วณโรคในผตดเชอเอชไอว พญ.ศวะพร คกนก

ศนยวจยโรคเอดส สภากาดชาดไทย

วณโรค(Tuberculosis) • วณโรคมสาเหตมาจากเชอแบคทเรย ไมโคแบคทเรยม ทเบอรคโลซส (Mycobacterium tuberculosis) หรอทเรยกยอๆวา TB

• คนพบโดย นายแพทย Robert Koch ในป 1882 • WHO กาหนดให วนท 24 มนาคม ของทกป เปนวน วณโรคสากล

• ในป 2555 ประมาณสถานการณวณโรคของประเทศไทย มอตราอบตการณ ประมาณ 86,000 ราย ตอปและ มผ เสยชวตจากโรคนถง 9,800 รายตอป ซงไทยตดอนดบเปนหนงใน 22 ประเทศทมปญหาวณโรคมากทสด

วณโรค(Tuberculosis)

เราตดเชอวณโรคไดอยางไร?

• วณโรคเปนโรคทตดตอโดยการแพรกระจายจากผ ปวยขณะไอ จาม หรอแมกระทงการพดคย

• โดยเชอจะลอยอยในอากาศไดเปนเวลานาน โดยเฉพาะในททอากาศไมถายเทหรอไมคอยมแสงสองถง เชน ตลาดสด หางสรรพสนคา โรงภาพยนต ในเครองบน ในรถประจาทาง

• เมอเราหายใจเอาเชอวณโรคเขาไปกจะทาใหมโอกาสตดเชอได ถาเปนผ ทมรางกายแขงแรง รางกายจะสามารถควบคมเชอวณโรคไวไดดวยระบบภมคมกนของรางกาย

• ถาเปนผ ทมรางกายออนแอ เชน เดก คนชรา ผ ทมภมคมกนบกพรองกจะมโอกาสปวยเปนวณโรคไดสงเมอไดรบเชอเขาไป

เราตดเชอวณโรคไดอยางไร?

แบงเปน 2 ระยะ คอ ระยะโรคสงบและระยะปวยเปนโรค 1. ตดเชอวณโรคในระยะสงบ

– มเชอวณโรคอยในตว แตไมเกดโรคและไมมอาการปวยใดๆ การตดเชอในระยะสงบสามารถเกดขนไดเมอระบบภมคมกนของผ ทตดเชอยงสามารถควบคมเชอแบคทเรยไดอย เชอแบคทเรยสามารถอยในรางกายไดนานหลายปโดยทไมทาใหเกดโรคหรออาการผดปกตใดๆ

ระยะของการตดเชอวณโรค

2. ตดเชอระยะปวยเปนโรค – การปวยเปนโรคขนมาในภายหลงได เมอภมคมกนออนแอลง เชอ

วณโรคทอาศยอยในรางกายกจะการกระตนใหเกดโรค ซงอาจทาใหเกดโรคทปอด หรอ นอกปอดกได

ระยะของการตดเชอวณโรค

วณโรคมอาการอยางไรบาง?

1. ไอ โดยระยะแรกมกไอแหงๆ นานมากกวา 3 อาทตย ตอมาอาจมไอมเสมหะและเจบชายโครงรวมดวย

2. ไข มกมไขตอนเยน มเหงอออกตอนกลางคน 3. ออนเพลย ไมมแรง 4. เบออาหาร นาหนกลด

วณโรคมอาการอยางไรบาง?

5. ไอ ออกมามเลอดปน อาจมปรมาณลกนอย หรอมากกได

การวนจฉยวณโรค

1.ชกประวตอาการความเจบปวยและการตรวจรางกายซงสามารถชวยในการวนจฉยไดในระดบหนง 2.ตรวจหาเชอวณโรคจากเสมหะ โดยตรวจดดวยกลองจลทรรศน หรอจากการนาเสมหะไปเพาะหาเชอโดยวธยอมสรวมกบผลเอกซเรยปอด

ผลกระทบของการตดเชอเอชไอวตอวณโรค

• การตดเชอเอชไอวมความเสยงในการเกดวณโรคมอาการหลงจากรบเชอสงถง 113 เทา และเสยงสงขนมากถง 170 เทาถาเปนเอดส

• การตดเชอเอชไอวเปนปจจยสาคญททาใหผ ตดเชอวณโรคในระยะสงบ กลายเปนวณโรคระยะปวยเปนโรค โดยความเสยงทจะปวยเปนวณโรคจะเพมขน 15-30 เทา

• การเจบปวยจากวณโรคในผ ปวยตดเชอเอชไอว สามารถเกดไดท CD4 ทกระดบ ไมจาเปนวาจะตองม CD4 ตากวา 200 cells/mm3 เหมอนกบการตดเชอฉวยโอกาสสวนใหญ

วณโรคปอด

วณโรคตอมนาเหลอง

วณโรคเยอหมสมอง

วณโรคแพรกระจาย

ผลกระทบของการตดเชอวณโรคตอเอชไอว • ในผ ตดเชอเอชไอวทปวยเปนวณโรค พบวา วณโรคจะมผลเรงใหการ

ดาเนนโรคของ เอชไอว ลกลามสระยะเอดสเรวขน ทงนเนองจากเชอวณโรคจะกระตนภมคมกนของรางกายเพอ ตอสกบ เชอโรค แตผลเสยกลบทาใหเกดการกระตนการแบงตวของเชอเอชไอว

การคดกรองวณโรคในผตดเชอ/ ผปวยเอดส

โดยเรมจากการซกถามอาการ และประวตเสยง ดงน 1. มอาการไข ไอ เบออาหาร นาหนกลด เหงอออกในเวลากลางคนตดตอกนเกน 2 สปดาห 2. เคยมประวตรกษาวณโรคมากอน หรอไม 3. เคยอาศยใกลชดกบผ ปวยวณโรคมากอน หรอไม 4. เคยมประวตใชสงเสพตดมากอน 5. เคยมประวตตองขงมากอน หรอไม

ลกษณะอาการแตกตางจากวณโรคทวไปหรอไม?

• ลกษณะทางคลนกของผ ปวยวณโรคทตดเชอเอชไอว รวมดวย – อาการไอ ไอเปนเลอด หอบเหนอย เจบหนาอก เหมอนกบคนทวไป – มไขยาวนานกวา มนาหนกตวลดลงมากกวา – มการแพรกรกะจายของวณโรคปอดไปยงอวยวะอนๆ มากกวา เชน

เยอหมสมอง กระดก หรอ ตอมนาเหลอง

การรกษาวณโรคในผปวยตดเชอเอชไอว

• จดประสงคของการรกษา คอตองการใหหาย ปองกนการตาย การ

กลบมาเปนใหม การดอยา และลดการแพรกระจายเชอ • การรกษาวณโรคในผ ปวยตดเชอเอชไอวใหยาเหมอนกบผ ปวย ไมตด

เชอเอชไอว คอสตรยาระยะสนตามวธมาตรฐาน (Standard course)

การรกษาวณโรค • วณโรคสามารถรกษาใหหายขาดไดแตตองกนยาอยางตอเนองเปนใช

เวลารกษาอยางนอย 6 เดอน อาจจะใชเวลานานกวา 6 เดอนในบางกรณ • ใชยาหลายชนดรวมกนกเพอปองกนการดอยา ซงจะทาใหการรกษา

ลมเหลว

ยารกษาวณโรคแบงออกเปน 2 ระยะ 1. ระยะเขมขน ในชวงเวลา 2 เดอนแรกการรกษาจะประกอบไปดวยตวยาหลก 4 ชนด ซงตวยาอาจจะอยในรปแบบของยาแยกเมดหรอรวมอยในเมดเดยวกนทเรยกวายารวมเมด ระยะเขมขนนถอวามความสาคญมากเพราะจะชวยลดปรมาณของเชอในปอดไดมากทสดและชวยลดการแพรกระจายของเชอดวย

การรกษาวณโรค

2. ระยะตอเนอง ในชวงเวลา 4 เดอนตอมา การรกษาใชยาหลก 2 ชนด เพอกาจดเชอวณโรคทเหลออย ซงตวยาอาจจะอยในรปแบบของยาแยกเมดหรอเปนยารวมเมดกไดเชนกน

การรกษาวณโรค

• หากกนยาครบตามสตรนกจะสามารถรกษาวณโรคได ซงการทานยาอยางตอเนองเปนเรองทสาคญมากเพราะหากทานยาไมครบ เชอวณโรคกจะมการพฒนาตวทาใหเกดการดอยา

การรกษาวณโรค

การใหยาตานในผปวยตดเชอเอชไอวทเปนวณโรค

ปญหาและขอคานงของการใหยาตานไวรสเอดสในผปวยทมวณโรครวมดวย

1. จานวนเมดยาทใชมจานวนคอนขางมาก 2. ผลขางเคยงจากทงยาวณโรคและยาตานไวรส ทคลายกน 3. การทาปฏกรยาระหวางยาตานไวรส และยาวณโรค 4. ภาวะภมฟนตว (immune reconstitution syndrome

(IRIS)พบอบตการณ10- 36%

1. สงสาคญทสดในการรกษาวณโรคนนคอตวผ ปวยเอง ตองเครงครดกบตวเอง กนยาใหครบทกเมดและทกมอ และไมหยดยาเองเปนอนขาด เพราะอาจทาใหเชอวณโรคดอยาได

2. มาพบแพทยตามนดทกครงเพอตดตามผลของการรกษาและอาการขางเคยงจากการใชยาทอาจจะเกดขน

3. เนองจาก 2 สปดาหแรกของการรกษา ยงสามารถแพรเชออยได ชวงน จงไมคลกคลใกลชดกบผ อน

4. ผ ปวยควรเลกสบบหรและเลกดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอลทกชนด เพราะจะยงทาใหอาการของวณโรคแยลง

การดแลผปวยวณโรค

5. ปดปากและจมก เวลา ไอหรอจาม เพอปองกนการแพรกระจายเชอ 6. บวนเสมหะ ลงในกระปองหรอภาชนะทมฝาปดมดชด 7. ญาตหรอผดแลใกลชดทอยบานเดยวกบผ ปวย ควรไดรบการตรวจ

เอกซเรยปอด 8. จดสถานทพกใหอากาศถายเทสะดวก และ แสงแดดสองถง

การดแลผปวยวณโรค

ควรปฏบตตวอยางไรเพอไมใหเปนวณโรค

• ออกกาลงกาย พกผอนใหเพยงพอ กนอาหารทมประโยชน • หลกเลยงสถานท แออด ไมมอากาศถายเท • ถามอาการสงสยวณโรค ควรรบไปพบแพทย