109

แผนการสอน ท 21เรอง กจกรรมอนามยชองปาก

วตถประสงค1. อธบายความสำาคญของสขภาพชองปากตอคณภาพชวตผสง

อาย 2. อธบายโรคและความผดปกตในชองปากทพบบอยในผสงอาย 3. สามารถดแลอนามยชองปากของตนได

เนอหาวชา1. ความสำาคญของสขภาพชองปาก ตอคณภาพชวตผสงอาย 2. โรคและความผดปกตในชองปากทพบบอยในผสงอาย 3. การดแลอนามยชองปากสำาหรบผสงอายทชวยเหลอตวเองได

ระยะเวลา 45 นาท รปแบบ / วธการสอน

1. บรรยาย และสาธต2. ฝกการทำาความสะอาดฟนแท และตรวจความสะอาดดวยสยอม

คราบฟน 3. ผเรยนรวมกนอภปรายถงแนวทางการดแลอนามยชองปากของ

ตน ขนตอนการดำาเนนกจกรรม

1. ความสำาคญของสขภาพชองปาก ตอคณภาพชวตผสงอาย - ปากคอประตสขภาพ - สขภาพชองปากผสงอายไทย - สขภาพชองปากสงผลตอสขภาพและคณภาพชวต

- สภาวะชองปากทสมพนธก บโรคทางระบบ (เบาหวาน pneumonia CVD)

2. โรคและความผดปกตในชองปากทพบบอยในผสงอาย - โรคฟนผและรากฟนผ โรคปรทนต ฟนสก แผล/มะเรงชองปาก

ปญหาจากการใสฟน

110

- สภาวะในชองปากของผสงอายทควรสงเกต : ตวฟน เหงอกและเนอเยอปรทนต เยอบ

ในชองปาก นำาลายและตอมนำาลาย - ปจจยเสยงตอการเกดโรคในชองปาก : สภาวะอนามยชองปาก

อาหาร โรคทางระบบ และพฤตกรรมเสยง

3. การดแลอนามยชองปากสำาหรบผสงอายทชวยเหลอตวเองได - การทำาความสะอาดฟนแท หรอฟนถาวร : การแปรงฟน การ

ทำาความสะอาดซอกฟน ดวยไหมขดฟน แปรงซอกฟน ไมจมฟน การทำาความสะอาดเยอบชองปากและลน การใชนำายาบวนปาก

- การดดแปลงอปกรณทใชในการแปรงฟน (ดามจบ สายยางรดขอมอ)

- การทำาความสะอาดฟนเทยม : ฟนเทยมชนดถอดได ฟนเทยมชนดตดแนน

- การรบประทานอาหารทไมทำาอนตรายตอสขภาพชองปาก - การดแลผสงอายทปากแหง

สอการสอน1. หนจำาลองฟน ภาพพลก 2. อปกรณทำาความสะอาดฟน

การประเมนผล1. ผเรยนสามารถตอบคำาถามไดถกตอง 2. ผเรยนสามารถทำาความสะอาดฟนไดอยางถกตอง

ใบความรท 1เรอง กจกรรมอนามยชองปาก

อนามยชองปาก

ความสำาคญของสขภาพชองปากตอสขภาพและคณภาพชวตผสงอาย

111

1. ปากคอประตสสขภาพ ชองปากเปนดานแรกของระบบทางเดนอาหารของรางกาย

หนาทสำาคญ คอ การเคยว กด และกลนอาหาร จงสงผลตอภาวะโภชนาการ รวมไปถงการไดรบสารอาหารทมประโยชนตอรางกาย หรอพดอกนยหนงไดวา ปากคอประตสสขภาพ นอกจากนอวยวะในชองปาก อนไดแก ฟน เหงอก เพดาน ลน กระพงแกม รมฝปาก ยงชวยกนทำาหนาทในการพด และทำาใหใบหนาดสวยงามอกดวย

2. สขภาพชองปากผสงอายไทย จากการสำารวจสภาวะทนตสขภาพแหงชาตคร งลาสดป 2550 พบวา ปญหาทผสงอายระบวาเปนปญหาหลก ไดแก การสญเสยฟนจนไมสามารถเคยวอาหารได ผสงอายรอยละ 10 หรอประมาณ 625,000 คน ไมมฟนเหลออยเลย แตกไดรบบรการใสฟนเทยมไปบางแลว เหลอเพยงรอยละ 4 หรอประมาณ 250,000 คนทจำาเปนตองใสฟน ม ผ ส ง อ า ย ท ส ญ เ ส ย ฟ น 1 ซ ข น ไ ป ป ร ะ ม า ณ 4 ล า น ค น สวนผสงอายทมฟน มากกวาครง มฟนผและโรคปรทนตทยงไมไดรบการรกษา และรอยละ 21 พบฟนผทรากฟน ยงไมไดรบการรกษาเชนกน ทงนเนองมาจากโรคในชองปากเปนสภาวะทสะสมมาตงแตวยเดก ถาไมดแลตนเองอยางถกตองและตอเนองทกวน กจะทำาใหโรคลกลามและรนแรงจนตองสญเสยฟนเมอเปนผใหญหรอเมอเขาสวยสงอาย นอกจากน ผสงอายยงมพฤตกรรมเสยงตอการเกดโรคในชองปาก เชน รอยละ 17. 9 สบบหร เฉลย 7.5 มวนขนไปตอวน ทำาใหเสยงตอโรคปรทนต รอยละ 16.7 กนหมาก ทำาใหเสยงตอมะเรงชองปาก การแปรงฟนไมสะอาด ทำาใหเสยงตอฟนผ โรคปรทนตและการสญเ ส ย ฟ น เ ป น ต น ดานการเขาถงบรการ แมวาการเขาถงบรการจะเปนรอยละ 32 เพมมากกวาปทผานมา แตดวยจำานวนทนตบคลากรผใหการรกษามจำากด จงทำาใหโรคในชองปากผสงอายยงไมไดรบการรกษาอกมาก กลาวโดยสรป คอ ปญหาสขภาพชองปากของผสงอาย ไดแก การสญเสยฟน โดยเฉพาะการสญเสยฟนทงปาก สวนผทมฟนกเปนโรคทไมไดรบการรกษา เสยงตอการสญเสยฟนซตอไปมากขน ดงนน การ

112

ดแลสขภาพชองปากผสงอาย นอกเหนอจากการใหบรการรกษา หรอใสฟนโดยทนตบคลากรแลว ผสงอายยงตองดแลอนามยชองปากดวยตนเองเพอลดการสญเสยฟน

3. สขภาพชองปากสงผลตอสขภาพและคณภาพชวต ผลกระทบโดยตรง ทชดเจน ไดแก 1. การปวดฟน เสยวฟน มผลตอการกนอาหาร การพกผอนนอนหลบ และการทำางาน 2. ผสงทไมมฟน มผลตอการใชชวตประจำาวนในการเคยว การกด การกลนอาหาร ทำาใหเคยว

อาหารไมละเอยด อาหารไมยอย ทองอดไดมากกวาปกต หรอกนอาหารไดนอยลง เลอกอาหารทนม เคยวงาย จำาพวกแปงและนำาตาลซงมไขมนหรอคอเลสโตรอลสง แตคณคาทางโภชนาการไมเพยงพอ จงขาดสารอาหาร ทำาใหนำาหนกลด สขภาพไมแขงแรง เจบปวยกหายชา 3. สขภาพชองปากสงผลตอคณภาพชวตทงทางกาย จตใจ และสงคม เชน ผสงอายทสญเสยฟนบางสวนหรอทงปาก จะรสกอาย ขาดความมนใจในการเขาสงคม คนทใสฟนเทยมกไมมนใจขณะพดหรอยมหรอเคยวอาหาร คนทปวดฟนกจะหงดหงด โมโหงาย การสอสาร ภาพลกษณและความสวยงาม นอกจากน เชอโรคหรอการตดเชอตาง ๆ จากในชองปากยงสามารถแพรกระจายไปยงอวยวะอน ๆ ได เชน ทปอด หวใจ ตา เปนตน โดยเฉพาะผสงอายทมกจะสำาลกงาย หากสำาลกเศษอาหารหรอเชอโรคจากในชองปากเขาไป อาจจะไปอดกนระบบทางเดนหายใจ และอาจเปนปจจยหนงททำาใหปอดบวมได

โรคและความผดปกตในชองปากทพบบอยในผสงอาย

1. สภาวะในชองปากของผสงอายทควรสงเกต สภาวะในชองปากของผสงอายท ควรสงเกต ไดแก ตวฟน เหงอกและเนอเยอปรทนต เยอบใน

ชองปากและลน นำาลายและตอมนำาลาย 1.1 ตวฟน

113

โดยปกต ฟนของผสงอายจะยาวขนเลกนอย จากการรนของเหงอก สเขมขน เนองจากเคลอบฟนดานนอกสดซงมความใสสกกรอนไป โพรงประสาทฟนมขนาดเลกลง ตบแคบ หรออดตน ความผดปกตและรอยโรคของตวฟนทพบบอย ไดแก

- ฟนสก กรอน บรเวณดานบดเคยวของฟนกราม (ภาพท 1) บรเวณคอฟนใกลขอบเหงอก (ภาพท 2) จะเหนรอยสกลกเขาไปในเนอฟน และอาจมอาการเสยวรวมดวย สวนใหญเกดจากการแปรงฟนผดวธ หรอใชแปรงขนแขง หรอใชยาสฟนชนดผงทมผงขดหยาบ การสกลกษณะนควรไดรบการบรณะ เพราะถาปลอยทงไว อาจสกลกลงไปถงโพรงประสาทฟน มอาการปวด และถาไมสามารถทำาความสะอาดบรเวณนนไดดพอ อาจเกดการผรวมดวยภายหลง

ภาพท 1 : ฟนสกกรอนบรเวณดานบดเคยว

ภาพท 2 : ฟนสกกรอนบรเวณคอฟน

- ฟนผ ในผสงอายฟนผมกเกดบรเวณคอฟน ซอกฟน และรากฟน (ภาพท 3) ซงแตกตาง

จากกลมเดกทมกพบการผบรเวณดานบดเคยว

ภาพท 3 : ฟนผบรเวณคอฟน

114

1.2 เหงอกและเนอเยอปรทนต เหงอกปกตในผสงอายจะมสชมพซด อาจคอนขางคลำา ม

ความแนนพอสมควร ไมมลกษณะบวมแดง ชำา แตอาจมการรนบาง จากการแปรงฟนทผดวธ หรอผลจากรอยโรคในอดต ความผดปกต และรอยโรคของเหงอก และเนอเยอปรทนตทพบบอย ไดแก

- เหงอกอกเสบและปรทนตอกเสบ สาเหตหลกมาจากคราบจลนทรย ซงเปนเชอโรคทสะสม

บรเวณคอฟน เชอโรคเหลานจะปลอยสารพษทำาใหระคายเคอง เกดการอกเสบของเหงอก โดยเหงอกจะบวม สแดงชำา เลอดออกงาย(ภาพท 4) และเมอเยอยดปรทนต กระดกเบาฟนถกทำาลาย จะพบความผดปกตนไดจากการโยกของฟน(ภาพท 5) อาจมหรอไมมอาการปวดรวมดวยกได

แผนภมท 1 : ภาพจำาลองการเกดเหงอกอกเสบและโรคปรทนตอกเสบ

A. เหงอกปกต B. เรมมคราบจลนทรย และหนปนบรเวณ

คอฟน

C. คราบจลนทรย และหนปน เพมขน ทำาใหเหงอกอกเสบ

D. เยอยดปรทนต และกระดกเบาฟนถกทำาลาย ทำาใหฟนโยก

เหงอก การถก

115

ภาพท 4 : เหงอกอกเสบรนแรง บวม สแดงชำา

ภาพท 5 : ฟนโยก เนองจากเนอเยอปรทนตและ กระดกถกทำาลาย

นอกจากน พฤตกรรมเสยงบางอยาง เชน การสบบหร ภาวะโรคเรอรง เชน เบาหวานทไมได

ควบคม จะทำาใหอาการของโรครนแรงขน 1.3 เยอบในชองปาก ไดแก เยอบบรเวณกระพงแกม เพดานปาก รมฝปากบน-ลาง ใตลน ภม

ตานทานทลดลงในผสงอาย อาจทำาใหเกดความระคายเคอง แสบรอน หรอเกดแผลในชองปากงายกวาปกต ตอมรบรสบนลนฝอ ทำาใหการรบรสเปลยนไป ผสงอายจงชอบอาหารรสจด ความผดปกตและรอยโรคของเยอบชองปาก และลน มทงทมอาการเฉยบพลน เจบปวดมาก หรอแบบเรอรงทเกดขนชาๆ และคงอยเปนเดอนๆ โดยไมเจบมากนก ดงน

- แผลบรเวณมมปาก คลายปากนกกระจอก เนองจากขาดสารอาหาร หรอ มการสญเสย

ฟนหลายซโดยไมใสฟน โดยเฉพาะฟนกราม หรอฟนสก ทำาใหความสงของใบหนาลดลง มมปากเหยวยน ชนอยตลอดเวลา งายตอการตดเชอ (ภาพท 6 และ 7) ผดแลผสงอายอาจทาวาสลนให แตตองระวงไมใหหลดเขาไปในปาก

ภาพท 6 : แผล ภาพท 7 : การเหยวยนของมมปาก

ภาพท 9 : แผลกดทบจากการใสภาพท 8 : แผลจากการ

116

- แ ผ ล บ ร เ ว ณกระพงแกม หรอเพดาน ซ งสวนใหญ เกดจากการเคยวอาหารพลาดไปกดขาง

แกม หรอการใสฟนเทยม (ฟนปลอม) ทหลวมหรอแนนเกนไป หรอใสฟนโดยไมไดถอดออกมาทำาความสะอาดหลงกนอาหาร หรอใสฟนโดยไมถอดออกกอนนอน (ภาพท 8 และ 9)

- รอยโรคทเกดจากการตดเชอรา จะเหนเปนแผนสขาว หรอตมขาว ทลอมรอบดวยเนอเยอ

สแดงจด ขดออกได มกจะเจบ พบบรเวณเพดาน กระพงแกม ล น เหงอก จากการสบบหร หรอมโรคทางระบบ เชน เบาหวาน หรอไดรบยาปฏชวนะรกษาโรคบางชนด หรอใชยาพวกสเตยรอยดเปนเวลานาน หรอพบรวมกบการอกเสบใตฐานฟนเทยม (ฟนปลอม) ชนดถอดได ทไมไดถอดทำาความสะอาดสมำาเสมอ หรอกรณใสฟนเทยมทมยางดดกลางเพดาน เปนตน (ภาพท 10 และ 11)

ภาพท 10 : แผลความรอน ภาพท 11 : รอยโรคแผนสขาว

ภาพท 12 : ลนเลยนจาก

117

บางรายอาจพบกอนนนในชองปาก หากผดแลพบรอยโรคจากการตดเชอราหรอกอนนน

ตองปรกษาแพทยหรอทนตแพทย - ลนเลยน เนองจากตอมรบรสบนลนฝอ ทำาใหการรบรส

เปลยนไป ผสงอายจงชอบอาหารรสจด จงจะรบรสได (ภาพท 12)

1.4 นำาลายและตอมนำาลาย ปกตคนเราจะผลตนำาลายจากทกๆ ตอม รวมกนไดวนละ 0.5-1.5

ลตร ในผสงอายการทำางานของตอมนำาลายจะลดลง เนองจากความเสอมของตอมนำาลาย หรอจากการกนยารกษาโรคทางระบบ โดยเฉพาะยารกษาโรคหวใจและหลอดเลอด โรคภมแพ ยารกษาอาการซมเศรา หรอผทไดรบการฉายรงสรกษาบรเวณใบหนาและลำาคอ เปนตน ทำาใหนำาลายถกขบออกมานอยลง เกดภาวะปากแหง ระคายเคอง แสบรอนในปาก กลนลำาบาก ปากเปนแผลงาย ความสามารถในการตอตานเชอโรคลดลง มโอกาสเกดเชอราในชองปากสง หรอเกดฟนผหรอรากฟนผงายแทบทกซ นอกจากน

118

ยงพบอาการปากแหงในผทไดรบการฉายรงสรกษา บรเวณใบหนาและลำาคอ ผสงอายจงควรจบนำาบอยๆ หรอใชนำาลายเทยม เพอใหชองปากมความชมชน ลดการระคายเคอง

2. ปจจยเสยงตอการเกดโรคในชองปาก

โรคในชองปากเปนผลมาจากปจจยหลายอยาง ทส ำาคญ ไดแก สภาวะอนามยชองปาก อาหาร โรคทางระบบ การรกษาและการใชยา รวมทงภาวะทโภชนาการ และพฤตกรรมเสยง

2.1 ปจจยจากสภาวะอนามยชองปากผสงอายทมอนามยชองปากไมด จะเกดการเปลยนแปลงทผด

ปกตในชองปากไดงาย

เนองจากมการสะสมของคราบจลนทรย (plaque) ทงทอยเหนอขอบเหงอก ใตเหงอก และทผวฟนเทยม ทำาใหเกดโรคฟนผทตวฟน รากฟน และโรคปรทนต ซงพบบอยและเปนสาเหตหลกของการสญเสยฟนในผสงอาย

สาเหตทผสงอายทำาความสะอาดชองปากไดไมด เนองจาก

- มสภาพในชองปากทเออตอการเกาะตดของคราบจลนทรย เชน ฟนลมเอยง ฟนยน มรอง

ลกบรเวณขอบเหงอก เหงอกรน รากฟนมผวขรขระ ไมเรยบ หรอมรองบนคอฟน/รากฟน มฟนผทตวฟนและรากฟน มหนปน การใสฟนเทยม

- มโรคประจำาตวบางอยางทมผลกระทบตอประสทธภาพการทำาความสะอาด เชน โรคทาง

สายตา ไขขออกเสบรมาตอยด Parkinson,s ตลอดจนปญหาภาวะจตใจ ซมเศรา สมองเสอม

2.2 ปจจยจากอาหารอาหารททำาใหเกดโรคในชองปากโดยตรง คอ อาหารจำาพวก

นำาตาล การรบประทานอาหาร

119

หวานระหวางมอบอยๆ สงผลตอการเกดโรคฟนผเพมขน เนองจากเชอโรคในคราบจลนทรยยอยสลายอาหารจำาพวกนำาตาล ทำาใหเกดความเปนกรดในชองปากตอเนอง ประกอบกบผสงอายมกจะมภาวะนำาลายนอย จงทำาใหเกดฟนผหรอรากฟนผไดงาย

2.3 ปจจยจากโรคทางระบบ การรกษาและการใชยา รวมทงภาวะทโภชนาการ ทมผลกระทบ

ตอการเปลยนแปลงใน

ชองปากโดยตรง ดงน

2.3.1 โรคทางระบบ ไดแก

- เบาหวาน เปนโรคเรอรงทพบไดบอย มผลกระทบตอภาวะชองปากชดเจน โดยเฉพาะใน

ผปวยเบาหวานทไมไดควบคม จะพบภาวะแทรกซอน เชน อาการปากแหง ปวดแสบปวดรอนในชองปาก ตอมนำาลายโต ทำาใหเกดฟนผงาย มแนวโนมเกดโรคปรทนตงายและรนแรง นอกจากน การเกดโรคปรทนตในผปวยเบาหวานยงทำาใหประสทธผลของยารกษาโรคเบาหวานลดลง ตดเชองาย โดยเฉพาะเชอรา และถาผปวยสบบหรหรอมสภาวะอนามยชองปากไมด จะทำาใหเกดการตดเชอรารนแรงขน เมอเกดแผลในปาก จะหายชา

2.3.2 การรกษาและการใชยา ไดแก

- การบำาบดทางรงส หรอเคมรกษา เพอตานเซลมะเรง ทำาใหตอมนำาลายมการ

เปลยนแปลง นำาลายไหลนอย ปากและลนแหงเปนฝา ฟนผงาย ควรใหอมนำาบอยๆ เพอใหชองปากชมชน ถาเปนไปไดควรแนะนำาผปวยใหไปรกษาทางทนตกรรมใหเรยบรอยกอนไปฉายรงสรกษา - การใชยารกษาโรคทางระบบทเรอรงบางชนด เชน ยารกษาโรคภมแพ ยากลมลดความเครยด ยารกษาโรคความดนโลหต ทำาใหเกดภาวะปากแหง เกดการระคายเคอง การอกเสบของเนอเยอในชองปาก และเกดฟนผงาย ยารกษาโรคหอบหดทเปนยาพนในชองปากกลมสเตยรอยด ถาใชเปนประจำาจะมผลขางเคยงทำาใหเกดการตดเชอราในชองปากงายขน

120

2.3.3 ภาวะทโภชนาการ อาจเปนผลกระทบจากภาวะจตใจ ซมเศรา หรอ การไมมฟนบดเคยว

อาหาร หรอการดดซมอาหารบกพรอง ทำาใหไดรบสารอาหารไมเพยงพอ ทพบบอย ไดแก แผลปากนกกระจอก นอกจากเปนผลจากการขาดสารอาหารแลว การสกของฟน หรอการสญเสยฟนกรามในผสงอายทำาใหระยะหางระหวางขากรรไกรบนและลางมระยะสนลง มผลทำาใหมมปากตกและชนอยตลอดเวลา งายตอการตดเชอ

2.3.4 การเปลยนแปลงของฮอรโมน มกพบในผสงอายหญง ซงอาการทพบอาจมอาการปาก

แหง ปวดแสบปวดรอน บรเวณเนอเยอในชองปาก การรบรสชาตไมด

2.4 ปจจยจากพฤตกรรมเสยงตางๆ ไดแก- การสบบหร การเคยวยาเสน / ยานตถ ความรอนและ

สารประกอบตางๆ ทเหลอตกคางจากการเผาไหมในชองปาก ทำาใหเกดความระคายเคองตอเนอเยอ ทอาจนำาไปสการเกดมะเรงรวมทงมะเรงชองปาก

- การดมเครองดมแอลกอฮอล / การใชนำายาบวนปากทผสมแอลกอฮอล มความสมพนธกบ

การเกดโรคมะเรงในชองปาก การใชน ำายาบวนปากทผสมแอลกอฮอลมากกวารอยละ 25 เปนเวลานาน กอาจเปนปจจยหนงททำาใหเสยงตอการเกดมะเรงในชองปากได

- การเคยวหมาก ทำาใหเกดการระคายเคองอยางเร อรง ตอเนอเยอชองปาก อาจทำาใหเกด

การเปลยนแปลงเปนมะเรง- การใสฟนเทยม การใสฟนเทยมชนดถอดไดทไมพอด ฟน

เทยมทใสมาเปนเวลานานจนหลวม หรอขยบไปมาได ฟนเทยมทแตกหกชำารด และไมไดนำาไปซอม การเสยดส การระคายเค องต อเน อเย อชองปากเร อรง อาจเก ดการเปลยนแปลงเปนมะเรง สวนฟนเทยมทมเศษอาหาร คราบจลนทรย และหนปน เกาะตดจนไมสามารถทำาความสะอาดได จะเปนทสะสมของเชอโรค

121

และมกลนเหมน เปนสาเหตของการตดเชอโดยเฉพาะเชอรา และเกดรอยโรคอนๆ บนเนอเยอออนเชนกน

การดแลอนามยชองปากสำาหรบผสงอายทชวยเหลอตนเองได สำาหรบผสงอายการดแลสขภาพชองปากทถกตอง ประกอบดวย

การทำาความสะอาดฟนและซอกฟน การใชฟลออไรดเฉพาะท การควบคมการบรโภคอาหารหวานและเครองดมรสหวาน กลมผสงอายทชวยเหลอตวเองได ผดแลจงควรใหการสงเสรมและดแลความสะอาดชองปากผสงอายกลมน ดงน

1.การทำาความสะอาดฟนแท หรอฟนถาวร1.1 การแปรงฟน

ผสงอายควรแปรงฟนวนละ 2 ครงๆ ละ 2 นาท เพอใหเกดประสทธภาพของฟลออไรดในยาสฟน และวธการบวนปากหลงแปรงฟน ใหบวนยาสฟนทงโดยไมตองกลวนำา หรอกลวนำาเพยง 1-2 ฝามอ เพอใหเหลอฟลออไรดอยในชองปาก

ใชแปรงสฟนขนนม เนนการแปรงบรเวณขอบเหงอก ขยบแบบวนกลมๆ (circle) จะชวยปองกนคอฟนสก หรอขยบแลวปดลง (modified bass) บางรายอาจแนะนำาใหใชผากอซเชดแทนแปรงสฟน การเปลยนแปรงสฟนไมจำาเปนตองเปลยนทก 3 เดอน แตถาผสงอายเจบปวย เชน ปวยดวยไขหวดใหญ หลงจากหายแลวควรเปลยนแปรงสฟนใหม สวนการแปรงลน อาจใชแปรงสฟน หรอแปรงสำาหรบแปรงลนเฉพาะในการแปรงได

ใชแปรงสฟนทมดามจบถนดมอ ขนาดไมเลกหรอใหญเกนไปเมอเทยบกบขนาดของชองปาก กรณผสงอายมปญหากลามเนอมอ หรอไมสามารถควบคมการใชมอไดด อาจใชแปรงสฟนไฟฟา (ภาพท 1) หรอปรบปรงดามแปรงสฟนใหจบไดเหมาะมอ เชน ถาน วกางไมได ใหสอดดามแปรงเขาไปในฝามอทกำาแนน หรอถามอกำาไมไดเทาปกต ใหปรบปรงขนาดดามแปรงใหเหมาะ เชน ใชมอจบจกรยานสวมทบดามแปรงสฟน ยดแนนดวยกาว หรอดนนำามน หรอเพมสายรดยดแปรงกบมอ เปนตน (ภาพท 2)

122

ภาพท 1 : แปรงสฟนไฟฟา

ภาพท 2 : รปแบบประยกตของดามแปรงใหจบถนดมอ

1.2 การใชไหมขดฟน ไหมขดฟนมลกษณะเปนเสนแบน มทงขนาดเลกและใหญ

(ภาพท 3) ใหเลอกใชตามขนาดความกวางของซอกฟน ใชส ำาหรบชวยทำาความสะอาดซอกฟน โดยใชควบคกบการแปรงฟน อยางนอยวนละ 1 ครง การใชไหมขดฟนควรใชกอนแปรงฟน เพอใหฟลออไรดจากการแปรงฟนคงอยบรเวณซอกฟนไดตอเนอง

วธการใชไหมขดฟน (ภาพท 4) ทำาไดโดย - ดงไหมขดฟนออกมายาวประมาณ 12 นว ใชนวกลางพน

แตละปลายไว ใชนวหวแมมอ และนวชจบเสนไหม ตามรป

- นำาไหมขดฟนคอยๆผานลงในซอกฟน พยายามอยาใหบาดเหงอก

- กวาดถไหมขดฟนขนลง ในแนวดง เพอขจดเอาคราบจลนทรยออก ถารสกไหมขดฟนตด ใหปลอยปลายขางหนงแลวคอยๆ ดงออกดานขาง

ภาพท 3 : ไหมขดฟนชนดตางๆ

123

วธการจบไหมขดฟน กวาดถไหมขดฟนขนลง ในแนวดงภาพท 4 : การใชไหมขดฟน

ในผสงอายทไมสามารถใชนวพนไหมขดฟน หรอใชไหมขดฟนชนดเปนเสนได อาจเลอกใชไหมขดฟนแบบมดามจบโดยใชมอเดยว หรออปกรณทำาความสะอาดฟนอยางอนทดแทน เชน ใชไมจมฟนทถกวธ ใชแปรงซอกฟน หรอใชผากอซ

1.3 การใชแปรงซอกฟน แปรงซอกฟนเปนอปกรณทใชทำาความสะอาดซอกฟนทท

เปนชอง หรอฟนหาง (ภาพท 5) ใชงาย เหมาะสำาหรบผสงอาย วธการใช (ภาพท 6) เลอกขนาดแปรงใหสวนทเปนขนแปรงมขนาดใหญกวาซอกฟน ทจะทำาความสะอาดเลกนอย จมนำาใหขนแปรงออนนม สอดเบาๆ เขาไประหวางซอกฟนในทศทเอยงไปทางปลายฟน ขยบเขาออกแนวนอน

ภาพท 5 : แปรงซอกฟนแบบตาง ๆ

ภาพท 6 : วธใชแปรงซอกฟน

นอกจากน ยงมอปกรณทำาความสะอาดอนๆ ทเหมาะสำาหรบการใชทำาความสะอาดฟนทมลกษณะเฉพาะ เชน แปรงกระจกเดยว ไมจมฟน และนำายาบวนปาก เปนตน

1.4 การทำาความสะอาดเยอบชองปากและลน

124

เพอขจดคราบอาหารและคราบจลนทรยทตกคางอยบรเวณเยอบชองปาก กระพงแกม เพดานปาก ดานบนของลน ควรทำาความสะอาดทกครงหลงอาหาร โดยวางแปรงสฟนหรอ อาจใชไมกวาดลนวางลงบนผวลนกวาดจากโคนลนออกมาดานปลายลน ทำาซำา 4-5 ครง สวนเยอบชองปาก กระพงแกม เพดานปาก อาจใชแปรงสฟนขนนม หรอใชนวมอกวาดเบาๆ

1.5 การใชนำายาบวนปาก ผสงอายควรใชน ำายาบวนปากทไมมส วนผสมของ

แอลกอฮอลแตมฟลออไรดผสม ไมควรใชนำายาบวนปากประเภทผสมยาฆาเชอ นำายาบวนปากทมความเขมขนฟลออไรดตำา หาซอไดทวไปตามรานคา สามารถใชไดทกวน แตถามความเขมขนสงใชไดสปดาหละ 1 ครง และตองอยภายใตการดแลของทนตบคลากร

1.6 การใชไมจมฟน ไมจมฟนใชชวยทำาความสะอาด ขจดคราบจลนทรยทอย

ระหวางซอกฟน มกใชไดถนดในฟนหนา ควรใชในกรณทมเหงอกรน มชองเหนชด หรอมชองระหวางแยกรากฟน วธการใชไมจมฟน - ไมจมฟนควรมลกษณะดามตรง แบน เรยวบาง ไมมเสยน ถาใชทำาความสะอาดคอฟน ควรกดปลายสวนทแหลม หรอทบใหแตกเปนพกอน หรอตดใหปลายท (ภาพท 7) แลวคอยๆใชครดไปตามคอฟนขอบเหงอก (ภาพท 8) - ใชทำาความสะอาดซอกฟนทหาง ในลกษณะชวยเขยเศษอาหารออก โดยสอดเขาไปในซอกฟน ระวงอยาใหเปนอนตรายตอเหงอก

ภาพท 7 : ปลายไมจมฟนกอนใช ภาพท 8 : วธใชไมจ มฟน

125

แมวาไมจมฟนใชงายกวาไหมขดฟน แตกมขอจำากด

มากกวา ตรงทใชไดเฉพาะผทมชองวางระหวางซฟน ไมสามารถใชขดทำาความสะอาดตรงมมโคงของฟน และซอกฟนปกต เพราะโอบรอบฟนไมได

2.การทำาความสะอาดฟนเทยม ฟนเทยมม 2 ชนด ไดแก ฟนเทยมชนดถอดได และฟนเทยม

ชนดตดแนน วธทำาความสะอาดตางกน2.1 ฟนเทยมชนดถอดได อาจมสวนตะขอทใชยดฟนขางเคยง ฐานพลาสตก หรอโลหะวางบน

เหงอก หรอเพดานปากเพอรบแรงบดเคยว ควรถอดฟนเทยมออก เพอลางทำาความสะอาดทกครงหลงรบประทานอาหาร พรอมกบทำาความสะอาดฟนแทในปากเพอปองกนไมใหเกดฟนผและมกลนปาก นอกจากน ควรถอดฟนเทยมออกกอนนอน เพอใหเหงอกไดพก และฟนเทยมทถอดออกตองลางนำาใหสะอาด แชนำาไวทกครง เพอไมใหฐานพลาสตกของฟนปลอมแหง

วธการทำาความสะอาดฟนเทยม (ภาพท 9) - ใชแปรงสฟนแตะนำายาลางจาน หรอสบ ขดถฟนเทยมให

สะอาดครงหนงกอน แลวลางออกดวยนำาสะอาด จากนนใชแปรงสฟนกบยาสฟนขดถใหทว ลางดวยนำาสะอาดอกครง และควรมภาชนะคอยรองรบเพอปองกนฟนปลอมตกดวย

- กรณมคราบหนปน คราบบหรเกาะตดฟนเทยม สามารถใชน ำายาเคม หรอยาเมดสำาหรบแชทำาความสะอาดฟนเทยมได

ฟนเทยมชนดถอดไดฐานอะครลก และฐาน

ใชแปรงสฟนขนออน แปรงรวมกบนำาสบ

ถอดแชนำากอนนอนทกครง

126

โลหะ ภาพท 9 : การทำาความสะอาดฟนเทยม

ขอควรระวง - หามนำาฟนเทยมแชในนำาเดอด นำารอน เพราะจะทำาใหบด

เบยว ไมควรทงฟนเทยมตากแหง เพราะอาจแตกราวได

- ฟนเทยมบางชนดมอายการใชงาน อาจตองซอมแซม หรอเปลยนใหม ถามการแตกหก

- ฟนเทยมททำาใหเกดการระคายเคองตอเหงอกและเนอเยอชองปากควรไดรบการแกไข

หากทงไว อาจเปนสาเหตหนงททำาใหเกดแผลมะเรงในปาก

2.2 ฟนเทยมชนดตดแนน จะสวมทบลงไปบนซฟน หรอใชฟนขางเคยงชองวางเปนหลกยด

(ภาพท 10) ฟนเทยมชนดนจะไมมตะขอ หรอฐานบนเหงอก หรอเพดานปาก ไมสามารถถอดออกได ดงนน การรกษาความสะอาด นอกจากการแปรงฟนตามปกตแลวควรใชไหมขดฟนสอดเขาทำาความสะอาดใตฐานของฟนเทยมตดแนนดวย

ภาพท 10 : ครอบฟน, สะพานฟน

3.การรบประทานอาหารทไมทำาอนตรายตอสขภาพชองปาก การรบประทานอาหารในผสงอาย นอกจากคำานงถงคณคาอาหาร

ใหครบถวนพอเพยงกบความตองการของรางกายในแตละวนแลว ยงตองคำานงถง ชนด ลกษณะ ความแขง นม และความถ ในการบรโภคอาหารดวย เนองจากผสงอายสวนใหญมปญหาโรคในชองปาก มการสญเสยฟน บางคนมฟนโยก ใสฟนเทยม ทำาใหประสทธภาพการบดเคยว ความสามารถ

127

ในการทำาความสะอาดลดลง เกดการตกคางของอาหารโดยเฉพาะพวกคารโบไฮเดรท นำาตาล ซ งนำาไปสฟนผได การรบประทานอาหารเพอการมสขภาพชองปากทดควรปฏบตดงน

- รบประทานอาหารเปนมอ ไมกนจบจบ เพอลดการตกคางของเศษอาหาร แตถาเลยงไมได ควรเลอกอาหารพวกโปรตนและผลไม โดยเฉพาะผลไมทมลกษณะเปนเสนใย รสไมหวานจด เชน ฝร ง พทรา ชมพ มนแกว ถว ธญพช

- ลดอาหารรสหวานจด เชน แปง นำาตาลทนม หรอเหนยวตดฟน ใหนอยลง

- หลกเลยงเคร องดม เชน ชา กาแฟ ซ งมสารคาเฟอนเปนอนตรายตอระบบการทำางานของหวใจ ความดนโลหต และนำาอดลมทมนำาตาลและความเปนกรดสง มผลตอการเกดฟนผ การสกกรอนของฟน ควรเปลยนเปนนมสด หรอนำาผลไม ผใสฟนเทยมควรระมดระวงเปนพเศษในการรบประทาน ควรหลกเลยงอาหารเหนยวและแขง

4.การดแลผสงอายทปากแหง ใหจบนำาบอยๆ หรอเคยวหมากฝรง หรอหาอาหารชนดทเหนแลว

ทำาใหนำาลายไหล เชน สะเดานำาปลาหวาน มะขามปอม แตตองระวงอยาใหหวานมาก เคมมาก ปจจบนประเทศไทยเรมทดลองผลตยาลดปากแหงจากวานหางจระเข รวมทงนำาลายเทยม อยระหวางการทดสอบประสทธผลของผลตภณฑ โดยทวไปถารมฝปากแหง ผสงอายทปกตใชลปมนทาได แตถาเปนผทภมคมกนตำาๆ ไมควรใช สวนยาทใชกระตนนำาลายควรใชยาเฉพาะท ซงมทงรปแบบของเหลว เจล หรอ spray สำาหรบพนเขาในปาก