit

restriktiv.Ndryshimet fiziopatologjike dhe ato anatomo-patologjike ne S.P.R.

jane nje hap me i perparuar . Ato zhvillohen me me shpejtesi se sa shfaqja e

shenjave paraklinike dhe ato klinike. Zakonisht ndryshimet anatomo-patologjike

shpesh here perkojne me kuadrin imazherik si ne radiografi , aq me teper ne

te dhenat e H.C.R.T.,pra edhe kjo perben nje shkak llogjik qe ne bazohemi

per vendosjen e diagnozes dhe ne keto 12-13 vitet e fundit i kemi kushtuar

vemendje ketij diagnostikimi.

Ndryshimet kryesore fizio-pathologjike dhe anatomo-pathologjikete Asbestozes

(49,48,76,14,125) konsistojne ne formimin e fibrozes pulmonare te tipit difuz ( e

shtrire, e perhapur ) qe ka per dallim sepse eshte e llojit linear (vijezor ), krejt ndryshe

nga ajo ne Silikozen pulmonare qe eshte me noduse te shperndara ne regione te

ndryshme temushkerive.

Nga aspekti morfologjik Asbestoza formon fibrozen nga depozitimet e fibrave te

amiantit ne bronket e vogla, ne bronkiolet dhe ne alveolat pulmonare. Ne keto zona nen

efektin e veprimit te makrofageve me grimcat e pluhurave te amiantit krijohen te

ashtequajtura ” QELIZAT GJIGANDE”. Keto qeliza jo vetem qe vendosen lokalisht por

hyjne dhe shperndahen me ane te eneve dhe sistemit limfatik regional. Ne menyre

graduale por pa u frenuar prodhohet indi lidhor fibrotik qe sa vjen dhe perhapet

perqark bronkeve, kapilareve arterio – venoz dhe gjithashtu i pervishet murit alveolar.

Keshtu alveolat sa vijne dhe behen me rigide duke pakesuar ne menyre te ndieshme

siperfaqen vitale te pulmoneve. Indi fibroz-sklerotik duke vazhduar qe te prodhohet,

ai nepermjet rrugeve limfatike regionale shtrihet edhe ne zonat hilare e parahilare si


edhe ne zonen subpleurale e me pas ne ate pleurale (19,33,39,138,) si ne pjesen

torakale dhe ate diafragmale qe ndikon shume ne shkaktimin e veshtiresise ne

frymemarje.

FIGURA nr 17 PLLAKAT PLEURALE NE SIPEFAQEN E DIAFRAGMES ME

NGJYRAT SI PERLA TE BARDHA

Duke qene se indi fibroz shperndahet ne zona te ndryshme duke filluar nga baza e

pulmoneve dhe me vone ne zonat e mesme, ato shfaqen si imazhe te turbullta, te

paqarta, dhe teper te shpernadara ne te dy fushat mushkerore. Duke prekur

parenkimen dhe duke rrethuar membranen b alveolo-kapilare, indi fibrotik –

sklerotikkrijon pengesa serioze ne metabolizmin dhe shkembimin e gazeve oksigjen-

gaz karbonik,dhe kete fenomen e vuan i gjithe organizmi i personit te semure nga

pneumokonioza perkatese.Per rrjedhoje te ketyre crregullimeve ne shkembimin e

gazeve zhvillohet fenomeni i hypoksise indore dhe qelizore gje qe klinikisht

shprehet me zhvillimin akrocianozes fillimisht dhe me pas edhe te cianozes se

theksuar ne majen e vesheve, te hundes ,te gishtave,te buzeve dhe me teje.

NE KETE KONTEKST PESON VUAJTJE KRONIKE ZEMRA NE PERGJITHESI, POR NE

MENYRE TE VECANTE E PESON GJYSMA E DJATHTE E ZEMRES . NE KETE MENYRE

SHPJEGOHET SINDROMI I ZEMRES MUSHKERORE (COR - PULMONARUM

CHRONICUM). FIBROZA ESHTE TEPER E DENDUR NE ZONAT E POSHTME TE

MUSHKERISE, NDERSA NE TE KUNDERTEN NE ZONAT APIKALE ZHVILLOHET

EMFIZEMA PULMONARE.NGA ASPEKTI MIKROSKOPIK FIJET DHE GRIMCAT E

ASBESTIT MBULOHEN ME NJE SHTRESE PROTEINIKE DUKE U NGOPUR ME

HEMOSIDERIN. Keto jane TRUPEZAT FERRUGINOZE ASBESTOZIKE ose nje formacion

i vecante konglomeratik qe kane marre emrin “QELIZAT GJIGANTE TE ASBESTIT ’’


FOTO nr. 18PAMJE MIKROSKOPIKE TE NGJYRIMEVE TE NDRYSHME TE

TRUPEZAVE TE ASBESTIT SI DHE TE QELIZAVE GJIGANTE ASBESTOZIKE


Ne keto demtimemund te zhvillohen edhe semundje bashkshoqeruse si tuberkulozi,

pneumoniadeskumative, carcinoma bronkiale etj.Nga te dhenat rezulton qe pluhurat e

krocidolitit ose te asbestit blu kane veprim me te demshem e te fuqishem

kancerogjen.Keto jane TRUPEZAT FERRUGINOZE ASBESTOZIKE ose nje formacion i

vecante konglomeratik qe kane marre emrin “ QELIZAT GJIGANTE TE ASBESTIT

’’(19,120,125)

FIGURA nr. 19 QELIZAT GJIGANTE TE ASBESTIT

3.BERILIOZA : NDRYSHIMET anatomo-patologjike

BERILIUMI eshte nje metal i forte ,me ngjyre gri,me nje shkelqim karakteristik

ne siperfaqe Ai eshte i lehte dhe qe perkulet lehtesisht. Ne kushtet natyrale

gjendet si mineral Berili dhe Krisoberiliqe nuk jane toksike,ndersa perberesit

apo kriperat e tijkonsiderohen si toksike per organizmin. Ne kushtet e prodhimit

dhe te perdorimit industrial atij i jepet fortesia e duhur duke u bashkuar ne

formen e aliazheve te ndryshme.Beriliumi dhe komponimet e tij perdoren per

prodhimet e ingranazheve, te Kuzhinetave, te pompave me destinacione te

ndryshme per prodhimin e materialeve refraktare dhe te zmaltimit te xhamave.

Gjithashtu, jo te pakta jane edhe perdorimet ne industrine aerospaciale dhe

nukleare. Si nje substance e vlefshme eshte perdorur edhe ne punimet

elektronike,ne sintezat organike te laboratoreve kimike, ne punimet e qeramikes

dhe te xhamit si edhe gjate perpunimit te protezave dentare etj. Grimcat e

pluhurave te beriliumit depertojne ne aparatin e frymemarrjes nepermjet

inhalacionit dhe pikerisht ne indin mushkeror fillojne te veprojne si shkaktare

te drejtpersedrejt te agresivitetit ndaj indit mushkeror duke shkaterruar dhe

denatyruar proteinat e indit pulmonar dhe me tej formohen antikorpe specifike

te cilat me pas veprojne edhe mbi qelizat dhe proteinat normale te mushkerive

dhe mandej jep edhe fenomenin alergjik lokal dhe te pergjitheshem.Keto antikorpe

dhe proteinat e denatyryara, duke vazhduar veprimin demtues,jo vetem qe

shkaktojne alergjizim e organizmit,por shpeshhere japin edhe kriza alergjike te

shprehura ne grada te ndryshme ne varesi te reaktivitetit te organizmit te prekur,te

kohes se ekspozimit dhe te sasise se grimcave te beriliumit qe jane te


pranishme ne indin mushkeror duke shkaktuar mandej edhe formimin e indit

granulomatoz qe sjell crregullime serioze ne intersticiumin perialveolar.

Neaspektin antomo-patologjik,gjate beriliozes verehetqe te zhvillohen ndryshime qe

diferencohen sipas dekursit akut ose kronik : Ne formen akute te semundjes

zhvillohet nje skuqje dhe edematizim i shprehur ne nivelin alveolar me pamje

teper te ngjashme me ate te gazeve toksike kur bien ne kontakte me alveolat

pulmonare. Prazhvillohet nje infiltrim parieto-alveolar qe ka ne permbajtje plazemte

pasur me proteina si dhe qeliza mononukleare dhe keto elementepatologjike

pesojne gradualisht perthithje brenda per brenda alveolave,por ne raste te renda

japin edhe pneumoni difuze qe con drejt vdekjes se pacientit.

Forma kronike e Beriliozes zhvillohet gradualisht ,ne rrjedhen shumevjecare te

kontaktit me pluhurat beriliozike duke shkaktuar prekje kryesisht te intersticiumit

mushkerorqe konsiston ne formimin e GRANULOMES BERILIOZIKE e cila eshte e

perhapur ne indin mushkeror. (113, 125 ,122.

Ketogranuloma qe formohen ne intersticiumin mushkeror,krijojne pak nga pak

edhe ngurtesim te pulmoneve nga qe pakesohet ne menyre te ndjeshme indi

elastik lokal,gjithashtu karakterizohet me zgjerimin patologjik te bronkioleve.Ne

zonat oleurale, verehet qe te zhvillohet rrudhosja ne siperfaqen e pulmoneve qe

bie ne kontakte me pleuren,prandaj ka marre emerin “MUSHKERIA E RRUDHOSUR

‘’. *(113)

FIGURA nr20. PAMJE e rrudhosur PULMONEVE me BERILIOZE

dhe e BRONKEVE te inflamuara.

KAPITULLI V -te

KUADRI KLINIK I SILIKOZES DHE TE PNEUMOKONIOZAVE

TE TJERA

SIMPTOMATOLOGJIA E SILIKOZES DHE E PNEUMOKONIOZAVE pergjithesishteshte

e varfer ne shenja klinike dhe duket se vete shenjat jane nje hap prapa ndryshimeve te


kryera ne indin intersticial pulmonar dhe SPR mund te zhvillohen gradualisht

dhe per pasoje edhe shfaqjet paraklinike dhe ato klinike jane te vonshme

,prandaj dhe kapen me veshtiresi. TE DHENAT ANATOMOPATOLOGJIKE TE

MARRA NE KOMPLEKSITETIN E TYRE JANE ME TE AVANCUARA SE

SIMPTOMATOLOGJIA KLINIKE DHE ZAKONISHT PERKOJNE ME TE DHENAT

IMAZHERIKE . Eshte edhe kjo nje arsye madhore qe per vendosjen e diagnozes

mbeshtetemi shume ne imazherine dhe ekzaminimet e tjera plotesuese ne S.P.R.

pergjithesisht, si dhe te SILIKOZES ne menyre te vecante. Sipas studimeve

shumevjecare te kryera ne vendin tone si teme STUDIMI QEVERITAR per

S.P.R.(PNEUMOKONIOZAT),ka rezultuar se mesatarisht duhen rreth 11 vjet e

gjysme qe te shfaqet demtimi i organizmit nga pluhurat e dioxidit te lire

te siliciumit dhe per rrjedhoje edhe shenjat klinike si rregull mund te fillojne

te diktohen rreth ketij afati kohor.(15,50,51,106,107)

Sipas shume autoreveeshte vene re qe silikoza mund te filloje si nje bronkit i

thjeshte,ne raste te tjera mund te ngaterrohet vete i semuri sikur ka nje gjendje

gripale apo virale dhe nuk i tregon kujdesin e duhur,pra bronkiti munde te

ngaterroje diagnozen.

SILIKOZA DHE PNEUMOKONIOZAT konsiderohen semundje me dekurse kronik,por

jane pershkruar edhe zhvillime te FORMES AKUTE TE SILIKOZES ose ndryshe

quhet edhe (SILIKOPROTEINOZA)qe megjithese jane teper te rralla,duhet te

merren ne konsiderate.KUADRI KLINIK I SILIKOZES KRONIKE eshte

pergjithesisht i ngadalet,ai zhvillohet gjate kalimit ne kontakte shumevjecar

me pluhurat pneumokoniogjene dhe semundja ka nje ecuri teper graduale,qe

quhet edhe periudha e fshehte, e heshtur, e genjeshterte cila zakonisht zgjat me

vite te tera. Pra eshte ajo periudhe kur personi i prekur nga semundja ose nuk

ndien ndonje shqetesim te dukshem ose maksimalisht ka shenja te perkoheshme

te nje bronkiti akut qe sa vjen dhe kronicizohet.Ne kete stad te fillimit te semundjes

nuk dallohen edhe ndryshime radiologjike tipike ne mushkeri,mund te verehet

nje theksim i vizatimit hilar ose bronko-vaskular qe nuk na orienton per

silikozen pulmonare. Nder shenjat subjektive verehet qe pothuajse ne te gjitha

rastet te jete e pranishme triada respiratore qe perbehet nga :DISPNEA----

KOLLA-----DHIMBJET E KRAHARORIT.SIPAS TE DHENAVE TONA DHE TE SHUME

AUTOREVE QE KEMI KONSULTUAR (20,52,,53,79,93,,verehet qe dispnea eshte

ankesa e pare,pra me e hereshmja nga te tjerat si dhe qe i shoqeron gjate

gjithe kohes keta te semure.

DISPNEA pergjithesisht karakterizohet nga disa tregues qe perbejne vecori per

SILIKOZEN:DISPNEA ne stadet e para te semundjes eshte me teper gjate

sforcimeve fizike,ecjeve te gjata,ngjitjeve te shkalleve,ngjitjeve malore ose te

kodrave qe pacienti e konsideron si nje lodhje,si nje shqetesim

fizik,bezdisje,shterngim ne zonen trakeale-bronkiale,saqe ne rastet e rralla te


semuret duken si astmatike nga qe zhvillohen spazmat e bronkeve,por verehet

qe ne silikozen nuk veprojne me efikacitetet bronkodilatatoret.

NJEKOHESISHT DISPNEA SA VJEN DHE SHTOHET , AJO KA KARAKTER

PROGRESIV,ajo vetem perparon,nuk zbutet ,vetem sa vjen dhe acarohet,shtohet

vazhdimisht, dhe ne stadet e dyte dhe te trete te semundjes,gjendet e pranishme

edhe ne qetesi,dhe me vone edhe gjate gjumit,duke u bere shqetesuese per te

semurin gje qe e shoqeron per gjithe jeten. DISPNEA eshte me teper e shprehur

gjate aktit te inspiracionit,por jo te paketa jane rastet kur dispnea munde te

jete edhe ekspiratore si dhe e perzjere,inspiratore dhe ekspiratore dhe

kjo e fundit ndodh atehere kur eshte interesuar pema bronkiale dhe eventualisht

eshte zhvilluar edema e mukozes trakeobronkiale dhe vete dispnea ka si shkak

ngacmimet qe shkaktohen nga grimcat e dioksidit te lire te silicit mbi kete

mukoze. GJATE STADIT TE DYTE , pikerisht kur semundja KA PERPARUAR.Te

semuret atehere kane veshtiresi me te theksuar ne frymemarje dhe kjo ndodh

edhe gjate veprimeve te zakoneshme te punes ose edhe te levizjeve ne shtepi.

NDERSA NE STADIN E TRETE TE SEMUNDJES, te semuret ndjejne veshtiresi te

shprehur gjate frymemarjes dhe kjo gjendje e shoqeron edhe gjate qendrimit pa

levizje ose edhe gjate gjumit dhe kur trupi qendron pa kryer levizje pune ose

ecje. Kjo situate e lodh teper te semurin ,e bene teper nervoz dhe ndjen edhe

shqetesime si pagjumesi,ngritje te presionit arterial ,pamundesi per te kryer

veprimet e zakonshme gjate jetes dhe puneve fizike perfshi ketu edhe te ecurit

e zakoneshem,pa sforcime. SIPAS AUTOREVE TE NDRYSHEM,edhe ne STUDIMIN

TONE REZULTON QE te kemi sipas stadeve te semundjeve pneumokoniotike

edhe zhvillimin e dispnese:

Ne stadin e pare VEREHET DISPNEA GJATE EFORTIT FIZIK DHE PROVAVE

TE SFORCIMIT NE RETH 85 % te te semureve,ne stadin e dyte kjo shenje

sa vjen dhe shtohet jo vetem si frekuence qe ze reth 90 % te te semureve,por

sa vjen shtohet edhe rendesa e dispnese qe behet teper e bezdiseshme dhe

mjaft e lodheshme per pacientet perkates qe e vuajne ate. Ndersane stadin e

trete shenja e rendesishme e dispnese gjendet e pranishme pothuajese ne 100 %

te rasteve.

Njr karakteristike tjeter e Dispnese se Pneumokoniotikeve eshte edhe ajo se kjo

veshtiresi ne frymemarje sa vjen dhe shtohet dhe po keshtu edhe spazmat

bronkiale behen me evidente dhe teper te mundimeshme per te semurin.

(50,51,52,80,4,3,)

Shenja e dyte eshte Kolla . Ajo mund te jete e dyllojeshme : KOLLA E THATE dhe

KOLLA E NJOME ose me sputum.Shpesh here keto dy forma te kolles kalojne

nga njera te tjetra tek i njejti pacient ne stade te ndryshme te semundjes. Keshtu

ne diferencojme ate qe ne shumicen e rasteve te stadit te pare tek te

semuret silikotike te kene kollen e thate e cila ashtu si dispnea eshte e


lodhshme dhe munduese. Ne fillim te semuret raportojne gjate anamnezes se

kolla e thate u shfaqet sapo bien ne kontakte me ajerin e fresket te mengjesit,

kur nisen per ne pune ose gjate nderrimit te pozicionit te trupit gjate

nates kur jane duke fjetur. Por ne fazat e para te semundjes ,kolla nuk zgjat

shume ,ajo pas disa minutave fillon qe te qetesohet drejt ndalimit te saj.

Sipas te dhenave te autoreve te shumte sot eshte e pranueshme qe kolla shkaktohet

nga veprim i i drejte per drejti pluhurave te dioksidit te silicit kristalin dhe

pluhurave te tjere mbi terminacionet nervore te mukozes se bronkeve dhe

pak nga pak me kalimin e kohes dhe me vendosjen e demtimeve kronike ne

bronke dhe te shkaterrimit te indit pulmonar,verehet edhe shtimi i kolles se

thate si ne frekuence,ashtu edhe ne intensitetin perkates ,duke shkaktuar keshtu

rendimin e gjendjes se te semureve si dhe zhvillimit te BRONKITIT KRONIK, ose

te BNRONKOEKTAZISE,SKLEROZES SE MUSHKERIVE si edhe shfaqjes se

BRONKOPNEU-MOPATIVE qe shoqerojne ne stadet e avancuara keto semundje.

NE STADIN E DYTE te pneumokonizave silikotike ,verejme qe kolla te behet e

njome (me sputum), dhe kjo vjen sepse sic u tha me lart ,ne keto semundje fillojne

qe te mbivendosen infeksione te mushkerive dhe keto shoqerohen me nxjerrjen

e kolles me sputum. Duke perparuar semundja edhe nxjerrja e mukusit shtohet,ne

fillim ai eshte i tipit mukoz, me pas mund te behet muko-purulente dhe kur

shoqerohet si nderlikim edhe Infeksioni i T.B.C. pulmonare, atehere mund te

shofim qe ngjyra e sputumit eshte edhe i perzjere me rrema gjaku,ndersa ne

rastin e BRONKOEKTAZISE dhe te KANCERIT pulmonar ,mund te kemi edhe

nxjerrje te gjakut te paster ose te perzjere edhe me sputumin dhe mukusin e

bronkeve. Ne rastine e nderlikimeve me T.B.C. E Pulmoneve ,eshte zbuluar ne

kulturat e sputumit edhe Bacili KOK. Edhe ne keto raste mjekimi duhet behet

bazuar edhe ne SPUTIKULTURE dhe ANTIBIOGRAMEN perkatese.

Dhimbja e kraharorit mund te filloje qe ne stadet fillestare dhe per me teper dihet

tashme se keto dhimbje jene me te shprehura ne STADIN E PARE dhe me

te pakta ne Stadet e tjera. Dhimbjet gjate silikozes shfaqen ne zonen mbrapa

sternumit si dhe ne zonen e shpatullave majtas ose djathtas, si dhe ndermjet

tyre ,rralle here kemi shfaqjen e dhimbjeve ne zonat e mesme dhe ne bazat

e pulmoneve.

-Tiparet kryesore te dhimbjeve Torakale jane pikerishte intensiteti i dobet i tyre,ato

quhen si dhimbje shtypese, shernguese dhe asnjehere ne silikozat e thjeshta nuk

jane pershkruar nga autoret tane dhe te huaj si dhimbje shpuese,si dhimbje ne

formen e shpimit te thikave dhe qe si rregull nuk zgjasin shume ne kohe.

Nje nga shenjat klinike eshte nxjerrja e sputumit me gjak(HEMOPTOE-s) e cila

takohet gjate nderlikimeve serioze dhe nuk eshte nje simptome shoqeruese e

semundjeve te pastra te pneumokoniozave,por mund te shkaktohet nga prekja


dhe demtimi vazave te vogla te gjakut ne bronke ose ne pulmone, por kur keto

ene gjaku kane pesuar nje ulje te ndieshme te rezistences vazale. Shkaku me

i shpeshte i HEMOPTOE-s eshte SILIKO-TUBERKULOZI qe konsiderohet semundja

me e shpeshte qe haset gjate nderlikimeve te silikozes.

Gjithashtu mjeku duhet te dyshoje edhe per demtime te mundeshme te tjera qe

shoqerohen me HEMOPTOE dhe duhet te mendoje se keto mund te jene

edhe nga nderlikime te tjera eventuale gjate SILIKOZES sic jane bronkoektazia

dhe kanceri bronko-alveolar.

Nje nga ankesat dhe shenjat subjektive te shpeshta eshte edhe dhimbja e kyceve e cila

mund te jete nje simptomokompeks i pnumokoniozave .Keto dhimbje te kyceve

mund te shpjegohen me faktin se PNEUMOKONIOZAT TIPIKE jane kryesisht te pasura

me indin FIBROGJEN dhe jane te llojit HIALINO-SKLEROGJENE dhe konsiderohen

si kolagjenoza.

Gjithashtu duhet ditur se edhe shenjat e pergjithshme si crregullimet e gjumit,pakesim

te peshes, lodhje te shpeshta dhe te shpejta trupore,dhimbje prekordiale,dhimbje

te kokes,keputje te gjunjve gjate ecjeve te gjata ose ne lartesi dhe neper

shkalle , pakesimi i oreksit dhe shoqerimi ndonjehere gjate kolles edhe i aktit

te nauzes dhe te vomitusit,jane shenja qe duhet te kihen parasysh dhe te

trajtohen .

➢ EKZAMINIMI OBJEKTIV NE S.P.R. (PNEUMOKONIOZAT)

Objektivisht gjate PNEUMOKONIOZAVE verehet te kete shenja te paketa dhe teper

te zbehta per te mbeshtetur diagnozen sidomos ne stadin e pare te semundjes

nuk na paraqitet si nje ndryshim i ndjeshem dhe kuptimplote qe te na

orientoje saktesisht .Kur kane ndodhur ndryshime te theksuara anatomo-patologjike

dhe mund te evidentojme ne imazheri te dhena per SILIKOZEN, atehere mund te

verejme objektivisht shtimin e frekuences respiratore me nje tendence per rritjen

e kohes se ekspiracionit,pra zhvillohet nje fenomen i tille qe me perparimin

e semundjes se silikozes,shtohet edhe frekuenca e respiracionit dhe veshtiresohet

edhe ekspiracioni .Gjate auskultacionit verejme qe te kemi nje respiracion te

ashper .Me te shprehur e gjejme ne zonat e perpareshme dhe laterale te

pulmoneve. Ne stadet e para te semundjes rralle here mund te evidentojme ralet

bronkiale,ndersa me pas ato jane te shumta dhe kapen me lehtesi gjate

degjimit.Ndersa ne rastet e nderlikimeve sidomos te rasteve me bronkopneumoni

ose edhe me pneumoni krupoze dallohen qartesisht ralet subkrepitante dhe

krepitante,por ne inflamacionet dhe ne infeksionet e pleurave dallohen ferkimet


karakteritike pleurale qe zakonisht jane bilaterale.Po keshtu degjohen ferkimet

pleurale kur edhe kur zhvillohen PLEURITET FIBRINOZE.

➢ VECORITE E KUADRIT KLINIK I ASBESTOSES SHENJAT KLINIKE dhe ankesat ne fazen fillestare te semundjes nuk jane tipike,ato

jane te nje natyre te pergjitheshme.Per simptomatologjine qe shoqeron asbestosen

kane ndikim dhe luajne rol shume faktore si lloji I fibrave dhe grimcave te

asbestit,koha e kontaktit ose stazhi ne pune,mosha ,seksi,vecorite individuale te

personave qe punojne ne keto mjedise,niveli dhe menyrat e regimit te

organizmit,dhe forcat imunobiologjike.

Nje rendesi te vecante per Mjekesine e Punes ka STAZHI NE PUNE i cili eshte

teper variabel,por nga studimet e shume autoreve rezulton se duhen mesatarisht

10 vjet pune ne kontakte me pluhurat e Amiantit ne menyre qe te fillojne te

shfaqen shenjat e para te semundjes.Megjithate kjo nuk eshte absolute sepse jane

zbuluar raste te semundjes me shfaqje te hereshme te shenjave klinike,keshtu

p.sh. jane pershkruar raste semundje asbestose vetem me nje stazh 3-4

vjecar,ndersa shume autore japin te dhena se jane konstatuar raste edhe pas 40

viteve te ekspozimit dhe ajo qe eshte edhe me befasuese jane pershkruar

raste pas nje kontakti prej disa muajsh me fibra dhe grimca pluhurash te

asbestit,duke qene keshtu nje periudhe e mjaftueshme per shfaqjen e shenjave klinike.

SHENJAT E PERGJITHESHME TE SEMUNDJES SE AZBESTOSES JANE:DJEGJE

DHE SKUQJE TE KONJUKTIVAVE ;IRRITIM DHE GERVISHTJE NE ZONEN

FARINGEALE DHE TE LARINGSIT ;LOTIM TE SHPESHTE TE PERSERITUR;DJEGJE

DHE GACMIME IRITATIVE SI CJERRJE NE ZONEN E TRAKESE ; KOLLE TE THATE TE

TIPIT ALERGJIK POR PA MOTIVE OSE SHKAQE ALERGJIZUESE ;NGJIRJE TE

PERSERITURA TE ZERIT.KETO DHE SHENJA TE TJERA SI DOBESI E

PERGJITHESHME FIZIKE, VERTET NUK JANE KARAKTERISTIKE DHE SPECIFIKE PER

SEMUNDJEN POR JANE ORIENTUESE PER MJEKUN E PUNES NE KABINETET

PERKATESE, SIDOMOS BEHET E NEVOJSHME MARRJA E NJE ANAMNEZE TE

PLOTE PROFESIONALE NEQOFTESE KA PATUR OSE JO NDRYSHIM TE

TEKNOLOGJISE SE PRODHIMIT. TE GJITHA KETO SHENOHEN NE KARTELEN

PERSONALE SHENDETESORE.

SHENJAT KLINIKE TE APARATIT TE FRYMEMARJES:Dispnea eshte nje nga shenjat e

para, ajo fillimisht eshte e lehte jo e mundimshme. Ne stadet e para te semundjes

dispnea shfaqet gjate sforcimeve fizike ;DHIMBJET E KRAHARORIT fillimisht jane

te tipit rendues ,ato me kalimin e kohes shtohen ne intensitetin ,ndersa ne

shtrirjen e tyre mund te perhapen ne gjithe toraxin .KOLLA fillimisht eshte e

thate dhe e mundimshme ,ajo me kalimin efazave kronike te semundjes behet e


lengeshme dhe sputum sa vjen e me teper shtohet. Ne mikroskopi diferencohen

trupezat e asbestit.

OBJEKTIVISHT:Cianoza eshte nje shenje e hershme qe shkaktohet nga HYPOKSIA

INDORE dhe QELIZORE ; Cianoza vihet re ne zonat distal si ne majen e hundes,majat

vesheve,majat e gishtave si dhe akrocianoze e buzes.

CIANOZA shtohet gjate sforcimeve fizike si dhe me zhvillimin e metejeshem te

semundjes. (34,29,)

RALET SUBKREPITANTE, KREPITANTE DHE SIBILACIONET.

RALET degjohen kryesisht ne bazat ne stadin e pare.Ne stadet e avancuara jane

te pranishme ne zona me te gjera ne mesin e pulmoneve. Ato jane te pranishme

dhe nuk zhduken ,kjo e diferencon me bronkopneumonine dhe pneumonite e

ndryshme bakteriale virale etj,ne te cilat ralet eliminohen pas mjekimeve. Ralet

asnjehere nuk jane te pranishme ne zonat apikale.SIBILACIONET gjithashtu , jane

persistente krahas dhe ne te njejten menyre si krepitacionet.

Ndryshimet anatomo-patologjike makro dhe mikroskopike zhvillohen ne

intersticiumin pulmonar dhe ne bronke zakonisht jane me te hereshme ne

krahasim me zhvillimin e shenjave klinike subjektive dhe ato objektive.Ato

megjithese nuk kane ndonje shfaqje karakteristike qe te ndihmojne ne diagnostikimin

e hershem te semundjes, perseri jane orientuese per mjekun e punes dhe ate specialist.

Keshillohet qe vete mjeku duhet te perqendrohet dhe te kerkoje sa me teper te dhena

anamnestike dhe ndryshime klinike duke i krahasuar ato nga njera vizite periodike tek

tjera .

➢ 4.BERILIOZA KUADRI KLINIK i S.P.R. te BERILIOZES mund te zhvillohet ne formen akute

ose ne te quajturen PNEUMOPATIA AKUTE BERILIOZIKE dhe ne FORMEN

KRONIKE .Dekusi varet nga sasia dhe densitetit i pluhurit qe inhalohet , nga

koha e ekspozimit te personave perkates , nga vecorite individuale te organizmit

si dhe nga semundjet e mepareshme eventuale qe ka kaluar personi i ekspozuar

ndaj beriliumit. (113,116,122)

Forma akute ose PNEUMOPATIA AKUTE ndodh kur ka perqendrime te larta te

pluhurit dhe qe shumica e te semureve reagojne me gacmime te shprehura te

rrugeve te siperme te frymemarjes,me zhvillimin e trakeitit dhe te bronkitit akut

apo edhe me rinite dhe faringite here te thjeshta dhe here te tjera te

nderlikuara.Pacientet ankohen per kolle te forte dhe te tejezgjatur qe shkakton

lodhje respiratore,ankohen per dispne te forte te ngjashme me astmen

bronkiale ne krize,kane ngjirje te zerit dhe dhimbje te shprehur ne zonen

retrosternale.Ne shumicen e te semureve jane te pranishme edhe shenjat e

alergjizimit te shtuar te organimit nga keto pluhura te beriliumit qe shprehen


edhe me skuqje te konjuktives,lotim,skuqje te lekures se qafes,te fytyres,te

parakraheve,kraheve si dhe te lekures se duarve. Keto shfaqje alergjike mund

te shoqerohen edhe me ndryshime lokale si skuqje, papula ,makula,vezikula qe

jane shume shqetesuese per te semurin dhe qe kruhen shume dhe e bejne

teper nervoz pacientin.Ne rastet kur sasia e beriulimit te inhaluar eshte e madhe

per nje kohe relativisht te shkurter,atehere shenjat klinike shfaqen gjate nje

kohe qe zgjat nga 15 dite deri ne tre muaj nga koha e ekspozimit fillestar dhe

kjo quhet ‘’ faza ose periudha e qetesise’’.

SIMPTOMATOLOGJIA klinike shprehet me zhvillimin e te dridhurave trupore si

dhe te shfaqjes se temperatures se larte si dhe pas nje kohezgjatje 24 oreshe

nga fillimi i temperatures se larte fillojne te shfaqen edhe shenjat

karakterististike te pneumonise toksike qe shprehen me dispne gjate efortit

fizik dhe levizjeve,kolle te thate dhe munduese qe mund te jete me pas edhe

me sputum te paket,dhimbje te tipit shtypes ne kraharor. OBJEKTIVISHT vihet re

TAKIPNEA,dispnea qe sa vjen dhe thellohet,fillon te duket cianoza ne fytyre si

dhe crregullime te ritmit kardiak . Eshte per te theksuar fakti ,se vazhdojne

demtimet ne zonen e faringsit qe shoqerohen me skuqje dhe irritim te theksuar

si dhe gjate vizites mjekesore me stetoskop vazhdojne te degjohen rale sibilante

dhe bronkiale sidomos me te shprehura verehen ne te dy bazat e pulmoneve.Na

ndihmojne per diagnostikim te hereshem ekzaminimet imazherike qe japin te

dhena tipike ne formen akute te ngjashme me kuadrin rollogjik si dhe ate

klinik me te ashtuquajtura “”ETHET E SHKRIRESAVE”’. (113,122,116)

FORMA E KRONICIZUAR eshte me erralle se forma akute ,ajo zhvillohet

gradualisht dhe eshte me pak e demshme se sa forma akute e semundjes.


KAPITULLI VI –te

DIAGNOSTIKIMI I SEMUNDJEVE PROFESIONALE

RESPIRATORE (S.P.R.) ose i PNEUMOKONIOZAVE

IAGNOZA E PNEUMOKONIOZAVE ne menyre te posacme dhe ai i SILIKOZES

PULMONARE ne stadet e hershme eshte i veshtire , ne kohen e sotme i tregohet

nje rendesi e madhe pasi mendimet ,perpjekjet dhe piksynimi konsistojne qe

keto semundje te kapen ne fazat sa me te hereshme,pikerisht atehere kur edhe

ka mundesi qe te vihet ne ndihme dhe semundja e kapur heret te mos jete ne

gjendje qe te kete bere demtimet e medha dhe te mos kete dhene nderlikimet

perkatese, shpesh here ireversibile dhe inkurabile.

Duke patur mundesine e organizimit shendetesor prane qendrave te punes dhe te

prodhimit,apo funksionimin e mire te SHERBIMIT TE MJEKESISE SE PUNES

prane qendrave te nxjerrjes dhe te perpunimit te mineraleve si dhe ne

METALURGJINE pekatese te tyre , ne kemi sot mundesine qe edhe me dyshimin

,apo edhe me zbulimin e nje rasti te vetem me pneumiokonioze, orientohemi mire

per te gjithe grupin e punetoreve qe punojne aty dhe mund te organizojme

edhe depistimin kolektiv ne menyre te zbulojme edhe rastet e tjera qofshin edhe

te dyshimta ose ne fazat fillestare te semundjes.(24,36,45,46,93,114,)

PIKERISHT, tashm ne kushtet e punes ,te gjithe punetoret qe jane ekspozuar

ndaj pluhurave te ndryshme me permbajtjete dioksidit te lire te silicit,duhet te

mbahen nen mbikeqyrje mjekesore duke u kartelizuar dhe kontrolluar dy here

ne vit .Kjo perben bazen e diagnostikimit te hershem, dhe per ta realizuar kete

do mbeshtetemi ne :

• ANKESAT E PERSONAVE TE EKZAMINUAR per gjendjen shendetesore te

tyre. Gjate marrjes se anamnezes, vemendjen patjeter duhet ta

peqendrojme te triada e ankesave respiratore si dhe te evoluimi i tyre

nga njera vizite e mepareshme tek kjo e dites se sotme si dhe diktimin

e shenjave te tjera te reja qe nuk i ka referuar gjate vizites mjekesore

periodike.

• ANAMNEZA PROFESIONALE e cila duhet te behet teper e kujdeseshme

dhe te permbaje te dhenat me kryesore te vendit te punes, si profesionin

e ngushte, gjandja higjieno-sanitare e vendit te punes,shkalla e pluhurizimit

te mjedisit ajror,perqendrimi i dioksidit te silicit te lire qe dal gjate

matjeve perkatese te sektorit tesigurimit teknik ne pune.Ka rendesi te

dihet dhe te shenohet STAZHI I PUNES ne kontakte me pluhurat.


Po keshtu duhet te dihen edhe kombinimet e pluhurave te silicit me lloje te

tjera te pluhurave si ato te qymyreve,te hekurit te aluminit etj. qe mund te

na japin edhe pneumokonioza te perzjera,jo te pastra dhe ku ka edhe veshtiresi

ne te dhenat imazherike.NDRYSHIMI I TEKNOLOGJISE SE PRODHIMIT ,perben

nje nga kerkesat tona gjate marrjes se anamnezes profesionale ,ku duhet te

ndalemi te futja ne procesin e prodhimit te materialeve te ndryshme qe nuk

kane qene me perpara dhe mund te ndikojne ne semundeshmerin profesionale

respiratore (S.P.R.) dhe te aparateve te tjera Keshtu te japin nje gjenjde

morboze me te komplikuar.GJENDJA E MJETEVE TE MBROJTJES KOLEKTIVE dhe

ato individuale ,duhet te jene ne qender te vemendjes kur plotesojme anamnezen

profesionale,respektimi i rregullave te perdorimit te tyre si dhe efikaciteti plote

ose jo ne ndihme te mbrojtjes shendetesore gjate punes.KALIMI I SEMUNDJEVE

te tjera te aparatit te frymemarjes ne periudha te meparshme ose edhe gjate

kohes ndermjet dy vizitave te kontrollit mjeksor periodik,duhet te shenohen

dhe te kihen ne konsiderate,dhe te dihen edhe menyrat e kurimit te tyre.

PER TE VENDOSUR SAKTESISHTE DIAGNOZEN E S.P.R. DUHET TE BAZOHEMI

NE EKZAMINIMIN IMAZHERIK .NE MBESHTETJE TE DIAGNOZES SE SEMUNDJEVE

PROFESIONALE RESPIRATORE (S.P.R.),sherbejne edhe ekzaminimet e tjera ku nje

rendesi te posacme zene edhe EKZAMINIMET E PROVAVE FUNKSIONALE

VENTILATORE OSE RESPIRATORE,ashtu si dhe ekzaminimet e funksioneve te

aparatit KARDIO-VASKULAR ,perbejne edhe verifikimin e prekjeve kardio-

respiratore nga njera ane si dhe orientojne per te percaktuar aftesine per

pune dhe sherbejne edhe si nje nga testet baze te vleresimit per GRUPET

E NDRYSHME TE PAAFTESISE NE PUNE DHE PER DHENIEN OSE JO TE

INVALIDITETIT PROFESIONAL TE PERSONAVE TE SEMURE.

Gjate kryerjes se ekzaminimit SPIROMETRIK APO SPIROGRAFIK si dhe te

PLATIZMOGRAFISE mushkerore ,duhet te nisemi fillimisht ne percaktimin e tre

nga treguesit me kryesore te funksioneve respiratore qe jane:

1. Percaktimi i kapacitetit vital (C.V.)

2. Percaktimi i volumit ekspirator maksimal ne sekonde(VEMS-I).

3. Percaktimi i raportit ose koeficientit TIFFENOE qe eshte raporti ndermjet

V.E.M.S.-it mbi C.V. shumezuar per 100 dhe shprehet me perqindje.

PAKESIMI I KAPACITETIT VITAL(C.V.), shpreh zhvillimin e fibrozes pulmonare

dhe per rrjedhoje do shkaktoje edhe PAMJAFTUESHMERI VENTILATORE

RESTRIKTIVE, pakesimi i V.E.M.S.-it na orienton per zhvillimin e e

PAMJAFTUESSHMERISE VENTILATORE OBSTRUKTIVE ,ndersa po te kemi ulje

njekohesishte edhe te C.V. si edhe te V.E.M.S. –it ,atehere behet fjale per

zhvillimin e PAMJAFTUESHMERISE VENTILARORE MIXE( e perzjere)

(68,82,96,109,110,)


EKZAMINIMET E APARATIT KARDIOVASKULARkonsistojne ne

ekzaminimet:ELEKTROKARDIOGRAFIK, ECHO KARDIAKE;KATETERIZIMI I

ZEMRES etj.

NDER EKZAMINIMET E TJERA per percaktimin e nje diagnoze ekzakte dhe te

hereshme eshte; PROTEINO-GRAMA E FRAKSIONUAR ku duhet te percaktojme

proteinat totale,raportin albumine/globuline ku e vende te vecante zene

pakesimi i sasise se pergjitheshme te proteinave,pakesimi i sasise se albuminave

dhe inversimi i raportit albumine/globuline.

Neqoftese normalisht kemi nje raport te rregullt afersishte 2 albumina dhe 1

globulina, gjate zhvillimit te S.P.R. dhe ne menyre te posacme per SILIKOZEN do te

kemi jo me nje raport2/1 ne favor te albuminave,por do shkoje raporti ne

drejtim te kundert deri ne ½ ne favor te globulinave.

ME VLERA TE MIREFILLTA jane edhe provat e kolagjenit apo testet

rheumatizmale si aldolazat serike,WALER-ROSE,GAMMA-

LATEX,ANTISTREPTOLIZINAT etj.(10,52,,94)

NE RAST SE DYSHOJME PER INFEKSIONIN TUBERKULAR, eshte me vend qe

te kryejme sputikulturen per izolimin e BACILIT KOK si dhe percaktimin

e ANTIBIOGRAMES perkatese. Po keshtu rekomandohet kryerja e reaksionit

MANTOUX ne perqendrimet 1:1000 ose edhe ne 1:100 dhe ne raste te rralla edhe

ne 1:10 ,por kjo e fundit nen mbrojtjen e antibiotikeve specifike per T.B.C.-

ne.Nga ana tjeter sic e kemi shpjeguar me lart ne Kapitullin mbi EKZAMINIMET

IMAZHERIKE, me vlera diagnostike per nderlikimet dhe per te marre material

biopsi ,eshte e rekomandueshme kryerja e studiuar e FIBROBRONKOSKOPISE

dhe e FIBROBRONKOGRAFISE. Por keto duhet te behen vetem kur jane te

domosdoshme ,pasi sot ekzaminimi i T.C.—SKANERI ka pakesuar ne menyre te

ndjeshme metoden e FIBROBRONKOSKOPISE DHE GRAFISE PERKATESE.

KAPITULLI I VII–te


METODAT E EKZAMINIMEVE IMAZHERIKE TE S.P.R.

(PNEUMOKONIOZAVE)

Tashme sipas mendimit te shume kerkuesave-shkencetare dhe studiues te S.P.R.

apo te PNEUMOKONIOZAVEapo edhe te klinicistave dhe radiologeve per

S.P.R.,eshte krijuar bindja se DIAGNOSTIKIMI I SEMUNDJEVE PROFESIONALE

RESPIRATORE (S.P.R.) mbetet si metoda me kryesore EKZAMINIMI IMAZHERIK.

Kjo metode realizohet sipas metodave bashkohore te sherbimit te

imazherise.Pavaresisht se ekzistojne edhe metoda te ndyshme te ekzaminimeve sic

jane ato paraklinik e klinike,biokimike,biotoksikologjik,eksperimentale,provat

funksionale ventilatore etj.,perseri eshte pranuar katerciperisht qe METODAT

IMAZHERIKE TE PERMIRESUARA NGA NJE PERIUDHE NE TJETREN JANE

BAZA E VENDOSJES SE DIAGNOZES TEPER TE VESHTIRE.

METODAT E EKZAMINIMEVE IMAZHERIKE JANE TE SHUMTA.NE PO RENDISIM

ME POSHTE.(16,27,42,44,46,48,61,67,93,94,951OO,112,114)

1. FLUOROGRAFIA;

2. RO-SKOPIA E PULMONEVE;

3. RO-GRAFIA PULMONARE;

4. TOMOGRAFITE NE SHTRESA 3-5-7-9-11-13 cm. Prerjet behen ne drejtimin

vertikal OSE FRONTAL dhe jo ne ate horizontal duke filluar post sternale

ne drejtim te kolones vertebrale;.

5. RO-GRAFITE e pulmoneve te realizuara me zmadhim ne koeficientewt 1,5--

-1,6 here;

6. H.R.C.T.—SKANER;

7. R.M. (REZONANCA MAGNETIKE ) :

8. SHINTIGRAFIA PULMONARE;

9. BRONKOGRAFI-BRONKOSKOPI ;-LAVAZH BRONKIAL

1.METODA IMAZHERIKE E FLUOROGRAFISE PULMONARE per zbulimin dhe

diagnostikimin e hereshem te pneumokoniozave dhe te semundjeve te tjera

vecanerisht te T.B.C. ,eshte perdorur heret dhe ka dhene rezultate te mira ne

periudha te ndryshme,atehere kur nuk kishin dale akoma metodat me te

perparuara sidomos gjate depistimit masiv per T.B.C. dhe pas kesaj u fut

ne praktike edhe per te zbuluar S.P.R.Ndersa tani eshte e pranueshme se metoda

fluorografike perdoret gjate depistimeve te semundjeve kronike pulmonare

ku bejne pjese edhe S.P.R duke u konsideruar si nje metode paraprake

per seleksionimin e rasteve te dyshuara edhe per S.P.R. , por

asnjehere nuk duhet perdorur si metode diagostikuese.

2.EKZAMINIMET RO-SKOPIKE ne S.P.R.jane te domosdoshme pasi ato jane

vleresuar per te gjetur si jane aspektet funksionale respiratore dhe na


jepe orientimin mbi shkallen e levizeshmerise se diafragmes dhe te gjendjes

se sinuseve freniko-kostale .Po keshtu jep te dhena edhe per levizeshmerine e

brinjeve.

3.RO--GRAFIA PULMONARE,VAZHDON QE TE JETE METODA ME E SHPESHTE

DHE ME PRAKTIKE E DIAGNOSTIKIMIT TE S.P.RESPIRATORE SIDOMOS E

SILIKOZES PULMONARE ETJ.PER MENYREN E KRYERJES SE RO-GRAFISE NE

LIDHJE ME AKTIN E FRYMEMARJES ,NE KONFERENCEN E EKSPERTEVE PER

PNEUMOKONIOZAT u pranua qe menyra me e mire eshte frymarja mesatare,pa

sforcime dhe pa thellesi te madhe te insipracionit.Per te nxjerre nje cilesi sa me te

larte dhe Ro-Grafi sa me te paster ,kerkohet qe ro-grafia te paraqes mire dhe

qartesishte pjesezat me te imta anatomo-rontgenologjike dhe pikerisht kjo

mund te realizohet kur duken qarte konturet e hijes mediastinale dhe te

diafragmes dhe kur ne sfondin e hijes mediastinale verehen te turbullta

dhe jo te qarta trupat e vertebrave dhe kolona

vertebrale(94,96,94,95,111,112,114,)

4.TOMOGRAFITE NE SHTRESA VERTIKALE .Keto tipe TOMOGRAFISH kane qene

teper te perdorura perpara zbulimit dhe aplikimit per diagnostikim te H.R. C.

T. –SKANER SI DHE TE R.M. (REZONANCES MAGNETIKE ).Kjo metode ne raste

te rralla mund te jete edhe sot e aplikueshme. Duke filluar nga zona retrosternale

dhe duke bere kalkulimin ne 3-5-7--9-11mm- dhe ne 1.3 cm.Kjo metode ne

shtresa per te perfituar nje pasqyrim me te sakte te ndryshimeve FIBROTIKE

PULMONARE si dhe per te percaktuar me qartesisht NODULET SILIKOTIKE ne

lidhje me madhesine e tyre dhe thellesine perkatese duke u nisur nga distanca

sternale.Vlera kryesore e ketij ekzaminimi eshte eksplorimi sa me i qarte i mediastini.

Eshte pozitive te dihet qe kjo metode ka nje avantazh se ky ekzaminim nuk

permban rreze X,por realizohet nepermjet fushes magnetike.

5.RO-GRAFITE pulmonareqe realizohen me anen e zmadhimit te fushes vizive

ne koeficiente 1,5 deri ne 1,6 here dhe kane vlefshmeri sepse keto

radiografi japin imazhe me te plota duke na dhene mundesine e pamjes me

te zmadhuar dhe me te qarte dhe nodulat shifen teper te zmadhuara duke

bere nje vleresim me te shpejte dhe me te sakte sidomos ne stadet e para te

SEMUNDJEVE PROFESIONALE RESPIRATORE.

Edhe tani kjo metode eshte e mire dhe keshillohet qe ne rastet e vevanta te perdoderet

sidomos per percaktimin e opaciteteve hilare e nen hilare,gjendjen e bronkeve

dhe te eneve mushkerore.

6.H.R.C. T. –Scanneri Pulmonar. SKANERI ose .H.R.C T.pulmonar eshte nje nga

metodat imazherike me te pelqyera per te arritur te behet nje diagnostikim isakte, i

shpejte dhe orientues i mire i mjekut klincist edhe per nderlikimet eventuale


qe japin S.P.R. ne aparatin e frymemarjes dhe ne organe te tjera,dhe ne kemi

realizuar disa H.R.C.T.

7.R.M. (REZONANCA MAGNETIKE ) pulmonare eshte edhe kjo nje nga metodat

me te reja te ekzaminimeveimazherike per Semundjet Profesionale

Respiratore(S.P.R.),vlera e se ciles konsiston ne vleresimin e patologjive mediastinale

(62,88,.84,104,105117).

8.SHINTIGRAFIA PULMONARE eshte nje metode e perdorur per dianostikimin e

hershem te demtimeve dhe semundjeve vazale te aparatit te frymemarjes.Kjo

metode eshte e vlefshme ne rastin e S.P.R. sidomos per te percaktuar format

psudotumorale te formave dhe stadeve te ndryshme.

NE SILIKOZAT E PASTRA NODULARE dhe te panderlikuara. Tip “”A “”,nuk jane

verejtur crregullime dhe ndryshime shintigrafike, ndersa ne formen

PSEUDOTUMORALE te paster te shkalles “’B”” dhe “”C “” verehen IMAZHE

TE VECANTA shintigrafike qe jane( pergjithesishte me te paketa ne numer se

sa ne demtimet e shprehura vazale te pulmoneve.

9.BRONKOGRAFIA DHE BRONKOSKOPIA jane metodat me te mira per te studiuar

dhe njohur sa me saktesisht,ndryshimet patologjike qe kane pesuar bronket gjate

Semundjet Profesionale Respiratore (S.P.R.).Ne kohen e sotme EKZAMINIMET

FIBROBRONKOSKOPIKE jane te vleresueshme dhe paraqesin vlera te mirefillta

diagnostikimi. Me te verteteqe fibro-bronkoskopia eshte nje metode EVAZIVE dhe

nderhyhet me anen e fibrave deri ne nivelet me te thella te pemes bronkiale,

por kur ka vend per te nderhyre nepermjet te bronkeve pra ne rastet e

INDIKACIONEVE ABSOLUTE, ATO DUHET TE REALIZOHEN.


Nder indikacionet per te kryer BRONKOGRAFINE ne rastet e S.P.R.,

(Pneumokoniozave ),bejne pjese:

1. HEMOPTIZITE E PERSERITURA DHE KUR KA NJE SASI GJAKU TE

KONSIDERUESHEM.

2. DYSHIMI PER KANCER BRONKO-ALVEOLAR

3. DYSHIMI PER BRONKOEKTAZITE CILINDRIKE APO SACIFORME

4. NEVOJA PER MARRJEN E MATERIALEVE BIOPSIVE.

5. KERKESA PER TE KRYER LAVAZHIN BRONKIAL

6. DYSHIMET PER OBSTRUKSIONE BRONKIALE

KLASIFIKIMI RADIOLOGJIK NDERKOMBETAR I PNEUMOKONIOZAVE(S.P.R.)

Qe nga fillimi i shekullit 20 jane bere perpjekje qe te vendoset nje klasifikim i mirfillte

radiologjik per PNEUMOKONIOZAT por kjo nuk ka qene e lehte se duheshin marr

parasysh disa nga treguesit kryesore imazherike dhe ato te korrelonin edhe

me te dhenat anatomopathologjike dhe klinke.Keshtu ne vitin 1930 ne

JOHANESBURG TE AFRIKES SE JUGUT u mbajt e para Konference Nderkombetare

per Silikozen, ku ndermjet shume problemeve te tjera ,u diskutua dhe u miratua

:KLASIFIKIMI i I(pare) RADIOLOGJIK PER PNEUMOKONIOZAT. Ky klasifikim eshte

nder me te kuptueshmit dhe ka nje thjeshtesite lavderueshme interpretuese .Eshte

teper praktik dhe eshte I njohur edhe nga klinicistat si dhe nga sherbimi

IMAZHERIK. Megjthese ky klasifikim ka shume ane positive,por ka edhe mangesira

pasi nuk ndjek mire dhe plotesisht stadet e zhvillimit te semundjes, nuk u

pergjigjet teresisht komplikacioneve si dhe nuk merr parasyshpatologjite

bashkshoqeruese qe shkaktohen nga PNEUMOKONIOZAT dhe SILIKOZA ne menyre

te vecante.Sipas ketij klasifikimi S.P.R. ,DIFERENCOHEN NE ASPEKTIN IMAZHERIK

NETRE STADE QE JANE:

STADI I PARE :qe karakterizohet nga ndryshimet radiologjike qe

shprehen:Metheksim linear te vizatimit pulmonar, me shtrirje dhe theksim te hijeve te

hilusit mushkeror bilateral.Ky quhet ndryshe edhe STADI RETIKULAR ose

TRABEKULAR te cilat jane pasoje e theksimeve te vizatimit bronko-vaskular.Ne

bazen e pamjeve imazherike te ketij stadi qendrojne kryqezimet,mpleksjet dhe

interpozimi I hijeve lineare qe i japin pamjen ketyre ndryshimeve si

“”RRJETEZIMI ME SYTHE “”. Realisht ky rrjetezim me sythe apo trabekulim eshte

nje pasqyrim imazherik i fibrozes MUSHKERORE dhe mund te haset edhe ne

rastet e zhvillimit te BRONKITIT KRONIK, post infeksioneve te perseritura

bronkiale si dhe atyre mushkerore,por nuk paraqet ndonje ndryshim esencial

te vecante apo specifik per PNEUMOKONIOZAT aq me teper per SILIKOZEN


PULMONARE ,por eshte nje stad fillestar qe na orienton dhe njekohesisht

na detyron qe te mbajme ne vezhgim keta te semure.

STADI I DYTE QE QUHET NDRYSHE edhe STADI NODULAR qe ndahet

ne nene stade :NENSTADI I-re MIKRONODULAR dhe nen stadi i II --te

NODULAR. Nodulat silikotike si rregull jane me teper te vendosura ne fushat e mesme

mushkerore,ne fazat fillestare shume nga mikronodujte dhe nodulat silikotike

jane ne afersi te zonave hilare dhe me te shpendara jane ne mushkerine e

djathte se sa e majta. Madhesia e mikronodujve eshte deri ne 3 mm ;NDERSA

NODULAT OSE MAKRONODUJTE jane nga 3 deri ne 10 mm.

Duke bere ecurine progressive edhe nodulat qofshin ato mikro ose makro kane

tendence qe ne fushen radiografike te shtohen ne numer me kalimin e kohes

dhe njekohesisht te zmadhohen ne diametrat e tyre. Njekohesisht eshte konstatuar

se erresimet nodulare qe zhvillohen ne semundjen e e SILIKOZES PULMONARE

si rregull jane te shperndara ne menyre simetrike ne te dy hemisferat

pulmonare.

STADI I TRETE quhet ndryshe edhe stadi PSEUDOTUMORAL. Ne kete faze ne

indin intersticial krijohen noduse silikotike te medha, gje qe shprehet ne RO-

GRAFI me pasqyrimin e opaciteteve te medha pasi shume nga nodulat

silikotike pesojne fenomenin e bashkimit duke formuar konglomerate qe

marrin pamjen e tumoreve pa qene te tilla ne permbajtjen histologjike te

tyre(44,58,53,54,67,79,95,111,112)

Eshte e kuptueshme qe ky klasifikim ashtu si ka pasur te mirat e tij dhe eshte

vleresuar nga studiusit,imazheristet dheklinicistet te semundjeve PROFESIONALE E

AMBJENTALE. Po keshtu ka edhe te metat e tij,sidomos nuk u pergjigjet

plotesisht evolucionit te semundjes se SILIKOZES dhe njekohesisht nuk merr

parasysh nderlikimet e pneumokoniozave.Nje klasifikim tjeter radiologjik per

Pneumokoniozat eshte ai qe eshte bere ne SIDNEY te AUSTRALISEne vitin 1950.

Ne kete vit u mbajt KONFERENCA e trete nderkombetare per pneumokoniozat.

Gjithashtu edhe ky klasifikim nuk i jepte zgjidhje pasqyrimit te nderli-kimeve

te pneumopative profesionale nga pluhurat perkatese.KLASIFIKIMI I tjeter eshte

kryer me 1958 ne GJENEVE TE ZVICRES,qe u miratua pas diskutimeve te

shumta dhe ai pasqyron nje pune te madhe te bere nga ekspertet

NDERKOMBETARE TE PUNES dhe kjo u organizua nga O.M.S. dhe I.L.O.

Realisht ky ishte nje klasifikim me i plote qe realizoi nje ndarje teresore dhe

me te mire te stadeve te zhvillimit te semundjes , sidomos te stadeve fillestare


dhe jep edhe nje renditje me te mire ne vartesi te formimit te noduleve

SILIKOTIKE.

FIGURA nr.21 RO-GRAFI PULMONARE: SILIKOZE STADI II –te p,m,n.

Duke qene se ky eshte nje nga klasifikimet qe i ka rezistuar kohes dhe duke filluar qe

te vihet ne jete edhe ne vendin tone qe NGA VITI 1974 dhe ne vazhdimesi

ky klasifikim perdoret me sukses edhe sot e kesaj dite, megjithese jane bere me

vone edhe modifikimet perkatese.

STADI I-re STADI II te STADI i III -te

FIGURA nr. 22 PAMJE RO-GRAFIKE TE S.P.R.(SILIKOZA PULMONARE)

http://www.google.al/imgres?imgurl=http://photos1.blogger.com/img/250/1358/1024/Pneumoc.jpg&imgrefurl=http://clinicalcases.org/2004/02/pneumoconiosis-or-sarcoidosis-or-both.html&h=918&w=1024&tbnid=C6R0A2ABUaFPBM:&zoom=1&docid=Ud0R2IinN1P-8M&ei=0vh0U7vLJ-ie0QXR-wE&tbm=isch&ved=0CIABEDMoFDAU

http://www.google.al/imgres?imgurl=http://www.learn.ppdictionary.com/asbestos_risk/figure2.png&imgrefurl=http://www.learn.ppdictionary.com/asbestos_risk_assessment.htm&h=172&w=532&tbnid=yMFUAJBcMy0-sM:&zoom=1&docid=LNLQyo6Osf_CaM&ei=0vh0U7vLJ-ie0QXR-wE&tbm=isch&ved=0CHcQMygTMBM


PO JAPIM TE DETAJUAR KLASIFIKIMIN INTERNACIONAL TE OPACITETEVE RO-

LOGJIKE PULMONARE QE PERSISTOJNE GJATE INHALIMIT TE PLUHURAVE

MINERALE ( PNEUMOKONIOZAVE ) TE VITIT 1958 (TE GJENEVES ) SI ME POSHTE:

NUK KA PNEUMOKONIOZE ! 0 MUNGESE ASPEKTI PER DYSHIME

PNEUMOKONIOZE

OPACITETE TE TE DYSHIMTA z THEKSIM I PEMES PULMONARE

P N E U M O K O N I O Z A

OPACITETE LINEARE L SHUME OPACITETE LINEARE E RETIKULARE,

PEMA PULMONARE: NORMALE,

E THEKSUAR,E CRREGULLT

p.m.n. p, jane nodula silikotike teper te vogla qe korrespondojne

deri ne madhesine 1,5 mm.

m, jane mikronodulacione qe korrespondojne me

madhesine nga 1,5 deri ne 3 mm.

n , jane nodula silikotike qe korespondojne me

madhesine nga 3 deri ne 10 mm.

1 , 2 , 3 , 1 , jane shtrirje te noduleve silikotike qe prekin 1/3 e

fushes pumonare

2 , jane shtrirje te noduleve silikotike qe kapin 2/3 e

fushes pulmonare

3 , jane shtrirje te noduleve silikotike qe zene te gjithe

fushen pulmonare

A , B , C , A JANE OPACITETE ME DIMENSIONE TE RRITURA nga

10 deri ne 50 mm.

B JANE OPACITETE ME DIMENSIONE TE RRITURA 10—

50 mm qe kapin 1/3 e pulmonit

C jane opacitete me dimensione te rritura 10—50 mm

qe perfshijne 2/3 e pulmonit

KLASIFIKIMI NDERKOMBETAR RADIOLOGJIK I PNEUMOKONIOZAVE CINNCINNATI

VITI 1968

!------------------------!------------------------------------------------------------------------------------

-!-Nuk ka !Dyshim per !

!pneumokonioze !pneumokonioze! P N E U M O K O N I O Z A


-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

0 ! Z !-OPACITETE TE VOGLA ! OPACITETE TE MEDHA

! 1 ! 2 ! 3 ! A ! B ! C

__________________________________________________________________________________________________

! p,m,n ! p,m,n ! p,m,n !

! (q)(r) ! (q) (r) ! (q) (r)

SIMBOLE TE DETYRUESHME

! plc ! pl ! co ! es ! tra ! ca ! od !

SIMBOLE _FAKULTATIVE

! ax ! cn ! cp ! cv ! di ! om ! hi ! ho ! px ! ri ! tb ! k!

SHPJEGIMET E INICIALEVE TE SIMBOLEVE_

a) (SIMBOLET E DETYRUESHME )

plc----pllake pleurale e kalcifikuar

pl-----anomalitet plural i sherueshem

co----anomalitet kardiak ne forme dhe madhesi

es-----kalcifikim ne forme veze e noduleve limfatike

tba-----opacitete qe flasin per tuberkuloz aktiv

ca-------dyshime per noplazi

od-----semundje tjeter qe nuk perfshihet ne simbolet (pershkrim i shkurter).

- b) SIMBOLE FAKULTATIVE

ax-----dyshime konfluence (bashkimesh) opacitetesh te vogla ,te rrumbullakta

cn-----kalcifikime te opaciteteve te vogla,te rrumbullakta

cp-----kor pulmonare (zemer mushkerore).

cv-----kavitet

di------deformim i rendesishem i ndertimit te kraharorit

em-----emfizeme e theksuar me bula te medha

hi----zgjerim i theksuar i hiluseve


he----boshelleqe si hoje blete

px----pneumotorax

ri----pneumokonioze e ndryshuar nga proceset reumatizmale

tb----opacitete qe flasin per tuberkuloz aktiv (duke perjashtuar procesin

primar)

K----- vija e Kerleit.

Klasifikimi tjeter eshte ai i kryer ne vitin 1971, i vili eshte i kodifikuar si klasifikimi

nderkombetar i Pneumokoniaozave, i bere nga organizata nderkombetare e punes

(I.L.O. ). Ne kete klasifikim eshte realizuar bashkimi ose me mire te theminderlidhja

ndermjet dy klasifikimeve te meparshme si ai i GJENEVES te vitit 1958 DHE AI

I BERE NE CINCINNATI NE VITIN 1968. Pikerisht ne kete klasifikim te I.L.O.

, praktikisht jane gershetuar te dhenat e rezultateve studimore te te dy

shkollave asaj EUROPIANE si dhe te asaj te AMERIKES SE VERIUT.

Sigurisht qe ne vendin tone qe nga viti 1974 dhe ne vazhdim eshte me i

perdorshem klasifikimi i vitit 1968, pasi ploteson me se miri te gjitha te dhenat e

domosdoshme te diagnostikimit radiologjik apo me thene me mire Imazherine e

Pneumokonizave.(93,95,112)

➢ TE DHENA SPECIFIKE IMAZHERIKE PER DIAGNOSTIKIMIN E ASBESTOSES.

Ekzaminimet e ndryshme imazherike jane menyra me e shpejte dhe me e mire

per te arritur qe te kryhet nje korrelacion sa me I drejte me te dhenat

SUBJEKTIVE DHE ATO OBJEKTIVE. Gjithashtu kjo bashkelidhje duhet te kryhet

edhe me ekzaminimet e tjera si te sputumit per trupezat e asbestit,PROVAT

FUNKSIONALE VENTILATORE, te cilat ne shumicen e rasteve shprehen me

pakesimin e CAPACITETIT VITAL dhe me pak me te V.E.M.S. it, qe ulet por

jo ne menyre te ndjeshme si C.V.

Per diagnostikim sa me te hershem e te plote,ne kohen e sotme cdo dite dhe me

teper po I kushtohet rendesi e posacme ekzaminimeve rentgenologjike.Metodat e reja

me H.R.C.T scaner kane realizuar nje ndryshueshmeri sinjifikative per

diagnostikimin e hershem te gjithe pneumokoniozave, por ne menyre te posacme


per silikozen dhe asbestozen dhe beriliozen qe jane te tipit malinj, kane vlera

me te medha.

Figura nr. 23 -PAMJE IMAZHERIKE H.R.C.T PULMONARE ME PRERJE

1.5mm NE ASBESTOZEN STADI 2—te

Nga studimet e kryera autore te ndryshem ,per te arritur te behet nje diferencim

me i mire e kane shkallezuar ekzami nimin imazherik ne ASBESTOZAT duke i

ndare ne tri faza ose stade.(1,3,19,29,33,34,39,65,76,86,103,129,131,138)

STADI I PARE:Eshte stadi ku ndryshon qartesia pulmonare, sidomos ne sinusin

freniko-kostal,si dhe ne zonen mediastinale.Pema bronko-vaskulare peson nje

reticuloze te ciles i bashkohet edhe vendosja e erresimeve te tjera te imta,te cilat ne

kete stad mund te dallohen kryesisht me CT-Scanner me prerje 1.25-2.5mm.

Kjo pamje e tubullt e fushes mushkerore eshte me e shprehur ne bazat dhe merr

nje vizatim te vecante qe eshte quajtur < RRJETA E MERIMANGES > ose per

ndryshe thuhet edhe <IMAZHI I XHAMIT TE VESHUR> ose te turbullt.


STADI I DYTE OSE STADI MESATAR: Kjo eshte nje faze ku semundja ka progreduar

dhe ne aspektin imazherik shprehet me vendosjen dhe shtrirjen e FIBROZES ne nje

siperfaqe te madhe e cila arrin gati 2/3 e pulmoneve kryesisht bilateral. Ne zonat

APIKALE verehet e kunderta e ndryshimeve te bazave, zhvillimi I emfizemes me pamje

te paster apo te qartesuar e dallon nga pneumokoniozat e tjera. Keto jane imazhe te

tipit linear qe shprehen me vizatime vija- vija te cilt shoqerohen edhe me krijimin e

grimcave apo hijeve te imta. Ato kane pamje te turbulluar apo te shuar qe i kane dhene

emrin ‘’IMAZHIOSE PAMJE E XHAMIT TE BLOJTUR”.


STADI I TRETE OSE STADI I RENDE APO TERMINAL.Ne kete faze te semundjes verehet

nga ana imazherike rritje e grumbullimit te Fibrines sidomos ne bazat dhe zonat e

mesme pulmonare; vecanrisht duket nje hijezim i theksuar i vendosur rreth e perqark

konfiguracionit kardiak. Pikerisht kjo pamje e pazakonte ne dallim nga shume

semundje te tjera te tipit fibrotik qe qarkon per rreth silueten kardiake i ka dhen

emrin ‘’ ZEMRA ME FLOK ‘’ ose “ ZEMRA ME PAMJEN E URITHIT “ Kjo eshte nje

karakteristik e vecante imazherike e Asbestozes.

Duke filluar nga stadi i dyte dhe ne vazhdimesi te shtimit te demtimeve nga asbesti

eshte per tu theksuar qe preket rende pleura si PARIETALE dhe ajo VISCERALE.

Shume te shprehura dhe mjafte te shperndara ne pleurat jane mbivendosjet

e KALCIFIKIMEVE PLEURALE.

Dihet tashme se keto kalcifikime kane disa karakteristika:

KALCIFIKIMET OSE PLLAKAT KALCIFIKUESE PLEURALE JANE NE FORMA

TE CRREGULLTA.SHPESHHERE ATO MARRIN FORME LULESH OSE JANE

TE VARURA SI VATHE VESHI APO SI STOLI.PLLAKAT LOKALIZOHEN ME

TEPER NE NIVELIN E PLEURES DIAFRAGMALE DHE MEDIASTINALE

.PLLAKAT KALCIFIKUESE jane simetrike dhe te shperndara neper te dy fushat

mushkerore.


KAPITULLI I VIII-te

QELLIMI I STUDIMIT.

MATERIALET DHE METODIKA E PERDORUR

➢ QËLLIMI I STUDIMIT 1.STUDIMI eshte i aspektit epidemiologjik qe nepermjet anketimit me pyetesorin

tone te njohim shtrirjen e s.p.r. si dhe te prekjeve nga pneumokoniozat

ne zona te ndryshme te vendit.

2. KA PER QELLIM QE TE NJOHIM ME MIRE DHE TE EVIDENTOJME METODAT

ME EFEKTIVE sidomos rolin e H.RC.T. per te realizuar nje

zbulim,diagnostikim sa me te mire dhe sa me te hershem dhe per rrjedhoje

edhe te parandalojme format e renda.

3. Studimi yneka per qellim qe te bejme edhe KORRELACIONIN dhe

krahasueshmerin me metodat e ndryshme diagnostikuese

anamnestike,klinike,rentgenologjike , biokimike dhe mikrobiologjike per te

mberritur ne realizimin e nje mjekimi sa me te mire dhe efikates per

permiresimin e kuadrit klinik dhe simptomave perkatese.

4. Nepermjet ketij studimi duhet te evidentojme edhe llojin e simptomave

me te shpeshta te S.P.R. ose te pneumokoniozave me tipike dhe

vecorite e tyre ne kushtet e konsultimeve te zgjatura shume vjecare dhe kjo

t’u sherbeje mjekeve imazheriste, atyre te familjes dhe mjekeve qe punojne

ne KABINETET E MJEKESISE SEPUNES prane ndermarrjeve te prodhimit

ku jane te pranishem pluhurat pneumokoniogjene.

5. Prej konkluzioneve qe do te nxjerrim nga ky studim, do te kemi mundesi

edhe per dhenien e keshillimeve te nevojeshmeper te kryer nje pakesim

te semundshmerise,invaliditetit dhe te vdekshmeria profesionale nga S.P.R.

ose PNEUMOKONIOZAT.

➢ METODA DHE MATERIALI STUDIMOR METODA E STUDIMIT TONE ESHTE E MBESHTETUR NE KRIJIMIN E NJE

PYETESORI NEPERMJET TE CILIT PATEM MUNDESINE E MARRJES SE

SHENJAVE TE NDRYSHME SUBJEKTIVE, EKZAMINIMIN OBJEKTIV,MOREM TE

DHENAT PER DIAGNOSTIKIM TE SAKTE NEPERMJET EKZAMI-NIMEVE TE

NDRYSHME IMAZHERIKE SIDOMOS RO-GRAFIA PULMONARE DHE

H.R.C.T.-SKANER I MUSHKERIVE.

GJITHASHTU NE METODIKEN E STUDIMIT U BAZUAM EDHE NE EKZAMINIMET E

TJERA SI SPIROMETRIA ose kryerja e PROVAVEFUNKSIONALE VENTILATORE qe


kane vlera te padiskutueshme per te gjykuar mbi gjendjen shendetesore dhe

aftesine per pune.

Ne metodiken e studimit per diagnostikimin e mire,te shpejte dhe ekzakte, u

mbeshtetem edhe ne ekzaminimet e tjera si ekzaminimin e gjakut komplet,te

percaktimit te proteinogrames se fraksionuar dhe ne ekzaminimet e tjera sidomos

ne provat e kolagjenit.

NE TE GJITHE TE SEMURET TANE prej 219 personash QE MBAHEN PREJ

VITESH NE KONTROLL NGA KABINETI I KONSULTAVE TE SEMUNDJEVE

PROFESIONALE KEMI REALIZUAR EDHE EKZAMINIMET E SPUTUMIT PER

FLOREN PATOGJENE TE MUNDESHME DHE PER BACILIN KOK NE RASTETE

KUR KEMI DYSHUAR I KEMI DERGUAR NE DISPANSERINE ANTI TBC OSE NE

SPITALIN UNIVERSITAR I SEMUNDJEVE TE MUSHKERIVE “PROF.DR.SHEFQET

NDROQI “” ose jane nisur sputumet dhe ekzaminime te tjera prane LABORATORIT

KLINIK,BIOKIMIK,BAKTERIOLOGJIK te DR. SH. DOMI.

MATERIALET E PERDORURA per 219 personat qe morem ne studim kane qene

:kartelat klinike,regjistri i konsultave per patologji PROFESIONALE,materialet e

pyetesorit perkates si dhe RO-GAFITE PULMONARE, H.R.C.T.– SKANER, PROVAT

FUNKSIONALE VENTILATORE, BRONKOSKOPITE dhe ekzaminimet e tjera si

SPUTUMI per koke patogjene,proteinograma ,gjaku komplete,provate kolagjenit

etj.

METODIKA dhe ROLI i H.R.C.T. PULMONARE per diangostikimin e sakte, te shpejte

dhe rezultativ te Semundjeve Profesionale Respiratore ,ka perbere nje nga

pikesynimet tona(1,6,26,27,16,37,45,95,102,101,104,105,117,123, 124,134),dhe kjo

per disa arsye si me poshte :

NDODH qe ne grafine pulmonare te verehet nje imazh i dyshimte,ose ne rastet

kur ne grafi vleresohet si normale,por pacienti eshte me nje SEMUNDJE KRONIKE

RESPIRATORE ,atehere ne duhet te kembengulim qe te realizojme nje

EKZAMINIM TE C.T.-SKANER dhe me mire te H.R.C.T . PULMONARE.

KJO metode e perdorur gjate studimit tone ka perparesi te dukeshme ne krahasim

me TOMOGRAFINE STANDARTE dhe kjo per shkake se C.T.–SKANERI zoteron

aftesi me te medha per te diferencuar densitetet e ndryshme imazherike se sa

radiografia pulmonare.

SKANIMET jane imazhe qe perftohen nga prerjet me trashesi nga 0.625 -5 mm.

Ne vartesi te madhesise dhe lokalizimit te prekjes mushkerore, realizohen edhe

trashesite e prerjeve SKANERIKE. Gjithashtu, dihet se sasia e rrezatimit jonizues

dhe koha e ekzaminimit pakesohen duke perdorur prerje me trashesi te

larte,por duke u superpozuar informacioni mund te maskoje procesin patologjik

pulmonar si dhe kur koha e skanimit eshte e ulet,atehere permiresohet cilesia


e imazhit per shkak se reduktohen levizjet kardio-respiratore dhe ato

diafragmatike.

NE kohen e sotme per shkaqe te kostos se larte te ekzaminimit si dhe sasise

se rrezatimit te jonizuar qe jepet mbi organin e pacienteve qe kryejne skanerin.

Ky ekzaminim nuk eshte akoma 100% rutine dhe kryhet kur ka indikacionet

perkatese.

MANIPULIMI i imazhit te skanerit na krijon mundesine e perforcimit te zonave

specifike si dhe rregullimi i densitetit dhe gjeresise se dritares na mundeson

vizualizimin me te qarte te strukturave parenkimale,pleurale dhe mediastinale

sidomos ne rastet e S.P.R.(PNEUMOKONIOZAVE).

MEGJITHE indikacionet qe ka C.T.—SKANERI dhe rezultatet i ka te mira,sot

ka nje ecuri te lavderueshme ne kete drejtim,pasi ka dale ne drite ekzaminimi

me i efekteshem dhe me rezultativ qe quhet H.R.C.T.(Shtresografi kompjuterike

me rezolucion te larte).

Ky ekzaminim eshte perdorur edhe ne rastet e kryerjes se diagnostikimit dhe

krahasur me metoden klasike te ekzaminimit imazherik ose me rografine

pulmonare dhe te C.T.-SKANERIT,ESHTE ME EFEKTIVE DHE ME E SAKTE DHE

KA PERPARESI.

PRIORITETET E H.R.C.T. PULMONARE ndaj C.T. –SKANERIT KONVENCIONAL

PERPARESITE E kesaj metode qe permiresojne ne menyre mjaft te ndieshme

REZOLUCIONIN HAPESINOR te imazheve SKANIKE Pulmonare konsistojne ne:

1.Fokusimi i SKANIMIT(Narrow Scan Collimation).

2.Algoritmi I larte I Rikonstruksionit Hapsinor

3.Fusha e pamjes perreth(Field Over View).

4.Madhesia e rrezeve X.

5.Gjeometria dhe drejtimi i dedektoreve.

6.Shpejtesia e modelimit te te dhenave qe perftohen gjate ekzaminimeve.

KJO metodike,na ka rezultuar me ndieshmeri te larte gjate EKZAMINIMEVE

PER SEMUNDJET kronike pulmonare EDHE NE ATO ME ASPEKTE PROFESIONALE

SIC JANE:

S.P.R(Pneumokoniozat),qe shoqerohen me demtime dhe prekje te parenkimes dhe

te bronkeve si dhe gjate demtimit te mediastinit,jane zbuluar shenja te tjera

apo IMAZHE SKANIKE PULMONARE sic jane PERFUZIONI MOZAIK si dhe

MBIAJRIMI EKSPIRATOR qe shfaqen kur nga sekrecionet E TEPERTA BRONKO-

ALVEOLARE,behet bllokimi i rrugeve te vogla ose te mesme dhe te medha


ajerore.Pra ne keto imazhe i kemi kapur vetem me H.R.C.T. PULMONAR dhe kjo

perben per ne nje RISI diagnostikuese te hershme ne stadet e semundjes

dhe me efikasitet per saktesine dhe cilesine e ekzaminimit.PO keshtu, ky

ekzaminim bashkekohor na krijon mundesine per te diktuar anomalite

morfologjike qe ne fazat e para dhe ne periudhat asimptomatike.

Ne keto raste ne kemi zbuluar shume defekte bronkiale dhe trashje te murit

perkates si dhe deformime te vizatimit bronkial dhe pulmonar sidomos

gjate bronkoektazive qe jane nje nder nderlikimet me te shpeshta te S.P.R.

KJO metode ,njekohesisht eshte edhe nje tregues i vlefeshem jo vetem per

diagnostikimin e hershem ,por edhe per te realizuar vleresimin e ecurise se

semundjeve KRONIKE RESPIRATORE nga qe ne menyre periodike keta te semure

duhet qe t’i neneshtrohen ekzaminimit te H.R.C.T.—PULMONARE dhe ne kete

aspekt ka gjetur perparesine e duhur dhe prandaj edhe rekomandohet shume

si nje nga metodat me efikatese.Gjithashtu vlen per t’u permendur vlera e skanerit

multilice spiral me 16,32,64 dhe 128 dedektore,i cili me rezolucionin e larte te imazhit

nepermjet parametrave te tyre pertfojne imazhe te cilat pasqyrohen ne monitorin e

Consoles(kompjuteri baze) dhe te workstation(kompjuterit te interpretimit te

ekzaminimit).

Keto imazhe formohen me ndihmen pixelave ne kompjuterin baze(Consola) dhe

renditen njeri-pas tjetrit duke perftuar te dhena te sakta anatomike normale dhe

imazhe patologjike per diagnozen e S.P.R.(Pneumokoniozave).Nje rol te rendesishem

ze H.R.C.T i realizuar nepermjet CT-Spirale shumededektoresh me vlerat kryesore te

tij: Shmangja e artefakteve te ndryshme(Imazheve te rreme) nga levizjet e

pakontrollouara respiratore, diafragmatike, kardiovaskulare apo levizjeve te

muskuluratures thorakale.


KAPITULLI I IX te

REZULTATET E STUDIMIT

Rezultatet e studimit tone jane fryt i nje pune te kryer kryesisht nepermjet

analizimit te te dhenavete PYETESORIT te formuluar nga ana jone qe ka disa

tregues si vendlindjen,vendbanimin,profesionin, moshen,levizjet e vendeve te punes,

shkaqet si edhe gjinine.

RENDESI ne kete pyetesor i kemi kushtuar edhe objekteve te ndryshme te

puneve ,qe jane te shperndara ne zona te ndryshme te vendit tone qe i ka dhene

ketij studimi edhe vlera te mirefillta epidemiologjikepasi orientojne per nje

perhapje te vendburimeve me pluhura pnumokoniogjene jo vetem ne disa

zona ,por pothuajese ne te gjithe vendin dhe kjo merr nje drejtim te posacem

per te kaluaren ,por edhe per te ardhmen e ketyre vendeburimeve te mineraleve.

PROFESIONI I PACIENTEVE TANE ESHTE STUDIUAR imtesisht dhe kemi bere

edhe nendarjet perkatese te profesioneve ku na del se dominojne minatoret e

minierave te ndryshme gje qe do te pasqyrohet me poshte me grafiket

perkates.Gjithashtu, nje vemendje te posacme i kemi kushtuar klasifikimit te grup-

moshave te te semureve tane si dhe vendeve te punes se tyre, sektorit

perkates ne te cilin ata punojne dhe ndarjen me pune nentoke si minator apo

jo.

ME PAS NE KEMI pershkruar dhe studiuar materialin tone ne drejtim te

simptomatologjise duke bere se pari ndarjen e shenjave te ekzaminimit subjektiv

dhe me pas ato objektive.

*NJE RENDESI TE POSACME i kemi kushtuar ekzaminimit RADIOLOGJIK te

ndara sipas stadeve te zhvillimit te semundjes si dhe jane futur elemente te

reja te diagnozes radiologjike sic eshte :

*H.R.C.T.—SKANERI PULMONAR qe nuk eshte perdorur me perpara ne vendin

tone,por ka vetem nje periudhe 10-12 vjecare, qe jep elemente te plota te

diagnostikimit te hershem.

Po keshtu ne i kemi krahasuar te dhenat ro-grafike me te dhenat e H.R.C.T.--

SKANERIT PULMONAR.

Gjithashtu jane marre ne konsiderate edhe ekzaminimet e tjera si

*FIBROBRONKOGRAFIA,

*PROVAT FUNKSIONALE VENTILATORE,

*EKZAMINIMIN E SPUTUMIT per flore patogjene.

Te gjitha keto kane qene ne mbeshtetje te diagozes se pneumokoniozave,por

prioritetin e diagnostikimit e kemi mbeshtetur ne te dhenat imazherike.


Me poshte po japim rezultatet e punimit tone nepermjet tabelave, grafikeve dhe

komentimeve perkatese:

Figure 1& 2 . Klasifikimi i sipas grupmoshësse 219 pacienteve

Në këtë grafik vërehet predominimi i grupmoshave 51-60 dhe 61-70 vjec të të

sëmurëve me pneumokonioza,por kjo gjë i dedikohet edhe mënyrës së diagnostikimit

që në stadet e hershme janë mbajtur vazhdimisht nën kontrollin mjekesor dhe u është

dhënë invaliditeti në mënyre që të shkëputen nga kontakti me pluhurat e tipit

silikogjen.

Të pakta janë rastet ekëtyre grupsëmundjeve në grupmoshat rreth të 30-tave,dhe kjo

e ardhur si rezultat i stazhit të pakët në punë. Në të dhënat që na vijnë nga studimi

vërejme një prani të sëmundjeve përkatësë edhe në moshën mbi 80 vjec.

0%1%

11%

41%

36%9%

2%

grupmosha

21-30 31-40 41-50 51-60

61-70 71-80 81-90


Figura 3 & 4: Raporti gjinor I pacientëve që ne kemi marrë në studim

Nga sa vëmë re nga grafikët e

mesiperm mund të arrijmë në përfundimin

se kemi një predominim të gjinisë

mashkullore ndër personat e prekur nga

pneumokoniozat. Më konkretisht në

studimin tonë femrat zënë vetëm 5 % të

pacientëve dhe të gjitha këto paciente të

gjinisë femërore dhe janë persona që kane

punuar për periudha te ndryshme kohore

në uzina, fabrika, duke qënë kështu në

kontakt me pluhurat profesionale ne

mënyrë të vazhdueshme. Raste femrash të

prekura me semundje profesionale

respiratore nga pluhurat hasen në fabrikën

e pasurimit të kromit,bakrit etj.

Kemi krahasuar meshkujt me femrat me chi

square dhe ka dale sinjifikante p= 0.012 dhe

OR = 5.6 pra meshukjt jane 5.6 here me te riskuar se femrat per tu prekur nga semundjet

profesionale respiratore.

Gjinia, meshkuj, 209, 95%

Gjinia, femra, 10, 5%Gjinia

0

50

100

150

200

250

Gjinia

209

10

meshkuj femra


Figura 5: Vendlindja e të sëmurëve që janë marrë në studim

Vërehet që më tepër dominojnë tre rrethe: Elbasani, Mirdita dhe Peshkopia.Ndërkohë

që shpërndarja e të sëmurëve sipas vendbanimit lidhet me ngritjen e objekteve të

ndryshme prodhuese. Pavaresisht kësaj, kjo është një e dhënë e ndryshueshme sepse

persona të ndryshëm që janë përfshirë në studim kanë nderruar vendin e punës

përgjithësisht për arsye shëndetësore. Kjo ka bërë që edhe grafiku i vendbanimeve të

tyre të jetë shumë më i larmishëm në raport me grafikun e vendlindjeve.

GRAFIKU nr.5.NUMURI I TE SEMUREVE SIPAS PROFESIONIT

0

20

40

60

80

100

120

140

160

minator metalurg puntoruzine

gjeolog ndertim marangoz

profesioni 153 28 28 5 3 2

AX

IS T

ITLE

profesioni


Figura 6: Përqindja e pacientëve sipas profesionit të tyre.

Vërehet se predominon ndjeshëm grupi i minatorëve(me 153 paciente) të cilëve ju

korrespondon pëafërsisht 70% e rasteve.Pas tyre me një numër dhe përqindje të njejtë

vijnë metalurgët dhe punetorët e fabrikave të përpunimit dhe pasurimit të mineraleve

me përkatësisht 28 raste pacientësh ose me 13% të rasteve në total. Me mjaft rëndësi

paraqitet edhe prania e 5 rasteve të personave që punojnë në gjeologji(2% të rasteve

në total) ; 2 pacientë ndërtues e saldatore dhe 2 te tjere punime druri , të cilët

përbëjnë secili grup nga 1% të rasteve të numerit te plote.

Figura 7:Vendi i punës apo objekti ku kanë punuar këta të sëmurë

Vendin e parë e zënë uzinat e shkrirjes së bakrit në zonat të ndryshme të vendit si Laci,

Rubiku dhe uzina e Rexhepajt në Kukës që i kemi grupuar nën emërtimin puntorë

uzine. Vendin e dytë e zenë miniera e Kurbneshit dhe ajo e Spacit.Në vendin e tretë vjen

metalurgjia në të cilën pacientët kryesisht manifestojnë sëmundjen në formën e sidero-

70%

13%

13%

2% 1% 1%

profesioni

minator

metalurg

puntor uzine

gjeolog

ndertim

marangoz

0

5

10

15

20

25

30 vendi i punes

puntore uzine m.Kurbnesh m.Spac metalurgji m.Gjegjan

m.Bulqize m.Rubik m.Golaj m.Fushearrez gjeologji

ndertim saldim marangoz


silikozës. Një numër i rëndësishëm pacientësh vijnë edhe nga minierat e tjera të vendit

të cilat nuk mund të lihen pa u përmendur, të tilla si:

Miniera e Gjegjan, e Bulqizës, e Rubik, e Golaj dhe ajo e Fushëarrëz - PUKE.

Figura 8: Shpërndarja e të sëmurëve sipas viteve të punës në kontakt me SiO2 e lirë

Vërejmë se grupi më i madh është ai nga 11-20 vjet pune të ekspozuar ndaj pluhurit që

përbëhet prej 77 të rasteve ose 35%. Vendin e dytë e zenë punetorët me stazhin 21-30

vjet pune në kontakt me pluhurat silikogjene që janë 76 persona që jane 35% të

rasteve. Persona që kanë mbi 30 vjet pune në mjedise me pluhura silikogjenë janë

vetëm 54 punetorë që përbëjnë (25% të rasteve në total), dhe persona që kanë më pak

se 10 vite ekspozimi dhe që konsiderohen në fazën e parë të sëmundjes kemi pasur

vetëm 12 paciente ose baraz me 5% të rasteve. Pra arrijmë në përfundimin se

vitet e ekspozimit ndikojnë jo vetëm në shfaqjen e sëmundjes në mënyrë propocional

ne vartesi te stazhit ne pune,por gjithashtundikojneedhe në rendimin e sëmundjes.

0-105%

11-.2035%

21-3035%

31-4025%

vitet e punes


Figura 10:Lloji i dispnese në

pacientët e marrë në studim.

Figura 9:Lloji i dispnese në

pacientët e marrë në studim.

Shikojmë se numri i madh i

pacientëve tanë prej 140

vetesh paraqiten me dispne

inspiratore( në 64% të

rasteve). Në vendin e dyte për

nga shpeshtësia vjen dispnea

mikste,që eshte gjetur ne

72 personash ose ne 33%

të rasteve dhevetëm 7 te semure ose 3 %të rasteveparaqitenme dispneekspiratore.

Figura 10: Simptomi i kollës

Nga grafiku mund të arrijmë në përfundimin se në shumicën e rasteve prej 1 68

paciente qe perbejne 77% te tyre,kolla është me sputum,gjë që përkon me stadet e

perparuara të sëmundjes,dhe vetëm në 51 paciente ose ne 23 % të rasteve kjo

kollë paraqitet e thatë

23%

77%

kolla

e thate

sputum

64%

3%

33%

dispnea

inspiratore

ekspiratore

mikste


Figura 11: Prania e dhimbjeve të kraharorit.

Në studimin tonë dhimbja e kraharorit ishte një ndër shenjat më kryesore që bashkëshoqëronin

pacientet tanë. Në 175 te semure ose ne 80 % të rasteve dhimbja e kraharorit ishte e

difuze(e perhapur) dhe vetëm në 44 persona ose ne 20 % te rasteve ajo ishte e lokalizuar

ne disa pika .

Aplikuam korrelacionin midis dispnese dhe dhimbjes se kraharorit dhe koeficienti i

korrelacionit rezultoi r= 0.45 pra qe tregon per nje lidhje te mesme por qe rezultoi

sinjifikative p= 0.034, gje qe tregon se ka lidhje sinjifikative midis dispnese dhe dhimbjes

se kraharorit.

Figura 12: Përqindja e pacientëve me dhimbje kycesh.

20%

80%

dhimbje kraharori

e lokalizuar difuze

84%

16%

dhimbje kycesh

po jo


Nga te dhenat e anketes tone rezulton sedhimbjet e kyceve ishin te pranishme

ne 184 persona ose 84%e pacientëve te konsultuar ne klinkën e sëmundjeve

profesionale,një shumicë kjo e dukshme,në raport me 35 persona ose 16% të

rasteve të cilët nuk e kanë patur këtë simptome.

Figura 13: Dobesia trupore

Dobësia trupore është një simptome që shfaqet edhe më shpesh se dhimbjet e kyceve.

Ne personat e marrë në studim eshte konstatuar se ne 191 vete ose ne 87 % e

tyre e manifestojnë këtë simptome, ndersa veren te theksohet qe vetem ne 28

paciente ose ne 13 % te tyre kjo shenje mungon.

87%

13%

dobesi

po

jo

Po 81%

Jo 19%

dhimbje koke

po

jo


Figura 14: Dhimbja e kokës

Është pjesë e rëndësishme e simptomatologjisë së pacientëve me pneumokoniozë. Në

studimin tonë është hasur në168 raste ose ne 81 % të pacientëve, ndersa ne 19

% te tyre nuk kane paraqitur dhimbje koke te vazhdueshme.

Figura 15: Nderrimi i vendit të punës

Kjo është një nga metodat e parandalimittë sëmundjeve të rënda të aparatit respirator

me natyre profesionale dhe është realizuar në 62% të rasteve. Bëhet fjalë për

periudhën deri në vitin 1995 kur funkinonte ligji edhe për për dhënien e grupeve me

kohë të pjesshme,ndersa ne 38% e rasteve kanë vazhduar punë në të njëjtin ambjent

të pasur me pluhur ose kane perftuar invaliditetin e plote profesional.

Figura 16: Trajtimi nga ana e dispanserisë anti TBC për ndërlikimet silikotuberkulare.

62%

38%

Nderrim vendi pune

po

jo

62%

38%

trajtim dispanserie

po

jo


Të sëmurët tanë shpesh her ndërlikohen me infeksione respiratore ose kanë qënë të

infektuar nga bacili koch përpara se të merrnin sëmundjen e silikozës pulmonare dhe

i të tillë me infeksione respiratore ose kanë qënë të infektuar nga bacili koch përpara

se të merrnin sëmundjen e silikozës pulmonare dhe i të tillë mbahen nëvrojtim, nga

dispanseria antituberkulare.

Figura 17: Invaliditeti profesional i pacientëve të marrë në studim

Nga të dhënat e dokumentacioneve të fletëve të KEMP-it,të kartelave, të konsultimit

dhe të rikontrolleve vjetore që u bëjmë pacientëve për pneumokoniozat, rezulton se

94% e personave që ne studiuam, janë me fletetë invaliditetit profesional dhe janë

larguar nga vendi i punës në vartësi të gjëndjes shëndetësore dhe paaftësise së plotë

për të punuar.Ky është një nga veprimet më të mira të mbrojtjes shëndetësore dhe të

zgjatjes së jetës së këtyre pacientëve. Kjo nuk i ka munguar në saje të kujdesit të

vecantë që ka treguar ndër vite shërbimi i sëmundjeve profesionale pranë QSUT “Nënë

Tereza” si dhe mjekeve te FAMILJES dhe KABINETET NE POLIKLINIKAT E

RRETHEVE si dhe ne vecanti te I.S.K.SH..

94%

6%

invalid

po

jo


Figura 18: Ekzaminimi objektiv në auskultacion

Gjatë vizitave të shpeshta mjekësore dhe rikontrolleve gjashtemujore ose një-

vjecare,kemi konstatuar që në shumicën e të sëmurëve edhe nga ndërlikimet bronkitit

kronik ose edhe nga infeksionet dytësore respiratore në 204 raste ose 93% dëgjohen

ashpërsi dhe rale bronkiale ne 15 raste ose 7% te pacienteve.

Figura 19: Prania e zmadhimit të zemrës

Sipas të dhënave të kartelave dhe konsultimeve me kardiologët dhe imazheristët në

RO-grafitë e toraksit,del se kemi zmadhim zemre në rreth 69% të rasteve tona

ndersa ne 31 % nuk jep zmadhim zemre.

0

50

100

150

200

250

BRONKIAL KREPITSANTE SIBILANTE PLEURALE

Axi

s Ti

tle

bronkial krepitsante sibilante pleurale

Ralet 204 15 0 0

Ralet

Po 69%

Jo 31%

zmadhim zemre

po

jo


Figura 20: Ndryshimet në E.K.G.

Tëdhënat për ndryshimet në EKG rezulton që kemitë pranishme në 72 % të rasteve,

dhe vetëm 28 % të tyre që u morën në studim, nuk patën ndryshime të dhëmbëve

tëEKG, apo aritmi të tipave të ndryshme.

FIGURA nr 21 DHEMBJE PREKORDIALE

Shpesh herë ndërlikimet serioze si zemra mushkërore dhe zmadhimi i zemrës si dhe

aderencat që krijojnë me pleurën dhe perikardin,bëjnë të mundur që të ndihen edhe

dhembjet prekordiale që shpesh edhe mund të ngatërrohen me infarktin apo

stenokardine.

Po 72%

Jo 28%

Ndryshime EKG

po

jo

Po 67%

Jo 33%

dhimbje prekordiale

po jo


Figura 22:Diagnostikimi imazherik sipas stadeve.

Diagnostikimi imazherik sipas klasifikimit ndërkombëtar të Gjenevës bëhet në tre stade

dhe në sindromen e lëvozhgës së vezës. Në stadin e pare jane 72persona ose 33% të

rasteve,në te dytin kemi 105 vete ose 48% të rasteve, në stadin e trete 29 persona ose

13% të rasteve dhe me sindromen e lëvozhgës së vezës kemi 13 raste pacientësh ose 6 %

të numerit te pergjithshem.

Kemi realizuar korrelacionin midis stadit radioliogjik dhe dhimbjes se kraharorit gje qe na

rezultoi sinjifikative r = 0.87 dhe p = 0.021.

Koeficientin e korrelacionit Kendall e kemi perdorur dhe per vleresuar a ka lidhje midis

stadit radiologjik dhe kolles se pacienteve. Dhe kjo rezultoi sinjifikative r = 0.64 dhe p =

0.04.

Per te pare a ka lidhje midis stadit radiologjik dhe dispnese perdorem serisht koeficientin e

korrecionit Kendall dhe patem keto rezultate r = 0.71 dhe p= 0.031.

Pra si konkluzion stadi radiologjik korelonte ne menyre sinjifikante me kollen, dhimbjen e

kraharorit dhe dispnene tek pacientet e marre ne studim.

Me regresionin logjistik te aplikuar ku stadin radiologjik e morrem si madhesi te varur dhe

dispnen, kollen dhe dhimbjen e kraharorit si madhesi te pavarur me sinjifikant doli stadi i

dyte i diagnostikimit radiologjik.

stadi I33%

stadi II48%

stadi III13%

sindromi I levozhges se vezes

6%

STADI RADIOLOGJIK

stadi I stadi II stadi III sindromi I levozhges sw vezws



*Ro grafi Pulmoni:Verehet theksim i vizatimit bronko-vaskular me e shprehur ne

regjonet mediale et bazale,deformim i tij.Errësime nodulare më tëmedha se 50mm ne

fushat e poshtme pulmonare.Mbiajrim pulmonar ne fushat e siperme

pulmonare(emfizeme).

*Ne HRCT ndryshimet diferencohen shume me mire,hyperdensitete mbi 5cm me

konture te crregullta,si dhe hyperdensitete hilare te kalcifikuara,ndryshime fibrotike

pulmonare si dhe aderenca pleurale bazale qe nuk dallohen ne radiografi.Ne kete sfond

evidentohen hyperdensitete mikronodulare qe jane prezente ne stadet e

avancuara(Stadi B).



*Ro grafi Pulmonare:Vihet re hypertransparence e fushave te siperme

pulmonare,theksim i vizatimit bronko-vaskular dhe deformim te tij sidomos ne fushen

e mesme dhe te poshtme,erresime mikronodulare,erresime pulmonare bilaterale me

te vogla se 5cm.Sinuset F-K jane te obliteruara.

*Ne CT me High Resolution diferencohen më qartë hyperdensitetet pulmonare nen

5cm bilaterale,hyperdensitete mikronodulare,ndryshime pleurale me kalcifikime te

tyre(PLC) si dhe emfizema centrolobulare dhe destruktive ne lobet e siperme(CT ka

avantazhe ne diferencim te patologjise).



*Ro grafi Pulmonare:Theksim hilar bilateral,shtim i vizatimit bronkovaskular para-

hilar et paramediastinal.Mbiajrim pulmonar marginal,erresime mikronodulare

diskrete.

*Ne CT-Scanner vihet re qarte emfizema centrolobulare ne lobet e siperme,

fibroze intersticiale dhe diferencohen qarte hyperdensitete mikronodulare qe e ben

tipike stadin 1 m (mikronodula deri ne 3mm).



*Ro Grafi Pulmonare:Theksim hilar dhe i vizatimit bronko-vaskular.Erresime

mikronodulare diskrete,nuk diferencohen qarte.

*Ne HRCT diferencohet qarte emfizema centrolobulare ne lobet e

siperm,hyperdensitete mikronodulare te shprehura me teper se ½ e pulmonit.Ne CT

diagnostikohet qarte Stadi 2m.




*Ne ro-grafi pulmonare verehet zvogelim i fushes pulmonare dexter,mbiajrim

pulmonar marginal.Erresime te shumta mikronodulare.Hiluset e theksuara.Erresim i

crregullt ne fushen e siperme pulmonare dexter.

*Ne HRCT diferencohen shume mire hyperdensitetet mikronodulare dhe nodulare deri

ne 10mm,hyperdensitete me konture te crregullta ne lobin e siperm pulmonar dexter

me aderenca pleurale dhe fibrotike perreth.

*CT na lejon te kalojme nga grafia ne stadin 3m ne stadin 3mn(nodule te kalcifikuara

dhe siliko-tuberkulare).




*Ro grafia pulmonare:Theksim hilar dhe parahilar dhe i vizatimit bronko-vaskular.

Mbiajrim i fushave te siperme.

Erresime mikronodulare sipas grafise stadi 1.

*Ne CT vihen re ne dukje ndryshime fibrotike te lobit te mesem dexter,diferencohen

me qarte hyperdensitete mikronodulare te cilat ne disa vende jane

nodulare.Diferencohen me mire kalcifikimet e limfonodulave hilare ne formen e

levozhges se vezes (Egg Shell).


*Ro grafia pulmonare: Theksim i vizatimit bronko-vaskular parahilar dhe

hilare.Erresime mikronodulare ne fushat e mesme pulmonare.

*Ne CT-Scanner diferencohen shume qarte hyperdensitete mikronodulare dhe ne qofte

se ne grafi ishte rasti 1 m,ne CT eshte rasti 3m. Emfizeme centrolobulare.


Figura 26: Ekzaminimi imazherik për diagnostikimin e hershëm

me anë të H.R.CT-skanerit

Është një nga metodat më të sofistikuara dhe bashkëkohore ndaj dhe sot po shtohen

rastet e pacientëve tane që e bëjnë këtë ekzaminim. Në 22% të të sëmurëve ose ne

48 paciente diagnoza mbështetet edhe mbi të dhënat e marra ngaH.R. CT-

scaner.Zbatimi i metodes se H.R.C.T.—PULMONARE ne vendin tone ka fillimin e

vet nga viti 2000 me vendosjen e aparatit te SKANERIT prane sherbimit te

PEDIATRISE te Q.S.U.T. ”NENE TEREZA”.Aty ne patem mundesi qe te realizojme

ekzaminimet skanerike te H.R.C.T. edhe per te semuret kronike si dhe ata qe

vinin per here te pare me SEMUNDJE RESPIRATORE KRONIKE PROFESIONALE.

REZULTATET E paraqitura ne figuren nr. 26 eshte frut i ketij punimi dhe jane

kryer keto ekzaminime duke na mundesuar qe te arrijme diagnostikim te

shpejte dhe ekzakt si dhe ne raste kur kemi dyshuar per T.B.C PULMONAR si

Po 22%

Jo 78%

CT pulmoni

po

jo


dhe per bronkoektazite qe perbejne nderlikimet me te shpeshta te

S.P.R.(1,2,16,26,27,101,102,104,105,94,95,117,134)

-Pamje imazherikeH.R.C.T. pulmonare me prerje 1.5mm.Ne asbestozen ku verehen

demtimet pulmonare, kalcifikimet dhe pllakat pleurale.

Është një metodë e ndërhyrjes invazive në bronke që bëhet kur ka indikacione te

domosdoshme gjatë S.P.R. (Pneumokoniozave) kur dyshojmë për zgjerim të bronkeve . Në

të sëmurët tanë kjo metodë ekzaminuese është realizuar në 32 % të rasteve.

Realizuam me koeficientin Kendall korrelacionin midis CT pulmonare dhe

fibrobronkoskopise dhe na koreluan me nje r= 0.87 dhe p = 0.035


Figura 27: Fibrobronkoskopia

Në rastin tonë rezultojnë me insuficience ventilatore restriktive 49% e pacientëve, me

obstruksion 16% të tyre dhe në 30% të pacientëve kemi insuficiencë ventilatore te

perzier,pra predominon restriksioni.

Figura 28 : Provat funksionale në diagnozën e pneumokoniozave.

Vërejmë se në sputikulturë se kemi predominim të pneumokokut,i cili është i pranishëm

në një shumicë pacintësh prej 92% të rasteve. Një përqindje mjaft e lartë, rreth 21% e

tyre sputumi është pozitiv për bacilin e kochut,cka do të thotë se kemi një përqindje të

Po 32%

Jo 68%

Fibrobronkoskopi

po

jo

Restriktive 49%

Mixte 30%

Obstruktive 16%

Nuk jane realizuar 5%

provat funksionale

restriktive mikste obstruktive nuk jane realizuar


lartë të rasteve që manifestojnë simtomatologji të TBC.Me rëndësi sinjifikative paraqiten

edhe bakteret gram-negativ,sidomos neiseriat,të cilat janë gjetur në 19% të rasteve. Më

rrallë në sputiklturë janë hasur diplokok, streptokok dhe stafilokok. Sputumi dhe

ekzaminimi përkatës treguan se në një të sëmurë me pneukonoiozë kemi pranine e jo

vetëm te një bakteri, por mund të jenë dy dhe më shumë të tillë dhe ne varesi te

mikrobeve perkatese ,realizohet edhe antibiograma qe na orienton per skemen e

mjekimit.

Me regresion logjistik ku si variabel te varur morem infeksionet pulmonare dhe si te

pavarur llojet e mikroorganizmave ( pneumokok, bacili i kochut, bakteret gram negativ,

diplokok, streptokok, stafilokok ) sinjifikant pra qe ndikonte me shume ne shfaqen e

infeksioneve pulmonare doli pneumokoku p= 0.22 CI95% (1.2 – 2.4) OR = 3.4;

pra personat me pneumokok kane 3.4 here me shume risk ne krahasim me personat me 4

tipet e tjera te mikroorganizmave.

Figura 29: Sputikultura

92%

21% 19%

3% 2% 1%

lloji I bakterit

pneumokok bacili I Kochut bak gr(-)

diplokok streptokok stafilokok


KAPITULLI i X--te

NDERLIKIMET E S.P.R. ( SILIKOZA) dhe PNEUMOKONIOZAVE

te tjera

PNEUMOKONIOZAT dhe NE MENYRE TE VECANTE SILIKOZA

PULMONARE,konsiderohen si semundje qe japin edhe shume nderlikime dhe

demtim e ne aparatet dhe organet e tjera te personave qe bien ne kontakte me

pluhurat silikogjene.

NJE NGA NDERLIKIMET ME TE SHPESHTA DHE ME TE RENDA eshte

TUBERKULOZI qe nga perqasja qe ka si nderlikim te silikozes ,

shpeshhere njihet me emertimin SILIKOTUBERKULOZI, ndersa shume kohe me

perpara se te njihej si semundje me vete , pneumokoniozat jane quajtur si

TUBERKULOZI I MINIERAVE.

MENDIME TE NDRYSHME jane dhene per nderlidhjen apo me sakte per

nderlikimin ndermjet SILIKOZES dhe T.B.C. PULMONAR saqe eshte thene

dhe eshte shkruar kaq shume per simbiozen ndermjet ketyre dy

semundjeve.Keshtuka ekzistuar mendimi se te gjithe te semuret me SILIKOZE

kane te bashkangitur edhe TUBERKULOZIN.(7,13,24,21,38,61,63,67,71,73).

Sigurisht, qe me perparimine shkences dhe me zbulimin e bacilit KOCH, si dhe

te rrezeve RENTGEN,si dhe me shtimin e metodave te diagnostikimit te

metejeshem te semundjeve , u be e mundur edhe diferencimi ndermjet

SILIKOZES SE PASTER DHE FORMAVE te perzjera ose te komplikacioneve ku

nderthuret edhe T.B.C.-ja. POR DIAGNOZA EKZAKTE behet duke realizuar

sputikulturen dhe izolimin e bacilit KOK ,gje qe eshte plotesisht e mundeshme

me laboratoret bakteriologjike dhe keshtu krahas mjekimit etiologjik te T.B.C.

pulmonar,bejme edhe mjekimin simptomatik per shenjat me kryesore te

SILIKOZES.

NDERLIKIMI ME TUBERKULOZIN ,kerkon edhe vemendje te madhe ne vendin e

punes,pra duhet te kryhen depistime te organizuara ku krahas semundjes se

PNEUMOKONIOZES perkatese,te mund te zbulojme edhe vatrat e mundshme ose

individet me tuberkuloz.

Nje nga nderlikimet me te shpeshta eshte edhe BRONKITI KRONIK, i cili mund

te zhvillohet krahas PNEUMOKONIOZAVE dhe shprehet me prekjen e epitelit

te mukozes bronkiale dhe me zhvillimin e edemes bronkiale te kronicizuar.NE


PULMONE degjohet respiracion vezicolar i ashper me rale bronkiale te thata ose

te njoma si dhe me fishkellima bronkiale bilaterale me shpesh .(24,30,75)

BRONKOEKTAZIA perbene nje nga nderlikimet jo teper frekuente,por qe duhet

patur parasysh jo vetem si nje nderlikim i rende ,por ne munde te konstatojme

forma dhe demtime te ndryshme dhe njekohesisht beshkerisht ose vec e vec

munde te jene te prekura si bronket periferike dhe ato te kalibreve mesatare.

Shume heregjate ekzaminimeveH.R.C.T-SKANER pulmonar mund te bejme

konstatimin e zgjerimeve ne segmente te ndryshme te bronkeve, dhe keto zgjerime

mund te jene cilindrike ose sakciforme.

Ndersanepermjet ekzaminimeve FIBROBRONKOSKOPIKE ose

Fibrobronkografike,vertetojme saktesisht interesimin e pemes bronkiale si dhe

behet e mundur edhe marrrja e biopsive nepermjet fijeve optike perkatese si

dhe realizohet edhe lavazhi bronkial.

COR-PULMONARE(zemra mushkerore), konsiderohet nje nder komplikacionet jo

vetem me shpeshtesi te madhe ne stadet e perparuara te semundjes,por eshte

edhe nje nderlikim qe sa vjen dhe e rendon kuadrin klinik te te semureve,zemra

zmdhohet ne teresi,por me teper e peson gjysma e djathte e saj. Kjo eshte e

shpjegueshme se me zhvillimin e fibrozes pulmonare si edhe me krijimin e

noduleve silikotike, duke krijuar veshtiresi ne qarkullimin e vogel te gjakut si dhe

ne qarkullimin limfatik.

PNEUMOTHORAXI SPONTAN,takohet te pnumokoniotiket dhe silikotiket ne saje

te zhvillimit te emfizemes buloze,te carjeve subpleurale te alveoleve dhe te

cipes pleurale .SEMUNDJA SHOQEROHET me dhimbje te forte,shume here te

padurueshme qe e cojne te semurin ne urgjencen e spitaleve.SHPESH HERE

PNUMOTHORAXI SPONTAN eshte unilateral dhe i kufizuar,ndersa kur ai

zmadhohet eshte teper i rrezikshem per jeten e pacientit..

INFEKSIONET E APARATITRESPIRATOR, konsiderohen shpeshsi nderlikime te

zakonshme te pneumokoniozave,depozitimi i mikroorganizameve ne

pulmonet,alveolat,indin intersticial,subpleure,pleura, ne bronket e niveleve te

ndryshme,bejne te mundshme qe te shkaktohen infeksione te perseritura respiratore.

Me te shpeshta jane bronkopneumonite,bronkitet akute e kronike,pneumonite

krupoze ose lobare,pleritet akute sica dhe eksudative ,te cilat kane edhe

simptomatologjine pergjegjese si dhe duhet te trajtohen edhe me preparatet e

duhur sidomos me antibiotike me spekter te gjere sipas sputikulturave dhe

antibiogramave perkatese te shoqeruara edhe me preparatet simptomatike per

lehtesimin dhe mjekimin e pasojave nga pneumokonizat


SILIKOZA dhe rheumatizmi ,eshte pershkruar per here te pare nga CAPLAN

,i cili verejti se mund te jene te bashkeshoqeruara SILIKOZA PULMONARE me

ARTHRITIN RHEUMATOID.

SIPAS autorit CAPLAN(KAPLAN, 10),bashkengjitja e te dy semundjeve nuk

duhet te konsiderohen si nje rastesi,por si nje shprehje e zhvillimit te te dy

semundjeve,dhe opacitetet e konstatuara gjate ekzaminimeve radiologjike

do te jene OSE GRANULOMA RHEUMATOIDE te cilat do te kthehen

gradualisht ne nodule SILIKOTIKE ,OSE do te jene granuloma SILIKOTIKE te

gershetuara me faktorin RHEUMATOID.

ABSCESI DHE GANGRENA e mushkerive , KONSIDEROHEN NJE TJETER

NDERLIKIM I PNUMOKOZAVE,por duihet ditur qe me ecurine e shkences dhe me

diagnostikimin e shpejte dhe mbajtjen nen kontroll te te semureve ne grada te

ndryshme te pneumokoniozave,atehere edhe keto dy semundje jane tashma

teper te rralla,por qe duhet ditur dhe te mund te parandalohen .

EMFIZEMA E MUSHKERISE,kjo eshte nje semundje qe i bashkangjitet

PNUMOKONIOZAVE ,eshte e formacioneve nga me te ndryshmet,por me e renda

eshte ENFIZEMA CENTRO-LOBULARE, por me e shpeshtaeshte ajo perifokulare.Nga

emfizema pulmonare mund te favorizohet shkaktimi i pamjaftueshmerise

ventilatore obstruktive, por sidomos ajo restriktive dhe e perzier,si edhe

deformimi i pemes bronkiale te kronicizuar qe shpie ne rendimin e aktivitetit

kardio-vaskular dhe kor-pumonare kronike.

Nderlikimet e tjera mund te jene edhe PARALIZAT DIAFRAGMALE,qe jane teper

te rralla ,por pershkruhen si nje nga nderlikimet serioze.

HERNIET HIATALE. Edhe keto jane te pranishme dhe stimulohen jo vetem nga

kolla e vazhdueshme,e zgjatur dhe munduese,por edhe nga dobesia fizike e

pacienteve, sidomos ne stadet e avancuara te semundjes, etj.


Figura 30: Turberkulozi si ndërlikim i S.P.R. ( Pneumokoniozave).

Tashmë dihet se infeksioni tuberkular është një ndër ndërlikimet më të shpeshta të

pneumokoniozave dhe në rastet që ne morëm në studim na rezultoi se ky infeksion në

formën e silikoturbekulozit ishte i pranishëm në 20% të pacientëve që u ekzaminuan

dhe qe i jane nenshtruar edhe mjekimit anti T.B.C. ne SPITALIN UNIVERSITAR

“PROF.DR.SHEFQET NDROQI” si dhe mjekim i zgjatur disavjecar ne dispanserite anti

T.B.C(DISPANSERITE e SEMUNDJEVE TE MUSHKERIVE).

➢ NDERLIKIMET E ASBESTOZES.

(8,29,33,35,39,48, 54,76,65,91,83,91,93,103,121,125,129,138)

Komplikacionet qe shkakton Asbestoza jane te shumta,por ne po rendisim ato me

kryesoret:

*TUBERKULOZI PULMONAR.

*KANCERI I MUSHKERIVE .

*MEZOTELIOMA MALIGNE E PLEURES.

*INSUFICENCA KARDIO–RESPIRATORE OSE “COR– PULMONARUM CHRONICUM“.

*KANCERI I TIROIDES

Po 20%

Suspektohen 28%

Jo 52%

Turbekulozi

po suspekt jo


Sic u theksua edhe me lart del e qarte se gjate asbestozes kemi nje korrelacion te

dukshem kliniko – morfologjik si edhe nje mbeshtetje te fuqishme imazherike

(h.r.c.t. pulmonar) per te kryer me sukses diagnostikimin e hershem te kesaj

semundjeje me shkalle malinjiteti te larte.

Duke realizuar ne menyre te hershme dhe me saktesi diagnostikimin e

mundshem jemi ne gjendje qe nepermjet mjekesise se punes dhe specialisteve te

patologjise profesionale ,pra krijohen kushtet e duhura per te arritur menyrat

me efikase te trajtimit mjekesor dhe te vleresohet aftesia per pune te personave

me vuajtje kronike nga semundja e asbestozes.

Figura 31: Ndërlikimet ne rastet e marra ne studimin tonete S.P.R.

(Pneumokoniozave).

Ndërlikimet më të shpeshta të të sëmurëve tanë të nxjerra gjatë rikontrolleve të

vizitave mjekësore periodike janë: në vëndin e pare me 30% te rasteve totale te

nderlikuara renditen infeksionet e aparatit respirator nga të cilat më të shpeshta janë

TBC, bronkiti akut dhe kronik,bronkopneumonitë, pneumonitë etj. Vendin e dytë e

zënë infeksionet urinare me 25% dhe hepatitet kronike me 23%.

30%

25%23%

13%

10% 9% 8% 7% 6%

NDERLIKIMET NE %


FIGURA Nr.32 KONGLOMERATE MAKRONODULARE BILATERALE

NE 2/3 e pulmoneve STADI C FORMA PSEUDOTUMORALE

FIGURA Nr.33 .Silikotuberkuloz stadi 3m.

http://www.google.al/imgres?imgurl=http://osp.mans.edu.eg/tmahdy/Students/X-Ray/Body_x-ray/images/PROG%20LUNG%20FIBROSIS2%20PNEUMOCONIOSIS.jpg&imgrefurl=http://osp.mans.edu.eg/tmahdy/Students/X-Ray/Body_x-ray/pages/PROG%20LUNG%20FIBROSIS2%20PNEUMOCONIOSIS.htm&h=421&w=450&tbnid=DsEd-MlEClXRKM:&zoom=1&docid=tE62rqnzm84x3M&ei=0vh0U7vLJ-ie0QXR-wE&tbm=isch&ved=0CHYQMygSMBI

http://www.google.al/imgres?imgurl=http://www.meddean.luc.edu/lumen/MedEd/medicine/pulmonar/images/path3/sld13.jpg&imgrefurl=http://www.meddean.luc.edu/lumen/MedEd/medicine/pulmonar/pathms/path10.htm&h=288&w=329&tbnid=Xi-XnhhoM_PjKM:&zoom=1&docid=jGMurVW7tk9AOM&ei=0vh0U7vLJ-ie0QXR-wE&tbm=isch&ved=0CIMBEDMoFzAX&iact=rc&uact=3&dur=1636&page=2&start=14&ndsp=17



KAPITULLI i XI—te

DISKUTIMI STUDIMIT; KONKLUZIONET KRYESORE;

REKOMANDIMET

➢ DISKUTIMI I MATERIALIT STUDIMOR

MATERIALI STUDIMOR eshte fryt i nje pune shumevjecare ne paciente me

SEMUNDJE PROFESIONALE RESPIRATORE ku kryesishte kemi te bejme me

pneumokonioza te ardhura nga rrethe te ndryshme te vendit. Nje nga qellimet

tona eshte edhe te gjejme aspektet epidemiogjike ,pra shperndarjen ne vende

te punes,ne vende banimite tyre,ne moshen dhe stazhin ne pune,ne gjinine

perkatese etj.

MARRJA ne studim i 219 te semureve nga zona dhe krahina te ndryshme pa

bere ndonje perzgjedhje,na ka treguar se kemi nje shperndarje dhe shtrirje

pothuajse ne te gjitha krahinat e vendit,por me teper te semuret tane ishin

nga RRETHI I MIRDITES,I KUKESIT,I ELBASANIT,I DIBRES, I

PUKES,LIBRAZHDIT,TIRANES etj. Pra aty ku ka patur edhe shfrytezim te

nentokes apo te minierave metalifere, kryesisht ne nxjerrjen e bakrit,te hekur-

nikelit,te kromit dhe te qymyreve.

Nje numer i konsiderueshem te semuresh, kemi pasur edhe ne metalurgjine e

ketyre mineraleve. Nje aspekt i rendesishem si per diagnostikimin dhe

menyrat e trajtimit te te semureve dhe personat qe dyshohen per S.P.R ose

pneumokonioza ,eshte edhe percaktimi i sakte i viteve te punes dhe lidhjes qe

kane me fillimin e semundjes qe perkojne me ato te autoreve te huaj dhe te vendit

tone (qe eshte nje mesatare qe luhatet nga 11-20 vjet te kontaktit me dioksidin e lire

te silicit) dhe eshte takuar ne 77 raste ose me 35% te shumes se pergjithshme. Ne

vendin e dyte renditen te semuret me stazhin ga 21 -30 vjet pune qe perbejne

edhe keta 76 raste ose 35% te kontingjentit te marre ne studim.

Nje aspekt te vecante epidemiologjik ne studimin tone zuri edhe ajo e gjetjes se

te semureve sipas grupmoshave:VENDIN E PARE e zene moshat nga 41 deri ne 70

vjecdhe kjo ndodh per faktinse keta jane kontigjent i madh te semuresh qe kane dale

ne invaliditet gjate nje periudhe kohore mbi 20vjet dhe trajtohen rikontrollohen

dhe keshillohen nga konsultimi specialisteve per SEMUNDJET PROFESIONALE si

edhe jane nen kujdesin e mjekut te familjes dhe te dispancerive anti TBC.

NE dallim nga periudha e studimit e viteve 80’ te autoreve dr.A.GJOKUTA, te

doc.RAIF HASANI e dr. MUSTAFA SELENICA,dr.KRENAR PREZA etj, te cilet ne

rrethin MIRDITES dhe ne zona te tjera kishin konstatuar shume raste te reja


me silikoza fillestare dhe te dyshimta,ne studimin tone ,keto raste te atehershme

kane kaluar ne stade te perparuara dhe shume prej tyre jane tashme invalide,pra

shumica e te semureve tane jane te stadeve te dyta dhe te treta dhe me

nderlikime sidomos tuberkulare dhe infeksione te ndryshem, kryesisht pulmonare.

GJATE STUDIMIT TONE verejtem se ekzaminimet e ndryshme imazherike te

kombinuara me analizat e domozdoshme biokimike e klinike pa harruar edhe

bakteriologjine, kur kjo indikohet, jane menyra me e shpejte dhe me e mire

per te arritur qe te kryhet nje korrelacion sa me i drejte dhe real ndermjet

te dhenave anamnestiko-klinike apo simptomatologjise SUBJEKTIVE dhe

gjetjeve OBJEKTIVE te te semuret me S.P.R.Gjithashtu ky korrelacion eshte bere

dhe duhet te kryhet edhe me ekzaminimet e tjera si te sputumit,te percaktimit te

grimcave te dioksidit te lire te siliciumit per trupezat e asbestit,per micelet,per

eozinofilet si dhe mikroorganizmat patogjene te implantuara ne aparatin e

frymemarrjes.

Sipas te dhenave TE SHUME AUTOREVE TE VENDIT DHE TE HUAJ, si dhe

O.B.SH dhe I.L.O.,ekzaminimi me i shpeshte dhe i zakoneshem imazherik ,mbetet

radiografia pulmonare per vete prakticitetin dhe mundesine reale per t’a kryer

ate. Kjo eshte me kosto te paket finaciare dhe e realizueshme ne te gjitha

rrethet e vendit tone dhe neve e kemi kryer ne te gjithe pacientet duke bere

te mundshme edhe 1-2 here ne vit, si ne rastin e shtrimeve ne spitale,edhe ne

kushtet e konsultave ambulatore. NGA te dhenat qe kane dale ne studimin

tone, verejme se ne kohen e sotme cdo dite dhe me teper po i kushtohet

rendesi e posacme EKZAMINIMEVE RENTGENOLOGJIKE.

Keto metoda imazherike qe u pershkruan me lart, kane realizuar nje

ndryshueshmeri sinjifikative per diagnostikimin e hershem te te gjithe

pneumokoniozave, keshtu edhe per silikozen , asbestozen dhe beriliozen qe

jane te tipit malinj,kane vlera me te medha investiguese .

PER KETE te gjithe personat qe hyjne per here te pare ne pune ne mjediset

me pluhura te SILICIUMIT dhe te tjera, sipas rekomandimeve te Ministrise se

Shendetesise,kane realizuar dhe duhet qe te kryejne ekzaminimin imazherik dhe

ne cdo vizite mjekesore periodike pasardhese dhe mandej te behet krahasimi


i imazheve te perftuara nga radiografite ose H.R. C.T. dhe te vleresohet neqofte

se ka ose jo elemente te rinj imazherike ne personat perkates qe po ekzaminojme.

Duke qene se pneumokonizat dhe sidomos silikoza kane per baze diagnostikimin

imazherik,atehere sipas klasifikimit nderkombetar radiologjik te vitit1971, jane kryer

edhe diagnostikimi i tyre dhe rezultonje me:

*Stadin e pare radiologjik 72 paciente ose 33 %,

*Me Stadin e dyte jane 105 paciente ose 48 %,

*Me Stadin e trete jane 29 te semure ose 13 %.,

*Pamjet imazherike ne formen e LEVOZHGEN E VEZES ne zonen hilare dhe

limfonodulat perkatesegjetur ne 13 paciente ose ne 6 % te numerit te pergjithshem.

Nga keto te dhena te nisur edhe nga orientimi i diagnostikimit bashkekohor jane

perdorur per 48 raste edhe ekzaminimi imazherik i sofistikuar me H.R.C.T.

,duke zbuluar nderlikime perkates qe ne radiografi nuk kapeshin si

bronkoektazia,silikotuberkulozi,tumoret pulmonare,pleuritet etj.

Pra nga me siper ne vertejtem se ekzaminimi me H.R.C.T. pulmonar ,eshte me

vlera sensitiviteti te shtuar,ka specificitet te madh si dhe zoteron njekohesisht

edhe vlera parashikuese pozitive qe krijojne mundesine e nje diagnostikimi

ekzakt,te shpejte dhe parashikues per gjendjen shendetesore te pacientit.

Radiografia mbetet metode e mire, megjithate perseri e theksojme se duke

marre parasysh qe ka edhe indikacione per metoda me te sofistikuara sic

edhe jane pershkruar me lart(si C.T. dhe H.R.C.T. pulmonar), te cilat rekomandohen

te behen kur radiografite tregojne imazhe te dyshimta,apo kur duam qe te

percaktojme diagnoza te tilla si kanceri pulmonar,apo edhe nderlikime te

tjera si T.B.C. dhe bronkoektazite ,atehere kemi perdorur edhe keto

ekzaminime qe akoma nuk jane bere te zakonshme per shkak te kostos se larte

si dhe mundesine e kufizuar te aplikimit ne krahasim me radiografine

pulmonare.

Provat Funksionale Respiratorete cilat ne shumicen e rasteve shprehen me

pakesimin e KAPACITETIT VITAL dhe me pak me te V.E.M.S. it, i cili ulet, por

jo ne menyre te ndjeshme si C.V. Per diagnostikimin sa me te hershem dhe te

plote,rezulton qe te kemi:

*Pamjaftueshmeri ventilatore te restriksionit ne 107 paciente ose ne 49% te tyre.

*Pamjaftueshmeri ventilatore te perzier gjetem 66 paciente ose ne 30 % te tyre,

*Pamjaftueshmeri ventilatore obstruktive ne 35 paciente ose ne 16% te shumes

totale.

*Ne 11 persona te semure ose ne 5% te rasteve nuk e realizuam dot.

INSUFICIENCA ventilatore mixte me tendenca RESTRIKTIVE na orienton per

zhvillimin e demtimeve fibrotike ne intersticiumin perialveolar ,pra kemi

krijimin e indit hialin qe jep edhe fibrozen e mushkerive dhe si rrjedhoje


shkakton edhe reduktimin e ndjeshem te KAPACITETIT VITAL, gje qe con edhe

ne shfaqjen e dispnese te gradave te ndryshme.

Sipas rezultateve te studimit tone, vendin e pare e zene moshat nga 41 deri

ne 70 vjec dhe kjo ka arsyen e vet ,pasi te semuret tane qe perdorem

pyetesorin dhe beme ekzaminimet perkatese. Jane nje kontigjent i madh te

semureshqe kane dale ne invaliditet mbi 20 vjet dhe trajtohen dhe ndiqen nga

konsultimi i specialisteve per semundjet profesionale si dhe jane edhe nen kujdesin e

mjekut te familjes ne zonat ku banojne dhe ne menyre periodike dergohen edhe

per rikontrolle vjetore ne klinikat universitare.


PERFUNDIME TE PERGJITHSHME 1. PNEUMOKONIOZAT jane semundjet profesionale respiratore nga me

te shpeshtat ne vendin tone. NE PLAN TE PARE del semundja e SILIKOZES

PULMONARE qe paraqitet si nje nga S.P.RESPIRATORE me te renda ,jo

vetem ne aspektin e kuadrit klinik,por kryesisht ne nderlikimet shpeshhere

vdekjeprurese per pacientet.VENDET E PUNES ku takohen me teper

pneumokoniozat ne vendin tone jane minierat e BAKRIT,INDUSTRIA

PERPUNUESE DHE SHKRIRESE E BAKRIT,se dyti VIJNE RASTET NGA

METALURGJIA E HEKUR-NIKELIT DHE ME RADHE SIPAS PRANISE SE

PLUHURAVE TE DIOKSIDIT TE LIRE TE SILICIT.

2. NE BAZE TE PROFESIONIT, NE STUDIMIN TONE VENDIN E PARE E ZENE

MINATORET qe jane 153 raste ose 70 % numrit te pergjithshem. VENDIN E

DYTE JANE METALURGET, 28 persona ose 13 % te rasteve. PUNETORET E

UZINAVE TE SHKRIRJES DHE TE FABRIKAVE TE PASURIMIT TE MINERALIT

vijne te tretet me 28 pacinte ose 13 % . NE RADHE te katert renditen

punonjesit e GJEOLOGJISE SE MINERALIT me 5 vete ose 2% te numrit te

tyre;NE VENDIN e peste VIJNE PUNETORET E NDERTIMIT ,GUREGDHENDSAT,

saldatoret etj.

3. SIPAS GRUP-MOSHAVE : VENDIN kryesor e zene moshat nga 41 DERI

NE 70 VJEC . KJO NDODH PER FAKTIN SE KETA JANE NJE KONTIGJENT I

MADH TE SEMURESH QE KANE DALE NE INVALIDITET MBI 20 VJETE DHE

TRAJTOHEN E NDIQEN NGA KONSULTIMI I SPECIALISTEVE PER SEMUNDJET

PROFESIONALE SI DHE JANE EDHE NEN KUJDESIN E MJEKUT TE FAMILJES

ne zonat ku banojne.

4. TE DHENAT E STAZHIT NE PUNE PER FILLIMIN E SEMUNDJES

PERKOJNE ME ATO TE AUTOREVE TE HUAJ DHE TE VENDIT TONE QE

ESHTE NJE MESATARE, E CILA LUHATET NGA 11-20 VJET TE KONTAKTIT ME

DIOKSID TE LIRE TE SILICIT DHE ESHTE TAKUAR NE 77 RASTE OSE ME

35% te shumes se pergjitheshme,ne vendin e dyte renditen te semuret me

stazhin ga 21 -30 vjet pune qe perbejne edhe keta 76 raste ose 35 % te

kontingjentit te marre ne studim.

5. NDER SHENJAT KARAKTERISTIKE BEJNE PJESE TRIADA : DISPNEA :

TAKOHET ME TEPER AJO INSPIRATORE DHE ESHTE E PRANISHME NE 138

persona ose ne 63% TE RASTEVE,PASTAJ VIJNE DISPNEA MIXTE DHE

AJO EKSPIRATORE.

KOLLA: TAKOHET me pakKOLLA E THATE ne 50 persona ose 23 % te

rasteve, ndersa kolla me sputum u takua ne 169 vete ose ne 77 % te te

semureve.

DHIMBJET: TAKOHEN NE 175 raste ose ne 80 % dhimbje difuze(te

perhapura) dhe ne 44 paciente ose ne 20 % te numrit te pergjithshemjane

dhimbje te lokalizuara ne thoraks.

6. SHUMICA E PACIENTEVE TANE KANE PASUR DHE VAZHDOJNE TE KENE

EDHE NDJEKJE NGA DISPANSERITE ANTI TBC TE RRETHEVE RESPEKTIVE


. Sipas te dhenave jane rreth 69 % ose 151 persona qe kane kryer

vizita,kontrolle e rikontrolle dhe trajtim nga DISPANCERITE ANTI T.B.C.

te rretheve perkatese..

7. NE DIAGNOSTIKIMIN IMAZHERIK rezulton qe ne STADIN E PARE

RADIOLOGJIK jane 72 paciente ose 33%, NE STADIN E DYTE jane 105

paciente ose 48%, NE STADIN E TRETE jane 29 te semure ose 13%. Pamjet

imazherike ne formen e LEVOZHGES SE VEZES ne zonen hilare dhe ne

limfonodulat regjionale jane gjetur ne 13 paciente ose ne 6 % te numrit

te tyre.

Nga perpunimi statistikor rezulton se ekziston nje korelacion sinjifikativ ndermjet

te dhenave klinike te te semureve tane me diagnostikimin imazherik te kryer

me te dy metodat(Radiografi dhe H.R.C.T.)

Kjo metode e perparuar (H.R.C.T.) per mundesine e shpejte dhe te sakte qe

ka per diagnostikim eshte realizuar ne 48 paciente ose ne 22 % te

rasteve qe morem ne studim,dhe na ka ndihmuar sidomos per kapjene

lezioneve te vogla dhe ne menyre te vecante edhe per ato mikronodulare e

pleurale qe nuk i kap mire sa dhe si duhet radiografia pulmonare.

8. PROVAT FUNKSIONALE VENTILATORE OSE TE RESPIRACIONIT QE

REALIZOHEN ME SPIROGRAFI DHE PLATIZMOGRAFI JANE MBESHTETESE

JO VETEM PER DIAGNOZEN ,POR NEPERMJET TYRE VLERESOHET NGA

NJERI EKZAMINIM TEK TJETRI DHE SHKALLA E AFTESISE PER PUNE. NE

TE SEMURET TANE NE E KEMI REALIZUAR KETE EKZAMINIM DHE

REZULTON QE TE KEMI PAMJAFTUESHMERI VENTILATORE TE

RESTRIKSIONIT NE 107 paciente ose ne 49% te tyre ,PAMJAFTUESHMERI

VENTILATORE MIXTE NE 66 paciente ose ne 30% te tyre , dhe

PAMJAFTUESHMERI ventilatore obstruktive ne 35 pacient ose ne 16% te

shumes se pergjithshme.NE 11 persona te semure ose ne 5 % te rasteve

nuk e realizuan dot .

9. NDERLIKIMET ME TE SHPESHTA KANE QENE ATO TE APARATIT

RESPIRATOR QE PERBEJNE 30 % TE GJITHE KOMPLIKACIONEVE,KU prej

tyre rreth 20% te tyre ZE INFEKSIONI TUBERKULAR SI NDERLIKIM ne

formen e silikotuberkulozit pulmonar qe ndiqet edhe nga dispancerite e

semundjeve mushkerore dhe anti T.B.C


REKOMANDIMET

1. NE objektet dhe ne ndermarrjet e ndryshme ku jane te pranishme sidomos

pluhurat si ne MINIERA,gurore, nxjerrrje e perpunim te mermerit,fabrika

pasurimesh minerali, metalurgji fabrika cimentosh etj., duhet qe te realizohet

matja e planifikuar dhe e vazhdueshme e pluhurave pneumokoniogjene dhe

e agjenteve te tjere demtues si tymrat,gazet, si dhe te faktoreve te tjere

fizikometeorogjike .PERCAKTIMI SiO2 TE LIRE NE NIVELE TE TILLA MBI

20-30 % dhe me teper,na orienton per rrezik te shprehur pnumokoniogjen.

2. MJEKU I PUNES DUHET TE BEJE KONTROLLIN PERPARA MARRJES ne

pune te punetorit dhe te ndalet sidomos per semundjet sidomos te kaluara

dhe te pyese nese ka pasur infeksionin tuberkular ose infeksione te tjera

pulmonare dhe t’i evidentoje ato duke realizuar nje kontroll te plote te

personitperkates,pastaj te vendose t’a mbaje ne kete apo ate vend pune. KUR

MERREN PER HERE TE PARE NE PUNE NE MJEDISE ME PLUHURIZIM TE

MADH TE AJRIT TE MJEDISIT ,PUNETOREVE duhet qe t’u HAPET KARTELA

PERSONALE E NDJEKJES SHENDETESORE NE VAZHDIM dhe krahas

ekzaminimeve te tjera patjeter te kete nje RO-GRAFI PULMONARE fillestare

qe te sherbeje edhe si reference per vizitat e tjera vjetore .

3 . TE NDALOHET MBAJTJA NE VENDE PUNE ME PRANINE E PLUHURAVE

PNUMOKONIOTROPE TE PERSONAVE QE kane NDJESHMERI TE LARTE

NGA : PLUHURAT,ALERGJI,DEVIATIO SEPTI NASI SI DHE ATA PERSONA

QE BEJNE SHPESH HERE INFEKSIONE MUISHKERORE ne menyre te posacme

dhe ata qe kane kaluar infeksionin e TBC.

4. MJEKU I PUNES ne ndermarrjet ME RREZIK PNEUMOKONIOGJEN duhet

qe te organizoje dhe te planifikoje DEPISTIMIN PER PNEUMOKONIOZA qe

konsiderohet nje nga mundesite madhore TE ZBULIMIT TE HERSHEM te

rasteve me S.P.R. si dhe eshte menyra me e mire PER TE PARE NDIKIMIN

E MJEDISIT NDAJ GJENDJES SHENDETESORE TE PERSONAVE TE DYSHUAR

DHE QE JANE NE KONTAKTE ME PLUHURAT SILIKOGJENE.

5. STUDIMI I SEMUNDSHMERISE PROFESIONALE DHE ROLI I NDIKIMIT TE

KUSHTEVE TE PUNES NDAJ SHENDETIT TE PUNONJESVE QE KANE TE

PRANISHME DIOKSIDIN E LIRE TE SILICIT,DUHET TE REALIZOHET SE

BASHKU ME GRUPE SPECIALISTESH SI : TE HIGJIENISTEVE,TE

KLINICISTEVE PER PATOLOGJI PROFESIONALE, TE IMAZHERISTEVE, TE

MJEKEVE TE MJEKESISE SE PUNES TE NDERMARRJES PERKATESE TE

SHOQERUARA EDHE ME EKZAMINIME TE TJERA KLINKE, BIOKIMIKE dhe

BAKTERIOLOGJIKE.

6. NE RASTIN E SHFAQJES SE SEMUNDJEVE TE PNEUMOKONIOZAVE NE FAZEN

E DYSHIMTE OSE EDHE TE STADEVE FILLESTARE DHE KUR PACIENTET

KANE TE SHPREHUR DEFORMIMIN E VIZATIMIT PULMONAR NE RO-GRAFI

PULMONARE 0SE SHENJEN E NDONJE SHIZURITI APO IMAZHIN E “DEGES

ME SYTHE “ atehere duhet te thellohemi ne metodat e diagnostikimit ne


kompleksitetin e tyre. Gjithashtu, ne rastet kur simptomatologjia paraklinike

dhe klinike eshte e zbehte , atehere duhet te mendojme per STADIN E HERESHEM

TE S.P.R. Kur te dhenat radiografike jane te dyshimta ose pasqyrohen imazhe

te dobeta ,duhet te realizohet ekzaminimi i C.T.–SKANER SI DHE TE H.R.C.T

-PULMONARE QE KA AVANTAZHE TE NDIESHME NDAJE RADIOGRAFISE

DHE NA ORIENTON DREJTE DIAGNOZEN

7. REALIZIMI i provave funksionale ventilatore ,eshte nje kusht i domosdoshem

i vleresimit te aftesise per pune te personave te semure dhe invalide dhe

ky ekzminim duhet te behet c’do vite dhe neprmjet te kesaj prove mjeku

duhet te gjykoje per ecurine e semundjes si dhe shkallezimin ose jo te

fibrozes se mushkerive.

Ne keto raste pacientet duhet te nxirren ne invaliditet profesional dhe ky

veprim eshte nje kusht i domosdoshem per mbrojtjen shendetesore si

dhe i parandalimit te avancimit te metejeshem te S.P.R.(PNEUMOKONIOZAVE)

8. KUSHTET higjieniko-sanitare, treguesit fizik e meteorologjike si

temperatura,lageshtia dhe qarkullimi i vazhdueshem i ajrit, duhet te

kontrollohen vazhdimishte ne menyre qe te kryhet sa me i plote

VENTILACINI natyral dhe artificial. Ketoveprime higjienike, ndihmojne se

tepermi per pastrimin e ajrit, dhe se bashku edhe me shpimin e lagur(qe ka

dhene efekte te mira ne luften kunder pluhurave pneumokoniogjene),

pakesojne ne menyre te ndieshme formimin e pluhurave nentokesore me

permbajtje te dioksidit te lire te siliciumite per rrjedhoje jane baza e

parandalimit te S.P.R..


KAPITULLI I XII-te

BIBLIOGRAFIA

1. ALOKA A.: GUIDE to clinical ultrasound .JAPAN 1998.

2. ANGELELLI G.: MEZZI di contrasto in TC spirale.:,POLETO ;BOLOGNA

2001.

3. AMERICAN Thoracic SOCIETY;Center for disease control and

prevention.MMER. Recomm. Rep.; 2005, vol 52, fq.1-77.

4. AMERICAN THORACIC S0CIETY;Center for control and

prevention.:SILICOSIS in dental laboratory technicians --in five

states.;MMER Recomm Rep., 2004, vol 53 fq. 195-197.

5. ANTHONISEN N.R. ,CONNETT J.F., :LUNG health study research

group.:HOSPITALISATION and mortality in the Lung Health Study .

AMERICAN JOURN. RESPIR.CRIT. CARE MEDICINE .2002, vol 166, fq. 333.

6. AKIRA M.;UNCOMMON pneumoconioses : C.T. and pathology

findings.;RADIOLOGY , 1995 vol 197,fq.403-409.

7. ARMIN H.H.,: ASBESTOSIS COMBINED WITH BRONCHOGENIC CARCINOMA

AND PULMONARY TUBERCULOSIS. ., PRAX PNEUMOLOGI ,1973, ,vol 27, fq.

353.

8. ARUL K.J. AND HOLT P.F. :CLEARANCE of asbestos bodies from the

lung., BRITISH JOURNAL OF INDUSTRIAL MEDICINE 1980, vol 37,nr.3.fq.

273-278.

9. AUORA N.S. ROCHESTER D.F. RESPIRATORY muscle strength and maximal

voluntary ventilation in undernourished pacients.

AMER.REV.RESPIRAT.DISEAS,1982, VOL 126, fq.5-8.

10. BENEDEK T.G., :RHEUMATOID PNEUMOCONIOSIS.DOCUMENTATION OF

ONSET AND PATHOGENIC CONSIDERATIONS. AMERIC.JOURNAL MEDICINE

,1973,vol 55,fq.nr. 515-524.

11. BERTHEZENE Y. : PULMONARY arterioveous fistula :detection with magnetic

resonance angiography(CASE REPORT),1998, vol 8,fq.nr. 1403.

12. BOILLAT M.A. ,LOB M. : RISK OF ASBESTOSIS IN WORKERS EMPLOYED IN

REMPLACING AUTOMOBILE BRAKE LININGS. SCHWEIZ MEDICINE, 1973,vol

103,fq.1154-1159.

13. BARHARD B. PILAT L. AAND TECULESCU : RECENT progress in the study

of occupational lung diseases in ROMANIA .BRITISH JOURNAL OF

INDUSTRIAL MEDICINE 1975 , vol 32,nr.2, ,fq, 164-169.

15. BERKOW R.,ANDREW J.,CHIR B. , : OCCUPATIONAL LUNG DISEASES ;THE

MERCK MANUAL OF DIAGNOSIS AND THERAPY , U.S.A. 1992 fq. 605—637.

16. BLUM A. : MULTISLICE CT . Principal and new CT-scan applications.;

JOURNAL RADIOLOGY 2000,vol 81,fq.nr. 1597.


17. BUSHATI J.KAPISYSI P.KLLOGJERI T. : TE dhena kliniko-morfologjike te

insuficiences respiratore kronike. Conference mbi insuficiencen respiratore

. TIRANE , viti 2005.

18. CAMPBELL H.,LYONS J.P. etc. : COALWORKER S ‘ PNEUMOCONIOSIS

.BRITISH MEDICINE JOURNAL 1973 , vol 3, fq. 335.

19. CLARKE C.C..,MOWAT F.S.: PLEURAL plaques ; A REVIEW of diagnostic issues

and possible nonasbestos factors.: ARCH.ENVIRONMENT.OCCUPATIONAL

HEALTH. ;2006, vol. 61,fq. 183.

20. CHAURDHURY N.,PHATAK A. :SILICOSIS among agate workers at

CHAKARPUR: AN analysis of clinic-based data. ;LANG INDIA.,2010,

vol.17,fq. 209-221.

21. COWIE R.J.,MURREY J.,BECKLADE M.R. ;Pneumoconiosis and odher mineral

dust -related doseas: TEXTBOOK OF RESPIRATORY MEDICINE. 5th. Ed.

PHIILADELPHIA .2010, chap. 65.

22. COCRAF A.E. :Iregolar opacities in coal workers pneumoconiosis—

coorelation with pulmonary function and pathology.ANNEALS of

occupational HYGIENE 1982,VOL 26 ,fq. 767

23. CHAN T. ;CHARAGE EFFECT ON PARTICLE deposition in the human

tracheobroncial tre.THE ANNALES OF OCCUPATIONAL HYGIENE ,1982, VOL

26 fq. 47.

24. CHRETIEN J.,MARSAC J.:PNEUMOCONIOSES PROFESSIONELLES MINERALES;

PNEUMOLOGIA , PNEUMOCONIOSIS; PARIS , 1990, fq. 279-292.

25. DAVIES C.N. DEPOSITION OF particeles in human lungs as a funcsion of

of particles and breathing.:ANNALES OF OCCUPATIONAL

HYGIENE,1982,VO0L 26,fq, 137.

26. DAL POZZO G. COMPENDIO DI tomografia compiuterizzata e TC SPIRALE

.TORINO 1999.

27. DIEDERICH SW. : PULMONARY MANIFESTATIONS of Hodgkin’s diseases

: Radiographic and CT findings.ER.;,2001, vol.11,fq.nr. 2295.

28. HEPPELSTON A. : SILIKOTIC FIBRO GENESIS a concept of pulmonary

fibrozis., ANNALES OF OCCUPATIONAL HYGIENE 1982,VO9L 26, fq.,469.

29. ENTERLINE P.E., HENDERSON V.,:TYPE OF ASBESTOS AND RESPIRATORY

CANCER IN THE ASBESTOS INDUSTRY .

ARSH.ENVIRONMENT.HEALTH.,1973,vol .27,fq.312-317

30. ELLER J.,EDE A, SCHARBERG T., : INFECTIVE exacerbations of chronic

bronchitis.RELATION BETWEEN BACTEROLOGIC and lung function. CHEST

1998, vol 113,fq. 1542.

31. ERASMUS J.J., : SOLITARY pulmonary nodules.PART 1,; Morfologic evaluation

for differentiation of benign and malign lesion.RadioGrafics, 2000, vol 20,fq.nr.

43.

32. FAY J.M. ,ASHFORD J.R. ; THE study of observer variation in the radiological

classification of pneumoconiosis.;BRIT. Of industry medicine.;1960,17,4,279-

--292.


33. FINLEY B.L. ,RICHTER R.O..;SHEEHAN P.J.: CUMULATIVE asbestos exposure

for U.S. automobile mechanics involved in brake repair

.;JOURN.EXPO.SCI.ENVIRONME.EPIDEMIOLOGY . 2007,,vol 17,fq. 644-655.

34. FONDIMARE A.,TAYOT J.,DESBORDES J.,: SYSTEMATC STUDY OF

PULMONARY ASBESOSIS IN THE LE HAVRE(FRANCE)., JOURNAL

ARCH.ANAT.PATOLOGY(PARIS),1973,vol.21.fq. 273-278.

35. FRITZE E. : CAPLAN’S SINDROME .MEDICINE KLINIK,1973 , vol 68, fq.

859.

36. FRASER R.S. : DIAGNOSIS of diseases of the chest.;SAUNDERS,PHILADELPHIA

,1999 IV-ED,

37. FUCH T. : TECHNICAL advances in multi-slice spiral CT. ;’ER.;2000; vol

36 ,fq. Nr. 69.

38. GAUDERMAN W.J.,Mc. CONNELL R. ,:Assocition between air pollution and

lung function growth in Sauthern CALIFORNIA children.AM.JOURNAL

RESPIRATOR Crit.Care Med.,, :2000,fq 68.

39. GOODMAN M., TETA M.J. .: MESOTHELIOMA and lung cancer among motor

vehicle mechanics.;ANN.OCCUPATIONAL HYGIENE.2004,vol 48,fq 309-326.

40. GROSS P., WESTNIK M.L.;Experimental silicosis,the morphogenesis of the

silicotik nodule;Arch. INDustrial Health; 1958,18,374,374---388.

41. GJOKUTA A. ;Probleme rentgenologjike te silikozes; Mbajtur ne sesionin

shkencor te RADIOLOGJISE ,Tirane 1976

42. GJOKUTA A.,PROBLEME RADIOLOGJIKE te stadit te hereshem te

silikozes.Shendetesia Popullore Nr. 3, 1976

43. GJOKUTA A.,Forma atipike e Silikozes,SHENDETESIA POPULLORE NR.4

1977.

44. GJOKUTA A., PREZA K.,RENTGENDIAGNOSTIKA E SILIKOZES, SIMPOZIUM I

KLINIKES SE SEMUNDJEVE PROFESIONALE.TIRANE 1981.

45. GJOKUTA A. HOXHA A., CELIKU E., BAZAT E ECOGRAFISE KLINIKE

RADIOLOGJIKE.TIRANE 2000.

46. GJOKUTA A. Diagnostikimi I stadeve te hershme te silikozes.Simpoziumi i

dyte per silikozen. KURBNESH 1981.

47. GOODING C.A. : DIAGNOSTIC radiology; PHILADELPHIA ,1990

48. GOODMAN M.,TETA M.J. :MESOTHELIOMA and lung cancer among motor

vehicle mechanics .ANN.OCCUPACIONAL HYGIENE .2004., vol 48,fq.nr. 309 -

326.

49. GROSS P.,HARLEY R.A., :THE LOCUS OF PATHOGENICITY OF ASBESTOS

DUST., ARSH.ENVIRONMENT HEALTH 1973,vol 27,fq. 240-242.

50. HASANI R. ,SELENICA M.;SIKOZA DHE LUFTA KUNDER SAJ.MONOGRAFI

TIRANE 1975, FAQE 17,26,,38,134.

51. HASANI R. SKENDERAJ S,MEMI H,NAKUCI M. : PNEUMOKONIOZAT,

SEMUNDJET PROFESIONALE VELLIMI I 2 –te ,TEKST PASUNIVERSITAR,

TIRANE , 1982 , fq. 3- 74.

52. HARRISON’S, : PRINCIPLES OF INTERNAL MEDICINE, 14-TH EDITION I

PERKTHYER NE SHQIP. .NENE REDAKTIMIN E PROF.B.PREZA,.,PROF


.M.PETRELA,,PROF.B.RESULI,PROF .S.SKENDERAJ,.PROF. AS.,BETIM

BYKU,PROF. AS. XH.CEKA,TIRANE, 2001 fq. 61--75, 99,

53. HARRISON’S :PRINCIPLES OF INTERNAL MEDICINE ,14—th EDITION.

PERKTHYER E REDAKTUAR NE SHQIP NGA

PROF.B.PREZA,,PROF.M.PETRELA,PROF.B.RESULI,PROF.DR.

S.SKENDERAJ,PROF.AS.B.BYKU,PROF .AS. XH.CEKA ; SEMUNDJET E APARATIT

te frymemarjes TIRANE,.2001.fq.nr.715-764 .

54. HENSCHKE C.L. LUNG cancer .THE radiologic Clinics of North America

.;2000, VOL . 38, fq.471.

55. HESSEL P.A.,,TETA M.J. :MESOTHELIOM among brake mechanics.AN

explanded analysis of case control stydy.RISK ANAL .2004, vol 24 ,fq.547-

552.

56. HOWEIR M.H. ,MOSELHI M., AMINE E. K. :Role of family susceptibility

,occupational and family histories and individuals blood groups in the

dwvelopment of silicosis . BRITISH JOURNAL INDUSTRIAL MEDICINE ,1980,

vil 37, fq.399-404.

57. HUNTER D. The diseases of occupations . 6 edition ,1976 ,935---957

58. INTERNACIONAL KLASSIFICATION OF RADIOLOGRAFPHES OF

PNEUMOCONIOSES (REVISED 1968), GENEVA, 1970.

59. IWANO S. SOLITARY pulmonary nodules : effect of section thickness of

diagnosis with high-resolution CT. ;ERC ,2002,(SUPL. VOL 12 fq.nr. 388.

60. KREIKSEIS W, Influence of mineral surface proprieties.,Anneales of

Occupational Hygiene , 1982,vol 26, fq. 511.

61. KARAJ H. ,HYSA T. RENTGENDIAGNOSTIKA , TEKST F. MJEKESISE; BOTIMI

: TORINO 1995.

62. KAUCZOR H.U. CONTRAST --ENHANCED MRI of the lung ;ER. 2000, vol

34;fq.nr. 196-207.

63. KALITIJEVSKAJA T.N. :HIGIENA TRUDA I PROFESIONALNAJA

ZABOLEVANIJA,1960 fq.8.

64. KANNER R.E., STANISH W.M : PREDICTORS of survival in subjects with

chronic airflow limitation.AMER.JOUR.MEDICINE 1983, vol 74,fq. 249.

65. KELSH M.A., CRAVON V.A.,GOODMAN M. : MESOTHELIOMA in vehicle

mechanics : IN the risk different for AUSTRALIANS.;OCCUPATIONAL

MEDICINE .2007, vol 57, fq. 581-589.

66. KHOGALI M. : BYSINOSIS ,a follow -up study of cotton ginnery workers in

the SUDAN. BRITISH JOURNAL OF INDUSTRIAL MEDICINE 1976,,vol 33, nr.3,

fq. 166-175

67. KIM K.I.,KIM C.W.,LEE M.K. : IMAGING of occupational lung

diseases.;RADIOGRAPHICS ,2001 ,vol 21, fq. 1371- 1391.

68. KRAHN M,CHAPMAN K.R., : Economic issue in the use of office spirometry

for lung health assessment. CANADIEN RESPIRATOR JOURNAL ,2003.10,

:fq. 320.

69. KOBAYASHI Y. :PRIMORY pericardial mesotelioma : a case report . ER.,;2001,

vol 11 ,fq.nr. 2258.


70. LEBOWTZ M.D. :EPIDEMIOLOGICAL studies of the respiratory effects of air

pollution. EUROPIEN RESPIRATORY JOURNAL. 1966, vol 9, fq. 1029

71. LINDEBRATYEN L.D. : Diferencialnija ,kliniko ---rontgenologiceskaja

diagnostika difuzni intersticialnih fibroza liogkih. : VJESTNIK RONTGENOLOGI

I RADIOLOGI nr.2,1984,,fq, 56—68.

72. LIDDELL F.D.K., :ASSESSMENT of radiological progression of simple

pneumoconiosis in individual miners .BRITISH JOURNAL OF INDUSTRIAL

MEDICINE 1974 ,vol 31 nr.3, fq,185 .

73. LODDENKEMPER R.: BURDENof lung disease in EUROPE. Preleminarry data

from the EUROPEAN White Book on lung Disease IN Stocholm.,ERS. ;

NEWLETER.,NOVEMBER 2002

74. LINCH K.D. ,:RESPIRABLE concrete dust—silicosiss hazard in the

construction industry.;APLICATION OCCUPATIONAL ENVIRONMENTAL

HYGIENE.,2007., vol 17, fq. 209-221.

75. MASI M.A. ,HANLEY J.A. :ENVIRONMENTAL exposure to tabaco smoke and

lung funcsion in young adults. AM.REV.RESPIRATOR DISEAS, 1988 , 138,

fq, 296

76. MILNE J.E.H. ,THERTY-TWO cases of mesotelioma in VICTORIA,AUSTRALIA,.:

a retrospective survey related to occupational asbestos exposure. BRITISH

JOURNAL OF INDUSTRAL MEDICINE , 1982,vol 33 nr.2 fq. 115.

77. MOOLGAVKAR S. , TURIM J.,ALEXANDER D.D. :POTENCY factors for risk

assessment at LIBBY MONTANA. RISK ANAL. 2010 ,vol 30,fq. 1240—1248.

78. MOOSS E. AND LEE W.R., : OCCURRENCE OF ORAL AND PHARINGEAL

CANCERS IN TEXTILE WORKERS, . BRITISH JOURNAL OF INDUSTRIAL

MEDICINE 1974, vol 31,nr 3 fq. 224-233

79. MOLLOKANOV K.P. RANIE STADI SILIKOZA .;Izga MEDICINA. 1968 , fq.6.

80. MOLLOKANOV K.P. :RJEDKIJE FORMI PNEVMOKONIOZOV .HIGIENA TRUDA

I PROFESS.ZABOLJEVANJE ,1972,vol. 5 fq,1—5.

81. MORGAN W.K.,BURGESS D.B.,JACOBSON G.,: THE PREVALENCE OF COAL

WORKERS PNEUMOCONIOSIS IN U.S.A. .ARCH.ENVERINMENT.HEALTH., 1973,

vol 27, fq. Nr. 221-226.

82. MANNINO D.M,Buist AS,Petty TL,Enright PL,Redd SC,:LANG function and

mortality in USA: data from the first National Health and NUTRITION.

THORAX 2003,58,fq.. 388.

83. MANNINO D.M. AGUAYO S.M. ,PETTY T.I. : LOW lung and incident lung

cancer in the U.S.A. : ARCH. INTERN MED. 2003 ,VOL.163 fq. 1475.

84. McDONALD J.C. ; LIDELL F.D.K.: RADIOLOGICAL findings as predictors of

mortality in QUEBEC asbestos workers. BRITISH JOURNAL OPF

INDUSTRIAL MEDICINE ,1980 ,vo9l 37 ,nr.3, fq. 257.

85. McDONALD A.D.,McDONALD J.C., : EPIDEMIOLOGIC SURVEILLANCE OF

MESOTELIOMA IN CANADA.;CANADIEN MEDICINE ASSOC.JOURNAL 1973,vol

109,fq.nr. 359-362.

86. McMILLAN G.H.G. , PETHYBRIDGE R.J. , : EFFECT of smoking on attack

rates of pulmonary and pleural lesions related to exposure to asbestos


dust. BNRITISH JOURNAL OF INDUSTRIAL MEDICINE , 1980, vol 37,nr.3.

fq,, 268.

87. MUIR D.C.F. ,: Pneumoconiosis end Bisinosis BRITISH JOURNAL MEDICINE

,1974 ,vol 31,nr.4,fq. 322

88. MURRAY J.,JOHN F. , :TEXBOOK OF RESPIR. MEDICINE ,PHILADELPHIA,

2000,Chap.23.

89. MUSK A.W.,GREWILLE H.V.: Pulmonary disease from occupational exposure

to an artificial aluminium silicate used for cat litter .BRITISH JOURNAL

OF INDUSTRIAL MEDICINE ,I980, 37, fq. 367- 372.

90. NDROQI SH., PNEUMOKONIOZAT(SILIKOZAT ); Rendesija e tyre ne drejtim te

mbrojtjes se shendetit te punetoreve dhe te invaliditetit.REVISTA

MJEKESORE, TIRANE, , 1983,Nr.5. fq.38-54.

91. NEWHOUSE M.L. AND BERRY G., : PREDICTIONS OF MORTALITY FROM

MESOTELIAL TUMOURS in asbestos tumory workers. BRITISH JOURNAL

OF INDUSTRAL MEDICINE,1976, VOL 33 fq.147

92. MOWE E.M. ,OSEN G. : Scaning electron microscopy and x-ray

microanalysis of mineral deposits in lung of a patient with pleural

mesothelioma. BRITISH JOURNAL OF INDUSTRIAL MEDICINE , 1980, vol

nr..37,fq. 375----381.

93. McLAUD T.C. :OCCUPATIONAL LUNG diseases.; Radiol.Clinic

NORTH.AMER.,1991, vol 29, fq. 931-941.

94. MULLOY K.B. ; SILICA exposure and systemic vasculitis.; ENVIRON.HEALTH

PERPECTIV., 2003, vol . 111,fq. 1933-1938.

95. O’REILLY J. :THE HEALTH STUDY ERS ,CONGRES OF MYNICH, 2006 .

96. PATON K.A. : READING CHEST RADIOGRAPFS FOR PNEUMOCONIOSIS BY

COMPUTER.BRITISH journal of Industrial Medicine 1984 , vol 32 nr 4 .fq.

267-273.

91. PAUSTENBACH D.L. , FINLEY B.L. ,SHEEHAN P.J.: ENVIRONM.HEALTH hazards

associatedwith the presence of asbestos in brakelinings and pads (1900

to present).; JOURN.TOXICOL. ENVIRONM. HEALTH . 2004,vol 7. fq. 33-110.

92. Paustenbach D.J.,Richter R.O.. : AN EVALUATION of the historical exposures

of mechanics to asbestos in brak dust.: APPL. OCCUPATIONAL

ENVIRONMENTAL. 2003, vol 18, fq. 786- 804.

93. PECANI N. ;TE dhena kliniko-funksionale te silikozes.Shendetesia Popullore

.1976, nr.1,fq.68

94. PREZA K . RENTGENOLOGJIA E KANCERIT TE MUSHKERIVE .MONOGRAFI

;TIRANE 1974.

95. PREZA K. :DIAGNOSTIKA IMAZHERIKE E SEMUNDJEVE TE APARATIT TE

FRYMEMARJES.:BAZAT IMAZHERIKE DIAGNOSTIKE VOL 2 –te , ,,TIRANE

2006,;fq.46-56; dhe 59-81.

96. PELKONEN M. ,TUKIANIENEN H. :PULMONAR funcsion,smoking cessation

and 30 yer mortality in middle aged Finish Men . ;THORAX 2000,55,fq.

746.


97. OTO G. COMPARISON OF THE CRITERIA SAMPLING INHALABLE

RESPIRABLE AEROSOLES. ; THE ANALS OCCUPATIONAL HYGIENE ,1982,VOL

26,fq.33.

98. REISNER M.T. S pecific harmful of responsible dust from WEST German

coal mines.ANNEALS of occupational Hygiene.1982,vol 26, fq.491.

99. RASCE B.: Individual factors in the development of coal miniere pneumo-

coniosis.:Anneals of occupational HYGIENE. 1982 ,vol 26 fq. 713.

100. Reger R.B., Amandus H.E. , Morgan W..K. : ON THE DIAGOSIS COALWORKER’S

PNEUMOCONIOSIS .ANGLO-AMERICAN DISHARMONY ,

MAERIC.REV.RESPIR.DISEASIS. 1973,vol 108,fq.nr. 1186-1191.

101. REMY-JARDIN M. : SPIRAL CT of pulmonar embolism :diagnostic

approach,interpretive pitfalls and current indications.,; AMER.JOUR. REVIEW

. (Review article),1998, VOL 8 ,FQ.NR. 1376.

102. RAMY-JARDIN M.: DIAGNOSIS of central pulmonary embolism with helical

CT . : role of two dimensional multiplaner reformations :AMER.JOUR.

REVIEW. 1995, vol 65,fq.nr. 1131.

103. RICHTER R.O.,FINLEY B.L. : EVALUATION OF chort term exposure of brake

mechanics to asbestos during automotive and truch brake cleaning on

machining activities. : JOURN.EXPOS.SCIE. ENVIRONMENTAL EPIDEMILOGY

,2009,vol. 19,fq. 458-474.

103. ROSENMAAN K.D.,MOORE -FULLER M.,REYLLY M.J. :CONNECTIVE tissue

disease and SILICOSISS . ;AMER. JOUR.INDUSTR.MEDICINE,1999, vol 35, fq

375-381.

104. SCHOEP U.J.: MULTISLICE CT IMAGING OF PULMONARY

EMBOLISM.(REVIEW),ER,2001,,vol 11,fq.nr. 2278.

105. SALVOLINI L. : LINEE-GUIDA TECNICHE E METODOLOLOGICHE IN

RADIOLOGIA TORACICA TC SPIRALE. ; LA Radiologia Medica ;2000; VOL.

5,(SUPPL 2) fq nr. 63.

106. SELENICA MUSTAFA .;Gjashte raste me silikoze.BUL SHK.MJEK, nr.2,.TIRANE

1970.

107. SELENICA MUSTAFA:Karakteristikat e silikozes ne punetoret e industrise se

bakrit.SESION SHKENCOR,TIRANE 1984.

108. SIN D.D., WU L., MAN S.F.P.,:THE relationship between reduced lung

function and cardiovascular mortality risk in men and women: CHEST

2005, vol 127,fq. 1952---1959.

109. SHEHATI L.MBI EKZAMINIMIN SPIROMETRIK TE NJE GRUPI PUNONJESISH

TE NENETOKES. SHEND.POPULLORE NR.4 , TIRANE,VITI 1973

110. SHEHATI L. EKZAMINIMET SPIROGRAFIKE NE DEPISTIMIN E HERESHEM TE

INSUFICIENCES RESPIRATORE.REVISTA MJEKESORE NR.4 ,TIRANE , VITI

1983 .

111. SELENICA P.,KARAJ H.,PREZA K., RENTGENOLOGJIA E SEMUNDJEVE TE

APARATIT TE FRYMEMARRJES. TEKST F.MJEKESISE,TIRANE 1975.

112. SELENICA P.,KARAJ H., PREZA K.,: RONTGENDIAGNOSTIKA E SEMUNDJEVE

TE ORGANEVE TE FRYMEMARJES., TEKST F.MJEKESISE, TIRANE 1984.


113. SMEDLEY J.,DICH F.,SADHRA S. ;THE PNEUMOCONOSES .: Beriliosis .;OXFORD

HANDBOOK OF OCCUPATIONAL HEALTH.,2007,fq.258-261.

114. SKENDERAJ S;.PECANI N. ;TOSKA ; F. SHEHI A. ,:

PNEUMOKONIOZAT(Pershtatur nga Proteau J. and PHILBERT M.),TIRANE

2010, fq. 192-201.

115. SHUMAKOV A.G. RONTGENDIAGNOSTIKA DA SIDEROSILIKOZA I

SIDEROTUBERKULJOZA ; KIEV , 1968,fq . 10-22.

116. SCHULTE H.F. :BERILIUM the criteria dokument . JOURNAL OCCUPATIONAL

MEDICINE ,1973 vol 15, fq.663-665.

117. SZUROWSKA E. :CHARACTERIZATION of focal lesions appearing non specific

at ultrasonography:comparirison of usefulness of multiphase spiral CT

AND MR imaging . ECR 2005, abstracts fq.nr 356.+

118. Vejsiu Y. :Aspekte te zhvillimit industrial dhe te transformimeve

demografike ne R.P.S.SH. .TIRANE 1981 fq.64—67.

119. VILJANI E.,PERNIS B. :IMUNOLOGICAL FACTORS IN THE PATHOGENESIS

OF THE HYALIN TISSUE OF SILIKOSIS. ,BRITISH .JOURN.INDUSTRIAL

MEDICINE ; 1978,15,fq. 8-12.

120. WHITWELL F.,MURIEL L., AND DIANA R.BURNETT : A study of the

histologigical cell type of lung cancer workers suffering from asbestosis

in the UNITED KINGDOM .BRITISH JOURNAL OF MEDICINE 1974 VOL 31

vol 4, fq.298.

121. PETO J.,DOLL R.,HOWARD S.V., : A mortality study among workers in

ENGLISH ASBESTOS FACTORY . :BRITISH JOURNAL OF INDUSTRIAL

MEDICINE 1977,,vol 34 ,nr.3.,fq.

122. UTIDDJIAN H.M., : CRITERIA for a recomanded standart.OCCUPATIONAL

exposure to berilium and its compounds .JURNAL OCCUPATIONAL

MEDICINE,1973,vol 15 , fq. 659-662

123. TAKASHIMA S. :HRCT features : prognostic significance in peripheral lung

adenocarcinoma with bronciolo-alveolar carcinoma components. ECR;2003

vol 13,fq nr. 418.

124. TECCE P.M. : CT evaluation of the anterio mediastinum : spectrum of

diseasese…RADIGRAPHICS , 1994, vol 14, fq,.937.

125. TETA M.J. ,LAU ,THERAPEUTIC RADIATION FOR LIMPHOMA .RISK of

malignant mesothelioma.; CANCER 2007, vol. 109, fq. 1432—1438.

124. TOWNSEND C.O. , CLARK M.M. :RELATION between smoking cessation and

receiwing results from three annual spiral chest computed tomography

scans for lung carcinoma screening. CANCER ,2005, vol 103,fq. 2154—

2162.

125. VANEL D., MRI of bone metastases(REVIW ARTICLE) ,1998, vol.

8,fq.nr.1345.

126. VERMA D.K., VACEL P.M. : SILICA EXPOSURE ASSESMENT in a mortality

study of Vermont granite workers.;Journ Occup. Envir.Hygiene,;2011, vol

8 ,fq. 71-79.


127. WAGNER J.C., THE SIGNIFICANS OF ASBESTOS IN TISUE.,RECENT RESULT

CANCER RESPIRATORE.1972, vol. 39,fq 37-46.

128. WAGNER G.R. : Screning and surveillance of workers exposed to mineral

dusts. : W.H.O. ; GENEVA, 1996, vol. 92, nr. 4, ;fq. 15498.

129. WEGMAN D.H.,THERIAULT G.P.,PETERS J.M. :WORKER-sponsored survey for

asbestosis: dedection of occupational lung disease without a control group.

ARCHIV AENVIRONMENTAL HEALTH. 1973, vol 27,fq. 105-109.

130. WEST R. SOHAL T. .: CATASTROPHIC PATHWAYS TO SMOKING CESSATION :

findings from national survery . BRITISH MED JOURNAL. 2006, vol 332,fq.

458.

131. WORLD HEALTH ORGANISATION ::EVALUATION OF CARCINOGENIC RISK

TO HUMANS CANCER. 2007,Vol 78.fq.nr. 138-148.

132. WORLD HEALTH REPORT 2002.Message from the Director General ,,Dr.

G.H. BRUNDLAND .GENEVA,WORLD HEALTH ORGANISATION 2002, fq.68

133. YOUNIS W.G.,ETMINAN M.:STATINS protect smokers from lung disease.

CHEST 2006, vol 130 ,fq. 180.

134. YANKELEVITZ D.F.: SMALL pulmkonary nodules :volumetrically determine:

growth rates based on CT evaluation…RADIOLOGY 2000,vol 217,fq.251.

135. YUCESOY B.,VALLYATHAN V.,LANDSIITTEL D.P.,; Polimorphysms of the IL-

1 gene complex in coal miniers with silicosis.

AMER.JOUR.INDUSTR.MEDICINE., 2001, vol 8. Fq. 286-291.

136. ZEDDA S ,ARESINI G. GHEZZI I.: LUNG function in relation to radiographic

changes in asbestos workers. J.RESPIRATION 1973 ,vol 30,fq. 132-140.

137. ZUSKIN E., VALIC F., BUTKOVIC D. AND BOUHUYS J.W. : LUNG function

in textile workers .BRITISH JOURNAL OF INDUSTRIAL MEDICINE. 1975

Vol 32 , nr.4 , fq 283 ---289.

138. ZANARDI S.,FONTANA L.,: POSIBILE RELATIONS BETWEEN ASBESTOS AND

PLEURO-PULMONARY TUMORS IN LIGURIA(ITALY)., MEDICINA DEL LAVORO

,1971,vol 62,fq.336-343.

Documents

Korrelacionet kliniko-imazherike & Roli i HRCT në sëmundjet …fshmt.umt.rash.al/wp-content/uploads/2017/10/DORIAN... · 2020. 7. 23. · semundjet profesionale respiratore jane