กระบวนการสรางพลงชมชนในการรบมอกบภยพบต

The process of community engagement to build disaster resilience

ณฐภทร ดใจงาม Nathaphat Deejaingam

คณะพยาบาลศาสตรเกอการณย มหาวทยาลยนวมนทราธราช กรงเทพมหานครKuakarun Faculty of Nursing, Navamindradhiraj University,

BangkokE-mail: jd2513 @ gmail.com --------------------------------------

บทคดยอภยพบต นบเปนปญหาทสงผลกระทบตอชวตและทรพยสนของ

ประชาชนในวงกวาง รวมถงผลกระทบตอเศรษฐกจในภาพรวมของประเทศไทย โดยเฉพาะอยางยงปญหาอทกภยและเหตความรนแรงและความไมสงบทางการเมอง ซงสงผลกระทบตอเสถยรภาพและความมนคงของประเทศทำาใหตองใชงบประมาณจำานวนมากในการฟ นฟและบรณะใหกลบคนสสภาพปกต การเตรยมการปองกนและรบมอกบภยพบตจงมความสำาคญอยางยงตอการลดความสญเสยจากผลกระทบทเกดขน นบเปนภารกจรวมกนของทกภาคสวนโดยใหชมชนเปนศนยกลางในการดำาเนนกจกรรม ภายใตกระบวนการสรางพลงชมชนในการรบมอกบภยพบต ซงมเปาหมายหลก คอ การสรางรปแบบในการรบมอและฟ นฟจากภยพบตใหเหมาะสมกบบรบทแวดลอมของแตละชมชน

1

คำาสำาคญ: การสรางพลงชมชน, การรบมอกบภยพบต

AbstractDisaster is an impacted problem which affected to

human lives and properties largely, especially flooded and violence and political incident. It is affected to Thailand security also. A huge budget has been used to recover it back to normal situation. Disaster prevention and resilience are important to reduce risk factors. It is integrated activity based on people-centred approach under the community engagement to disaster resilience. The main purpose is constructing community own approach upon their surrounded context. Keywords: Community engagement, Disaster

resilience บทนำา

ประเทศไทยประสบกบปญหาภยพบตทกอใหเกดความเสยงตอชวตและทรพยสนของประชาชนและกระทบตอระบบเศรษฐกจและความมนคงของประเทศ ไมวาจะเปนปญหาภยแลง ภยหนาว อคคภย เหตประทวงทางการเมอง และความไมสงบในพนทจงหวดชายแดนภาคใต เนองจากขอจำากดของความสามารถในการปองกนและรบมอกบภยพบตทำาใหเกดความสญเสยในวงกวางโดยเฉพาะภยธรรมชาต ซงไมเพยงแตสญเสยชวต ทรพยสน และรายได แตยงรวมถงความสญเสยทนมนษยจากปญหาโรคตดตอ การชะงกงนของการศกษาและบรการทางสาธารณสข นอกจากน ผลกระทบตอประชากรผมรายไดนอยทเปนคนกลมใหญของประเทศทยงไมสามารถเขาถงระบบประกนภยได ทำาใหรฐบาลตองใชงบประมาณจำานวนมากในการแกไขปญหาและเยยวยาผลกระทบทเกดขน ปจจยเหลานสงผลก

2

ระทบโดยตรงตอการพฒนาประเทศ โดยเฉพาะอยางยงอทกภยครงใหญในป พ.ศ.2554 ไดทำาใหเกดผลกระทบอยางสงตอระบบเศรษฐกจภายในประเทศ คดเปนมลคากวา 1.43 ลานลานบาท โดยรอยละ 90 เปนความเสยหายทเกดขนกบภาคเอกชนซงถอเปนภาคสวนหลกในการขบเคลอนเศรษฐกจไทย นอกจากนยงตองใชงบประมาณในการฟ นฟความเสยหายอกกวา 1.5 ลานลานบาท (World Bank, 2012) จงจำาเปนตองมการวเคราะหความเสยงในการเกดภยพบตเพอเตรยมการรบมอดวยแนวทางทเหมาะสมโดยใหเกดผลกระทบนอยทสด

การเตรยมการปองกนและรบมอกบภยพบตจงมความสำาคญอยางยงในการชวยลดความสญเสยตอชวตและทรพยสนของประชาชนและประเทศไทย ภารกจเกยวกบการปองกนและรบมอกบภยพบตเปนความรบผดชอบของทกภาคสวนในสงคมทจะตองรวมมอกนทงภาครฐทมหนาทกำาหนดมาตรการ กฎระเบยบ ขอบงคบ กฎหมายเกยวกบความปลอดภยจากภยพบต กำากบ ตรวจสอบ และดแลการปฏบต ภาคเอกชนทใหการสนบสนนการปองกนและรบมอกบภยพบต และโดยเฉพาะอยางยงภาคประชาชนทควรมจตสำานกในการตระหนกถงความปลอดภยโดยอาศยการปองกนและลดความเสยงจากการเกดภยพบตในบานเรอนและชมชน

ดงนน ผเขยนจงทำาการศกษากระบวนการสรางการมสวนรวมของชมชน เพอคนหาปจจยทมสวนในการสงเสรมและสนบสนนการสรางความรวมมอและกระตนพลงของชมชนในการปองกนและรบมอกบภยพบตทอาจเกดขนไดในประเทศไทย ซงบทความนไดนำาเสนอผลกระทบจากภยพบต กระบวนการสรางพลงชมชนในการรบมอกบภยพบต รปแบบและแนวทางทควรนำามาปรบใชใหเขากบบรบทของสงคมไทย รวมทงขอเสนอแนะทเปนประโยชนสำาหรบการศกษาตอไปในอนาคต

3

ความหมายและคณลกษณะเฉพาะภยพบต (Disaster) คอ เหตการณทเกดขนซงมผลกระทบดานลบ

ตอชวตและทรพยสน วถชวต และอตสาหกรรม โดยทำาใหเกดการเปลยนแปลงอยางถาวรตอสงคมมนษย ระบบนเวศวทยา และสงแวดลอม (American Addiction Centers, 2019) ซง U.S. Department of Health & Human Services (2019) ไดจำาแนกประเภทของภยพบตเปน 2 ประเภท ไดแก 1) ภยทางธรรมชาต (Natural Disasters) เปนภยทเกดขนโดยปรากฏการณธรรมชาตประกอบดวยธรณพบตภย ไดแก แผนดนไหว และภยธรรมชาตเชงอตนยมวทยา ไดแก พาย นำาทวม ไฟปา และภยแลง และ 2) ภยจากการกระทำาของมนษย (Human-caused Disasters) ไดแก อบตเหตตาง ๆ เหตกราดยง และภยกอการรายและความรนแรงทางการเมอง เปนตน ในขณะทบรบทของประเทศไทยไดใชความหมายตามพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 วา สาธารณภย หมายถง อคคภย วาตภย อทกภย ภยแลง “โรงคระบาดในมนษย โรคระบาดสตว โรคระบาดสตวนำา การระบาดของศตรพช ตลอดจนภยอน ๆ อนมผลกระทบตอสาธารณชน ไมวาเกดจากธรรมชาต มผทำาใหเกดขน อบตเหต หรอเหตอนใด ซงกอใหเกดอนตรายตอชวต รางกายของประชาชน หรอความเสยหายแกทรพยสนของประชาชน หรอของรฐ และใหความหมายรวมถงภยทางอากาศ และการกอวนาศกรรมดวย ซงหากบรณาการแนวคดจากบรบทของประเทศไทยกบ”บรบทสากลแลว ภยพบต เปนสภาวะของการหยดชะงกอยางรนแรงของการปฏบตหนาทของชมชนหรอสงคม อนเปนผลมาจากการเกดภยธรรมชาตหรอภยจากการกระทำาของมนษย ซงกระทบตอชวต ทรพยสน สงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอมในวงกวาง ซงเกนกวาความสามารถใน

4

การรบมอของชมชนหรอสงคมทไดรบผลกระทบดงกลาวดวยการใชทรพยากรทมอย (กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2557)

ผลการวเคราะหความเสยงจากภยพบตทประเทศไทยตองเผชญ พบวามทงความเสยงจากภยธรรมชาตและภยทมนษยสรางขน แตภยพบตทตองใหความสำาคญเปนพเศษมอย 2 ประเภท คอ อทกภยและภยจากความไมสงบทางการเมอง (ไทยพบลกา, 2555; กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2557) เนองจากศกยภาพของชมชนและสงคมไทยในการปองกนและรบมอจากภยพบตอยในระดบตำา และไมสามารถฟ นฟจากความเสยหายใหกลบสสภาพเดมไดอยางรวดเรว จงจำาเปนตองสรางเสรมศกยภาพและขดความสามารถของชมชนในการบรหารจดการความเสยง โดยหาแนวทางและวธปฏบตในการลดโอกาสทจะไดรบผลกระทบทางลบจากภยพบต ลดปจจยททำาใหเกดความเปราะบางและเพมศกยภาพในการจดการปญหาโดยใชชมชนเปนฐาน มงเนนการสรางขดความสามารถของชมชนในการบรหารจดการภยพบตในระดบชมชนดวยความรวมมอจากสมาชกในชมชน รวมทงการสรางเครอขายในการทำางานรวมกบภาคสวนตาง ๆ ในสงคมดวย

การรบมอกบภยพบต (Disaster resilience) เปนศกยภาพหรอขดความสามารถในการจดการภยพบต รวมทงการฟ นฟสสภาพเดมหรอดกวาเดม Department of Fire and Emergency Services (2016) ใหความหมายไววา ชมชนสามารถใชจดแขง “ (หรอความเขมแขง) และทรพยากรของตนในการเปนพนธมตรรวมทำางานกบหนวยปฏบตการฉกเฉนและองคกรปกครองสวนทองถนในการตงรบและฟ นฟจากภยพบต ในขณะท ธงชย โรจนกนนท ” (2560) ไดชใหเหนองคประกอบสำาคญ 3 ประการบนหลกพนฐานของการวางแผนตงรบภยพบต (Resilience Planning) ซงประกอบดวย

5

1) ความร เปนการนำาความรโดยเฉพาะดานวทยาศาสตรมาบรณาการกบความรดานอน ๆ ทเกยวของกนเพอใหเกดเปนองคความร (Body of Knowledge)

2) ความเขาใจ เปนการทำาความเขาใจคณลกษณะเฉพาะของภยพบตและหาแนวทางการวเคราะหเพอสรางวธการตงรบ (Understanding and Building Resilience)

3) กระบวนการ เปนการนำาองคประกอบดานตาง ๆ มาประยกตรวมกนใหเกดเปนแนวทางและขนตอนในการปฏบต (Practical process)

การรบมอกบภยพบตมความสำาคญ เนองจากกระบวนการโลกาภวตนและกระแสการพฒนาในปจจบนทเนนดานการพฒนาเศรษฐกจทำาใหเกดการพฒนาความเปนเมองเพมมากขน เกดการใชทรพยากรการผลตในปรมาณมหาศาลและสงผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม อกทงกระบวนการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Climate change) ทำาใหโอกาสในการเกดภยพบตเพมมากขน ปญหาความซบซอนของสงคมยงชวยกระตนใหเกดความเปราะบางในการดำารงชวตเพมมากขน ดงนน การรบมอกบภยพบตจะตองเรมดวยการสรางความเขมแขงของชมชนใหมศกยภาพและขดความสามารถในการบรหารจดการทรพยากร ความเขมแขงของชมชนยงสามารถชวยลดความเปราะบางในการดำารงชพและลดผลกระทบดานลบจากภยพบตไดอยางมประสทธภาพดวย

การสรางการมสวนรวมของชมชนหรอการกระตนพลงชมชน (Community engagement) เปนเรองของ กระบวนการ (Process) ในการนำาความร (Knowledge) มาใชเปนปจจยนำาเขา (Input) ในการดำาเนนการเรองใดเรองหนง The Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching (2010) ไดใหความหมายวาเปนเรองของการสรางความรวมมอระหวางสถาบนการ

6

ศกษากบชมชน (ระดบทองถน ภมภาค ประเทศ และนานาชาต) ในการแลกเปลยนความรและทรพยากรระหวางกนในบรบทของความเปนพนธมตรในการรบผลประโยชนรวมกน ในขณะท ธาน กลอมใจ ทกษกา ชชวรตน และสรสดา เตชะวเศษ (2562) ใหความหมายวา เปนหลกการทำางานทมลกษณะของการรวมคดรวมทำาในลกษณะของพนธมตรและหนสวน ซงกอใหเกดประโยชนรวมกนทกฝายในรปแบบของการแลกเปลยนเรยนรทางวชาการรวมกน โดยกระบวนการดงกลาวกอใหเกดผลกระทบตอสงคมทสามารถประเมนผลได

แนวคดการสรางพลงชมชน (Community Engagement Approach) เปนแนวคดในการสรางความตระหนกรถงความเสยงทชมชนตองเผชญโดยการสงเสรมและพฒนาศกยภาพและขดความสามารถของชมชนในการปองกน เตรยมความพรอม สนองตอบ และฟ นฟจากผลกระทบดานลบไดอยางรวดเรว (Department of Fire and Emergency Services - DFES, 2016) รฐบาลรฐออสเตรเลยตะวนตก (Government of Western Australia) ไดนำาเสนอกรอบแนวคดการกระตนพลงชมชนผานกระบวนการปฏบตการรวมกนและพฒนาเครอขายของการสรางความเปนหนสวนระหวางชมชนและกลมประชาสงคมในการวเคราะหความเสยง เสนอแนะแนวทางในการแกไขปญหา และตดสนใจเลอกกลยทธในการดำาเนนงาน โดยมความเหนวาการมสวนรวมอยางกระตอรอรน (Active participation) จะชวยสรางขดความสามารถใหแกประชาชนและชมชนในการรบมอและฟ นฟจากภยพบตไดอยางรวดเรวผานกระบวนการพฒนาศกยภาพและสรางความรวมมอกน โดยมเปาหมายหลก คอ การสรางรปแบบในการรบมอและฟ นฟจากภยพบตเปนของตนเอง

7

ภยพบตในประเทศไทย: สาเหตและผลกระทบสถตภยพบตแตละประเภทในรอบ 20 ป ของประเทศไทย (ตารางท

1) พบวา อทกภยเปนภยพบตทสรางความเสยหายแกประเทศไทยมากทสด ในระหวาง ป พ.ศ.2532-2554 มลคาความเสยหาย คดเปน 12,591,810 ลานบาท โดยเฉพาะอทกภยครงใหญในป พ.ศ.2554 ซงสรางความเสยหายเปนวงกวางและตองใชงบประมาณจำานวนมหาศาลในการฟ นฟใหกลบสสภาพเดม แตภยพบตทคราชวตมนษยและมผบาดเจบมากทสด คอ ภยจากการคมนาคมและขนสงในระวางป พ.ศ.2532-2552 เกดอบตเหต 1,771,018 ครง มลคาความเสยหาย 39,762 ลานบาท (สถาบนวจยประชากรและสงคม, 2556) ตารางท 1 สถตภยพบตยอนหลงในรอบ 20 ป ประเภทภยพบต จำานวน

(ครง)ความเสยหายบาดเจบ (คน)

เสยชวต(คน)

มลคาความเสยหาย (ลานบาท)

อทกภย (2532-2554)

>40,000

>2,000 >2,000 12,591,810

สนาม (2547) 1 11,775 5,401 44,491โคลนถลม (2531-2555)

35 >500 541 >2,053

วาตภย (2532-2552)

36,024 1,367 842 505,155

อคคภย (2532-2552)

46,986 3,775 1,635 2,441,861

ภยแลง (2532-2552)

ไมมขอมล

ไมมขอมล

ไมมขอมล

1,331,474

8

ภยจากการคมนาคมขนสง(2532-2552)

1,771,018

1,135,923

248,357

39,762

ภยจากไฟปา (2541-2552)

60,307 กนพนทประมาณ 60 จงหวดมพนทเสยหายรวม 1,027,288 ไร

ทมา: สรางโดยผเขยน อางองขอมลจาก สถาบนวจยประชากรและสงคม (2556)

สาเหตของการเกดอทกภยในประเทศไทยถกจำาแนกเปน 2 ประเภท คอ 1) สาเหตจากธรรมชาต ไดแก ฝนตกหนก ภาวะนำาลนตลง และอทธพลนำาทะเลหนน และ 2) สาเหตจากการกระทำาของมนษย ไดแก การตดไมทำาลายปา การกอสรางรกลำาไปในทลมตำา การกอสรางกดขวางทางนำา และการสบนำาบาดาล (กรมโยธาธการ, 2541; กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2551) สวนสาเหตหลกของมหาอทกภยในป พ.ศ.2554 เปนเรองของการบรหารจดการนำาเปนหลก (คำานาย อภปรชญาสกล, 2554) ผลกระทบทตามมาคอความเสยหายทครอบคลมพนทกวา 150 ลานไร ใน 65 จงหวด ธนาคารโลกประเมนความเสยหายทางเศรษฐกจ 1.4 ลานลานบาท แบงเปนภาคอตสาหกรรม 474,750 ลานบาท ภาคเกษตรกรรม 27,000 ลานบาท และโครงสรางพนฐาน โดยเฉพาะในสวนของการคมนาคม 22,000 ลานบาท (Poapongsakorn & Meethom, 2012) ความเสยหายจากอทกภยครงใหญนทำาใหเกดการตนตวของภาคประชาสงคมในการสรางเครอขายความรวมมอเพอบรหารจดการกบภยพบตทเกดขน (สถาบนวจยประชากรและสงคม, 2556)

ปญหาความขดแยงทางการเมองในสงคมไทยถกนบวาเปนภยพบตทเกดจากนำามอมนษยอกรปแบบหนง เนองจากสงผลกระทบตอสงคม

9

เสถยรภาพทางการเมอง รวมทงชวตและทรพยสนของประชาชน อกทงยงทำาใหเกดการเปลยนแปลงโครงสรางทางสงคมในลกษณะของการเกดเปนแนวคดเรองประชาสงคม (Civil society) ซงเปนแนวคดทางวชาการทใชอธบายถงปรากฏการณทผคนรวมตวกนเพอกระทำาการบางอยาง ไมวาจะเปนการเคลอนไหวชมนมเรยกรองทางการเมอง การตอสเพอปากทองของประชาชน ไปจนถงการดำาเนนกจกรรมการกศลหรอชวยเหลอสงคมในดานตาง ๆ ถอเปนการเคลอนไหวทางสงคมแนวใหม (New social movement) และการเมองภาคประชาชน (New politics or People’s politics) ซงโดยหลกการแลวเปนการเปลยนแปลงทมแนวโนมของการพฒนาและความกาวหนาทางการเมองและประชาธปไตย แตในเหตการณทเกดขนในบรบทของสงคมไทยระหวางป 2547-ปจจบน กลบกลายเปนความขดแยงทางการเมองททำาใหเกดการแบงขวทางการเมองเปนหลากหลายกลมทางความคด ชวงป พ.ศ.2551-2552 เกดการจลาจลทางการเมอง 3 ครงทกอใหเกดความสญเสยทงชวตและทรพยสน (สถาบนวจยประชากรและสงคม, 2556) ทำาใหทกฝายจำาเปนตองแสวงหาแนวทางในการสรางความปรองดองเพอยตปญหาความขดแยงทางการเมองทเกดขนและยงดำารงอยจนถงปจจบน

ในสวนของภยจากการกอการรายและความไมสงบทางการเมองนน เหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตนบเปนภยพบตทมนษยสรางขนโดยมลกษณะตอเนองทยดเยอเรอรงจนเกดเปนประเดนปญหาเรองความมนคงทางการเมอง รฐบาลตองใชงบประมาณมากถง 182,402 ลานบาท และใชกองกำาลงฝายความมนคงมากกวา 150,390 คนในการรบมอกบปญหาระหวางป พ.ศ.2547 จนถงปจจบน ศนยเฝาระวงสถานการณภาคใตไดสรปสถตเหตความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต ชวงเวลาตงแตเดอนมกราคม 2547-สงหาคม 2562 เกด

10

เหตการณรนแรง 20,397 ครง ผเสยชวต 7,030 ราย ผบาดเจบ 13,187 ราย (Deep South Watch Database, 2019) อยางไรกตาม แนวโนมความรนแรงไดลดลงตงแตเดอนกมภาพนธ 2556 (รปท 1) หลงจากรฐบาลปรบเปลยนมาใชวธการเจรจาและกระบวนการเขาสสนตภาพทดแทน

รปท 1 สถตความรนแรงในเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต (Deep South Watch Database, 2019)

สาเหตททำาใหเกดปญหาความขดแยงทางการเมองและความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตมพนฐานมาจากความขดแยงเชงโครงสรางทางเศรษฐกจและสงคม โดยมรากฐานสำาคญคอความขดแยงในการจดสรรทรพยากรรวมถงแนวคดทคาดหวงตอระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย ทำาใหเกดสภาวะความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ (วรรณวภางค มานะโชตพงษ, 2557) ในลกษณะของรปแบบ รวยกระจก และ จน“ ” “กระจาย ในขณะทสวนดสตโพลไดเปดเผยผลการสำารวจความคดเหนของ”

11

ประชาชนกรณเขาสการเลอกตงเดอนมนาคม 2562 ประชาชนมความเหนวาความขดแยงทางการเมองเกดจากการแยงชงอำานาจและผลประโยชนเปนสำาคญ (สวนดสตโพล, 2562) ผลกระทบทเกดขนทำาใหเกดการแบงขางเปนทงฝายตอตานและสนบสนนรฐบาลทกสมยแลวแตการเรองอำานาจขนมาของฝายใดฝายหนง เหตปจจยเหลานเปนสงกระตนใหเกดความเปราะบางทางสงคมเพมมากขนเสมอนระเบดเวลาทพรอมจะสรางความแตกหกไดตลอดเวลาถาไดรบแรงกระตน ดงนน การสรางความเขมแขงใหแกชมชนจงเปรยบเสมอนการตดเกราะปองกนตนเองใหเตรยมความพรอมในการรบมอกบเหตภยพบตทงทเกดจากธรรมชาตและทมนษยสรางขนไดดวยตนเอง

กระบวนการสรางพลงชมชนในการตงรบภยพบตการสรางความสมพนธอนดและสรางความเปนพนธมตรอนแนบ

แนนมสวนชวยในการกระตนใหชมชนเกดความตระหนกรถงผลกระทบของภยพบต และตองการมสวนรวมคดรวมตดสนใจและรวมรบผดชอบในการบรหารจดความความเสยงและภยพบตทอาจเกดขน การสรางพลงชมชนในการรบมอกบภยพบตถอเปนความรบผดชอบรวมกนของทกภาคสวนซงประกอบดวย ภาครฐ ภาคเอกชน ภาคประชาชน และภาคการเมองในลกษณะพหภาค การบรณาการทำางานรวมกนจะชวยเพมประสทธภาพในการรบมอกบภยพบตมากกวาการมอบหมายใหเปนหนาทรบผดชอบหลกของสวนใดสวนหนง (Commonwealth of Australia, 2012)

พนฐานสำาคญของกระบวนการกระตนพลงชมชนในการสรางความตระหนกรและมสวนรวมอยางแขงขนในการบรหารจดการภยพบต เกดจาก

12

การมวสยทศนยาวไกลและมแผนระยะยาวโดยมองคประกอบสำาคญ 4 ประการคอ

1) การมเปาหมายทชดเจน มการวางแผนเปนลำาดบขน มการออกแบบเครองมอในการสรางศกยภาพของชมชนเพอรบมอกบภยพบต

2) แนวทางปฏบตทเปนไปไดในการบรหารจดการเครองมอ ทรพยากร ขอมลขาวสาร และเจาหนาทผปฏบตงานทสามารถถายทอดองคความรใหแกชมชนและเครอขาย

3) การสรางหนสวนและพนธมตรในการทำางานรวมกนแบบบรณาการ เพอใหบรรลวตถประสงคทกำาหนดไวอยางมประสทธภาพ

4) การประเมนผลการดำาเนนงานอยางมสวนรวมเพอรบประกนประสทธผลของการใชทรพยากรไดอยางมคณคาและเกดความคมคา

ขนตอนในการดำาเนนงานเพอใหเกดการมสวนรวมอยางเขมแขงของชมชน ไดแก การสรางความรบรและทำาความเขาใจกบความเสยงในการเกดภยพบต และสนบสนนกจกรรมชมชนใหไดเรยนรในเรองของการปองกน การเตรยมความพรอม การสนองตอบ และการฟ นฟจากผลกระทบของความเสยง โดยเนนการสรางทกษะและเครอขายในการดำาเนนงานรวมกนในการบรหารจดการเหตฉกเฉนทอยนอกเหนอจากการประเมนความเสยงทสามารถเกดขนไดตลอดเวลา

รปแบบและแนวทางในการประยกตใช รฐบาลของรฐออสเตรเลยตะวนตกไดนำาเสนอตวแบบการสรางพลง

ชมชน (Community Engagement Model) ซงดดแปลงมาจาก

13

แผนยทธศาสตรชาตในการรบมอกบภยพบต ป 2013 ประกอบดวยแนวคด 5 ประการทสามารถเลอกและประยกตใชใหเขากบบรบทของการดำาเนนงานได ดงน 1) การมสวนรวม (Participation) 2) การใหคำาปรกษาแนะนำา (Consultation) 3) การทำางานรวมกน (Collaboration) 4) การเสรมพลง (Empowerment) และ 5) ขอมลขาวสาร (Information) โดยไดแสดงใหเหนถงความเชอมโยงกนในตารางท 2

ตารางท 2 แสดงความเชอมโยงของแนวคด 5 ประการในตวแบบการสรางพลงชมชน

แนวคด หลกการพนฐาน แนวทางปฏบตการมสวนรวม สรางเครอขายความรวม

มอบนพนฐานของความสมพนธทด ความเชอมน และความเปนเจาของรวม ผานการมสวนรวมอยางแขงขน

ชมชนดำาเนนกจกรรมและมสวนรวมกบทกภาคสวนในการตดสนใจตลอดกระบวนการ

การใหคำาปรกษาแนะนำา

แบงปนขอมล ใหขอเสนอแนะ และเสนอความคดเหนสะทอนกลบ

ชมชนไดใชเวลาในการพจารณาประเดนปญหาหรอตงคำาถาม และแสดงความคดเหนสะทอนกลบ

การทำางานรวมกน

เปนพนธมตรกบชมชน ใหการสนบสนนกจกรรม และพจารณาแนวทางท

ชมชนทำางานรวมกบหนวยงานทกภาคสวนในการพฒนาแนวทางดำาเนน

14

เปนไปได งานและจำาแนกปจจยเสยง โดยชมชนนำาเสนอความคดเหนทหนวยงานตองพจารณาและรบไปปฏบต

การเสรมพลง ชมชนมความเขาใจปจจยเสยงและรบผดชอบในการดำาเนนการตามแนวทางทวางไว

ชมชนแบงปนขอมลกบหนวยงาน แตชมชนมอำานาจในการตดสนใจเลอกกระบวนการทเหมาะสมกบชมชน โดยรบผดชอบรวมกน

ขอมลขาวสาร การแบงปนขอมลและความรบผดชอบรวมกน

ชมชนจะไดรบขอมลทกรปแบบจากหนวยงานทเกยวของ

ทมา: สรางโดยผเขยน ดดแปลงจากตวแบบการสรางพลงชมชนของ DFES (2016)

ประเทศไทยสามารถนำาตวแบบการสรางพลงชมชนมาประยกตใชใหเขากบบรบทของสงคมไทย โดยเนนในเรองของขอมลขาวสารทตองมการปรบปรงแกไขใหทนสมยตลอดเวลา และดำาเนนการประชาสมพนธใหชมชนไดรบรในทกรปแบบ จากนนใชวธการเสรมพลงและพฒนาศกยภาพใหชมชนไดตระหนกรและสามารถจำาแนกปจจยเสยงทเผชญอย ชมชนจะรสกตองการมสวนรวมในการดำาเนนกจกรรมรวมกนกบทกภาคสวน ซงตองใหชมชนไดมสวนรวมในการตดสนใจตลอดกระบวนการ จงนบเปนกระบวนการทสอดคลองกบเปาหมายในการพฒนาประเทศโดยใชชมชนเปนฐาน (Community-based development) อยางแทจรง

15

บทสรปและขอเสนอแนะประเทศไทยประสบกบปญหาภยพบตทสรางความเสยหายใหแกชวต

และทรพยสนของประชาชน ตลอดจนผลกระทบทเกดกบระบบเศรษฐกจของประเทศ ภยพบตทเกดขนมทงภยธรรมชาตและภยจากการกระทำาของมนษย จากผลสำารวจความเสยงจากภยพบตพบวาประเทศไทยไดรบผลกระทบจากปญหาอทกภยและปญหาความไมสงบและความรนแรงทางการเมองมากทสด ดงนน การเตรยมการปองกนและรบมอกบภยพบตจงมความสำาคญอยางยงในการลดความสญเสยใหนอยทสดและฟ นตวจากผลกระทบใหเรวทสด

แนวคดการสรางพลงชมชนในการรบมอจากภยพบตจงเปนสงททกภาคสวนจะตองรวมมอกนในการพฒนาศกยภาพและขดความสามารถของชมชนใหตระหนกรถงความเสยงของภยพบต รวมถงการวางแผนตงรบและบรหารจดการภยพบตดวยแนวทางเฉพาะตวของชมชน ซงตองขนอยกบบรบทแวดลอมของชมชน นน ๆ อยางไรกตาม ภาครฐและภาคประชาสงคมในฐานะเปนผสนบสนนกระบวนการกระตนพลงชมชนควรจะมหลกหรอคมอในการปฏบต เพอใหแตละชมชนสามารถนำาไปประยกตใชใหเขากบเหตปจจยเสยงและภยพบตทชมชนเผชญอยและเพอใหเกดประสทธภาพในการดำาเนนงานอยางแทจรง

เอกสารอางอง

กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย. (2551). สาเหตของการเกดอทกภย. กรงเทพฯ: กรมปองกนและ

บรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย.

16

กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย. (2557). การลดความเสยงจากภยพบตสการพฒนาทยงยน.

กรงเทพฯ: สำานกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต.คำานาย อภปรชญาสกล. (2554). วกฤตการณนำาทวมประเทศไทย ป

2554 วเคราะหสาเหต แนวทางปองกน และลดความเสยหายจากนำาทวม. กรงเทพฯ: โฟกสมเดยแอนดพบลชชง.

ไทยพบลกา. (2555). 18 ภยพบต ความเสยงทคนไทยตองเจอและวธบรหารความเสยง. [ออนไลน],

เขาถงไดจาก: https://thaipublica.org/2012/10/18-disaster-risk/ (2562, 1 ตลาคม).

ธงชย โรจนกนนท. (2560). เมองและความเสยงภยพบตในประเทศไทย. กรงเทพฯ: กรมโยธาธการและ

ผงเมอง.ธาน กลอมใจ ทกษกา ชชวรตน และสรสดา เตชะวเศษ. (2562). การ

พฒนารปแบบการบรณาการการจดการเรยนการสอนกบการบรการวชาการเพอเสรมสรางความเขมแขงของชมชนในการดแลผสงอายทมภาวะพงพงตามแนวคด University-Community Engagement. วารสารการพยาบาล การสาธารณสข และการศกษา. 20 (2): 31-47. [ออนไลน], เขาถงไดจาก: https://www.tci-thaijo.org/index.php/bcnpy/article/view/190064/133487

สถาบนวจยประชากรและสงคม, มหาวทยาลยมหดล. (2556). สขภาพคนไทย 2556: ปฏรปประเทศไทย

17

ปฏรปโครงสรางอำานาจ เพมพลงพลเมอง. นครปฐม: มหาวทยาลยมหดล.

สวนดสตโพล. (2562). ความขดแยงทางการเมอง ณ วนน. [ออนไลน], เขาถงไดจาก:

http://suandusitpoll.dusit.ac.th/WEB/list-poll-thumb.php?Search=Y&y=2562

(2562, 4 ตลาคม).วรรณวภางค มานะโชตพงษ. (2557). มองเหลอง-แดง ผานขวความคดทางการเมอง. วารสารเศรษฐศาสตร

ธรรมศาสตร. 32 (3): 31-68.American Addiction Centers. (2019). Introduction to

Disasters. [Online], Available: https://www.mentalhelp.net/disasters/

(2019, October 1).Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching.

(2010). Carnegie Community Engagement Classification. [Online], Available: https://compact.org/initiatives/carnegie-community-engagement-classification/

Commonwealth of Australia. (2012). National Strategy for Disaster Resilience. Canberra.

Department of Fire and Emergency Services. (2016). Community Engagement Framework.

[Online], Available: https://www.dfes.wa.gov.au/aboutus/corporateinfor

18

mation/PlansandStrategiesPublications/DFES-CE-Framework.pdf (2019, October 3).

Deep South Watch Database. (2019). Summary of Incidents in Southern Thailand,

AUGUST 2019. [Online], Available: https://deepsouthwatch.org/en/node/11935

(2019, October 4).

Poapongsakorn, N. & Meethom, P. (2012). Impact of the 2011 Flood and Flood Management

in Thailand. In Y. Sawada and S. Oum (eds.), Economic and Welfare Impacts of

Disasters in East Asia and Policy Responses. ERIA Research Project Report No. 2011-8,

Jakarta.U.S. Department of Health & Human Services. (2019).

Types of Disasters. [Online], Available:

https://www.samhsa.gov/find-help/disaster-distress-helpline/disaster-types

(2019, October 1).World Bank. (2012). Thai flood 2011: rapid

assessment for resilient recovery and reconstruction planning. [Online], Available:

https://www.undp.org/content/dam/thailand/docs/UNDP_RRR_THFloods.pdf

19

(2019, October 2).

20