Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek ...fshmt.umt.rash.al/wp-content/uploads/2017/10/HAXHIRE-GANI.pdf · operacioneve në Urologji. Punoi Haxhire Gani 1.Hyrje

Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas operacioneve në Urologji.

Punoi Haxhire Gani

UNIVERSITETI MJEKESOR

FAKULTETI I SHKENCAVE MJEKESORE DHE TEKNIKE

DEPARTAMENTI I LENDEVE KLINIKE

SEKSIONI ANESTEZI-REANIMACION

Temë për mbrojtjen e titullit “Doktor I shkencave mjekësore ”

Tema:Faktorët prediktive të Çrregullimeve Acute Psikotike tek të sëmurët geriartrikë pas

operacioneve në Urologji.

Punoi :Haxhire Gani Udhëheqës shkencor :Prof.Prof. Dr.Mihal Kërçi

Qershor 2013


Punoi Haxhire Gani

Permbajtja e lendes

1. Hyrje(fq 3)

2. Kujtese anatomo-fiziologjike tek te moshuarit(fq 4)

2.1 Ndryshimet ne sistemet dhe organet tek te moshuarit.

2.2 Kurikuli i anestezise tek te moshuarit

3. Cregullimet Acute Psikotike tek të sëmurët geriatrikë pas

operacioneve ,incidenca,faktoret e riskut,trajtimi dhe parandalimi i tyre.

4.Qellimi I studimit .

5.Materjali dhe metoda e studimit .

6.Rezultatet dhe perpunimi statistikor .

7.Diskutimi.

8.Perfundimet.

9.Rekomandimet

10.Bibliografia.


Punoi Haxhire Gani

1.Hyrje

Rritja e moshes mesatare ne shqiperi dhe ne te gjithe boten ka bere qe te rritet numuri I te semureve te

moshuar qe I nenshtrohen kirurgjise .Koncepti I te moshuarit eshte nje koncept dinamik .Gje qe do te

thote qe me kalimin e viteve me rritjen e jetegjatesise ka ndryshuar edhe kufiri se kur nje njeri quhet I

moshuar .Ne vitet 1900 (ne vitin 1927 si nje professor I ri I kirurgjise ne shkollen TULANE te mjekesise I

tha nje praktikanti qe operacioni I planifikuar ,per riparim te hernies inguinale ne nje pacient te moshes

mbi 50 vjec nuk eshte I justifikuar)A.Ochsner nje I moshuar quhej mbi 50 vjec ndersa sot si kufi qe nje

njeri quhet I moshuar eshte mosha mbi 65 vjec. Pra me rritjen e jetegjatesise jane rritur edhe numri I

interventeve qe I nenshtrohen te semuret e moshuar .Pra eshte shtuar jo vetem problemi kirurgjikal por

edhe ai anestetik.Rritja e numrit te operacioneve me rritjen e moshes sigurisht qe eshte e shoqeruar me

rritjen e komplikacionve perioperatore.Mosha e avancuar eshte konsideruar kunderindikacion per

kirurgjine,por ne fakt me shume se mosha e avancuar duhet konsideruar kunderindikacion per kirurgjine

,mosha e vete e te semurit te moshuar .Plakja e popullsise eshte efekt I vendeve te zhvilluar .Procesi I

plakjes do te vazhdoje per dekada .Nje pyetje shume e rendesishme qe shtrohet sot eshte a eshte mosha

faktore risku I drejtperdrejet per kirurgjine dhe anestezine?Sigurisht qe mosha eshte faktore risku per

kirurgjine dhe anestezine ,por shume e rendesishme per ne si mjeke qe krahas moshes kronologjike ne

duhet te njohim mire edhe moshen biologjike .Mosha kronologjike eshet ajo se sa vjec eshte I moshuari

ndersa mosha biologjike eshte ajo qe pavaresisht nga vitet qe ka I moshuari shume here me e rendesishme

eshte fakti sesa semundje ka ky I moshuar.p.sh me I riskuar eshte nje I semure qe do I nenshtrohet

kirugjise edhe pse eshte 65 vjec por eshte NYHA IV sesa nje I semure tjeter I cili eshte 80 vjec por nuk ka

asnje semundje ne trupin e tij,gje qe eshte e rralle por jo e pamundur .Kirurgu nuk duhet te harroje qe

zgjatja e jetes mund te sjelle lumturi dhe se kjo lumturi eshte shume e rendesishem per te

moshuarin.Faktoret e riskut perioperatore jane te shumte si alterimet e ekuilibrave hidrike,acido-bazike

etj,por krahas ketyre jane edhe ato te lidhuar me moshen .

Faktoret e riskut ne pike :

Mosha ne vite

Piket

71-74 7

75-79 12

>80 20

Autum Anaesthezia 2011 Gabriela Bettelli .


Punoi Haxhire Gani

Duke marre parasysh: Rritjen e moshës mesatare ku numuri i të sëmurëve që operohen mbi moshën 65

vjec në klinikën tonë operohen deri në 80- 85 vjec (pasi një nr. i madh i operacioneve në klinikë e

urologjisë janë prostatectomia e cila prek moshat e avancuara) është në rritje dhe mendoj që ky numër

është në rritje edhe në klinikat e tjera (kryesisht tumoret). Gjatë këtyre viteve unë kam hasur në një

numër në rritje të sëmurësh që kanë patur pas operacionit crregullime psikike dhe e gjej me vend

marrjen në studim të këtij problemi që e hasim në punën e klinikës sonë.(Literatura 10-61.4%) Madje

mendoj që ky problem haset jo vetëm në klinikën e Urologjisë por edhe në klinikat e tjera kur të

operuarit janë të moshuar .Operacioni ka ndikim të ndjeshëm në dekompensimin e statusit psikologjik

tek të moshuarit .Ky studim ben qe I semuri te trajtohet ne kompleks si individ me te gjitha

problematikat qe ai mbart qofshin ato fizike apo psikologjike .Kjo ben qe ne te semurin te mos e shohim

thjesht prostata,tumori,apo kalkuli por I semuri. E nisur edhe nga fakti që deri më sot në asnje nga

konferencat e organizuara në vend ose botim nuk është analizuar si problem (por qe eshte problem

)dhe aq më tepër të bëhet një studim i mirëfilltë ,prandaj mendoj se ky punim ka shumë vlera për

mjeksinë në përgjithësi dhe kirurgjinë në vecanti .


Punoi Haxhire Gani

Ky kerkim eshte aprovuar nga shoqata amerikane e anestezisteve dhe komiteti geriartrik I anestezise.

Me 14 Tetor 2007.

1-Përkufizimet dhe demografia .

2.-Njohja e çështjeve te kujdesit / ekonomik ,shëndetësor lidhur me moshen e pacientit .

3.-Njohja e Konsiderata va etike në pacientët e moshuar .

Sistemet dhe organet9 .

4- Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne SNQ dhe ate periferik .

5- Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne sistemin kardjovaskuar .

6- Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne sistemin e rrugeve ajrore dhe te mushkerive

7- Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne funksioni metabolic dhe ate endokrin .

8- Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne termorregulli.

Te vena te gjitha se bashku .

9- vleresimi dhe ecuria e pacienteve te moshuar, e ardhmja e geriartikeve

10-Vleresimi preoperatore I te moshuarve nga anestezistet

11- Paraqitja atipike e fatkeqësive fiziologjike.

12-Trauma ne geriartri

Zgjedhja e anestezise

13-Anestezia Regjonal apo gjenerale

14-Ne kirurgjine ambulatore

15-Administrim I gjakut dhe I likedve

16-Aftësi procedurale – mos bej dem

Medikamentet

17-Njohja e cështjeve farmakologjike ne te moshuarit


Punoi Haxhire Gani

18-Anestetiket inhalatore

20-Anestetiket venoze dhe ato locale kujdesi postoperatore

21-Deliriumi dhe crregullimti njohese postoperatore

22-menaxhimi I dhimbjes acute

Hapesirat subspecialitetit

Ceshtjet ne kujdesin e terapise intensive

Dhe sindromi I dhimbjes kronike

QELLIMI:

1-Për të kuptuar termat e zakonshme te plakjes.1

2-Për të kuptuar trendet demografike në kirurgji e te moshurave2.

3.-Për të kuptuar evolucionin e konceptet e rezultateve në Geriartri 3.

Objektivat:

1-Te percaktoje normat per plakjen, duke përfshirë termat e mëposhtëm: I vjeter ; Vjetër Vjetër, të

moshuarit dhe shume te vjeter . Te moshuarit eshte nje koncept relative qe ndryshon me kohen

Përkufizimet duhet të përfshijnë komente mbi, ndryshueshmërisë heterogjenitetin, dhe renien

funksionale te Sistemit të Rezervës se organeve në lidhje me plakjen . plakje4.

2-te pershkruaj karakteristkat qe shqoqerohen me dobesi 5.

3-te percaktoje popullsine qe merr kujdes mjeksore (medicare) 6.

4-te komentoje shkurtimisht rolin e kirurgjise tek nje geriatrtik7 .

5-te listoje procedurat kirurgjiakle tek te moshuarit si primare .8 .

6-Te pershkruaj faktorin celes ne kirurgjien tek te moshaurit si psh. Tipin e operacionit,dhe gjendjen e

emergjences . Kurikuli e anestezise ne geriartri

Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne SNQ dhe ate periferik .

Sistemi nervor qendror: keto mosha paraqesin shkalle te ndryshme atrofie cerebrale, ulen perqendrimet

e neurotransmetitoreve, ritmi i metabolizmit mbetet ne te njejtat nivele, rritje te ndjeshmerise nga

anestetiket, dhe ulje te volumit te lengut cerebrospinal.

QELLIMI:

http://journals.lww.com/ejanaesthesiology/Fulltext/2011/10000/Postoperative_delirium__Part_2___detection,.6.aspx#P71


http://journals.lww.com/ejanaesthesiology/Fulltext/2012/07000/The_effects_of_cognitive_impairment_on_anaesthetic.6.aspx#P66




Punoi Haxhire Gani

1-Njohja e moshes normale e lidhur me ndryshimet njohes ,insulte,Parkinson,alzaimer.mielopatia

cervikale,anestezia dhe roli I moshes ne sistemin neurotransmetues10 .

2-Njohja e moshes normale e lidhur me sistmein nervor autonom dhe efektin e administrimti te

anestetikeve11.

3-Njohja e ndryshimeve, fiziologjike si ndryshimet ne pamje ,ne degjim ,dhe ne prekje12,

4-Njohja e ndryshimeve ne sistmenin nervor periferik funksioni dhe efekti I dhimbjes dhe

trasmetimti13.

OBJEKTIVAT:

1-Te beje te mundur pershkrimin e sistemit te transmetimit ne funksionin njohese se si anestezia dhe

mosha I modifikon ato14.

2-Te beje te mundur vleresimin baze te degjimit,pamjes dhe ndjeshmerise 15.

3-Te pershkruaje ndryshimet ne sistemin nervor periferik dhe efektin e e anestetikeve dhe zgjedhjen e

trye16 .

4-Te pershkruaje rendesine e moshes lidhur me ndryshimet njohese dhe crregullimet neurologjike,

central,vlersimi I anestezise,permbajtja,dhe ecuria 17.

Efektet e plakjes në sistemin nervor përfshijnë18:

1.Shkrirja selektiv e neuroneve cerebrale dhe ne korteksin Cerebellar19 .

2. Humbja e neuroneve brenda zonave të caktuara të thalamus,locus ceruleus , dhe ne ganglionet

basale20.

3. Reduktimi i përgjithshëm në densitetit te neuroneve, me humbjen e 30 për qind të masës së trurit nga

moshen 80 vjec e lart .

4. zvogëlimi I numrit te receptorëve te serotonins në korte .

5. nivelet e reduktuara te receptoreve të acetilkolinës dhe acetilkolinės receptorët në disa rajone të

truri.

6. Nivelet e zvogëluar e dopaminës në neostriatum dhe substantia nigra dhe reduktim të receptorëve

dopamine në neostriatum.Sistemi serotonergjik,kolinergjik,dopaminergjik,shoqerohet respektivisht me

humorin, memorien,funksionin motor,mundet pjeserisht te llogarite t per depression ,humbje te

memories ,dhe disfunksion motor tek te moshuarit .Ka gjithashtu nje rritje te pergjitheshem te te

gjitha pragjeve te perceptimti, te dhimbjes , temperature, nuhatjes,ndjeshmerise ,te te parit e te

degjuarit, te te prekurit.


Punoi Haxhire Gani

Gjumi:Me avancimin e moshes ndodhin ndryshime fiziologjike normale ,ndryshimet me te zakonshme

jane nje renie e ngadalet e valevete gjumit ose te valeve delta.Gjumi delta eshte menduar te jete

nje gjume I thelle. Shpeshere zgjohen gjate nates dhe gjate dites ndihen te lodhur dhe dremisin gjate

dites, Dy cregullime jane ve re me shpesh tek te moshuarit

1. crregulimet e frymemarjjes gjate gjumit

2. levizjet e shpeshta te gjymtyreve .

Memoria dhe performance e arsyes jane ne renie lineare me rritjen emoshes .

Plasticiteti :Eksperienca eshte nje stimul madhor I plasticitetit te trurit gje e cila ben te mundur

ndryshimin e struktures dhe te funksionit.Eshte menduar qe rritja e dentriteve dhe numrit te sinapseve

me moshen ndihmon ne kompesimin e humbjes se neuronve .Mosha dhe crregullimet e lidhuar me

moshen si ateroskleroza cerebrale,Alzaimer,Parkinson jane crregullime ,semundje qe e avancojne

shume moshen e te semurit .Shumica e insulteve ndodhin pas moshes 70 vjec dhe ato 2 fishohen cdo

10 vjet pas moshes 55 vjec56 .

Parkinson dhe Alzaimer dyfishohen cdo 5 vjet .2-3% e moshes 65-75 vjec dhe 30% mbi moshen 85

vjec. Dhe 5% I shfaqin shenjat e tyre te para te Parkinsonit rreth moshes 40 vjec57.

- Njohja e anestezise dhe e impaktit te moshes ne sistemin kardjovaskuar:

Sistemi kardiovaskular: trashet miokardi, rritet ngurtesia, ulet kontraktiliteti dhe volumet

mbushese, ulje te kompliances, ulje te pranise dhe aktivitetit te receptoreve beta, si edhe mund te

kemi pathologji degjenarative valvulare (aorte, mitrale) E gjithe kjo situate rrit mundesine per

instabilitet hemodinamik, ndryshim te ndeshem te pergjigjeve ndaj barnave

kardiovaskulare21,29,30.

1-Njohja normale e moshes lidhur me dryshimet ne strukturen vaskulare dha ate funksionale qe

kontribon ne rritjen e TA dhe puls presion dhe hypertension sistolik22 .

2- Njohja normale e moshes lidhur me dryshimit e strukturen kardjake dhe ne funksionin kardjak qe

kontribuon ne hipertrofine e ventrikulit te majte ,disfunksion djastolik dhe aritmite atriale23.

3- Njohja normale e moshes lidhur me dryshimit kardjovaskulare ,qe con ne riskun per semundje

kardjake,si semundje te arterieve koronare,insuficince kardjake kronike dhe fibrilacion atria24l.

4- Njohja normale e moshes lidhur me dryshimit kardjovaskulare ne ndryshimet e kapacieteve reserve

kardjovaskualre dhe ne metoden e vleresimit te kapaciteteve reserve kardjovaskulare25 .


Punoi Haxhire Gani

OBJEKTIVAT:

1-Te pershkruaje dhe te vleresoje moshen kardjovaskulare preoperative26.

2-Te pershkruaje bazen fiziologjike te qendrueshmerise te presionit te gjakut ne pacientet e moshuar

gjate anestezise gjenerale dhe asaj lokoregionale27.

3-Te percaktoje diferencen ndermjet disfunksionit djastolik dhe insuficience kardjake djastolike te

pershkruaje startegjite e menaxhimit per pacientet e moshuar me disfunksion djastolik ,menaxhimi I

pjesshem I volumit28.

QELLIMI:Shpjego dhe stadifiko e menaxho pacientet me risk per ishemi,aritmi,dhe risk per insuficience

kardjake.

Njohja e anestezise dhe e impaktiti te moshes ne sistemin e rrugeve ajrore dhe te mushkerive:

1. Sistemi respirator: pergjigja ndaj hipoksise dhe hiperkapnise ulet ndjeshem, ulen kompliancat, zvogelohet

siperfaqja alveolare, rritet hapesira e vdekur, rritet kapaciteti mbylles, ndryshon forma e thoraksit, ndryshon

tkurrshmeria e diafragmes dhe muskujve respiratore shtese, ulet kapaciteti funskional rezidual. Prania e

pathologjive preegzistuese respiratore eshte faktor prognostike me i sakte se ndryshimet moshore, duke

rritur keshtu shancet per komplikacione postoperatore pulmonare31,32,33,34.

QELLIM:

1-Kuptojë ndërveprimin në mes moshës lidhur me ndryshimet e mushkërive dhe sëmundjes.

2-Kuptojnë se si për të vlerësuar rezervën pulmonare.

objektivat:

1.-Përshkrimi I moshës lidhur me ndryshimet në mekanikën e mushkërive dhe testet e funksionit të

mushkërive.

2.-Shpjegoni se si për të vlerësuar rezervën pulmonar.

3.-Shpjegoni se si mosha-e mekanizma specifike të kontribuojë në hipoksi.

4.-Shpjegoni shtresëzim të riskut dhe parandalimin e pneumonisë.

5.-Shpjegoni ndërveprimin në mes të mungesës së rezervave të mushkërive dhe të ofrimit

anestezi.


Punoi Haxhire Gani

Funksioni renal: zvogelohet numri i nefroneve, ulet ne menyre progresive klirensi i kreatinines,mund te ulet

eleminimi i barnave me rruge renale. Keto ndryshime kane rendesi sepse zgjatet efekti dhe ulet eleminimi i barnave

duke sjelle akumulimin ne organizem dhe shtimin e efekteve toksike, dhe nga ana tjeter rrisin mundesine per

retension hidrik dhe te natriumit ne trup39-42.

1-Te kutpoje ndryshimet e perberesve te trupit36 .

2-Te kutpoje ndryshimet endocrine te lidhura me moshen 35,38.

OBJEKTIVAT:

1-Te pershkruaje ndryshimet renale dhe hepatike qe shoqerojne moshen37.

2-Te pershkruaje ndryshimet specifike te lidhuara me moshen ne drejtim te funksionit rezerve te

sistemiti endokrin .

3-Te percaktoje hipodhe hipernatremine dhe hiperglicmine ose djabetin

4-Te pershkruaje crregullimet acute elektrolitike (si psh .sindromi I TURP,perfshi te gjtiha procedurat qe

shoqerojne kete dhe trajtimin)

5-Te pershkruaje kequshqyerjen perioperative .

6-Te pershkruaje rekomandimet per translpantin pankreatik,hepatik ,renal etj ne te moshuarit43,44,45.

Njohja e rendesise se anestezise dhe impaktit te moshes ne termoregullim.

Qellimi:Njohja e ndryshimeve te termorregullimit ne te moshuarit :

OBJEKTIVAT:

1-Tepershkruaje riskun e hipotermise ne te moshuarit46 .

2-diskutimi I rolit te etheve si tregues I infexionit tek te moshuarit47.

3-Percaktimi I temperatures dhe emenaxhimi I saj48 .

-Funksioni hepatik: ulet masa hepatike dhe fluksi hepatik i gjakut. Kjo ben qe medikamentet qe eleminohem me

rruge hepatike te vonojne eleminim e tyre38.

Ceshtjet ligjore dhe marrja e kosnsensusit mundet te jete e veshtire ne keto mosha per shkak te proceseve

degraduese te trurit dhe crregullime konjitive ne periudhen perioperatore.

Moshat geriatrike marrin shume perparate per semundjet shoqeruese keshtu qe mjeku anestezist duhet te dije se si ti

perdori ne periudhen perioperatore.


Punoi Haxhire Gani

Farmakologjia e barnave anestetike tek moshat e thyera.

Ne moshat geriatrike kemi disa ndyshime qe prekin farmakokinetiken dhe farmakodinamiken e preparateve. Si

fillim theksohet qe ulen proteinat lidhese (albuminat dhe alfa 1 glikoproteinat) duke rritur fraksionin e lire te barit qe

eshte pergjegjes per dhenien e egzagjeruara te efektit. Struktura e trupit ndryshon, shtohet masa dhjamore dhe ulet

masa muskulare. Shtimi i indit dhjamor rrit volumin distributiv dhe zgjat efektin e barnave anestetike. Nga ana tjeter

ulet sasia e ujit gje qe ben qe te zvogelohet kopartamenti central dhe te rritet perqendrimi i barit ne organizem.

Biodegradimi ne hepar dhe eleminimi me rruge renale mundet gjithashtu te ulen duke zgjatur efektin e barnave. Ulja

e numrit te receptoreve eshte nje tjeter mekanizem qe shpjegon pergjigjen e ulur apo te egzagjeruar ndaj nje

medikamenti. Te gjitha sa u thane me siper kane rendesi te madhe per mjekun anestezist. Ne pergjithesi pikat e

meposhtme duhet te kihen parasysh:

1. Te evitohet premedikimi i thelle dhe i zgjatur

2. Efektet e medikamenteve mund te jene te egzagjeruara

3. Luhatjet hemodinamike te rendesishme ndaj preparateve antihipertensive mund te ndodhim me shpesh tek

moshat e shkuara

4. Ne pergjithesi dozat e medikamenteve duhet te reduktohen. Nevojat per inhalatore bien me 6% per cdo 10

vjet. Dozat e tiopentalit dhe e benzodiazepinave reduktohen per aresye te rritjes se volumit distributiv, uljes

se kompartamentit central dhe te proteinave lidhese plazmatike. Truri behet me i ndjeshem nga propofoli,

kurse per hipnomidatin aresyeja per reduktimin e dozes lidhet me uljen e klirensit te tij. Opioidet kane efekt

dyfish me te forte se tek te rinjte, prandaj reduktohen dozat. Kjo lidhet me ndjeshmerine e trurit por

gjithashtu edhe me funksionin renal dhe hepatik. Zgjatja e efektit te miorelaksanteve eshte me pak

sinjifikativ dhe lidhet kryesisht me uljen e klirensit renal dhe hepatik. Preferohet Cis-atarcuriumi dhe

mundesisht te evitohet miorelaksantet me efekt te zgjatur.

5. Preferohet te perdoren medikamente me efekte te shkurter dhe te titrueshem. Nga opiatet preferohet te

perdoret remifentanili. Tek miorelaksantet preferohet cis-atracuriumi, vecuronium, rocuronium dhe

sugamadex per reversimin sa me te shpejte dhe te plote te efektit te tij. Desflurani shoqerohet me zgjim me

te shpejte sa se inhalatoret e tjere.

Konsiderata anestetike

Vleresimi preoperator eshte standart. Egzaminimet shtese si ekokardiografi, spirometri, cikloergometri eshte ne

varesi te semundjeve shoqeruese te pacientit. Paneli biokimik perfshin te gjitha analizat dhe sigurisht edhe profilin e

plote te koagulimit. Ne egzaminimin objektiv duhet te perqendrohemi ne te dhenat klinike (koshienca, deficite

motorre/sensore, presioni arterial, pozicioni i detyruar, ortostatizmi, frekuenca kardiake, cianoza, polipnea/dispnea,


Punoi Haxhire Gani

jugularet e fryra, dhe edemat) dhe ne aftesine e pacientit per sforcim. Me pyetje te thjeshta marrim informacione te

vlefshme se sa aftesi mbajtese te stresit ka pacienti.Roli i anestezise spinale/epidurale dhe pleksiale eshte per tu

vleresuar drejt. Sot ne literature flitet shume per efektet pozitive te anestezise lokorregjionale si uljen e

komplikacioneve respiratore dhe kardiake, bllokimin me te mire te kaskades inflamatore dhe te koagulimit, tendece

per uljen e hemorragjise intraoperatore dhe te nevoja per hemotransfuzione dhe sigurisht per trajtimin me komod te

dhimbjes akute postoperatore.Monitorizimi eshte ne varesi te pacientit dhe te procedures kirurgjikale qe do te

kryhet. Duhet te evitohen episode si hipotensioni, hipoksemia, hiperkarbia. Nuk perdoret hipotensioni i drejtuar

sepse rrezikon mjaft perfuzionin cerebral, koronar, dhe renal duke renduar semundjet preegzistuese. Evitohet

premedikimi i thelle dhe i panevojshem. Ne qofte se jemi perpara nje procedure qe realizohet me anestezi gjenerale,

rreziku i aspirimit duhet minimizuar me perdorimin e citratit te Na, ranitidines, dhe metoklopramidit. Kur propofoli

perdoret vetem, aplikohen dozat 1-1.5mg/kg, kurse kur shoqerohet me opioid dozat reduktohen ne 0.5-1 mg/kg.

Maska laringeale me inhalatore mundet te jete nje opsion per anestezi te kenaqshme. Gjate induksionit te anestezise

eshte e rendesishme te preoksigjenohet dhe te ventilohet 3-5 minuta sepse keto paciente desaturojne shume shpejt,

ndonjehere me shpejt se sa te kete filluar efekti i miorelaksines.

Kujdesi ne periudhen postoperatore.

Kjo periudhe e shttrimit ne spital eshte shume e rendesishme. Duhet te luftohet sa me shume per rifillimin e

aktivitetit te zakonshem te pacientit, mobilizimin e tij sa me shpejt qe te jete e mundur. Rifillimi i medikamenteve qe

merr ne menyre kronike eshte hap i rendesishem. Tek keto mosha nje nder problemet me te medha eshte

komplikacioni i mundshem respirator. Komplikacionet respiratore variojne nga 12-15 % ne varesi te kirurgjise ku

perqindjet me te larta hasen ne kirurgjine kardiovaskulare. Trajtimi i dhimbjes akute postoperatore duhet te kete si

parim perdorimin sa me pak te nevojshem te opioideve. Strategjite e minimizimit te opioideve perfshijne teknikat

pleksiale, analgjezine infiltrative ne vendin e operacionit, dhe kombinimin e morfines me antiinflamatoret jo

steroide. Crregullimet konjitive jane te shpeshta. Ato predispozohen nga hipotension, mosha e shkuar, ventilimi

mekanik, mikroembolat, dhe depresioni bashkeshoqerues. Haset shpesh ne repartet e terapise intensive dhe ne

kirurgjine kardiake

Konfuzioni :Qëllimi dhe Objektivat:Qëllimi i këtij punimi është që të rrisë ndërgjegjësimin e

profesionistëve të kujdesit shëndetësor në lidhje me nevojat e personave që përjetojnë konfuzion akute

dhe kronike. Për të edukuar profesionistët në lidhje me karakteristikat, faktorët e rrezikut, shkaqet dhe

strategjite, për të ndihmuar familjet që kanë të bëjnë me këtë popullsi në rritje të pacientëve49.

1. Te percaktoje konfuzion-akute dhe kronike50.

2. Përmbledhje e vlerësimin te konfuzionit51.

3. Deklaroje faktorët e rrezikut për konfuzion52.


Punoi Haxhire Gani

4. Identifikimi shkaqet e zakonshme per konfuzionit53.

5. Ndërhyrjet për konfuzion.

6. Mënyra për të komunikuar me pacientin konfuz

7. Te percaktoje kategoritë që të ju udhëzojë në adresimin e çështjeve shpirtërore.

Çfarë është konfuzioni? Si manifestohet kjo në pacientët e moshuar? Shumica e autorëve pajtohen

se konfuzioni mund të ndahen në dy kategori: Konfuzioni akute (i quajtur gjithashtu deliri) dhe konfuzion

kronike I cili shfaqet pas javes se pare dhe zgjat me muaj ose vite .Tek te moshuarit postoperatore hasen dy

nozologji delirium postoperatore dhe crregullimet konjiktive postoepratore (POCD).Qe te dyja kane te

njejtet faktore risku por kane fispatologji te ndryshme .Njeri( delirium) fillon shpejt diten 1-3 postoperatore

ndersa POCD fillon pas 1 jave dhe vazhdon me muaj dhe vite . Delirium mbetet nen diagnosen dhe nen

trajtim nga mjekët dhe infermierët. Ajo qe shpesh është gabimisht ia kanë përshkruar një rëndim

themelor , dementia.63 : CNPO mund të jetë multifaktorial dhe me etiologji të paqartë. Një nga mekanizmat

gjerësisht të pranuar është deficit kolinergjike,rritja e nivelit të aktivitetit antikolinergjik në serum është e shoqëruar

me rritjen e incidencës së CNPO.Një hypotezë tjetër mbështet anormalitetin e melatoninës dhe serototininës

,metabolizmin anormal të triptofanit i cili është përkusor për të dy si për melaninë ashtu edhe për

serotoninën.Hyperaktiviteti noradregjenik.dëmtimi i neuronove nga stresi oxidative ose inflamatore,Rritja e

proinflammatory cytokines vecanërisht e interleukin-6 dhe e interleukin- si edhe rritja e proteinës C-reactive. Ka

qenë propozuar një lidhje midis inflamacionit dhe neurotransmetimit,ku inflamacioni indukton edemë perivaskulare

kjo sjell hipoksi e cila shoqërohet me reduktim të sintezës së acetilcolinës .Në përgjithësi CNPO paraqet

disfunksion global të trurit.

Gjetjet elektroencefalografike zbuluan një rënie të shpejtë të frekuencës alfa dhe një rritje të ngadaltë të ritmit

theta.Kur i sëmuri është hipoaktive kryesisht kemi hipoperfuzion total në lobin frontal,temporal,oxipital dhe vatrore

në thalamus,dhe në qelizat lentikulare .Përmirësimi i CNPO përmirësohet kur fluxi i gjakut kthehet normal

sugjeron që hypoperfuzioni mund të luajë rol.

Disa nga diferencimet qe mund të bëhen në mes të karakteristikave klinike të konfuzionit akute dhe kronike jane

në lidhje me fillimin, natyrisht progresion, kohëzgjatja e vetëdijes, dhe vigjilencë55.Ekziston një marrëveshje e

përgjithshme se konfuzioni akute, ose jerm është i përkohshëm, dhe mund të jetë i njohshëm nga një numër i

sjelljeve të papërshtatshme. Sjelljet që lidhen me delirin mund të përfshijnë pavëmendje, trazime gjatë gjumit,

halucinacione, dhe ndryshime të tjera të dukshme në funksionimin e sistemit nervor qendror.Konfuzioni akute

shpesh ka një fillim të papritur, gjatë orëve apo ditëve dhe është i lidhur me një faktor të rrezikut të

identifikueshme apo të shkaktojnë .Kriteret nga manuali diagnostik dhe statistikor i çrregullimeve IV Mendor

(DSM-IV-TR) është një burim i shkëlqyer në identifikimin e hershëm dhe diagnoza e pacientëve me simptomat e

jerm. Ai gjithashtu do të japë indikacione se si për të trajtuar shkaqet dhe për të ndihmuar me përshkrimin e

ndryshimin e përgjithshëm të sjelljes njohëse54.Edhe me informacion shtesë, megjithatë, vlerësimi i saktë mund të

jetë e vështirë për shkak të kombinimit të faktorëve që mund të shkaktojnë jerm, sidomos në ndërveprim me

moshës lidhur me ndryshimet normale në njohje. Një mjet në dispozicion është Konfuzion Vlerësimi Metoda

(CAM). Kjo mund të arrihen online në www.medicine.uiowa.edu / igec / Mjetet / kognitiv / CAM.pdf. Ky mjet është

projektuar për të vlerësuar për praninë e jerm dhe u krijua posaçërisht për klinicistët pa trajnim psikiatrik për të

përdorur me pacientët e moshuar. Ajo ishte projektuar për përdorim në mjedise të ndryshme klinike, si në bërjen e

vëzhgimeve gjatë kujdesit rutinë klinike. CAM është një vlerësim i thjeshtë që mund të përfundojnë në më pak se

pesë minuta.Konfuzioni postoperative mund të ketë shumë shkaqe, por në të moshuarit ka disa gjëra të marrin në

konsideratë kur të bërë një vlerësim. Statusi mendore në kohën e pranimit, gjinia, mosha, sasia e lëvizshmërisë

postoperative, shëndetin sistemi urinar, dhe qasje në një orë ose televizion janë disa faktorë të marrin në


Punoi Haxhire Gani

konsideratë kur vlerësohet një pacient i moshuar postoperative .INOUE i kategorizon faktorët e riskut në faktorë

të brendshme predispozues të pacientëve të moshuar që rrisin bazen e dobët dhe precipitojnë faktorët predispozues

që lidhen me periudhën perioperatore dhe shërbejnë si shënjestër për shpërthimin e këtyre crregullimeve.

Ndërthurja e këtyre faktorëve është komplekse.

Faktorët e riskut predispozues:Studime të ndryshme në grupe dhe rastësore ,demonstrojnë lidhjen e rritjes së

moshës me rritjen e incidencës së këtyre crregullimeve .

Reduktimi i masës trunore dhe i rezervave fiziologjike mund të shpjegojë këtë.

Nuk ka koncensus përsa i përket gjinisë sepse disa studime paraqesin femrat si me risk më të lartë disa studime të

tjera parqesin meshkujt.Dëmtimi i të parit dhe të dëgjuarit sigurisht që shoqërohet me incidence të lartë të këtij

crregullimi. Demenca dhe pikët e ulëta në Folstein Mini-Mental State Examination (MMSE) përbejnë factor

predispozues në këtë crregullim.Performanca jonormale e testit të vizatimit të orës,gjithashtu e rrit riskun gjë e cila

mbështet hypotezën e dëmtimit të funksionit executive se sa atë të deficitit të memories janë indikatore shumë të

rëndësishëm.Koha e ulët e reaxionit nga testet neuropsikiatrike janë shoqëruar gjithashtu me CNPO gjë që sugjeron

deficitin prexistues të vëmendjes.Ankesa subjective e një të moshuari>60 vjec për probleme me memorien që do të

nënshtrohet kirurgjisë kardiake konsiderohet me risk të lartë për CNPO.Gjithashtu me risk të lartë konsiderohet edhe

niveli i ulët i arsimimit dhe kur këta crregullime janë present zgjatin më tepër.Teoria e njohjes së kufizuar shpesh e

shpjegon këtë gjë.Statusi funksional i varfër,kërkesa për asistencë për infermiere në shtëpi,Varësi në instrumentat

ADLs,janë me ris më të lartë .komorbiditeti preexistues është factor në rritjen e këtyre crregullimve.Diabeti

HTA,aksidentet vaskualare infarkti akut i miokardit,fibrilacioni atrial,ushqyerja e varfër, Kirurgjia e

urgjencës,abuzimi me alkool,analgjesia postoperatore,zgjatja e

operacionit,benzodjazepinat,antikolinergjiket,imobiliziimi,përdorimi i shumë medikamenteve,kateteri urinar,

crregullimet elektrolitike,nevoja për hemtransfuzione,hemodinamika perioperatore,hypoxemia

Faktorët precipitues risku:Tipi i operacionit ka efektin e vet në frekuencën e incidencës së CNPO.Incidenca më e

lartë është në kirurgjinë ortopedike me një hasje 16-62%.Pas kirurgjisë vaskulare 29-49%.asaj kardiake 8.4-

41.7%,(specifikisht kirurgjia valvulare më shumë sesa bypass coronar.Përsa i përket faktorëve intraoperatore

mendimet janë te ndrysheme si zgjatja e operacionit, lloji i anestezisë spinale apo endotrakeale,lloji i lëndeve

anestetike të përdorurua.

Disa punime tregojnë se ka ndryshime midis tyre disa të tjera jo.

Hipotensioni dhe mosstabiliteti hemodinamik është factor risk por nuk është sinjifikativsht absolutisht i shoqëruar

me këtë cregullim .Postoepartore ulja e hematokriti, crregullimet e elektrolitike ,të glicemisë mund të shoqërohen

me CKPO.Megjithatë ka studime që tregojnë se nuk ka lidhje midis tyre.

Faktorët e rrezikut:Kushtet fizike të cilat janë faktorët e rrezikut për zhvillimin e konfuzionit përfshijnë:

të ushqyerit, duke përfshirë zhbalancimeve hidro- electrolyte.

Reagimet nga mjekim ose ndërveprimet ndermjet tyre.

Funksioni ndryshuar metabolike, duke përfshirë edhe diabeti mellitus, hipoglikemisë ose hiperglikemise, dhe

tiroide, parathyroid dhe ndryshimet ne hipofizë.

Ndryshimet kardiovaskulare të tilla si rënia e hedhjes kardjake, çrregullime kardiake, dhe çrregullime vaskulare.

infeksionet.

ndryshimet urinar.


Punoi Haxhire Gani

anomalitë në rregullimin e temperaturës të tilla si, hipertermia hipotermi. Mangësia e vitamines B-12 prej

kohësh ka qenë dyshuar si një shkak për konfuzion në të moshuarit.Pothuajse çdo medikament mund të shkaktojë

konfuzion veçanërisht në një pacient të pambrojtur. Medikamente Anticholinergic janë shkaqe të rëndësishme .

Shkaqet:Çka e shkakton hutimin, konfuzion sidomos në të moshuarit? Shumë autorë janë dakord se konfuzioni

është ndërlikim nga më të zakonshmit të shtrimit ne spital tek të moshuarit. Ka gjithashtu dëshmi se pacientët e

moshuar janë të hutuar ndonjëherë duke ndjekur procedurat kirurgjikale. Anestezia mendohet të jetë një faktor

kryesor per konfuzionin .Shkaqet e konfuzionit mund të organizohen në tri kategori: sistemike, mekanike, dhe

psiko-sociale / mjedisore. Kategoria e parë, sistemike, përfshin faktorët që ndërpresin funksionimin normal të

trurit nëpërmjet ndryshimit të proceseve metabolike në tru. Kjo kategori do të përfshijë anomalitë e sheqerit në

gjak, si dhe ndryshimet e hormoneve. Kategoria e dytë, mekanik, i referohet një bllokim apo kufizim tjetër fizik të

funksionimit normal të trurit, të tilla si ato që lidhen me goditje apo lëndim traumatik. Së fundi, faktorët psiko-

sociale / mjedisore janë jo-biologjik në origjinë dhe priren të zvogëlojë kuptimin personal. Droga psikoaktive janë

shkaqe të rëndësishme të jerm Agjentët narkotike mund të shkaktojë jerm në pacientët postoperative, dhe

neuroleptikëve dhe benzodiazepine janë të njohur për të shkaktojnë ose të rrisin incidence e

konfuzionit.Shkëputjet emocional dhe sociae në stilin e jetës përfshijnë izolimin në një zonë të kufizuar, të

panjohura; mungesa e protezave te nevojshme si (aparatit të dëgjimit, syzet, protezat) ose sende te tjera humbja

e mjedis të qëndrueshëm dhe kontakti me familjen.

Delirium postoperative ,incidenca,njohja dhe nderhyrja .Psikoza postoperative eshte e njohur qe nga shekulli 16

dhe eshte dokumentuar per here te pare ne vitin 1819.Gjate shekulit te kaluar eshte njohur me disa emra

sinonime si gjendje konfuzionale,sindromi acute e i trurit ,disfunxion mental,dhe shume te tjere.Deliriumi

postoperative eshte entitet i percaktuar mire ne ditet e sotme .Delirium eshte nje nderlikim i zakonshem i

postanestezise .Pacientet e moshuar jane me te riskuar se te semuret e tjere per delirium postoepratore .Cfare

eshte incidence?

A mundemi ne te identifikojme pacientet me risk preoperative ?

Si mund te nderhyjme ne, per te parandaluar deliriumin postoperatore?

Qellimi I kesaj rivjuje selective eshte te percaktoje incidence e deliriumit postoperatore ,te vleresoje dhe te

njohe ,pershkruaje dhe identifikoje konsideratat e ardheshme lidhur me kete fenomen.

Cfare eshte deliriumi ?.

Percaktimi :sipas shoqates ameriakane te psikjatrise( Diagnostic and Statistical Manual of

Mental Disorders )DSM-IV, Deliriumi eshte percaktuar si nje crregullim i koshiences me reduktim te aftesise per

tu perqendruar ,deficit ne memorie,crregullime te gjuhes ,zhvillimi I cregullimeve te perceptimit qe ndodh per nje

kohe te shkurter dhe ka tendece te luhatet gjate dites .Examinim fizik,tetste laboratorike kane konseguence direkte

fiziologjike e kushtezuar me mediakamentet ne pergjithesi,substancat toksike, perdorimi, si edhe kombinimi i tyre.

Foreman58 gjendja “…vleresimi dhe kujdesi sistematik I statusit mental dhe fizik ne kohen e duhur

eshte domozdoshmeri ” .

Inouye59 e ka pershkruar deliriumin si gjendje konfuzionale dhe potencialisht i nje problemi te evitueshem ne

pacienet e moshuar te hospitalizuar .CAM (metoda e vleresimti te konfuzionit) kriteri ,zhvilimi nga

Inouye60percaktime te deliriumit "Me fillimin akute dhe të luhatshme.Kursi i zhvlerësimit të statusit mendor, duke

përfshirë hutim dhe të menduarit çorganizuar ose nivelin e ndryshuar e ndërgjegjes "

Incidence : Nga studime te ndryshme ka nje incidence nga 0% deri 73.5%.Dallimet në përkufizimin, kushtet

komorbiditetin, detaje në lidhje me kirurgjine, djagnozen, mjetet diagnostike qe përdoret, dhe madhësia e mostrës

janë faktorë që ndikojnë incidencën .Pacientet qe kishin delirium postoperative kishin renie te presionit te gjakut dhe


Punoi Haxhire Gani

paten me shume komplikacione si infeksioni.Incidenca e deliriunit eshte kosto e larte

farmaceutike,mjekesore,profesionale,rrit diteqendrimin ne spital dhe rrit koston e sherbimti te kujdesit shendetesor .

61Por kostoja nuk eshte vetem monetare ajo eshte gjithashtu eshte mortaliteti.Keshtu mortaliteti i te semureve qe

jane delire eshte me i larte se tek te semuret e tjere gje qe varjon nga 10% deri 65%.Por rritja e kostos monetare

dhe asaj mortale e ben akoma me te domozdoshme njohjen e riskut per te semuret qe mund te bejne delirium .Cdo

pacient qe hyn ne spital per nje lloj kirurgjie nevojitet te mbikqyret me kujdes .Foreman deklaroi "… të kujdesshëm

dheVlerësimi sistematik i pacientit te statusit fizik dhe i mendore në kohën e pranimit te jete i garantuar.Një

vlerësim i tillë duhet të jetë gjithashtu rutinë gjatë shtrimit në spital për zbulimi me kohë i ndonjë problem njohëse,

për Delirium akute postoperative pa u njohur e papercaktuar mund te mos kete nderhyrje.Njohja dhe percaktimi i

problemeve njohese vazhdon te jete sfiduese per shume kliniciste.Klinicistet fillojne me identifikimin e faktoreve te

riskut dhe shkaqet e deliriumit postoperatore.

Faktoret e riskut :Ne 1995,Dyer dhe te tjere62 Kohët e fundit, Edlund et al62,59 theksoi gjithashtu rëndësinë e

rrezikut duke identifikuar faktorët për jerm dhe mekanizmave të përfshira në zhvillimin e jerm. Inouye359

përshkruan jerm si zakonisht duke rezultuar nga një aksion të kombinuar të faktorëve predisposues dhe nxites. Një

ndër-marrëdhënie ekziston në mes të vulnerabilitetit ndaj pacientit në jerm koha e pranimit në spital (faktorët

predispozues ) dhe ndodhjes së ndonje fyerje te dëmshme gjatë hospitalizimit ( faktorët nxites ).Faktorë

predispozues përfshijnë demtimin e pamjen dhe te degjuarit ,sëmundje të rëndë, dëmtim njohës,dhe dehidrimi.59

Rritja e numrit të faktorë predispozues mund të çojë në rritjen e riskut per zhvillimin e jerm . Faktorë të

përnjëhershme përfshijnë përdorimi i kufizimeve fizike, kequshqyerja,63 shtimin e më shumë se 3 medikamente të

reja në ditën e parë, përdorimi i një qëndrim kateteri ne fshikëz, dhe çdo ngjarje jatrogjenike (duke përfshirë

komplikimet e procedurave ose terapeutike,reagimet nga transfuzion apo dhe diagnostike .Reagimet negative të

drogës) . Përsëri, nxitje të shumta faktorë çojnë në rritjen e rrezikut. Kjo synon perdorimin e strategjive

parandaluese ndaj këtyre faktoreve te riskut mund të zvogëlojë zhvillimin e jerm në pacientët e moshuar

hospitalizuar me 40% .Hetuesit e ndryshme përmendin kushtet e ndryshme lidhur me fillimin e jerm.Kushtet me te

përhapura lidhen me patogjenezen e jerm përfshijnë agjentët farmakologike, dehidrimi, hipoksi, infeksion (sidomos

traktit te sipërm respirator dhe urinar), metabolike , dhe mangësitë ushqyese. 62Dyerdhe e te tjere64 gjeti se mosha,

paraoperatore , njohës dëmtim, dhe përdorimi i Anticholinergic ,droga ishin të lidhura në mënyrë të konsiderueshme

deklaroi se nuk është "një nevojë për të dhëna të sakta te incidencës me përcaktimin e mëtejshëm i faktorve te riskut

dhe studimeve që adresojnë diagnozën dhe trajtimi i këtij problem te zakonshem postoperative. Deliriumi

postoperatore eshte ndeshur me shume ne te semuret me crregullime te SNQ paraprake si Parkinson, demenca

senile, alzaimer ,depression.65Disorjentimi mund te ndodhe shpesh ngaqe i semuri eshte i rrethuar nga nje auditor

jofamiljar per te dhe stimuli vizual con ne nje mbingarkese te ndjeshmerise .Tek te semuret qe risku per delirium

ishte 0 pike incidenca e deliriumit ishte 2% .Tek ata te semure qe kishin 2 pike per deliriu preoperatore,incidenca

postoperatore e deliriumit ishte 11% dhe tek ata qe kishiin >3 pike incidence e deliriumit ishte 50%.Postopearore

incidence e mortalitetit mbi moshen 70 vjec ishte 0.3% ndersa tek ata qe zhvilluan delirium ishte 4% .Ne faktore

risku jane perfshire edhe cregullimte elektrolitike, gazanaliza, hemodinamike, testet biologjike ,problemet e

shendetit ne pergjithesi, kardjake,pulmonare, djabeti etj .Gjitahshtu edhe diteqendrimi i te semureve ne spital ishte

me i larte tek ata qe bene delirium. Drogat,anestetiket,dhe risku intraoepratore .Te semuret me 0 pike e kishin

riskun per delirium 1% ata me 1 pike e kishin riskun 8% .Mercantonio e te tjere gjeten qe :Te semuret qe zhvilluan

delirum bene 15% me shume kopmlplikacion ne raport me 2% ae atyre qe nuk bene delirium dhe mortaliteit ishte

4% ne raport me ata qe sbene delium i cili ishte 0.3%.Rruga kolinergjike duket se luan nje rol te rendesishme ne

patogenezen e deliriumit 65.Serotonina ,norepinefrina,dhe neurotransmetuesit e tjere kane qene te implikuara ne

zhvillimin e deliriumit .Ilacet qe shoqerohen me delirium

perfshijne,antikolinergjiket,anestetiket,opioidet,antihistaminiket,benzodjazepinat,antiparkinsoniket,antagonistet H2

receptore ,agjentet kardjovaskulare,antimikrobiket,kortikosteroidet,

,imunosuprsoret,antikonvulsovantet,antiinflamatoret,miorelaksantet,hypoglicemantet orale 65,66,Ketamina per

shume vite eshte e njohur si faktore precipitues i deliriumit ne te semuret. Mercantonio dhe te tjere67identifikuan


Punoi Haxhire Gani

ndodhine e deliriumit postoperatore e shoqeruar me humbjen e gajkut , me shume transfuzione postoperatore.dhe

renia e nivelit te hematokritit me pak se 30%.Komplikacionet hemodinamike intaroperatore si hipotensioni nuk jane

shpoqeruar me delirium postoperatore.

Piket e faktoreve te riskut

Mosha 70 vjec 1

Abuzimi me alkol 1

TICS score 30*1 intervista telefonike per statusin konjiktive

SAS class IV† 1 Shkalla e aktivitetit specific klasa e iv(SAS)

Vlera jonormale preoperatore te Na,K,Glukozes 1

Kirurgjia e aneurizmes se aortes 2

Kirurgjia torakale jokardjake 1

PIKET TOTALE (%)

0 pike 2% incidence e deliriumit

1ose 2 pike 11%incidenca e deliriumit

>3 pike 50%incidenca e deliriumit.

Dhimbja e panjohur dhe e patrajtuar eshte faktore per zhvillimin e delirumit pjeserisht ne pacienete e moshuar

Faktoret etiologjike preoperative :Mosha>70vjec,Dëmtim njohës preoperative,Dëmtim fizik

preoperative,Dëmtim njohës gjatë hospitalizimit. Përdorimi preoperativ i narkotikëve apo

benzodiazepinat.Vetë-raportuar përdorimi i alkoolit.Historia e mëparshme e jerm,dëmtim I pamjes,

sëmundje të rënda, rritja e raportit ure/ kreatinin ,përdorimi i duhanit,kirurgji vaskulare,simptomat

depressive.

a-1Nga truri i shkaktuar nga shkaqe fiziologjike –mosha

b-Shkaqe etiologjike ,kongenitale ,trauamtike,neoplazike,vaskualre,idiopatike

2-drogat

a-drogat polifarmaceutike

b-intoxiakacioni nga drogat ose varesia nga to .

3-endokrine dhe metabolike

a-hiper/hipotiroidizmi

b-hiponatremia

c-hipoglicemia


Punoi Haxhire Gani

4-Gjendja mendore

a-depresioni

b-demenca

c-ankthi

5-Gjinia

Faktoret Intaroperative

1-tipi I kirurgjise

a-ortopedike

b-oftalmike

c-kardjake

2-zgjatja e operacionet

3-Drogat anestetike te perdorur

4-Lloji I anestezise se eprdorour gjenerale apo regjonale

5-komplikacionet gjate kirurgjise

a-hipotensioni

b-hiperventilimi

c-embolizmi

d-hipoksemia

Faktoret post-operatore :

Hipoksemia :Postoperatore hipoksemia eshte shkaktarja me e shpeshte e deliriumit postoperatore ndaj postoepraore

per nje fare kohe eshte e mir e prdorimi I pulsoximetrit .

Postoperative delirium : Përdorimi i kufizimeve fizike,mosushqim,Shtimin e tre ose më shumë barnave në

24-48 ore,Përdorimi i një kateteri fshikëzës urinare,Anemia,anomalite hidroelektrolitike .Humbja më e

madhe kirurgjikale gjakut, transfuzioni i madh intraoperative

1-hipoksemia

a-shkaqet respiratore

b-hipoksia perioperative

c-mbetjet e anestetikeve

2-hipokarbia


Punoi Haxhire Gani

3-dhimbja

4-sepsisi

5-privimi ose mbingarkesa sensor

6-probleme metabolike apo elektrolitike

Klinika përfshijnë në vijim:

1. Fillimin është akute, papritur dhe të hapur, ajo mund tëtë jetë në kohën e duhur dhe me datë.

2.Kursi është e luhatshme dhe kohëzgjatja e shkurtër, orë të qëndrueshme në ditë.

3.Pacienti i cili eshte jerm ka deficitet e vëmendjes te semuret janë te hallakatur,

Hutuar ne menyre akute, do të jetë në gjendje për të mbështetur apo për të zhvendosur vëmendjen e stimujve të

ndryshme.

4. Orientim: Infermieret mbështetet pothuajse ekskluzivisht

në praninë e çorientimit si një mjet për identifikimin dëmtim. 68

njohës . Disorientation ka qenë treguar të jetë jospecifike për identifikimin e

hutuar akute tek te moshuarti69.ne fokus duhet të jetë në aspektet e përqendrimit dhe vëmendjes sesa në orientim

dhe sjellja psikomotorike e pacientëve me jerm postoperative.

5. Zhvlerësimi i kujtesës do të ndikojë menjëhershëm dhe kujtesën e kohëve të fundit dhe

ndikimi mësuarit të ri.

6. Të menduarit e paorganizuara; pacienti do të jetë jokoherent, i palogjikshëm, jodiretk ,

dhe të palidhura.

7. Hallucinacionet dhe iluzionet ose çrregullime perceptueset mund të çojë pacientin tek

gabime panjohura për të njohur.

8. Sjellja psikomotorike mund të jetë hypokinetic ose hyperkinetic ose nje variant i përzier.


Punoi Haxhire Gani

Kjo tabele liston dallimet mes jerm, depresioni, dhe deliriumit.

Depresioni Demencia Delirium

Në një studim 3-vjeçare e të rriturve të vjetër të shtruar në spital,

Dokumentacioni që të përshkruani jerm akute përfshijnë

shqetësuar, të hutuar, të çorientuar, dhe jerm.

Pacienti për kushtet e dyshuar mjekësore që mund të ketë precipituar nje episod. Aplikimi I kritereve DSM-IV

pranë shtratit do të ndihmojë klinicisti bëjë një diagnose sa më të saktë.Ndër instrumentet që mund të përdoren në

jerm janë identifikuar Mini-Mental Status,Provimi, 71 Konfuzion Vlerësimi Metoda,(CAM), 60 shkallë NEECHAM

konfuzion, 82Klinike Vlerësimi i Konfuzion A, 72 dhe konfuzioni Scale.73 Vlerësim Schuurmans dhe te tjere 74diskutohet instrumentet shqyrtimit në shqyrtimin e tyre në fillim njohja e jerm. Ata e përshkruan instrumentet dhe

përparësitë e identifikuara dhe disavantazhet i secilit instrument për të ndihmuar klinicisti në përdorimin e mjeteve.

Asnjë mjet aktualisht nuk ekziston që është specifike për postoperative acute.Vlerësimi dhe njohja jerm.Inouye358

gjendja "jerm gjithmonë duhet të trajtohen si një shenjë paralajmëruese e potencialisht të rrezikshme për jetën,

sëmundje në të moshuarit, arsyetojnë të kujdesshëm dhe vlerësimi i detajuar mjekësor. "Pacientët mund kenë një

Fillim Progressive (ecuria) Progressive (ecuria) Papritur

Zgjatja e siptomave Jave -muaj Muaj deri vite Ore deri ne dite

Vemendja Pergjithesisht e

paprekura deri ne afzen e

fundit

Pergjithesisht e paprekur I paafte

luhatje Në mënyrë tipike asnjë

luhatje domethënëse

Ka kohe te mire dhe te

keqe gjate dites per keta

njerez

Ka luhatje te

konsiderueshme brenda

njed ite te vetme .

Halucinacione

Nuk jane te pranishme Mund te jene te

pranishme .

Shpesh te pranishme

Sherimi nga shenjat Ka mundesi me trajtim Nuk ka shërim apo

përmirësim

Permirsimi themelor kur

behet trajtimi I siptomave

ne varesi semundejve

bashkeshoqerues.


Punoi Haxhire Gani

çrregullim themelor, shërueshme fizike.Deliriumi mund te jete edhe me stupor ose koma konvulsine ose vdekje

zakonisht rastet e patrajtuar.

Karakteristikat kryesore te deliriumit jane nje ndryshim mendor ne gjendjen mendore dhe

karakterizohet nga nje vetedije e reduktuar te mjedisit dhe nje shqetesim mendor,kjo mund te

shqoqerohet edhe me shenja te tjera si ekstarvagant, halucinacione,ose corjentim ne hapesire dhe ne

kohe ,mosfunksionim i perkohshem i kujteses .Pacienti mud te jete hipoaktive,hiperaktive,ose i

perziera psikosomatike.Disa teste jane zhvilluar dhe asne prej tyre nuk eshte i vlefshme per

djagnostikimnin ,dhe kategorizimin e te semureve .Keto perfshijne metodat e konfuzionit

mendor,(CAM), Ka shumë nëntipe të jerm . Ndonjëherë mund të jetë jerm multifactorial (jerm për

shkak të etiologieve te shumta), ose i paqartë ne etiologji , Shfaqja agjitacion ose jerm. Jerm

postoperative (POD) nuk është i lidhur përkohësisht me daljen nga anestezia. Nga përkufizimi, pacientët

me POD nuk kane akoma një etiology identifikueshme, edhe pse nuk mund të ketë faktorë të tjerë

kontribues. Megjithatë, pas këtij intervali fillestar te kulluar, pacientët zhvillojnë statusin klasik te

luhatjes mendore, më së shpeshti në mes të ditëve të1 dhe 3 postoperative. Për fat të keq, nuk ka

pasur një metodologji standarde të përdorura në studimet e shumta per përzgjedhjen POCD brenda

literatures. 83shumë instrumente të testit neuropsychological dhe e ndryshimit konsiderohet të jetë i

rëndësishëm, koha e testimit, dhe përfshirjen dhe përjashtimin kriteri te te gjitha varjanteve . më tepër

,jane perdorur bateri . Delirium si një manifestim të sjelljes së mosfunksionim kortical është e lidhur

me shenjat karakteristike. EEG mund të tregojnë ngadalësimin e aktivitetit përhapur ne sfond.Eshtë

përshkruar një shumëllojshmëri e gjerë e çrregullimeve në sistemet neurotransmitter. Aktiviteti ne

serum I anticholingerikeve ka qenë e lidhur me jerm dhe mund të jetë veçanërisht e rëndësishme, dhe

gjithashtu ndërmjetësit të tjera të tilla si melatonin, norepinephrine, dhe lymfokininat.1948 jerm ka

qenë hypothesizeuar të ndodhë si rezultat i përgjigjes inflamatore të lidhura me stresin e kirurgjisë.

Interesante, ishin te ngritura shënuesit preoperativ inflamator duke përfshirë proteinat C-reaktive,

interleukin 6 .84,85 Megjithatë, chemokines postoperative janë gjetur të jenë më të ngritur në

pacientët të cilët u bënë jerm se në grupet e kontrollit me te cilat u krahasuan. Ky ndryshim ishte jo-

domethënëse nga dita në ditë postoperative 86, dhe citokineve inflamatore të tjera nuk janë gjetur të

jenë të ndryshme në dy grupe në çdo moment të kohës. Kjo do të tregojnë për një mekanizëm për jerm

cilat mund të përfshijnë migrimi fillestar leukocit në sistemin nervor qendror (CNS) dhe potencialisht

një.thyerje te barrieres gjak-trur. 85Megjithëse mekanizmi i jerm nuk është sqaruar, ka qenë

përshkrimi i konsiderueshëm i faktorëve të rrezikut lidhur pacientit. Etiology e rënies njohës

postoperative është e paqartë. Disa mekanizma janë postulate. Këto përfshijnë hypoxaemia

PeriOperative dhe ischaemia. . Edhe pse ka pasur studime laboratorike të cilat sugjerojnë se agjentët

përgjithshme anestezike të kenë efekte toksike në SNQ, ky efekt është më pak e dukshme në studimet

klinike. Interesante, zgjedhja e anestezisë (e përgjithshme vs rajonale) nuk është gjetur të jetë

significant.87,88,89,90Megjithatë, operacioni më i madh duket të jetë një keqbërës parim, kurse e

përgjithshme anestezi dhe kirurgjia ambulatore jo.91 Rritja e aktivitetit inflamator mund të luajë një rol

në fillim POCD. proteina C-reaktive është i lidhur me statusin mendor të patientet e moshuar. 54 Mosha


Punoi Haxhire Gani

avancuar e ka gjetur si një faktor rreziku për POCD. POD ka qenë gjithashtu i lidhur me mosfunksionim

të hershme postoperative (në 7 ditë).

Kjo pjesë e dytë do të trajtojë tre aspekte klinike: parandalimin, zbulimin dhe trajtimin. Shumë ekspertë

janë dakord se të gjithë pacientët e moshuar të hospitalizuar duhet të përfitojnë nga një strategji të jo-

farmakologjike provën që synon parandalimin primar të jerm. Ndërhyrjet e tilla zakonisht synojnë për të

reduktuar disa nga faktorët e rrezikut .Përveç kësaj, në disa pacientë, profilaksia farmakologjike,

antipsychotiket më shpesh mund të perdoren ne dozë të ulët. Kjo kërkon përdorimin e mjeteve për të

parashikuar rrezikun në një pacient individual bazuar në predispozitat e tij / saj dhe, ndoshta, faktorë

nxites . Shqyrtimit të rregullt për jerm është kryer në shumë njësi. Megjithatë, zbulimi i jerm është

shume i veshtire që të përkthejnë kriteret e përdorura në standarde, përkufizimet e gjetura në DSM-

IV-TR (Manuali diagnostik dhe statistikor i çrregullimeve mendore, 4 Teksti edicioni rishikimi) ose ICD-10

(International Statistikave Klasifikimi i sëmundjeve dhe problemeve të lidhura Shëndetësisë, rishikimi

10), në praktikën e përditshme për shtesa psikiatërve nuk janë të nevojshme. Pasi ka zhvilluar jerm,

shkaqet e mundshme duhet të identifikohen dhe, nëse është e mundur, trajtohen. Megjithatë, si jerm

zakonisht është multifactorial, një trajtim etiologjik nuk mund të jetë e mundur ose i menjëhershme .

Prandaj, në shumë pacientë, trajtimi simptomatike do të jetë e nevojshme. Në mënyrë për të synuar

profilaksi farmakologjik në pacientët të cilët janë në rrezik të zhvillimit jerm postoperative, pikët të cilat

mundësojnë parashikimin e rrezikut janë të nevojshme. Disa modele për të identifikuar këta pacientë u

bazuar në faktorët predisposing ose kriteret e pranimit janë në dispozicion .Një rezultat i bazuar në

praninë e një sëmundjeje të rëndë, dëmtime njohëse, pamje të dëmtuar dhe një raport të lartë ure /

kreatininës ishte zhvilluar fillimisht për pacientet e95 moshuar mjekësore dhe vërtetuar më vonë në një

grup të pacientëve që i nënshtrohen ortopedike surgery.94 Marcantonio et al. 86zhvilluar dhe vërtetuar

një rregull klinike parashikim posaçërisht për pacientët pëson kirurgji te planifikuar jo-kardiake. Kjo

përfshin moshën, abuzimin vetë-raportuar me alkool, statusin e dobet njohëse, statusi varfër

funksionale, një natriumi dukshëm abnormale paraoperativ, kalium ose glukozë nivel, jo-kardiak

kardiokirugjike dhe kirurgji aortic. Kohët e fundit, në pacientët per kirurgji te planifikuar ortopedike,

"Delirium tek te moshuarit në rrezik '(NDERUAR) instrumenti ka qenë propozuar.101 Ky model përfshin

faktorët e mëposhtëm të rrezikut: mosha, dëgjimit ose dëmtim vizual, dëmtim në ndonjë aktivitet e

përditshme të jetesës, njënivel të ulët te MMSE i ose një episod i mëparshëm i jerm postoperative, dhe

alkoolit ose abuzimit benzodiazepine. Nëse dy ose më shumë faktorë të rrezikut janë të pranishëm,

rreziku i jerm është rritur në masë të madhe. Megjithatë, ky rezultati pret aplikim të gjerë. Së fundi, për

pacientët që i nënshtrohen operacionit për thyerje hip, një rezultat përfshirë këtu moshën, historia

ilaçeve, performanca njohëse, përqëndrimi albumin dhe hematokriti është I vlefshem . 92për kirurgji

kardiake, një rezultati specifik parashikuese është 1 I vlefshem .99Tabela përmbledh këto rezultate të

rrezikut.Një model parashikuese i bazuar në pesë faktorë shkaktojnë - Përdorimi i kufizimeve fizike,

kateteri fshikëz, më shumë se tre medikamente shtuar, kequshqyerja dhe çdo ngjarje iatrogenic - është

vërtetuar në një grup të hospitalizuar patients.897 Edhe pse këto rezultate mund të ndihmojë në

identifikimin e pacientëve në rrezik të lartë, interpretimin se sa i lartë eshte rreziku i parashikuar duhet

të jetë në mënyrë për të justifikuar ndërhyrjen farmakologjik i është lënë klinicistit. Për më tepër,

modelet më janë të zbatueshme për një grup të pacientëve që i nënshtrohen procedurave të veçanta


Punoi Haxhire Gani

vetëm dhe është e paqartë se a është e mundur që të përdorin të njëjtat sisteme rezultatin në pacientët

që i nënshtrohen lloje të ndryshme të procedurave. Ndryshimet e lidhura me moshen ne SNC mund te

jene shkak i crregullimeve konjiktive ne disa menyra.Shkaku dhe prazantimim i demtimit njohes

ndryshojne sipas natyres se saj .Gjendja merr formen e nje sindrome si demencia dhe delirium.

Demencia mund te shoqerohet me rezultat te ulet te bispectral inedx(BIS)95Te semuret me demencia

kan BIS te ulet ne gjendje te zgjuar ne krahasim me moshen ne grupin e shendoshe ,grupi i kontrollit94

.Fiziologjia e moshes bashke me prezencen e crregullimeve shoqeruese mund te ndryshoje aspektet

farmakodinamike dhe farmakokinetike te barnave gjate anestezise tek te moshaurit .Veprimi kryesor i

lendeve anestetike eshte ne SNC e lidhur me ndryshimet e moshes ne funksinoni e SNC ne rritjen e

sensivitetit .86,96Ne hipotezuam qe vlerat e BIS baze tek pacientet zgjuar me demence jane me te uleta

eshte elidhur me nje renie te BIS gjate humbjes se vetedijes , do te thote qe gjate kirurgjise agjentet

anestetike duhen reduktuar ne moshate e medha .BIS eshte nje index multifaktorial qe rrjedh nga EEG

dhe qe lejon monitorimin e komponentit te hipnozes gjate anestezise.Ne popullsine normale

monitorimi i BIS eshte nje mjet i dobishem ne rregullimin e infuzionit te anestezise ,mirembajtjen e

niveleve adekuate te hipnozese dhe parandalimin e eventeve te padeshiruara te anestezise se thelle e

panevojshem dhe vetedija intraoperative .Ajo ka treguar qe induxion anestezia eshte bere me propofol

dhe remifentanil,por edhe me tiopental dhe fentanyl ka te njejten vlere.BIS e ben te besueshme ne

mes te zgjuar vs dhe humbjes se pergjigjes ,zgjohu vs anestezi anestezi,dhe vs dhe reagimi i pare pas

extubimit . 97,98Ne popullaten normale me rritjen e moshes nuk ka ndryshime ne BIS.BIS gjithashtu

eshte nje udhezues i dobishem per titrimin e drogave ne anestezi tek te moshuarit .99 .Ky studim

vlereson gjithashtu efektet e konsumimit te anestezise gjate operacionit dhe daljes nga anestezia ne

pacinetet e moshuar .Ekzaminimi dhe diagnoza e jerm.Në shumë pacientë, jerm njihet lehtësisht për

shkak të trazirave të rënda dhe të dukshme në njohje apo vëmendje. Megjithatë, kjo nuk është

gjithmonë keshtu . Në veçanti, forma e hypoactive jerm është tejet e vështirë për të diagnostikuar. Ka dy

përkufizime standarde të jerm në literaturë: DSM-IV-TR definicion dhe ICD-10 përkufizim. Të dy

përkufizimet dallojnë. DSM-IV-TR definition është fokusuar në karakteristikat neuropsychological

kryesore: një shqetësim i ndërgjegjes me një aftësi të reduktuar për t'u fokusuar, të mbështetur ose

zhvendosur vëmendjen, një ndryshim në njohje ose zhvillimin e një shqetësim perceptual që nuk

trajtohet mirë për nga një preexisting, themeluar apo evoluon delirium. Se çrregullimi duhet të zhvillojë

gjatë një periudhe të shkurtër kohe, që është orë në ditë dhe kanë tendencë të luhatet gjatë ditës, dhe

nuk duhet të ketë dëshmi nga, ekzaminimit fizik historisë apo gjetjet laboratorike se është shkaktuar

shqetësim nga fiziologjike direkt pasojat e një gjendje të përgjithshme mjekësore. E-10 ICD përkufizim

është më shumë komplex. 87Ajo përcakton jerm si 'sindromi etiologjik një jo-specifike organike

cerebrale karakterizuar nga trazirat në harmoni të ndërgjegjes dhe vëmendje, perceptimit, të menduarit,

kujtesa, sjellja psikomotorike, emocion, dhe prishje te orarit gjumë-zgjuar . Kohëzgjatja është e

ndryshueshme dhe shkalla e ashpërsisë shkon nga i butë në shumë të rënda. ICD-10 përkufizim

gjithashtu ndan jerm sipas shkakut themelor.Në praktikë klinike, këto përkufizime standarde nuk janë

përdorur shpesh. Ata janë zëvendësuar nga një numër i instrumenteve projektuar për t'u përdorur nga

personelit jo-psikiater dhe infermierë. Dy komente identifikuar më shumë se 20 instrumentet që janë

përdorur për të diagnostikuar jerm në repartin ishin fundmi published. 102,103Megjithatë, një nga

kritikat ka gjetur se vetëm pesë instrumenteve të mund të rekomandohet si mjete të shqyrtimit per


Punoi Haxhire Gani

përkufizimet gold standarde. 101 Ndjeshmëria dhe specifikat për instrumente diskutuara më poshtë

janë paraqitur në ,102,104 Metoda e Vlerësimi te Konfuzionit (CAM) 96 është një instrument i

administruar me shpejtësi e cila është në dispozicion në shumë gjuhë dhe mund të kryhet besueshme

nga infermieret dhe mjekët. Scale Delirium Rating (Drs) 1710 eshte një shkallë e ndare ne 10.Vlerësimi

të përdoret për qëllim nga një klinicisti me trajnimin psikiatrik. Megjithatë, një nga të metat e këtij testi

është paaftësia e tij për të dalluar mes subtipeve hiperaktive dhe hipoaktive te jerm. Prandaj, një

version i rishikuar është zhvilluar (DRS-98-R) 0, Delirium Memorial Vlerësimi Scale (DMVS) përbëhet nga

10 artikuj, nga të cilat tri masa te njohjes . 106 Sepse kjo shkallë nuk përfshijnë disa karakteristika të

rëndësishme të jerm, të tilla si ndryshueshmërisë së simptomave, kujdes është e nevojshme kur ajo

është përdorur për jerm. Ajo ka qenë sugjeruar se kjo shkallë është përdorur më mirë që të përcaktoj

sasinë sesa ashpërsia e jerm, pasi diagnoza është bërë me një tjetër instrument. 102Konfuzioni

NEECHAM Scale 107 u zhvilluar për një vlerësim të shpejtë afër nga infermieret. Kjo shkallë është

kritikuar jo si masa konfuzion akut sesa kriteri i përcaktuar jerm . MMSE nuk duhet të përdoret për të

diagnostikuar si jerm, pavarësisht një ndjeshmëri të lartë, specifika është e ulet . 103Cilat janë kriteret

që ndikojnë vendimin për të cilën të shënuar për të futur në një njësi të veçantë? Përveç ndjeshmërisë

dhe specifikat, ekzistojnë disa dallime të rëndësishme në mes të këtyre instrumenteve. CAM dhe CAM-

ICU janë ndoshta specifikat më të përdorur shpesh në mbarë botën dhe të dy kanë shkëlqyer. Ata janë

të përshtatshme për të diagnostikuar jerm, por kërkojnë disa trajnime dhe të rezultojë në një rezultat

binar, asnjë informacion për ashpërsinë është në dispozicion. Shkalla NEECHAM është shumë popullor

në rezultate . 102

Trajtimi i POD:

Vlerësimi preoperativ

Vlerësimi preoperativ jep të dhëna të rëndësishme për faktorët etiologjikë preoperativ .

Vlerësimi preoperativ:

Historia e detajuar e drogës

Vlerësimi mjekësore problemi

Zbulimi i deficiteve shqisore apo perceptual

Përgatitjen mendore para operacionit

Testimi Neuropsychologic konkretisht MMSE


Punoi Haxhire Gani

Përdorimi i programit geriatric-anesthesiologic

Masat intraoperative:

Oxygenation adekuate dhe

Korrigjo çekuilibrin hidro- electrolyte

Rregullo dozat e drogave

Minimize shumëllojshmëri e drogave

Shmangni atropine, flurazepam, scopolamine

Kujdes postoperative;

Mbështetja e mjedisit

Dhomë e gëzuar

Mjedis të qetë

Mbani pacienti orientuar

Viziata nga nje mik ose familjar

Trajto dhimbjet

Identifikimi i rrezikut lidhur drogë

Anticholinergics

Depresionit

H2-antagonists

Lidokaine

Incidenca e jerm është dukshëm me e ulet kur eshte perdorur nje program geriartik anestezik.

Ky program konsiston ne vleresimin preoperaitve,profilaxi e trombozave,e oxigjeno terapine, mbajtja ne

parmetra normale te TA.si dhe trajtimi rigoroz i cdo komplikacioni postoperative.

Eshte vene re se kohezgjatja e qendrimit ne spital i te semureve qe ben DPOP ishte me i madhe se

tek ata qe nuk ben DPOP .Programi, redukton incidencen dhe shkurton kohezgjatjen e DPOP.Te

moshuarit jane shume te ndjeshem ndaj drogave prandaj ka shume rendesi titrimi i drogave

.Gjithashtu minimizimin i perdorimit te ketyre nediakmenteve si

atropine,scopolamine,flurazepam,Monitorimi sasior i EEG ka rendesi per te zbuluar anomalite gjate

episodeve hipotensive gje qe mund te parashikoje incidencene DPOP.Duhet te krijohen kushet te


Punoi Haxhire Gani

pershtashme per gjume .Nje mbjent i erret. Personeli duhet te komunikoje embel .pasi pagjumesia

mund te jete shak i DPOP .Droga që lidhen me rrezikun e nxitje ose jerm përkeqësimin duhet të

përdoret me maturi. Këto përfshijnë depresionit nervor qendror, h,-antagonists, Anticholinergics,

Digitalis, phenytoin, lidokaine, dhe aminophylline.Doza e 0,25-2 mg oral haloperidol l-2 h para gjumit

është trajtim të preferuar. Shuma e përditshme mund të jepet si një dozë të vetme në kohën e gjumit,

ose ajo mund të ndahet dhe të dhënë dy ose tre herë në ditë. Kur pacientët janë shqetësuar rëndë,

kontrollin më të shpejtë të simptomeve mund të arrihet me intramuskular (IM) haloperidol. Një dozë e

vogël, 0.5 mg IM, është dhënë çdo orë deri shenjat janë të kontrolluara në mënyrë adekuate. IV

administrata mund të preferohet në rrugë IM, në prani të Kompromisi qarkullimit për shkak thithjen e

IM Droga mund të jetë i çrregullt (102). Gjithashtu, dhimbjen e IM injec-tion mund të shtoni në

konfuzion e pacientit .Thiamine është çelësi për menaxhimin e psikozës së Korsakoff(103).Së fundi, në

qoftë se përparon në jerm gjendje kome, standarde Trajtim për kontrollin e rrugeve të frymëmarrjes

.Pas shërimit nga një episod akute, një rekomandim psikiatrike apo psikologjike mund të ndihmojë

rehabilitimin e hershme funksionale.

Shmangia e shkaqeve te njohura PeriOperative .Programet te ndërhyrjes jerm .Haloperidol për

simptome pabindur hiperaktivë. Edhe pse ne kemi përjashtuar pacientët per kirurgji kardiake prej

diskutimit tonë, është interesante të theksohet se një dozë e vetme e Ketamine (0.5 kg-1 mg) jepet me

induksion është shoqëruar me nivele të ulëta serum të C-reaktive proteinave dhe incidencë të ulët të

jerm në këtë popullsisë. Autorët kane zbuluar se efektet neuroprotective Ketamine jane përfshirë ne

parandalimin e lëndimit excitotoxic dhe Apoptosis dhe shtypjen e tij të CNS përgjigjes inflamatore mund

të jetë pergjegjese . Një studim i haloperidol profilaksi në kombinim me jo-farmakologjike strategjive

parandaluese jerm me vështirësi të ngjashme metodologjike, dhe nuk tregoi asnjë ndryshim në

incidencën e jerm. Megjithatë, pacientët të cilët kanë marrë profilaksi per jerm me haloperidol bëri të

ketë një reduktim të ndjeshëm ne ashpërsia në jerm dhe kohëzgjatja e lidhur me një rënie në

diteqendrimin ne spital . 93.Trajtimi i POD i ka mbetur konstante-identifikimin e çështjeve themelore

mjekësore, optimizimin e mjedisit dhe kontrollin e dhimbjes dhe trajtim farmakologjik për raste të fortë.

Është e rëndësishme të theksohet se trajtimi farmakologjik nuk është ne plan te parë. Megjithatë, ajo

mund të jetë e nevojshme kur agjitacion vë pacientin dhe kujdestarët në rrezik të dëmtimit apo

parandalon kujdes postoperative normale. Medikament i përzgjedhur mbetet haloperidol. Kjo është një

D2 receptor antagonist antipsikotik dopamine dhe administrohet në një dozë të 0,5-1 mg iv çdo 10-15

min, deri në sjellje është i kontrolluar. IM dozimin është e mundur, si dhe, por shumë më pak të

dëshirueshme. Doza është 2-10 mg dhe intervali për titrim është 60-90 min. Titrim kujdesshëm është e

rëndësishme për të shmangur mbisedacion dhe efektet e zgjatur, mesme deri në të gjatë të saj (deri në

72 h) gjysmë-jetës. Antipsychotics e rinj janë treguar të jetë efektive në agjitacion akute kur

administrohen si im injeksione, por nuk janë testuar te semuret kirurgjikale 94kufizimeve fizike janë të

padëshirueshme, përveçse në rastet më të rënda dhe pastaj vetëm si një masë e përkohshme, ndërsa

intervenimet farmakologjike dhe të tjera kanë dështuar. Është e paqartë nëse strategjitë e parandalimit

të ndikojë në jerm afatgjata rezultatet njohëse.Me cilësi të lartë të kujdesit për pacientët e moshuar

PeriOperative është një domosdoshmëri sociale dhe financiare . Në arenën klinike, ndërgjegjësimi më

shumë dhe planet e qëllimshme kujdesit janë të nevojshme për të zbatuar ato intervenime të cilat janë


Punoi Haxhire Gani

të njohura tashmë për të ulur ose përmirësuar incidencën e POD. Edukimi i ekipeve të kujdesit në lidhje

me këto strategji për parandalimin është me rëndësi të madhe. Përfshirja gjeriatrike ku është e mundur

dhe është e dobishme, por thelbi i kujdesit bazë e mirë është identifikimi i individit në rrezik,

ndërgjegjësimin e faktorëve të përbashkëta PeriOperative rënduese, ndërhyrjet e thjeshta parandalimin,

njohjen e statusit të sëmundjes kur ajo ndodh, dhe trajtimet themelore për pacientët me të rënde.

Ne te semuret me delirium sherimi eshte i limtiuar dhe shpesh eshte i shoqeruar me rritje te

komplikacioneve postoperatore, zgjatje te periudhes se rekuperimit ,te qendrimit ne spital

,edukimi,njohja e infrermjereve rreth ndryshimeve te SNC eshte nje menyre jo e kushtueshem

dhe efektive per tu marre me kete problem .Hap tjeter ne kujdesin e pacienteve me risk per ose

experience per delirium postoperatore eshte nderhyrja .Mercantoio dhe gjithe te tjeret sugjeruan

perdorimin e parandalimit klinik, roli per identifikimin e pacienteve me risk per delirium

postoperatore.Strategjite e nderhyrjes ne pararndalimin dhe reduktimin e deliriumit perfshijen

monitorimin dhe korigjimin e hipoxemise ,hipotensionit,balance ne likide dhe elektrolite dhe

anemise .Perdorimi i medikamenteve jo-opiodeve per analgjezi,dhe shmangia e perdorimit te

antikolinergjikeve .Vleresimi preoperatore i te semureve te riskuar duhet te pefshije gjithe te

semuret qe do bejne kirurgji te madhe te planifikuar.Se fundmi eshte raportuar nje publikim ne

Anestezia dhe Analgesia ku pershkruan perdorimin e melatonines mbinumurim i substancave

per trajtimin ,parandalimin e deliriumit postoperatore .Autorët sugjerojnë se "kjo mund të jetë i

vlefshëm për të përdorur këtë medikament mjaft dashamirës për të trajtuar jerm postoperative

apo edhe si profilaktike në pacientët me një histori te konfuzionit pas operacionit. "75.Inouye

dhe te gjithe te tjerat76.Identifikuan nje nderhyrje shume perberese qe konsiston ne 6

protokolle standarte per menaxhimin e faktoreve specifike te riskut per delirium dhe demtimit

njohese ,mungesa e gjumit ,imobilizimi,demtimet e degjimit ,te shikimit,dhe dehidrimi.Keto

nderhyrje jane efektive ne reduktimin ne numur dhe ne kohezgajtje te episodeve te deliriumit

ne pacienet e moshuar te hospitalizuar,por nuk kane efekt sinjifikant ne rendesen e deliriumit

dhe ne perseritjen e tij .Parandalimi postoperative I deliriumit .

Vleresimi preoperative .Histori e detajuar e medikamentve dhe ecuria e problemeve

mjekesore.Zbulo,evidento, deficitet sensore dhe ato te prekjes .Pregatitja mendore para

operacionit .Perdoririmi I programit anesteziologjik per te moshuarit .Masat paraprake

intraoperative.Oksigjenimi adekuat si edhe perfuzionimi adekuat.Korigjo inbalancen

elektrolitike.Minimizo dozat e drogave ndihmese si edhe menjano drogat e ndryshme si

atropin,flurazepam,skopolamin.

Kujdesi postoperatore:

Krijo nje ambjent sa me te ngrohte e familjar. I semuri te lejohet te vizitohet nga miqte dhe

familjaret.Trajto dhimbjen. Identifiko riskun qe shoqeron drogat si antikolinergjiket

,depresantet, antagonistet e receptive

H2,Digoksin,Lidokaine,Meperidin,benzodiazepinave.Megjihtese jane nga perdorimi standart I


Punoi Haxhire Gani

protokplleve keto rezultate fatkeqesisht nuk jane specifike per deliriumin postoepratore .Nqs

nenvizojme etiologjine dhe e korigjojme ate sherimi eshte I vetelimituar komplet dhe shume I

shpejte .Kjo mbeshtetje permirson vleresimin dhe njohjen e deliriumit dhe minimizon efekte

anesore .Kujdesi ndaj faktoreve etiologjike se pari konsiston ne ato jofarmakologjike si psh,

mosperdoroimi I katetetrit, mobilzimi I hershem ,ushqimi I mjaftueshem, 77.Siguria e pacientit

eshte e rendesishme sepse pacientet me delirium jane te riskuar te demtohen me sjelljen e tyre

dhe kjo rrit edhe me teperr axhitimin e tyre 78,79.Syzat ,aparati I degjimit, protezat dentare e

mira eshte qe i semuri ti kete sa me shpejt pas procedures kirurgjikale .Dalja e te semurit nga

spitale te behet sa me shpejt qe te jete e mundur ose qendrimi ne spital te jete sa me I

pershtatshem me menyren e jetes se apcientit.

Konsiderata per te ardhmen:Njohja dhe identifikimi i duhur.Ndërhyrjet për pacientët me

delirium postoperative akute vazhdon të sfidoje infermieret, ofruesit e kujdesit perianesthesia

dhe anestezi,dhe ofruesit tjerë të kujdesit shëndetësor. Qëllimi është optimizimi I pacientët

preoperatively për të minimizuar dhe parandaluar dhe faktorë të njohur te rrezikut. Kerkimet

ne fushen e deliriumit postoperatore jane te domozdoshme per nje percaktim me te mire te

fenomenit ,incidences,faktoreve te riskut,shkaqeve,per te rritur njohjen dhe zhvillimin shtese te

nderhyrjeve . Disa punë themelore ne përcaktimin jerm akute duhet të kryhet përpara se të

ndërmerren studime të reja mbi specifike jerm akute postoperative. Schuurmans dhe te

tjere59.61, rekomandojmë që të ndryshojë praktika klinike dhe për të përmirësuar njohjen e

hershme ne vijim duhet të ndodhë:

1-Fjala konfuzion duhet te jete ne renie :ajo eshte shkak I humbjes se kuptimit te procesit te

observimti dhe djagnozes.Rivendosja e konfuzionit me pershkrimin e sjelljes ekzakte duhet te

ndihmoje infermjeret te pershkruaje deliriumin me shume saktesi.

2-Infermjerja duhet te vere theksin ne pamjen dhe njohurite e lidhura me shendetin e

pacieneteve te moshuar .Kurikula baze duhet te prefshije njohurite rreth deliriumit,shkaqeve

te tij,dhe faktoreve predispozues82 .

3-Instrumenta per shoshitjen e siptomave nevojitet për të studiuar më tej lidhur me

, besueshmërinë vlefshmëria, dhe lehtësi të përdorimit në vendosjen klinike e praktikë.

Foreman80 sugjeron konsesusin ne nomenclature te komunikimit te thjeshte .

Studimi duhet te perfshije karakteristikat themelore ne drejtim te fenomenit dhe te perfshije

eksperiencen njerezore te deliriumit .

Gjthashtu FOREMAN80(10)sugjeron qe isntrumentat te jene ne permiresim .


Punoi Haxhire Gani

Instrumenta qe nevojiten te jene praktike,te ndjeshme dhe specifike dhe diskriminuese

Franko dhe te tjere59 besuan qe ne thelb reduktimi I ksotos mund te jete nje nga rezultatet e

nderhyrjes ne te ardhmen ,te pershkruaje permirsimin e rezultateve klinike dhe me nje

frekuence te ulet te nderlikimeve .Infermjeret ne perianestezia,kujdesi acute,,reanimacioni

duhet te fillojne te bejne nje difernce te pacienteve ne rrezik per delirium postoperatore.

Studimi dhe njohja e ketyre te semureve te rrezikuar per zhvillimin e deliriumit duke nderhyre

ne momentin e pershtashem per te permiresuar sigurine e kesaj pjese te popullsise.

Parandalim:Delirium shkaktohet rrallë nga një faktor i vetëm. Në vend të shumta dhe i vendosin nxitje

faktorë kombinohen për të berë një episod të jerm. Prandaj, qasja e logjikshme është që të zhvillojë

strategjitë parandaluese të cilat synojne disa faktorë të rrezikut të përbashkët. Studimi i parë historik

me sukses duke përdorur një ndërhyrje provën për të parandaluar jerm në hospitalizuar jo-ICU pacientët

mjekësore u botua nga Inouje dhe te tjere. në 1999,(30) Ata pacientët rastesore ose në një repart duke

përdorur një strategji të tillë ose për të kryer provën reparte të kontrollit. Gjashtë faktorët e rrezikut

janë në shënjestër, duke zbatuar ndërhyrje duke u fokusuar në orientimin dhe aktivitete terapeutike për

zhvlerësim njohëse, mobilizimin e hershme, jo-pharmacologic qasjet për të minimizuar përdorimin e

drogës psikoaktive, parandalimin e privimit gjumë, metodat e komunikimit, syze dhe aparateve të

dëgjimit. Me këtë ndërhyrje, ata ishin në gjendje të tregojnë një reduktim prej 15% nga jerm në

kontrolle në 10% në grupin e ndërhyrjes.

Parandalimi farmakologjike:Bazuar në sistemet e receptorëve mendohet të jetë i përfshirë në zhvillimin

e jerm, disa grupe të drogës synojnë cholinergic, dopaminergic sistemin, serotonergic ose noradrenergic,

teorikisht, mund të përdoret për të parandaluar jerm .Megjithatë, ka një mungesë të gjykimeve të

kontrolluara mbi këtë temë, veçanërisht në vendosjen postoperative.

Antipsychotics:Kalisvaart dhe te tjere .108kryer një gjykim rastesore kontrolluar përfshirë pacientë të

moshës 70 dhe më të vjetër pranoi për kirurgji hip akute ose zgjedhore që ishin në rrezik të ndërmjetme

ose të lartë për jerm postoperative. Ata kanë përdorur dozë të ulët haloperidol gojë (0.5 mg tri herë në

ditë), si një ndërhyrje profilaktike. Ata ishin në gjendje të tregojnë një avantazh të këtij regjimi krahasuar

me placebo sa i përket incidenca e jerm ishte i shqetësuar. Megjithatë, ashpërsia dhe kohëzgjatja e jerm

ishin më të ulëta në pacientët që marrin haloperidol. Në një gjykim rastesor , pacientët qe kishin marrë

placebo ose një dozë të vetme nga goja të risperidone 1 mg pas daljen nga anestezi pas kirurgjise se

palnifikuar kardiakes .109Ata raportojne një ulje të jerm 32-11%. Sidoqoftë, ky ndryshim ishte

krejtësisht për shkak të jerm diagnostikuar në ditën e operacionit, duke e bërë të vështirë për të

interpretuar këto të dhëna. Kohët e fundit, në një gjykim të madh të dyfishtë të verber rastesor te

kontrolluar-,perdorimi nga goja 10 mg olanzapine ka treguar të jetë një profilaksi efektive në pacientët

e më shumë se 65 vjet te oepruara ne ortopedi per kirurgji te palnifikuar . 110Pacientët qe kishin

marrë placebo ose olanzapine 5 mg dy here ,menjëherë para dhe pas operacionit. Efekti ishte shumë i

rëndësishëm: të pothuajse 500 pacientë të përfshira në këtë gjykim, 40% në krah placebo dhe 14% në

krah olanzapine zhvilluar jerm. Përparësitë e përdorimit të afërm atipike sesa antipsychotics tipike janë

diskutuar në seksionin më poshtë për përdorimin e antipsychotics për të trajtuar jerm.


Punoi Haxhire Gani

Frenuesit cholinesterase:Tre gjykimet rastesore te kontrolluar me qëllim për të parandaluar jerm me

frenuesit cholinesterase janë publikuar.

Ndërhyrje të tjera:Privimi Gjumi është një faktor i njohur edhe nxitje për delirium51 dhe disa studime

për të parandaluar përdorimin e melatonin jerm janë kryer. Megjithatë, rezultatet janë kontradiktore

dhe nuk ka prova të mjaftueshme për të rekomandojë melatonin për parandalimin e delirium.52Aizawa

et al.53 testuar një qasje të pazakontë në 40 pacientë të bazuara në konceptin se çrregullime të gjumit

janë një shkak i rëndësishëm i jerm. Ata kanë përdorur, flunitrazepam diazepam dhe pethidine

administrohet në mbrëmje dhe gjatë natës në gjysmën e pacientëve të tyre pas një operacioni për

kancer të zorrës së trashë apo stomakut dhe gjeti një reduktim në jerm. Megjithatë, ky regjim shkaktoi

qetësim në 40% të pacientëve në krahun e trajtimit, e cila mund të ketë ndërhyrë me vlerësimin e

jerm.Një gjykim rastesor I vogël ka gjetur se duke shtuar Gabapentin me regjim trajtim për dhimbje

postoperative eshte reduktuar ne menyre te konsiderueshme incidencea e jerm. Në përmbledhje,

nuk ka strategji të pranuara në përgjithësi farmakologjike për të parandaluar delirium.111Megjithatë,

administrimi ne doza te ulëta te haloperidol ose olanzapine mund të jetë një opsion në pacientët e

zgjedhur.

Trajtimi simptomatike e jerm:Para fillimit të trajtimit simptomatike e jerm, është e rëndësishme për të

menaxhuar faktorët qe e shkaktojnë. Ajo ka qenë sugjeruar se ajo mund të jetë e nevojshme për të

përdorur strategji të ndryshme të trajtimit për forma të ndryshme të jerm. Megjithatë, nuk ka asnjë

provë për të mbështetur idenë se, për shembull, jerm hyperactive duhet të trajtohen ndryshe nga

hypoactive delirium.112

Antipsychotics:Nuk ka të dhëna që në mënyrë specifike të adresuar përdorimin e antipsychotics për

trajtim ose profilaksi e jerm postoperative janë në dispozicion. Në përgjithësi, duke përdorur

antipsychotics për trajtim ul ashpërsinë e simptomave nga 43-70%, 113dhe është llogaritur se 50-100%

e pacientëve do të përgjigjen (zvogëlohet ashpërsia e simptomave me të paktën 50%) .113 jerm

zakonisht zgjat pasoperativ 1-4 ditë. Një fillim te gjykimit rastesor te kontrolluar eshte përdorur me

sukses haloperidol, chlorpromazine, por jo lorazepam, për të trajtuar simptomat e jerm në te semuret e

spitalizuar per AIDS. 114 Mungesa relative e efekteve anticholinergic dhe qetësues është një avantazh i

haloperidol mbi chlorpromazine. Intravenoze haloperidol është përdorur shpesh, sidomos në ICU. Rruga

intravenoze mund të japin një avantazh mbi dozimin me gojë lidhur me efektet anesore . 115extrapyramidal .Megjithatë, Food and Drug Administration e SHBA kane theksuar kohëve të fundit

rrezikun ne zgjatjen e intervalit QT nga administrimi intravenoz me haloperidol . Një shqyrtim i

kohëve të fundit sugjeroi se diferenca në aktivitetin anticholinergic mund t'i japë përparësi të

mundshme të risperidone mbi olanzapine. Udhëzimet aktuale e Shoqërisë e Mjekësisë Kujdesit Kritik

(SCCM) dhe Kolegjin Amerikan i Mjekësisë Kujdesit Kritik (ACCM) për përdorimin e qëndrueshme e

qetësuesve dhe analgesics në të rriturit kritike sëmurë rekomandoj haloperidol si agjent të preferuar për

trajtimin e delirium.69 Përgjithësisht , doza e rekomanduar për trajtimin e delirin në pacientët moshuar

janë të ulët ,116,117,118,119,120,121


Punoi Haxhire Gani

Benzodiazepines:Benzodiazepines janë të lidhur vazhdimisht me zhvillimin e deliriumashtu sikurse

perdoruesit e alkolit .

Drejtimet e ardhshme:Edhe pse ekziston një numër i madh i hulumtimeve klinike per te hetuar jerm,

duke përmbledhur dhe interpretimi i këtyre të dhënave është e vështirë për shkak të madhësisë së vogël

mostrës dhe heterogjenitetin e pacientëve të përfshira dhe metodat e përdorura.


Punoi Haxhire Gani

QELLIMI I STUDIMIT:

1-Njohja e deliriumit ; Cfare eshte ai?Si behet djagnoza e tij dhe si mund te diferencohet nga

crregullimet njohese postoperatore dhe demenca .

2-Njohja e faktoreve te riskut ,dhe strategjite per parandalimin dhe trajtimin e tij .

3-Njohja e rendesise se deliriumit postoepratore ne morbiditet dhe ne mortalitet.

4-Njohja e impaktit ekonomik te deliriunit ne shfrytezimin e burimeve te kujdesit shendetesor .

OBJEKTIVAT:

1-Te pershkruaje etilogjine dhe incidencen e deliriumit postoeprator(DPO).

2-Te pershkruaje njohjen e riskut per (DPO).

3-Keshilla dhe rekomandime ne parandalimin e (DPO)ne pacientet e moshuar.

4-Te pershkruaje pasojat e (DPO).

5-Te pershkruaje metodat e trajtimit te (DPO)duke eprdorur metaoda farmakologjike dhe

jofarmakologjike .

6-Te pershkruaje dobine e metodes se vleresimit te konfuzionit(CAM),(MVK) per ndjekjen e Deliriumit

tek te semuret .

7-Diskutimi I mundshem I etilogjise se incidences se POCD.


Punoi Haxhire Gani

MATERJALI DHE METODA E STUDIMIT :

Studimi eshte kryer prane sherbimit te anestezi-reanimacionit,sherbimi I urologjise ne Qendren

Spitalore Universitare “Nene Tereza”Studimi eshte rastesor I perzgjedhur dyfish qorr retro-

prospektiv.Pacientet qe jane marre ne studim iu eshte shpjeguar qellimi I studimit dhe iu eshte

marre konsensusi.Gjithashtu eshte marre konsensusi nga sherbimi I anestezi-reanimacionit dhe I

urologjise .Pra ne studim jane perfshire 1496 te semure ,pra te gjithe te semuret e moshes >65

vjec te shtruar ne repartin e urologjise per periudhen janar 2010 –dhjetor 2012. Nje anestezist

ka mbledhur te dhenat preoperatore dhe jane futur ne zarf dhe jane hapur vetem ne perfundim

te studimit,Ky anestezist nuk ka qene ne dijeni te studimit.Disa anesteziste kane dhene anestezi

dhe akne mbledhur te dhenat intraoperatore secili per te semuret qe ka dhenen anestezi ,dhe

anestezisti qe ka bere studimin ne bashkepunim me infermjeret,mjekun ne sherbim kane

mbledhur te dhenat mbi incidence e crregullimeve acute postoperatore tek te moshuarit

.Paraprakisht eshte bere hulumtimi i literaturës bashkëkohore.Jane përjashtuar nga studimi të

sëmuret që mund të kenë probleme psikike paraprake te njohur e te trajtuar per to si : (

Alzhaimer, Demencia senile , Skizofreni.insulte te kaluar me deficite prezente,etj).Të gjithë të

sëmurët jane analizuar sipas kërkesave të skedës ku më pas do të analizohen se cilët faktorë

ishin shumë ose më pak të rëndësishëm ose nuk ndikojnë fare në shfaqjen e këtyre

crregullimeve . Mënjanimi aq sa mund të jetë i mundur i faktorëve favorizues dhe analiza e

rezultateve .

Perpilimi I skedes

• Preoperatore :

• Të gjithë të sëmurëve ju jane regjistruar hollësisht anamnezen vitae,(sëmundjet shoqëruese

të mundëshme ).

• Cfarë medikamentesh marrin për patologji të tjera që mund të kenë .

• Marrin alkol,benzodjazepina apo duhan .

• mosha .

• Sa janë të përgatitur dhe informuar rreth operaciont që do të kryejnë .


Punoi Haxhire Gani

• Llojin e operaciont që do të kryejnë

• Llojin e anestezisë që do behet

• Të dhënat laboratorike,( kuadri i gjakut , biokimiket, elektrolitet,) .

• Intraoperatore

• Lendet anestetike inhalatore te perdorura gjate anestezise ,

• anestetiket lokale ose ne epidurale apo spinale

• llojin e miorelaxanteve te perdorur

• luhatjet hemodinamike ,

• respiratore ,

• rëniet e mundëshme të SaO2,

• humbjet e gjakut etj.

• dekursin post operator ,

• kuadrin e gjakut,

• biokimiket, elektrolite ,

• dhimbja do te monitorohet gjithashtu,

• hemodinamika .

Marrja e medikamenteve postoperatore si antiinflamatoret , kortizoniket , morfiniket , anxiolitiket ,

atropine , diuretiket, antihistaminket H1 dhe H2, Imunosupresoret, insulina dhe hipoglicemantet orale

,antihipertensivet dhe medikamentet e tjera kardjake , antikonvulsantet, antimikrobiket , HYRJE

Plakja është një proces multifaktorial ku ndodh reduktimi i kapaciteteve adaptuese dhe ulje graduale e

rezervave funksionale të shumë sistemeve.( JAMA 2001 286:2703-2710)

Shkaqet që ndikojnë në shfaqen e këtij çrregullimi janë të shumtë ku çdo njëri prej tyre ka peshën e vet

dhe kombinimi i disa faktorëve e bën më prezent këtë çrregullim.


Punoi Haxhire Gani

Fispatologjia e POCD (çrregullimeve konjiktive, njohese postoperatore) është e panjohur dhe kjo e bën të

vështirë menaxhimin e strategjive për të reduktuar incidencën e POCD. Gjithashtu akoma nuk është e

njohur lidhja që eksiston midis POCD, moshës, lëndëve anestetike dhe auto rregullimit

cerebral.Operacioni ka ndikim të ndjeshëm në dekompensimin e statusit psikologjik tek të

moshuarit(Anesthesiology Clinics Volume 27, Issue 3 , Pages 451-464, September 2009).

Ndryshimet fiziologjike të trurit tek të moshuarit. Humbja e neuroneve në talamus dhe ganglionet bazale.

Reduktimi i përgjithshme i densitetit të neuronove, me humbjen e 30% masës së trurit pas moshës 80

vjeç. Zvogëlimi i numrit të receptorëve të serotoninës në korteks. Zvogëlimin e nivelit të receptorëve të

acetilkolinės në disa zona të trurit. Ulja e nivelit të dopaminës në neostriatum dhe substantia nigra dhe

reduktimin e numrit të receptorëve të dopaminës në neostriatum.Rritja e kortizolit postoperatore.

Megjithatë mosha fiziologjike e psikike nuk është e njëjtë me atë kronolgjike. Plakja është një proces

multifaktorial ku ndodh reduktimi i kapaciteteve adaptuese dhe ulje graduale e rezervave funksionale të

shumë sistemeve. Duke zbuluar dhe analizuar shkaqet (jo këto të mësipërmet se këtu nuk ndërhyjmë dot,

por ato që lidhen me interventin dhe anestezinë).

Kuptimi i plotë i ndryshimeve të farmakokinetikës dhe farmakodinamikës tek këta të sëmurë. Merren

masa paraprake për parandalimin ose minimizimin e shfaqes së këtyre çrregullimeve. Në ato raste që

nuk arrihet të parandalohen shkaqet bëhet trajtimi në kohë dhe mjekimi është jo thjesht siptomatik si

është bërë deri më sot por etilogjik e fizpatologjik. Parandalimi dhe mjekimi i mirë i këtyre çrregullimeve

ka ndikim të drejtpërdrejtë në dekursin e mirë të operacionit dhe të sëmurit në përgjithësi(Thoracic

Surgery Clinics August 2009 (Vol. 19, Issue 3, Pages 363-376).

Sipas Shoqatës Amerikane Psikiatrike delirium është përcaktuar si "një turbullim të vetëdijes me reduktim

te aftësise për t'u përqëndruar, mbështetur, ose ndryshim ne vëmendje, një ndryshim në njohje (deficitit

memorie, disorientation, e folur e çrregullt) ose zhvillimin i perceptimit rrëmujë. Deliriumi postoperative

ka qenë i lidhur me rritje të morbiditetit dhe të mortalitetit dhe qëndrimit të gjatë në spital. Në këtë

studim është parë lidhja ndërmjet te gjithe faktoreve te mundshme preoperatore,intraoperatore dhe

postoperatore dhe deliriumit tek të sëmurët e moshuar në urologji( Journal of Critical Care December

2009 (Vol. 24, Issue 4, Pages 556-562).

•

Te gjithe te semuret jane vleresuar preoperator per statusin e tyre minmental me MMSE . Minimental

examinim (MMSE)eshte nje pyetesor per vleresimin e funksionit njohes .Ajo eshte nje metode e

thjeshte ne vleresim dhe e vlefshme ne besim .Rezultati me i larte eshte 30 dhe nje rezulatat me i vogel

se 23 tregon per demtim njohes 92,87.megjithate eshte sugjeruar qe me 21 pike eshte demtimi njohes

me sinjifikativ88.Si kufi ndares eshte marre qe te s emuret me 23 pike nuk jane marre ne studim . Ky

eshte nje studim i planifikuar Double-blind dhe prospektive .Njohja eshte vlerseuar duke perdorur

MMSE 24 ore para operacionit nga nje anestezist i cili nuk eshte ne dijeni per potokollimin e studimit

dhe nuk me pjese ne ndonje pjese tjeter te studimit .Rezulatai i MMSE dhe aslokimi i grupit ishin vene

ne zarf te mbyllur. Paciente, kirurget dhe anestezistet nuk ishin ne dijeni te dhenave derisa studimi

http://www.anesthesiology.theclinics.com/issues?issue_key=S1932-2275(09)X0003-0


Punoi Haxhire Gani

kaperfunduar.Me te mberritur en sallen e oepracionit te gjithe te semuret jane monitoruar me TA,

joinvaziv ose invaziv ne varesi te nderhyrjes ,EKG,dhe satmeter,Jane kateterizauar me vene periferike

Ose centrale ne varesi te llojit te inetreventi. Anestezi endotrakeale plus epidurale i janë nënshtruar të

sëmurët që kane bërë Cistectomi.Anestezia spinale është realizuar me age G24 ose G25. Në hapësirën

L2-L3 me sol. Bupivacainë 0.5% 3 ml (15mg) dhe në disa raste krahas Bupivacainës ka patur edhe

Morfinë 200ug.Dhe kane marre sol fiziologjik . Te gjithe te semuret ,moren standart anestezi

endotrakeale me Fentanyl,tipental, dhe pavulon .Pas intubimit anestezia mbajtese ka qenen me o2

plus fluotan,ose izofluran,, ne varesi te asaj qe ne kishim ne salle.MAP dhe frekuenca kardjake jane

mbajtur ≤20% e vleres hyrese ,baze , nqs keto elemente jane rritur ≥20% e vleres baze asaj hyrese eshte

thelluar anestezia me fentanyl, bolus,.Nqs ka patur hypotension ose bradikadi jane trajtuar me

adrenaline ose atropine dhe jane shtuar likidet.Kur ka mbaruar interventi eshte nderprere lenda

anestetike inhalatore dhe i semuri ka pasur respiracion eshte bere dekurarizimi i te semurit me

prozerine dhe atropine ne raportin 2.5 mg prozerine dhe 1 mg atropine . Minimental examinim

(MMSE)eshte nje pyetesor per vleresimin e funksionit njohes .Ajo eshte nje metode e thjeshte ne

vleresim dhe e vlefshme ne besim .Rezultati me i larte eshte 30 dhe nje rezulatat me i vogel se 23 tregon

per demtim njohes .92,87.megjithate eshte sugjeruar qe me 21 pike eshte demtimi njohes me

sinjifikativ 88.Si kufi ndares eshte marre qe te semuret me me pak 23 pike nuk jane marre ne studim .

Ky eshte nje studim i planifikuar Double-blind dhe retro-prospektive .Njohja eshte vleresuar duke

perdorur MMSE 24 ore para oepracionit nga nje anestezist i cili nuk eshte ne dijeni per potokollimin e

studimit dhe nuk me pjese ne ndonje pjese tjeter te studimit .Rezulatai i MMSE dhe aslokimi i grupit

ishin vene ne zarf te mbyllur. Paciente, kirurget dhe anestezistet nuk ishin ne dijeni te dhenave derisa

studimi kaperfunduar.Me te mberritur en sallen e oepracionit te gjithe te semuret jane monitoruar

me TA, joinvaziv ose invaziv ne varesi te nderhyrjes ,EKG,dhe satmeter,Jane kateterizauar me vene

periferike Ose centrale ne varesi te llojit te inetreventi .Dhe kane marre sol fiziologjik . Te gjithe te

semuret ,moren standart anestezi Fentanyl,tipental, dhe pavulon .Pas intubimit anestezia mbajtese

ka qenen me o2 plus fluotan,ose izofluran,, ne varesi te asaj qe ne kishim ne salle.MAP dhe frekuenca

kardjake jane mbajtur ≤20% e vleres hyrese ,baze , nqs keto elemente jane rritur ≥20% e vleres baze asaj

hyrese eshte thelluar anestezia me fentanyl, bolus,.Nqs ka patur hypotension ose bradikadi jane trajtuar

me adrenaline ose atropine dhe jane shtuar likidet.Kur ka mbaruar interventi eshte nderprere lenda

anestetike inhalatore dhe i semuri ka pasur respiracion eshte bere dekurarizimi i te semurit me

prozerine dhe atropine ne raportin 2.5 mg prozerine dhe 1 mg atropine .


Punoi Haxhire Gani

MMSE

MAXIMUMI I PKEVE

PIKET ORIENTIMI

5 Cfare viti,stine,date,dite muaji

5 Ku jemi,vendi, shteti,qyteti,spitali,kati.

3 Regjistrimi:emri I tre objekteve( molle,laps,tavoline ),1 sek per secilen.merr 1 pike per cdo pergjigje korrekte.pastaj perserite ato derisa ti mesosh te gjitha .mbeshtetuni ne regjistrimet dhe gjykimet .

Gjykimet :vemendje dhe llogaritje

5 Shqipto fjale mbrapsht

3 Kujto pyet per objekt dhe jep nje pike per cdo pergjigje te sakte

2 Gjuha ,emir. lasp dhe ore (2pike)

1 Perserit

3 Zbato 3 komanda (3 pike) E mer nje leter me doren e djathte Palose ne dysh Vendose ne dysheme

Lexo dhe bindju urdhrave

1 Mbyll syte (1pike)

1 Shkruaj nje fjali(1pike)

1 Kopjo,vizato dicka(1pike)

Piket 24-30 normal

18-23 pike E BUTE

10-17 pike e moderuar

<10 pike e rende


Punoi Haxhire Gani

Si kufi qe ne I konsideruar normal eshte marre niveli 23 pike e lart .Te moshuarit me<23 pike nuk jane

perfshire ne studim . Tek të sëmurët është vrojtuar incidenca e deliriumit në 2 ditët e para pas

operacionit (të sëmurët ishin të çorientuar se dini ku ndodheshin, ishin të axhituar, nuk e dinin që ishin

operuar, nuk u përgjigjeshin koherent pyetjeve që ju bëheshin. Si kriter vlersues eshet perdorur CAM pa

qene nevoja per pranine mjekut psikjater.

Te gjitha te dhenat jane hedhur ne programin eksel.

Perpunim statistikor ka konsistuar ne :numri I pergjithshem I te semureve

Shperndarja sipas moshave dhe seksit

Shperndarja sipas llojit te anestezise

Incidenca e deliriumit Sipas moshes

Incidenca e deliriumit sipas llojit te anestezise

Incidenca e deliriumit ne varesi te semundjeve pre-ekzistuese

Incidenca e deliriumit ne varesi te luhatjeve hemodinamike

Incidenca e deliriumit ne varesi te menaxhimit te dhimbjes .

Incidenca e deliriumit ne varesi te perdorimit te alkolit

Incidenca e deliriumit ne varesi te perdorimit preoperatore te benzodjazepinave .

Per cdo pacient ka vleresimin sipas MMSE

Vleresimin preoperatore,intraoperatore dhe postoperatore .

Gjithashtu per cdo te semure eshte bere vleresimi sipas metodes (CAM)metoda e vleresimit te

konfuzionit .Nje metode e thjeshte dhe e lehte per tu zbatuar pa qene nevoja e psikjatrit . Kjo metode

vleresimi konsiston ne :


Punoi Haxhire Gani

Metoda e Vleresimit te konfuzionit

Emri I pacientit______________Data:

Udhëzime: Vlerëso faktorët e mëposhtëm

Fillimi akut

1. Ka ndonjë provë të ndonjë ndryshimi akut në statusin mendor nga gjendja

fillestare e pacientit?

___PO ___JO ___E PASIGURT ____I PAZBATUESHËM

Hutim

( Pyetjet e listuara nën këtë temë përsëriten për cdo temë ku janë të zbatueshme.)

2A. A kishte pacienti vështirësi për tu përqëndruar ( për shembull, të

shpërqëndrohet me lehtësi ose të ketë vështirësi të ndjekë atë që thuhet)?

_______Jo gjatë kohës së intervistës

_______Prezente ndonjëhere gjatë intervistes, por në formë të butë.

_______Prezente ndonjëhere gjatë intervistës , në formë të dukshme

_______E paqartë

2B. ( Nqs ishte prezente ose anormale) A u luhat kjo sjellje gjatë intervistës ( që

dmth, tendencë për tu shfaqur dhe zhdukur ose ulje dhe ngritje të mprehta)?


2C.( nqs prezente ose anormale) Ju lutemi përshkruani këtë sjellje.

Mendim I çorganizuar


Punoi Haxhire Gani

3. Ishte e menduara e pacientit e çorganizuar ose inkoherente, si e hallakatur ose

bisedë e pavënd, rrjedhshmëri idesh e paqartë ose jologjike, ose kalime të

papritura nga njëra temë në tjetrën?


Nivel I alternuar I ndergjegjes

4. Përgjithësisht, si do ta vlerësonit nivelin e ndërgjegjes së pacientit?

_______Alert ( Normal )

_______Vigjilent ( superalert, shumë I ndjeshëm ndaj stimujve të mjedisit,

trembet shpejt)

_______Letargjik ( i përgjumur, zgjohet shpejt)

_______i trullosur( zgjohet me vështirësi)

________Koma( nuk zgjohet)

________e pasigurt

Çorientimi

5. A ishte pacienti I corientuar në ndonjë moment gjatë intervistës, si e menduara se

ishte dikur tjetër përvec spitalit,përdorim i shtratit të gabuar, ose ngatërrim I

periudhës së ditës që ishte?


Dëmtim i memorjes

6. A demonstroi pacienti ndonjë problem me kujtesën gjatë intervistës, si paaftësi

për të kujtuar evente në spital ose veshtirësi për të kujtuar udhëzimet?


Shqetësime në perceptim

7. A kishte pacienti ndonjë shenjë të shqetësimeve në perceptim, si

halucinacione, iluzione, ose keqinterpretime(psh, e menduara se dicka po levizte

kur në fakt nuk po levizte)?


Axhitimi psikomotor

8A. Në ndonjë moment gjatë intervistës, a kishte pacienti nivel vecanërisht të

rritur të aktivitetit motorik, si nervozizëm, pickim I mbulesave të shtratit, kërcitje

gishtash, ose zhurma të shpeshta, të papritura pozicioni?


Punoi Haxhire Gani


Ngadalësimi psikomotor

8B. Në ndonjë moment gjatë intervistës, a kishte pacienti nivel vecanërisht të ulur

të aktivitetit motorik, si ngathtësi, ngulje e shikimit në hapësirë , qëndrim në një

pozicion për një kohë të gjatë , ose lëvizje shumë të ngadalta?


Cikel i alternuar i gjume-zgjimit

A kishte pacienti ndonjë shenjë e shqetësimi të ciklit të gjumë -zgjimit, si gjumë I

tejzgjatur gjatë ditës me pagjumësi gjatë natës?


Pikët:

Për një diagnozë delirium nga CAM, pacienti duhet të shfaqe:

1. Prezence të fillimit akut dhe ligjërate me luhatje

Dhe

2. Mungesë vëmendjeje

Dhe ose

3. Mendim i çorganizuar

ose

4. Nivel i alternuar i ndërgjegjes

Burimi: Inouye SK, van Dyck CH, Alessi CA, Balkin S, Siegal AP, Horwitz RI. Clarifying

confusion: the confusion assessment method. A new method for detection of delirium.

Ann Intern Med. 1990;113(12):941-948.

Metoda e vlerësimit të konfuzionit (CAM) Algoritmi diagnostikues

Tipari 1: Fillim akut dhe ligjeratë me luhatje

1. Ky tipar zakonisht sigurohet nga një pjesetar i familjes ose infermiere dhe

tregohet me përgjigje positive ndaj pyetjeve të mëposhtme: Ka ndonjë provë

të ndonjë ndryshimi akut në statusin mendor nga gjendja fillestare e pacientit?

A u luhat kjo sjellje gjatë intervistës ( që dmth, tendencë për tu shfaqur dhe

zhdukur ose ulje dhe ngritje të mprehta)?

2. Tipari 2: Mungesa e vëmëndjes: Ky tipar tregohet me përgjigje positive ndaj

pyetjeve të meposhtme, psh; A kishte pacienti vështirësi për tu përqëndruar


Punoi Haxhire Gani

( për shembull, të shpërqëndrohet me lehtësi ose të ketë vështirësi të ndjekë

atë që thuhet)?

3. Tipari 3: Mendim i çorganizuar

Ky tipar tregohet me përgjigje positive ndaj pyetjes së mëposhtme: Ishte e

menduara e pacientit e çorganizuar ose inkoherente, si e hallakatur ose bisedë e

pavend, rrjedhshmëri idesh e paqartë ose jologjike, ose kalime të papritura nga

njëra temë në tjetrën?

4. Tipari 4: Nivel I alternuar I ndërgjegjes

8. Ky tipar tregohet me cdo përgjigje pervecse “alert” ndaj pyetjes së mëposhtme:

Përgjithesisht, si do ta vleresonit nivelin e ndërgjegjes së pacientit?

_______Alert ( Normal )

_______Vigjilent ( superalert, shumë i ndjeshëm ndaj stimujve të mjedisit,

trembet shpejt)

_______Letargjik ( i përgjumur, zgjohet shpejt)

_______i trullosur( zgjohet me veshtiresi)

________Koma( nuk zgjohet)

Burimi: Inouye SK, van Dyck CH, Alessi CA, Balkin S, Siegal AP, Horwitz RI. Clarifying confusion: the confusion assessment method. A new method for detection of delirium. Ann Intern Med. 1990;113(12):941-948.


Punoi Haxhire Gani

Rezultatet dhe perpunimi statistikor :

Ne studim jane perfshire 1496 tes emure qe janes htruar ne urologji .

Ne vitin 2010 numri I te semureve ka qene 572

Ne vitin 2011 jane shtruar ne urologji 544 te semure ndersa ne vitin 2012 380 te semure .

Kjo eshet paraqitja grafike e te semureve ne vite deh ne perqindje .

Figura 1. Shperndarja e numrit te semureve sipas viteve

Verehet se ne vitin 2010 jane paraqitur 572 (38.2%) paciente ne vitin 2011 jane paraqitur 544(36.4%)

paciente dhe ne vitin 2012 jane paraqitur 380(25.4%) paciente me ndryshim statistikisht te rendesishem

ndermjet tyre (χ2= 43.1 p<0.01) .Ky ndryshim renie e te semureve ne vite mendoj se ka ardhur ngaqe

vitet e fundit shume tes emure marin sherbimet nga spitalet private,ose edeh jashet vendit.Gjithashtu

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

40.0

2010 2011 2012

38.236.4

25.4

Pe

rqin

dje

Viti


Punoi Haxhire Gani

njea rsye tjeter eshte ngaqe ne klinike ka funksionuar litotripsia ekstrakorporale ka beer qe numri i te

semureve me kalkuloze te mos i nenshtrohen kirurgjise por litotripsise ekstarkorporale .Por nuk ka

ndonje vlere ne studimin tone .

Tabela 1. Shperndarja e numrit te semureve sipas viteve dhe grupmoshes

Grupmosha

VITI 65-70 vjec 71-80 vjec >80 vjec

2010 198 312 62

2011 168 318 58

2012 157 176 47

Verehet mbizoterim i grupmoshes 71-80 vjec me 176 (11.7%) me ndryshim statistikisht te rendesishem

ndermjet me grupmoshat e tjera (χ2= 411.1 p<0.01) .157 (10.4%) jane paciente te grupmoshes 65-70

vjec dhe 47 (3.1%) jane mbi 80vjec.Keto te dhena nuk eshte se kane ndonje vlere ne studimin tone por

jane thjesht te dhena vetem se flet per nje mbizoterim te grupmoshes 71-80 vjec.


Punoi Haxhire Gani

Figura 2. Shperndarja e numrit te semureve sipas viteve dhe grupmoshes

Verehet se 523 raste jane te grupmoshes 65-70 vjec nga keta 198 (37.9%) jane ne vitin 2010 ,168

(32.1%) raste jane ne vitin 2011 dhe 157 (30.0%) raste jane paraqitur ne vitin 2012.

Verehet se 806 raste jane te grupmoshes 71-80 vjec nga keta 312 (38.7%) jane ne vitin 2010 ,318

(39.5%) raste jane ne vitin 2011 dhe 176 (21.8%) raste jane paraqitur ne vitin 2012.

Verehet se 167 raste jane te grupmoshes mbi 80 vjec nga keta 62 (37.1%) jane ne vitin 2010 ,58 (34.7%)

raste jane ne vitin 2011 dhe 47(28.1%) raste jane paraqitur ne vitin 2012.

Ne kete grafik vihet re nje mbizoterim I meshkujve per vete faktin se klinnika e urologjise njihet me

shume si kirurgjia e meshkujve sesa e femrave .Ashtu sic e cilesova edhe me lart kalkulozat qe

intervenohen jane ne renie dersa ne meshkuj mbizoterojne papilomat e vezikes urinare shume heer me

shume sesa tek femrat ashtu sikurse edhe striktuart e uretre qe jane gati 0 ne femrat.Jo vetem kaq por

ne kliniken tone nje numer te madh te operacioneve e zene prastatat,qe edhe kjo eshte po tek meshkujt

.Megjithate keto te dhena nuk kane ndonje vlere per keet studim .

0

50

100

150

200

250

300

350

65-70 vjec 71-80 vjec >80 vjec

198

312

62

168

318

58

157176

47

Nr.

i ra

ste

ve

Grupmosha.vite

2010

2011

2012


Punoi Haxhire Gani

Figura 3. Shperndarja e numrit te semureve sipas gjinise

Verehet mbizoterim i pacienteve meshkuj me 1342(89%) raste me ndryshim statistikisht te rendesishem

me femrat me 172(11%) raste. p<0.01

Tabela 2 Shperndarja e numrit te semureve sipas gjinise dhe grupmoshes

Grupmosha 65-70 vjec 71-80 vjec >80 vjec

Femra 71 81 20

Meshkuj 452 725 147

Total 523 806 167

Femra11%

Meshkuj89%


Punoi Haxhire Gani

Figura 4 .Shperndarja e numrit te semureve sipas gjinise dhe grupmoshes

Verehet se 1324 (88.5%) raste jane meshkuj nga te cilet 452 (34.1%) raste jane te grupmoshes 65-70

vjec, 725 (54.8%) raste jane te grupmoshes 71-80 vjec dhe 147 (11.1%) raste jane mbi 80vjec.

172 (11.5%) raste jane femra nga te cilat 71(41.3%) jane te grupmoshes 65-70 vjec,81(47.1%) jane te

grupmoshes 71-80vjec dhe 20(11.6%) raste jane te grupmoshes mbi 80 vjec.Ky perpunim nuk ka ndonje

vlere ne studim tone jane thjesht te dhena ,vetem kaq.

Tabela 3 .Shperndarja e numrit te semureve sipas llojit te anestezise dhe grupmoshes

Grupmoshes

Lloji i anestezise

Spinale Endotrakeale Lokale

65-70 vjec 410 108 5

71-80 vjec 531 290 5

>80 vjec 125 57 0

Totali 1066 455 10

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

65-70 vjec 71-80 vjec >80 vjec

71 8120

452

725

147

Nr.

i ra

ste

ve

Grupmosha,vite

Meshkuj

Femra


Punoi Haxhire Gani

Duke qene se nje numer te madh te operacioneve ne kliniken e urologjise mbizoterojne prostaektomite

dhe papilomat e vezikes urinare deh striktuart e oretre apo kalkul ureteral te poshtem ka prioritet

anestezia spinale ndaj asaj endotrakeale .

Verehet mbizoterim i anestezise spinale me 1066 raste me ndryshim statistikisht te rendesishem me

llojet e tjera te anestezise (χ2= 1101 p<0.01).455 raste kane kryer anestezi endotrakeale dhe 10 raste

kane kryer anestezi lokale.

Figura 5.Shperndarja e numrit te semureve sipas llojit te anestezise dhe grupmoshes

Verehet se nga 523 raste te grupmoshes 65-70 vjec 401(78.4%) kane kryer anestezi spinale,108 (20.7%)

kane kryer anestezi endotrakeale dhe 5(1.0%) kane kryer anestezi lokale

0

100

200

300

400

500

600

65-70 71-80 >80

Nr.

iras

teve

Grupmosha,vite

Spinale

Endotrakeale

Lokale


Punoi Haxhire Gani

Verehet se nga 806 raste te grupmoshes 71-80 vjec 531 (65.9%) kane kryer anestezi spinale,290 (36.0%)

kane kryer anestezi endotrakeale dhe 5(0.6 %) kane kryer anestezi lokale

Verehet se nga 167 raste te moshes mbi 80 vjec 125(74.9%) kane kryer anestezi spinale,57(34.1%) kane

kryer anestezi endotrakeale dhe asnje raste nuk ka kryer anestezi lokale

Tabela 4 .Shperndarja e numrit te semureve sipas llojit te anestezise dhe gjinise

Gjinia Femra Meshkuj P

Lloji i anestezise

Spinale

69

997

Endotrakeale

93

362

Lokale

10

0

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

Femra Meshkuj

Nr.

i ras

teve Spinale

Endotrakeale

Lokale


Punoi Haxhire Gani

Sic duket edhe nga te dhenat e grafikut dhe te tabelave ne femra ka me shume mbizoterim te

anestezise endotrakeale ne raport me ate spinale per faktin qe operacionet qe dominojne tek

femrat jane kalkulozat renale qe detyrimisht kerkojne anestezi endotrakeale .

Figura 6 .Shperndarja e numrit te semureve sipas llojit te anestezise dhe gjinise

Nga 172 raste femra ,69 (40.1%) prej tyre kane kryer anestezi spinale, 93(54.1%) kane kryer anestezi

endotrakeale dhe 10 ( 5.8%) raste kane kryer anestezi lokale.

Nga 1324 raste meshkuj ,997(75.3%) prej tyre kane kryer anestezi spinale ,362(27.3%) kane kryer anestezi

endotrakeale dhe asnje rast nuk ka kryer anestezi lokale.

Figura 7.Numri i rasteve me delirium

Verehet se 270 (18.0%) raste kane shfaqur delirium pas kryerjes se operacionit perkundrejt 1226 (82%)

rasteve qe nuk shfqain delirium me ndryshim statistikisht te rendesishem ndermjet tyre (χ2= 609.6 p<0.01)

.

Tabela 5 .Incidenca e deliriumit postoperatore sipas moshes dhe gjinise

Mosha Femra Meshkuj Totali

65-70 vjec 1 76 77

71-80 vjec 2 143 145

Me delirum, 270

Total, 1496


Punoi Haxhire Gani

>80 vjec 1 47 48

Verehet se 77 ose 28.5% e pacienteve me delirium jane te grupmoshes 65-70 vjec ,nga keta 1 rast eshte

femer dhe 76 raste jane meshkuj.

Verehet se 145 ose 53.7% e pacienteve me delirium jane te grupmoshes 71-80 vjec ,nga keta 2 raste jane

femra dhe 143 raste jane meshkuj.

Verehet se 48 ose 17.8% e pacienteve me delirium jane te moshes mbi 80 vjec ,nga keta 1 rast eshte femer

dhe 47 raste jane meshkuj.

Nga te dhenat e mesiperme duket qarte qe ka nje incidence me te larte te deliriumit ne meshkuj sesa ne

femra por kjo per faktin se edhe numri i te operuarve eshte me i madh ne meshkuj sesa ne femra . Por

edeh per nje arsye tjeter ku meshkujt jane me te predispozuar se femrat per te beer delirium

postoperatore .

Tabela 6 .Incidenca e deliriumit sipas llojit te anestezise per vitet 2010-2012

Mosha

Anestezia spinale

Femra Meshkuj Totali

65-70 vjec 0 57 57

71-80 vjec 1 112 113

>80 vjec 1 38 39

Verehet se 209 ose 77.4% e rasteve me delirium kane kryer anestezi spinale nga te cilet 2 (1.0%) jane

femra dhe 207 (99.0%) jane meshkuj.

57 ose 27.3% jane te grupmoshes 65-70 vjec, 113 ose 54.0% jane te grupmoshes 71-80 vjec dhe 39 ose

18.7 % e rasteve jane mbi 80 vjec.


Punoi Haxhire Gani

Tabela 7 .Incidenca e deliriumit sipas llojit te anestezise per vitet 2010-2012

Mosha Anestezia endotrakeale

Femra Meshkuj Totali

65-70 vjec 0 20 20

71-80 vjec 1 31 32

>80 vjec 1 8 10

Verehet se 62 ose 23.0% e rasteve me delirium kane kryer anestezi endotrakeale dhe te gjithe rastet jane

meshkuj.

20 ose 32.3% jane te grupmoshes 65-70 vjec, 32 ose 51.6% jane te grupmoshes 71-80 vjec dhe 10 ose 16.1

% e rasteve jane mbi 80 vjec.

Tabela 8 .Numri rasteve me delirium sipas patologjive

Semundjet Nr i te semureve Numri rasteve me

delirium sipas patologjive

%

HTA 347 40 11.5 HTA ,Diabet 299 51 17.1 HTA ,Diabet,Aritmi 89 35 39.3 HTA ,Diabet,Infarkt te kaluar 27 9 33.3 Insuficience Kardiake Kronike(NYHA III-IV)

12 5 41.7

Insuficience Renale Akute 7 1 14.3 SPOK 67 11 16.4 HTA, SPOK 101 29 28.7 SPOK ,Aritmi 108 27 25.0 Pa semundje 273 12 4.4 HTA ,Diabet,SPOK 112 32 28.6 Anemi 54 18 33.3

(χ2= 18.1 p<0.01)

40 ose 11.5 % e rasteve me Hipertension Arterial kane patur delirium,

51 ose 17.5 % e rasteve me Hipertension Arterial dhe Diabet kane patur delirium


Punoi Haxhire Gani

35 ose 39.3 % e rasteve me Hipertension Arterial dhe Diabet dhe Aritmi kane patur delirium

9 ose 33.3 % e rasteve me Hipertension Arterial dhe Diabet dhe me Infarkt te kaluar kane patur delirium

5 ose 41.7 % e rasteve me Insuficience Kardiake Kronike kane patur delirium

1 ose 14.3 % e rasteve me Insuficience Renale Akute kane patur delirium

11 ose 16.4 % e rasteve me SPOK kane patur delirium

29 ose 28.7 % e rasteve me Hipertension Arterial dhe SPOK kane patur delirium

27 ose 25.0 % e rasteve me SPOK dhe Aritmi kane patur delirium

12 ose 4.4 % e rasteve me pa semundje kane patur delirium

32 ose 28.6 % e rasteve me Hipertension Arterial ,Diabet dhe SPOK kane patur delirium

18 ose 33.3 % e rasteve me Anemi kane patur delirium.

Eshte vene re nje incidence me e larte e deliriumit postoperatore tek te semurte me insuficience kardjake

NYHA II-IV.dhe pas kesaj vjen HTA,Djabet dhe Aritmi dhe ne fund fare me nje incidence prej 4.4% te

semuret pa komorbiditet preoperatore .

Nga ketu duket mese qarte roli I moshes biologjike pra I komorbidetit preoperatore ne incidence e

deliriumit postoperatore.

Tabela 9 .Incidenca e deliriumit postoperatore ne varesi te ndryshimeve hemodinamike

gjate anestezise

Numri i te semureve

Nr me delirium %(95%CI) p

Humbja e gjakut me shume se 600ml

230

21 9.1(6.05-13.5)

<0.01

Me hypotension me pak se 80 mm/hg

110

12 10.9(6.34-18.0)

<0.01

Perdorimi i atropines dhe adrenalines

850

90 10.6(6.12-17.7)

<0.01


Punoi Haxhire Gani

Figura 8 .Incidenca e deliriumit postoperatore ne varesi te ndryshimeve hemodinamike

gjate anestezise

Verehet se 21 ose 9.1 % e rasteve me humbje gjaku me shume se 600ml kane patur delirium.

Verehet se 12 ose 10.9 % e rasteve me hypotension me pak se 80mm/hg kane patur delirium.

Verehet se 90 ose 10.6 % e rasteve qe kane perdorur atropine dhe adrenaline kane patur delirium.

Nga keto te dhena duket qarte se hipotensioni I cili shoqerohet me hipoperfuzion te trurit shoqerohet

me delirium postoperatore .Pra hipotensioni ka me shume efekt ne shfqen e deliriumit sesa hemoragjia

nqs hemodinamika mbahet mire mbete e stabilizuar pa luhatje .

Nga keto te dhena duket me se miri efekti I perdorimit atropines dhe adrenalines ne shfqene e

deliriumti postoperatore.

230110

850

21

12

90

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

Humbja e gjakut meshume se 600ml

Me hypotension me pakse 80 mm/hg

Perdorimi i atropinesdhe adrenalines

Nr.

i ra

ste

ve

Nr me delirium

Numri i te semureve


Punoi Haxhire Gani

Figura 9 .Incidenca e deliriumit tek alkolistet

Verehet se nga 1496 paciente 140 (9%)prej tyre jane kosumueste rregullt te alkoolit.Nga keta paciente

80 (57.1%) kane patur delirium perkundrejt 60(42.9%) qe nuk kane patur delirium.

Nga ky grafik duket se perdorimi I alkolit tek te moshuarit preoperatore sigurisht qe jaen si gjithe te

semuret e tjere me ose pa semundje te tjera kane nje incidence me te larte te deliriumit postoperatore .

Tabela 10 .Incidenca e deliriumit tek alkolistet

Delirium

Alkool

PO JO Total

PO 80 60 140

JO 190 1166 1356

Total 270 1226 1496

(RR=8.1, 95%CI=5.6-11.8 , p<0.01)

Verehet se personat qe konsumojne rregullisht alkool kane 8.1 here me shume gjasa te kene delirium pas

operacionit sesa personat qe nuk konsumojne alkool ne ndryshim statistikisht te rendesishem ndermjet

tyre p<0.01.

JO1356 (91%)

Delirium80 (57.1%)

Pa delirium60(42.9%)

PO140 (9%)

Perdorimi i alkoolit


Punoi Haxhire Gani

Figura 10. Incidenca e deliriumit tek personat qe kishin perdorur preoperatore te

benzodiazepinave

Verehet se nga 1496 paciente 421(28.1%) kane perdorur preoperatore te benzodiazepinave.Nga keta

paciente 125 (29.7%) kane patur delirium perkundrejt 296 (70.3%) qe nuk kane patur delirium.

Nga ky grafik dhe nga perpunimi statistikor qe eshte bere duket se te semuret qe ishin perdorues

preoperatore te benzodajzepinave kane nej incidence me te larte te deliriumit postoperatore .Pra

perdorimi I benzodajzepinave preoperatore eshte nje faktore I rendesishme predispozues per incidence

e deliriumit postoperatore .

Tabela 11 .Incidenca e deliriumit tek personat qe kishin perdorur preoperatore te

benzodiazepinave

Delirium

Perdorimi i

benzodiazepinave

PO JO Total

PO 125 296 421

JO 145 930 1075

Total 270 1226 1496

(RR=2.7, 95%CI=2.04-3.59 , p<0.01)

Verehet se personat qe kane perdorur preoperatore te benzosdiazepinave kane 2.7 here me shume

gjasa te kene delirium pas operacionit sesa personat qe nuk kane perdorur preoperatore te

benzosdiazepinave ne ndryshim statistikisht te rendesishem ndermjet tyre p<0.01.

JO1075 (71.9%)

Delirium125 (29.7%)

Pa delirium296 (70.3%)PO

421 (28.1%)

Perdorimi i benzodiazepinave


Punoi Haxhire Gani

Figura 11. Incidenca e deliriumit ne varesi te menaxhimit te dhimbjes postoperatore.

Këto çrregullime u paraprinë nga dhimbje të plagës dhe djegie të urinës. Të sëmurët që kishin marrë

analgjezikë në fund të operacionit (Artrozilen) ose kishin marrë anelgjezikë në spinale (Morfinë) ose

epidurale pas operacionit nuk kanë patur ankesa për dhimbje dhe kanë patur një incidencë sinjifikative

më të ulët të deliriumit. Nuk kishte ndryshime në varesi të llojit të anestezisë që morën, se janë hasur

në të dyja grupet si ata me anestezi të përgjithëshme ashtu edhe tek të sëmurët që morën anestezi

spinale, por ka pasur incidence më të ulët në grupin e të sëmurëve me epidurale dhe gjenerale .

Incidenca e deliriumit ka qenë në të gjithë të sëmurët 18% dhe në grupin që kanë marrë analgjesi

adekuate ka qenë 10%. Dhe koha e zgjatjes së kohës së deliriumit ishte përkatësisht në grupin e parë (ku

dhimbja ka qenë mirëmenaxhuar) 10min ±2min në raport me grupin tjetër ku kohëzgjatja e këtij

çrregullimi ka zgjatur 50min ±12 min. Të gjithë të sëmurët për të mënjanuar shenjat e deliriumit janë

trajtuar me Haloperidol (Journal of Critical Care December 2009 Vol. 24, Issue 4, Pages 556-562) .

Nga 1496 paciente vetem 40 (2.6%) te semure ka qene me kateter epidural pra ka qene mese miri e

menaxhuar dhimbja postoperatore .Nga keta 40 paciente vetem 4( 10%) kane patur delirium perkundrejt

36( 90%) qe nuk kane patur delirium me ndryshim statistikisht te rendesishem ndermjet tyre p<0.01

Tabela 12 .Roli i incedences se deliriumit kur nuk kane patur kontakt me familjaret e tyre

diten e pare dhe te dyten

Delirium Pa delirium Total

Kontakti me familjaret

PO 0 306 306

JO 50 100 150

Delirium10%

Pa delirium90%


Punoi Haxhire Gani

Total 50 406 456

Verehet se te gjithe pacientet qe kane patur kontakte me familjaret e tyre pas operacionit 306 (100%) nuk

kane patur delirium, ndersa nga 150 paciente qe nuk kane kontakte me familjaret 50 (33.3%) kane patur

delirium me ndryshim statistikisht te rendesishem ndermjet tyre p<0.01.

Figura 12. Diteqendrimi mesatar ne spital per pacientet me delirium dhe pa delirium

Pacientet me delirium qendrojne mesatarisht me shume ne spital sesa pacientet pa delirium me ndryshim

statistikisht te rendesishemm ndermjet tyre t=5.12 p<0.01

Pa deliriumMe delirium

10.5

10.0

9.5

9.0

8.5

8.0

Dit

eq

en

dri

mi m

esa

tar


Punoi Haxhire Gani

Figura 13 .Diteqendrimi mesatar ne spital per pacientet me delirium dhe pa delirium

sipas viteve

Ne vitin 2010 diteqendrimi mesatar i pacienteve eshte 9.22 dite ndersa pacientet me delirium qendrojne

mesatarisht 10.1 dite ,ne vitin 2011 diteqendrimi mesatar eshte 9.2 dite pacientet me delirium qendrojne

mesatarisht 10.0 dite ndersa ne vitin 2012 diteqendrimi mesatar eshte 8.25 dite dhe pacientet me

delirium qendrojne mesatarisht 9.3 dite.

Gjate tre viteve pacientet me delirium qendrojne mesatarisht me shume ne spital sesa pacientet pa

delirium me ndryshim statistikisht te rendesishemm ndermjet tyre ANOVA F=26.2 P<0.01

Kostoja mesatare medikamentoze

Diteqendrimi mesatar i pacienteve me delirium eshte 9.8 dite .Kostoja mesatare per pacientet e shtruar

ne urologji eshte 2000 leke te reja .Kostoja mesatare per pacientet me delirium eshte 19.600 leke te reja

me ndryshim statistikisht te rendesishem me koston per pacientet pa delirium p<0.01

Diteqendrimi mesatar i pacienteve pa delirium eshte 8.9 dite .Kostoja mesatare per pacientet e shtruar

ne urologji eshte 2000 leke te reja .Kostoja mesatare per pacientet pa delirium eshte 17.800 leke te reja.

201220112010

10.5

10.0

9.5

9.0

8.5

8.0

Dit

eq

en

dri

mi m

esa

tare

Pacientet me delirium

Pacietet pa delirium


Punoi Haxhire Gani

Diskutime:Incidenca e deliriumit postoperatore ka faktorë të shumtë perioperative .Mosha është një

faktor risku i pamodifikueshëm .Incidenca e deliriumit postoperatore është rreth 11% dhe në nëngrupe të

vecanta ka një incidencë rreth 45%(European Journal of Anaesthesioloy.Volumi 27.Number 5.page 412-

416).Përdorimi intraoperatore i fentanylit është një faktor risku në ditet e para postoperatore .

Megjithatë pavarësisht nga doza mesatare e fentanylit nuk ka patur diferenca sinjifikative të incidencës

së sëmurëve me delirium dhe pa delirium. Në një rivju sistematike duket roli i analgjezisë postoperatore

në delirium(Anaesth Analg 2006:102:1255-1266) në ditën e parë postoperatore .Autorët gjithashtu

shënojne që të sëmurët me delirium postoperatorë kanë tendencë të rrisë ditëqëndrimin e tyre në spital

krahasuar me të sëmurët pa delirium por me të njëjtin status fizik preoperatore,me njëjtin lloj operacioni

dhe anestezie si edhe pa ndryshime intraoperatore .Kjo për faktin se një i semurë me ndërgje të thyer, të

dëmtuar mund të heqë rrugën venoze periferike ,kateterin urinar,nganjëherë edhe atë central veprime

këto që kanë efektin e vet në dekursin e sëmundjes.Në faktorët që precipitojne deliurium postoperatore

janë të shumtë, të modifikueshëm dhe të pamodikueshem ku prezenca e disa faktorëve e bën më prezent

incidencën e deliriumit.(JAMA 1996;275:852-857).Deliriumi i hershëm postoperatore është problem jo

vetëm për dekursin e operacionit për të cilin i sëmuri është shtruar në sptal por gjithashtu është një faktor

predispozues që këta të sëmurë mund të bëjnë delirium me gjatë edhe pas daljes nga spitali. REFERENCAT

:

1.Ely EW, Gautam S, Margolin R, et al. The impact of delirium in the intensive care unit on

hospital ... JAMA 2001 286:2703-2710.

2.Frederick E. Sieber. Postoperative Delirium in the Elderly Surgical Patient

Anesthesiology Clinics Volume 27, Issue 3 , Pages 451-464, September 2009.

3. Anita S. Bagri, Alex Rico, Jorge G. Ruiz .Evaluation and Management of the Elderly Patient at Risk for

Postoperative Delirium .Thoracic Surgery Clinics August 2009 (Vol. 19, Issue 3, Pages 363-376.

4. Jorge I.F. Salluh, Felipe Dal-Pizzol, Patricia V.C. Mello, Gilberto Friedman, Eliézer Silva, José Mário M.

Teles, Suzana M.A. Lobo, Fernando A. Bozza, Márcio Soares, On behalf of the BRICNet (Brazilian Research

in Intensive Care Network) Journal of Critical Care December 2009 (Vol. 24, Issue 4, Pages 556-562)

http://www.anesthesiology.theclinics.com/issues?issue_key=S1932-2275(09)X0003-0


Punoi Haxhire Gani

5.Finn M.Radke,Martin Frank,Martin McGuill,Matthes Seeling…Duration of fluid fasting and choise of

analgesic are modifiable factors for early postoperative delirium. European Journal of

Anaesthesioloy.Volumi 27.Number 5.page 412-416).

6.Fong HK.Sands LP,Leung JM.The role of postoperative analgesia in delirium and cognitive decline in

elderly patients:a systematic review. Anaesth Analg 2006:102:1255-1266

7.Inouye SK,Charpentier PA.Precipitating factors for delirium in hospitalized elderly persons .Prediktive

model and interrelationship with baseline vulnerability. JAMA 1996;275:852-857

8.Ferreira, Gregory J. MD; Trow, Terence K. MD, FACP, FCCPSection Editor(s): Trow, Terence

K. MD, FACP, FCCP; Spiegler, Peter MD, FCCP, FAASM, Co-Editors

Confusion Over Delirium: Does It Predict Death in the Intensive Care Unit?Clinical Pulmonary Medicine:

November 2004 - Volume 11 - Issue 6 - pp 387-389

Diskutime :


Punoi Haxhire Gani

Përkeqësim postoperative njohës është një problem i zakonshëm dhe i rëndësishëm në moshuarit pas

operacionit të dy kardiak dhe jo-kardiak .Kufizimi kryesor i studimit tonë ka të bëjë me të testeve të

përdorura për të vlerësuar funksionin njohës. Teste të tjera (të tilla si njohës Dështimi Pyetësorit) mund

të përdoret për të rritur ndjeshmërinë e zbulimin mosfunksionim njohës. Ne kemi përdorur MMSE

peoperatore për shkak se ajo është e thjeshtë dhe e lehtë për të kryer në një mjedis klinike me një

popullsi të moshuar nënshtruar kirurgjisë .Ndersa post-operatore kemi perdorur CAM metode e

thjeshte ne perdorim edeh nga infermjeret dhe nuk kerkon prezencen e mjekut psikjater .

Në klinikën tonë, ne jemi duke u përpjekur për të ndërhyrë preoperative për të reduktuar incidence e

jerm dhe mosfunksionit njohës postoperative. Sa shpejt mundemi te nderhyjme për predikuesit më të

rëndësishme dhe të veprojme për të zvogëluar rrezikun?Dr Palmer: Faktori më i rëndësishëm rreziku

për jerm është mosha, e cila natyrisht që nuk mund të ndryshohet. Pyesim pacientet rreth përdorimit të

alkoolit dhe depresionit. Kontrolloni për statusin nutritiv dhe të fillojnë plotësimin nëse eshte nevoja .

Ndërprisni rrezikut të lartë medikamente. Kontrolloni në elektroliteve dhe gjendjen e tyre të hidratimit,

në mënyrë ideale, një mungesë ekuilibri electrolite mund të korrigjohet preoperatore. Përveç kësaj,

përveç në pacientët ne fazën e fundit te sëmundje renale, do të përpiqen për të mbajtur lart

hemoglobinën 7,5 g / dL, i cili duket të jetë i lidhur me rezultatet më të mira dhe më pak rrezik të

jerm.Është gjithashtu e rëndësishme për të kujtuar familjen për të sjellë në ndihme syzat e pacientit,

pajisje dëgjimi, ne menyre qe ato te jene në dispozicion pas operacionit.Faktorët intraoperative që janë

të rëndësishme për parandalimin e jerm përfshijnë mbajtjen e niveleve të mira të presionit të gjakut,

duke i dhënë oksigjen shtesë, duke minimizuar kohën nën anestezi të përgjithshme, dhe duke përdorur

anestezi lokale nëse është e mundur. Sa i fortë është evidence për të përdorur anestezi spinale në

krahasim me anestezi të përgjithshme në parandalimin e mosfunksionim postoperative njohëse dhe

jerm?Dr Palmer: Thote se incidence e deliriumti eshte gati e ngjashme pavaresisht nga lloji I

anestezise.Si mendoni ju përdorimi I drogave psikotrope, sidomos me shqetësimet nga studimet

epidemiologjike rreth një rritje të rrezikut të vdekjes?Dr Palmer: Nuk ka asnje agjent antipsikotik

perfshire ketu edhe agjentet me te rinjq e te mos kene efekt ne rritjen e mortalitetiti .Mekanizmat jane

te panjohur mund te jete hipotensioni,insulti ose vdekja e papritur . Agjentët antipsikotike duhet të

përdoret vetëm me kujdes të madh dhe për kohëzgjatjen më të shkurtër të nevojshme. Fillimi mund te

jete I shpejte por mundesisht te nderpritet sa me shpejt te jete e mundur, mundesisht pa dale nga

spitali I semuri .Pyetje : Cila është mënyra më efikase për të vlerësuar funksionimin njohës dhe fizike

preoperatively?Dr Palmer(121) Nuk ka instrumente për të vlerësuar këtë më saktësisht, por klinicistët

kanë pak kohë për të përdorin ato.Testet e shpejta mund të ndihmojë për të vlerësuar jerm

postoperatively. Ne shohim nëse pacientët janë "vigjilent dhe të orientuara nga tri herë" ("A e dini se

kush jeni, ku jeni, dhe data?"). Ne testet për vëmendjen duke i pyetur ata për të përsëritur një varg të

numrave të rastit parathënë 1 sekond larg në monoton, Njerëzit të cilët janë jerm dhe shumë pacientë

me jerm të rënda nuk mund të përsërisë më shumë se tre numra. Një pacient i cili është vigjilent dhe të

orientuar, ne hapësirë të mirë vëmendjen (më shumë se tre numrat në mënyrë korrekte), nuk kanë

jerm .


Punoi Haxhire Gani

Faktoret e riskut

Mosha >65 vjec

Abuzimi ne alkol

Demenca

Anemia

Identifiko shkaqet organike trajtimi apriori

Masat parandalues e,zgjedhja e ilaceve, Heqja E kateterti,rikthimi I syzave dhe aparateve te degjimit

,normovolemia

Ekzaminim fizik dhe anamneza rreth semundjve ,medikamentve dhe abuzimit me alkol ose droga

Masat parandaluese.Heqja e kateterit,rikthimi I syzave dhe

aparateve te degjimit ,normovolemia

Postoperative delirium

Jorganike identifiko shkaqet

Evolucioni e deliriumit nga nje shakk organic

Inbalanca elektrolitike hipo/hiperglicemia ,hipoksemia

,sepsisi

trajtimi me ilace .Haloperidol


Punoi Haxhire Gani

Perfundimet

1-Cdo individ I moshuar eshte unik ne incidence e deliriumit postoperatore.

2-Mosha ka vlere te padiskutueshme ne incidence e delirumit.

3-Krahas moshes vlere ka komorbideti pre-ekzistues I te moshuarit preoperatore .

4-E rendesishme eshte gjithashtu vleresimi preoperatore I anamnezes se te moshuarit

rreth perdorimit te alkolit, benzodajazepinave apo duhanit si edhe medikamenteve qe

merr per semundjet qe ka .

5-Menaxhimi I mire I periudhes intraoperatore (lidhur me luhatjet e mundeshme

hemodinamike e perdorimit te medikamenteve shtese per te cilat mund te linde nevoja

te perdoren.

6-Menaxhimi I mire I periudhes post-operatore ku perfshihen(oksigjenimi,menaxhimi I

mire dhimbjes ,balanca hidroelektrolitike,kthimi I protezave te mundeshme ).

7-. Trajtimi optimal i jerm postoperative redukton incidencën, kohëzgjatja, dhe efektet

anësore të këtij ndërlikim të përbashkët në pacientët geriatrik postoperative.

Rekomandime


Punoi Haxhire Gani

1-Vleresimi I mire pre-operatore ku perfshihen (statusi fizik,mendor,gjendja e

nutricionit,sa I informuar eshet I semuri rretha asaj qe e pret pas operacionit si prezenca

e kateterit, drenave apo ureterostomat perfundimtare I te moshuarit qe do tÌ

nenshtrohet kirurgjise) .

2-Kordinimi I konsultimeve midis ekipeve te mjekeve (kirurge,reanimatore,kardiologe,e

geriartrike).per te gjetur periudhen me te mire per operacionin.

3-Cdo anestezist duhet te jete I mireinformuar mbi fraxhilitetin e SNQ(ashtu si edhe te

sistemeve te tjere) .

4-Cdo anestezist duhet te njohe mire impaktin e anestezise ,luhatjeve

hemodinamike,dhe perdorimin e disa medikamenteve ne shfaqjen e crregullimeve

psikotike postoepratore .

5-Eshte detyre e mjekut anestezist qe menaxhimi I mire I periudhes intra-peratore e

asaj post-operatore ka hsume rendesi jo vetem ne mbarevajtjen fizike te te semurit te

moshuar por edhe ne statusin psikik.

6- Eshte detyre e te gjithe personelit mjekesor qe te semurit tÌ krijohet nje ambjent , I

qete e miqesor.

7-E mira do te ishte sa me shpejt te jete e mundur qe te semuret te kene prane

familjaret e tyre ,si edhe gjerat e tyre personale te domozdoshme ose jo si p.sh(aparatet

e degjimit,syzat,protezat dentare,shkopin e tyre apo dicka tjeter qe per ta eshte e

rendesishme.

8-Levizja sa me shpejt qe tà lejoje gjendja e te semurit ,si edhe ushqyerja sa me e

heret e te semurit .

Bibliografia:


Punoi Haxhire Gani

1. Hosking MP, Warner MA, Lobdell CM, Offord KP, Melton LJ, 3rd. Outcomes of surgery in patients 90

years of age and older. Jama 1989;261:1909-15.

A case series of 795 surgical patients 90 years of age and older and their long-term outcomes.

2. Scott BH, Seifert FC, Grimson R, Glass PS. Octogenarians undergoing coronary artery bypass graft

surgery: resource utilization, postoperative mortality, and morbidity. J Cardiothorac Vasc Anesth

2005;19:583-8.

In patients undergoing CABG, age 80 years or older is an independent predictor of increased resource

utilization, postoperative morbidity, and mortality.

3. Geriatrics Review Syllabus 6th Edition; Chapter 1. www.geriatricsreviewsyllabus.org

This chapter gives a comprehensive discussion of the demographics of aging in America.

4. Libow LS. Geriatrics in the United States--baby boomers' boon? N Engl J Med 2005;352:750-2.

A discussion of the role that geriatrics will play in the ‘graying’ of America.

5. Morley JE, Haren MT, Rolland Y, Kim MJ. Frailty. Med Clin North Am 2006;90:837-47.

A good review of frailty.

6. Finlayson EV, Goodney PP, Birkmeyer JD. Hospital volume and operative mortality in cancer surgery: a

national study. Arch Surg 2003;138:721-5; discussion 726.

Operative mortality decreases with increasing hospital volume for several cancer resections. However,

volume may be most important in patients who are older.

7. Goodney PP, Siewers AE, Stukel TA, Lucas FL, Wennberg DE, Birkmeyer JD. Is surgery getting safer?

National trends in operative mortality. J Am Coll Surg 2002;195:219-27..

This paper provides mortality rates for many types of procedures.

8. Liu LL, Leung JM. Predicting adverse postoperative outcomes in patients aged 80 years or older. J Am

Geriatr Soc 2000;48:405-12.

9..Reference Books: These textbooks provide comprehensive up to date information on Geriatric

Anesthesiology.

Geriatric Anesthesia, Edited by Sieber FE, McGraw-Hill Companies, Inc., New York, New York, 2007

Geriatric Anesthesiology, Edited by Silverstein JH, Rooke GA, Reves JG, McLeskey CH (eds) 2nd Edition,

Springer, New York 2008

Geroanesthesia Muravchick, S. St. Louis, Mosby, 1997.

ASA Syllabus.

Referenca

10.Buckner RL. Memory and executive function in aging and AD: multiple factors that cause decline and

reserve factors that compensate. Neuron 2004;44:195-208.

This article reviews both normal and pathologic age-related changes in learning and memory. In

addition, it describes some of the structural changes that occur in the normal and pathologic aged brain.

In addition, it discusses normal compensations that occur in cognitively healthy aged individuals.

11. Blacker DJ, Flemming KD, Link MJ, Brown RD, Jr. The preoperative cerebrovascular consultation:

common cerebrovascular questions before general or cardiac surgery. Mayo Clin Proc 2004;79:223-9.

http://www.geriatricsreviewsyllabus.org/


Punoi Haxhire Gani

This article reviews risk factors for the development of perioperative stroke and potential mechanisms

and risk factors involved in its development.

12. Burton DA, Nicholson G, Hall GM. Anaesthesia in elderly patients with neurodegenerative disorders:

special considerations. Drugs Aging 2004;21:229-42.

A review article that describes age-related neurodegenerative diseases with an emphasis on Parkinson’s

disease. The article describes normal and neurodegenerative changes in the aged brain, issues related to

drug therapy and administration during the perioperative period and anesthetic implications of

neurodegenerative diseases and the pharmacologic agents used to treat them.

13. Backman L, Nyberg L, Lindenberger U, Li SC, Farde L. The correlative triad among aging, dopamine,

and cognition: current status and future prospects. Neurosci Biobehav Rev 2006;30:791-807.

This article reviews the age-related changes in brain dopamine levels and its association with normal

and pathologic cognitive decline in aging.

14. Terry AV, Jr., Buccafusco JJ. The cholinergic hypothesis of age and Alzheimer's disease-related

cognitive deficits: recent challenges and their implications for novel drug development. J Pharmacol Exp

Ther 2003;306:821-7.

Impairment in cholinergic neural transmission has long been thought to be involved with both normal

and aged related cognitive decline. This review highlights those findings as well as new evidence

challenging the cholinergic hypothesis of normal age-related cognitive impairment.

15. Segovia G, Porras A, Del Arco A, Mora F. Glutamatergic neurotransmission in aging: a critical

perspective. Mech Ageing Dev 2001;122:1-29.

This review describes the effects of aging on the glutamatergic neurotransmitter system.

16.Seals DR, Esler MD. Human ageing and the sympathoadrenal system. J Physiol 2000;528:407-17.

A review of normal age-related changes in the sympathetic nervous system.

17.Jackson GR, Owsley C. Visual dysfunction, neurodegenerative diseases, and aging. Neurol Clin

2003;21:709-28.

This article reviews the four most common causes of sight threatening diseases and how they alter

quality of life in elders.

18.Shaffer SW, Harrison AL. Aging of the somatosensory system: a translational perspective. Phys Ther

2007;87:193-207.

This article reviews alterations in the somatosensory system that occur with age and potential

mechanisms by which these changes occur.

19.Verdu E, Ceballos D, Vilches JJ, Navarro X. Influence of aging on peripheral nerve function and

regeneration. J Peripher Nerv Syst 2000;5:191-208.

A comprehensive review of the effects of aging on the peripheral nervous system and its ability to

regenerate after injury are described in this review article.

20.Gibson SJ, Farrell M. A review of age differences in the neurophysiology of nociception and the

perceptual experience of pain. Clin J Pain 2004;20:227-39.

This article reviews normal age-related changes that occur in the peripheral and central nervous system

that contribute to altered pain perception and response in the aged.

General Physiology and Pathophysiology of CV Aging


Punoi Haxhire Gani

21.Lakatta EG, Levy D. Arterial and cardiac aging: major shareholders in cardiovascular disease

enterprises: Part II: the aging heart in health: links to heart disease. Circulation 2003;107:346-54.

22.Part 1of 3: Aging Arteries: A Set up for Vascular Disease. Circulation 107 (2003): 139-146.

This paper presents the normal age-associated changes in vasculature, e.g. increased intimal thickness,

large artery dilation, and increased central arterial stiffness, that contribute to systolic hypertension and

increases in pulse wave velocity and pulse pressure, ultimately conferring risk for overt clinical

cardiovascular disease. Epidemiologic evidence for unsuccessful vascular aging and increased

cardiovascular morbidity and mortality is inlcluded.

23.Part 2 of 3: The Aging Heart in Health: Links to Heart Disease. Circulation 107 (2003): 346-354.

This paper presents normal age associated changes in cardiac structure and function, e.g. left ventricular

hypertrophy, diastolic dysfunction, impaired responses to β-receptor stimulation, and atrial fibrillation,

conferring risk for future cardiovascular disease. The concept that age-related changes in cardiac

structure/function (e.g. diastolic dysfunction) often remain subclinical until the occurrence of an acute

stress (e.g. surgery, infection), at which time overt cardiovascular disease (e.g.diastolic heart failure) in

the elderly becomes apparent, is discussed.

24.Part 3 of 3: Cellular and Molecular Clues to Heart and Arterial Aging. Circulation 107 (2003): 490-497.

This paper presents data from nonhuman primate and rodent studies of the various cellular and

molecular mechanisms currently implicated in age-associated changes in vascular and cardiac aging. An

understanding of these molecular mechanisms (e.g. vascular and cardiac remodeling) may provide hints

to effective strategies that for preventing or attenuating the development of clinical disease of the aging

heart and brain.

25.N Najjar SS, Scuteri A, Lakatta EG. Arterial aging: is it an immutable cardiovascular risk factor?

Hypertension 2005;46:454-62.

Excellent review summarizing the biochemical, enzymatic, and cellular evidence that implicate

accelerated arterial aging as a risk factor for cardiovascular disease and adverse cardiovascular

outcomes of aging.

26.Kass DA. Ventricular arterial stiffening: integrating the pathophysiology. Hypertension 2005;46:185-

93.This review provides an outstanding explanation of ventricular-arterial stiffening disease and its

impact on cardiovascular reserve in the elderly. Specifically, age-related increases in arterial and

ventricular stiffness may enhance pressure lability with fluid and postural shifts, salt loading, and

exertion in the elderly. Also, reference to the human study of vascular-ventricular coupling across ages

can be found in: J Am Coll Cardiol 1998:32:1221-7.

27.Aurigemma GP, Gaasch WH. Clinical practice. Diastolic heart failure. N Engl J Med 2004;351:1097-

105.This paper reviews the clinical presentation, diagnosis, and management principles of the patient

with diastolic heart failure.

Anesthetic implications of CV changes of aging

28.Priebe HJ. The aged cardiovascular risk patient. Br J Anaesth 2000;85:763-78.

This is an outstanding review of the most relevant age-related cardiovascular changes that impact

perioperative management in the elderly. Specific discussions include a) age-related declines in resting

organ function that ultimately limit reserve capacity, b) age-related progression of chronic diseases that

limit baseline function and accelerate functional reserve, and c) the increased intake of medications and


Punoi Haxhire Gani

altered pharmacodynamics of advanced age that contribute to untoward reactions to anesthetics and

surgical interventions in the elderly.

29.Rooke GA. Cardiovascular aging and anesthetic implications. J Cardiothorac Vasc Anesth

2003;17:512-23.This excellent review discusses how changes in cardiovascular aging contribute to

hemodynamic instability, myocardial ischemia, heart failure, arrhythmias, and stroke. Suggestions for

anesthetic management are also provided.

30.Groban L. Diastolic dysfunction in the older heart. J Cardiothorac Vasc Anesth 2005;19:228-36.

This paper reviews the physiology of diastole, the pathophysiology of diastolic dysfunction and the

clinical implications of diastolic dysfunction in the perioperative period.Groban L, Butterworth J.

Perioperative management of chronic heart failure. Anesth Analg 2006;103:557-75.

This is a comprehensive review of current medical management of chronic heart failure, focusing on the

results of large-scale, randomized clinical trials and published guidelines. Given the increased incidence

of heart failure in the elderly, this review provides the anesthesiologist with the contemporary ‘best

practices’ to make appropriate diagnostic and treatment choices and appropriate judgments about the

need for cardiac consultations. Perioperative implications relating to each drug class (e.g. ACE-inhibitors)

are also discussed.

31.Sprung J, Gajic O, Warner DO. Review article: Age related alterations in respiratory function -

anesthetic considerations: [Article de synthese : Les modifications de fonction respiratoire liees a l'age -

considerations anesthesiques]. Can J Anaesth 2006;53:1244-57.

This review examines the impact of aging on pulmonary reserve. It provides an overview of common

anesthetic and surgical factors that impose substantial stress on respiratory system in elderly patients;

contributing to an increased risk of post operative complications, including respiratory failure.

32.Janssens JP, Pache JC, Nicod LP. Physiological changes in respiratory function associated with ageing.

Eur Respir J 1999;13:197-205.

Physiological aging is associated with dilatation of alveoli, enlargement of air spaces decrease in

exchange surface area and loss of supporting tissue for peripheral airways (senile emphysema).

Decreased perception of bronchoconstriction and diminished physical activity may result in lesser

awareness of disease and delayed diagnosis.

33.Zeleznik J. Normative aging of the respiratory system. Clin Geriatr Med 2003;19:1-18.

There is no evidence that changes in respiratory system with aging impact day to day function of older

patients but the decline in pulmonary reserve function may become evident under circumstances of

increased stress, such as during surgery. Established predictive values of a diagnostic test done in young

adults cannot be applied to geriatric patients.

34.Wahba WM. Influence of aging on lung function--clinical significance of changes from age twenty.

Anesth Analg 1983;62:764-76.

Diabetes

35.Jack L, Jr., Boseman L, Vinicor F. Aging Americans and diabetes. A public health and clinical response.

Geriatrics 2004;59:14-7.

Older Americans face an increased burden of diabetes. This article reviews both the public health and


Punoi Haxhire Gani

clinical response. It offers an overview of diabetes treatment strategies for the elderly; the function of

psychosocial processes in diabetes management; execution of diabetes treatment guidelines; and

identifies resources for patient education.

36.Connery LE, Coursin DB. Assessment and therapy of selected endocrine disorders. Anesthesiol Clin

North America 2004;22:93-123.

This review addresses the management of a several endocrine disorders during the perioperative

period. A large section deals with diabetes (types 1 and 2). The authors point out that diabetes remains

the most commonly encountered endocrinopathy. It is noted that patients with either type require

more surgical procedures than their non-diabetic counterparts and exhibit greater peri-operative

morbidity and mortality. The authors conclude with a call for more evidence based guidelines in caring

for the ever increasingly encountered perioperative diabetic.

37.Robertshaw HJ, Hall GM. Diabetes mellitus: anaesthetic management. Anaesthesia 2006;61:1187-90.

This article reviews the anesthetic management of diabetes. Although it does not deal specifically with

the elderly it provides a useful overview of glucose management strategies relevant to many older

patients. The authors note that in the postoperative period a decrease in catabolism as a result of good

analgesia and the avoidance of nausea and vomiting contribute to early re-establishment of normal

glycemic control.

Hepatic

- 38 .Schmucker DL. Liver function and phase I drug metabolism in the elderly: a paradox. Drugs Aging

2001;18:837-51.The liver plays a major role in drug clearance and aging is accompanied by non-

pathological changes in physiology both at the cellular and organ levels. Although aging is accompanied

by minimal structural changes the authors report a report a reduction in the clearance of drugs that

undergo mandatory oxidation by the microsomal cytochrome P450-dependent mono-oxygenase

systems.

Renal

39.Beck LH. Perioperative renal, fluid, and electrolyte management. Clin Geriatr Med 1990;6:557-69.

This comprehensive review provides an overview of age-related physiologic changes in the renal system

and the impact of these changes during the perioperative period. The most important alterations are

decreases in the GFR, decreased urinary concentrating ability, and narrowed limits for the excretion of

water, sodium, potassium, and acid. The most important principle for the prevention of renal

complications in the elderly surgical patient is maintenance of normal intravascular volume. Meticulous

attention must be paid to salt and water balance and to drug dosing. In the event that perioperative

renal insufficiency occurs, evaluation and management in the elderly patient are similar to usual

practices in a younger individual.

Thyroid

40.Rehman SU, Cope DW, Senseney AD, Brzezinski W. Thyroid disorders in elderly patients. South Med J

2005;98:543-9.This review article provides an excellent overview of thyroid disease in the elderly,

although not specific to the operative patient the information s still relevant.Thyroid disorders are

associated with significant morbidity if left untreated. Often symptoms may be not present and may be

mistakenly ascribed to normal aging or coexisting disease. Only myxedema coma requires levothyroxine

parenterally; all other forms of hypothyroidism can be treated with oral levothyroxine. Low-dose


Punoi Haxhire Gani

levothyroxine should be initiated and increased gradually over several months. In unstable elderly

patients with hyperthyroidism, antithyroid medication can quickly produce a euthyroid state.

Parathyroid disease and consequent hypercalcemia and bone loss can occur at any age but is more

common after the 6th decade.

Calcium Metabolism

Kebebew E, Duh QY, Clark OH. Parathyroidectomy for primary hyperparathyroidism in octogenarians

and nonagenarians: a plea for early surgical referral. Arch Surg 2003;138:867-71.

The authors note that the diagnosis of hyperparathyroidism is often difficult because many of its

symptoms are difficult to distinguish from the aging process. Furthermore, surgical referral of elderly

patients with hyperparathyroidism is often deferred because of the perceived risks of general

anesthesia, increased age, and co-morbidities. It concludes that parathyroidectomy in elderly patients is

frequenltly safe, curative, and beneficial.

Renal and Electrolytes

41.Novis BK, Roizen MF, Aronson S, Thisted RA. Association of preoperative risk factors with

postoperative acute renal failure. Anesth Analg 1994;78:143-9.

An older, but excellent review of risk factors for renal failure postoperatively. Postoperative renal failure

is not common but is associated with high mortality.

42.Sear JW. Kidney dysfunction in the postoperative period. Br J Anaesth 2005;95:20-32.

Although not specific to the elderly population, this is an excellent and comprehensive review of renal

physiology and the potential impact of surgery and anesthesia on fluid homeostasis.

43.Gravenstein D. Transurethral resection of the prostate (TURP) syndrome: a review of the

pathophysiology and management. Anesth Analg 1997;84:438-46. Although the TURP procedure has

become less popular, this review provides an excellent summary of the procedure and potential

physiological consequences. It addresses the controversies surrounding the pathophysiology related to

the TURP syndrome.

Transplantation

44. Morrissey PE, Yango AF. Renal transplantation: older recipients and donors. Clin Geriatr Med

2006;22:687-707.This review provides a comprehensive overview of renal transplantation in the elderly

patient. Keswani RN, Ahmed A, Keeffe EB. Older age and liver transplantation: a review. Liver Transpl

2004;10:957-67.

45.A useful review discussing liver transplantation from the preoperative through the postoperative

phase. The article emphasizes that although age is a risk factor, age alone is not a contraindication for

surgery in otherwise appropriate candidates.

46.Sessler DI. Mild perioperative hypothermia. N Engl J Med 1997;336:1730-7.

Definitive review of how general and regional anesthesia promote hypothermia in all patients. Also

describes the risks, such as infection or myocardial infarction, associated with even mild perioperative

hypothermia.

47.Kenney WL, Munce TA. Invited review: aging and human temperature regulation. J Appl Physiol

2003;95:2598-603.

Excellent review of how aging alters thermoregulation and makes the older prone to hypothermia


Punoi Haxhire Gani

because of decreased heat production and impaired vasoconstriction.

48.Frank SM, Beattie C, Christopherson R, Norris EJ, Rock P, Parker S, Kimball AW, Jr. Epidural versus

general anesthesia, ambient operating room temperature, and patient age as predictors of inadvertent

hypothermia. Anesthesiology 1992;77:252-7.

Documents that temperature decreases during anesthesia are more severe when general (vs. epidural)

anesthesia is used, in a cold (vs. warm) OR, and when the patients are older.

49.Bradas CM, Mion LC. Hospitalized patients with dementia: the dilemma of managing

agitation. Geriatr Nurs, Nov-Dec 2011, 32(6) p455-8

50.Campbell JL, Rowe MA, Marsiske M Behavioral symptoms of dementia: a dyadic effect of

caregivers' stress process? Res Gerontol Nurs, Jul 2011, 4(3) p168-84

51.Centers for Disease Control. Executive Summary Progress Report on The CDC Healthy Brain

Initiative:2006-2011. Atlanta, GA: CDC Office of Communications; 2011. (Accessed July 10,

2012).

52.Ceramidas DM Faith-based cognitive behavioral therapy: easing depression in the elderly

with cognitive decline. J Christ Nurs, Jan-Mar 2012, 29(1) p42-8.

53.Ho SY, Lai HL, Jeng SY, et al. The effects of researcher-composed music at mealtime on

agitation in nursing home residents with dementia. Arch Psychiatr Nurs, Dec 2011, 25(6)

pe49-55

54.Lu DF, Herr K Pain in dementia: recognition and treatment. J Gerontol Nurs, Feb 2012, 38(2)

p8-13

55.Steis MR, Fick DM Delirium superimposed on dementia: accuracy of nurse documentation. J

Gerontol Nurs, Jan 2012, 38(1) p32-42

56.Muravchick S. The physiologic and pharmacologic implications of aging. 37th Annual

Refresher Course Lectures and Clinical Update Program. American Society of

Anesthesiologists.1986; No. 275.

57.The Aging Brain. Geriatrics. 1998; 53.

Hendrie HC. Epidemiology of alzheimerâs disease. Geriatrics. 1997; 52:S4-S8.

Uitti RJ. Tremor: How to determine if the patient has parkinsonâs disease. Geriatrics. 1998;

53:30-36.

58. Foreman MD: Confusion in the hospitalized elderly: Incidence, onset, and associated factors. Res Nurs Health 12: 21-29, 1989


Punoi Haxhire Gani

59. Inouye SK: Prevention of delirium in hospitalized older patients: Riskfactors and targeted intervention strategies [Electronic 60. Inouye SK, DyckCHV, Alessi CA, et al: Clarifying confusion: The Confusion Assessment Method. Ann Intern Med 113:941-948, 1990 61. Edlund A, Lundstrom M, Brannstrom B, et al: Delirium before and after operation for femoral neckfracture [Electronic version]. J Am Geriatr Soc 49:1335-1340, 2001 62. Mercantonio ER, Juarez G, Goldman L, et al: The relationship of postoperative delirium with psychoactive medications [Electronic version]. JAMA 272:1518-1522, 1994 16. King Pharmaceuticals, Inc: Ketalar CIII Product information, 2002. 63. Foreman MD, Wakefield B, Culp K, et al: Delirium in elderly patients: An overview of the state of the science. J Gerontol Nurs 27:12-20, 2001 64. Dyer CB, Ashton CM, Teasdale TA: Postoperative delirium: A review of 80 primary data-collection studies [Electronic version]. Arch Intern Med 155:461-465, 1995 65. Winawer N: Postoperative delirium [Electronic version]. Med Clin North Am 85:1229-1239, 2001 66. American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (ed 4)—Text revision (DSMIV- TR). Washington, DC, American Psychiatric Association, 2000 version]. Ann Med 32:257-263, 2000. 67. Mercantonio ER, Goldman L, Orav EJ, et al: The association of intraoperative factors with the development of postoperative delirium [Electronic version]. Am J Med 105:380-384, 1998 68. Foreman MD, Grabowski R: Diagnostic dilemma: Cognitive impairment in the elderly. J Gerontol Nurs 18:5-12, 1992 69. Foreman MD: The cognitive and behavioral nature of acute confusional states. Sch Inq Nurs Pract 5:3-16, 1991 70 1-Winawer identifikuan 2 sfidat me të cilat ballafaqohet klinicisti duke u përpjekur për të

diagnostikuar jerm: njohjen dhe vlerësimin e ketij çrregullim është i pranishëm 71. Folstein MG, Folstein SE, McHugh PR: Mini-Mental State. A practical guide for grading the cognitive state of patients for


Punoi Haxhire Gani

clinicians. J Psychiatr Res 12:189-198, 1975 72. Vermeersch PEH: The Clinical Assessment of Confusion— A. Appl Nurs Res 3:128-133, 1990 73. Williams MA, Ward SE, Campbell EB: Confusion: Testing versus observation. J Gerontol Nurs 14:25-30, 1988 74. Schuurmans MJ, Duursma SA, Shortridge-Baggett LM: Early recognition of delirium: Review of the literature [Electronic version]. J Clin Nurs 10:721-729, 2001

75. Hanania M, Kitain E: Melatonin for treatment and prevention of postoperative delirium [Electronic version]. Anesth Analg 94:338-339, 2002 76. Inouye SK, Bogardus ST Jr, Charpentier PA, et al: A multicomponent intervention to prevent delirium in hospitalized older patients [Electronic version]. N Engl J Med 340:669- 676, 1999 77. Insel KC, Badger TA: Deciphering the 4 D’s: Cognitive decline, delirium, depression and dementia—A review [Electronic version]. J Adv Nurs 38:360-368, 2002 78. Parikh SS, Chung F: Postoperative delirium in the elderly [Electronic version]. Anesth Analg 80:1223-1232, 1995 79. Tinetti ME, Liu WL, Ginter SF: Mechanical restraints use. Ann Intern Med 116:369-374, 1992 392 DENISE O’BRIEN 80. Foreman MD: Acute confusion in the elderly. Annu Rev Nurs Res 11:3-30, 1993. 82. Neelon VJ, Champagne MT, Carlson JR, et al: The NEECHAM Confusion Scale: Construction, validation, and clinical testing [Electronic version]. Nurs Res 45:324-330, 1996


Punoi Haxhire Gani

83. Girard TD, Pandharipande PP, Ely EW. Delirium in the intensive care unit. Crit Care 2008;

12 (Suppl 3):S3.

Cited Here... | PubMed

84. Vlajkovic GP, Sindjelic RP. Emergence delirium in children: many questions, few

answers. Anesth Analg 2007; 104:84–91.

Cited Here... | View Full Text | PubMed | CrossRef

85. Gamberini M, Bolliger D, Lurati Buse GA, et al. Rivastigmine for the prevention of

postoperative delirium in elderly patients undergoing elective cardiac surgery: a randomized

controlled trial. Crit Care Med 2009; 37:1762–1768.


86. Marcantonio ER, Goldman L, Mangione CM, et al. A clinical prediction rule for delirium

after elective noncardiac surgery. JAMA 1994; 271:134–139.


87. World Health Organization: ICD-10 http://apps.who.int/classifications/apps/icd/icd10online/.

[Accessed 8 February 2011].

Cited Here...

88. Adamis D, Sharma N, Whelan PJ, Macdonald AJ. Delirium scales: a review of current

evidence.Aging Ment Health 2010; 14:543–555.

Cited Here... | PubMed | CrossRef

89. Mantz J, Josserand J, Hamada S. Dexmedetomidine: new insights. Eur J

Anaesthesiol 2011; 28:3–6.


90. Inouye SK. Delirium in older persons. N Engl J Med 2006; 354:1157–1165.


91. Milisen K, Foreman MD, Abraham IL, et al. A nurse-led interdisciplinary intervention

program for delirium in elderly hip-fracture patients. J Am Geriatr Soc 2001; 49:523–532.


92. Goldenberg G, Kiselev P, Bharathan T, et al. Predicting postoperative delirium in elderly

patients undergoing surgery for hip fracture. Psychogeriatrics 2006; 6:43–48.

Cited Here...

93. Pandharipande PP, Pun BT, Herr DL, et al. Effect of sedation with dexmedetomidine vs

lorazepam on acute brain dysfunction in mechanically ventilated patients: the MENDS

randomized controlled trial.JAMA 2007; 298:2644–2653.



http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18495054


http://content.wkhealth.com/linkback/etoc/pt/fulltext.00000539-200701000-00018.htm


http://dx.doi.org/10.1213%2F01.ane.0000250914.91881.a8




http://dx.doi.org/10.1097%2FCCM.0b013e31819da780




http://dx.doi.org/10.1001%2Fjama.271.2.134




http://dx.doi.org/10.1080%2F13607860903421011




http://dx.doi.org/10.1097%2FEJA.0b013e32833e266d




http://dx.doi.org/10.1056%2FNEJMra052321




http://dx.doi.org/10.1046%2Fj.1532-5415.2001.49109.x







Punoi Haxhire Gani

94. Kalisvaart KJ, Vreeswijk R, de Jonghe JF, et al. Risk factors and prediction of postoperative

delirium in elderly hip-surgery patients: implementation and validation of a medical risk factor

model. J Am Geriatr Soc 2006; 54:817–822.


95. Inouye SK, Viscoli CM, Horwitz RI, et al. A predictive model for delirium in hospitalized

elderly medical patients based on admission characteristics. Ann Intern Med 1993; 119:474–481.

Cited Here... | View Full Text | PubMed

97. Inouye SK, Charpentier PA. Precipitating factors for delirium in hospitalized elderly persons.

Predictive model and interrelationship with baseline vulnerability. JAMA 1996; 275:852–857.


98. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.

Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000.

Cited Here...

99. Rudolph JL, Jones RN, Levkoff SE, et al. Derivation and validation of a preoperative

prediction rule for delirium after cardiac surgery. Circulation 2009; 119:229–236.


100.. Ely EW, Margolin R, Francis J, et al. Evaluation of delirium in critically ill patients:

validation of the Confusion Assessment Method for the Intensive Care Unit (CAM-ICU). Crit

Care Med 2001; 29:1370–1379.

Cited Here...

101.. Freter SH, Dunbar MJ, MacLeod H, et al. Predicting postoperative delirium in elective

orthopaedic patients: the Delirium Elderly At-Risk (DEAR) instrument. Age Ageing 2005;

34:169–171.


102. Inouye SK, van Dyck CH, Alessi CA, et al. Clarifying confusion: the Confusion

Assessment Method. A new method for detection of delirium. Ann Intern Med 1990; 113:941–

948.


103. Wong CL, Holroyd-Leduc J, Simel DL, Straus SE. Does this patient have delirium? Value

of bedside instruments. JAMA 2010; 304:779–786.


104. Luetz A, Heymann A, Radtke FM, et al. Different assessment tools for intensive care unit

delirium: which score to use? Crit Care Med 2010; 38:409–418.

Cited Here...
















http://dx.doi.org/10.1161%2FCIRCULATIONAHA.108.795260





http://dx.doi.org/10.1093%2Fageing%2Fafh245






http://dx.doi.org/10.1001%2Fjama.2010.1182



Punoi Haxhire Gani

105. Trzepacz PT, Baker RW, Greenhouse J. A symptom rating scale for delirium. Psychiatry

Res 1988; 23:89–97.


106. Breitbart W, Rosenfeld B, Roth A, et al. The Memorial Delirium Assessment Scale. J Pain

Symptom Manage 1997; 13:128–137.


107. Neelon VJ, Champagne MT, Carlson JR, Funk SG. The NEECHAM Confusion Scale:

construction, validation, and clinical testing. Nurs Res 1996; 45:324–330.


108. Kalisvaart KJ, de Jonghe JF, Bogaards MJ, et al. Haloperidol prophylaxis for elderly hip-

surgery patients at risk for delirium: a randomized placebo-controlled study. J Am Geriatr

Soc 2005; 53:1658–1666.


109. Prakanrattana U, Prapaitrakool S. Efficacy of risperidone for prevention of postoperative

delirium in cardiac surgery. Anaesth Intensive Care 2007; 35:714–719.


110. Larsen KA, Kelly SE, Stern TA, et al. Administration of olanzapine to prevent

postoperative delirium in elderly joint-replacement patients: a randomized, controlled

trial. Psychosomatics 2010; 51:409–418.


111. Siddiqi N, Stockdale R, Britton AM, Holmes J. Interventions for preventing delirium in

hospitalised patients. Cochrane Database Syst Rev 2007:CD005563.

Cited Here...

112. Bourne RS, Tahir TA, Borthwick M, Sampson EL. Drug treatment of delirium: past, present

and future. J Psychosom Res 2008; 65:273–282.


113. Seitz DP, Gill SS, van Zyl LT. Antipsychotics in the treatment of delirium: a systematic

review. J Clin Psychiatry 2007; 68:11–21.


114. Breitbart W, Marotta R, Platt MM, et al. A double-blind trial of haloperidol,

chlorpromazine, and lorazepam in the treatment of delirium in hospitalized AIDS patients. Am J

Psychiatry 1996; 153:231–237.

Cited Here... | View Full Text | PubMed



http://dx.doi.org/10.1016%2F0165-1781%2888%2990037-6



http://dx.doi.org/10.1016%2FS0885-3924%2896%2900316-8




http://dx.doi.org/10.1097%2F00006199-199611000-00002









http://dx.doi.org/10.1176%2Fappi.psy.51.5.409




http://dx.doi.org/10.1016%2Fj.jpsychores.2008.05.025







Punoi Haxhire Gani

115. Menza MA, Murray GB, Holmes VF, Rafuls WA. Decreased extrapyramidal symptoms

with intravenous haloperidol. J Clin Psychiatry 1987; 48:278–280.


116. Skrobik YK, Bergeron N, Dumont M, Gottfried SB. Olanzapine vs haloperidol: treating

delirium in a critical care setting. Intensive Care Med 2004; 30:444–449.


117. Breitbart W, Tremblay A, Gibson C. An open trial of olanzapine for the treatment of

delirium in hospitalized cancer patients. Psychosomatics 2002; 43:175–182.


118. Kim SW, Yoo JA, Lee SY, et al. Risperidone versus olanzapine for the treatment of

delirium. Hum Psychopharmacol 2010; 25:298–302.


119. Devlin JW, Roberts RJ, Fong JJ, et al. Efficacy and safety of quetiapine in critically ill

patients with delirium: a prospective, multicenter, randomized, double-blind, placebo-controlled

pilot study. Crit Care Med 2010; 38:419–427.

120. Alici-Evcimen Y, Breitbart W. An update on the use of antipsychotics in the treatment of

delirium.Palliat Support Care 2008; 6:177–182.


121. Sasaki Y, Matsuyama T, Inoue S, et al. A prospective, open-label, flexible-dose study of

quetiapine in the treatment of delirium. J Clin Psychiatry 2003; 64:1316–1321.


121. Centers for Disease Control and Prevention. National hospital discharge survey: procedures by selected patient characteristics. Number by procedure category and sex. 2009.http://www.cdc.gov/nchs/nhds/nhds_tables.htm#procedures.






http://dx.doi.org/10.1007%2Fs00134-003-2117-0



http://dx.doi.org/10.1176%2Fappi.psy.43.3.175



http://dx.doi.org/10.1002%2Fhup.1117





http://dx.doi.org/10.4088%2FJCP.v64n1106

http://www.cdc.gov/nchs/nhds/nhds_tables.htm#procedures


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani


Punoi Haxhire Gani