บทท� 2

ทบทวนวรรณกรรมและงานวจยท�เก�ยวของ

การใหประชาชนเขาไปมสวนรวมในการพจารณาพพากษาคดอาญาน�น เปนการสงเสรม

ใหประชาชนเขาไปมสวนรวมในกระบวนการยตธรรมตามเจตนารมณของรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย อนเปนการสงเสรมระบอบประชาธปไตย และสทธเสรภาพของประชาชน

ในการท�จะสรางรปแบบการมสวนรวมของประชาชนในการพจารณาพพากษาคดอาญาน�น

จาเปนตองศกษาถงทฤษฎ หลกการ กฎหมาย งานวจยตาง ๆ ท� เก�ยวของ ซ� งผวจยไดแยกหวขอ

การศกษา ดงน�

1) ทฤษฎวาดวยอานาจอธปไตยเปนของประชาชน

2) หลกประชาธปไตย

3) หลกการมสวนรวมของประชาชน

4) แนวนโยบายแหงรฐดานการมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการยตธรรมตาม

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2560 และแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมฉบบท� 12

5) การดาเนนคดอาญาของไทย

6) การมสวนรวมของประชาชนในการพจารณาพพากษาคดอาญาในตางประเทศ

7) การมสวนรวมของประชาชนในการพจารณาพพากษาคดในประเทศไทย

8) งานวจยท�เก�ยวของ

1. ทฤษฎวาดวยอานาจอธปไตยเปนของประชาชน (Sovereignty belongs to the people)

ทฤษฎวาดวยเร� องอานาจอธปไตย เร�มมปรากฏจากการเสนอโดยนกปราชญชาวฝร�งเศส

ช�อ ฌอง โบแดง ซ� งไดเขยนหนงสอช�อ วรรณกรรม 6 เลมวาดวยรฐ (Six Livres de la Republique)

เม�อ ค.ศ. 1576 ซ� งโบแดงไดใหลกษณะของอานาจอธปไตยวา เปนอานาจปราศจากขอบเขตถาวร

และสงสดหลดพน และอานาจน� แสดงออกโดยการออกหรอยกเลกกฎหมาย (บวรศกด� อวรรณโณ,

2554, หนา 30) โดยทกรปแบบของการปกครองจะตองมอานาจแหงการตดสนใจสงสดเดดขาด

(Absolute power of final decision) และอานาจน� ถกใชหรอถกควบคมโดยบคคลหรอส�งสมมต

บคคลหรอส�งสมมตน� จะเปนผทรงไวซ� งอานาจในการตดสนใจ และบงคบการใหเปนไปตามการ

13

ตดสนใจน�น บคคลหรอส�งสมมตน� เรยกวา องคอธปตย (เกรยงไกร เจรญธนาวฒน, 2555, หนา 81)

ซ� งความหมายของอานาจอธปไตย มผใหความหมายไว ดงน� ศาสตราจารย ดร.วษณ เครองาม ใหความหมายวาอานาจอธปไตย คอ อานาจซ� งแสดง

ความเปนใหญ ความเปนอสระไมข�นแกใครหรอตองเช�อฟงคาส�ง คาบญชาของผใดท�เหนอตนโดย

ปราศจากความยนยอมของตน (วษณ เครองาม, 2530, หนา 8) ศาสตราจารยพเศษ ดร.ชาญชย แสวงศกด� ไดใหความหมายของอานาจอธปไตย วาคอ

การท�ไมตองอยภายใตอาณตหรอการควบคมโดยองคกรหรอบคคลอ�นท� งภายในประเทศและ

ความสมพนธระหวางประเทศ ภายในเขตแดนของตน รฐมอานาจแตผเดยวท�จะออกคาส�งและ

ทาใหมการเคารพปฏบตตามคาส�งของตนไดโดยมอานาจในการใชกาลงบงคบ (ชาญชย แสวงศกด� ,

2559, หนา 42) ทฤษฎวาดวยอานาจอานาจอธปไตยน�น มแนวคดหลายแนวคดวาอานาจอธปไตยเปนของ

ผใด ไดแก อานาจอธปไตยเปนของพระเจา อานาจอธปไตยเปนของพระมหากษตรย อานาจ

อธปไตยเปนของประชาชน และอานาจอธปไตยเปนของชาต แตในปจจบนท� เปนท�ยอมรบคอ

ทฤษฎวาดวยอานาจอธปไตยเปนของประชาชน ทฤษฎวาดวยอานาจอธปไตยเปนของประชาชน ไดมผคดคนต�งแตสมยจกรวรรดโรมน

เน�องจากไดรบอทธพลจากพวกสโตอคส (Stoics) ในเร�องเก�ยวกบกฎหมายธรรมชาตและความ

ทดเทยมกนของมนษย ซเซโร (Marcus Tullius Cicero) ไดกลาววา อานาจสงสดในรฐหน�งตกอยแก

ประชาชนท�งหมดของรฐ แตสมยน�นแนวคดน� ไมไดรบความสนใจ เน�องจากไปขดกบทฤษฎเทวสทธ�

(Divine right of kings) ซ� งสนบสนนกษตรยเปนเทวะราชา เม�ออานาจอธปไตยเปนของกษตรย ทา

ใหกษตรยใชอานาจมากเกนไปจงเกดแนวความคดใหมท�ไมใหอานาจตกอยในมอคน ๆ เดยว และ

ใชอานาจน�นอยางเดดขาดอยางท� เปนมา จงมแนวความคดท�ใหอานาจอธปไตยเปนของคนสวน

ใหญ เพราะเม�ออานาจอธปไตยไมอยกบคนคนเดยวแลว โอกาสท�จะใชอานาจน�นอยางเดดขาดจงม

นอย แนวความคดน� เปนแนวความท�ใหอานาจอธปไตยเปนของปวงชน คอ ประชาชนใชอานาจ

อธปไตยเองในกจการท�งปวงโดยตรงหรออาจจดการปกครองเปนแบบประชาธปไตยโดยออม คอ

ใหประชาชนเลอกผแทนข�นทาการแทนตน นกปราชญเมธท�ใหแนวความคดน� ไดแก จอหน ลอค

(John Locke : English, ค.ศ. 1632 ถง ค.ศ. 1704) ผใหกาเนดทฤษฎสญญาประชาคม (Social

contract theory) โดยลอคไมเหนดวยกบพระเจาซ� งฝายท�นยมกษตรยยดถอ เพราะเหนวาไมมเหตผล

เน�องจากมนษยมพ�นฐานต�งอยบนเหตผล ไมจาเปนตองข�นกบความเช�อทางศาสนา พระเจาไมได

กาหนดสทธ� ในการปกครอง เพราะในสมยน�น กษตรยอางความชอบธรรมในการปกครองจาก

พระเจา ลอค กลาววา ตามธรรมชาตมนษยมเสรภาพ และความเสมอภาคโดยขอบเขตท�เขาใจได

14

ดวยเหตผล อยรวมกนอยางสงบสข ซ� งแนวความคดน� ตางจากฮอบส แตตอมามนษยถกคกคาม

มนษยซ�งเคยมเสรภาพตามธรรมชาตจงตกลงยอมสละเสรภาพบางสวนใหแกสงคมเปนท�รจกกนใน

ภายหลงวาสญญาประชาคม ซ� งเปนแกนแนวความคดของลอค โดยลอคใหความเหนวามนษยควร

อยรวมกนในสงคมการเมอง และรฐบาลท�ชอบธรรมตองมาจากความยนยอมของประชาชน จงอาจ

กลาวไดวาลอคเปนผวางรากฐานการปกครองแบบเสรนยมประชาธปไตย ตอมาฌอง ฌาคส รสโซ

(Jean Jacques Rousseau: French, ค.ศ. 1712 ถง ค.ศ. 1778) ไดนาความคดของจอหน ลอค มาสานตอ

โดยรสโซเหนวาสงคมเกดจากความยนยอมพรอมใจกนของมนษย การท�มนษยทกคนยนยอม

รวมกนเปนสงคมน�นกอใหเกดสญญาประชาคมข�น สญญาน� เปนสญญาท�สมาชกแตละคนทาสญญา

กบคนอ�น ๆ ทกคนวาเราทกคนจะยอมมอบรางกาย และอานาจทกอยางท�มอยรวมกนภายใตอานาจ

สงสดของเจตนารมณรวมกนของสงคม และเรากจะไดรบสวนในฐานะท�เปนสมาชกท�แยกจากกน

มไดของสวนรวม ผเขารวมแตละคนรวมกบทกคนไมใชใครคนใดคนหน�ง โดยนยน� เขาผน�นไมตอง

เช�อฟงคาส�งใครนอกจากตวเอง และยงคงมเสรภาพเหมอนเม�อกอน ซ� งแนวความคดของรสโซน�

สนบสนนการปกครองประชาธปไตยโดยตรงอยางแทจรง (เกรยงไกร เจรญธนาวฒน, 2555, หนา 84-86)

การถอทฤษฎอานาจอธปไตยเปนของประชาชนจะมผลตามมา ดงน� 1) การออกเสยงเลอกต�งเปนสทธซ� งจะใชสทธหรอไมกได 2) ผแทนฯ เปนผแทนของประชาชน ประชาชนสามารถควบคมผแทนฯได เม�อประชาชน

ไมพอใจผแทนกถอดถอนจากตาแหนงได (Recall) นอกจากน� การท�ประชาชนมอบอานาจใหผแทน

เปนการมอบในลกษณะท�ผแทนตองอยภายใตอาณตของประชาชนผเลอกต�ง ผแทนแตละคนไมถอ

เปนผแทนราษฎรท�งหมด แตเปนผแทนของราษฎรในเขตเลอกต�งของตน ผแทนตองอยใตคาส�ง

และการควบคมจากผเลอกต�ง 3) ประชาชนมสวนรวมในทางกฎหมายมาก เชน มสทธเสนอรางกฎหมาย มสทธออก

เสยงแสดงประชามตในเร�องสาคญ ๆ อานาจอธปไตยเปนของประชาชนเปนเร�องท�หลายประเทศตางใหความสาคญ โดยนาไป

บญญตไวในรฐธรรมนญ เชน สาธารณรฐฝร�งเศสไดบญญตไวในรฐธรรมนญมาตรา 3 วา “อานาจ

อธปไตยของชาตเปนของประชาชน ซ� งใชผานทางผแทนหรอโดยการออกเสยงเปนประชามต”

(Constitution of France, article 3: National sovereignty shall vest in the people, who shall exercise

it through their representatives and by means of referendum.) ประเทศญ�ป นไดบญญตไวใน

บทความเบ�องตนของรฐธรรมนญวา “ประชาชนชาวญ�ปนโดยการดาเนนการผานผแทนรฐสภาท�

ไดรบการเลอกต�งโดยชอบธรรม ไดตกลงแลววาจะรกษาไวซ� งผลแหงความรวมมอกบประชาชาต

ท�งหลาย และความสมบรณพนสขอนเปนผลมาจากเสรภาพตลอดท�วอาณาเขตประเทศเรา เพ�อเรา

15

และลกหลานของเรา และจะมใหเกดความหายนะของสงครามซ� งเกดจากการกระทาของรฐบาลอก

ขอประกาศ ณ ท�น� วา อานาจอธปไตยอยท�ประชาชน และขอประกาศใชรฐธรรมนญน� โดยพ�นฐานแลว

การปกครองประเทศเปนส�งท�เกดจากความไววางใจอยางแทจรงของประชาชน โดยอานาจน�นมา

จากประชาชน การใชอานาจทาโดยผแทนของประชาชน ประชาชนเปนผรบผลประโยชนน�น น�คอ

หลกสากลของมนษยชาต และรฐธรรมนญน�ต�งอยบนพ�นฐานดงกลาวเราจะขจดซ� งรฐธรรมนญ

กฎหมาย และคาส�ง ตลอดจนกฤษฎกาใด ๆ ท�ขดตอหลกการน� ” (Constitution of Japan, preamble:

“We, the Japanese people, acting through our duly elected representatives in the National Diet,

determined that we shall secure for ourselves and our posterity the fruits of peaceful cooperation

with all nations and the blessings of liberty throughout this land, and resolved that never again

shall we be visited with the horrors of war through the action of government, do proclaim that

sovereign power resides with the people and do firmly establish this Constitution. Government is

a sacred trust of the people, the authority for which is derived from the people, the powers of

which are exercised by the representatives of the people, and the benefits of which are enjoyed by

the people. This is a universal principle of mankind upon which this Constitution is founded. We

reject and revoke all constitutions, laws, ordinances, and rescripts in conflict herewith.”) สาหรบประเทศไทยน�นอานาจอธปไตยเปนของประชาชนไดมการเร� มบญญตไวใน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม พทธศกราช 2475 โดยไดบญญตไวในมาตรา 2 โดยบญญตไว

วา“อานาจอธปไตยยอมมาจากปวงชนชาวสยามพระมหากษตรยผเปนประมขทรงใชอานาจน�นแต

โดยบทบญญตแหงรฐธรรมนญน� ” จนถงรฐธรรมนญฉบบปจจบน คอ รฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2560 ซ� งบญญตไวในมาตรา 3 ดงน� “อานาจอธปไตยน�นมาจากปวง

ชนชาวไทยและพระมหากษตรยเปนผทรงใชอานาจดงกลาวผานทางรฐสภา คณะรฐมนตร และศาล

ตามบทบญญตแหงรฐธรรมนญน� ” ศาสตราจารย ดร.บวรศกด� อวรรณโณ ไดใหความเหนไววาจากรฐธรรมนญอานาจ

อธปไตยอยท�พระมหากษตรยและประชาชน ดวยเหตผลท�วา ประเพณในสงคมวฒนธรรมไทยอน

เกดจากการส�งสมความเปนอนหน� งอนเดยวกนของพระมหากษตรยกบประชาชน และถามอง

ยอนกลบไปกอนการปฏวตในเดอนมถนายน พ.ศ. 2475 น�นอานาจอธปไตยอยท�พระมหากษตรย

คร� งเม�อคณะราษฎรเปล�ยนแปลงการปกครองประเทศ พระมหากษตรยซ� งทรงอานาจอธปไตยอยก

สละพระราชอานาจน�นใหประชาชนท�งประเทศ ดวยการพระราชทานรฐธรรมนญและลดพระองค

ลงอยใตรฐธรรมนญแตยงทรงใชอานาจน�นแทนปวงชนซ� งในทางกฎหมายตองถอวาพระมหากษตรย

และประชาชนตางเปนเจาของอานาจอธปไตยรวมกน โดยพระมหากษตรยเปนผใชอานาจอธปไตย

16

ผานทางรฐสภา หมายความวา พระมหากษตรยทางใชอานาจในการออกกฎหมาย คาแนะนา และ

ยนยอมของรฐสภา เม�อรฐสภารางกฎหมายข�นแลวจะทลเกลาฯ ถวายเพ�อทรงลงพระปรมาภไธย

ประกาศใชเปนกฎหมายตามข�นตอนของรฐธรรมนญ สวนอานาจบรหาร ทรงใชอานาจบรหารทาง

คณะรฐมนตร หมายความวา การบรหารราชการแผนดน ซ�งนายกรฐมนตร พรอมดวยคณะรฐมนตร

ดาเนนการไปน� น ถอวากระทาไปในพระปรมาภไธยพระมหากษตรย ท� งน� เพราะบรรดา

พระราชบญญตพระราชกาหนด พระราชกฤษฎกา พระราชหตถเลขา และพระบรมราชโองการอน

เก�ยวกบราชการแผนดน คณะรฐมนตรเปนผปฏบตและรบผดชอบท�งส�น โดยนายกรฐมนตรจะตอง

กราบบงคมทลและลงนามรบสนองพระบรมราชโองการ พระราชอานาจทางดานบรหารของ

พระมหากษตรยดงกลาวไดแก การตราพระราชกฤษฎกาไมขดตอกฎหมาย การประกาศใชและ

ยกเลกใชกฎอยการศก การประกาศสงคราม เม�อไดรบความเหนชอบของรฐสภา การทาสญญา

สนตภาพ สญญาสงบศก หรอสนธสญญาอ�นกบนานาประเทศ หรอกบองคการระหวางประเทศ

และการพระราชทานอภยโทษ สวนอานาจตลาการน�นทรงใชอานาจตลาการทางศาล หมายถง ศาล

เปนผพจารณาพพากษาอรรถคดตาง ๆ ใหเปนไปตามรฐธรรมนญและตามกฎหมายในพระ

ปรมาภไธยพระมหากษตรย พระมหากษตรยทรงไวซ� งพระราชอานาจในการแตงต�งและการพนจาก

ตาแหนงของผพพากษาและตลาการกอนเขารบหนาท� ผพพากษาและตลาการจะตองถวายสตย

ปฏญาณตอพระมหากษตรย (บวรศกด� อวรรณโณ, 2538, หนา 24-25)

2. หลกประชาธปไตย

การมสวนรวมของประชาชนเก�ยวของกบหลกประชาธปไตยเปนอยางมาก โดยเฉพาะ

เม�อไดมการสงเสรมรปแบบประชาธปไตยแบบมสวนรวมโดยใหประชาชนเขามามบทบาทและให

ประชาชนใชอานาจอธปไตยแบบมสวนรวมมากข�น การปกครองระบอบประชาธปไตยเปนรปแบบ

การปกครองท�ใหความชอบธรรมแกการใชอานาจของรฐกบประชาชนหรออาจกลาวไดวาให

ความชอบธรรมของมนษยตอมนษยดวยกนได เน�องจากเปนรปแบบการปกครองท�ต� งอยบน

สมมตฐานท�วา ผท�ทาหนาท�ปกครองโดยเน�อหาแลวเปนเพยงผท�ทาใหเจตจานงของประชาชนเปน

จรงเทาน�น กลาวคอ เปนการเขามาทาหนาท�ในการสนองความตองการของประชาชนในฐานะท�

ประชาชนเปนเจาของอานาจอธปไตยน�นเอง (บญศร มวงศอโฆษ, 2553, หนา 326)

ความหมายของประชาธปไตยน�นมผใหความหมายไว ดงน� อรสโตเตล (Aristotle: Greek, พ.ศ. 160 ถง พ.ศ. 222) ใหความหมายไววา ประชาธปไตย

คอการปกครองโดยคนสวนมาก และโดยจานวนคนท�เปนผปกครองน� ยอมสะทอนถงชนช�นท�ม

อานาจปกครองดวย เพราะทกสงคมคนสวนมากเปนคนช�นลาง คนยากจน คนท�มการศกษานอย

17

เพราะฉะน�น ประชาธปไตยท�ปกครองโดยคนสวนใหญเปนระบบการปกครองท�ปกครองโดยคน

จน คนท�มการศกษานอย (นยม รฐอมฤต, 2552, หนา 2) ประธานาธบดอบราฮม ลนคอลน (Abraham Lincoln: American, ค.ศ. 1809 ถง ค.ศ. 1865)

ประธานาธบดคนท� 16 ของสหรฐอเมรกา กลาวเชดชเกยรตทหารหาญท�พลชพในสงครามกลาง

เมองในพธ ณ สสานเกตตสเบอรก เม�อวนท� 19 พฤศจกายน พ.ศ. 1863 วาพวกเขาจะไมตายเปลา แต

การตายของพวกเขาจะทาใหสหรฐอเมรกามเสรภาพข�นใหม การปกครองของประชาชน โดย

ประชาชน และเพ�อประชาชน จะไมสญส�นไปจากโลกน� (Stefan Lorant, 1997, p.99) Prof. Carl Schmitt (German, ค.ศ. 1888 ถง ค.ศ. 1985) เปนศาสตราจารยท�มช�อเสยงของ

ชวงปลายสมยของรฐธรรมนญไวมารของเยอรมน ไดเขยนตารารฐธรรมนญข�นมาใน ค.ศ. 1928 ได

กลาววา ประชาธปไตยน�น คอ การท�ผปกครองกบผถกปกครอง หรออาจกลาวไดวา ผออกคาส�งกบ

ผรบคาส�งกลายมาเปนอนหน�งอนเดยวกนหรอเปนคน ๆ เดยวกน (Carl Schmitt, 1928, p.28) แอนดร เฮยวด (Andrew Heywood) นกรฐศาสตรชาวองกฤษไดรวบรวมนยาม

ประชาธปไตยท�ผรและนกวชาการหลากหลายไดกลาวไว มดงน� (Andrew Heywood, 2007, p.71) 1) ประชาธปไตย คอ ระบบการปกครองโดยคนจนและคนท�ดอยโอกาส 2) ประชาธปไตย คอ รปแบบการปกครองประเภทหน�งท�ประชาชนปกครองตนเอง

โดยตรงและตอเน�อง โดยไมมความจาเปนตองอาศยนกการเมองอาชพและพนกงานประจา 3) ประชาธปไตย คอ สงคมท�ต�งอยบนหลกการของความเสมอภาคกนในโอกาสและ

ความมคณธรรมของปจเจกบคคลมากกวาหลกการในเร�องชนช�นและสทธพเศษ 4) ประชาธปไตย คอ ระบบสวสดการและการจดสรรท�มจดมงหมายเพ�อลดความไม

เสมอภาคเทาเทยมกนทางสงคมใหแคบลง 5) ประชาธปไตย คอ ระบบการตดสนใจท�ต�งอยบนหลกการปกครองโดยเสยงขางมาก 6) ประชาธปไตย คอ ระบบการปกครองท�ใหหลกประกนในเร�องสทธและผลประโยชน

ของฝายเสยงขางนอย โดยการยบย �งอานาจของผานเสยงขางมาก 7) ประชาธปไตย คอ วธการบรรจบคคลเขาสตาแหนงสาธารณะดวยวธการแขงขนตอส

เพ�อใหไดคะแนนเสยงของประชาชน 8) ประชาธปไตย คอ ระบบการปกครองท�ทาเพ�อผลประโยชนของประชาชนโดยไมตอง

คานงวาประชาชนจะมสวนรวมในระบบการปกครองน�นหรอไม วลเล�ยม เอช ไลเกอร (William H. Riker: American, ค.ศ. 1920 ถง ค.ศ. 1993) นกรฐศาสตร

ชาวอเมรกน ทาการศกษาเอกสารสาคญทางประวตศาสตร 5 ช�นไดแก

18

1) Pericles’s funeral orations 2) The agreement of the people 3) The declaration of independence 4) The declaration of the rights of man and citizens 5) Lincolm’s gettysburg address เพ�อคนหาสาระสาคญของแนวคดประชาธปไตย จากเอกสารขางตน เขาพบวาประชาธปไตย

คอ การปกครองรปแบบหน� งท�ผปกครองมความรบผดชอบเตมท�ตอผอย ใต การปกครอง

เพ�อทาใหผอยใตการปกครองทกคนสามารถบรรลถงเง�อนไขการเคารพตวเอง(William H Riker,

1968, pp.97-98) วสทธ� โพธแทน ไดอธบายถงแนวคดเก�ยวกบประชาธปไตย ซ� งสามารถสรปได 3 แนวคด

ดงน� (วสทธ� โพธแทน, 2524, หนา 45) แนวคดแรก ประชาธปไตยในฐานะท�เปนรปแบบการปกครองหรอระบบการเมอง คอ

มองคกรตาง ๆ ในการปกครอง เปดโอกาสใหประชาชนไดมสวนรวมในการดาเนนการปกครอง

เชน การมสภาตวแทนราษฎร พรรคการเมอง รฐบาลท�มาจากการเลอกต�งของประชาชน ศาลม

อสระจากฝายบรหารและฝายนตบญญต รฐบาลตองรบผดชอบตอสภาตวแทนราษฎร เปนตน แนวคดท�สอง ประชาธปไตยในฐานะท� เปนอดมการณ หมายความวา ประชาชนม

ความรสกและยอมรบคณคาของประชาธปไตยในขอบเขตแหงกฎหมาย เสรภาพ ความเสมอภาค

และภราดรภาพ โดยยดถอและปฏบตอยางม�นคงตามวถทางแหงกฎหมายเพ�อธารงไวซ� งหลกการ

แหงประชาธปไตย แนวคดท�สาม ประชาธปไตยในฐานะท� เปนวถชวต หมายความถง การปฏบตตาม

หลกการประชาธปไตยในการดาเนนชวตประจาวน ประชาชนทกคนเขาใจสทธและหนาท�ของ

ตนเอง ไมละเมดหรอเอารดเอาเปรยบสทธและหนาท�ของผอ�น เคารพตอกฎหมายบานเมอง หลกการพ�นฐานของประชาธปไตย มผอธบายไวดงน� เฮนร เมโย (Henry Mayo: Canadian, ค.ศ. 1911 ถง ค.ศ. 1960) อธบายวา หลกการพ�นฐานของ

ประชาธปไตยตองประกอบดวยหลก 4 ประการ คอ (จรโชค วระสย และคณะ, 2538, หนา 282) 1) การควบคมผวางนโยบายโดยประชาชน 2) ความเสมอภาคทางการเมอง 3) เสรภาพทางการเมองหรอประสทธผลในการควบคมโดยประชาชน 4) หลกแหงเสยงขางมาก

19

ซกมนด นอยมนน (Sigmund Neumann : German, ค.ศ. 1904 ถง ค.ศ. 1962) ไดใหทศนะ

เก�ยวกบหลกการประชาธปไตยไว 10 ประการ คอ (Henrry W. Ehrmann, 1964, p.97) 1) อานาจอธปไตยมาจากประชาชน เปนของปวงชน 2) ข�นตอนเลอกผนาเปนไปโดยเสร 3) ผนามความรบผดชอบ 4) ระบอบความเสมอภาค 5) สนบสนนพรรคการเมองมมากกวา 1 พรรค 6) เนนความหลากหลายในชวตประจาวน 7) ไมกดกนกลมตาง ๆ จากการมสวนรวมในการบรหารการปกครอง 8) สานกในความเปนพลเมองด 9) สงเสรมครรลองทศนคตแบบประชาธปไตย 10) เนนความเช�อม�นในความดของมนษย ศาสตราจารย พนตร ดร.ปวย อ�งภากรณ ไดกลาวถงหลกการสาคญของประชาธปไตยไว

ดงน� (ปวย อ�งภากรณ, 2529, หนา 212) 1) สทธเสรภาพของประชาชนจะตองไดรบความคมครองพอสมควร และความ

คมครองน�ควรมข�นต�าตามท�องคการสหประชาชาตไดประกาศไววาเปนสทธมนษยชน 2) ประชาชนใชสทธดงกลาวน� เพ�อทาใหตนมสวนรวมในการปกครองประเทศ

ท�งดานนตบญญตและในดานบรหาร โดยท�อานาจอธปไตยเปนของปวงชน 3) การใชสทธ เสรภาพและการใชอานาจอธปไตยน�น บคคลแตละคนจะตองมความ

เสมอกนตอกฎหมายดวย 4) การใชอานาจใหความยตธรรมในทางศาลตองเปนอสระจากการบรหารราชการ

แผนดน 5) ความเสมอภาคจะตองรวมความจากการเมองออกไปสเศรษฐกจและระบบสงคม 6) ในการใชสทธและเสรภาพของเอกชนจะตองใชโดยไมกาวกายและเปนปรปกษซ� ง

กนและกน ศาสตราจารย ดร.อมร รกษาสตย ไดกลาวถงหลกการประชาธปไตยไว ดงน� (อมร รกษาสตย,

2541, หนา 7-9) 1) ประชาชนเปนเจาของอานาจอธปไตยและประชาชนเปนผทรงอานาจสงสด 2) รฐบาลไดอานาจมาจากประชาชนหรอโดยความยนยอมของประชาชน

20

3) ในประเทศขนาดใหญท�ใชประชาธปไตยทางออมจะตองมการเลอกต�งตวแทน และ

พนกงานของรฐอยางบรสทธ� ยตธรรม ซ� งประชาชนสามารถออกเสยงเลอกต�งไดโดยอสระ 4) สถาบนทางการเมองท�ทาหนาท�ในการตดสนใจทางการเมองหรอกาหนดนโยบาย

สาธารณะตองต�งข�นโดยวถทางแหงการแขงขน เพ�อใหไดรบคะแนนเสยงความเหนชอบของ

ประชาชน 5) ประชาชนตองมสวนรวมในการปกครองประเทศตลอดเวลา โดยกระทาผานกลไก

ตาง ๆ หรอใชสทธแสดงบทบาทตาง ๆ ไดโดยตรง

6) รฐบาลตองรบผดชอบตอประชาชน ประชาชนมสทธในการตชมควบคมการ

ทางานของรฐบาลตลอดเวลา และมสทธท�จะเปล�ยนแปลงรฐบาลตามวธการท�กาหนดไว

7) อานาจการปกครองประเทศตองไมอยในกามอของคนคนเดยว หรอกลมคน กลม

เดยว ตองมการแบงอานาจปกครองประเทศอยางนอยในระดบหน� ง

8) รฐบาลตองมอานาจจากด มการแบงและกระจายอานาจ และมการตรวจสอบและ

ถวงดลหรอคานอานาจซ� งกนและกน

9) หนาท�หลกของรฐบาล คอ การสงเสรมปจเจกชน เสรภาพ ความเสมอภาคและ

ภราดรภาพของพลเมอง

10) การตดสนใจท�สาคญตองเปนไปตามเสยงขางมาก โดยคานงถงสทธของเสยงขางนอย

11) ประชาชนมความเสมอภาคในดานตาง ๆ โดยเฉพาะความเสมอภาคตามกฎหมาย

และความมโอกาสเทาเทยมกนในทกดาน ทกคนมศกด� ศร และไมมผใดมอภสทธ� เหนอผอ�น

12) ประชาชนมสทธเสรภาพอยางกวางขวาง โดยรฐบาลใหหลกประกนและคมครอง

สทธและเสรภาพเหลาน�น อยางนอยกในดานสทธข�นพ�นฐานเปนสาคญ

13) ประชาชนตองมอสระในการพด การพมพ การแสดงความคดเหน การรวมชมนม

การต�งพรรคการเมอง เพ�อใหสามารถมสวนรวมในการปกครองประเทศไดจรง และมสทธไดรบ

ขอมลขาวสารของทางราชการ

14) รฐบาลตองใชหลกการปกครองโดยกฎหมายหรอหลกนตธรรม ไมใชอานาจตาม

อาเภอใจ

โกวท วงศสรวฒน อธบายความหมายของหลกการพ�นฐานของประชาธปไตย คอ การ

ยอมรบนบถอความสาคญและศกด� ศรความเปนมนษยของบคคล รวมท� งความเสมอภาคและ

เสรภาพในการดาเนนชวต และจากหลกการพ�นฐานดงกลาว จงสามารถประมวลลกษณะสาคญของ

การปกครองในระบอบประชาธปไตยไดวาประชาชนเปนเจาของอานาจอธปไตย จงอาจกลาวไดวา

ประชาชนเปนผท�มอานาจมากท�สดในรฐ ประชาชนทกคนในรฐมความเทาเทยมกนตามกฎหมาย

21

ตลอดจนมสทธเสรภาพตามกฎหมายอยางเทาเทยมกน การดาเนนการของรฐจาเปนตองถอตามมต

เสยงขางมากเปนตวตดสน แตเสยงสวนนอยในรฐจะตองไดรบการคมครองความเปนธรรมตาม

กฎหมายดวยเชนกน การปกครองแบบประชาธปไตยจาเปนจะตองไดรบความยนยอมพรอมใจจาก

ประชาชนสวนใหญในรฐ (โกวท วงศสรวฒน, 2549, หนา 73)

โดยท�วไปประชาธปไตย ม 2 รปแบบใหญ ๆ คอ ประชาธปไตยแบบโดยตรง (Direct

democracy) หรอบางคร� งเรยกวา ประชาธปไตยแบบมสวนรวม (Participatory democracy) คอ

ราษฎรมบทบาทในการตดสนใจในกจการของบานเมองโดยไมตองผานกระบวนการหลายข�นตอน

และประชาธปไตยแบบโดยออม (Indirect democracy) คอ แบบมตวแทน (Representative) (จรโชค

วระสย และคณะ, 2538, หนา 287) แตเน�องจากความลมเหลวของประชาธปไตยแบบตวแทน

ไดสงผลกระทบในทางลบตอการพฒนาการเมอง การพฒนาเศรษฐกจและสงคม นกวชาการจงได

เสนอทางออกเพ�อแกไขปญหาและจดออนของระบบประชาธปไตยโดยผแทน โดยการเสนอระบบ

ประชาธปไตยแบบมสวนรวมมาทดแทน ผวจยจงขอแยกหวขอศกษารปแบบประชาธปไตย

ออกเปน 3 รปแบบ คอ

1) ประชาธปไตยทางตรง (Direct democracy)

รปแบบประชาธปไตยทางตรง (Direct democracy) หรอประชาธปไตยบรสทธ� (Pure

democracy) เปนรปแบบการปกครองท�ประชาชนเปนเจาของอานาจอธปไตยและเปนผใชอานาจ

อธปไตยดวยตนเอง สามารถเขามามสวนรวมในการบรหารปกครองบานเมองดวยตนเอง ไมนยม

การมตวแทน เพราะถอวาตนเองเปนผแสดงความตองการไดดกวาคนอ�น ประชาชนตองเปนผรเร�ม

และเปนผตดสนใจข�นสดทาย โดยท�พลเมองสามารถมสวนรวมกบการตดสนใจใด ๆ ไดโดยตรง

โดยไมตองอาศยคนกลางหรอผทาหนาท�แทนตน (วชรนทร ชาญศลป, 2552, หนา 17) ประชาธปไตย

ทางตรงในอดตพบไดในกรกโบราณ (Athenian direct democracy) ในปจจบนพบไดนอยมาก

ตวอยางประชาธปไตยทางตรงในปจจบน เชน การออกเสยงตดสนใจของพลเมองในสภาประชาชน

กลางแจงของชาวสวส (Landsgemeinden) หรอท�ประชมสภาเมอง (Town meeting) ของชาว

อเมรกนในแถบนวองแลนด ประชาธปไตยในชมชนคบบทซ (Kibbutz) ในอสราเอล เปนตน

ประชาธปไตยทางตรงเปนเพยงรปแบบท�ไมคอยแพรหลายนก เน�องจากรปแบบการปกครอง

ดงกลาวสามารถใชไดกบชมชนท�มกลมคนขนาดเลกเทาน�น ซ� งโดยปกตแลวจะเปนนครรฐ

ฌง ฌาคส รสโซ (Rousseau: French, ค.ศ. 1712 ถง ค.ศ. 1778) กลาวถงประชาธปไตยทางตรงไววา

จะตองมเง�อนไขเชงเศรษฐกจและสงคมอยางนอย 4 ประการ ไดแก (จรโชค วระสย และคณะ,

2538, หนา 291)

22

(1) มจานวนประชากรไมมากนก

(2) ฐานะความเปนอยไมเหล�อมล�ากนมากนก

(3) สงคมมลกษณะสมานรป คอ ไมมลกษณะทางวฒนธรรมท�แตกตางกนมาก

(เชน ไมมหลายศาสนา) และ

(4) ผใชกฎหมายจะตองปฏบตตนภายในขอบเขตของกฎหมาย

2) ประชาธปไตยแบบมผแทน (Representative democracy)

เน�องจากประชากรเพ�มมากข�นเร� อย ๆ ประชาธปไตยแบบผแทนหรอประชาธปไตย

ทางออม (Indirect democracy) ประชาชนไมสามารถเขาไปมสวนรวมในประชาธปไตยทางตรงได

ท� งหมด ประชาธปไตยแบบมผ แทนจงเร� มมบทบาทสาคญแทนประชาธปไตยแบบทางตรง

สาระสาคญของความสมพนธแบบการปกครองโดยผแทน คอ อานาจรฐท�เรยกวาอานาจอธปไตย

(Sovereignty) น�น เปนของประชาชน (Popular sovereignty) แตประชาชนไมสามารถใชสทธทาง

การเมองไดโดยตรงดงเชนสมยนครรฐเอเธนส เน�องจากมจานวนประชากรมากข�น จงตองมการ

มอบอานาจอธปไตยซ� งเปนของประชาชนใหกบตวแทนเปนผใชอานาจแทนประชาชน จงเรยกวา

“ผแทนราษฎร” ลกษณะสาคญของการปกครองโดยผแทน ประกอบดวย (วชรนทร ชาญศลป,

2552, หนา 17)

(1) ประชาชนมอบอานาจอธปไตยของตนให ตวแทนไปใชแทนตน

(2) การมอบอานาจอธปไตยตองผานกระบวนการเลอกต�ง (Election) ภายใตระบบ

การแขงขน (Competition)

(3) ตวแทนของประชาชนมอานาจจากดตามท�กฎหมาย (รฐธรรมนญ) กาหนดไว

เทาน�น

(4) เปนการมอบอานาจใหกบผแทนอยางมเง�อนไข หากผแทนใชอานาจนอก

ขอบเขตของกฎหมาย ใชอานาจโดยพลการ หรอโดยบดเบอนเพ�อประโยชนสวนตว ประชาชน

เจาของอานาจอธปไตยยอมเรยกอานาจคนได

ในป ระ เท ศไทย พบระบอบป ระชา ธปไตยแบบ มผ แท น เ ชน การ เ ลอกต� ง

สมาชกสภาผแทนราษฎรเพ�อไปทาหนาท�แทนประชาชนในรฐสภา เปนตน

3) ประชาธปไตยแบบมสวนรวม (Participatory democracy)

หลกการปกครองระบอบประชาธปไตยอานาจสงสดหรออานาจอธปไตยเปนของปวง

ชนชาวไทยโดยประชาชนทาหนาท�ปกครองตนเองโดยตรงแตในทางปฏบตไมสามารถกระทาได

จงเกดรปแบบการปกครองประชาธปไตยแบบผแทน โดยประชาชนเลอกผแทนข�นทาหนาท�แทน

ตน และผแทนทาหนาท�รวมกนเลอกผบรหารประเทศเพ�อกาหนดนโยบายและวธการปฏบตตาม

23

นโยบาย การเลอกผ แทนเขาทาหนาท�แทนตนเปนกลไกเบ� องตนของการปกครองระบอบ

ประชาธปไตย แตการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตยแบบผแทนน�น ยงไมสามารถ

สนองตอบและแกไขปญหาความเดอดรอนของประชาชนผเปนเจาของอานาจอธปไตยไดอยาง

ท�วถง เน�องจากโครงสรางทางสงคมท�มการขยายตวและมความสลบซบซอนประกอบกบการ

แสวงหาผลประโยชนของบคคลบางกลมท�เกดผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชน ทาให

เกด การเคล�อนไหวของประชาชนเพ�อขอมพ�นท� เรยกรองสทธทางการเมองในการปกปอง

ผลประโยชนของตน (สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2554, หนา 7-8) จงเปนบอเกดของ

สทธทางการเมองในระบอบประชาธปไตยสมยใหมรปแบบตาง ๆ ซ� งรปแบบประชาธปไตย

สมยใหมท�เกดข�นน�นเปนรปแบบประชาธปไตยท�ใหประชาชนเขาไปมสวนรวมมากข�นซ� งมความ

แตกตางจากรปแบบการปกครองแบบประชาธปไตยทางตรงยคกรกและโรมนโบราณ รวมถงการ

ปกครองตนเองของพลเมองในนครขนาดเลกแถบยโรปในยคกลาง ตวอยางรปแบบการมสวนรวม

ตดสนใจทางการเมองแบบประชาธปไตยทางตรงสมยใหม (Modern direct democracy) เชน การ

ออกเสยงประชามต (Referendum) การใชสทธรเร�มเสนอกฎหมายโดยประชาชน (Initiative) และ

การเขาช�อย�นถอดถอนตวแทนในรฐสภา (Recall) เปนตน ซ� งรปแบบของการใชอานาจตดสนใจ

ทางการเมองของพลเมองแบบประชาธปไตยทางตรงสมยใหมน�น เปนกลไกหรอสถาบนทาง

การเมองท�ดารงอยในฐานะสวนหน� งของระบบการเมองการปกครองแบบตวแทน ดงน� น

ประชาธปไตยทางตรงสมยใหมน�น จงหมายความถงรปแบบการมสวนรวมตดสนใจทางการเมอง

โดยตรงของประชาชนภายใตระบอบประชาธปไตยแบบตวแทน (Representative democracy)

ซ� งมนยตางจากการตดสนใจทางการเมองโดยตรงของประชาชนท� เปนการปกครองแบบ

ประชาธปไตยบรสทธ� (Classical and pure democracy) ดวยเหตน� นกวชาการจงเรยกระบอบการ

ปกครองแบบตวแทนท�ประชาชนมสวนรวมทางการเมองแบบประชาธปไตยทางตรงควบคไปดวย

ในช�อตาง ๆ อาท ประชาธปไตยก�งทางตรง (Semi-direct democracy) และประชาธปไตยแบบผสม

(Hybrid democracy) เปนตน (นครนทร เมฆไตรรตน และชาย ไชยชต, 2552, หนา 5-6)

โดยสรปแลว ความลมเหลวของระบบประชาธปไตยโดยผแทนไดสงผลกระทบ

ในทางลบตอการพฒนาการเมอง การพฒนาเศรษฐกจและสงคม นกวชาการจงไดเสนอทางออกเพ�อ

แกไขปญหาและจดออนของระบบประชาธปไตยโดยผแทน โดยการเสนอระบอบประชาธปไตย

แบบมสวนรวมมาทดแทน ประชาธปไตยแบบมสวนรวมจงหมายถง ระบอบการปกครอง

ประชาธปไตยแบบมตวแทนท�สนบสนนใหประชาชนสวนใหญมสวนรวมในทางการเมองมากข�น

ท�งในระดบชาตและในระดบทองถ�น (วชรนทร ชาญศลป, 2552, หนา 18) หลกการสาคญของ

ระบบประชาธปไตยแบบมสวนรวมยดหลกพ�นฐานท�วา ประชาชนเปนเจาของอานาจอธปไตย

24

ประชาชนสามารถใชอานาจไดเสมอแมวาไดมอบอานาจใหกบผแทนของประชาชนไปใชในฐานะ

ท�เปนตวแทนแลวกตาม แตประชาชนกสามารถเฝาด ตรวจสอบควบคม และแทรกแซงการทา

หนาท�ของตวแทนของประชาชนไดเสมอ จากคานยามดงกลาวขางตน อาจสรปหลกการหรอ

องคประกอบสาคญของคาวาประชาธปไตยแบบมสวนรวมได ดงน� (บญเสรม นาคสาร, 2548)

(1) การใหประชาชนมสวนรวมในการเมองและการบรหาร

(2) เนนการกระจายอานาจในการตดสนใจและการจดสรรทรพยากรตาง ๆ ใน

ระหวางประชาชนใหเทาเทยมกน

(3) อานาจในการตดสนใจและการจดสรรทรพยากรตาง ๆ น�น จะสงผลกระทบตอ

ชวตความเปนอยของประชาชน

(4) เพ�มการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน

(5) มความยดหยนได กลาวคอ มโครงสรางการทางานท�สามารถตรวจสอบได ม

ความโปรงใส และคานงถงความตองการทรพยากรของผมสวนรวม

(6) การมสวนรวมของประชาชนมท�งในระดบทองถ�นและระดบชาต

Helena Catt ไดเสนอไววา องคประกอบและเง�อนไขท�สาคญท� สดของความเปน

ประชาธปไตยแบบมสวนรวม คอ (Helena Catt, 1999, p.39)

1) ทกคนสามารถยกประเดนปญหาใดปญหาหน�งข�นมา เพ�อกาหนดเปนวาระของการ

ประชม สามารถเสนอทางเลอกและมสวนรวมในการเลอกหรอการตดสนใจสดทายได

2) เปนการประชมท�ทกคนสามารถพดคยกนไดอยางท�วถง (Face-to-face meeting)

3) มการปรกษาหารอ หรออภปรายประเดนปญหาท�หยบยกมาพจารณากนอยาง

กวางขวาง ทกคนตองการมสวนรวมในการอภปราย และสามารถแสดงความคดเหนไดอยางเตมท�

4) มแนวโนมท�พยายามจะใหเกดความเหนพอง (Consensus) รวมกนในประเดน

ปญหาท�พจารณา

สาหรบประเทศไทยมการเปล�ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชมา

เปนระบอบประชาธปไตย เม�อวนท� 24 มถนายน พ.ศ. 2475 ซ� งในรฐธรรมนญฉบบปจจบน คอ

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2560 มาตรา 2ไดบญญตวา “ประเทศไทยมการ

ปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข” โดยไดมการนาระบบ

ประชาธปไตยแบบมสวนรวมมาใช เชน การใหประชาชนมสวนรวมในการออกเสยงประชามต

การใหประชาชนมสวนรวมในการถอดถอนผดารงตาแหนงทางการเมอง เปนตน

25

3. หลกการมสวนรวมของประชาชน (Public participation)

หลกการมสวนรวมของประชาชนน� น เปนแนวความคดท� เกดและอย เคยงคกบการ

ปกครองระบอบประชาธปไตย เน�องจากระบอบการปกครองน� ถอวาอานาจอธปไตยซ� งเปนอานาจ

สงสดในการปกครองประเทศน�นมาจากประชาชน และประชาชนเปนผใหฉนทานมตแกองคกร

ตาง ๆ ของรฐเปนผใชอานาจดงกลาวในทางนตบญญต บรหาร และตลาการ อนเปนการสอดคลอง

กบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ท�บญญตไวในมาตรา 3 ดงน�นจงเปนการสมควรท�จะให

ประชาชนเขามามสวนรวมในการปกครองประเทศ ซ� งประเทศท�ปกครองระบอบประชาธปไตยจะ

มบทบญญตรบรองสทธน�ของประชาชนไวในรฐธรรมนญ (สนย มลลกะมาลย, 2545, หนา 47-48) การมสวนรวมของประชาชน มผใหความหมายไวมากมายดงน� องคการสหประชาชาต (The United Nations) ไดใหความหมายของการมสวนรวมของ

ประชาชนในฐานะท�เปนกระบวนการในการพฒนาวา คอ การเขารวมอยางกระตอรอรน และมพลง

ของประชาชนในระดบตาง ๆ ดงน� (United Nation, 1981, p.35) 1) การเขารวมกระบวนการตดสนใจเพ�อกาหนดเปาหมายของสงคมและการจดสรร

ทรพยากรใหบรรลเปาหมายน�น 2) การปฏบตตามแผนการหรอโครงการตาง ๆ โดยความสมครใจ และการมสวนรวม

ของประชาชนอาจจะหมายถง การท�ใหประชาชนหลดพนจากการเปนส�งท�ตองพฒนามาเปนตวนา

ของการพฒนาและการเปล�ยนแปลง ซ� งประชาชนจะตองเขามาเก�ยวของในทกข�นตอนของการ

พฒนา ประกอบดวย ข�นท� 1 การกาหนดเปาหมายและวตถประสงคของการพฒนา ข�นท� 2 การจดลาดบความสาคญ ข�นท� 3 การวางแผน ข�นท� 4 การปฏบตตามแผน ข�นท� 5 การไดมาซ� งความรซ� งจะสงผลใหเกดพลงในการพฒนา กลมผเช�ยวชาญองคการสหประชาชาต กลาววา การนยามความหมายการมสวนรวมของ

ประชาชน ควรมลกษณะจากดเฉพาะในระบบเศรษฐกจ สงคมและการเมองหน� ง ๆ เทาน� น

นอกจากน� กลมผเช�ยวชาญดงกลาวขยายความการมสวนรวมของประชาชนครอบคลมประเดน ดงน�

(กฤษณะ บวรรตนารกษ, 2549, หนา 5-7)

26

1) การมสวนรวมของประชาชนครอบคลมการสรางโอกาสท�เอ�อใหสมาชกทกคนของ

ชมชนและของสงคมไดรวมกจกรรม ซ� งนาไปสกระบวนการพฒนา และเอ�อใหไดรบประโยชนจาก

การพฒนาโดยเทาเทยมกน 2) การมสวนรวมสะทอนการเขาเก�ยวของโดยสมครใจและเปนประชาธปไตยในกรณ

ตอไปน� (1) เอ�อใหเกดความพยายามพฒนา (2) การแบงสรรผลประโยชนจากการพฒนาเทาเทยมกน (3) การตดสนใจเพ�อกาหนดเปาหมาย นโยบาย การวางแผน และการดาเนน

โครงการพฒนาทางเศรษฐกจและสงคม 3) การมสวนรวมของประชาชนในการตดสนใจไมวาระดบทองถ�น ภมภาค หรอ

ระดบชาตจะชวยกอใหเกดความเช�อมโยงระหวางส�งท�ประชาชนลงทนและลงแรงกบประโยชนท�ดน 4) ลกษณะของการมสวนรวมของประชาชนอาจผดพลาดแตกตางกนไปตามสภาพ

เศรษฐกจของประเทศ นโยบาย และโครงสรางการบรหาร รวมท�งลกษณะเศรษฐกจ สงคมของ

ประชากร การมสวนรวมของประชาชนมไดเปนเพยงเทคนควธการ แตเปนปจจยท�สาคญในการ

ประกนใหเกดกระบวนการพฒนาท�มงเอ�อประโยชนตอประชาชน Franklyn Lisk ไดอธบายวาการมสวนรวม หมายถง การเขาไปรวมอยางจรงจงใน

กระบวนการดาเนนการตดสนใจทกระดบ ทกรปแบบในแตละกจกรรม ท�งดานเศรษฐกจ สงคม

การเมองและโดยเฉพาะอยางย�งในบรบทของกระบวนการวางแผนซ� งมการกาหนดรปแบบการ

ทางาน กาหนดแนวคดการมสวนรวมท�มความสมพนธกบการเขารวมของมวลชนอยางกวางขวาง

ในการเลอก การบรหาร การประเมนผลของแผนงานแตละโครงการท�จะนามายกระดบความเปนอย

ใหดข�น (Franklyn Lisk, 1985, p.15) Willem Frederik (Wim) Wertheim ไดกลาวถงการมสวนรวมไววาเปนการท�ประชาชน

จะเขาไปมบทบาทในกระบวนการตดสนใจในระดบตาง ๆ ท�งดานการบรหาร การเมอง เพ�อท�จะ

กาหนดความตองการของตนเองในชมชนได ซ� งจะนาไปสความสาเรจในการพฒนา (Willem F.

Wertheim 1981, p.3) James L. Creighton กลาวไววาการมสวนรวมของประชาชน คอ กระบวนการท�ความ

กงวล ความตองการ และคณคาของประชาชน ไดรบการบรณาการในกระบวนการตดสนใจของ

ภาครฐ ผาน กระบวนการส�อสารแบบสองทาง โดยมเปาหมายโดยรวมเพ�อท�จะทาใหเกดการ

ตดสนใจท�ดข�น และไดรบการสนบสนนจากประชาชน (James L. Creighton, 2005, p.36)

27

ศาสตราจารย ดร.ปรชญา เวสารชช กลาววาการมสวนรวมของประชาชน ในกจกรรมตาง ๆ

ของสงคมน� น ไมใชเร� องแปลกใหมแตประการใด ประชาชนเขามามสวนรวมทางการเมอง

เศรษฐกจ และสงคมตลอดมานบแตเกดชมชนของมนษย การมสวนรวมเกดไดหลายลกษณะ หลาย

รปแบบ หลายวธการ หลายกจกรรม และหลายวตถประสงค แตกตางกนไปตามมตตาง ๆ โดยตอง

ยดหลกองคประกอบดงน� (ปรชญา เวสารชช, 2528, หนา 5) 1) มประชาชนเขามาเก�ยวของในกจการพฒนา 2) ผเขารวมไดใชความพยายามบางอยางสวนตว เชน ความคด ความร ความสามารถ

แรงงานหรอทรพยากรบางอยางในการรวมพฒนา วนรกษ ม�งมณนาคน ไดสรปวา การมสวนรวมของประชาชน หมายถง การเขารวมอยาง

แขงขนและอยางเตมท�ของกลมบคคลผมสวนไดเสยในทกข�นตอนของโครงการหรองานพฒนา

ชนบท โดยเฉพาะอยางย�งการมสวนรวมในอานาจการตดสนใจและหนาท�ความรบผดชอบ การม

สวนเขารวมจะเปนเคร�องประกนวา ส�งท�ผมสวนไดเสยตองการท�สดน�นจกไดรบการตอบสนอง

และทาใหมความเปนไปไดมากข�นวาส�งท�ทาไปน�นจะตรงกบความตองการท�แทจรง และม�นใจมาก

ข�นวาผเขารวมทกคนจะไดรบประโยชนเสมอหนากน (วนรกษ ม�งมณนาคน, 2531, หนา 10) รองศาสตราจารย ดร.นรนทรชย พฒนพงศา ไดสรปความหมายของการมสวนรวมวา

การมสวนรวม คอ การท�ฝายหน� งฝายใดท�ไมเคยไดเขารวมในกจกรรมตาง ๆ หรอเขารวมการ

ตดสนใจหรอเคยมาเขารวมดวยเลกนอยไดเขารวมดวยมากข�น เปนไปอยางมอสรภาพและความ

เสมอภาค มใชมสวนรวมอยางผวเผนแตเขารวมดวยอยางแทจรงย�งข�นและการเขารวมน�นตองเร�ม

ต�งแตข�นแรกจนถงข�นสดทายของโครงการ (นรนทรชย พฒนพงศา, 2546, หนา 4) นรนดร จงวฒเวศย ไดสรปความหมายของการมสวนรวมวา การมสวนรวม หมายถง การ

เก�ยวของทางดานจตใจและอารมณของบคคลหน� งในสถานการณกลม ซ� งผลของการเก�ยวของ

ดงกลาวเปนเหตเราใจใหกระทาการใหบรรลจดมงหมายของกลมน�นกบท�งทาใหเกดความสวนรวม

รบผดชอบกบกลมดงกลาวดวย (นรนดร จงวฒเวศย, 2527, หนา 183) ดร.ถวลวด บรกล กลาววา การมสวนรวมของประชาชน เปนการกระจายโอกาสให

ประชาชนมสวนรวมทางการเมองและการบรหารเก�ยวกบการตดสนใจในเร�องตาง ๆ รวมท�ง การ

จดสรรทรพยากรของชมชนและของชาต ซ� งจะสงผลกระทบตอวถชวตและความเปนอยของ

ประชาชน โดยการใหขอมล แสดงความคดเหน ใหคาแนะนาปรกษา รวมวางแผน รวมปฏบต รวม

ตลอดจนการควบคมโดยตรงจากประชาชน การมสวนรวมของประชาชนจงเปนกระบวนการซ� ง

ประชาชน หรอผมสวนไดสวนเสยไดมโอกาสแสดงทศนะ และเขารวมในกจกรรมตาง ๆ ท�มผลตอ

28

ชวตความเปนอยของประชาชน รวมท�งมการนาความคดเหนดงกลาวไปประกอบการพจารณา

กาหนดนโยบายและการตดสนใจของรฐ (ถวลวด บรกล, 2551, หนา 6) รองศาสตราจารย ดร.สญญา สญญาววฒน กลาววา การมสวนรวมหมายถง พฤตกรรมอน

ประกอบดวยการรวม และสมยอมประพฤตตามพฤตกรรมคาดหวงของกลมทางการและไมใช

ทางการ โดยเฉพาะอยางย�งสมาคมอาสาสมคร ดงน�น การมสวนรวมของประชาชนในความหมายน�

คอ การท�ประชาชนกอใหเกดส�งตาง ๆ รวมกนน�นเอง (สญญา สญญาววฒน, 2550, หนา 31) อาภรณพนธ จนทรสวาง ใหความหมายวา การมสวนรวมของประชาชนเปนผลมาจาก

การเหนพองตองกนของคนสวนใหญท�จะเขารวมปฏบตการน�น ๆ เหตผลเบ�องแรกของการท�คนเรา

มารวมกนได ควรตองมการตระหนกวาปฏบตการท�งหมดหรอการกระทาท�งหมดท�กระทาโดยหรอ

ทาในนามกลมน�นการกระทาผานองคการ ดงน�น องคการจะตองเปนเสมอนตวทาใหบรรลถง

ความหมายเปล�ยนแปลงท�ตองการได (นรนดร จงวฒเวศย, 2527, หนา 183) วธการแบงระดบข�นการมสวนรวมของประชาชนอาจแบงไดหลายวธข� นอยกบ

วตถประสงค และความละเอยดของการแบงเปนสาคญ International Association for Public Participation ไดแบงระดบของการสรางการมสวน

รวมของประชาชนเปน 5 ระดบ ดงน� (International Association for Public Participation, 2007) 1) การใหขอมลขาวสาร (Information) ถอเปนการมสวนรวมของประชาชนในระดบ

ต�าท�สด แตเปนระดบท�สาคญท�สด เพราะเปนกาวแรกของการท�ภาคราชการจะเปดโอกาสให

ประชาชนเขาสกระบวนการมสวนรวมในเร�องตาง ๆ วธการใหขอมลสามารถใชชองทางตาง ๆ เชน

เอกสารส�งพมพ การเผยแพรขอมลขาวสารผานทางส�อตาง ๆ การจดนทรรศการ จดหมายขาว การ

จดงานแถลงขาว การตดประกาศ และการใหขอมลผานเวบไซต เปนตน 2) การรบฟงความคดเหน (Consult) เปนกระบวนการท�เปดใหประชาชนมสวนรวม

ในการใหขอมลขอเทจจรงและความคดเหนเพ�อประกอบการตดสนใจของหนวยงานภาครฐดวยวธ

ตาง ๆ เชน การรบฟงความคดเหน การสารวจความคดเหน การจดเวทสาธารณะ การแสดงความ

คดเหนผานเวบไซต เปนตน 3) การเก�ยวของ (Involving) เปนการเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในการ

ปฏบตงาน หรอรวมเสนอแนะทางท�นาไปสการตดสนใจ เพ�อสรางความม�นใจใหประชาชนวา

ขอมลความคดเหนและความตองการของประชาชนจะถกนาไปพจารณาเปนทางเลอกในการ

บรหารงานของภาครฐ เชน การประชมเชงปฏบตการเพ�อพจารณาประเดนนโยบายสาธารณะ

ประชาพจารณ การจดต�งคณะทางานเพ�อเสนอแนะประเดนนโยบาย เปนตน

29

4) ความรวมมอ (Collaboratation) เปนการใหกลมประชาชนผแทนภาคสาธารณะม

สวนรวม โดยเปนหนสวนกบภาครฐในทกข�นตอนของการตดสนใจ และมการดาเนนกจกรรม

รวมกนอยางตอเน�อง เชน คณะกรรมการท�มฝายประชาชนรวมเปนกรรมการ เปนตน 5) การเสรมอานาจแกประชาชน (Empowering) เปนข�นท�ใหบทบาทประชาชนใน

ระดบสงท�สด โดยใหประชาชนเปนผตดสนใจ เชน การลงประชามตในประเดนสาธารณะตาง ๆ

โครงการกองทนหมบานท�มอบอานาจใหประชาชนเปนผตดสนใจท�งหมด เปนตน Cohen และ Uphoff ไดจาแนกการมสวนรวมออกเปน 4 ระดบ คอ (Cohen, J.M., &

Uphoff, N.T. 1980, p.219-222) ข�นท� 1 การมสวนรวมในการตดสนใจ (Decision making) ประการแรกท�จะตองทา คอ การกาหนดความตองการและการจดลาดบความสาคญ

ตอจากน�นกเลอกนโยบายและประชากรท�เก�ยวของ การตดสนใจในชวงเร�มตน การตดสนใจในชวง

ดาเนนการวางแผน และการตดสนใจในชวงการปฏบตตามแผนท�วางไว ข�นท� 2 การมสวนรวมในการดาเนนงาน (Implementation) การมสวนรวมในลกษณะน� เปนองคประกอบของการดาเนนงาน ไดมาจากคาถามท�วา

ใครจะทาประโยชนใหแกโครงการไดบาง และจะทาประโยชนไดโดยวธใด เชน การชวยเหลอดาน

ทรพยากร การบรหารงาน การประสานงาน และการขอความชวยเหลอ ข�นท� 3 การมสวนรวมในการรบผลประโยชน (Benefit) การมสวนรวมในการรบผลประโยชน เชงปรมาณ เชงคณภาพ โดยตองพจารณาถง

การกระจายผลประโยชนภายในดวย ผลประโยชนของโครงการในทางบวกและผลเสยหายของ

โครงการท�เกดข�นในทางลบ ซ� งเปนประโยชนและเปนโทษตอบคคลและสงคม ข�นท� 4 การมสวนรวมในการประเมนผล (Evaluation) ส� งสาคญจะตองสงเกต คอ ความเหน (View) ความชอบ (Preference) และความ

คาดหวง (Expectation) ซ� งจะมอทธพลและสามารถเปล�ยนพฤตกรรมของบคคลในกลมตาง ๆ ได สนย มลลกะมาลย ไดแบงรปแบบ หรอระดบการมสวนรวมของประชาชนไว เปน 6 ระดบ

(สนย มลลกะมาลย, 2545, หนา 16) คอ ระดบท� 1 รวมรบร ระดบท� 2 รวมคด รวมแสดงความคดเหน ระดบท� 3 รวมพจารณา รวมตดสนใจ ระดบท� 4 รวมดาเนนการ ระดบท� 5 รวมตดตาม ตรวจสอบและประเมนผล

30

ระดบท� 6 รวมรบผล ระดบท� 1 รวมรบร หมายถง รฐไดใหขอมลขาวสารท�เก�ยวของกบโครงการหรอกจกรรม

แกประชาชน เม�อรฐมความคดรเร�มหรอมนโยบายท�จะใหมโครงการหรอกจกรรมน�น ๆ แลวเปด

โอกาสใหประชาชนไดรบรโดยการใหขอมลขาวสารแกประชาชน หรอใหสทธแกประชาชนใน

การเขาถงขอมลขาวสารของราชการท�มอบใหแกประชาชนน�น ระดบท� 2 รวมคด รวมแสดงความคดเหน หมายถง เม�อประชาชนไดรวมรบรขอมล

ขาวสารจากรฐแลวประชาชนกจะรวมคนหาปญหา สาเหตของปญหา ความจาเปนและความ

ตองการท�ตองใหมโครงการหรอกจกรรมน�นพรอมรวมแสดงความคดเหน เพ�อหนวยงาน เจาของ

โครงหรอกจกรรม หรอหนวยงาน หรอผมอานาจตดสนใจนาไปใชประกอบการพจารณาตอไป ระดบท� 3 รวมพจารณา รวมตดสนใจ หมายถง รวมพจารณาเหนดวยหรอไมเหนดวย กบ

โครงการหรอกจกรรม ระดบท� 4 รวมดาเนนการ หมายถงรวมในการลงทน รวมในการคดเลอกผปฏบตงาน หรอ

รวมปฏบตงานเอง ระดบท� 5 รวมตดตาม ตรวจสอบ และประเมนผล หมายถง การรวมตรวจสอบ และ

ตดตามการดาเนนการตามโครงการหรอกจกรรมน�น ๆ วาเปนไปตามเปาหมายและวตถประสงค ระดบท� 6 รวมรบผล หมายถง การดาเนนการโครงการหรอกจกรรมท�ดาเนนไปแลว ยอม

ไดมาซ� งผลประโยชนและผลกระทบท�งท� เปนผลกระทบดานบวกและผลกระทบดานลบ โดยท�

ประชาชนหลกเล�ยงไมพนท�จะตองรบเอาผลท�เกดข�นมา การมสวนรวมของประชาชนท�ง 6 ระดบน�น หากประชาชนไดมโอกาสเขาไปมสวนรวม

ดวยทกระดบแลวยอมถอวาเปนการมสวนรวมท�สมบรณตามแนวคดการมสวนรวมของประชาชน

สรปไดวาระดบการมสวนรวมดงกลาวมความสอดคลองกบกระบวนการหรอข�นตอน การมสวนรวม

ซ� งเปนส�งท�สะทอนใหเหนถงปฏสมพนธของประชาชน อกท�งยงแสดงใหเหนถง ความสามารถใน

การขบเคล�อนกระบวนการพฒนาดวยหากประชาชนมโอกาสเขาไปมสวนรวม ในทก ๆ ระดบแลว

ยอมถอวาประชาชนมความสามารถในการควบคมการมปฏสมพนธได และม ขดความสามารถใน

การพ�งพาตนเอง ดร.จฑารตน ชมพนธ ไดแบงระดบการมสวนรวมของประชาชนในบรบทประเทศไทย

ดงน� (จฑารตน ชมพนธ , 2555, 125-126) 1) ระดบการใหขอมล (Informing) เปนระดบการมสวนรวมท�ต�าท�สด โดยรฐหรอ

เจาของโครงการใหขอมลท�เก�ยวของกบประชาชนเม�อกจกรรมหรอโครงการพฒนาตาง ๆ ไดถกคด

รเร� มแลว ประชาชนจะมสทธเพยงการเขาถงขอมลขาวสารเทาน�นโดยไมมชองทางในการแสดง

31

ความคดเหนหรอเก�ยวของใด ๆ กบการตดสนใจ อยางไรกตาม อาจกลาวไดวาระดบการเขาถง

ขอมลขาวสารของประชาชน และผมสวนไดเสยน�นเปนจดเร� มตนของการเปดโอกาสใหประชาชน

มสวนรวม วธการใหขอมลมไดหลายเทคนควธ การ เชน การประกาศผานหนงสอพมพ การแจก

แผนพบ การแสดงนทรรศการ เปนตน 2) ระดบการรบฟงความคดเหนของประชาชน (Information provision) เปนระดบท�

สงข�น ซ� งเม�อประชาชนผมสวนไดเสยไดรบขอมลขาวสารแลว ยอมสามารถท�จะคนหาสาเหตของ

ปญหา วเคราะหความจาเปนและความตองการของกจกรรมหรอโครงการ และพจารณาถงขอด และ

ขอเสยของทางเลอกตาง ๆ ไดดย�งข�น โดยท� รฐหรอผมอานาจตดสนใจเชญชวนใหประชาชนผม

สวนไดเสยไดรวมแสดงความคดเหนตอกจกรรมหรอโครงการน�น เพ�อใหผมอานาจในการตดสน

จะนาไปใชประกอบการตดสนใจตอไป 3) ระดบการปรกษาหารอ (Consultation) เปนระดบข�นท�มการเปดโอกาสใหมการ

เจรจากน อยางเปนรปแบบระหวางผกาหนดนโยบาย เจาของโครงการ ประชาชนผไดรบผลกระทบ

และสาธารณชนมจดมงหมายเพ�อนาขอมลและผลการศกษามาปรกษาหารอกบประชาชนใน

ประเดนปญหา ทางเลอก ทางแกไขท� เก�ยวของกบนโยบาย โครงการน�น ๆ โดยเปดโอกาสให

ประชาชนสามารถแสดงความคดเหนไดแตไมมหลกประกนวาแนวความคดเหลาน�นจะถกนาเขาส

กระบวนการพจารณาอยางเหมาะสมและมผลตอการตดสนใจเพยงใด ซ� งอาจกลาวไดวาการมสวนรวม

ในประเทศไทยสวนใหญอยในระดบน� โดยประเทศไทยไดใหมการดาเนนการมสวนรวมของ

ประชาชนในโครงการท� มผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชน รวมท� งคณภาพของ

ส�งแวดลอม อยในระดบน�ผานทางกฎหมายตาง ๆ ท�เก�ยวของ ไดแก ระเบยบสานกนายกรฐมนตรวา

ดวยการรบฟงความคดเหนของประชาชน พ.ศ. 2548 และประกาศกระทรวงทรพยากรธรรมชาต

และส�งแวดลอม เร�องกาหนดประเภทและขนาดของโครงการหรอกจการซ� งตองจดทารายงานการ

วเคราะหผลกระทบส�งแวดลอม และหลกเกณฑ วธการ ระเบยบปฏบตและแนวทางการจดทา

รายงานการวเคราะหผลกระทบส�งแวดลอม พ.ศ. 2553 4) ระดบการสรางความรวมมอ การวางแผนรวมกน (Involvement) เปนระดบท�เปด

โอกาสใหมการส�อสารแบบสองทาง มขอบเขตท�กวางข�น มการรบฟงความคดเหนของประชาชน

เก�ยวกบโครงการ เปดโอกาสใหมการวางแผนรวมกนในการเตรยมหรอการดาเนนโครงการ

โดยเฉพาะความคดเหนท�นาไปสการลดผลกระทบท�อาจเกดจากการดาเนนโครงการหรอการลด

ปญหาความขดแยง เหมาะสาหรบการพจารณาประเดนท�มความยงยากซบซอนหรอมขอโตแยงมาก

อยางไรกตาม ผมอานาจตดสนใจยงคงมอานาจการตดสนใจข�นสดทาย วธการมสวนรวม เชน การ

ประชมวางแผนแบบมสวนรวมหรอกลมท�ปรกษา

32

5) ระดบการรวมดาเนนการ (Partnership) ระดบน� ผมอานาจตดสนใจ ผ ดาเนน

นโยบายโครงการและประชาชนรวมกนจดทาหรอดาเนนการตามนโยบายหรอโครงการน�น ๆ เปน

การปฏบตตามนโยบายหรอดาเนนโครงการรวมกนเพ�อใหบรรลวตถประสงคเปาหมายท�วางไว 6) ระดบการรวมตดสนใจ รวมตดตามตรวจสอบ และประเมนผล (Delegated power)

เปนระดบท�ประชาชนมสทธในการแลกเปล�ยนกบผ มอ านาจตดสนใจและสามารถเขารวม

ตรวจสอบและตดตามผลการดาเนนการกจกรรมหรอโครงการน�น ๆ วาบรรลวตถประสงคและ

เปาหมายท�ต�งไวหรอไม การมสวนรวมของประชาชนในระดบน� จะเปนประโยชนตอการดาเนน

นโยบายและโครงการพฒนาตาง ๆ โดยเฉพาะการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอมได

อยางมาก เน�องจากประชาชนจะทาหนาท�เฝาระวง ตดตาม ตรวจสอบ และเตอนภย โดยเฉพาะอยาง

ย�งกจกรรม หรอโครงการท�สงผลกระทบตอสขภาพประชาชน สงคมและคณภาพส�งแวดลอม โดย

รปแบบของการตดตามตรวจสอบ และประเมนผลอาจอยในรปของการจดต�งคณะกรรมการกลางท�

ประกอบจากผมสวนไดเสยท�ครอบคลมทกภาคสวน 7) ระดบการควบคมโดยประชาชน (Citizen Control) เปนระดบการมสวนรวมข�น

สงสด โดยประชาชนสามารถรเร�มนโยบายวางแผนและดาเนนโครงการตาง ๆ ไดเองต�งแตตน ท�งน�

เจาหนาท�และหนวยงานของรฐเปนเพยงผใหการสนบสนนการดาเนนงานเทาน�น ดร.ถวลวด บรกล กลาววา การใหประชาชนมสวนรวมน�นสามารถทาไดในหลายระดบ

ข�นอยกบรฐบาลแตละยควาจะใหความสาคญตอประชาชนมากนอยตางกน คอ (ถวลวด บรกล,

2551, 8-9) 1) ประชาชนเปนผใชอานาจ หมายถงใหประชาชนเขาจดการหรอดาเนนการเอง โดย

ไมมการตดตอกบรฐบาลกอนซ� งอาจมการโตตอบจากรฐบาล ตวอยางเชน การต�งศาลเต� ย การ

เดนขบวน การเขายดสถานท�ของทางราชการเพ�อเรยกรองความ เปนธรรม เปนตน ถาประชาชนม

สวนรวมมากรฐบาลกอาจจะมอานาจนอยลง 2) ประชาชนและรฐบาลรวมกนแกปญหา โดยมอานาจเทาเทยมกน เชน โครงการทา

ความสะอาดหมบาน การสรางถนน และขดบอน�าในหมบาน 3) ประชาชนเปนท�ปรกษา หมายถง รฐบาลขอความคดเหนจากประชาชน และต�งใจท�

จะกระทาการตามความเหนน�น แตกยงมอานาจท�จะไมรบความคดเหนน�นไปปฏบต เชน การต�ง

คณะกรรมการเพ�อการประสานงานระหวางประชาชนและสวนราชการ การแตงต�งคณะท�ปรกษา

การประชมกลมยอยเพ�อรบฟงความคดเหนของประชาชนเฉพาะกลม 4) ประชาชนแสดงความคดเหน ซ� งรฐบาลจะใหโอกาสประชาชนไดแสดงความ

คดเหนในบางเร�อง แตมกจะไมนาความเหนไปปฏบต และรฐยงมอานาจท�จะไมรบฟงความคดเหน

33

น�น เชน การประชมใหญท�ใหโอกาสประชาชนทกคนไดแสดงความคดเหน การขอความเหนใน

กฎระเบยบท�กาลงจะนาออกมาใช 5) ประชาชนรบทราบ เปนการแถลงขาวสารและมตของรฐบาลใหประชาชนไดทราบ

ประชาชนอาจมปฏกรยาโตตอบหรอไมมกได เชน การแถลงถงโครงการตาง ๆ ท�รฐบาลไดมมตให

ดาเนนการการรเร�มกฎหมายตาง ๆ และการเวนคนท�ดน 6) รฐบาลใชอานาจ กลาวคอ รฐบาลใชอานาจจดการโดยไมแจงใหประชาชนทราบ

ลวงหนา ตวอยางเชน การสบสวนจบกมผกระทาผดกรณตาง ๆ โดยไมแจงใหทราบลวงหนา เปนตน จากการศกษาลาดบข�นของการใหประชาชนมสวนรวมน�น พบวาประชาชนมสวนรวมใน

การตดสนใจ มสวนรวมดาเนนการ และมสวนรวมสนบสนน ซ� งการมสวนรวมของประชาชนน�นม

หลายระดบข�นอยกบการใหความสาคญของรฐบาลดวย ซ� งสามารถจดลาดบการมสวนรวมของ

ประชาชนจากมากไปหานอยได คอ ประชาชนเปนผใชอานาจประชาชนมสวนรวม ประชาชนเปน

ท�ปรกษา ประชาชนแสดงความคดเหน ประชาชนรบทราบ และรฐบาลใชอานาจ (ถวลวด บรกล,

2551, หนา 10) ศาสตราจารยพเศษ สทธโชค ศรเจรญ ไดรวมเสนอความคดเหนเก�ยวกบประเดนการม

สวนรวมของประชาชนในกระบวนการยตธรรมตามรฐธรรมนญไวอยางนาสนใจวา (พงษธร ธญญสร,

2551, หนา 67-71) 1) การมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการยตธรรมในรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 87 ท�มท�งหมด 5 อนมาตรา แตในอนมาตรา 3 มการ

ระบท�คอนขางชดมากในการท�จะใหอานาจประชาชนในการมสวนรวมดานการอานวยความ

ยตธรรมได ท�บญญตวา รฐตองดาเนนการตามแนวนโยบายดานการมสวนรวมของประชาชนดวย

การสงเสรมและสนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในการตรวจสอบการใชอานาจรฐทกระดบ

ในรปแบบองคกรทางวชาชพหรอตามสาขาอาชพท�หลากหลาย หรอรปแบบอ�น โดยสาระสาคญใน

ประเดนน� คอ การตรวจสอบการใชอานาจรฐในรปแบบองคกรทางวชาชพหรอตามสาขาอาชพท�

หลากหลายหรอรปแบบอ�น เพราะฉะน�นการตรวจสอบการใชอานาจรฐโดยท�ประชาชนจะมโอกาส

เขาไปมสวนรวมน�น จะตองทาในรปแบบองคกรวชาชพหรอรปแบบอ�น ๆ ซ� งตองดาเนนการใน

รปแบบตามท�รฐธรรมนญฯ มาตรา 87 อนมาตรา 3 บญญตไว 2) การท�จะใหสงเสรมใหประชาชนเขามามสวนรวมในกระบวนการยตธรรมไดน�น

รฐตองใหความร ใหความชวยเหลอ มการบรหารทางวชาชพ เพ�อใหประชาชนเขาถงกระบวนการ

ยตธรรมมากย�งข� น ซ� งปจจบนมการเขาถงต� า อาจจะเปนการดาเนนการเพยงแคในลกษณะ

สญลกษณวาประชาชนเขามามสวนรวมแลว แตอาจจะขาดเน�อหาการใหประชาชนเขามามสวนรวม

34

เปนลกษณะเชงอานาจอย ปญหาของการท�จะสงเสรมใหประชาชนเขามามสวนรวมกบภาครฐได

น�น เน�องจากมประเดนสาคญ คอ ประชาชนยงไมม�นใจในการอานวยความยตธรรม ดงน�นตองให

ความรแกประชาชน เพ�อใหร วาการมสวนรวมมประโยชนตอตวเขาอยางไร และตองให

กระบวนการยตธรรมอานวยความยตธรรมดวยความสะดวก รวดเรว เปนธรรม ไมมราคาแพง

เพ�อใหประชาชนเขาถงกระบวนการยตธรรมไดงายๆ สะดวก ปลอดภย โดยรฐตองใหความร ความ

ชวยเหลอ คมครอง มความเปนวชาชพ โดยใหประชาชนรสกวาประชาชนเขาถงกระบวนการ

ยตธรรมได แตรฐตองออกแบบวา เขาถงแบบไหน อยางไร รฐตองลดความลาชาในกระบวนการ

ยตธรรม เพ�อใหคนบรสทธ� ม�นใจในกระบวนการยตธรรม 3) การดแลใหมการปฏบตและบงคบการใหเปนไปตามกฎหมายอยางถกตอง รวดเรว

เปนธรรมและท�วถง สงเสรมการใหความชวยเหลอ การใหความรทางกฎหมายแกประชาชน ตาม

แนวนโยบายดานกฎหมายและการยตธรรมท�บญญตในมาตรา 81 อนมาตรา 1 บญญตวา รฐตอง

ดาเนนการตามแนวนโยบายดานกฎหมายและการยตธรรมโดยการดแลใหมการปฏบตและบงคบ

การใหเปนไปตามกฎหมายอยางถกตอง รวดเรว เปนธรรมและท�วถง สงเสรมการใหความชวยเหลอ

และใหความรทางกฎหมายแกประชาชนและจดระบบงานราชการและงานของรฐอยางอ�นใน

กระบวนการยตธรรมใหมประสทธภาพ โดยใหประชาชนและองคกรวชาชพมสวนรวมใน

กระบวนการยตธรรมและการชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายและจดกระบวนงานราชการงานของรฐ

อยางอ�นในกระบวนการยตธรรมใหมประสทธภาพ 4) ตามขอ 2 และขอ 3 ท�แสดงใหเหนวารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550

ไดใหความสาคญเก�ยวกบการมสวนรวมของประชาชน ปรากฏตามมาตรา 87 อนมาตรา 3 กบ

มาตรา 81 อนมาตรา 1 มความสมพนธกนท�ทาใหเกดอานาจของประชาชนในการมสวนรวมท�จะ

เขามาในงานของรฐในกระบวนการยตธรรมได และถามการตรวจสอบท�มาตรา 40 ของรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550ไดบญญตไวเก�ยวกบการท�ประชาชนมสทธในกระบวนการ

ยตธรรมไวแปดอนมาตรา แตอนมาตราท�สาคญท� สด คอ อนมาตรา 1 กลาวถง สทธเขาถง

กระบวนการยตธรรมไดโดยงาย สะดวก รวดเรวและท�วถง ถอวาเปนเร�องสาคญท�สดแลวเปนเร�อง

ท�จะทาใหประชาชนมสวนรวมไดโดยงาย สะดวก และรวดเรวจรง ๆ สทธในการเขาถง

กระบวนการยตธรรมไดโดยงาย สะดวก รวดเรวและท�วถง ท�งสามมาตราน� เปนเร� องท�ประชาชนจะ

เขามามสวนรวมในกระบวนการยตธรรมได

5) การมสวนรวมของประชาชนในการอานวยความยตธรรมในทางสงคม เน�องจาก

วฒนธรรมของประเทศไทย การไกลเกล�ย การประนอมขอพพาท หรอแมกระท�งการช� ขาดของ

ผหลกผใหญในครอบครว ในชมชน ในหมบาน ในตาบล เหลาน� ในวฒนธรรมของเรา เราทากนมา

35

อยางตอเน�องและเปนวฒนธรรมท�ด ซ� งปจจบนมการกระจายอานาจออกไปสทองถ�นกนคอนขางจะ

มาก มองคกรในทางปกครองเพ�มข�นมาก องคกรเหลาน�นถาหากวาจะสรางหนวยหรอสรางประเดน

ในการท�จะใหประชาชนเขามามสวนรวมในการอานวยความยตธรรมในทางสงคมดวยชมชนเลก ๆ

น�น แลวกคอย ๆ ขยายไปใหญข�น ๆ นาจะเปนไปได แตการท�ประชาชนจะเขาไปมสวนรวมใน

กระบวนการยตธรรมไดน�น เปนหนาท�ของรฐท�จะใหความรใหการชวยเหลอแลวกใหบรการในทาง

วชาชพ เม�อเขามความจาเปนจะตองไปศาล เพ�อใหบคคลเหลาน�นเขาถงความยตธรรมไดมากข�น เม�อ

เขาถงความยตธรรมไดมากข�น การมสวนรวมในการอานวยความยตธรรมจะมากข�นเปนเงาตามตว

6) ตองมการตรวจสอบในกฎหมายอ�นวามกฎหมายใดท�เปดชองใหประชาชนเขามาม

สวนรวมในกระบวนการยตธรรมบาง ในกระบวนการยตธรรมถาหากวาประชาชนจะเขาไปโดยไม

มกฎหมายเปดชองน�นกทาไมได ในหนวยงานตาง ๆ ในกระบวนการยตธรรมมกฎหมายเปดชองไว

ในระดบใด มากนอยเพยงใดและเพยงพอเปนไปตามวตถประสงคของรฐธรรมนญหรอไม ท�งใน

หนวยงานตารวจ อยการ ศาลยตธรรมและกระทรวงยตธรรม เชน ในหนวยงานระดบอยการยงเปน

ปญหาอยบางวาประชาชนจะเขาไปมสวนรวมอยางไรไดบาง เน�องจากอานาจอยการในการส�งคด

เปนอานาจในการอานวยความยตธรรมโดยตรงกบประชาชน ซ� งประชาชนนาจะมสวนรวมและ

นาจะไดรบรเหตผลในการส�งคดของอยการ ในบางเร�องเหตผลในการส�งคดน�นนาจะตองเปดเผยให

ประชาชนทราบวาทาไมส�งไมฟอง ถงแมวากฎหมายวธพจารณาความอาญาจะอนญาตใหประชาชน

ฟองรองคดเองได แตบางทอานาจของอยการท�ส�งไมฟองคดอาจจะทาใหเสยหาย ซ� งมตวตนท�

ชดเจนไมไดรบความเปนธรรมหรอไมและประชาชนจะเขาไปชวยดไปตรวจสอบการส�งคด ซ� งเปน

การใชอานาจรฐน�นไดดวยวธใดเปนเร�องท�นาสนใจ สวนในช�นของศาล ไมวาจะเปนกฎหมายหรอ

จารตประเพณ เปนระบบท�ประชาชนนอกคดความจะตองไมสามารถเขาไปมสวนรบรในคดไมได

เลย เวนแตจะมกฎหมายเปดชองใหซ� งควรจะตองนาเร�องของการไกลเกล�ยคดมาใช เพราะเปนเร�อง

ท�ไดรบประโยชนเน�องจากคดท�ศาลมจานวนมาก ในเร�องบางเร�องพอไปศาลและไปไกลเกล�ยท�ศาล

กประสบความสาเรจในเร�องของอนญาโตตลาการ ซ� งปจจบนเปนสานกงานสงเสรมกจการการ

ประกนภย กทาไดดและคดบางประเภท ถอเปนเร�องดท�กฎหมายเปดชองในระบบของศาลยตธรรม

แตอยางไรกตามจะมทางท�จะใหประชาชนเขาไปมสวนรวมมากกวาน�นหรอไม ถงแมวา

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 จะบญญตไวชดในมาตรา 87 แตกไมไดหมายความ

วา ประชาชนจะเขาไปควบคมหรอตรวจสอบอะไรไดงาย ๆ และประเดนในการตรวจสอบอานาจ

รฐน�นจะทาโดยใชเคร�องมออะไรหรอมระเบยบวธการรปแบบอยางไรยงตองหาคาตอบท�ชดเจน

ตอไป น�นคอการมสวนรวมในทางกฎหมายหรอท�กฎหมายเปดชองใหทาได

36

ประชาชนอาจมสวนรวมในกระบวนการยตธรรมไดหลายรปแบบ (Justice Julio Salvador

Nazareno, 2016) ไดแก

1) การใหมผเช�ยวชาญเปนผชวยของศาล หรอหลกเพ�อนของศาล (Friend of The

Court หรอ Amicus Curiae) ซ� งมหลกการใหบคคลซ� งไมไดเปนคความในคดย�นความเหนทาง

กฎหมายเขาไปในคดเพ�ออธบายขอกฎหมายในคดน�นและโนมนาวใหศาลตดสนคดไปในทางใด

ทางหน�ง

2) การใชวธการไกลเกล�ย ถอเปนรปแบบท�ใหประชาชนเขาไปมสวนรวมใน

กระบวนการยตธรรมกอนมการนาคดข�นสศาล โดยใชวธยตปญหาดวยการหาขอตกลงรวมกน

ระหวางคกรณท�งสองฝาย ซ� งถอเปนวธการจดการกบขอโตแยงท�ดในกระบวนการยตธรรมและเปน

การลดภาระงานของศาล

3) การเลอกต�งผพพากษาโดยประชาชน ถอเปนการใหประชาชนเขาไปมสวนรวมใน

กระบวนการยตธรรมโดยผานผแทนท�ไดรบเลอกเขาไปเปนผพพากษา

4) การใชระบบลกขนในการพจารณาพพากษาคดรวมกบผพพากษาอาชพโดยลกขน

คอ ตวแทนของประชาชนในทองถ�นน�นๆ ท�เขาไปมสวนรวมการพจารณาการกระทาผดของจาเลย

ในทองถ�นน�นเชนกน ซ� งการพจารณาคดในลกษณะน� ถอวาประชาชนเปนผมสวนไดเสยโดยตรง

ดงน�น จงสมควรเปนผตดสนวาผใดกระทาผด เน�องจากการกระทาน�นมผลกระทบกระเทอนตอ

ความสงบสขของประชาชนโดยตรง

5) การผสมผสานขององคคณะผพพากษา (Mixed Tribunal) โดยมการนาเอากลม

บคคล 2 กลมท�ตางกน คอ ผพพากษาสมทบและผพพากษาอาชพ มารวมกนพจารณาพพากษาคด

โดยผพพากษาท�งสองประเภทจะตองน�งพจารณาคด (Trial) รบฟงและตรวจสอบพยานหลกฐาน

รวมกนและมการแลกเปล�ยนความคดเหนระหวางกนกอนท�จะทาการตดสนคด โดยผพพากษา

สมทบ คอ บคคลธรรมดาท�ไมมความรทางดานกฎหมายหรอไดรบการอบรมเก�ยวกบการตดสนคด

ตามกฎหมาย

37

4. แนวนโยบายแหงรฐดานการมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการยตธรรมตาม

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2560 และแผนพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมฉบบท� 12

การมสวนรวมของประชาชนในการบรหารจดการภาครฐนบวาเปนเร�องสาคญอยางย�งใน

ปจจบน ประเทศไทยไดใหความสาคญกบการมสวนรวมของประชาชนในทกภาคสวน โดยได

บญญตหลกเร�องน� ไวในรฐธรรมนญต�งแตปพทธศกราช 2540 เปนตนมา โดยในมาตรา 76 ของ

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ไดบญญตไววา “รฐตองสงเสรมและ

สนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในการกาหนดนโยบายการตดสนใจทางการเมอง การวาง

แผนพฒนาทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง รวมท�งการตรวจสอบการใชอานาจรฐทกระดบ” และ

ในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไดนาหลกการเร� องการมสวนรวมของ

ประชาชนมาบญญตไวเชนเดยวกนในมาตรา 87 ซ� งบญญตไววา “รฐตองดาเนนการตาม

แนวนโยบายดานการมสวนรวมของประชาชน ดงตอไปน� (1) สงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการกาหนดนโยบายและวางแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมท�งในระดบชาตและระดบทองถ�น (2) สงเสรมและสนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในการตดสนใจทางการเมอง

การวางแผนพฒนาทางเศรษฐกจ และสงคม รวมท�งการจดทาบรการสาธารณะ (3) สงเสรมและสนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในการตรวจสอบการใช

อานาจรฐทกระดบ ในรปแบบองคกรทางวชาชพหรอตามสาขาอาชพท�หลากหลาย หรอรปแบบอ�น (4) สงเสรมใหประชาชนมความเขมแขงในทางการเมอง และจดใหมกฎหมายจดต�ง

กองทนพฒนาการเมองภาคพลเมองเพ�อชวยเหลอการดาเนนกจกรรมสาธารณะของชมชน รวมท�ง

สนบสนนการดาเนนการของกลมประชาชนท�รวมตวกนในลกษณะเครอขายทกรปแบบใหสามารถ

แสดงความคดเหนและเสนอความตองการของชมชนในพ�นท� (5) สงเสรมและใหการศกษาแกประชาชนเก�ยวกบการพฒนาการเมองและการ

ปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข รวมท�งสงเสรมใหประชาชน

ไดใชสทธเลอกต�งโดยสจรตและเท�ยงธรรม การมสวนรวมของประชาชนตามมาตราน� ตองคานงถงสดสวนของหญงและชายท�

ใกลเคยงกน”

38

นอกจากน� ในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไดบญญตเก�ยวกบ

แนวนโยบายดานกฎหมายและการยตธรรมไวในมาตรา 81 วา”รฐตองดาเนนการตามแนวนโยบาย

ดานกฎหมายและการยตธรรม ดงตอไปน� 1) ดแลใหมการปฏบตและบงคบการใหเปนไปตามกฎหมายอยางถกตอง รวดเรว เปน

ธรรม และท�วถง สงเสรมการใหความชวยเหลอและใหความรทางกฎหมายแกประชาชน และจด

ระบบงานราชการและงานของรฐอยางอ�นในกระบวนการยตธรรมใหมประสทธภาพ โดยให

ประชาชนและองคกรวชาชพมสวนรวมในกระบวนการยตธรรม และการชวยเหลอประชาชนทาง

กฎหมาย

2) คมครองสทธและเสรภาพของบคคลใหพนจากการลวงละเมด ท�งโดยเจาหนาท�

ของรฐและโดยบคคลอ�น และตองอานวยความยตธรรมแกประชาชนอยางเทาเทยมกน

3) จดใหมกฎหมายเพ�อจดต�งองคกรเพ�อการปฏรปกฎหมายท�ดาเนนการเปนอสระเพ�อ

ปรบปรงและพฒนากฎหมายของประเทศ รวมท�งการปรบปรงกฎหมายใหเปนไปตามรฐธรรมนญ

โดยตองรบฟงความคดเหนของผท�ไดรบผลกระทบจากกฎหมายน�นประกอบดวย

4) จดใหมกฎหมายเพ�อจดต�งองคกรเพ�อการปฏรปกระบวนการยตธรรมท�ดาเนนการ

เปนอสระ เพ�อปรบปรงและพฒนาการดาเนนงานของหนวยงานท�เก�ยวของกบกระบวนการยตธรรม

5) สนบสนนการดาเนนการขององคกรภาคเอกชนท�ใหความชวยเหลอทางกฎหมาย

แกประชาชน โดยเฉพาะผไดรบผลกระทบจากความรนแรงในครอบครว” ซ� งเจตนารมณของ

กฎหมายตามรฐธรรมนญมาตราน� เพ�อกาหนดใหภาคประชาชนมสวนรวมในการพฒนากฎหมาย

และการยตธรรม ตองจดใหมองคกรอสระในการพฒนาและปฏรปกระบวนการยตธรรม

ในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2560 ซ� งเปนรฐธรรมนญฉบบปจจบน

มการสนบสนนใหประชาชนเขาไปมสวนรวมในทกภาคสวนดวยเชนกน โดยในมาตรา 65 บญญต

ไววา

“รฐพงจดใหมยทธศาสตรชาตเปนเปาหมายการพฒนาประเทศอยางย�งยน ตามหลก

ธรรมาภบาลเพ�อใชเปนกรอบในการจดทาแผนตาง ๆ ใหสอดคลองและบรณาการกนเพ�อใหเกด

เปนพลงผลกดนรวมกนไปสเปาหมายดงกลาว

การจดทา การกาหนดเปาหมาย ระยะเวลาท�จะบรรลเปาหมาย และสาระท�พงมใน

ยทธศาสตรชาต ใหเปนไปตามหลกเกณฑและวธการท�กฎหมายบญญต ท�งน� กฎหมายดงกลาวตองม

บทบญญตเก�ยวกบการมสวนรวมและการรบฟงความคดเหนของประชาชนทกภาคสวนอยางท�วถงดวย”

ประกอบกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม ฉบบท� 12 (พ.ศ. 2560-2564) ยทธศาสตรท� 6

การบรหารจดการภาครฐ การปองกนการทจรตประพฤตมชอบ และธรรมาภบาลในสงคมไทย

39

ไดกาหนดแนวทางการพฒนาไวในขอ 6 วา “ปฏรปกฎหมายและกระบวนการยตธรรมใหมความ

ทนสมย เปนธรรมและสอดคลองกบขอบงคบสากลหรอขอตกลงระหวางประเทศ

5. การดาเนนคดอาญาของไทย

การดาเนนคดอาญาหมายถงกระบวนการนบแตมการกระทาความผดอาญาเพ�อนาตว

ผกระทาความผดมาลงโทษโดยผานกระบวนการหาตรวจสอบขอเทจจรงจากองคกรตางๆต�งแตการ

สอบสวนการฟองรองการพจารณาพพากษาตลอดจนการบงคบโทษภายใตหลกเกณฑท�กฎหมาย

กาหนด (สรศกด� ลขสทธ� วฒนกล, 2552, หนา 1)

การดาเนนคดอาญาในประเทศไทยอาจแยกไดเปน 2 ประเภท คอ

5.1 การดาเนนคดอาญาโดยรฐ

การดาเนนคดอาญาโดยรฐเร�มจากการท�ผเสยหายรองทกขหรอกลาวโทษตอพนกงานฝาย

ปกครองหรอตารวจวามการกระทาผดอาญาเกดข�น โดยพนกงานฝายปกครองหรอตารวจทาการ

สบสวนแสวงหาขอเทจจรงและหลกฐาน เพ�อรกษาความสงบเรยบของประชาชนและเพ�อท�จะทราบ

รายละเอยดแหงความผดจากน�นพนกงานสอบสวนทาการสอบสวนรวบรวมพยานหลกฐานและ

ดาเนนการท�งหลายอ�นตามความผดท�กลาวหา เพ�อทราบขอเทจจรงหรอพสจนความผด และเพ�อเอา

ตวผกระทาผดมาลงโทษโดยพนกงานสอบสวนจะทาความเหนวาควรส�งฟอง ส�งไมฟอง งดการ

สอบสวน หรอเปรยบเทยบปรบ แลวแตกรณ จากน�นสงสานวนไปยงพนกงานอยการเพ�อให

พนกงานอยการมคาส�งฟอง ส�งไมฟอง หรอสอบสวนเพ�มเตมตอไปถาพนกงานอยการส�งฟองตอง

นาตวจาเลยไปย�นฟองตอศาลช�นตนในเขตอานาจ ปกตในคดท�พนกงานอยการเปนโจทกศาลจะไม

ทาการไตสวนมลฟองอก ผเสยหายสามารถขอเขาเปนโจทกรวมกบพนกงานอยการไดในการ

พจารณาคดอาญาในศาลช�นตน โดยปกตมผพพากษาเปนองคคณะไมต�ากวา 2 คน กระบวนการ

พจารณาคดอาญาจะตองทาโดยเปดเผย และตอหนาจาเลย กอนนาพยานเขาสบ โจทกมอานาจแถลง

เปดคดเพ�อใหศาลทราบคดโจทก เสรจแลวใหโจทกนาพยานเขาสบ เม�อสบพยานโจทกเสรจแลว

จาเลยมอานาจแถลงเปดคดเพ�อใหศาลทราบคดจาเลย แลวใหจาเลยนาพยานเขาสบ เม�อสบพยาน

จาเลยเสรจแลว โจทกจาเลยมอานาจแถลงปดคด

โดยสรปแลวการพจารณาคดอาญาจะมข�นตอนตาง ๆ ตามลาดบดงน�

1) ศาลนดสบพยาน

2) คความย�นบญชระบพยาน

3) คความแลงเปดคด

40

4) การถามพยาน

5) คความแถลงปดคด

เม�อศาลพจารณาแลวเหนวาจาเลยกระทาความผดและไมมการยกเวนโทษจาเลย ใหศาล

ลงโทษจาเลยตามกฎหมาย แตถาศาลเหนวาจาเลยมไดกระทาผด หรอการกระทาของจาเลยไมเปน

ความผด คดขาดอายความ หรอมเหตตามกฎหมายใหจาเลยไมควรตองรบโทษ ใหศาลยกฟองจาเลย

คความท�ไมเหนดวยกบคาพพากษาหรอคาส�งของศาลช�นตนอาจอทธรณไปยงศาลอทธรณหรอศาล

ฎกาไดภายใตเง�อนไขการอทธรณฎกา

5.2 การดาเนนคดอาญาโดยประชาชน

การดาเนนคดอาญาโดยประชาชนจะเร�มจากการการท�ผเสยหายย�นฟองคดอาญาตอศาล

โดยปกตจะเปนการวาจางทนายความ ซ� งในคดท�ราษฎรเปนโจทกศาลตองทาการไตสวนมลฟอง

กอนเสมอ เวนแตพนกงานอยการไดฟองจาเลยเปนขอหาอยางเดยวกนแลวถาศาลไตสวนมลฟอง

แลวเหนวาคดมมลใหศาลประทบฟองไว ถาคดไมมมลใหศาลยกฟอง แตถาในกรณท�จาเลยรบ

สารภาพใหศาลประทบฟองไว ในคดท�ศาลประทบฟองกระบวนการในช�นพจารณาคดจะ

เหมอนกบการดาเนนคดอาญาโดยรฐ ซ�งในคดท�มใชความผดสวนตวพนกงานอยการอาจขอเขาเปน

โจทกรวมกบผเสยหายไดในระยะใดกอนคดเสรจเดดขาดได

6. การมสวนรวมของประชาชนในการพจารณาพพากษาคดอาญาในตางประเทศ

การมสวนรวมของประชาชนในการพจารณาพพากษาคดอาญาในตางประเทศน�น จะพบ

ในรปแบบของระบบลกขน ซ� งถอเปนตนกาเนดในการใหประชาชนเขาไปมสวนรวมในการ

พจารณาพพากษาคดอาญา ตอมาจงเกดววฒนาการมการพฒนาใหประชาชนเขาไปมสวนรวมใน

การพจารณาพพากษาคดอาญากนมากข�นจนเกดเปนระบบผพพากษาสมทบข�น ซ� งผวจยไดให

ความหมายของระบบท�งสองไว ดงน� ระบบลกขน หมายถง ระบบท�เปดโอกาสใหประชาชนเขารวมในการพจารณาพพากษา

คด โดยประชาชนจะเปนผตดสนวาจาเลยมความผดหรอไม และอาจมอานาจกาหนดโทษดวย

หรอไมกได สวนผพพากษามหนาท� เฉพาะวนจฉยปญหาขอกฎหมาย ไมมสทธเขารวมตดสนวา

จาเลยมความผดหรอไม ระบบผพพากษาสมทบ หมายถง ระบบท� เปดโอกาสใหประชาชนเขารวมพจารณา

พพากษาคดโดยเปนองคคณะรวมกบผพพากษา โดยประชาชนกบผพพากษาจะรวมกนตดสน

ความผดและกาหนดโทษ

41

6.1 ระบบลกขน (Jury system) ลกขน คอ สามญชนธรรมดาซ� งศาลเชญมาใหน�งฟงการสบพยานและมหนาท�วนจฉยใน

ปญหาขอเทจจรงของคดน�น ปกตจะเลอกจากบญชรายช�อผมสทธ� เลอกต�งโดยไมจากด เพศ อาชพ

ศาสนา หรอ การศกษา (พรเพชร วชตชลชย, 2538, หนา 91) โดยสวนใหญจะพบในประเทศท�ม

ระบบกฎหมายแบบจารตประเพณ (Common law) เชน สหรฐอเมรกา สหราชอาณาจกร นยมใชใน

การพจารณาคดในระบบกลาวหา การเปนลกขนถอเปนหนาท�พลเมองท�ตองเขาไปมสวนรวมใน

กระบวนการยตธรรม ผท�ไดรบแตงต�งเปนลกขนถาไมปฏบตหนาท�จะมความผดตามกฎหมาย โดย

ผท�ไดรบแตงต� งเปนลกขนโดยสวนใหญจะเปนประชาชนธรรมดาโดยท�วไป ไมใชผมความร

ความสามารถทางดานกฎหมาย การพจารณาคดโดยลกขนน�น คณะลกขน (Jury) จะทาหนาท�

วนจฉยปญหาขอเทจจรงโดยช�งน� าหนกพยานหลกฐานในคดวาจาเลยเปนผกระทาผดตามฟอง

หรอไม สวนผพพากษาจะวนจฉยช�ขาดขอกฎหมาย รวมท�งกาหนดโทษท�จะลงแกผกระทาความผด

William Forsyth เช�อวาระบบลกขนถกววฒนาการอยางชา ๆ จากคนในทองถ�นองกฤษ ยอนกลบไป

ในปครสตกาลท� 725 (A. D. 725) มกษตรยพระนามวา มอรแกน แหงกลา มอรแกน (Morgan of

Gla-Morgan) ไดร เร� มใหมการพจารณาคดแบบลกขน แตในคราน�นเรยกวา อโพสตอลก

(The apostolic law) ซ� งอโพสตอลก ถกสรางข�นมาเพ�อการเก�ยวกบกฎหมายและความเคารพใน

นามแหงพระผเปนเจา เชนเดยวกบท�พระผเปนเจาและเหลาสาวกท� งสบสองเปนผตดสนความ

เปนไปแหงโลก ดงน�นในการพจารณาคดกสมควรท�จะใหเปนหนาท�ของกษตรยซ� งเปนตวแทนของ

พระผเปนเจาและนกปราชญท�งสบสองเชนเดยวกนในอนท�จะทาหนาท�พพากษาคดในโลกมนษย

(ทว ชโต, 2550, 9) อาจกลาวไดวาลกขน เขามาในองกฤษต�งแตสมยนอรแมน โดยในสมยพระเจา

เฮนร� ท� 2 (King Herry II) มการจดต�งศาลแอซไซซ (Assize) วธการพจารณาคดมอย 2 แบบดวยกน

คอ (ดวงจตต กาประเสรฐ ,2547,63-64) วธท�หน� ง ไดแกการสาบานตน (Compurgation หรอ Wager of law) โดยจาเลยใน

คดอาญาหรอแพงกตาม ถาหากสามารถหาบคคลในฐานนดรเดยวกนกบจาเลยจานวน 12 คน มา

ศาลและสาบานวาตนเองเช�อในคาใหการของจาเลยวาจาเลยเปนผบรสทธ� ศาลจะพพากษาใหปลอย

ตวจาเลยไป ซ� งมปรากฏเสมอมาวามจาเลยจานวนมากไมสามารถพาตวบคคลท�จะมาสาบานตวได

ซ� งในกรณน� จาเลยกตองแพคดไป แตน�นมาวธพจารณาท�เรยกวา คอมเฟอรเกชน (Compurgation)

หรอ เวจเจอร ออฟ ลอว (Wager of law) กเร�มพฒนามาเปนวธพจารณาแบบลกขนดงเชนปรากฏใน

ปจจบน วธท�สอง เปนการพจารณาคดโดยวธพสจนดวยไฟหรอน�า (Trial by fire or water) โดย

เช�อกนวาส�งศกด� สทธ� จะชวยใหผบรสทธ� ปลอดภยจากการบาดเจบ ส�งท�จาเลยจะตอง ทาการพสจน

42

มอย 2 อยาง คอ การพสจนดวยไฟหรอน� า การพสจนดวยไฟน�นจากดไว สาหรบพวกขนนาง สวน

การพสจนดวยน� าจากดไวสาหรบสามญชน การพสจนดวยไฟม วธการดงน� คอ จาเลยจะถอเหลกท�

เผาไฟจนรอนจด หนกประมาณ 1-3 ปอนด หรอผกตาจาเลย แลวใหเดนเทาเปลาบนพานไถนาท�เผา

ไฟจนรอนจด เปนระยะทาง 9 ฟต และเอาผาพนแผลไว และแกะออกเม�อพน 3 วน หากจาเลยไมม

การบาดเจบใด ๆ ถอวาจาเลยเปนผบรสทธ� สวนการพสจนดวยน�า จะพสจนดวยน�ารอนหรอน�าเยน

กได การพสจนดวยน�ารอน ไดแกการจมมอลงไปในน� ารอนจนถงขอศอกและชกมอออกทนทเพ�อ

ไมใหบาดเจบ สวน การพสจนดวยน� าเยนไดแกการท�จาเลยจะตองกระโดดลงไปในน� า ถาลอยข�น

โดยไมไดใช วธวายน�าถอวาจาเลยผดจรง แตถาจาเลยจมน�า ถอวาจาเลยเปนผบรสทธ� นอกจากน�พวกนอรแมน ไดนาเอาส�งท�เปนตนตอของระบบการพจารณาโดยใชลกขนเขา

มาดวยกลาวคอ พวกนอรแมนใชคน 12 คนทาหนาท�เสมอนศาลสอบสวน (Court of inquest) เพ�อช�

ขาดในเร�องเก�ยวกบสทธในท�ดน โดยเฉพาะท�ดนท�พระเจาแผนดนสามารถอางสทธเอาได เพราะ

เหตใดจงตองใช 12 คน มเร�องเลากนวา เพราะตองการใหตวเลข ตรงกบจานวนสาวก 12 คนแรกท�

พระเยซทรงคดเลอกไวเพ�อเผยแพรครสตศาสนา เม�อไดจดต�งศาลหลวงข�น กษตรยไดเปดโอกาสให

ประชาชนรองขอเพ�อนาคดสศาลหลวงไดเปนบางคด ซ� งเปนท�นยมของประชาชน ย�งกวาน�นศาล

หลวงไดนาวธพจารณาคดแบบใหมมาใช โดยการใหมคณะลกขน (Jury) เปนผวนจฉยช� ขาด

ขอเทจจรงดวย เม�อศาลกาหนดการพจารณาข�นมา ผคนท�อาศย บรเวณท�ศาลทาการพจารณาตอง

รายงานวามการกระทาความผดทางอาญาอยางไรบาง ผตองสงสยวากระทาความผดจะถกนามา

พจารณาโดยลกขนซ� งมท�งหมด 12 คน ซ� งเปน ผอยในบรเวณดงกลาวและเปนผรความจรงในคด

น�นด ฝายท�แพคดอาจรองขอใหพจารณา โดยขนนางจานวน 24 คน ซ� งเปนวธการอทธรณคร� งแรก

ในสหราชอาณาจกร ถาคณะขนนางชดหลงพพากษาคดตรงขามกบคณะลกขนชดแรก ลกขนท�ง 12

คน กจะมความผด จะตองถกปรบ บางกรณรนแรงถงกบรบทรพยสนท�งหมดของลกขน เม�อจานวน

จาเลยของพลเมองเพ�มมากข�น จงเปนการยากท�จะหาคนจานวน 12 คนท�ทราบการกระทาตาง ๆ

ของเพ�อนบานตอมาระบบลกขนจงแปรเปล�ยนมาเปนรปแบบท�ใชกนอยในปจจบน กลาวคอ มการ

เปล�ยนจากการท�จะเปนลกขนไดเพราะตองรขอเทจจรงในคด มากลายเปนวาการท�จะเปนลกขนได

เพราะวาบคคลน�นไมรขอเทจจรงในคดน�นมากอน (ดวงจตต กาประเสรฐ, 2547, หนา 65) ระบบลกขนน�นโดยสวนใหญจะนาไปใชในประเทศท�ใชระบบกฎหมายแบบจารต

ประเพณ (Common law) เชน สหรฐอเมรกาและสหราชอาณาจกร สวนประเทศท�ใชระบบกฎหมาย

แบบลายลกษณอกษร (Civil law) มการนาระบบลกขนไปใชเชนกน แตอาจมการดดแปลงจาก

ระบบลกขนแบบด�งเดมไปบาง เชน ในสาธารณรฐเกาหล ดงน�

43

1) ระบบลกขนในสหราชอาณาจกร สหราชอาณาจกรหรอประเทศองกฤษ เร�มมการสงเสรมระบบลกขนในสมยพระเจา

เฮนร� ท� 2 โดยพระองคทรงเหนวาการพจารณาท�ชอบดวยเหตผลและเหมาะสมน�นตองเปนการ

พจารณาโดยคณะลกขน จงทรงแกไขกฎหมายวธพจารณาความอาญาเสยใหม แตพระองคก

ตระหนกดวาประเพณท�มมาแตด�งเดมจะยกเลกไปทเดยวคงเปนไปไดยาก ดงน�นวธการเกา ๆ ท�ใช

จงไมไดยกเลกในทนท (ประทป ทองเสมา, 2553, หนา 11) บคคลท�จะเปนลกขน (Jury) ใน

สมยกอนของสหราชอาณาจกรอาจเปนไดท�งเพศชายและเพศหญงซ� งมอายระหวาง 21 ถง 72 ป

จานวน 12 คน ท�เกณฑมาจากประชาชนท�ไมมความรทางดานกฎหมายโดยเฉพาะ เพราะกฎหมาย

องกฤษหามมใหนกกฎหมายรวมเปนลกขน เพราะเกรงวาจะไปมอทธพลทางความคดเหนอลกขนอ�น

ในการท�จะตดสนวาจาเลยผดหรอไม คนท�จะถกเกณฑเปนลกขนตองเปนคนท�มฐานะดพอสมควร

และไมใชคนส�นไรไมตอกจนอาจจะเปนการเส�ยงตอการทามาหากนจากคดความ วธเกณฑคอ

ใชจบใบดาใบแดงแบบเกณฑทหาร โดยมการกาหนดคณสมบตของผท�จะมาเปนลกขนวา ตองเปน

ผท�เสยภาษท�ดนตามเกณฑท�กาหนด หรอเปนเจาของบานท�มหนาตางเปดไดไมนอยกวา 15 บาน

กฎหมายน� เปนกฎหมายโบราณ แตกใชเร� อยมาจนถงทกวนน� เจตนารมณของกฎหมายในการ

กาหนดเง�อนไขของผท�จะเขามาเปนลกขนดงกลาวกคอ กฎหมายตองการผท�มความรบผดชอบตอ

สงคมดงปรากฏจากการเสยภาษ หรอมฉะน�นกตองเปนผมฐานะพอสมควรดงปรากฏจากการเปน

เจาของบานขนาดท�มหนาตางซ�งเปดไดไมนอยกวา 15 บาน มใชวาจะใหผไมมความรบผดชอบหรอ

ใหคนจรจดท�ไหนกไดมาเปนลกขน และเม�อลกขนท�งคณะรบฟงคาฟองของโจทก คาใหการของ

จาเลย พยานของท� งสองฝายและรบฟงคาส�งศาลเก�ยวกบประเดนท�จะตดสนคดน�นแลว จะตอง

ตดสน โดยมมตเอกฉนทท�งคณะวาจาเลยกระทาความผดหรอไม ถาลกขนแมเพยงคนเดยวเหนวา

จาเลยไมผด ศาลตองยกฟอง ซ� งโดยเจตนาด�งเดมการใชลกขนน�นไมไดมเจตนาท�จะใชเพ�อการ

ตดสนคด แตมการใชลกขนน�นเพ�อเปนพยานลาดบถงเหตการณท�เกดข�นภายในทองท�ท�เกดเหตอน

เปนหนทางในการแสวงหาขอมลขอเทจจรงจากผคนในทองท� มากกวาท�จะเปนการใชลกขนเพ�อ

ช� ขาดขอพพาทในประเดนขอพพาท แตตอมากไดมการเปล�ยนหนาท�จากลกษณะท�เปนพยาน

จนปรบบทบาทมาเพ�อชวยศาลใหสามารถตดสนคดไดตรงตามความรสกของประชาชนเทากบทา

ใหเหนวาการตดสนคดของศาลโดยมคณะลกขนน�นเปนการช�ขาดของบคคลผรเหนเหตการณหรอ

บคคลผใกลชดกบท�เกดเหต อกท�งยงเปนการช�ขาดโดยคนจานวนมาก มไดใชบคคลคนเดยวตดสนคด

ซ�งในเร�มแรกลกขนในสหราชอาณาจกรแบงเปน 2 ประเภท คอ (ประทป ทองเสมา, 2553, หนา 15-16) (1) คณะลกขนใหญ (Grang jury) ซ� งใชในศาลแอสไซส (The assizes court) และ

ศาลคอเตอรเซสช�น (The quarter sessions court) คณะลกขนใหญ (Grang jury) ประกอบไปดวยผท�

44

ถอท�ดนท�เปนไท ไมนอยกวา 12 คน แตไมเกน 24 คน หนาท�ของคณะลกขนใหญ (Grang jury) คอ

นาตวผกระทาความผดมาใหศาลหลวงพจารณา โดยตวลกขนเหลาน� เปนผรเหนและกลาวหาเอง

กลาวคอ รเหนในฐานะประจกษพยานวาจาเลยหรอผถกกลาวหาเปนผกระทาผดจรง ดงน�นบคคลท�

เปนคณะลกขนใหญ (Grang jury) จงอยในฐานะพยาน ซ� งในยคท�ชาวนอรแมนครองเกาะองกฤษ

ใหม ๆพวกคณะลกขนใหญ (Grang jury) มหนาท�ตองชวยเหลอฝายปกครองในฐานะท�ตนเปนผรเร�อง

ในทองถ�นเปนอยางดอกดวย ในเวลาตอมาคณะลกขนใหญ (Grang jury) ยงมหนาท�เพ�มเตมในการ

ไตสวนขอกลาวหาในคดอาญาวามมลหรอไม ตอมาไดมกฎหมาย Administrative of justice ค.ศ. 1933

ยกเลกคณะลกขนใหญ (Grang jury) (2) คณะลกขนเลก (Petty jury) มอานาจหนาท�ในการตดสนความโดยตรง ลกขน

ประเภทน� มไดเกดโดยผลของกฎหมายลายลกษณอกษร แตเกดจากคาส�งของศาลหลวง ซ� งออกโดย

พระราชอานาจของพระมหากษตรย ซ� งในสมยแรก ๆ การพจารณาตดสนคดโดยคณะลกขนจะทา

โดยความยนยอมของฝายจาเลยเทาน�น ซ� งหากจาเลยไมยนยอมจะใชวธลกขนกจะใชวธทรมาน ภายหลงจากน�นระบบลกขนจงคอย ๆ พฒนามาจนถงปจจบน ซ� งในปจจบนคดอาญา

มการใชระบบลกขนเพยงแค 1- 2 เปอรเซนต ของคดท�งหมด เพราะในคดสวนใหญจะจบลงท�ศาล

มาจสเตรท คอรท (Magistrate court) (Lloyd-Bostock, Sally & Thomas, Cheryl, 1999, 22) สวนใน

คดแพงจะมการกาจดการใชลกขนเปนอยางมากและลดปรมาณลงเร� อย ๆ นบต�งแต ค.ศ. 1933

เน�องจากความไมเช�อม�นในความสามารถของลกขนในการพจารณาคดท�ซบซอน (น� าแท มบญ

สลาง, 2552, หนา 46) ซ� งในท�น� จะขอกลาวถงเฉพาะระบบลกขนในคดอาญาเทาน�น เม�อระบบลกขนใหญ (Grand jury) ของสหราชอาณาจกรไดถกยกเลกไป การไตสวน

มลฟองซ� งเม�อกอนคณะลกขนใหญ (Grand jury) เปนผกระทาจะเปนหนาท�ของศาลมาจสเตรท

คอรท (Magistrate court) จงเหลอแตลกขนเลก (Petty jury) ท�ทาหนาท�พจารณาพพากษาคดเหมอน

ลกขนในสหรฐอเมรกา โดยจะพจารณาในศาลคราวนคอรท (Crown court) โดยมคณะลกขน (Petty

jury) จานวน 12 คน นอกจากน� ยงมลกขนอกประเภท คอ Coroner’ jury ซ� งเปนลกขนท�ทาหนาท�ไตสวน

ชนสตรพลกศพในกรณดงตอไปน� (Nigel S Meadows, 2002) (1) เสยชวตในคก (2) เสยชวตในอบตเหตทางอตสาหกรรม (3) เสยชวตในสถานการณท�ตอเน�อง หรอเปนไปไดท�จะมผลตอสขภาพหรอความ

ปลอดภยของประชาชน

45

(4) เสยชวตระหวางท�อยในความดแลของตารวจหรอจากบาดแผลท�เกดข�นใน

ระหวางการปฏบตหนาท�ของตารวจในสถานตารวจ (5) คณะลกขนจะตองมจานวนไมต�ากวา 7 คน และไมเกน 11 คน โดยคดเลอกมา

จากรายช�อในศาลคราวนคอรท (Crown court) ซ� งในการพจารณาพพากษาคดจะใชเสยงขางมาก

ซ� งลกขนท�ไมเหนดวยจะตองไมเกน 2 คน ประเภทความผดอาญาในสหราชอาณาจกร แบงเปน 3 ประเภท คอ (1) ความผดท�ตองพจารณาโดยวธอนไดทเมนท (Offences triable only on indictment)

คอ ความผดทางอาญาอยางรายแรง เชน ความผดฐานฆาคนตาย ซ� งความผดประเภทน� แมจสเตรท

(Magistrates) จะตองทาการไตสวนมลฟองเสยกอนทกคดไมวาใครจะเปนโจทกกตาม หากฟงไดวา

คดมมลกจะสงไปยงศาลคราวนคอรท (The Crown court) โดยมหนงสอเปนคาฟองท� เรยกวา

อนไดทเมนท (Indictment) ซ� งวธอนไดทเมนท (Trial on indictment) น�ผพพากษาจะทาการพจารณา

รวมกบคณะลกขน ซ�งถาคดไมมมลแมจสเตรทกจะยกฟอง (2) ความผดท�ตองไดรบการพจารณาโดยวธซมมาร ทรลย (Offences triable only

Summarily) คอ ความผดทางอาญาไมรายแรง เชน ความผดตามกฎหมายจราจร ซ� งสามารถฟองตอ

ศาลมาจสเตรท คอรท (Magistrate court) ได โดยไมตองใชวธการอนไดทเมนท (Indictment)

ศาลมาจสเตรท คอรท (Magistrate court) จะพจารณาพพากษาไดทนท (3) ความผดท�อาจไดรบการพจารณาโดยวธอนไดทเมนทหรอซมมาร (Offences

triable either way) คอ ความผดท�จะพจารณาคดโดยวธของประเภทท� 1 หรอ2 กได เชน ความผด

ฐานเบกความเทจ (Perjury) ความผดประเภทน� กอนพจารณาคด ศาลจะตองพจารณากอนวาวธ

พจารณาแบบใดจงจะเหมาะสมมากท�สด โดยศาลจะสอบถามโจทกกอนแลวจงสอบถามจาเลย

หลงจากน�นศาลจะพจารณาถงลกษณะของความผดวามสภาพเปนความผดอกฉกรรจหรอไม หรอม

เหตท�จะทาใหศาลพจารณาไดหรอไม เม�อศาลพจารณาแลวเหนวาควรใชวธซมมาร ทรยล

(Summary trial) ศาลกจะอธบายใหจาเลยฟงและขอความยนยอมจากจาเลย หากจาเลยไมยนยอมก

ตองใชวธอนไดทเมนท (Indictment) จาเลยมสทธไดรบการพจารณาโดยลกขนเฉพาะในคดท�ตองพจารณาโดยวธอนไดทเมนท

(Offences triable only on indictment) หรอคดท�อาจไดรบการพจารณาโดยวธอนไดทเมนทหรอซมมาร

(Offences triable either way) ผพพากษาในศาลมาจสเตรท คอรท (Magistrate court) จะเปนผเลอก

วาจาเลยสมควรจะไดรบการพจารณาแบบไหน เม�อผพพากษาเลอกใหใชวธซมมาร ทรลย

(Offences triable only summarily) ซ� งไมใชการพจารณาโดยมลกขน ศาลจะอธบายเหตผลใหจาเลยฟง

และขอความยนยอมจากจาเลย หากจาเลยไมยนยอม จาเลยสามารถขอใหพจารณาคดแบบอนไดทเมนท

46

(Offences triable only on indictment) ซ� งใชคณะลกขนได หากศาลไดพจารณาแลวเหนวาควร

พจารณาแบบลกขนศาลจะดาเนนการไตสวนมลฟองตอไป (สนย มโนมยอดม, 2529, หนา 32) คณสมบตของบคคลท�จะเปนลกขนน�น กอน ค.ศ. 1972 ผซ� งมบานเปนของตนเองก

สามารถเปนลกขนได ใน ค.ศ. 1965 ประมาณรอยละ 78 ของผมสทธเลอกต�งไมมคณสมบตท�จะ

เปนลกขนได และรอยละ 95 ของบรรดาผหญงท� งหมดกไมมสทธเปนลกขนเชนกน สาเหต

เน�องจากวาพวกเขาเหลาน�นไมมบานเปนของตนเองตองเชาผอ�นอย หรอเพราะเหตวาเปนหญงท�

แตงงานมสามแลว หรอเพราะเหตท�พวกเขามความสมพนธไมทางใดกทางหน� งกบบคคลท�ไดรบ

การแตงต�งเปนลกขน ตอมา The criminal justice act 1972 และ The juries act 1974 ไดกาหนด

คณสมบตของผท�จะเปนลกขนไดจะตองมคณสมบต ดงน� (1) เปนผท� มสทธ� ออกเสยงลงคะแนนเลอกต� งสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอ

สมาชกสภาจงหวดและมอายระหวาง 18 ป ถง 70 ป (2) เปนบคคลท� มถ�นท�อยสหราชอาณาจกร ตดตอกนไมนอยกวา 5 ป โดย

นบต�งแตอาย 13 ป เวนแตจะเปนผถกตดสทธหรอขาดคณสมบต บคคลตอไปน� ไมมสทธเปนลกขน (The jury act 1974, Schedule 1) (1) บคคลท�อยระหวางไดรบโทษจาคก คมประพฤต หรอกกขง รวมถงผท�อย

ระหวางการปลอยตวช�งคราว หรอบคคลท�พนโทษแลวแตยงไมพน 10 ปนบแตไดพนโทษ (2) บคคลท�ความผดปกตทางจต (3) ตลาการ และบคคลท�เก�ยวกบกระบวนการยตธรรมทางอาญา เชน บารรสเตอร

โซลซเตอร เจาพนกงานราชทณฑ เจาพนกงานตารวจ พนกงานอยการ (4) พระสงฆ บคคลตอไปน�อาจไดรบการยกเวนไมตองเปนลกขน (1) อายระหวาง 65-70 ป (2) เคยเปนลกขนมาแลวภายใน 2 ปกอนหนาน� (3) สมาชกรฐสภา (4) แพทย (5) ทหาร (6) บคคลท�มความเช�อทางศาสนา ลทธ ท�ไมสามารถไปดวยกนได (Incompatible)

กบการเปนลกขน

(7) มรางกายไมสมประกอบ เชน หหนวก (8) มเหตผลท�ไมสามารถมาปฏบตหนาท�ได

47

(9) ไมสามารถเขาใจภาษาองกฤษไดด ใน ค.ศ. 2001 ไดมการจดต�งสานกงานศนยออกหมายเรยกลกขน (Central luror

summoning bureau) เพ�อบรหารจดการการสงหมายเรยกไปยงเหลาบคคลท�จะปฏบตหนาท�ลกขน

ท�วประเทศ วธการท�ใช คอ ระบบคอมพวเตอรจะทาการสมเลอกจากบญชรายช�อของบคคลท�มสทธ

เลอกต�ง จากน�นหมายเรยกกจะถกสงออกไป ซ�งในหมายเรยกน�นยงประกอบไปดวยเอกสารสงกลบ

หากวาบคคลผน�นไมสามารถปฏบตหนาท�ไดเพราะเหตท�ถกตดสทธหามเปนลกขนหรอมกรณท�ไม

สามารถเปนลกขนได (ทว ชโต, 2550, หนา 64-65) ซ� งผรบจะตองสงกลบภายใน 7 วน ซ� งถาไมเปน

ผท�ท�ถกตดสทธหามเปนลกขนหรอมกรณท�ไมสามารถเปนลกขนได ผน�นจะตองไปตามวนนด

ซ� งถาไมไปจะถกปรบ 1,000 ปอนด (Government of United Kingdom Jury service, 2014) วธการเลอกลกขนน�นจะเลอกเปนรายคดโดยวธการจบฉลากซ� งกระทาโดยเปดเผย

ณ ศาลท�ตดสนคดวธการคดเลอกน�น จะใหเจาหนาท�ศาลระบช�อท�งหมดลงในกระดาษ จากน�นจะ

ทาการสบกระดาษท�งหมด แลวจงขานช�อ 12 คนแรกออกมาเปนคณะลกขนคดน�น และหากไมม

การคดคานตวลกขน (Challenges) ลกขนท�ง 12 คนกจะสาบานตวเพ�อปฏบตหนาท�ตอไป การคดคานตวลกขน (Challenges) น�นจะทากอนท�ลกขนจะสาบานตว ลกขนอาจถก

คดคานไดดวย 2 วธ กลาวคอ (ทว ชโต, 2550, หนา 65) (1) Challenge for cause การคดคานในกรณน� มมลมาจากเหตการณอางเอกสทธ�

แหงความเปนขนนางช�นสง (Peerage) เหตท�ขาดคณสมบตหามเปนลกขน (Disqualification)เหตท�

ถกตดสทธไมสามารถเปนลกขนได (Ineligibility) หรอเพราะเหตถกสนนษฐานวามอคตท�สงผลตอ

การดาเนนกระบวนพจารณา (Bias) โดยจาเลยมสทธพเศษในการคดคานบคคลท�จะมารบการ

คดเลอกเปนลกขนได 7 คน โดยไมตองมเหตผลแตอยางใด สวนโจทกกดหรอในกรณท�จาเลย

ประสงคจะใชสทธคดคานบคคลท�จะมาเปนลกขนมากกวา 7 คนกด จะตองใหเหตผลในการคดคาน

ตามรายละเอยดขางตนดงกลาวน�นดวย ในกรณเชนน�ผพพากษาจะตองไตสวนและมคาส�งวาบคคล

ดงกลาวน�สมควรท�จะปฏบตหนาท�เปนลกขนในคดน�นตอไปหรอไม (2) Stand by ในการฟองคดอาญาตอศาล ฝายโจทกสามารถท�จะขอใหลกขนผซ� ง

ถกคดคานน�นคงรอไวกอนได (Stand by) แตการขอใหรอไวกอนดงกลาวน� จะตองเปนไปโดย

หลกเกณฑและวธการ (Guidelines) ท�กาหนดโดยอยการสงสดเทาน�น ซ� งจะใชกตอเม�อปรากฏเหต

โดยแจงชดวาลกขนท�ยงคงเหลออยน�นมสภาพไมเหมาะสม (Unsuittable) ในการปฏบตหนาท� อก

ท�งจาเลยจะตองยนยอมดวยตอการใชอานาจดงกลาว ตามท�ไดกลาวมาแลวในคดอาญาการพจารณาโดยลกขนจะใชเฉพาะในคดท�ตอง

พจารณาโดยวธอนไดทเมนท (Offences triable only on indictment) หรอในคดอาจไดรบการ

48

พจารณาโดยวธอนไดทเมนทหรอซมมาร (Offences triable either way) โดยในเร�มตนศาลมาจสเตรท

คอรท (Magistrate court) จะทาการไตสวนมลฟองกอนวาคดมมลหรอไม ถาคดมมลศาลมาจสเตรท

คอรท (Magistrate court) จะสงใหศาลคราวนคอรท (Crown Court) เพ�อพจารณาคดโดยลกขน

ตอไป โดยระบบลกขนในสหราชอาณาจกรจะคลายกบระบบลกขนในสหรฐอเมรกา โดยลกขนจะ

เพยงน�งฟงการพจารณาเทาน�น ไมมสทธถามคาถามกบพยาน ถาลกขนประสงคท�จะถามคาถาม

เพราะไมเขาใจขอเทจจรงหรอคาพดอนใด ตองถามตอผพพากษาเทาน�น และตองถามอยางเปดเผย

ในศาลและตองถามตอหนาคความท�งสองฝาย เพราะคาพดหรอพยานหลกฐานบางอยางอาจเปน

พยานหลกฐานการทางการแพทยหรอพยานหลกฐานทางวทยาศาสตร ซ� งตองอาศยเทคนคพเศษซ� ง

ลกขนอาจไมเขาใจได ในกรณจาเปนศาลมอานาจส�งใหทนายหรอคความแถลงเพ�มเตมหรอช� แจง

ในเร� องท�ถามกได ในระหวางการพจารณาลกขนจะตองไมตดตอกบผใด คความทกฝายจะให

สมภาษณในหนงสอพมพในเร�องราวในคดใดไมได ลกขนจะเปดเผยเร�องราวในคดน�นไมได ไมวา

กอนหรอขณะการพจารณาส�นสดลงแลวกไมไดเชนกน ในหองของลกขนถอเปนความลบ เม�อ

ออกมาแลวจะนามาพดไมได ถาฝาฝนเปนความผดฐานละเมดอานาจศาล หลงจากลกขนสาบานตวแลว

ถาลกขนประพฤตไมชอบ เชน ออกจากหองโดยไมไดรบอนญาต หรอตดตอกบบคคลภายนอกโดย

ศาลไมไดอนญาตกด ลกขนอาจถกเพกถอนได ถาระหวางการพจารณาลกขนคนใดตายหรอศาลเอา

ออกจากคณะลกขนเพราะเหตเจบปวยหรอไมสามารถทาหนาท�ตอไปได โดยเหตประการอ�น ถา

โจทกจาเลยตกลงกนเปนหนงสอและจานวนลกขนเหลอไมนอยกวา 10 คนแลว คณะลกขนท�เหลอ

กจะพจารณาคดตอไปได โดยในเร�มตนคความจะแถลงเปดคด จากน�นจะเร�มสบพยานโจทกจาเลย

เม�อสบพยานเสรจ ผพพากษาจะสรปขอเทจจรงอนเปนประเดนแหงคดท�งหมดเพ�อใหลกขนเขาใจ

ท�งหมด เม�อลกขนไดฟงขอสรปคดของผพพากษา ลกขนตองประชมช�ขาดโดยลกขนตองออกจาก

หองพจารณาของศาลไปสหองประชมของลกขนโดยเฉพาะซ� งอยภายในศาลน�นเอง ซ� งระหวางการ

พจารณาลกขนจะออกจากหองไมได เม�อปรกษาคดเสรจกนแลว บคคลหน� งท�คณะลกขนเลอกเปน

หวหนาจะรายงานแกผพพากษาวาลกขนตดสนคดไดอยางไร โดยไมจาเปนตองใหเหตผลประกอบ

คาตดสนดวย ซ� งคาช� ขาดน�นตองกระทาในศาลโดยเปดเผย ตอหนาลกขนพรอมกนท�งหมด โดย

ปกตการพพากษาวากระทาผด คณะลกขนจะตองพพากษาโดยใชมตเอกฉนท (Unanimous) แต

อาจจะกระทาการพพากษาโดยเสยงสวนใหญกได (Majority verdict) เชน ลกขน10 คน จาก 12 คน

พพากษาวากระทาผดกสามารถลงโทษจาเลยได หากการพจารณาของลกขนไดดาเนนการต�งแต

2 ช�วโมงข�นไป (น�าแท มบญสลาง, 2552, หนา 46) ปญหาของระบบลกขนท�พบในสหราชอาณาจกรท�เปนปญหามาจนกระท�งถงปจจบน

คอ ลกขนกนสนบน หรอลกขนถกคกคาม (Jury nobbling) ซ� งในเร�มแรกในสหราชอาณาจกรน�น

49

คะแนนเสยงของลกขนตองมมตเปนเอกฉนทจงจะสามารถลงโทษจาเลยได แตเน�องจากการมมต

เปนเอกฉนทกระทาไดยากในสภาวะปจจบน เน�องจากเกดปญหาลกขนกนสนบนหรอลกขนถก

คกคาม (Jury nobbling) ซ� งเปนกรณท�บคคลภายนอกไดเขามากดดนลกขนดวยวธการตาง ๆ อาท

ใหสนบน (Bribes) หรอขเขญ (Threats) เพ�อใหมผลตามท�ตนตองการทาใหการตดสนคดท�จะไดมต

เปนเอกฉนทไมสามารถทาได เชน คดหน�งพนกงานอยการเปนโจทก จาเลย คอ นายวลเล�ยมกบพวก

ในคดน�นจาเลยถกฟองท�ศาลอาญากลางในความผดฐานพยายามปลนทรพย ปรากฏขอเทจจรงวา

จาเลยกบพวกไดพยายามขมขลกขนในคดน�น ในการพจารณาคร� งแรกคความแถลงตอศาลวาลกขน

สองนายไดรบการทาบทามตดตอจากพวกของจาเลย ศาลจงส�งใหยกเลกการพจารณาคดน�น และ

เร�มพจารณาคดใหมโดยแตงต�งลกขนข�นมาใหม ในการพจารณาคดคร� งท�สองน� ลกขนอกนายแถลง

วาฝายจาเลยไดพยายามท�จะใหสนบนแกตน ศาลจงปลดลกขนนายน�ออก ลกขนอกสองนายแถลง

ตอศาลวามคนเสนอสนบนใหแกตน และถาจาเลยถกลงโทษตวเองจะไดรบอนตราย สาหรบลกขน

สองนายหลงน� ศาลเช�อในความสจรตใหน�งพจารณาตอไป แตในทายท�สคณะลกขนตดสนใหจาเลย

วาไมผด 4 คนในจานวนลกขน 5 คน สวนในคดหน�งท�แมวาลกขนจะไดรบความคมครองอยางด

ท�สดจากกองกาลงเจาหนาท�ตารวจเปนพเศษ มการตดต�งโทรศพทท�สามารถตดตอเจาพนกงาน

ตารวจไดทนทท�มเหตผดปกตเกดข�น แมวาจะไดมการคมกนดแลลกขนเปนอยางด ฝายจาเลยท�ม

อทธพลกยงคงคกคามมารดาของลกขนนายหน� งจนได (Cornish, W.R,1968, p.146) ใน ค.ศ. 1966 มความพยายามในการปฏรประบบลกขนสาหรบการพจารณาคดอาญา

จากท�ตองใหเสยงของลกขนเปนเอกฉนทเปนใหเอามตเสยงขางมาก 10 เสยงใน 12 เสยง ซ� งในสมย

น�นกมผออกมาคดคานและไมเหนดวยกบการปฏรป ซ� ง Lord denning ผพพากษาท�มช�อเสยงของ

สหราชอาณาจกรเปนบคคลหน�งซ� งไมเหนดวยในการแกไขน� โดยใหเหตผลวาการจะลงโทษบคคล

ใดในคดอาญาน�น จะลงโทษไดตอเม�อพสจนใหเหนโดยปราศจากขอสงสยดวยประการท�งปวงวา

บคคลน�นกระทาผดจรง ฉะน�นถาในการพจารณาคดการท�ลกขนคนใดคนหน�งหรอสองคนมความ

คดเหนแตกตางจากบคคลอ�นในคณะลกขนดวยกน น�นกแสดงใหเหนวายงมขอสงสยวาจาเลย

กระทาผดจรงหรอไม แตฝายท�ใหการสนบสนนในเร�องน� ไดใหความเหนไววาการเอามตเสยงขาง

มากน�นเปนการปองกนไมใหลกขนเพยงคนเดยวท�อาจจะไมซ�อสตยตอหนาท� อยางนอยถาจาเลยจะ

ว�งเตนใหตนพนจากความผดทางอาญาจะตองว�งเตนลกขนอยางนอย 3 นาย ซ� งทาใหโอกาสจะ

ปลอยตวผกระทาผดไปมนอยลง ในทายท�สดสหราชอาณาจกรไดออกกฎหมาย The criminal

justice act 1966 ใหสามารถใชเสยงขางมากลงโทษจาเลยได (ประทป ทองสมา, 2553, หนา 32-45)

แตการตดสนบนลกขนหรอการคกคามลกขนกยงคงพบอยในสหราชอาณาจกร เชน

50

ใน ค.ศ. 1982 ขณะท�มการพจารณาคดท�ศาลคราวน คอรท ลกขนไดน�งอยรมหนาตาง

ปรากฏวามกระดาษสน� าตาลถกสอดเขามาและมขอความทานองเตอนวาใหลกขนหลกเล�ยงท�จะไป

ผบ รานอาหาร หรอรบประทานอาหารคนเดยว ใน ค.ศ. 1984 ลกขนตองขอกาลงคมครองจากเจาพนกงานตารวจและศาล หลงจากท�

สายโทรศพทท�ใชในการตดตอส�อสารไดถกตดท�ง เพ�อเปนการแกไขปญหาดงกลาว ไดมการสรางขอหาความผดข�นมาใหมเพ�อรบมอกบ

กรณปญหาน�โดยเฉพาะซ� งเปนไปตาม The criminal justice and public order act 1994 ท�จะเพ�ม

ความคมกนใหแกลกขน ซ� งการกระทาความผดตามขอหาใหมน�หมายถงการข (Intimidate) คกคาม

(Threaten) ใหเกดการบาดเจบ ทารายรางกาย หรอท� เก�ยวกบการเงน แกบคคลท� เก�ยวของกบ

กระบวนการพจารณาและรวมท�งบคคลผเปนลกขนดวย ปญหาของระบบลกขนในสหราชอาณาจกรนอกจากปญหาเร�องลกขนถกคกคามแลว

ยงพบปญหาเร� องการขาดทกษะ (Lack of competence) ของลกขนในการพจารณาคด ซ� ง Lord

Denning ไดกลาวใน What next in the law วากระบวนการเลอกบคคลเขาเปนลกขนน�นหยาบ

เกนไป อนนามาซ�งผลทาใหลกขนน�นไมสามารถท�จะแสดงศกยภาพไดเตมท� ซ� งลอรด เดนน�ง เหน

วาถาจะไดผลท�ดกระบวนการเลอกลกขนน�น ควรท�จะตองใชหลกเกณฑเดยวกบการเลอก แมจสเตรท

(Lay magistrate) อกท�งปญหาของระบบลกขนท�ใชในการตดสนคดน�น มเสยงเรยกรองใหยกเลกวธ

พจารณาโดยลกขนกบคดฉอโกงท�มความสลบซบซอน เพราะคดประเภทน�ยงยากเกนกวาท�สามญ

ชนจะเขาใจและอาจนามาซ�งความผดพลาดในการวนจฉยคดได นอกจากน�ยงพบปญหากลอบายของจาเลย (Manipulation by defendants) โดยในรายงาน

ของท�ปรกษาคณะรฐบาลช�อวา “Determining mode of trial in either way cases” มขอเสนอแนะวา

การท�จาเลยสามารถใชสทธดาเนนคดโดยใชลกขนในคดประเภท Offences triable either way

กอเปนปญหาใหญท�เกดข�น ซ� งจาเลยสวนมากตองการใหมการดาเนนคดโดยลกขนแมวาจะตองใช

เวลาท�ยาวนานกตาม ในรายงานฉบบดงกลาวไดสรปเหตผลวาทาไมจาเลยถงไดตองการเชนน�น

กลาวคอ ประการท� 1 หากรวาอยแลววาการดาเนนคดจะมความลาชาพนกงานอยการอาจจะลด

ขอหาใหแกตวจาเลยเพ�อแลกกบการใหจาเลยรบสารภาพในคดอาญาซ� งจะยนเวลาในการดาเนนให

เรวข�น ประการท� 2 หากวาทาใหกระบวนพจารณาลาชาข�นเพยงใดความทรงจาของพยานบคคล

กย�งท�จะถดถอยมากย�งข�น สดทายประโยชนท�จะไดรบคอการยกฟองคดโจทก

51

ประการท� 3 ถาหากจาเลยทาใหกระบวนพจารณาหยดชะงกหรอลาชาได จาเลยกจะ

ยงคงอยในทณฑสถานทองถ�นท�ตนถกขงและไดยงคงไดรบการอนญาตใหญาตเขาเย�ยมได อกท�งยง

ไดเอกสทธ� วายงไมเปนบคคลผถกจาคกตามคาพพากษา นอกจากน� ปญหาเร� องระยะเวลาและคาใชจายของลกขนน�น ถาเปรยบเทยบในการ

พจารณาคดของศาลคราวน คอรท (Crown court) ใชมคาใชจายท�นามาจากภาษของประชาชนคด

เปนจานวนเงนประมาณ 7,400 ปอนดตอหน� งว น ในขณะท� การพจารณาโดยผ พพากษา

(Magistrates) ใชเพยง 1,000 ปอนดตอหน� งวน สวนระยะเวลาน�นหากมการใชกระบวนพจารณา

โดยลกขนจะใชเวลาท�ยาวนานสาหรบทกสวนท�เก�ยวของโดยเฉพาะการรอหมายเรยกเพ�อเปน

คดเลอกเปนลกขน สหราชอาณาจกรไดมแนวคดท�จะยกเลกระบบลกขนเพราะความสาคญของการ

พจารณาคดโดยลกขนน�นมนอยมาก เพราะเม�อเทยบกบสดสวนปรมาณคดแลว คดท�พจารณาโดย

ลกขนน�นมเพยงอตรารอยละ 1 ของคดท�งหมดเทาน�น ทาใหนาท�จะยกเลกระบบวธพจารณาโดย

ลกขน ขอกลาวอางเชนทาใหพจารณาคณและโทษของระบบน� ไดวา หากวามการพจารณาโดยผ

พพากษานายเดยวจะทาใหคดรวดเรวข� น ลดปญหาคาตดสนท�ไมถกตองตามกฎหมาย (The

‘perverse verdicts’) และปญหาจากการท�ลกขนถกคกคาม (Jury nobbling) แตแนนอนวาหากตดวธ

พจารณาโดยลกขนออกไปจะทาใหปฏสมพนธการมสวนรวมระหวางสาธารณชนกบรฐลดนอยลง

และปญหาเก�ยวกบอคตสวนตวและภมหลงทางสงคมของผพพากษากยงคงมอย ในปจจบนระบบ

ลกขนในสหราชอาณาจกรจงยงไมไดถกยกเลกไปท�งหมด 2) ระบบลกขนในสหรฐอเมรกา ระบบลกขนในสหรฐอเมรกามววฒนาการมาจากสหราชอาณาจกรเปนเวลา

หลายรอยปกอน ปฏวตอเมรกา เน�องจากสหรฐอเมรกาเคยเปนอาณานคมขององกฤษมากอน

สหรฐอเมรกาใหความสาคญกบการพจารณาคดในระบบลกขนเปนอยางมาก โดยไดมการระบไว

ในรฐธรรมนญของสหรฐอเมรกา มาตรา 3 ขอ 2 วรรคทายวา “ในการดาเนนคดอาญาท�งปวง ยกเวน

การฟองขบไลใหพจารณาโดยคณะลกขน และการพจารณาคดน�นใหพจารณาท�สถานท�เกดเหตใน

มลรฐ น�น ๆ แตหากไมไดเกดข�นในมลรฐใดมลรฐหน� ง การพจารณาจะทาในสถานท�เดยวหรอ

หลายแหงใหเปนไปตามท�รฐสภาตราข�น” ( Constitution of United States, Article III, Section 2,

Last paragraph : The trial of all crimes, except in cases of impeachment, shall be by jury; and

such trial shall be held in the state where the said crimes shall have been committed; but when not

committed within any state, the trial shall be at such place or places as the Congress may by law

have directed.)

52

นอกจากน� รฐธรรมนญฉบบแกไขเพ�มเตม ฉบบท� 6 (Sixth amendment) ยงบญญตไว

วา “ในการดาเนนคดอาญาท�งปวง ใหจาเลยทรงไวซ� งสทธท�จะไดรบการพจารณาคดอยางรวดเรว

เปดเผย โดยคณะลกขนท�ไมมอคตของมลรฐและเขตท�ความผดทางอาญาน�นไดเกดข�น ซ� งเปนเขตท�

กฎหมายกาหนดไวแนนอนลวงหนาแลว และจะไดรบแจงใหทราบถงลกษณะและเหตท�กลาวหาท�

จะมการสบพยานโจทกตอหนา ท�จะมวธการบงคบพยานฝายตนมาเบกความ และท�จะใหม

ทนายความแกตางคดให” (Constitution of United States, Sixth amendment : In all criminal

prosecutions, the accused shall enjoy the right to a speedy and public trial, by an impartial jury of

the state and district wherein the crime shall have been committed, which district shall have been

previously ascertained by law, and to be informed of the nature and cause of the accusation; to be

confronted with the witnesses against him; to have compulsory process for obtaining witnesses in

his favor, and to have the assistance of counsel for his defense.) นอกจากน�ในสหรฐอเมรกายงมการใชระบบลกขนในการพจารณาคดแพงท�มการฟอง

เกนกวา 20 เหรยญ โดยไดบญญตไวในรฐธรรมนญฉบบแกไขเพ�มเตม ฉบบท� 7 วา “ในคดท�ฟอง

ตามกฎหมายคอมมอนลอว อนมทนทรพยในการฟองเกนกวา 20 เหรยญ สทธในการไดรบการ

พจารณาโดยลกขนจะเกดข�น และขอเทจจรงใดท�ลกขนพจารณาแลว ศาลใดแหงสหรฐอเมรกาจะ

พจารณาใหมเปนอยางอ�นใหผดไปจากกฎเกณฑแหงกฎหมายคอมมอนลอวไมได” (Constitution of

United States, amendment VII : In suits at common law, where the value in controversy shall

exceed twenty dollars, the right of trial by jury shall be preserved, and no fact tried by a jury, shall

be otherwise reexamined in any court of the United States, than according to the rules of the

common law.) ระบบลกขนในสหรฐอเมรกาน�น อาจแบงไดเปน 2 ประเภท คอ คณะลกขนใหญ

(Grand jury) และคณะลกขนเลก (Petty jury) ซ� งคณะลกขนท�จะทาการพจารณาพพากษาคดจรง ๆ

คอ คณะลกขนเลก (Petty jury) สวนคณะลกขนใหญ (Grand jury) มหนาท�เพยงไตสวนมลฟอง

เทาน�น (1) คณะลกขนใหญ (Grand jury)

คณะลกขนใหญมใชกระบวนพจารณาของศาลยตธรรม คณะลกขนใหญเปนเพยง

องคกรทาหนาท�ไตสวนเทาน�น โดยคณะขนใหญจะทาหนาท�พจารณาไตสวนคดอาญาเบ�องตนวา

พยานหลกฐานท�พนกงานอยการมอยน�นมน� าหนกเพยงพอท�จะดาเนนคดอาญากบผตองหาหรอไม

ถาคณะลกขนใหญเหนวามพยานหลกฐานเพยงพอจะดาเนนคดแกผตองหา กจะมความเหนส�งฟอง

เปนทางการแกผตองหาน�น (Indictment) ซ� งปกตคณะลกขนใหญจะใชในคดอาญารายแรง (Felony)

53

ท� มโทษประหารชวต (Death) หรอจาคกมากกวา 1 ปข� นไป และในคดความผดไมรายแรง

(Misdemeanor) ท� มโทษจาคก 1 ป หรอ นอยกวาน�น คณะลกขนใหญมาจากการคดเลอกจาก

ประชาชนโดยท�วไป โดยปกตจะมจานวนต�งแต 12 คน ถง 23 คน โดยปกตจะ 23 คน ซ� งทาหนาท�

ชดละประมาณ 1 เดอน หรอนานกวาน�น เพ�อใหคณะลกขนใหญคอยถวงดลอานาจเจาหนาท�รฐใน

กระบวนการยตธรรม ซ� งคณะลกขนใหญจะตองมคะแนนเสยง 12 เสยงข�นไปจงจะสามารถฟองคดได (2) คณะลกขนนอย (Petty jury)

คณะลกขนนอย คอ ลกขนท�มหนาท�พจารณาและวนจฉยช� ขาดในปญหาขอเทจจรง

ในศาลรฐบาลกลางจะประกอบไปดวยลกขน จานวน 12 คน สวนในระดบมลรฐจะข�นกบกฎหมาย

วธพจารณาความของมลรฐน�น ๆ ซ� งแตกตางกนออกไป อยางไรกตาม ศาลสงสดของสหรฐอเมรกา

(U.S. Supreme court) เคยวนจฉยไวในคด Williams v. Florida (399 U.S. 78, 100, 1970) วามลรฐ

ฟลอรดาซ�งมระบบลกขน 6 คน ใชในคดอาญาไดไมขดกบรฐธรรมนญ หลงจากคด Williams มลรฐ

จอรเจยไดแกกฎหมายใหจานวนลกขนลดเหลอ 5 คน ศาลสงสดของสหรฐอเมรกา (U.S. Supreme

court) ไดวนจฉยไวในคด Ballew v. Georgia (435 U.S. 223, 1978) วาจานวนลกขน 5 คน ไมเพยงพอ

ท�จะทาหนาท�ลกขนไดอยางมประสทธภาพ ถอวาขดรฐธรรมนญ ดงน�นสรปไดวา จานวนลกขน

ตองไมต�ากวา 6 คน (พรเพชร วชตชลชย, 2538, หนา 91-92) ลกขนในสหรฐอเมรกามหนาท�

วนจฉยช�ขาดขอเทจจรงวาจาเลยกระทาผดจรงหรอไม สวนปญหาวาควรลงโทษเทาไหรเปนอานาจ

ของศาล คดอาญาในสหรฐอเมรกาในศาลรฐบาลกลางน�น ในทก ๆ คด ตองไดรบการพจารณาคด

โดยคณะลกขนใหญ (Grand jury) และคณะลกขนเลก (Petty jury) ( Title 28 of the United States

Code, Chapter 121, Section 1861) เวนแตจาเลยสละสทธ� การพจารณาคดโดยคณะลกขน ซ� งตองทา

เปนลายลกษณอกษร โดยตองรบการยนยอมจากศาลและพนกงานอยการ สวนในระดบมลรฐน�น

ศาลฎกาแหงสหพนธรฐเคยวนจฉยไวในคด Distric of Columbia v. Clavans (300 U.S. 617, 1937)

คด Frank v. United states (395 U.S. 147, 1969) และคด Duncan v. Louisiana (391 U.S. 145, 1968)

ซ� งลงโทษจาเลยในความผดเลกนอย (Petty offense) โดยไมใชลกขน โดยในคด Duncan v. Louisiana

ใหเหตผลไววาความผด Petty offense ไมตองพจารณาคดโดยใชลกขน เน�องจากผลกระทบตอ

จาเลยจากการตดสนคด Petty Offense ยงไมมน� าหนกมากพอท�จะเทยบประโยชนจากการท�จะ

บงคบใชกฎหมายอยางเตมประสทธภาพ และทาใหการบรหารงานยตธรรมงายข�น ยอมทาใหการ

พจารณาเปนไปไดอยางรวดเรว และประหยดคาใชจายจากการท�ไมตองพจารณาโดยคณะลกขน

(ทว ชโต, 2550, หนา 74-75) จงอาจกลาวไดวาในคดอาญาท�มความผดเลก ๆ นอย ๆ ไมจาเปนตอง

พจารณาพพากษาคดโดยใชคณะลกขน

54

คณสมบตผท�จะเปนลกขนในศาลรฐบาลกลาง (U.S. court) (Title 28 of the United

States Code, Chapter 121, Section 1865) (1) เปนพลเมองสหรฐอเมรกา อายไมต�ากวา 18 ป และมภมลาเนาในเขตอานาจ

ศาลไมนอยกวา 1 ป (2) ตองสามารถอาน เขยน หรอเขาใจภาษาองกฤษได (3) ตองสามารถพดภาษาองกฤษได (4) ตองมลกษณะทางกายภาพหรอจตใจเหมาะสมท�จะเปนลกขน (5) ตองไมเคยไดรบการตดสนวากระทาความผด โดยการตดสนของศาล หรอโดย

การตดสนของคณะลกขน ในอาชญากรรมของมลรฐหรอของประเทศชาต ซ� งมบทลงโทษดวยการ

จาคกมากกวาหน�งป และสทธการเปนพลเมองยงไมไดรบกลบคนมา สวนคณสมบตของผท�จะเปนลกขนในระดบมลรฐ โดยสวนใหญคณสมบตเบ�องตน

จะเหมอนกบระดบสหพนธรฐ เชน ในมลรฐมนนสโซตา ไดกาหนดไววาบคคลท�จะเปนลกขนได

ตองอายไมต�ากวา 18 ป ตองสามารถพด อาน เขยน เขาใจภาษาองกฤษไดด และมลกษณะทาง

กายภาพหรอจตใจเหมาะสมท�จะเปนลกขน ในระดบสหพนธรฐ และระดบมลรฐจะกาหนดคณสมบตของบคคลท�ไมตองเปน

ลกขนไวเหมอนกน คอ (Title 28 of the United States Code, Chapter 121, section 1863 (b) (6)) (1) เปนขาราชการของพลเรอนสหรฐ มลรฐ หรอองคกรปกครองสวนทองถ�น

ซ� งทางานเตมเวลา (2) เปนเจาหนาท�ดบเพลงหรอเจาหนาท�ตารวจ (3) เปนทหารของสหรฐ นอกจากน� ยงอนญาตใหผท�มคณสมบตท�ไดรบคดเลอกเปนลกขนสามารถขอยกเวน

ไมปฏบตหนาท�ลกขนไดภายใตเง�อนไขอยางใดอยางหน�งตอไปน� (Title 28 of the United States Code,

Chapter 121, section 1863 (b) (5) (B)) (1) มอายเกน 70 ป และย�นคารองขอยกเวน (2) ตองมใบรบรองแพทยวาไมสามารถปฏบตหนาท�ลกขนได (3) ตองเคยเปนลกขนมาแลวภายใน 2 ป ท�ผานมา (4) ตองมภาระเล�ยงดเดกอาย 1 ขวบ ซ� งหากไปปฏบตหนาท�ลกขน อาจทาใหเดก

น�นเปนอนตรายตอสขภาพหรอไมปลอดภย (5) ตองเปนเจาของกจการท�ไมมลกจาง ซ� งหากไมเปนลกขนอาจทาใหกจกรรม

เสยหาย

55

(6) ตองเปนอาสาสมครดบเพลง หรอบรรเทาสาธารณภย การคดเลอกลกขนน�นบคคลท�อยในเครอขายท�จะไดรบคดเลอกเปนลกขน เรยกวา

Prospective juror ในการคดสรรโดยปกตจะคดจากบญชรายช�อผมสทธเลอกต�ง หรอบญชรายช�อ

ผเสยภาษ หรอสานกงานท�อนญาตออกใบขบข� หรอ Department of motor vehicles (DMV) บางรฐ

กใชวธการเปดรบสมคร โดยข�นตอนแรกจะมการสงใบแจงเปนสมาชกของคณะลกขน ใหผท�ไดรบ

การคดเลอกกรอกเอกสารแลวสงกลบไป โดยจะเปนแบบสอบถามเก�ยวกบขอมลสวนตว และ

ตรวจสอบคณสมบตวามคณสมบตจะไดรบการเลอกเปนลกขนหรอไม จากน�นถามคณสมบต

ครบถวนกจะไดรบหมายเรยกใหไปปฏบตหนาท�ลกขน โดยศาลจะสงหมายเรยกวนนดมาให ผท�

ไดรบหมายเรยกแลวไมมาจะมความผดฐานละเมดอานาจศาล เวนแตมเหตผลสมควรในการท�จะไม

มาคดเลอกตอการปฏบตหนาท�เปนลกขน ในการออกหมายเรยกจะตองเพ�อจานวนผไมสมครใจเปน

ลกขน และผท�ถกคดออก โดยวธท�เรยกวา Voir dier ซ� งกคอ เปนกระบวนการคดเลอกลกขน โดย

ศาลจะเชญผท�ไดรบเชญใหมาปฏบตหนาท�ลกขนเขามาในหองพจารณาในจานวนท�มากกวาลกขน

ท�ตองการประมาณ 2-3 เทา เชน ถาจะคดเลอกลกขน 12 คน กอาจเชญมา 30 คน จากน�นผพพากษา

จะแถลงถงความสาคญของคดโดยสงเขป ระบตวคความและทนายความคความใหชดเจน จะเปด

โอกาสใหคความ ซ� งไดแก พนกงานอยการโจทก และทนายจาเลย ซกถามผท�จะทาหนาท�ลกขนใน

ประเดนตาง ๆ ซ� งคความฝายน�นตองการรจากลกขน เชน ในเร�องประวตการทางาน การศกษา

ทศนคต ซ� งผท�จะถกคดเลอกเปนลกขนตองสาบานตนกอนใหถอยคาท�เปนจรงเก�ยวกบคณสมบต

ของตน ซ� งการถามคาถามเพ�อท�จะแสวงหาความจรงวาในบรรดาผท�ถกเรยกมาตอหนาน� มบคคลใด

ท�มผลประโยชนเก�ยวของกบคด หรอมเหตผลใดท�บคคลท�จะไดรบเลอกเปนคณะลกขนน�นไม

สามารถวนจฉยไดอยางเท�ยงธรรม หรอมบคคลใดมความเก�ยวของกบคความ หรอมความคนเคยกบ

ทนายความ หรอพยานท�เขามาเบกความในคดน� บางคาถามอาจทาใหประจกษไดวาบคคลใดมความ

ลาเอยงหรอมความรสกท�มอทธพลตอการทาคาวนจฉย ในกรณท�บคคลใดรขอเทจจรงใดเก�ยวกบ

คดมากอน บคคลน�นจะตองแจงใหผพพากษาทราบดวย อกท�งผท�ทาหนาท�เปนลกขนใหญ (Grand

jury) ในคดเดยวกนน�จะถกตดสทธ� ไมใหเขาเปนคณะลกขนนอย (Petty jury) คความฝายใดอาจรอง

ขอใหผท�ไดรบเลอกเปนคณะลกขนถอนตวหรอไดรบการยกเวนจากการปฏบตหนาท�ลกขน เรยกวา

การคดคานลกขน (Exclude) การคดคานอาจแบงไดเปน 2 อยาง คอ (พรทพย เพชรศร, 2554,

หนา 17-18) (1) การคดคานโดยมเหต ซ� งถาการไตสวนพบวาบคคลน�น ๆ มความลาเอยง

ผพพากษาจะอนญาตใหถอนตว การคดคานโดยมเหตน� ไมจากดจานวนคร� ง การคดคานโดยมเหต

ไดแก

56

(1.1) ขาดคณสมบตตามท�กฎหมายบญญตไว (1.2) มความสมพนธกบคความหรอทนายของคความฝายหน� งฝายใดโดยทาง

สายโลหตหรอโดยการสมรส (1.3) มความลาเอยงหรออคต (2) การคดคานโดยไมมเหต คความมสทธ� จะคดคานโดยไมมเหตโดยจากดจานวน

คร� ง ซ� งสวนใหญจะคดคานไดไมเกน 3 คน การคดคานประเภทน� เรยกวา การคดคานโดยสทธ สทธในการปฏเสธลกขนน� ในแตละมลรฐตางมวธการท�แตกตางกนออกไป บาง

มลรฐใหจาเลยปฏเสธลกขนโดยไมตองแสดงเหตผล บางมลรฐตองแสดงเหตผล แตไมกระทาตอ

หนาลกขน แตจะกระทาเปนการลบตอหนาผพพากษา สทธในการปฏเสธไมใหลกขนผใดผหน� ง

ปฏบตหนาท�มขอจากดบางเหมอนกน สวนใหญจะเปนขอจากดท�ใชกบพนกงานอยการโจทก เชน

โจทกไมอาจปฏเสธลกขนแสดงวาเขาไมเหนดวยกบการประหารชวต (Adam v. Texas, 448 U.S.

38, 1980) แตถาลกขนแสดงความเหนวาเขาไมเหนดวยกบการลงโทษประหารชวต และไมมวนท�

จะวนจฉยลงโทษจาเลยท�จะไดรบโทษประหารชวต หากมพยานหลกฐานเพยงพอเชนน� พนกงาน

อยการโจทกอาจปฏเสธผน�นไมใหทาหนาท�ลกขนได (Witherspoon v. Illinois, 391 U.S. 510, 1968)

ซ� งปกตในการคดเลอกลกขนกจะมการคดเลอกลกขนสารอง (Alternate juror) ไวดวยเพ�อกรณท�

ลกขนไมสามารถทาหนาท�ได เชน เสยชวต โดยปกตลกขนสารองจะเขารวมพจารณาเชนเดยวกบ

ลกขนตลอดเวลา แตไมมสทธ� ออกเสยงในการแสดงความคดเหนวนจฉยความผดจาเลย แตถา

เม�อไหรท�ลกขนท�ปฏบตหนาท�ปกตไมสามารถปฏบตหนาท� ตอไปได ลกขนสารองกจะปฏบต

หนาท�ทนท ไมตองไปเร�มกระบวนพจารณาใหม การพจารณาโดยลกขนน� จะประกอบไปดวยผพพากษา 1 คน เรยกเปนองคคณะ

(Trial judge) ซ� งมหนาท�สาคญ คอ ควบคมการพจารณาคด อนไดแก การสบพยานของท�ง 2 ฝายให

เปนไปตามกฎหมาย และมหนาท�วนจฉยขอกฎหมายในเร�องการอนญาตใหรบฟงพยานหลกฐาน

ประเภทใดหรอไมอนญาต จงถอกนวาผพพากษาเปนผมคาส�งหรอคาวนจฉยในขอกฎหมาย สวน

ลกขนเปนผมคาส�งหรอคาวนจฉยในปญหาขอเทจจรง หรออาจกลาวไดวาการพจารณาพพากษาวา

จาเลยมความผดหรอไมเปนหนาท�ของลกขน สวนผพพากษาเพยงแตใหคาแนะนาแกคณะลกขนใน

ขอกฎหมายท�เก�ยวของ และในกรณท�ลกขนเหนวาจาเลยมความผด ผพพากษาจะเปนคนตดสนวาจะ

ลงโทษจาคกจาเลยก�ป (พรเพชร วชตชลชย, 2538, หนา 94-96) ในระหวางการพจารณาคดจะตองไมมการกระทาอยางหน� งอยางใดท� มผลให

ลกขนเกดอคตข�นมาได เชน จะใหจาเลยในคดอาญาใสเส�อผาชดนกโทษหรอชดเรอนจาไมได สวน

การถายทอดโทรทศนวงจรปดซ� งมกรณจาเลยคดคานน�น ศาลสงสดสหรฐวนจฉยวายอมทาได

57

เพราะการถายทอดโทรทศนวงจรปดไมกอใหเกดอคตแกลกขนในการพจารณาคดของจาเลย

(Chandler v. Florida, 449 U.S. 560, 1981) ในเร�องการถายทอดโทรทศนวงจรปด หรอการถายภาพ

หรอการถายทอดเสยงทางอากาศน�ไปเก�ยวพนกบสทธอก 2 ประการซ� งเปนสทธตามรฐธรรมนญ

เชนกน คอ สทธในการพจารณาคดโดยเปดเผย ซ� งเปนสทธของจาเลย (Right to a public trial)

ตามท�บญญตไวใน The sixth amendment สวนสทธอกประการหน� ง ไดแก สทธในการส�อสาร

ขาวสาร (Freedom of the press) ตาม The first amendment ในเร�องน� ศาลสงสดสหรฐวนจฉยวา

หลกในเร� องการพจารณาคดโดยเปดเผย (Public trial) เปนหลกประการสาคญท�จะทาใหการ

พจารณาคดของศาลเปนไปโดยบรสทธ� ยตธรรม และสาธารณชนท�วไปสามารถตรวจสอบได แต

ในบางคร� งอาจเปนการจาเปนท�ศาลยอยมอานาจส�งไมใหบคคลท�ไมเก�ยวของกบคดออกจากหอง

พจารณาดวยเหตผลตางๆ เชน เพ�อปกปองคมครองพยาน เพ�อรกษาความลบของทางราชการ หรอ

เพ�อความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนด (U.S. v. Herold, 368 F. 2 d. Cir., 1966) คาส�งศาลท�กระทบ

ตอส�อมวลชนมปญหาสศาลสงในการตความ The first amendment เชนกน เปนหลกการท�ยอมรบ

กนวาส�อมวลชนมสทธท�จะเขามาฟงการพจารณา (Richmond Newspaper, Inc. v. Virginia, 448

U.S. 555, 1980) แตศาลกมอานาจท�จะส�งหามส�อมวลชนเขามาฟงการพจารณา ท� งน� โดยศาลม

ดลพนจส�งเองหรอมดลพนจหลงจากท�คความรองขอ (Globe Newspaper Co. v. Superior Court,

457 U.S. 596, 1982) ในกรณท�ส�อมวลชนมอานาจเขาฟงการพจารณาของศาล ศาลแทบทกแหงใน

สหรฐอเมรกามคาส�งหามการถายภาพยนตร ภาพน�ง หรอการอดเสยงเพ�อโฆษณาเผยแพรซ� งกรณ

เชนน� ไมขดตอเสรภาพของส�อมวลชนเชนกน มขอท� นาสงเกตวา สทธของส�อมวลชนในการ

เผยแพรขาวสารในศาลน� ถกจากดเปนอยางมากในช�นพจารณาคด (Trial) แตในช�นกอนพจารณา

(Pre-trial) เชน ช�นไตสวนขอเทจจรงเบ�องตน (Preliminary hearing) ถงแมจะเปนกระบวนพจารณา

ท�กระทาในศาลและตอหนาผพพากษา แตส�อมวลชนกมเสรภาพในการเขาฟงและเผยแพรไดอยาง

เตมท� (Press Enterprise Co. v. Superior Court, 478 U.S. 1, 1986) กลาวโดยสรปแลว เม�อคความพรอมศาลจะมคาส�งใหดาเนนกระบวนพจารณาคด

ตามลาดบ ดงน� (1) การแถลงการณเปดคดโดยคความ (2) การนาสบพยานของฝายโจทก (3) การนาสบพยานของฝายโจทก (4) การแถลงการณปดคดโดยคความ กระบวนการพจารณาจะเร�มตนโดยการแถลงเปดคดของคความ (Opening statement)

ศาลจะใหพนกงานอยการโจทกเปนฝายแถลงการณเปดคดกอน ปกตแลวพนกงานอยการโจทก

58

มกจะแถลงส� น ๆ วา คดท�กาลงพจารณาน�นเปนเร�องอะไร พนกงานอยการโจทกกลาวหาวาจาเลย

กระทาผดกฎหมายก�ขอหาก�กระทง แตละกระทงมการกระทาอยางไร พยานโจทก ประกอบดวย

พยานบคคล หรอพยานเอกสาร หรอพยานวตถท�จะช� ใหเหนถงการกระทาผดของจาเลยไดอยางไร

สรปแลวโจทกมพยานหลกฐานแนนหนาท�จะช� ใหคณะลกขนเหนวาจาเลยกระทาความผดตามฟอง

โดยปราศจากขอสงสยตามสมควร จากน�นจาเลยจะเปนฝายแถลงการณ ซ� งทนายจาเลยมกจะ

แถลงการณเปดคดส�น ๆ เชนกน โดยจาเลยจะยนยนวาจาเลยไมไดกระทาความผดตามฟอง จาเลยม

พยานหลกฐานท�หกลางไดวาตามวนเวลาเกดเหตจาเลยมฐานท�อย ณ ท�ใด จากน�นกจะนาเสนอ

พยานหลกฐานของฝายโจทก ตามดวยจาเลย โดยผพพากษาจะน�งเปนประธาน สวนลกขนจะน�งฟง

ในท�น�งของลกขน (Enbanc) ตลอดการพจารณา หนาท�ของลกขนระหวางสบพยาน คอ การฟงคา

เบกความของพยาน แตลกขนไมมหนาท�บนทกหรอจดยอ คงไดแตรบฟงเฉย ๆ ไมเขาใจจะถาม

พยานกไมได แตอาจถามศาลได หรอพยานพดไมไดยนหรอพดไมรเร� อง ลกขนกอาจบอกศาลได

เม�อมการนาเสนอพยานเอกสารหรอพยานวตถ ศาลจะส�งใหสงลกขนด ถาเปนเอกสารท�สาคญ เชน

แผนผง หรอแผนท�เกดเหต คความมกจะเตรยมเปนแผนใหญๆ ต�งโชวท�กระดานดวย วตถพยานบาง

ประเภท ศาลอาจไมอนญาตใหอางองเปนพยานเพราะอาจเกดอคตตอลกขนไดงาย เชน ในคดทา

แทง ศาลไมอนญาตใหนาศพทารกซ� งเกดจากการทาแทงแลวดองใสขวดโหลมาแสดงตอศาลให

ลกขนเหน เม�อนาสบเสรจส�นเรยบรอยแลว ทนายความและอยการกจะแถลงปดคดดวยวาจา สรป

ประเดนตาง ๆ เม�อท�งทนายโจทกและจาเลยแถลงปดคดแลว ผพพากษากจะสรปขอเทจจรงและขอ

กฎหมายใหคณะลกขนฟง การแถลงน� เรยกวา Charge โดยมจดมงหมายใหลกขนทราบถงกฎหมาย

ท�ยกมาปรบแกคด ผ พพากษาจะอานถอยคาพยานท�มาเบกความใหฟง และจะเรยบเรยงคา

พยานหลกฐานเหลาน� เปนหมวดหม และช� ใหเหนวาจดไหนเปนจดสาคญของการโตแยงหรอขอ

สงสย โดยผพพากษาจะไดบอกวาบดน� ไดเสรจการพจารณาแลว ตอไปเปนหนาท�ของคณะลกขนท�

จะพจารณาวาจาเลยน�กระทาผดตามฟองหรอไม โดยผพพากษาจะบอกวา โจทกฟองวาจาเลยกระทา

ผดก�ขอหา เชน 2 ขอหา คอ ขมขนกระทาชาเรา และทารายรางกาย แลวผพพากษากจะไดอธบาย

(instruct) ถงหลกกฎหมายในเร�องขมขนกระทาชาเราและทารายรางกาย โดยจะอธบายองคประกอบ

ความผดของขอหาท�โจทกฟอง เชน ขมขนกระทาชาเรา มองคประกอบความผด คอ ชายบงคบ

รวมเพศหญง โดยหญงไมยนยอมและไมสมครใจ และหญงน�นไมใชภรยาของตน เปนตน

หลกกฎหมายท�ผพพากษาอธบายแกลกขนน� สวนใหญไมวาในศาลของรฐบาลกลางหรอศาลมลรฐ

จะมคมอไวให ผพพากษาจะอานจากคมอเปนสวนใหญ คดสวนใหญมองคประกอบความผดไม

ยงยาก เว นแตบางคด เชน ในคดอาญาคดหน� งโจทกฟองจาเลยซ� งเปนแพทยฐานฆาคนตาย

ขอเทจจรงเปนเร�องการทาแทง แตครรภแกมาแลว 8-9 เดอน โจทกนาสบวาส�งท�แพทยกระทา คอ

59

เอาทารกซ�งคลอดมาแลว มการหายใจแลวใสไปในขวดโหลทาใหทารกตาย ปญหา คอ สภาพบคคล

เร�มเม�อใด ในคดน�นผพพากษาอธบายหลกกฎหมายท�ไดจากคด Chavez v. California วา สภาพบคคล

น�นเร� มจากเม�อทารกน�นหลดพนจากครรภมารดา (ไมตองคลอดเสรจ) ตรงกบภาษาองกฤษวา

Under process of being born สามารถมชวตอยไดเม�อไดหายใจอากาศเขาไปในปอดแลว ดงน�นใน

สหรฐอเมรกาแพทยจะไมยอมทาแทงใหหญงท�มครรภต�งแต 7-9 เดอน เพราะตองโดนขอหาใด

ขอหาหน� งแน คอ ทาแทงหรอฆาคน นอกจากน�น ผพพากษาจะตองอธบายหลกกฎหมายในเร�อง

หนาท�นาสบและภาระการพสจน โดยเฉพาะเร�อง Proof beyond a reasonable doubt ซ� งผพพากษายง

ตองเนนเสมอวาขอสงสยท�จะปลอยจาเลยน�นตองเปนขอสงสยท�มเหตผล หลงจากคณะลกขนไดฟงคาแถลงของผพพากษาแลว คณะลกขนจะออกจากหอง

พจารณาและเขาไปอยในหองหน�งอกตางหาก แลวกจะพจารณาคดเปนการลบ ผพพากษาไมอาจเขา

ไปหองน� ได และไมวาเวลาใด ๆ ในระหวางการพจารณาลบของคณะลกขน ผพพากษาไมมอานาจท�

จะทาการตดตอกบคณะลกขนหรอตวลกขนคนหน� งคนใด เม�อคณะลกขนไดทาการตดสนแลว

ซ� งโดยปกตในศาลรฐบาลกลางจะตองมมตเปนเอกฉนท สวนในศาลมลรฐอาจใชหลกเสยงขางมาก

แตถามลรฐใดใชระบบลกขน 6 คน คะแนนเสยงจะตองเปนเอกฉนท เม�อลกขนพจารณาเสรจแลว

จะแจงใหผพพากษาทราบ และคณะลกขนจะกลบมาหองพจารณาและประกาศคาตดสนน�น โดยไม

ตองอธบายเหตผลในการพจารณาตดสนน�น (ประทป ทองเสมา, 2523, หนา 51) สหรฐอเมรกาใชระบบลกขนในการพจารณาคดมาเปนระยะเวลานาน อาจกลาวไดวา

มเหตผลหลายประการท�ทาใหสหรฐอเมรกามความไววางใจตอการใชระบบลกขนในการพจารณา

คด โดยเฉพาะอยางย�ง เหตผลท�วาการท�จะตดสนลงโทษบคคลใดจะตองไดรบเสยงเปนเอกฉนท

จากคณะลกขนเปนเหตผลท�สาคญท�ทาใหระบบลกขนมความนาเช�อถอย�งกวาผพพากษานายเดยว

เปนอยางมาก หากลกขนแมแตเพยงนายเดยวไมเช�อวาจาเลยกระทาผด จาเลยจะถกปลอยตวทนท

นอกจากน� ยงเช�อวาไมมระบบใด ๆ ท�ดพอจะตรวจสอบอคต ความเอนเอยงของผพพากษาได

ตางจากระบบการตรวจสอบความเอนเอยงของลกขน ซ� งหากพบวามอคตหรอความเอนเอยงเพยง

เลกนอย กจะทาใหลกขนคนน�นขาดคณสมบตอยางงายดาย ในสหรฐอเมรกามคดรอยละ 90 ท�สามารถยตไดโดยกระบวนการ Plea bargaining ใน

ช�นอยการ โดยไมตองมการพจารณาสบพยาน(Trail) สวนในคดท�จะตองเขาสการพจารณาในศาล

รอยละ 90 จะไดรบการพจารณาจากศาลในระดบทองถ�น ซ� งมลรฐสวนใหญของประเทศ

สหรฐอเมรกา ขอเทจจรงในทางคดจะไดรบการพจารณาโดยคณะลกขน (Jury) ซ� งประชาชนท�วไป

ในบางรฐ เชน เทกซส จาเลยมสทธ� ท�เลอกวาจะรบการพจารณาโดยผพพากษานายเดยวหรอโดย

คณะลกขน (น�าแท มบญสลาง, 2552, หนา 47-52) โดยเฉล�ยแลวการพจารณาโดยลกขนในสหรฐอเมรกา

60

จะมประมาณ 154,000 คดตอป เปนคดของศาลสหพนธรฐ 5,000 คด เปนคดศาลมลรฐ 149,000 คด

โดยจะเปนคดอาญา 66 เปอร เซนต คดแพง 31 เปอร เซนต และคด อ�น ๆ 4 เปอร เซนต

(U.S. Department of state. 2009, p.60) ถงแมวาระบบลกขนมความนาเช�อถอมากกวาการตดสนของผพพากษานายเดยว

แตในสหรฐอเมรกากยงพบปญหาอกมากในการท�นาระบบลกขนมาใช ซ� งนอกจากในเร�องของ

คาใชจาย ท�ส�นเปลองกวาการใชผพพากษาแลว ยงพบปญหาในเร�องการพจารณาคดท�บางคดใช

ระยะเวลายาวนานเปนเดอน ซ� งในชวงระหวางการพจารณาลกขนจะตองถกเกบตว ไมสามารถ

ตดตอกบบคคลภายนอกหรอครอบครว ไมสามารถรบขาวสารจากภายนอกได สงผลกระทบท�งใน

เร� องการทางาน และสภาพจตใจซ� งลกขนอาจเกดความเครยดได เชน ในคดรฐบาลสหรฐ หรอ

พนกงานอยการเปนโจทกฟองนายซอรสกบพวก เปนจาเลยในคดทจรตคอรรปช�นใน ค.ศ. 2006

คดน� มการพจาณาคดโดยคณะลกขน มจาเลย 4 คน มพยานท�งหมด 70 ปาก ใชเวลาพจารณาคด

ท�งหมด 2 เดอน ซ� งสปดาหหน� งใชเวลาในการพจารณาคด 4 วน ต�งแตเวลา 8.30 – 17.00 นาฬกา

ซ� งคณะลกขนตองเกบตวถง 2 เดอน โดยไมสามารถตดตอกบบคคลใด รวมถงไมสามารถรบร

ขาวสารจากภายนอกได นอกจากน� ในการพจารณาพพากษาคดในสหรฐอเมรกาจะพบปญหาเร�องของสผวมา

เก�ยวของเปนอยางมาก คดดง ๆ ในสหรฐอเมรกาท�มเร�องของสผวมาเก�ยวของ เชน คดชายผวดาซ� ง

ช�อวารอดน�ย คงส หนมผวดาท�เพ�งพนคกจากความผดขอหาปลนรานของชาถกทารายรางกายโดย

เจาหนาท�ตารวจผวขาวส�คน โดยอางวาเพราะผตองหาขบรถเรวเกนกาหนดและอยในสภาพเมามาย

และขดขนการจบกม รอดน�ย คงส ถกนายตารวจแอลเอผวขาว ลากลงจากรถเพ�อรมทาราย การ

กระทาท�งหมดน� ถกบนทกโดยกลองวดโอของชาวเมองท�พบเหนเหตการณถายเอาไวได เม�อมการ

แพรภาพดงกลาวออกไปทางโทรทศนกกอใหเกดความโกรธแคนจากคนผวดาท�วอเมรกาเปนอยางมาก

นายตารวจ 4 นาย คอ สแตนซ� คน, ธโอดอร บรซโน, ทโมธ วนด และ ลอเรนซ พาวเวลล ถกต�ง

ขอหาใชกาลงเกนกวาเหต มการข�นศาล Los Angeles County Superior Court เพ�อสคดกน

ซ� งคณะลกขนมท�งหมด 12 คน เปนคนผวขาว (Caucasians) 10 คน ลกคร� งฟลปปนสอเมรกน 1 คน

สเปนและโปรตเกส (Hispanic) 1 คน ซ� งลกขนตดสนใหไมมความผด ผลการตดสนน� ทาให

ประชาชนผวดาโกรธแควนอยางมาก เพราะพยานหลกฐานท�ปรากฏในเทปท�แพรผานโทรทศนทก

ชองเหนวาตารวจใชกาลงเกนกวาเหต แตเพราะคณะลกขนเปนพลเมองผวขาวจงอาจจะตดสนโดย

ความลาเอยงเร� องสผว จากคดน� ทาใหประชาชนผวดาตางพากนลกข� นมากอการจลาจล จนม

ผบาดเจบลมตายเปนจานวนมาก จนผวาการรฐเมองแคลฟอรเนยประกาศสภาวะฉกเฉน จากน�นคด

น� ไดมการนาใหศาล United States district court for the central district of california ตดสนใหม

61

โดยศาลพจารณาให ลอเรนซ พาวเวลล และ สแตนซ� คน มความผด สวนอก 2 คนไมมความผด

และศาลยงตดสนให รอดน�ย คงส ไดคาชดเชยอก 3.8 ลานดอลลาร (Independent Commission on

the Los Angeles Police Department,1991, 6-15) นอกจากคด รอดน�ย คงส คดท�ท�มช�อเสยงท�เก�ยวกบผวส คอ คด โอ เจ ซมสสน

(O.J. Simpson) เปนคดท�โดงดงระดบโลก เพราะวาโอ เจ ซมปสน จาเลยในคดน� เปนผมช�อเสยง

โดงดง (Super star) เปนขวญใจของชนชาวอเมรกนในฐานะนกกฬาอเมรกนฟตบอล ประกอบกบ

บทบาทในฐานะดารา อกท�งคดน� ยงเช�อมโยงเก�ยวกบความเช�อทางสผวของชนชาวอเมรกนอกดวย

เพราะเหตวาโอ เจ ซมปสน จาเลยเปนผมผวส สวนผตายท�งสองเปนบคคลผวขาว คนหน�ง คอ ภรยา

ของโอ เจ ซมปสน สวนผตายอกคนเปนชายหนมเพ�อนชายของภรยาโอ เจ ซมปสน จนทาใหสงคม

ชาวอเมรกนในขณะน�นแบงออกเปนหลายฝาย ฝายผวขาวกเช�อผตายวาจาเลยตองมความผด สวน

ฝายผวสกเช�อวาจาเลยบรสทธ� คดน� การใชเวลาในการเลอกคณะลกขนมากท�สด คอ คดเลอกมาจาก

บคคลมากกวา 1,500 คน ใชเงนมากท�สดถง 15 ลานเหรยญ และเปนคดฆาตกรรมคดแรกท�ศาล

อนญาตใหมการสงสญญาณถายทอดไปยงผชมท�วประเทศได อยการไดย�นฟองโอ เจ ซมปสน

ขอหาฆาคนตายโดยเจตนาอยางโหดรายทารณ ศาลใชเวลา 6 วนในการไตสวนมลฟองจงส�งวาคดม

มล ซ� งโอ เจ ซมป สน จาเลยใหการปฏเสธตอ ศาลเร�มทาการพจารณาสบพยานโดยใชเวลาพจารณา

คด 8 เดอนเศษ แตลกขนใชเวลาช�ขาดคดน� เพยง 4 ช�วโมง นบแตกระบวนพจารณาเร� มตน มการ

เปล�ยนลกขนหลายคนและหลายชด ดวยขอโตแยงวามพฤตกรรมไมเหมาะสม ความขดแยงถกเถยง

กนเองและความรสกแบงแยกผวของตวลกขนบางคน รวมท� งบางคนปกปดขอเทจจรงใน

แบบฟอรมแจงรายละเอยดตวลกขนไมชดแจง บางคนมความรสกกดดน รสกเบ�อหนายตอการ

พจารณาท�ยาวนาน ทายท�สดไดบคคลท�มผวดา 9 คน ผวขาว 2 คน และลาตนอเมรกน 1 คน เปน

คณะลกขน ซ� งทายท�สดลกขนมคาตดสนวาโอ เจ ซมปสน ไมมความผด ซ� งภายหลงคาตดสนมท�งฝายท�เหนดวยและไมเหนดวย แตเปนท�นาสงเกตวาคณะ

ลกขนเปนคนผวสถง 9 คน ซ� งมการวจารณคดน� ดงน� โรเบรต เลอรเนนเวน อดตอยการกลาววา

“ลกขน 12 คน ผวดา 9 ผวขาว 2 ผวละตน 1 ใชเวลาสรปสานวน 4 ช�วโมง เปนการทางานท�ดวน

เกนไปราวกบไมมการพจารณาไตรตรองหลกฐานท�อยการรวบรวมมาให นอกจากน� คาวนจฉยของ

คณะลกขนคร� งน� เหมอนกบคาวนจฉยท�มตอกรมตารวจลอสเองเจอลสวา ตารวจพวกน� เปนพวก

เหยยดสผว การสอบสวนเช�อไมได” ทนายความช�อจล การเซตต กลาววา “คณะลกขนไมใชเหตผล

ในการวนจฉยคร� งน� ท�ง ๆ ท�อยการมพยานหลกฐานมากมายท�พสจนไดวาเขาเปนคนทาผด”

สวนอล เดบลนส ทนายความช�อดง กลาววา “ใชเวลาพจารณาคด 9 เดอน แตสรปคาตดสนแค 4 ช�วโมง

ผดปกตจนนาแปลกใจ” เม�อส�อมวลชนวจารณคาตดสนของคณะลกขนอยางหนก ประธานาธบด

62

บลล คลนตน เกรงวาเร�องจะบานปลายไปกนใหญจนถงอาจเปนปญหาสงครามแบงแยกสผว ทาน

จงออกมาขอรองวา “ผมอยากจะขอรองชาวอเมรกนท�งมวลเคารพในคาตดสนของคณะลกขนคร� งน�

ผมขอแสดงความเสยใจ และขอสวดภาวนาใหแกครอบครวของเหย�อผเคราะหรายดวย” พรอมท�ง

ส�งใหหนวยงานของรฐเตรยมความพรอมท�จะรบสถานการณท�อาจจะเกดข�นเพราะผลของการ

ตดสนคดคร� งน� ภายหลงคดน� นายเฟรด โกลดแมนไดฟองเรยกคาเสยหายโอ เจ ซมปสน ซ� งลกขน

ในศาลแพงไดตดสนให นายเฟรด โกลดแมน ชนะคด โดยตดสนใหโอ เจ ซมปสน ชดใชคาเสยหาย

เปนเงน 33 ลานเหรยญ (ทว ชโต. 2550, 78-80) จากคดน� ทาใหธรกจเก�ยวกบการวเคราะหลกขน

(Jury consultlant) โดงดงเปนอยางมาก ซ� งเปนธรกจท�นกจตวทยารวมกนสานกงานทนายความสบ

ประวตลกขน แลวนาขอมลมาเสนอ เพ�อเปนประโยชนในการคดเลอกลกขน โดยในคดน� โอ เจ

ซมปสน กไดวาจางบรษทน� เชนเดยวกน (ชาครต เทยบเธยรรตน, 2551, หนา 65) คดท�เก�ยวกบผวสในสหรฐอเมรกายงคงมปญหาอยอยางตอเน�อง แมกระท�งในปจจบน

ในสมยท�สหรฐอเมรกามประธานาธบดเปนคนผวส คอ นายบารค โอบามา คดลาสดท�โดงดงไปท�ว

สหรฐอเมรกา คอ คดของนาย จอรจ ซมเมอรแมน (George Zimmerman) อาย 28 ป เช�อสายยว-

ฮสสเปนค เปนหวหนาอาสาสมครเฝาดหมบาน (Neighborhood Watch captian) ไดยงเทรวอน มาร

ตน (Trayvon Martin) เสยชวต ซ� งเปนคนอเมรกนผวดา (African American) วย 17 ป เปน

นกเรยนไฮสกล กอนเกดเหตการณยงกนจนเปนเหตให เทรวอน มารตนเสยชวตน�น จอรจ ซมเมอร

แมน ไดโทรแจง 911 วามผตองสงสยมาเดนอยในถ�นท�เขาดแลอย เจาหนาท� 911 แนะนาวาให นาย

จอรจ น�งอยในรถของเขา ไมตองตดตามผตองสงสย แตนายจอรจ ไมไดปฏบตตามคาแนะนาน�น

และไดตดตามผตองสงสย คอ นายเทรวอน มารตน อกเพยงแคไมถงนาทหลงจากท�นายจอรจโทร

เรยก 911 คนท�อาศยอยในแถบน�นกไดยนเสยงปนดงข�น นายจอรจ ซมเมอรแมน ยอมรบวาเขาเปน

ผยง และใหเหตผลวาเปนการปองกนตวเพราะเทรวอน มารตน ไดมาน�งครอมตวนายจอรจ ซมเมอร

แมน แลวตอยจนจมกหก นายจอรจ ซมเมอรแมน ไดปองกนตวโดยการยงแตลกกระสนทะลหวใจ

ตารวจมาถงท�เกดเหต 2 นาท หลงจากท�จอรจ ซมเมอรแมนยงเทรวอน มารตน เสยชวต ในช�นตน

น�นตารวจเมองไดควบคมตว นายจอรจ ซมเมอรแมน และไดพาไปรบการบาบดรกษาบาดแผลท�

บรเวณศรษะ หลงจากไดสอบถามนายจอรจเปนเวลา 5 ช�วโมง กไดปลอยตวไป เพราะเช�อวาไมม

หลกฐานเพยงพอ และเช�อวานายจอรจมสทธ� ท�จะปองกนตวเองโดยการใชอาวธตามกฎหมายท�

เรยกวา “Stand Your Ground Law” ซ� งน�นเปนจดเร�มตนของขาวใหญ ส�อ ตาง ๆ ครอบครวของ

เทรวอน มารตน และชมชนไดแสดงความไมพอใจกบการตดสนใจของตารวจเมองแซนฟอรดและ

ผคนไดออกมาประทวงในหลายเมองท�วประเทศ จนในท�สด ผวาการรฐฟลอรดา นายรค สกอตต

(Rick Scott) ไดแตงต�งอยการพเศษเพ�อดแลคดน� โดยตรง และอยการพเศษไดต�งขอหาใหกบ จอรจ

63

ซมเมอรแมนดวยขอหาฆาตกรรมข�นท� 2 (Second-degree murder) คณะลกขนในคดน� เปนผหญงผว

ขาวท�งหมด 5 คน และผวสผสม 1 คน คณะลกขนใชเวลาประชมเพ�อตดสนคด 16 ช�วโมง 20 นาท

ตดสนใหจอรจ ซมเมอรแมน “ไมผด” ในขอกลาวหาฆาคนตายโดยไมเจตนา หรอขอกลาวหาฆาคน

ตายโดยไตรตรอง เปนเพราะพวกเธอเช�อในคาใหการของซมเมอรแมนท�วา เขาจาเปนตองสงหารเท

รวอน มารตน เพราะตองรกษาชวตของตวเองไว มการวจารณเก�ยวกบคดไดมากมายโดยเฉพาะใน

เร�องของคณะลกขนท�มเฉพาะคนผวขาว จากปฏกรยาของส�อในสหรฐอเมรกา ท�มกจะออนไหวใน

ประเดนท�เก�ยวกบเช�อชาต ตางกลววาจะเกดจลาจลข�นหลงคาตดสน (CNN, 2013) คดลาสดท�เกด

จากการปญหาผวสของสหรฐอเมรกา คอ หลงจากท�คณะลกขนใหญมมตไมฟองรองดาเนนคด

นายดารเรน วลสน อดตนายตารวจผวขาวแหงสถานตารวจเขตเซนต หลยส เคานท เมองเฟอรกสน

ท�ยงนายไมเคล บราวน วยรนผวส อาย 18 ป เสยชวตท�งท�ไมมอาวธในมอ จนสงผลใหญาตของนาย

บราวนและชมชนชาวอเมรกนผวสในเมองเฟอรกสน เกดความโกรธแคน และกลายเปนชนวนเหต

ประทวงรนแรงในอกหลายสปดาหตอมา ระบบลกขนในสหรฐอเมรกา นอกจากปญหาในเร�องระยะเวลาการพจารณาคด แลว

ยงพบปญหาในเร� องสผวอกดวย ซ� งเม�อเกดคดระหวางสองสผว มกเปนเร� องละเอยดออนท�

ประชาชนมกจะคดวาคณะลกขนจะเขาขางสผวของตนเสมอ จนเกดเปนจดเร� มตนของการจราจล

ข�น ซ� งการท�หลาย ๆ คดในสหรฐอเมรกาไมสามารถจะลงโทษจาเลยได อาจเกดจากการท�มตของ

คณะลกขนในสหรฐอเมรกา โดยสวนใหญจะตองเปนมตเอกฉนท ถามลกขนคนหน�งคนใดไมเหน

ดวย กไมสามารถลงโทษจาเลยได ซ� งการใหคณะลกขนมความเหนตรงกนเปนเร�องท�ไมงายนก

โดยเฉพาะในคดท�ไมไดมหลกฐานชดแจง มการวพากษวจารณเก�ยวกบการพจารณาคดของลกขน

เปนอยางมากวาสมควรจะมการเปล�ยนแปลงหรอไม ในปจจบนประชาชนชาวอเมรกนท�ตองทางาน

ทกวนพยายามหลกเล�ยงการมาเปนลกขน เพราะระบบการพจารณาท�ยงยาก นอกจากน�หลาย ๆ คร� ง

ท�การพจารณาคดแบบลกขนไมสามารถนาตวผกระทาผดมาลงโทษได ระบบลกขนจงเปนระบบท�

สมควรจะตองมการพฒนาและปรบปรงใหมประสทธภาพมากกวาน� (Shapiro Ben, 2011) 3) ระบบลกขนในสาธารณรฐเกาหล โดยปกตในแถบเอเชย จะไมพบวธการพจารณาคดแบบลกขน ยกเวนในฮองกงซ� งเคย

เปนอาณานคมของสหราชอาณาจกรมากอน แตเน�องจากการตองการพฒนาใหประชาชนเขาไปม

สวนรวมในกระบวนการยตธรรม ประเทศตาง ๆในแถบเอเชยจงมการนาระบบลกขนมาพฒนา

ดดแปลง เพ�อใหประชาชนเขาไปมสวนรวมในกระบวนการยตธรรมใหมากข�น ในสาธารณรฐ

เกาหลเองกไดมการนาระบบลกขนของสหรฐอเมรกามาผสมกบระบบผพพากษาสมทบของ

สหพนธสาธารณรฐเยอรมน จนเกดเปนระบบลกขนในสาธารณรฐเกาหล (Korean model) ข�น

64

(Cynthia Yoo, 2013) โดยไดมการตรากฎหมาย Act on citizen participation in criminal trials ข�น

ใน ค.ศ. 2007 กฎหมายฉบบน� มผลใชบงคบใน ค.ศ. 2008 และจะทดลองใชไป 5 ป ซ� งตอมาทาง

สาธารณรฐเกาหลไดมการประกาศใช Act on citizen participation in criminal trials อยางถาวร

โดยใหมผลใชบงคบต�งแตวนท� 30 พฤศจกายน 2016 โดยกฎหมายฉบบน� ไดบญญตใหประชาชน

ในสาธารณรฐเกาหลมหนาท�ตองไปเขารวมพจารณาคดเปนคณะลกขน (Act on citizen participation

in criminal trials 2016, Article 3) โดยวตถประสงคหลกของการใชระบบลกขนในเกาหลมเหตผล

หลกเพ�อแสดงใหเหนถงอานาจและหนาท�ของประชาชนในการเขาไปมสวนรวมในการพจารณา

พพากษาคดอาญา เพ�อเสรมสรางความชอบธรรมทางประชาธปไตย ของกระบวนการพจารณาคด

และเพ�อเพ�มความโปรงใสและความนาเช�อถอของตลาการ (Act on citizen participation in criminal

trials 2016, Article 1) ในเร�มตนมการพยายามท�จะต�งช�อลกขน (Jurors) เชน Citizen judge, Judicial participation

แตในทายท�สดกตดสนใจใชคาวาลกขน (Jurors) ดวยเหตผล 2 ประการ คอ ระบบลกขนของ

สาธารณรฐเกาหลสวนใหญคลายกบระบบลกขนของอเมรกน และประชาชนสวนใหญเขาใจคาวา

ลกขนเน�องมาจากการเปดเผยของส�อของสหรฐอเมรกา (Jae-Hyup Lee, 2009, pp.186-187) แต

ระบบลกขนของสาธารณรฐเกาหลกมความแตกตางจากระบบลกขนแบบด�งเดมของสหรฐอเมรกา

หรอองกฤษหลายประการ เพราะระบบลกขนในสาธารณรฐเกาหลมาจากผสมระหวางระบบลกขน

ของสหรฐอเมรกา และระบบผพพากษาสมทบของสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ในเร� มแรก

นกวชาการท�เหนดวยกบระบบของสหรฐอเมรกาเหนดวยท�จะใหใชจานวนคณะลกขน 12 คน แต

นกวชาการท�เหนดวยกบระบบของสหพนธสาธารณรฐเยอรมน พยามยามท�จะจากดจานวนของ

คณะลกขนใหนอยลง สวนใหญผพพากษาจะไมเหนดวยกบระบบของสหรฐอเมรกา เพราะม

จานวนคนท�มากเกนไป ในทายท�สดเลยมการสรางระบบผสมข�นโดยกาหนดใหมคณะลกขน 5-9

คน ข�นอยกบประเภทคด โดยในคดท�มโทษประหารชวตหรอจาคกตลอดชวต จะมคณะลกขน 9 คน

ในคดท�จาเลยหรอทนายจาเลยยอมรบขอเทจจรงอนเปนสาระสาคญของคดท�ถกฟองระหวางการ

เตรยมการดาเนนคด อาจมคณะลกขน 5 คนกได นอกเหนอจากท�กลาวมาน� ใหมคณะลกขน 7 คน

ซ� งผพพากษาอาจเปล�ยนแปลงจานวนลกขนไดภายใตสถานการณพเศษ ถาคความท� งสองฝาย

ยนยอม (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 13) คดท�จะไดรบการพจารณาคดโดยลกขน ไดแก คดฆาตกรรม คดฆาคนคนตายโดยไม

เจตนา คดขมขน คดปลนทรพย คดตดสนบน คดลกพาตว และอาชญากรรมท�เก�ยวของกบสารนาโค

ตค (Narcotics) ซ� งเปนสทธ� ของจาเลยท�จะเลอกพจารณาโดยคณะลกขนหรอไมกได (Act on citizen

participation in criminal trials 2016, Article 5 ) โดยถาจาเลยเลอกท�จะพจารณาคดโดยลกขน

65

ภายใน 7 วนนบแตคาฟองไดถกสงไปจาเลยตองทาหนงสอแสดงความประสงคจะพจารณาคดโดย

ลกขน โดยจะถอวาจาเลยไดแจงความประสงคเม�อสงทางอเมล หรอสงหนงสอตอหวหนาสถานท�

ถกกกขงหรอผท� มอานาจหนาท� หากจาเลยไมสงหนงสอภายในระยะเวลาดงกลาวจะถอวาจาเลย

ปฏเสธการพจารณาโดยคณะลกขน (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 8)

ภายหลงไดรบคารองขอของจาเลย ศาลมอานาจท�จะไมดาเนนการใหมการพจารณาโดยลกขนได

ในกรณดงน� Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 9) (1) คณะลกขนหรอลกขนสารองหรอบคคลท�คาดวาจะเปนลกขนมความยากลาบาก

ในการพจารณาคด หรอเปนไปไดยากท�จะทาหนาท�ภายใตกฎหมายเน�องจากมการละเมดหรอม

แนวโนมท�จะละเมดชวต รางกาย ทรพยสนของคณะลกขนหรอลกขนสารองหรอบคคลท�คาดวาจะ

เปนลกขนหรอสมาชกครอบครวของบคคลเหลาน� (2) ถาผรวมกระทาความผดไมตองการพจารณาโดยคณะลกขนและเม�อพจารณา

แลวเปนการยากท�จะพจารณาโดยคณะลกขน (3) เม�อพจารณาแลวมความไมเหมาะสมท�จะพจารณาโดยคณะลกขน เน�องมาจาก

สาเหตอ�น ๆ ซ� งศาลตองฟงความคดเหนของพนกงานอยการ จาเลยหรอทนายจาเลยกอนมความจะม

คาวนจฉย ซ� งคาวนจฉยสามารถอทธรณได (4) ถากระบวนการพจารณาคดโดยลกขนตองพกการพจารณาเน�องจากจาเลยปวย

หรอสาเหตอ�นใด ถาระยะเวลาท�ฝากขงจาเลยไดส�นสดลง หรอเม�อพจารณาแลวมพฤตการณท�ไม

เหมาะสมจะพจารณาโดยลกขนตอไป ศาลอาจใชดลพนจยกเลกการพจารณาโดยลกขน ตามท�

พนกงานอยการ จาเลย หรอทนายจาเลยรองขอหรอตามท�ศาลเหนสมควรกได (Act on citizen

participation in criminal trials 2016, Article 11) บคคลท�จะไดรบการคดเลอกเปนลกขนได ตองเปนประชาชนในสาธารณรฐเกาหล

อายไมต�ากวา 20 ป (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 16) บคคลท�ไมม

คณสมบตจะเปนลกขน คอ (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 17) (1) บคคลท�ศาลส�งวาไรความสามารถหรอเสมอนไรความสามารถ (2) บคคลลมละลาย (3) บคคลท�ไดรบโทษจาคก และยงไมพน 5 ป นบแตพนโทษ (4) บคคลท�ไดรบโทษจาคกแตรอการกาหนดโทษ และยงไมพน 2 ป นบแตครบ

กาหนดรอการกาหนดโทษ (5) บคคลท�ไดรบโทษจาคกแตรอการลงโทษ และยงอยระหวางรอการลงโทษ (6) บคคลท�ถกหามตามคาพพากษาของศาล

66

บคคลตอไปน� ไดรบการยกเวนไมตองถกคดเลอกเปนลกขน คอ (Act on citizen

participation in criminal trials 2016, Article 18) (1) ประธานาธบด (2) สมาชกสภา (National Assembly) (3) เจ าหนาของรฐในหนวยงานทางการเมองในฝายนตบ ญญต ผายบรหาร

ฝายตลาการ ศาลรฐธรรมนญ คณะกรรมการเลอกต�ง คณะกรรมการตรวจสอบของเกาหล (4) ตลาการ ผพพากษา อยการ (5) ทนายความ (6) เจาหนาท�รฐในศาลและในสานกงานอยการ (7) ตารวจ เจาหนาท�ราชทณฑ เจาหนาท�คมประพฤต (8) ทหาร ทหารพลเรอน พนกงานดบเพลง ทหารกองหนน บคคลท�เก�ยวของกบคดดงตอไปน� จะไมไดรบการคดเลอกเปนลกขน (Act on citizen

participation in criminal trials 2016, Article 19) (1) ผเสยหาย (2) บคคลท�มความสมพนธกบผเสยหายหรอจาเลย (3) ตวแทนทางกฎหมายของผเสยหายหรอจาเลย (4) พยาน พยานผเช�ยวชาญ หรอผรบมอบอานาจท�เก�ยวกบคด (5) ผรบมอบอานาจ ทนายจาเลย หรอผชวยจาเลยท�เก�ยวของ (6) บคคลทาหนาท�เหมอนอยการหรอตารวจในการประสานงานคด (7) บคคลท�เก�ยวของกบการพจารณาคด การสบสวน การสอบสวน ในคด บคคลท�มคณสมบตดงตอไปน� ศาลอาจยกเวนใหไมตองรบการคดเลอกเปนลกขน คอ

(Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 20) (1) อายเกน 70 ปบรบรณ (2) บคคลท�เคยเขารวมกระบวนการคดเลอกลกขนมาแลวภายในระยะเวลาไมเกน

5 ป (3) บคคลท� ถกฟองเปนจาเลยท� มโทษจาคกหรอมากกวาโทษจาคกและยงอย

ระหวางการพจารณาคด (4) บคคลท�ถกจบ หรอถกคมขง ตามกฎหมาย (5) บคคลท�การทาหนาท�ลกขนจะเปนอนตรายตอสขภาพหรอตอบคคลท�สามหรอ

จะไดรบความเสยหายในอาชพ

67

(6) บคคลท�ไมสามารถปฏบตหนาท� เน�องจากกอนการพจารณาเจบปวยอยาง

รนแรง บาดเจบ หรอไรความสามารถ (7) บคคลท�ไมสามารถปฏบตหนาท�ลกขนเน�องจากสาเหตหรอเหตการณท�หลกเล�ยง

ไมได กระบวนการคดเลอกลกขนเร�มจากการสมรายช�อจาก Jury pool list จากน�นจะสง

หมายเรยกไปยงผท�คาดวาอาจจะไดรบคดเลอกเปนลกขน เพ�อใหมาเขารวมกระบวนการคดเลอก

ลกขน การคดเลอกลกขนในสาธารณรฐเกาหลน�น ศาลจะเรยกผท�คาดวาเปนลกขนมาเฉพาะจานวน

ท�ศาลตองการเทาน�น (Jae-Hyup Lee, 2009, p.191) คอ เทากบจานวนลกขนท�ใชพจารณาคดและ

ลกขนสารอง (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 31) ศาลอาจเพกถอน

หมายเรยกไดทนท�ถาพบวาผท�คาดวาอาจจะไดรบคดเลอกเปนลกขน เปนผไมมคณสมบตเปนคณะ

ลกขน ตามมาตรา 17-20 (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 23) โดยการ

คดเลอกลกขนในข�นแรกจะกล�นกรองจากแบบสอบถามท�ศาลสงใหผท�คาดวาอาจไดรบเลอกเปน

ลกขน ซ�งจะตองตอบตามความจรงเวนแตมเหตผลทางกฎหมายท�ไมสามารถตอบได Act on citizen

participation in criminal trials 2016, Article 25) และศาลจะตองสงรายช�อพรอมท�งรายละเอยด เชน

ช�อ อาย เพศ วนเกด ของผท�คาดวาจะเปนลกขนไปยงพนกงานอยการและทนายจาเลยกอนวนท�จะ

คดเลอกลกขนไมนอยกวา 2 วน (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 26(1))

ถาศาลวางแผนท�จะใชแบบสอบถามในกระบวนการคดเลอกลกขนจะตองสงสาเนาท�ผท�คาดวาเปน

ลกขนไดตอบกลบมาใหคความท�งสองฝายกอนวนคดเลอกลกขน (Act on citizen participation in

criminal trials 2016, Article 26 (2)) กระบวนการคดเลอกคณะลกขนในสาธารณรฐเกาหลจะเปนสวนตวไมเปดเผยตอ

สาธารณชน (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 24(2))โดยจะอนญาตให

เฉพาะผพพากษา พนกงานอยการ จาเลยและทนายจาเลยท�เก�ยวของเขารวมกระบวนการคดเลอกผ

พพากษาเทาน�น ซ� งตางจากของสหรฐอเมรกาท� เปดเผยตอบคคลท�วไป โดยศาลจะถามคาถาม

เพ�อใหผท�คาดวาจะเปนลกขนตอบ ซ� งถาลกขนคนใดมคณสมบตตองหามหรอไดรบการยกเวนให

เปนลกขน จะถกตดออกจากการเปนลกขน นอกจากน�พนกงานอยการ ทนายจาเลย และจาเลย อาจ

รองขอตอศาลใหถามคาถามท�สาคญกได และศาลอาจอนญาตใหพนกงานอยการ ทนายจาเลยและ

จาเลยถามคาถามผท�คาดวาจะเปนลกขนโดยตรงกได (Act on citizen participation in criminal trials

2016, Article 28 (1)) ผท�คาดวาจะเปนลกขนไมสามารถปฏเสธท�จะตอบคาถามโดยปราศจาก

เหตผลท�สมควรได (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 28 (2)) นอกจากน�

68

ศาลสามารถคดเลอกลกขนสารองจานวน 5 คน หรอนอยกวาไดเพ�อเตรยมไวในกรณท�ตาแหนง

ลกขนวางลง (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 14 (1)) การคดคานลกขนสามารถทาได 2 กรณเหมอนของสหรฐอเมรกา คอ การคดคานโดย

มเหตกบการคดคานโดยไมมเหต การคดคานโดยมเหตสามารถคดคานไดไดโดยไมจากดจานวน

คร� ง (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 28 (3)) สวนการคดคานโดยไมม

เหตสามารถคดคานได ดงน� (Act of citizen participation in criminal trials, Article 30 (1)) (1) ในคดท�มจานวนลกขน 9 คน สามารถคดคานได 5 คร� ง (2) ในคดท�มจานวนลกขน 7 คน สามารถคดคานได 4 คร� ง (3) ในคดท�มจานวนลกขน 5 คน สามารถคดคานได 3 คร� ง การพจารณาคดโดยลกขนจะมผพพากษาเปนองคคณะ 3 คนโดยผพพากษาจะเปน

ประธานการพจารณาคด โดยปกตการพจารณาคดจะเร�มตนทนทหลงจากกระบวนการคดเลอกคณะ

ลกขนเสรจส�นลง ซ� งลกขนและลกขนสารองจะตองกลาวคาสาบานวาจะปฏบตหนาท�ดวยความ

ยตธรรมและตามกฎหมาย (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 42(1))

ประธานจะอธบายใหลกขนและลกขนสารองฟงเก�ยวกบอานาจหนาท�ในการพจารณาคดของลกขน

และลกขนสารอง รวมถงเร�องสาคญอ�น ๆ ในการท�จะปฏบตหนาท�ลกขนใหราบร�น (Act on citizen

participation in criminal trials 2016, Article 42(2)) โดยกระบวนการพจารณาคดจะเร�มตนท�ผ

พพากษาจะถามคาถามท�วไปกบจาเลย หลงจากน�นพนกงานอยการจะแถลงเปดคด ตามดวย

ทนายความฝายจาเลยแถลง และประธานจะสรปประเดนปญหา กอนจะเร�มการสบพยานหลกฐาน

ประธานอาจอนญาตใหพนกงานอยการหรอทนายความของจาเลยทาคาแถลงเก�ยวกบขอเทจจรงท�

ถกกลาวหา ซ� งจาเลยจะถกต�งคาถามภายหลงจากท�ไดมการแสดงพยานหลกฐานอ�นแลว เชน พยาน

บคคล คาใหการของผเสยหาย และผลทางวทยาศาสตร หลงจากท�คกรณท�งสองฝายไดสบพยาน

แลว พนกงานอยการและจาเลยจะแถลงคร� งสดทาย คณะลกขนจะไมไดรบอนญาตใหมสวนรวมใน

การถามพยาน (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 4 ) แตลกขนและลกขน

สารองอาจจะรองขอตอประธานเพ�อใหถามคาถามท�สาคญตอจาเลยหรอพยานไดซ� งสามารถจด

คาใหการและใชในการปรกษาหารอได โดยประธานอาจอนญาตไดถาเหนวาเปนการจาเปน

(Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 41 (1)) ลกขนและลกขนสารองจะถกหาม

ไมใหออกจากศาลในขณะอยในระหวางการพจารณาคด และหามปรกษาหารอ หามทาคาพพากษา

และหามสนทนาโดยไมไดรบอนญาตจากประธาน กอนท�การปรกษาหารอ การตดสน หรอการ

สนทนาจะเสรจสมบรณ และหามลกขนหรอคณะลกขนแสดงความเหนหรอสนทนากนกอนท�การ

ปรกษาหารอจะไดเร�มตนข�น รวมถงหามเกบขอมลหรอสอบสวนในเร�องท�เก�ยวกบการพจารณา

69

เพ�มเตม และหามเปดเผยขอมลท�เปนความลบในระหวางการปรกษาหารอ การทาคาพพากษา หรอ

การสนทนา (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 41 (2))โดยลกขนท�ฝาฝน

จะมโทษตามกฎหมาย (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 58) ในระหวางการพจารณาพพากษาคดบคคลท�เปนลกขนหรอลกขนสารองจะไดรบการ

คมครอง ดงน� (1) หามเลกจางลกจาง เน�องจากการท�มาปฏบตหนาท� ลกขน หรอลกขนสารอง

หรอผท�คาดวาจะไดเปนลกขน (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 50) (2) ในระหวางการพจารณาคดหามบคคลใดตดตอกบลกขนหรอลกขนสารอง เพ�อ

จะใชอทธพลในการพจารณาคด หรอเพ�อใหไดขอมลลบท�ลกขนหรอลกขนสารองไดรบมาระหวาง

การปฏบตหนาท�ลกขนหรอลกขนสารอง และหามบคคลใดทาการตดตอกบบคคลท�เคยเปนลกขน

หรอลกขนสารอง เพ�อท�จะไดขอมลลบท�บคคลน�นไดมาระหวางการปฏบตหนาท�ลกขนหรอลกขน

สารอง (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 51) (3) หามเปดเผยขอมลสวนตวของลกขนหรอลกขนสารอง การเปดเผยขอมล

สวนตวของบคคลท�เคยเปนลกขนหรอลกขนสารองจะกระทาไดตอเม�อบคคลน�นยนยอม (Act on

citizen participation in criminal trials 2016, Article 52) (4) ถาประธานพบวาลกขนหรอลกขนสารองถกคกคาม หรอมแนวโนมจะถกคกคาม

หรอมอนตราย ประธานอาจจะหาวธการคมครองลกขนเพ�อความปลอดภยตามท�จาเปน ซ� งพนกงาน

อยการ ทนายจาเลย ลกขน หรอลกขนสารองอาจรองขอได (Act on citizen participation in criminal

trials 2016, Article 53) กอนท�คณะลกขนจะเขาไปปรกษาหารอกน (Deliberation) ประธานจะสรปขอกลาวหา

ขอกฎหมาย และคาฟองและขอตอสของพนกงานอยการและจาเลย และพยานหลกฐานท�สาคญ

ในบางคด อาจอธบายจดสาคญของพยานหลกฐานถาจาเปน (Act on citizen participation in criminal

trials 2016, Article 46 (1)) เม�อคณะลกขนไดฟงประธานอธบายแลวจากน�นคณะลกขนจะรวม

ปรกษาหารอ (Deliberation) ซ� งกระบวนการตดสน (Verdict process) น� เปนการผสมระหวางระบบ

ลกขนของอเมรกนและระบบลกขนของสหพนธสาธารณรฐเยอรมน เพ�อเปนการลดการเกดความ

ขดแยงระหวางการตดสนของลกขน (Hung jury) จนมตไมเปนเอกฉนท โดยคณะลกขนอาจจะฟง

ความคดเหนของผพพากษาดวยกได ถาเสยงสวนใหญเหนควรใหฟงความเหนของผพพากษา

(Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article 46 (2)) ถาคณะลกขนไมสามารถม

มตเอกฉนทวาจาเลยมความผดหรอไมมความผด คณะลกขนจะตองฟงความเหนของผพพากษา

ในกรณดงกลาวการตดสนวาจาเลยผดหรอไมผดจะใชหลกเสยงขางมาก ซ� งผพพากษาไมสามารถ

70

ออกเสยงได ถงแมวาผพพากษาจะรวมปรกษาหารอดวย (Act on citizen participation in criminal

trials 2016, Article 46 (3)) ถาคาตดสนของคณะลกขนวาจาเลยมความผด คณะลกขนจะปรกษากบ

ผพพากษาในการลงโทษจาเลย ซ� งประธานจะอธบายขอบเขตของการลงโทษและเง�อนไขในการ

ลงโทษ กอนจะรวมกนตดสนลงโทษ (Act on citizen participation in criminal trials 2016, Article

46 (4)) คาตดสนของคณะลกขนไมผกพนผพพากษา (Act of citizen participation in criminal trials,

Article 46 (5)) ผพพากษาอาจมคาพพากษาแตกตางไปจากคณะลกขนกได ประธานจะตองเปดเผย

คาตดสนของคณะลกขนและอธบายใหจาเลยฟงวาเหตใดคาตดสนของคณะลกขนกบคาพพากษา

ของผพพากษาถงแตกตางกน (Act of citizen participation in criminal trials, Article 48 (4))

และผพพากษาจะตองเขยนคาตดสนของคณะลกขนไวใตคาพพากษาดวย (Act of citizen participation

in criminal trials, Article 49) คาตดสนของลกขนน� ถาผพพากษาเหนดวยวาไมมความผด พนกงาน

อยการสามารถจะอทธรณไดตอศาลสง ในกรณท�เกดขอแตกตางระหวางคาตดสนของคณะลกขน

และผพพากษา ท�งพนกงานอยการและจาเลยสามารถอทธรณได แตการอทธรณน� เปนการอทธรณ

ตอผพพากษา ไมมคณะลกขนในช�นอทธรณ ในปแรกท�มการทดลองใชระบบลกขน ในสาธารณรฐเกาหล คดแรกเปนคดท�ผชาย

อาย 27 ป ขโมยของและขวาจะทารายหญงอาย 70 ป ในบาน จาเลยยอมรบวาขโมยของจรง เพราะ

ตวเขาและนองสาวตองการเงนไปชาระหน� ท�สะสมมา ซ� งถาไมไดเงนพวกเขาจะถกทาราย พนกงาน

อยการขอใหลกขนตดสนโดยไมคานงถงสถานการณของจาเลย สวนจาเลยขอใหคณะลกขนผอน

ปรน ทายท�สดคณะลกขนมมตเอกฉนทใหจาเลยมความผด ใหลงโทษจาคก 30 เดอน แตใหพกการ

ลงโทษไว ผพพากษายอมรบความเหนของคณะลกขน ซ� งการบรรเทาโทษน� เกดจากความเหนใจท�

นองสาวของเขาเขารวมการพจารณาพรอมดวยเดกทารก ซ� งกประสบความสาเรจท�ทาใหคณะลกขน

เหนอกเหนใจ ( Jae-Hyup Lee, 2009, p.202) การทดลองใชระบบลกขนในสาธารณรฐเกาหลน�นครบ 5 ปแลว ใน ค.ศ. 2012

ซ� งจากสถตในปแรก มผรองขอพจารณาโดยลกขน 233 ราย และเพ�มข�นทกป ปรากฏรายละเอยดดง

ตารางท� 2.1

71

ตารางท� 2.1 ตารางแสดงจานวนคดท�รองขอพจารณาคดโดยลกขนในสาธารณรฐเกาหล

ป

คดท�รองขอ

พจารณาคด

โดยลกขน

(คด)

คดท�ขอถอน

ตว(คด)

คดท�ไดรบ

การพจารณา

คดโดยลกขน

(คด)

คดท�ศาลไม

อนญาต (คด)

คดท�อย

ระหวางการ

ดาเนนการ

(คด)

2008 233 90 64 61 18

2009 336 138 95 75 46

2010 437 176 162 75 70

2011 484 178 253 63 60

รวม 1,490 582 574 274 60

สาเหตท�ศาลปฏเสธไมใหพจารณาคดโดยระบบลกขนน�น 1 คด (0.4 %) เปนเพราะความ

ไมปลอดภยของคณะลกขน 41 คด (15 %) เปนเพราะมการสมรรวมคดในการท�จะใชการพจารณา

คดแบบลกขน และเหตผลอ�น ๆ อก 232 คด (84.7 %) ซ� งระยะเวลานบแตการย�นคารองขอไปจนถง

เสรจกระบวนการพจารณาคดจะใชเวลาประมาณ 89.5 วน ซ� งถาเปรยบเทยบกบระบบ Saiban in

ของประเทศญ�ปน ในปแรกจะใชระยะเวลานบแตย�นคาฟองไปจนถงเสรจส�นการพจารณาคดอย

ระหวาง 5.8 เดอน ถง 6 เดอน ในคดท�จาเลยรบสารภาพ และ 6.8 เดอนในคดท�จาเลยปฏเสธ (Han,

Sang H. & Park, Kwangbai, 2012, p.7) การปรกษาหารอของคณะลกขนจะใชเวลาแตกตางกน

ข�นอยกบประเภทของคดและจานวนลกขน ปรากฏดงตารางท� 2.2

72

ตารางท� 2.2 แสดงระยะเวลาปรกษาหารอของคณะลกขนในสาธารณรฐเกาหล

จานวน

คด

เวลาท�ใช

มากท�สด

เวลาท�ใช

นอยท�สด เฉล�ย

คาใหการ

ของจาเลย

คดท�จาเลยสารภาพ 167 3 ชม. 30

นาท 20 นาท 1 ชม. 29 นาท

คดท�จาเลยปฏเสธ 409 3 ชม. 30

นาท 20 นาท 1 ชม. 45 นาท

จานวน

คณะลกขน

5 57 2 ชม. 30

นาท 30 นาท 1 ชม. 14นาท

7 328 4 ชม. 10

นาท 20 นาท 1 ชม. 35 นาท

9 189 4 ชม. 50

นาท 30 นาท 1 ชม. 51 นาท

ประเภทคด

คดฆาตกรรม 192 3 ชม. 30

นาท 30 นาท 1 ชม. 36 นาท

คดชงทรพย 158 4 ชม. 50

นาท 20 นาท 1 ชม. 46 นาท

คดทารายจนเปนเหต

ใหถงแกความตาย 46

2 ชม. 40

นาท 30 นาท 1 ชม. 35 นาท

คดท�เก�ยวกบความผด

ทางเพศ 91

4 ชม. 10

นาท 30 นาท 1 ชม. 46 นาท

คดอ�นๆ 87 3 ชม. 25

นาท 30 นาท 1 ชม. 21 นาท

รวม 1 ชม. 38 นาท

ท�มา: The supreme court of Korea อางใน Han, Sang H. & Park, Kwangbai. Citizen

participation in criminal trial of Korea: A statistical portrait of the first four years. The National

research foundation of Korea grant funded. Korea government. p. 8.

73

จากการทดลองใชระบบลกขนในสาธารณรฐเกาหล พบปญหาท�ทางคณะกรรมการ

จะตองปรกษาหารอเพ�อพจารณาตอไป ดงน� (Han, Sang H. & Park, Kwangbai, 2012, p.11) (1) คาตดสนของคณะลกขนน�นยงตองอยภายใตคาตดสนของผพพากษาอย

ซ� งถงแมวาจากสถต 4 ป ท�ผานมาจะแสดงใหเหนวาคาตดสนของคณะลกขนและคาตดสน

ของผพพากษาจะตรงกน 90 เปอรเซนต มความเหนขดแยงกนเพยง 10 เปอรเซนต แตกยอมจะ

สงผลกระทบตอระบบลกขน เพราะการท�มคาตดสน 2 คาตดสน ยอมสรางความไมนาเช�อถอใหกบ

กระบวนยตธรรม ซ�งสงผลกระทบตอความเช�อม�นของประชาชนในระยะยาว (2) การท�ระบบลกขนในสาธารณรฐเกาหลเปนระบบผสมระหวางยโรปกบระบบ

แองโกล อเมรกน ซ� งถงแมในข�นแรก การตดสนคดจะเปนอสระจากผพพากษาแตการตดสนโทษ

จาเลยกยงตองรวมปรกษาและตดสนรวมกบผพพากษาอย ซ� งการท�ประชาชนยงขาดประสบการณ

ในการมสวนรวมในการพจารณาคด จงยงตองอาศยความสามารถของผพพากษาอาชพอย (3) ระบบลกขนของสาธารณรฐเกาหลในปจจบน เปนระบบท�เปดโอกาสใหเปน

ทางเลอกของจาเลยท�จะใชระบบลกขนหรอไมกได ซ� งเหมอนเปนสทธข�นพ�นฐานของจาเลย

ซ� งควรจะพจารณาวาควรจะบงคบใหใชระบบลกขนในคดบางประเภทหรอไม เชน ในสหพนธ

สาธารณรฐเยอรมน และประเทศญ�ป น จะกาหนดประเภทคดท�จาเปนตองใหใชระบบท�ประชาชนม

สวนรวมไวอยางแนนอน เชน ในคดท�มโทษทางอาญารายแรง นอกจากน� ยงมปญหาเก�ยวกบจานวนลกขน ปญหาเก�ยวกบวธการคดเลอกลกขน

ปญหาเก�ยวกบการท�ศาลไมอนญาตใหใชระบบลกขนในการพจารณาคด ปญหาเก�ยวระยะเวลาใน

การพจารณาพพากษาคด ปญหาเก�ยวกบการมสวนรวมของคณะลกขนในการกาหนดโทษ และ

ปญหาเก�ยวกบการอทธรณซ� งยงคงตองพจารณาตอไป (Han, Sang H. & Park, Kwangbai, 2012, p.12) Eric Seo นกกฎหมายของอเมรกน ไดแสดงความเหนตอระบบลกขนของสาธารณรฐ

เกาหลโดยเปรยบเทยบกบระบบลกขนของสหรฐอเมรกนวา ควรจะมการวเคราะหในเร�องการจาย

คาตอบแทนใหแกลกขนและนายจาง เพ�อไมใหเกดการสญเสยรายไดในระหวางท�มาปฏบตหนาท�

และควรมสถานท� รบเล� ยงเดกซ� งไวใจได เพ�อไมใหลกขนตองกงวลในความปลอดภยของเดก

นอกจากน� ยงไดแสดงความคดเหนเก�ยวกบเร�องการประพฤตตวของลกขน ซ� งอาจมการกระทาผด

โดยการเปดเผยขอมลลบ ซ� งเปนเร�องท�พสจนไดยาก ควรมการวางระบบการท�หามลกขนตดตอกบ

บคคลภายนอกอยางเครงครด นอกจากน�ควรเพ�มบทบาของลกขนโดยการใหลกขนมอานาจในการ

ถามพยานมใชเพยงน�งฟง เพราะลกขนอาจมขอสงสยในระหวางการพจารณาได ซ� งมขอถกเถยงกน

วาการใหลกขนถามพยานจะทาใหระยะเวลาในการพจารณาคดยาวนานข�นเปนการเสยเวลา แตถา

พจารณาในดานความยตธรรมและความชดเจนในการท�จะตดสนลงโทษ ควรใหโอกาสลกขนถาม

74

พยานได นอกจากน� ยงเปนการสรางจตใตสานกของลกขนใหตระหนกถงภาระหนาท� ความ

รบผดชอบ ในการตดสนคดซ� งจะทาใหเกดการมสวนรวมและการใสใจมากข�น (Eric Seo, 2007,

pp.283-288) An Junseong ทนายความของสาธารณรฐเกาหล ไดแสดงความคดเหนภายหลงท�มการ

ใชกฎหมายลกขนมาเปนกวา 5 ป วาระบบลกขนในสาธารณรฐเกาหลควรตองปรบปรงหลายอยาง

จะเหนไดวาระบบลกขนในสาธารณรฐเกาหลเปนระบบท�คอนขางจะปด กลาวคอ ไมมรฐธรรมนญ

กาหนดไวใหสทธ� ในการพจารณาโดยลกขน ซ� งสามารถพจารณาไดเฉพาะคดท�จากดเทาน�นและ

ตองไดรบอนญาตจากผ พพากษากอน ถาเปรยบเทยบกบของสหรฐอเมรกาจะเหนไดวาได

กาหนดใหเปนสทธจาเลยในการพจารณาโดยลกขน ซ� งจาเลยสามารถสละสทธน�นได นอกจากน�

จานวนลกขนมต�งแต 5-9 คน ซ� งควรเพ�มจานวนลกขนใหมากข�นโดยอาจเพ�มเปน 12 คน และควร

ใหสทธจาเลยในการเปล�ยนสถานท�พจารณาในกรณท�พบวาลกขนอาจมอคตกบจาเลย โดยควรจะ

เพ�มจานวนศาลใหมอานาจพจารณาโดยลกขน โดยควรเพ�มศาลเทศบาล (Municipal Court) ใหม

สทธพจารณาโดยลกขนดวยเชนกน (An Junseong,2013) การพจารณาคดในสาธารณรฐเกาหลน�นถกผกขาดโดยผพพากษาอาชพมานาน ไมม

ทางใดท�จะใหประชาชนท�วไปเขาไปมสวนรวมในการพจารณาคด การท�สาธารณรฐเกาหลทดลอง

ใชระบบลกขนเปนประสบการณท�สาคญของประชาชนในสาธารณรฐเกาหลท�จะยกระดบ

ความสามารถข�นและแสดงความจรงใจขององคกรตลาการท�ตองการใหพฒนาระบบใหเปน

ประชาธปไตยอยางแทจรง (Han, Sang H. & Park, Kwangbai, 2012, p.12) ถงแมวาในชวงทดลองใชระบบลกขนจะมปญหาเกดข�นจากการใชระบบลกขน แตใน

ทายท�สดสาธารณรฐเกาหลกประกาศใชระบบลกขนอยางเปนทางการ ในป ค.ศ. 2016 โดยมรปแบบ

เหมอนระบบลกขนท�ทดลองใช 6.2 ระบบผพพากษาสมทบ ความเปนมาของมาระบบผพพากษาสมทบในตางประเทศน�นไดเกดข�นคร� งแรกในสมย

อาณาจกรโรมน (The Roman Empire) และชดเจนข�นจากการปฏวตในฝร�งเศส เม�อ ค.ศ. 1789

(John P. Dawan,2013, p.2) ซ� งเปาหมายหน� งของการปฏวตดงกลาวกคอ การทาใหหลกการแบงแยก

อานาจเปนจรงข�นมาและจะทาเชนน� ไดกตอเม�ออานาจฝายตลาการจะตองแยกออกมาจากอานาจ

ฝายบรหาร นอกจากน� การท�จะสรางหลกประกนใหผพพากษามความเปนอสระและตรวจสอบ

ความเปนอสระของผพพากษาดงกลาวไดจงควรท�จะใหบคคลธรรมดาท�ไมไดมความรในทาง

กฎหมายไดเขามามสวนรวมในการพจารณาคดอาญา โดยมจดเร�มตนจากการรวมกลมของผมอสระ

ทางความคดเพ�อมารวมกนพจารณาพพากษาคดในกรณท�ไมมขอกาหนดในกฎของศาสนา หรอกฎ

75

ของหวหนาเผาตอมา ดวยเหตน� จงทาใหมการแยกผพพากษาออกเปน 2 ประเภท ระหวางผพพากษา

อาชพ (Professional Judge) กบผพพากษาสมทบ (Lay Judge) โดยสดสวนของผพพากษาในแตละ

ประเภทและในแตละชวงของเวลา จะข�นอยกบการตอสทางการเมองของประเทศน�น ๆ หากเม�อใด

ท�ศาลถกใชเปนเคร�องมอทางการเมอง ไมวาโดยกษตรย (Feudal King) เจาชาย (Princes) หรอบชอปส

(Bishops) บทบาทของผพพากษาสมทบจะถกจากดหรอขาดหายไปในบางชวงเวลาของประวตศาสตร

(อาภสรา เทพจานงคและคณะ, 2552, หนา 18) ปจจบนหลายประเทศไดมการนาเอาบคคลภายนอก

ท�มใชผพพากษาอาชพมารวมพจารณาพพากษาคดในฐานะผพพากษาสมทบ โดยเฉพาะอยางย�งใน

ประเทศแถบตะวนตกท�ใชระบบกฎหมายแบบลายลกษณอกษร (Civil Law) นอกจากประเทศใน

แถบตะวนตกท�มกมการนาระบบผพพากษาสมทบมาใชในกระบวนการศาลยตธรรมแลว ในขณะน�

อกหลายประเทศในโลกกมการนาระบบผพพากษาสมทบมาใช สาหรบเหตผลเบ�องตนในการนา

ระบบผพพากษาสมทบมาใชในระบบกฎหมาย มดวยกนหลายประการ โดยมผใหความเหนไวดงน� Sanja Kutnjak Ivkovic ใหความเหนไววาระบบผพพากษาสมทบทาใหเกดการมสวนรวม

ของประชาชนทาใหเกดความเปนประชาธปไตยในกระบวนการพจารณาคดและทาใหเพ�ม

ความชอบธรรมตามกฎหมายมากย�งข�น การมสวนรวมของประชาชนชวยสงเสรมใหเกดความ

ยตธรรมและความถกตอง สรางคณคาและความรใหแกชมชน เปนการนามมมองหรอทศนคตใหม ๆ

เขามาสศาล พรอมกนน� เปนการอนญาตใหประชาชนไดเขามามสวนรวมในการบรหารงานยตธรรม

และอกท�งยงชวยยบย�งปองกนและคมครองการใชอานาจท�กดข�ของรฐดวย (Sanja Kutnjak Ivkovic,

2016) Stephen J Alder ใหความเหนไววาการใชระบบผพพากษาสมทบในตางประเทศมาจาก

แนวคดท�วา อานาจประชาธปไตยเปนของประชาชน การใชอานาจตลาการโดยประชาชนจงเปน

ส�งจาเปนอยางย�งท�จะแสดงออกถงลกษณะสาคญอยางย�งของการปกครองระบบประชาธปไตย

(Stephen J Alder 1995, 4) น�าแท มบญสลาง กลาวไววา ระบบผพพากษาสมทบเปนระบบท�เปดโอกาสใหประชาชน

ท�วไปเขารวมใชการพจารณาพพากษาคดโดยตรง โดยผพพากษาสมทบไมจาตองผานการศกษา

อบรมอยางนกกฎหมาย จากแนวคดท�วาคดหลาย ๆ ประเภท ผพพากษาท�เปนกฎหมายจะมขอจากด

ความร ความสามารถ ประสบการณท�จาเปนแกการพจารณาคด นอกเหนอไปจากความรทาง

กฎหมาย ผพพากษาสมทบท�เปนบคคลภายนอกและมความเช�ยวชาญในบางสาขาจะสามารถใช

ความรความสามารถชวยเหลอในทางคดไดเปนอยางด โดยผพพากษาสมทบจะมอานาจตดสนใจ

รวมกบผ พพากษาในข อเทจจรงในสถานการณแหงคดรวมถงการปรบใชกฎหมายดวย

(น�าแท มบญสลาง, 2552, หนา 50)

76

อยางไรกตาม การใชระบบผพพากษาสมทบกถกวจารณวาคดบางประเภทมความ

ซบซอนเกนกวาคนธรรมดาท�ไมใชนกกฎหมายจะเขาใจการดาเนนคดได แตในเร� องน� Dr. Eberhard

Siegismund ใหความเหนวาการนาเสนอขอเทจจรงและขอกฎหมายในการพจารณาคดจะตองถก

กระทาในลกษณะท�แมแตบคคลท�ไมใชนกกฎหมายจะสามารถเขาใจไดดวย (Eberhard Siegismund,

1999, p.16) ในปจจบนประเทศท�ใชระบบกฎหมายแบบลายลกษณอกษร (Civil law) มการนาระบบ

ผพพากษาสมทบไปใชในการพจารณาพพากษาคดอาญา เชน สหพนธสาธารณรฐเยอรมน

สาธารณรฐฝร�งเศส และประเทศญ�ปน

1) ระบบผพพากษาสมทบในสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ระบบกฎหมายของสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ไดรบอทธพลจากกฎหมายของพระ

เจานโปเลยนรวมท�งประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาของฝร�งเศสไดเขามาสเยอรมนในฝ�ง

ซายของแมน� าไรซและแมนโปเลยนจะหมดอานาจลงกยงคงมผลบงคบใชจนกระท�งถง ค.ศ. 1849

ซ� งภายหลงการปฏวตใน ค.ศ. 1848 รฐสวนใหญของสหพนธสาธารณรฐเยอรมนแตละรฐกจะม

ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาฉบบใหมเปนของตนเอง (Bayern ป 1848 และ 1861,

Preussen 1849, Baden ป 1864, Wuerttemberg ป 1868 ฯลฯ) ท�บญญตใหประชาชนเขามามสวน

รวมในการพจารณาคด (สรสทธ� แสงวโรจนพฒน, 2556, หนา 8-9) ตามกฎหมายเยอรมน อาจกลาวไดวารองรอยของการท�บคคลท�ไมไดมความรในทาง

กฎหมายไดเขามามสวนรวมในการพจารณาคดอาญาน�น ปรากฏคร� งแรกต�งแตรอยปกอนครสตกาลแลว

โดยเสรชนท�เปนผชายจะมารวมตวชมนมกนเพ�อท�จะตดสนขอพพาทในทางอาญา ท�ตองถอวาการ

รวมตวในลกษณะดงกลาวมลกษณะของการจดต�งเปนศาลยตธรรม นอกจากน� โดยท�วไปแลว กลาว

ไดวา การตดสนคดอาญาน�นอยในมอของบคคลธรรมดาท�ไมไดมความรในทางกฎหมายมาจนถง

ชวงกลางของยคกลางในชวงศตวรรษท� 12 อยางไรกตาม อานาจของฝายกษตรยท�เร�มจะเขมแขงข�น

ต�งแตศตวรรษท� 5 กไดมการจดต�งศาลของกษตรยข�นกอนและตอมาไดพฒนามาเปนศาลของ

เจาผครองนคร และในท�สดกไดเขามาแทนท�ศาลท�ผพพากษาเปนบคคลธรรมดาท�ไมไดมความร

ในทางกฎหมาย ในยคของสมบรณายาสทธราชย ผพพากษาจงมแตบคคลท�เปนเจาหนาท�ของรฐท�

ไมไดมอสระในทางสวนตวและในทางหนาท�เหมอนในปจจบน การปฏวตในฝร�งเศส เม�อป ค.ศ. 1789 เปนการสงสญญาณของการหมดยคของสม

บรณายาสทธราชย และเปาหมายหน�งของการปฏวตดงกลาวกคอ การทาใหหลกการแบงแยกอานาจ

เปนจรงข� นมาและจะทาเชนน� ไดกตอเม�ออานาจฝายตลาการจะตองแยกออกมาจากอานาจฝาย

บรหาร นอกจากน� การท�จะสรางหลกประกนใหผพพากษามความเปนอสระและตรวจสอบความ

เปนอสระของผพพากษาดงกลาวไดจงควรท�จะใหบคคลธรรมดาท�ไมไดมความรในทางกฎหมายได

77

เขามามสวนรวมในการพจารณาคดอาญาอกคร� งหน�ง ในป ค.ศ. 1791 ท�สาธารณรฐฝร�งเศสจงไดม

การจดต�งองคคณะลกขนในคดอาญาข�นซ� งประกอบไปดวยองคคณะลกขนท�ทาหนาท�ในการรบ

ฟองและองคคณะลกขนท�ทาหนาท�ในการพจารณาพพากษาคด (Anklage- und Urteilsjury) ตาม

แบบอยางของสหราชอาณาจกร และตอมาประเทศเยอรมนกไดรบระบบลกขนดงกลาวมาใชเชนกน

การท�ใหประชาชนท�ไมไดมความรในทางกฎหมายไดเขามามสวนรวมในการพจารณาคดอาญาก

เพ�อท�จะใหคาตดสนของศาลมความโปรงใสและเปนท�ยอมรบของประชาชนมากข� น ในทาง

การเมองกกลาวไดวาการท�ใหประชาชนเขามามสวนรวมในการพจารณาคดอาญากจะแสดงใหเหน

ถงความเปนประชาธปไตยและความเปนเสรนยม รวมท�งเปนการตดอานาจของฝายปกครองไมให

เขามาเก�ยวของกบอานาจตลาการ จดเร�มตนของกระบวนการนตบญญตตามแนวคดน� ในประเทศ

เยอรมนเกดข�นคร� งแรกในรฐธรรมนญฉบบ Paulskirchen ในป ค.ศ. 1848-1849 และแมวารฐเลกรฐ

นอย (Partikularstaaten) สวนใหญในเยอรมนขณะน�นจะปฏเสธแนวคดดงกลาว แตเม�อมการปฏรป

กระบวนพจารณาคดอาญาในความหมายของระบบไตสวนท�ไดรบการปฏรป รฐตาง ๆ ของเยอรมน

กไดรบแนวคดดงกลาวไปบญญตเปนกฎหมายของตนแทบจะไมมขอยกเวน จงกลาวไดวารฐตางๆ

ในเยอรมนตางตดสนใจท�จะใหประชาชนท�ไมไดมความรในทางกฎหมายไดเขามามสวนรวมใน

การพจารณาคดอาญา ไมวาจะอยในรปของศาลลกขน (Schwurgericht) ตามแบบอยางของ

สาธารณรฐฝร�งเศส ท�ใหลกขนท�เปนประชาชนท�ไมไดมความรในทางกฎหมายไดตดสนคดในสวน

ขอเทจจรงวาลกขนเช�อวาจาเลยกระทาความผดจรงหรอไม สวนในปญหาขอกฎหมายรวมท�งปญหา

ในเร�องของการใชดลพนจกาหนดโทษ ยงคงปลอยใหเปนหนาท�ของผพพากษาอาชพตอไป หรอใน

รปของผพพากษาสมทบ (Schoeffengericht) ท�ผพพากษาสมทบท�เปนประชาชนท�วไปท�ไมไดม

ความรในทางกฎหมายกบผพพากษาอาชพจะรวมกนในการพจารณาพพากษาคดอาญา ขอโตเถยงเก�ยวกบองคประกอบของผพพากษาในคดอาญามาถงจดยตเม�อเขาสยคแหง

อาณาจกรไรซในป ค.ศ. 1871 ในพระธรรมนญศาลยตธรรมท�มเปาหมายเพ�อท�จะใหกฎหมายใน

เยอรมนมความเปนอนหน� งอนเดยวกน (ซ� งมผลใชบงคบเม�อวนท� 1 ตลาคม ค.ศ. 1879) ได

กาหนดใหบคคลธรรมดาท�ไมไดมความรในทางกฎหมายไดเขามามสวนรวมในการพจารณา

พพากษาคดอาญาในศาล Schwurgericht และศาล Schoeffengericht กลาวคอ ในศาล Schoeffengericht

ท�อยในสวนของศาลแขวง จะประกอบไปดวยผพพากษาอาชพ 1 คนและผพพากษาสมทบอก 2 คน

ท�จะมอานาจพจารณาคดความผดอาญาท�มโทษไมมาก (จาคกไมเกน 1 ป) ในขณะท�ทกๆ 4 เดอนใน

หน� งป จะมศาล Schwurgericht ทาหนาท�ในการพจารณาคดอาญาท� มโทษรนแรง โดยศาล

Schwurgericht จะประกอบไปดวยบคคลธรรมดาจานวน 12 คนท�จะทาหนาท�ในการวนจฉยปญหา

ขอเทจจรงวาจาเลยกระทาความผดหรอไม สวนผพพากษาอาชพจานวน 3 คนจะทาหนาท�ในการ

78

ตดสนปญหาขอกฎหมายในสวนของกฎหมายวธพจารณาความและใชดลพนจในการกาหนดโทษ

ในสวนของการตดสนลงโทษความผดอาญาระดบกลางและกระบวนพจารณาคดในช�นอทธรณจะ

อยในอานาจการพจารณาคดของผพพากษาอาชพจานวน 5 คน ซ� งอยในองคคณะคดอาญาของศาล

มลรฐ เม�อส�นสดสงครามโลกคร� งท�หน� งในป ค.ศ. 1918 ไดมขอถกเถยงเก�ยวกบบทบญญต

ในพระธรรมนญศาลยตธรรมและการเขามามสวนรวมในการตดสนคดอาญาของบคคลธรรมดาท�

ไมไดมความรในทางกฎหมายอกคร� งหน� ง การปฏรปกฎหมายในป ค.ศ. 1924 ท�มช�อเรยกวาการ

ปฏรป Emminger ซ� งเปนการต�งตามช�อของรฐมนตรยตธรรมในยคน�น ไดนาไปสการเปล�ยนแปลง

คร� งใหญในสวนของการมสวนรวมพจารณาคดอาญาของบคคลธรรมดาท�ไมไดมความรในทาง

กฎหมาย กลาวคอ รฐบาลในขณะน�นไดยกเลกศาล Schwurgericht ในรปแบบเดมแลวแทนท�ดวย

รปแบบของศาลลกขนใหญ (Grosses Schoeffengericht) ท�ประกอบไปดวยผพพากษาอาชพ 3 คน

และลกขนท�ลดจานวนเหลอเพยง 6 คน ท�จะมาทาหนาท�ในการพจารณาคดอาญารายแรงในทก ๆ

3 เดอนโดยเปนการพจารณาท�งในปญหาขอเทจจรงวาจาเลยกระทาความผดหรอไมและในปญหา

ขอกฎหมาย สวนคดอาญาอ�น ๆ ท�เคยอยในอานาจขององคคณะคดอาญาท�มศาลจงหวดทาหนาท�

เปนศาลช�นตนกไดถกยกเลกไปและถกแทนท�ดวยศาลแขวง อยางไรกตาม เน�องจากในชวงเวลา

ขณะน�น ผพพากษาในศาลแขวงจะเปนผพพากษาอาชพเพยงนายเดยวโดยไมไดมผพพากษาสมทบ

ท�เปนบคคลธรรมดาเขารวมเปนองคคณะดวยและทาหนาท�ในการพจารณาคดอาญาเลก ๆ นอย ๆ

ดวยเหตน� จงไมไดมบคคลธรรมดาเขารวมเปนองคคณะในศาลแขวงแตอยางใด ในยคนาซ

(Nationalsozialismus) บคคลธรรมดาท�ไมไดมความรในทางกฎหมายแทบจะไมไดเขามามสวนรวม

ในการใชอานาจตลาการ โดยเฉพาะในชวงสงครามโลกคร� งท� 2 กไดถกตดออกไปเลยดวยซ� า

ยกเวนในกรณของศาลประชาชนเทาน�น (Volksgerichtshof) ท�ยงใหบคคลธรรมดาเขามาใชอานาจ

ตลาการ ชวงหลงสงคราม ในเดอนพฤษภาคม 1945 แนวคดของการท�จะใหบคคลธรรมดาท�ไมได

เปนนกกฎหมายไดเขามสวนรวมในการใชอานาจตลาการไดถกหยบยกข�นมาอกคร� งหน�ง ในคร� งน�

ไดเลอกท�จะใชระบบผพพากษาสมทบ (ein reines Schoeffensystem) อยางในชวงท�มการปฏรป

กฎหมายในป 1924 อยางไรกตาม องคคณะใหญคดอาญา (die grossen Strafkammern) ไดกลบมา

ทาหนาท�เปนศาลช�นตนอกคร� งหน�ง สวนศาล Schwurgericht ภายหลงป 1975 ไดกลายเปนองคคณะ

พเศษเฉพาะทางของศาลจงหวด นอกจากน� ในสวนของจานวนผพพากษาในศาล Schwurgericht

นอกจากจานวนของผพพากษาอาชพท�มอย 3คนแลว จานวนของผพพากษาสมทบกถกลดจานวนลง

จากท�เคยมอย 6 คนกเหลอเพยง 2 คน (สรสทธ� แสงวโรจนพฒน, 2560)

79

ระบบผพพากษาสมทบ (Schöffengericht) ในสหพนธสาธารณรฐเยอรมนในปจจบนน�น

มใชในคดท�อยในอานาจของศาลแขวงพเศษ คอ คดท�ไมอยในอานาจของผพพากษาคนเดยว คอ

คดท�มโทษจาคกต�งแต 1 ปข�นไป แตไมเกน 4 ป จะมผพพากษาอาชพ (Berufsrichter) 1 นาย

และผพพากษาสมทบ (Laienrichter/Schöffen) 2 นาย (Courts constitution act (GVG), Section 29)

ซ� งเรยกวาองคคณะเลกทางอาญา (Die klein strafkammer) เปนผพจารณาคด ซ� งคาพพากษาของผพพากษา

คนเดยวและคาพพากษาขององคคณะเลก (Die klein strafkammer) อาจอทธรณไปยงศาลช�นตนมลรฐ

(Landgericht) โดยถาเปนคาพพากษาของผพพากษานายเดยวจะไดรบการพจารณาโดยองคคณะเลก

ทางอาญา (Die klein strafkammer) ซ� งประกอบไปดวยผพพากษาอาชพ 1 นาย และผพพากษา

สมทบอก 2 นาย สวนคดท�อทธรณคาพพากษาศาลแขวงพเศษ จะไดรบการพจารณาโดยองคคณะ

ใหญทางอาญา (Grosse strafkammer) ซ� งประกอบไปดวยผพพากษาอาชพ 3 นาย และผพพากษา

สมทบอก 2 นาย (Courts constitution act (GVG), Section 76) ซ� งอาจฎกาไปยงศาลสงมลรฐได ซ� ง

องคคณะจะประกอบไปดวยผพพากษาอาชพ 3 คนเปนองคคณะ (Foster, Nigel G. & Sule, Satish.,

2002, pp.69-71) แสดงดงแผนภาพท� 2.1

รปภาพท� 2.1 แสดงระบบผพพากษาสมทบในสหพนธสาธารณรฐเยอรมน

ตามพระธรรมนญศาลยตธรรมเยอรมน (GVG) ถอเปนหนาท�ของชาวเยอรมนทกคนท�

จะตองมาทาหนาท�เปนผพพากษาสมทบในศาลคดอาญา (Courts constitution act (GVG), Section 31)

คณสมบตของบคคลท�จะเปนผพพากษาสมทบในสหพนธสาธารณรฐเยอรมนจะตองมสญชาตเยอรมน

ศาลช�นตนมลรฐ

(Landgericht)

ศาลแขวง

(Amtsgericht)

ผพพากษาอาชพนายเดยว ผพพากษาอาชพ 1 นาย

ผพพากษาสมทบ 2 นาย

ผพพากษาอาชพ 1 นาย ผพพากษาอาชพ 3 นาย

ผพพากษาสมทบ 2 นาย ผพพากษาสมทบ 2 นาย

ศาลสงมลรฐ

(Oberlandesgerichte)

ผพพากษาอาชพ 3 นาย

80

(Courts constitution act (GVG), Section 31) บคคลตอไปน� ไมมสทธจะเปนผพพากษาสมทบ

(Courts constitution act (GVG), Section 32) (1) บคคลท�ผพพากษาพจารณาแลวเหนวาไมมความสามารถจะเปนผพพากษาสมทบ (2) บคคลท�ศาลพพากษาใหลงโทษจาคกเกน 6 เดอนในความผดท�กระทาโดยเจตนา (3) บคคลท�อยระหวางการสอบสวนการกระทาผด ซ� งผลการสอบสวนอาจทาให

สญเสยคณสมบตในการเปนผพพากษาสมทบ บคคลตอไปน� ไดรบการยกเวนในการเปนผพพากษาสมทบ (Courts constitution act

(GVG), Section 33) (1) บคคลท�อายไมถง 25 ป (2) บคคลท�อายเกน 70 ป (3) บคคลท�ไมอยในเขตเทศบาลในวนท�มการคดเลอกผพพากษาสมทบ (4) บคคลท�ไมเหมาะสมเน�องจากเหตผลดานสขภาพ (5) บคคลท�ไมสามารถเขาใจภาษาเยอรมนได บคคลท�ดารงตาแหนงตอไปน� ไดรบยกเวนในการแตงต� งเปนผพพากษาสมทบ

(Courts constitution act (GVG), Section 34) (1) ประธานาธบด (2) สมาชกรฐบาลในสหพนธรฐและมลรฐ (3) ขาราชการพลเรอน (4) ผพพากษา พนกงานอยการ ทนายความ โนตาร� (5) ปลดศาล ตารวจ เจาหนาท�เรอนจา เจาหนาท�กองพสจนหลกฐาน และเจาหนาท�ศาล (6) รฐมนตรกระทรวงศาสนาและสมาชกศาสนาท�มกฎหาม (7) บคคลท�เคยเปนผพพากษาสมทบ 2 คร� งท�ตอเน�องกน บคคลตอไปน� อาจขอยกเวนไมเปนผพพากษาสมทบได (Courts constitution act

(GVG), Section 35) (1) สมาชก Bundestag สมาชก Bundesrat สมาชกสภายโรป (2) บคคลท�ยงไมพน 40 วนนบแตไดทาหนาท�ผพพากษาสมทบ (3) แพทย ทนตแพทย พยาบาล พยาบาลเดก ผชวยพยาบาล ผดงครรภ (4) หวหนาเภสชกรท�ไมไดจางเภสชกรอ�น (5) บคคลท�มภาระหนาท�ในครอบครว ซ� งเปนไปไดยากท�จะมาปฏบตหนาท�

81

(6) บคคลท�มอาย 65 ป หรอจะครบ 65 ป ในวนสดทายของการทางานเปนผพพากษา

สมทบ (7) บคคลท�แสดงใหเหนวาการเปนผพพากษาสมทบจะกระทบตอชวตความ

เปนอยหรอเปนอนตรายตอตนเองหรอบคคลท�สาม การคดเลอกผพพากษาสมทบในเร�มตนน�นจะกระทาโดยสภาเทศบาล โดยทก ๆ 5 ป

จะรวบรวมรายช�อจากผสมคร หรอองคกรตาง ๆ อาจเสนอช�อได เชน สมาคมการกศล หรอ

ประชาชนท�วไป ถามผสมครไมเพยงพอจะคดเลอกจากรายช�อจากทะเบยนบานโดยการสม

(Eberhard Siegismund, 2000, pp.119-120) เม�อไดรายช�อท� งหมดแลว รายช�อน�นตองไดรบการ

เหนชอบจากสภาเทศบาลอยางนอยสองในสาม หรออยางนอยท� สดตองไมต�ากวาคร� งหน� ง

ในรายช�อตองแสดงใหเหนถงเพศ อาย อาชพและสถานะทางสงคม โดยจะตองประกอบไปดวย

ช�อ นามสกล วนเกดและสถานท�เกด ท�อยและอาชพ โดยรายช�อน�นตองเปดเผยใหสาธารณชน

ตรวจสอบเปนเวลา 1 อาทตย โดยระยะเวลาท�ออกมาวางใหสาธารณชนตรวจสอบน�น ควรจะ

ประกาศใหทราบลวงหนา โดยรายช�อท�เสนอน�น สาหรบศาลแขวงน�น ควรจะมอยางนอย 2 เทาของ

จานวนผพพากษาสมทบท�ตองการ(Courts constitution act (GVG), Section 36) การคดคานผพพากษา

สมทบจะทาไดภายใน 1 สปดาห นบแตวนสดทายของการใหสาธารณชนตรวจสอบ (Courts constitution

act (GVG), Section 37) ภายหลงจากน�นประธานสภาเทศบาลจะสงรายช�อไปยงผพพากษาศาลแขวง

ถามความจาเปนท�ตองแกไขรายช�อภายหลงจากท�ไดสงไปแลวประธานสภาเทศบาลจะตองแจงให

ผพพากษาศาลแขวงทราบ (Courts constitution act (GVG), Section 38) ผพพากษาศาลแขวงจะ

พจารณารายช�อท�ไดจากสภาเทศบาล แลวจะทาการตรวจสอบวาไดผานการกระบวนการตรวจสอบ

จากสาธารณชนหรอยง รวมท�งสงเกตและพจารณาขอบกพรองตาง ๆ (Courts constitution act (GVG),

Section 39 ) ทก ๆ5 ป ศาลแขวงจะมการคดเลอกคณะกรรมการคดเลอกผพพากษาสมทบ ซ� งอยางนอย

คณะกรรมการจะตองประกอบไปดวย ผพพากษาศาลแขวงเปนประธาน เจาหนาท�บรหาร และ

ผชวยอก 3 คน (Courts constitution act (GVG), Section 40) คณะกรรมการคดเลอกผพพากษา

สมทบจะคดเลอกผพพากษาสมทบโดยใชหลกเสยงขางมาก ในกรณท�คะแนนเสยงเทากนให

ประธานเปน ผตดสน ซ� งการลงคะแนนจะถกบนทกไวเพ�อไมใหมการโตแยงได (Courts

constitution act (GVG), Section 41) สวนการแกไขรายช�อผท�ไดรบการคดเลอกน�น จะทาไดตองใช

เสยงสองในสามของคณะกรรมการท� งหมด ซ� งการคดเลอกควรคานงถง เพศ อาย อาชพ และ

สถานะของบคคลน�นดวย (Courts constitution act (GVG), Section 42) ประธานศาลแขวงและ

ประธานศาลช�นตนมลรฐ จะเปนผแจงจานวนผพพากษาสมทบและผพพากษาสารองท�ตองการ

ซ� งหลกการคานวณน�นผพพากษาสมทบท�คดเลอกไปน�นควรจะน�งพจารณาไมเกน 12 วนในการ

82

พจารณาธรรมดาตอป (Courts constitution act (GVG), Section 43) หลงจากน�นรายช�อของผพพากษา

สมทบและผพพากษาสารองจะถกสงแยกไปแตละศาล (Courts constitution act (GVG), Section 44)

ตารางการน�งพจารณาของผพพากษาสมทบจะถกกาหนดไวลวงหนาตลอดท�งป (Courts constitution act

(GVG), Section 45) ผพพากษาสมทบอาจถกปลดออกจากการเปนผพพากษาสมทบไดหากกระทาผด

หนาท� ซ� งใหอยในอานาจของแผนกคดอาญาของศาลสงมลรฐ ซ� งตองพจารณาภายหลงจากท�ไดฟง

พนกงานอยการ และผพพากษาสมทบท� เก�ยวของแลว ซ� งคาตดสนไมอาจโตแย งได (Courts

constitution act (GVG), Section 51) ผพพากษาสมทบจะถกลบช�อออกจากบญชรายช�อ ถาบคคลน�น (Courts constitution

act (GVG), Section 52) (1) ไดกลายเปนบคคลท�ไมมคณสมบตจะกลายเปนผพพากษาสมทบ (2) สภาพแวดลอมท�เกดข�นทาใหไมควรไดรบแตงต�งเปนผพพากษาสมทบ (3) ท�อยท�ใหไวในใบสมครเปนตาบลเดยวกบท�จะทาหนาท�ผพพากษาสมทบ (4) ทาหนาท�เปนผพพากษาสมทบมาแลวมากกวา 24 วนตอป (5) เสยชวต ผพพากษาสมทบอาจถกคดคานไดภายใน 1 อาทตยนบแตไดรบมอบหมายใหปฏบต

หนาท� แตถาภมหลงพ� งจะปรากฏภายหลงจากน�น ใหคานวณระยะเวลานบแตน�น ซ� งกอนท�ผ

พพากษาจะพจารณาจะตองฟงพนกงานอยการกอน คาตดสนของผพพากษาไมอาจโตแยงได

(Courts constitution act (GVG), Section 53) ผพพากษาสมทบอาจถกส�งปรบได ถาไมสามารถมา

น�งพจารณาไดตามเวลา โดยไมมเหตอนสมควร นอกจากน�อาจถกฟองในความเสยหายทเกดข�นได

(Courts constitution act (GVG), Section 56) สทธและหนาท�ของผพพากษาสมทบกเชนเดยวกบผพพากษาอาชพ กลาวคอมความ

เปนอสระในการปฏบตหนาท� ท�อยภายใตกฎหมายเทาน�น และไมตองฟงคาส�งของผบงคบบญชา

(พระราชบญญตตลาการเยอรมน มาตรา 45) อยางไรกตาม การมสวนรวมของผพพากษาสมทบ

จากดอยเฉพาะในสวนของการสบพยานเทาน�น กลาวคอต�งแตเร�มตนสบพยานไปจนถงการอานคา

พพากษาของศาล โดยหลกแลว ผพพากษาสมทบใชอานาจตลาการในลกษณะท�เทาเทยมกบผ

พพากษาอาชพและมคะแนนเสยงท�เทากน (พระธรรมนญศาลยตธรรมเยอรมน มาตรา 30 (1), 77) ในระหวางการพจารณาคด ผพพากษาสมทบจะมสวนรวมในการพจารณาพพากษา

รวมท�งตดสนลงโทษเหมอนกบผพพากษาอาชพทกประการ ยกเวนในบางเร�องท�กฎหมายบญญตให

เปนอานาจของประธานหรอผพพากษาอาชพ ผพพากษาสมทบมสทธถามพยานไดโดยตรง โดยไม

83

จาเปนตองเปดเผยคาถามใหผพพากษาอาชพรลวงหนา เพยงแตกอนถามตองขออนญาตประธานใน

การถาม แตวาในทางปฏบตแลวโดยสวนใหญผพพากษาสมทบจะไมใชสทธตนเองในการถาม

คาถาม ในบางกรณการถามคาถามของผพพากษาสมทบแสดงถงความไมเปนธรรมในการพจารณา

คด สงผลตอกระบวนพจารณา เชน ผพพากษาสมทบใชคาถามวาทาไมจาเลยไมรบสารภาพท�ง ๆ ท�

พยานหลกฐานแนนหนา การถามเชนน� แสดงใหเหนถงความมอคตในการพจารณา ซ� งผพพากษา

สมทบทานน�น อาจตองออกจากกระบวนการพจารณาไป และตองเร�มกระบวนการพจารณาใหม

ท�งหมด ฉะน�นผพพากษาอาชพ จงชอบผพพากษาสมทบท�ไมถามคาถามใด ๆ ในการกระบวนการ

พจารณามากกวา ซ� งมนแสดงใหถงขอขดแยงของการท�ตองการใหผพพากษาสมทบมสวนในการ

ตดสนใจ เชนเดยวกบผพพากษาอาชพ (Eberhard Siegismund, 2000, หนา 120-122) ในการปรกษาหารอและลงคะแนนเสยงผพพากษาสมทบมสทธเหมอนกบผพพากษา

อาชพ โดยประธานจะเปนผถามและเปนผนบคะแนน (Courts constitution act (GVG), Section

194)โดยผพพากษาสมทบท�อายนอยท�สดจะเปนผลงคะแนนกอนตามดวยผพพากษาท�อายมากกวา

จากน�นจะใหผพพากษาอาชพท�อายนอยท�สดและตามดวยผพพากษาอาชพท�อายมากกวาข�นไปเร�อย

และประธานจะเปนผลงคะแนนคนสดทาย (Courts constitution act (GVG), Section 197)

การออกเสยงลกษณะน� เพ�อใหแนใจวาผพพากษาสมทบจะไมลงคะแนนเสยงตามผพพากษา

อาชพ หรอผพพากษาท�อายมากกวา การตดสนลงโทษท�เปนผลรายกบจาเลยท�จะมผลทางกฎหมาย

ตามมาน�น ตองมคะแนนเสยงสองในสามของคะแนนเสยงท�งหมด ซ� งหมายถงผพพากษาสมทบ

สองคนในองคคณะเลก สามารถตดสนใหผลรายใหแกจาเลยได แตในทางปฏบตไมพบวาเคยมผ

พพากษาสมทบลงคะแนนเสยงในลกษณะน� เน�องจากในความเปนจรงแลว ประธานกบผพพากษา

สมทบจะมการปรกษาหารอกน ผพพากษาสมทบจะตองรกษาความลบระหวางการพจารณา และ

หลงกระบวนการพจารณาส�นสดลงแลว ถาผพพากษาสมทบเปดเผยความลบ อาจถกลงโทษตาม

ตามพระธรรมนญศาลยตธรรมเยอรมน (GVG) มาตรา 56 (Eberhard Siegismund, 2000, p.123) Eberhard Siegismund รองผอานวยการแผนกกระบวนการยตธรรม ในกระทรวง

ยตธรรมของสหพนธสาธารณรฐเยอรมน กลาวถงระบบผพพากษาสมทบในสหพนธสาธารณรฐ

เยอรมน ไววา การมสวนรวมของผ พพากษาสมทบในกระบวนการยตธรรมทางอาญาคงม

ความหมายเปนอยางย�ง ถาผพพากษาสมทบมความสามารถท�จะชวยผพพากษาอาชพได แตโดย

สวนใหญผพพากษาสมทบจะไมมพ�นฐานทางกฎหมายท�จะสามารถชวยผพพากษาอาชพได ซ� งใน

กรณท�จาเปนถงจะมการอธบายศพทเทคนค (Technical term) ใหผพพากษาสมทบฟง รวมถงเร�อง

รบฟงพยานหลกฐานเปนระยะ ๆ ไป จากประสบการณของ Eberhard Siegismund จะเหนไดวา

เปนไปไดยากมากท�ผพพากษาสมทบจะมสวนรวมในการคนหาขอเทจจรง ยกเวนแตผพพากษา

84

สมทบจะมประสบการณในเร�องท�เกดข�นเปนการเฉพาะ เชน มประสบการณจากอาชพท�ทาอย

ซ� งมนอาจเปนการมองท�แคบไป เพราะมการศกษาวจย แสดงใหเหนวาผพพากษาสมทบสามารถ

รบมอกบงานท�ไดรบมอบหมายได ไมมความแตกตางดานคณภาพระหวางกระบวนการทาคา

พพากษาท�มผพพากษาสมทบกบคดท�มเฉพาะผพพากษาอาชพ ซ� ง Eberhard Siegismund สนบสนน

ใหมผพพากษาสมทบในศาลท�พจารณาคดอาญาในเยอรมน เพราะนอกจากจะเปนการเปดโอกาสให

ประชาชนเขาไปมสวนรวมในกระบวนการยตธรรมแลว การมผ พพากษาสมทบยงเปนการ

ตรวจสอบผพพากษาอาชพโดยออม ใหประพฤตตนเปนท�นาเช�อถอ เปนตวอยางแกผพพากษา

สมทบ และการมผพพากษาสมทบน�นคาดวาจะเปนการใหประชาชนยอมรบในผลคาตดสนของให

มากข�น (Eberhard Siegismund, 2000, pp.116-125) 2) ระบบศาลลกขนในสาธารณรฐฝร�งเศส ในเร�มแรกน�น สาธารณรฐฝร�งเศสมการนาระบบลกขนขององกฤษมาใชภายหลงจาก

ท�มการปฏวตใหญในสาธารณรฐฝร�งเศสใน ค.ศ. 1789 ในการรางประมวลกฎหมายวธไตสวน

คดอาญา (Le code d’instruction criminelle) ซ� งมผลใชบงคบ เม�อ ค.ศ. 1810 น�น ผรางกฎหมายตก

อยภายใตอทธพลของคณะปฏวตฝร�งเศส ค.ศ. 1789 จงไดบญญตใหม การนาระบบลกขนมาใชใน

ประมวลกฎหมายวธไตสวนคดอาญา ค.ศ. 1810 โดยในตอนแรกเร�มไดคงรปแบบด�งเดมของระบบ

ลกขนไว กลาวคอ ผพพากษาอาชพและคณะลกขนจะน�งพจารณาคดอาญาต�งแตเร�มตนคด แลวคณะ

ลกขนจะเปนผพจารณาปญหาขอเทจจรงแตเพยงผเดยววา มการกระทาความผดหรอไม และใคร

เปนผกระทาความผด หลงจากน�นคณะลกขนกจะแจงผลการพจารณาใหผพพากษาทราบ ถาหากคา

วนจฉยของคณะลกขนเหนวา จาเลยเปนผกระทาความผด ศาลโดยองคคณะของผพพากษาอาชพก

จะเปนผพจารณากาหนดโทษท�จะลงแกจาเลยแตเพยงผเดยว ถงแมรปแบบการพจารณาคดโดยคณะ

ลกขนขางตนจะไดใชในกลมประเทศแองโกล-แซกซอน (Anglo-Saxon) มานานนบหลายศตวรรษแลว

แตการนารปแบบของระบบลกขนดงกลาวมาใชโดยไมไดประยกตใหเหมาะสมกบระบบการ

ดาเนนคดด�งเดมของสาธารณรฐฝร�งเศสน�น จงกอใหเกดปญหาในทางปฏบต เปนอยางมาก สาเหต

ของปญหา เกดจากการท�ลกขนมเฉพาะอานาจวนจฉยความผด แตไมมอานาจในการกาหนดโทษ

ดงน�น บรรดาลกขนจงอาจจะไมพอใจกบการท�ศาลมอานาจใชดลพนจของศาลในการกาหนดโทษ

แตเพยงผเดยว ดวยเหตน� ในทางปฏบต กอนท�คณะลกขนจะตดสนใจท�จะวนจฉยในปญหา

ขอเทจจรง บรรดาลกขนจงอยากจะทราบกอนวา โทษท�องคคณะผพพากษาอาชพจะลงแกจาเลยน�น

เปนโทษท�เหมาะสมกบการกระทาความผดหรอไม หากคณะลกขนเหนวาโทษท�กาหนดโดยองค

คณะผพพากษาไมเหมาะสมกจะเกดความขดแยงกนข�นระหวางคณะลกขนกบผพพากษา และ

ลกขนอาจหาทางแกลาโดยการรวมตวกนพพากษายกฟองจาเลยในการพจารณา พพากษาคดอ�น ๆ

85

ดวยเหตน� จงมความพยายามของฝายนตบญญตในการปรบปรงแกไขเพ�มเตมกฎหมายอกหลายคร� ง

เพ�อใหเกดความสมดลของความสมพนธในการทางานรวมกนระหวางองคคณะผพพากษาอาชพ

และคณะลกขนในศาลลกขนต�งแต ค.ศ. 1828 เปนตนมาจนถง ค.ศ. 1932 ซ� งใน ค.ศ. 1932 ไดมการ

ตรารฐบญญตซ� งนาจะสรางความพงพอใจแกบรรดาลกขนท�งหลาย กลาวคอ ตามกฎหมายดงกลาว

คณะลกขนยงคงอานาจแตเพยงผเดยวในการวนจฉยปญหาขอเทจจรง และคณะลกขนจะรวมตวเขา

กบองคคณะผพพากษาเพ�อทาหนาท� เปนองคคณะเดยวกนในการกาหนดโทษท�จะลง แสดงใหเหน

อานาจของคณะลกขนท�เพ�มข�นและมบทบาทท� เหนอกวาองคคณะผพพากษาอาชพ อยางไรกตาม

รปแบบใหมของระบบลกขนน� กยงไมสามารถสรางความพงพอใจใหกบทกฝายได เพราะระบบวธ

พจารณาคดของศาลลกขนรปแบบใหมน� ยงคงตองอาศยคาวนจฉยของคณะลกขนในเร� องการ

กระทาความผดของจาเลย ซ� งบอยคร� งคาวนจฉยของคณะลกขนไดสรางความผดหวงใหแก

สาธารณชน ดวย เหตน� จงเปนท�มาของรฐบญญต ค.ศ. 1941 กฎหมายฉบบน�สรางระบบศาลลกขน

ข�นมามลกษณะทานองเดยวกบศาลท�มผพพากษาสมทบน�งพจารณาพพากษาคดรวมกบผพพากษา

อาชพ ระบบของศาลลกขนใหมน�จะเปนการทางานรวมกนระหวางองคคณะผพพากษาอาชพและ

คณะลกขน ต�งแตเร� มการพจารณาคด จนกระท�งการวนจฉยการกระทาความผดและการพจารณา

กาหนดโทษท�จะลงแกจาเลย ถอเปนรปแบบลาสดของศาลลกขนท�ยงคงใชบงคบจนถงปจจบน สาหรบองคประกอบของศาลลกขนในสาธารณรฐฝร�งเศสน�น จะแยกเปนสองสวน

คอ สวนท�เปนผพพากษาสวนหน�ง และสวนท�เปนคณะลกขนอกสวนหน�ง ในสวนท�เปนผพพากษา

น�น จะประกอบดวยผพพากษาอาชพจานวน 3 คน เปนประธานศาลลกขน 1 คน (Un president)

และองคคณะอก 2 คน โดยประธานศาลอทธรณเขตซ� งศาลลกขนต� งอยในเขตอานาจ จะเปนผ

แตงต�งประธานศาลลกขนและองคคณะอกสองคน สวนท�เปนคณะลกขนจะมจานวน 6 คน เม�อรวม

กบผพพากษาอาชพเขาดวยกนแลว ศาลลกขนจะประกอบดวยองคคณะท�งหมดจานวน 9 คน ระบบ

ศาลลกขนน� จะใชสาหรบการพจารณาคดความผดรายแรงท�ผพพากษาไตสวนเหนวามมลแลวสงไป

ใหศาลลกขนดาเนนการ ความผดรายแรงดงกลาวคอ ความผดอกฤษณโทษ (Crimes) ซ� งเปน

ความผดท�มอตราโทษจาคกต�งแตสบปข�นไปจนถงจาคกตลอดชวต นอกจากน�ความผดมชฌมโทษ

(Délits) รายแรงบางประเภท เชน ความผดเก�ยวกบการนาเขาหรอสงออกซ� งยาเสพตดใหโทษ หรอ

อาชญากรรมทางเศรษฐกจท�เกดความเสยหายรายแรงตอประเทศ พนกงานอยการฝร�งเศสอาจรอง

ขอใหผพพากษาไตสวนเขาทาการไตสวน หากปรากฏวาคดมมล ผพพากษาไตสวนกจะสงเร�องไป

ใหศาลลกขนทาการพจารณาพพากษาคดไดเชนกน (อทย อาทเวช,2558,277-282) การทางานของ

ลกขนเปนเร�องท�กฎหมายกาหนดไว ไมใชเพยงแคสทธ แตเปนหนาท�ของพลเมองผไดรบเลอกให

ปฏบตหนาท�ลกขน ดงน�น หากลกขนคนใดไมไปปฏบตหนาท�โดยไมมเหตผลท�ชอบดวยกฎหมาย

86

หรอถอนตวกอนท�การปฏบตหนาท�จะส�นสดลงโดยปราศจากขอแกตวท�ศาลลกขนเหนวาชอบ

จะตองถกลงโทษปรบ (อทย อาทเวช, 2558, หนา 277-282) คณสมบตของบคคลท�จะไดรบคดเลอกเปนลกขน คอ (Code of criminal produre,

Section II, Article 255- 258-1) (1) ตองมสญชาตฝร�งเศส (2) มอายต�งแต 23 ปข�นไป โดยเทยบเคยงกบอายของผท�จะเร� มการปฏบตราชการ

โดยท�วไปได (3) มความรอานออกและเขยนภาษาฝร�งเศสได (4) เปนผมสทธทางการเมอง คอ มสทธเลอกต�งสมาชกสภาผแทนราษฎร (5) ผต องคาพพากษาลงโทษโดยตดสทธทางแพง สทธพลเมอง และสทธใน

ครอบครว นอกจากน�ยงรวมถงบคคลท�ถกลงโทษทางวนยหรอทางแพง (6) ไมเปนผท�อยระหวางดาเนนคดอาญาในความผดท�มโทษจาคก (7) ไมเปนผพการทางการกาย ไมเปนคนไรความสามารถหรอวกลจรต (8) ไมเปนผท�ถกไลออกจากราชการ (9) ไมประกอบอาชพท�กฎหมายกาหนดไว เชน สมาชกรฐสภา รฐมนตร ขาราชการ

หรอเจาหนาท�ของรฐ และผท�ประกอบวชาชพกฎหมาย (10) ตองไมเปนผท�เก�ยวของกบคด เชน ไมเปนจาเลยหรอผเสยหาย หรอพยานใน

คดรวมท�งสมาชกครอบครว ญาตหรอผใกลชดกบบคคลดงกลาวดวย (11) ผท�ศาลเหนวาผน�นมอคตในการพจารณาคด (12) ผท�อาย 70 ปบรบรณข�นไปหรอผท�เคยเปนลกขนมาแลวอาจขอสละสทธ� ได กระบวนการคดเลอกลกขนจะเร�มจากการการรวบรายช�อจากบญชรายช�อจากบญชผม

สทธเลอกต�ง จะเร�มการรวบรวมรายช�อของประชาชนจากบญชรายช�อเลอกต�งประจาปของแตละ

ตาบล (Commune) นายกเทศมนตร (Maire) จะจบฉลากรายช�อของประชาชนข�นมาจานวนหน� ง

และจะตดรายช�อของผมสทธเลอกต�งท�มอายนอยกวา 23 ปออกไป แจงผลใหผท�มรายช�อทราบ และ

ใหผท�มรายช�อระบอาชพของเขา เสรจแลวนายกเทศมนตรจงสงบญชรายช�อพรอมดวยขอสงเกต

(ถาหากม) ใหท�ทาการของศาลลกขนท�ตาบลน�นต�งอยในเขตอานาจ เม�อไดรบบญชรายช�อแลว จะม

การต� งคณะกรรมการคณะหน� ง ซ� งประกอบดวยผ พพากษา พนกงานอยการ ประธานสภา

ทนายความในเขตพ�นท� และสมาชกสภาเทศบาล เพ�อพจารณารายช�อท�ปรากฏอยในบญชวาเปนผม

คณสมบตเหมาะสมสาหรบการไดรบแตงต�งใหเปนลกขนหรอไม แตถาบคคลใดเคยไดรบเลอกให

87

ปฏบตหนาท�ลกขนมาแลวเปนระยะเวลานอยกวาหาปจะขาดคณสมบต ไมมสทธไดรบเลอกเปน

ลกขน (Code of criminal produre, Section II, Article 258-1) จากบญชรายช�อประจาปของคณะลกขนซ� งประกอบดวยรายช�อของบคคลทกคนท�ม

คณสมบตเปนลกขนไดน�น เม�อเวลาของการเปดสมยการพจารณาคดประจาปของศาลลกขนมาถง ก

จะมการจดทาบญชสาหรบสมยการพจารณาของศาลลกขน โดย 30 วนกอนหนาเปดสมยการ

พจารณาศาลลกขน ประธานของศาลอทธรณหรอประธานของศาลช�นตนซ� งศาลลกขนต�งอยภายใน

เขตอานาจจะทาการจบฉลากเพ�อใหไดรายช�อของผท�จะไดรบเลอกเปนลกขนจานวน 40 คน และ

ลกขนสารอง (Les jurés suppléants) อกจานวน 12 คน บญชรายช�อของลกขนสมยการพจารณาน�

จะแจงไปยงผท�เก�ยวของทกฝาย จาเลยทกคนท�จะตองปรากฏตวในสมยการพจารณาของศาลลกขน

ตอไป รวมท�งคความฝายแพง และพนกงานอยการ การท�ตองแจงบญชรายช�อของลกขนสมยการ

พจารณาน� ใหคความในคดทราบ กเพ�อใหพนกงานอยการและจาเลยมเวลาเตรยมตวในการคดคาน

ลกขน (อทย อาทเวช, 2558, 286) ในตอนเร�มของการพจารณานดแรกในแตละคด ประธานศาล

ลกขนจะจบฉลากรายช�อจากบญชลกขนสมยการพจารณา เพ�อใหไดช�อของลกขนจานวนเกาคน

รวมท� งรายช�อลกขนสารองเพ�อไวดวย (Code of criminal produre, Section II, Article 296)

พนกงานอยการและจาเลยอาจใชสทธคดคานลกขนท�ไดรบเลอกได โดยจาเลยสามารถคดคานไดไม

เกนส�คน สวนพนกงานอยการสามารถคดคานไดไมเกนสามคน การคดคานลกขนน� เปนสทธ

เดดขาดและมผลโดยอตโนมต ผคดคานไมตองแสดงใหทราบถงเหตผลแหงการคดคานและไมตอง

ขออนญาตตอศาลในการคดคานแตประการใด (Code of criminal produre, Section II, Article 298) การพจารณาคดจะเร� มตนโดยการท�ประธานสอบถามจาเลยถงช�อตว ช�อสกลของ

จาเลยและแนใจวาจาเลยไดรบแจงถงคาส�งของศาลใหดาเนนคดกบจาเลยแลว ประธานจะทาการ

แตงต�งคณะลกขนโดยวธจบฉลาก เม�อไดรายช�อของลกขนจานวนหกคนซ� งไมถกพนกงานอยการ

คดคานแลว ลกขนท�งหกคนตองสาบานตว โดยการนาสาบานของศาลลกขน (Code of criminal

produre, Section II, Article 304) ในระหวางการพจารณา ลกขนสามารถถามคาถามแกพยานบคคลและจาเลยได

โดยตรง หลงจากท�ขออนญาตจากประธานแลว และในการถามคาถามลกขนจะตองไมแสดงความ

คดเหนของตนเอง เม�อปดการพจารณา ผพพากษาและลกขนจะเขาประชมเพ�อวนจฉยความผดของ

จาเลย แลวผพพากษาและลกขนจะออกจากท�ประชมไดตอเม�ออานคาพพากษาคด ซ� งคะแนนเสยงท�

จะสามารถลงโทษจาเลยไดน�น ตองมคะแนนเสยงสวนใหญไมต�ากวา 6 เสยงจากจานวน 9 เสยง

สวนการกาหนดโทษน�นตองไดคะแนนเสยงสวนใหญ 5 เสยง เวนแตจะลงโทษจาเลยในอตรา

88

สงสด จะตองมคะแนนเสยง 6 เสยง (Code of criminal produre, Section II, Article 359 แกไข

เพ�มเตมโดยรฐบญญตฉบบท� 2011-939 ลงวนท� 10 สงหาคม ค.ศ. 2011 มาตรา 13) นอกจากรปแบบของศาลลกขนของสาธารณรฐฝร�งเศสจะแตกตางกบระบบลกขน

แบบด�งเดมแลวระบบศาลลกของสาธารณรฐฝร�งเศสยงมศาลลกขนช�นอทธรณ การจดต�งศาลลกขน

ช�นอทธรณในสาธารณรฐฝร�งเศส นบวาเปนนวตกรรมของกลไกทางตลาการอกประการหน�งใน

คราวท�มการปฏรปกฎหมายวธพจารณาความอาญาคร� งใหญของสาธารณรฐฝร�งเศสเม�อ ค.ศ. 2000

รฐบญญตฉบบท� 2000-516 ลงวนท� 15 มถนายน ค.ศ. 2000 แกไขเพ�มเตมประมวลกฎหมายวธ

พจารณาความอาญาไดกอใหเกดความเปนไปไดในการท�คความจะอทธรณคดคานคาพพากษาของ

ศาลลกขนตามระบบเดมกอนท�มการปฏรปประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาฝร�งเศสใน

ค.ศ. 2000 น�น เม�อศาลลกขนพพากษาคดแลว คความมสทธอทธรณตอศาลไดเพยงศาลเดยวคอ

ศาลฎกา ดงน�นจงกลายเปนวาคดความผดรายแรงซ� งผานการพจารณาของศาลลกขนน�น มกลไกใน

ช�นพจารณาพพากษาคดเพยงแคสองศาล คอ ศาลลกขนและศาลฎกา และมศาลท�พจารณาปญหา

ขอเทจจรงเพยงแคศาลเดยว คอ ศาลลกขน เพราะศาลฎกาของสาธารณรฐฝร�งเศสมอานาจพจารณา

พพากษาเฉพาะปญหาขอกฎหมายเทาน�น ไมมอานาจพจารณาปญหาขอเทจจรงแตอยางใด ดวยเหตน�

จงมแนวคดท�จะจดต�งศาลท�จะรบพจารณาคารองอทธรณคดคานคาพพากษาของศาลลกขน แนวคด

ท�เสนอใหจดต� งศาลอทธรณเพ�อพจารณาคารองอทธรณคดคานคาพพากษาของศาลลกขนถก

คดคานมาโดยตลอด เน�องจากตามธรรมเนยมประเพณของระบบวธพจารณาความอาญาท�มการใช

ระบบลกขนน�นไมประสงคจะใหมการอทธรณกน ดวยเหตผล 3 ประการ คอ (อทย อาทเวช, 2558,

หนา 298-299) ประการแรก เพราะในช�นไตสวนซ� งเปนการดาเนนคดช�นกอนพจารณาพพากษาคด

น�น มท�งผพพากษาไตสวนและศาลไตสวนซ� งทาหนาท�ตรวจสอบการทางานของผพพากษาไตสวน

วาชอบดวยกฎหมายหรอไมอยแลว เปรยบเสมอนศาลอทธรณในช�นไตสวน ประการท�สองคอ หลกการในการทางานของคณะลกขนซ� งเปนตวแทนของประชาชน

วา การวนจฉยของลกขนน�นโดยหลกการไมอาจท�จะมการผดหลงในปญหาขอเทจจรงได ประการสดทาย ไดกลาววาคณะลกขนซ� งเปนตวแทนของประชาชนวนจฉยความผด

ไปแลวหากใหมคณะลกขนซ� งเปนตวแทนของประชาชนอกคณะหน� งมาพจารณาขอเทจจรง

ในเร� องน�นซ� ากนอกคร� งหน� งได แลวมคาส�งในทางตรงกนขามกจะกลายเปนวา ความเหนของ

ประชาชนขดแยงกนเอง ซ�งโดยหลกการไมสมควรจะเปนเชนน�น แตในความเปนจรงในทางปฏบต

น�นตรงกนขามกบหลกการและเหตผลท�ยกข�นมาท�งสามประการ กลาวคอ

89

ประการแรกในทางปฏบต ศาลไตสวนซ� งทาหนาท�ตรวจสอบและพจารณาคารอง

อทธรณคาส�งของผพพากษาไตสวนน�น มบทบาทนอยมากในการควบคมการทางานของผพพากษา

ไตสวนอยางแทจรง มนกวชาการฝร�งเศสบางทานเปรยบบทบาทการทางานของศาลไตสวนฝร�งเศส

วา เปรยบเสมอน “ตรายาง” รบรองความชอบในการทางานใหกบผพพากษาไตสวนมากกวาจะทา

หนาท�ตรวจสอบ ประการท�สองท�วา การทางานของคณะลกขนไมอาจผดหลงไดน�น ปรากฏวาไมเปน

ความจรง เพราะมตวอยางการผดหลงในการทางานของคณะลกขนใหเหนอยจานวนไมนอย และ ประการสดทายท�วาความเหนของประชาชนจะขดแยงกน หากมคณะลกขนอกคณะหน� ง

ในศาลระดบอทธรณมาวนจฉยคดในทางตรงกนขามกบคาพพากษาของศาลลกขนช�นตนน�น

กมหนทางแกไขโดยการเพ�มจานวนลกขนในการพจารณาของศาลลกขนช�นอทธรณใหมจานวน

มากกวาคณะลกขนในศาลลกขนช�นตน ในท�สด ฝายนตบญญตของสาธารณรฐฝร�งเศสไดเหนชอบในการใหจดต�งศาลลกขน

ช�นอทธรณเพ�อให การพจารณาพพากษาคดรายแรงเปนไปดวยความละเอยดรอบคอบ และ

สอดคลองกบหลกสากลท�ใหโอกาส คความในการตอสคดถงสามศาล ศาลลกขนช�นอทธรณน� มลกษณะไมเหมอนศาลอทธรณโดยท�วไป แตจะเปนศาล

ลกขนศาลหน�งศาลใดท�ไดรบมอบหมายอานาจใหทาการตรวจสอบคดใหมเปนกรณพเศษจากศาล

ฎกาแผนกคดอาญา (La Chambre criminelle de la Cour de cassation) ศาลลกขนช�นอทธรณไมม

อานาจส�งรบหรอไมรบคาฟองอทธรณเน�องจากเปนอานาจของศาลฎกาแผนกคดอาญา (Code of

criminal produre, Article 380-1) คาพพากษาของศาลลกขนท�จะอทธรณเพ�อใหศาลลกขนช�น

อทธรณพจารณาไดน�นจะตองเปนคาพพากษาลงโทษผกระทาความผด สวนผท�จะมอานาจย�น

อทธรณไดน�น ไดกาหนดไวใหจาเลยผถกลงโทษ และพนกงานอยการ คความฝายแพง และบคคล

ผรบผดทางแพงมสทธอทธรณได แตสาหรบคความฝายแพง และบคคลผรบผดทางแพง มสทธ

อทธรณไดตอเม�อคาพพากษาดงกลาวกระทบถงสวนไดเสยทางแพงของบคคลดงกลาว (Code of

criminal produre, Article 380-2) สวนการอทธรณคาพพากษาของศาลลกขนท�ยกฟองน�น พนกงาน

อยการผท�จะสามารถใชอานาจน� ไดคงจากดเฉพาะผท�ดารงตาแหนงอธบดอยการ (Le procureur

géné ral) เทาน�น ดงน�น คาฟองอทธรณท�ย�นโดยอยการแหงสาธารณรฐ (Le procureur de la

République) จงไมชอบดวยกฎหมาย สวนคความฝายแพงไมมสทธในการอทธรณ องคประกอบ

ของศาลลกขนช�นอทธรณจะประกอบดวยผพพากษาอาชพจานวน 3 คนเทากบจานวนผพพากษา

อาชพในศาลลกขนช�นตน สวนท�แตกตางกนคอจานวนของคณะลกขนในศาลลกขนช�นอทธรณจะ

มมากกวาจานวนคณะลกขนในศาลลกขนช�นตน คอ ในศาลลกขนช�นตนจะมลกขนจานวน 6 คน

90

รวมกบผพพากษาอาชพอก 3 คน รวมเปน 9 คน สวนศาลลกขนช�นอทธรณจะมลกขนจานวน 9 คน

รวมกบผพพากษาอาชพอก 3 คน รวมเปน 12 คน ซ� งพนกงานอยการสามารถคดคานลกขนไดไม

เกน 5 คน และจาเลยสามารถคดคานไดไมเกน 6 คน วธพจารณาในศาลลกขนช�นอทธรณ ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาฝร�งเศส

มาตรา 380-1 บญญตใหนาวธพจารณาความอาญาในศาลลกขนช�นตนมาใชกบการพจารณาคดใน

ศาลลกขนช�นอทธรณดวย เวนแตในบางกรณ ซ� งเปนลกษณะเฉพาะสาหรบศาลลกขนช�นอทธรณ

สวนการลงโทษน�น การพพากษาลงโทษจาเลยในศาลลกขนช�นอทธรณน�นจะตองอาศยเสยงขาง

มากจานวน 8 เสยง ใน 12 เสยงจงจะสามารถลงโทษจาเลยได ถาจาเลยเปนผอทธรณแตเพยงฝาย

เดยว ศาลลกขนช�นอทธรณจะลงโทษจาเลยใหหนกกวาเดมไมได (Code of criminal produre,

Article 380-3) แตถาพนกงานอยการอทธรณคดคานคาพพากษาของศาลลกขน ดงน� ศาลลกขนช�น

อทธรณจงจะมอานาจลงโทษจาเลยใหหนกข�นได การพพากษาลงโทษจาเลยในศาลลกขนช�น

อทธรณน�นจะตองอาศยเสยงขางมากจานวนแปดเสยงในสบสองเสยงจงจะสามารถลงโทษจาเลยได

(อทย อาทเวช, 2558, หนา 301-303) ปญหาของระบบศาลลกขนในสาธารณรฐฝร�งเศสน�น ในตอนเร�มแรกท�นาระบบ

ลกขนมาใชน�น กฎหมายฝร�งเศสกาหนดจานวนลกขนไวท� 12 คน เทากบจานวนของลกขนท�ใชอย

ในสหราชอาณาจกร ตอมาในป ค.ศ. 1941 จานวนลกขนลดลงเหลอ 6 คน ใน ค.ศ. 1945 เปล�ยนเปน

7 คน จนกระท�งใน ค.ศ. 1958 จานวนของลกขนเปล�ยนเปน 9 คน ขณะท�จานวนของผพพากษาท�

เปนองคคณะของศาลลกขนยงคงอยท� 3 คน เม�อรวมจานวนท�งผพพากษาและลกขนเขาดวยกนแลว

ศาลลกขนจะประกอบดวยองคคณะท�งหมดจานวน 12 คน ตอมารฐบญญตฉบบเลขท� 2011-939

ลงวนท� 10 สงหาคม ค.ศ. 2011 หรอท�มช�อเรยกวา “กฎหมายการมสวนรวมของประชาชนใน

กระบวนการยตธรรม” (La loi sur la participation des citoyens au fonctionnement de la justice)

ซ� งมผลใชบงคบต�งแตวนท� 1 มกราคม ค.ศ. 2012 เปนตนไป กอใหเกดความเปล�ยนแปลงจานวน

ลกขนในศาลลกขนอกคร� งหน�งโดยใหลดจานวนลกขนจาก 9 คน ลงเหลอ 6 คน เน�องจากจานวน

คดท�ข�นสศาลลกขนมปรมาณมากเกนกวาความสามารถของศาลลกขนในอนท�จะดาเนนคดให

รวดเรวและมประสทธภาพ การพจารณาแตละคดใชเวลาและงบประมาณมาก ดงน�นในทางปฏบต

พนกงานอยการจงเล�ยงไปใชมาตรการลดขอหาท�เรยกวา Correctionnalisation judiciaire กลาวคอ

แทนท�จะสงคดไปใหผพพากษาไตสวนดาเนนคดแลวสงตอไปท�ศาลลกขน อยการกลดขอหาใหเบาลง

เพ�อใหอยในเกณฑท�สามารถฟองคดตอศาลมชฌมโทษ (Le tribunal correctionnel) เพ�อใหศาล

มชฌมโทษพพากษาลงโทษจาเลยไดทนทโดยไมตองมลกขนพจารณาคด ดวยเหตน�ทางวฒสภาและ

91

สภาผแทนราษฎรซ�งเลงเหนผลกระทบจากทางปฏบตของอยการดงกลาว จงไดแกไขปญหาประการหน�ง

โดยการลดจานวนลกขนลงท�งในศาลลกขนช�นตนและช�นอทธรณ (อทย อาทเวช, 2558, หนา 320-321) นอกจากการลดจานวนลกขนดงท�ไดกลาวมาแลว รฐบญญตฉบบเลขท� 2011-939

ลงวนท� 10 สงหาคม ค.ศ. 2011 ยงไดสรางประวตการณโดยการนาเอาระบบลกขนประชาชน

(Les Jurés populaires) มาทดลองใชในการพจารณาพพากษาคดในศาลมชฌมโทษ ประมวล

กฎหมายวธพจารณาความอาญาฝร�งเศสใชถอยคาเรยกลกขนประชาชนท�จะน�งพจารณาในศาล

มชฌมโทษน� วา “ผพพากษาสมทบ” (Citoyens assesseurs หรอ Lay assessors) แตกตางจากถอยคาท�

เรยกประชาชนในศาลลกขนวา “ลกขน” (Jurés หรอ Jurors) กฎหมายไดกาหนดจานวนลกขน

ประชาชนท�จะน�งทาหนาท�ในศาลมชฌมโทษไวเพยงสองคน ท�งในศาลมชฌมโทษช�นตนและช�น

อทธรณ น�งพจารณาพพากษาคดรวมกบผพพากษาอาชพซ� งเปนองคคณะจานวนสามคน สาหรบ

ความผดท�จะใชลกขนในศาลมชฌมโทษน�นจะตองเปนความผดมชฌมโทษรายแรง ซ� งกระทาตอ

บคคล และมอตราโทษจาคกต�งแตหาปถงสบป เชน ความผดฐานรกรานทางเพศ หรอชงทรพย เปน

ตน นอกจากน� ยงนารปแบบน� ไปใชในการพจารณาของศาลบงคบโทษดวย (Les tribunaux

d'application des peines) การใชผพพากษาสมทบในศาลมชฌมโทษน�ไดเร�มการทดลองพจารณา

พพากษาคดในเขตอานาจของศาลอทธรณแหงเมองดจงและเมองตลสกอน (Cours d'appel de Dijon

et de Toulouse) โดยเร�มต�งแตวนท� 1 มกราคม ค.ศ. 2012 เปนตนไป ฝายบรหารในขณะน�น

ต�งเปาหมายไววาจะใชผพพากษาสมทบใหครบทกศาลอทธรณเขตท�งหมด 35 แหง ภายในส�นป

ค.ศ. 2013 อยางไรกตามใน ค.ศ. 2012 ปเดยวกนน�นเอง ไดยกเลกระบบการทดลองใชผพพากษา

สมทบท�เมองดจงและตลสแลว สาเหตท�ยกเลกเน�องจากการนาระบบลกขนประชาชนมาใชในศาล

มชฌมโทษน� มคาใชจายท� สงมาก และใชระยะเวลาการดาเนนคดท�นานย�งกวาเดม ทาใหการ

พจารณาพพากษาคดดอยประสทธภาพกวาการพจารณาพพากษาคดในรปแบบเดมของศาลมชฌม

โทษหลายเทาตว (อทย อาทเวช, 2558, หนา 332-333) 3) ระบบ Saiban-inในประเทศญ�ปน ประเทศญ�ปนเคยใชระบบลกขนมากอนเม�อ ค.ศ. 1923 ถง ค.ศ. 1943 โดยมการจาลอง

แบบมาจากสหรฐอเมรกา โดยมพระราชบญญตลกขน (The jury act หรอ Baishin) (ผาสก เจรญ

เกยรต, 2555, หนา 61) ท�กาหนดใหประกอบดวยคณะลกขน 12 คน โดยจาเลยสามารถเลอกท�จะให

มลกขนในการพจารณาคดได ในคดท�มอตราโทษจาคก 3 ปข�นไป และจาคกอยางต�า 1 ป กบมบท

บงคบท�จะตองมการพจารณาคดโดยลกขนในคดท�มโทษจาคกตลอดชวตหรอประหารชวต เวนแต

ในคดจารกรรม กบฏ ฆาคนในราชวงศ คาพพากษาของลกขนจะกลบไมไดและไมผกมดคาถามท�

เปนลายลกษณของศาล (ชาต ชยเดชสรยะ,ไบรอน เอม เพยรซ และ ณฐวสา ฉตรไพฑรย, 2551, หนา 54)

92

และการวนจฉยขอเทจจรงใชหลกเสยงขางมาก ไมใชมตเอกฉนท (ผาสก เจรญเกยรต, 2555, หนา 61)

รฐบาลในชวงน�นคาดหวงวาการท�ประชาชนมสวนในการตดสนจะเปนการเพ�มเสยงสนบสนนของ

สาธารณะในกระบวนการพจารณาในช�นศาลได ลกขนในชวงน�น จะมคณสมบต คอ เปนชายอาย

30 ปข�นไปท� รหนงสอ และมความสามารถเสยภาษใหรฐ อยางไรกตาม คณะลกขนในชวงน�กไมได

มสทธทาคาตดสน แตจะมบทบาทเพยงเสนอคาตอบตอคาถามในเชงขอเทจจรงใหแกผพพากษา

เทาน�น ซ� งการเสนอขอความจรงของคณะลกขน ไมมน� าหนกและอานาจมากนก (นตประวณ สมด,

2554, หนา 44) อยางไรกตาม การนาระบบลกขนมาใชใน ค.ศ. 1929 มคดท�ตองพจารณาโดยลกขน

ถง 129 คด (ชาต ชยเดชสรยะ,ไบรอน เอม เพยรซ และ ณฐวสา ฉตรไพฑรย, 2551, หนา 54)

แตตอมาในชวง ค.ศ. 1930 ถง ค.ศ. 1940 การพจารณาโดยลกขนลดลงอยางตอเน�อง ใน ค.ศ. 1942

มคดท�พจารณาโดยลกขน เพยง 2 คด ประเทศญ�ปนจงหยดการพจารณาโดยลกขนในปถดมา (ผาสก

เจรญเกยรต, 2555, หนา 61) สาเหตของการท�ระบบลกขนในประเทศญ�ป นไมประสบความสาเรจน�น นาจะเกดจาก

การสาเหต ดงน� (1) ปญหาในทางปฏบต เชน การไมใหสทธคความในการอทธรณคาตดสนของ

ลกขน ทาใหสาธารณชนเกดกระแสคดคาน (ชาต ชยเดชสรยะ, 2550, หนา 202) (2) เน�องจากการแพรกระจายของลทธฟาสซสตและบทบาทของรฐบาลภายใต

ภาวะสงคราม การท�ไมเคยใชระบบลกขนมากอน ทาใหสาธารณชนเกดการตอตาน (นตประวณ สมด,

2554, หนา 44) (3) ระบบลกขนไมอาจสะทอนความเปนตวแทนสงคมไดอยางระบบลกขนของ

สหรฐอเมรกา (ผาสก เจรญเกยรต, 2555, หนา 62) ซ� งถาพจารณาแลวจะเหนไดวาระบบลกขนของ

ประเทศญ�ป นในสมยน�น ยงคงมความแตกตางจากระบบลกขนของอเมรกนหลายประการ คอ

(อทย อาทเวช, 2558, หนา 314-315) ประการแรก คณสมบตของผท�จะไดรบการคดเลอกใหทาหนาท�ลกขนตามกฎหมาย

ลกขน (The jury act หรอ Baishin) น�นมกรอบท�แคบมาก เม�อเปรยบเทยบกบคณสมบตท�กาหนดไว

สาหรบผท�จะทาหนาท� Saiban-in ในปจจบน เพราะตามกฎหมายลกขน (The jury act หรอ Baishin)

น�น ผท�จะเปนลกขนไดจากดอยเฉพาะผชายอายต�งแตสามสบปข�นไป และมถ�นพานกจนเปนท�

พอใจ และเปนผเสยภาษ ตางกบคณสมบตท�กาหนดไวสาหรบผท�จะเปน Saiban-in ซ� งกาหนดไววา

จะตองเปนผมสทธเลอกต�งสมาชกสภาไดเอท สวนจะเปนเพศชายหรอหญงกได เพยงแตตองมอาย

อยางนอยย�สบปบรบรณ และจะตองมถ�นท�อยถาวรในประเทศญ�ป น

93

ประการท�สอง กฎหมายลกขน (The jury act หรอ Baishin) ซ� งกาหนดใหมการใช

ลกขนเพ�อวนจฉยวาจาเลยเปนผกระทาความผดรายแรงหรอไมน�น ไดกาหนดผลของการลงคะแนน

เสยงของลกขนโดยใหถอเอาเสยงสวนใหญของคณะลกขนจานวนสบสองคน (คอเจดเสยงข�นไป)

มไดกาหนดใหคะแนนเสยงของลกขนเปนเอกฉนทอยางในระบบอเมรกนแตประการใด ประการสดทาย การใชอานาจของลกขนในการวนจฉยความผดของจาเลยตาม

กฎหมายลกขน (The jury act หรอ Baishin) น�นไมผกพนใหศาลจาตองถอตามคาวนจฉยของลกขน

แตอยางใด เชน ในกรณท�ศาลเหนวามพยานหลกฐานท�สามารถพสจนความผดของจาเลยได แต

ลกขนกลบวนจฉยวาจาเลยไมไดกระทาความผดเชนน� ศาลกจะออกคาส�งต�งคณะลกขนชดใหมเพ�อ

ทาการพจารณาความผดของจาเลยซ� าอก (The revision of the jury) ศาลสามารถต�งคณะลกขนใหม

ไดหลายคร� งจนกวาคาวนจฉยของคณะลกขนท�ต�งข�นใหมน�นจะเปนท�พอใจของศาล ลกษณะของ

วธพจารณาดงกลาวแตกตางจากระบบลกขนอเมรกนโดยส�นเชง ในระบบอเมรกนเม�อลกขนวนจฉย

ขอเทจจรงแลวมผลผกพนศาล ดงน�นหากลกขนอเมรกนวนจฉยวาจาเลยไมไดเปนผกระทาความผด

ศาลกตองพพากษาปลอยจาเลยไป การใชลกขนตามกฎหมายลกขน (The jury act หรอ Baishin) มปญหาและอปสรรค

หลายประการ มผวจารณเปนจานวนมากวาการใชลกขนในการพจารณาคดไมเหมาะสมกบระบบ

วธพจารณาความอาญาของญ�ปน ใน ค.ศ.1936 Yukitoki Takigawa ผทรงคณวฒทางกฎหมายและ

เปนประธานแหงมหาวทยาลยเกยวโต ไดกลาวถงลกขนญ�ป นวาไรซ� งอานาจ การมสวนรวมของ

ประชาชนในระบบตลาการกเปนเพยงแคแบบพธ พรอมท�งย �าวาอานาจท�จากดของลกขนญ�ปนจะ

เปนสาเหตท�ทาใหระบบลกขนในญ�ปนเส�อมความนยมลง ผทรงคณวฒทางกฎหมายรวมท�งตวของ

Yukitoki Takigawa ตางไมสามารถทาอะไรได นอกจากเฝารอดวนท�กฎหมายลกขนของญ�ปนจะ

เลอนหายไปจากโลกดวยความเศราใจ ซ� งในท�สดกฎหมายลกขน (The jury act หรอ Baishin) กถก

ยกเลกไปในป ค.ศ. 1943 (อทย อาทเวช, 2558, หนา 314-315) แตตอมาจากการท�ญ�ป นตองประสบ

ปญหาเศรษฐกจถดถอยชวง ค.ศ. 1990 เปนแรงผลกดนใหรฐบาลทาการปฏรปเพ�อสงเสรมเศรษฐกจ

ใหฟ� นตวข�นภายใตแรงกดดนจากการแขงขนกบนานา ประเทศ ดวยเหตน� จงจาเปนตองทบทวน

ระบบกฎหมายท�ไดรบการวจารณวาแยกตวออกไปจากความตองการของประชาชน ใน ค.ศ. 1999

ไดมการจดต�งสภาปฏรปกระบวนการยตธรรม (The justice system reform council) เพ�อทาการศกษา

นโยบายพ�นฐานและปรบปรงระบบกฎหมายโดยมหลก 3 ประการ คอ ประสบความสาเรจใน

กระบวนการยตธรรมท�ประชาชนคาดหมาย ทาการปฏรปวชาชพกฎหมายในกระบวนการยตธรรม

และสรางฐานจากประชาชน ซ� งหลกการประการสดทายน� คอสวนท�สาคญท�ผลกดนใหมระบบ

ลกขนน� เพราะตองการใหประชาชนมสวนรวมในกระบวนการยตธรรม (ผาสก เจรญเกยรต, 2555,

94

หนา 62) จนกระท�งใน ค.ศ. 2001 สภาปฏรปกระบวนการยตธรรม ไดทาขอเสนอใหมการนาระบบ

ลกขนมาใช ซ� งสาเหตท�ทาใหมแนวคดนาระบบลกขนกลบมาใชน�น เน�องจาก (1) ความผดพลาดในกระบวนการยตธรรม (Miscarriages of justice) ซ� งเกดจาก

การปฏบตหนาท�ของผมวชาชพในกระบวนการยตธรรมน�นเอง เชนตวอยางคดของนาย โตชกาส

ซกายา (Toshikazu Sugaya) จาเลยซ�งถกพพากษาลงโทษและจาคกในคดท�ถกกลาวหาวาฆาเดกหญง

คนหน�ง นายโตชกาส ซกายาถกจาคกท�เมอง Ashikaga จงหวด Tochigi เปนเวลานานถง 17 ป เขาอาง

วาพนกงานอยการบงคบใหเขารบสารภาพท� ง ๆ ท� เขามไดกระทาความผด เขาไดรบอสรภาพ

หลงจากผลการตรวจดเอนเอ (DNA) ของเขาพบวาไมใชดเอนเอท�พบท�ศพของเดกสาวผน�น

นายโตชกาส ซกายา เพ�งไดรบการปลอยตวออกจากคกเม�อเขาอายได 62 ป ดวยเหตน� จงมผเสนอให

นาเอาระบบลกขนกลบมาใชในประเทศญ�ปนอกคร� งหน� ง เพ�อปองกนความผดพลาดมใหเกดข�นซ� า

ในกระบวนการยตธรรม (อทย อาทเวช, 2558, หนา 313-314) (2) ความตองการท�จะตรวจสอบดลพนจของพนกงานอยการและผพพากษา

เน�องจากอตราการลงโทษจาเลยในคดอาญาสงมาก อนเน�องมาจากการสอบสวนของพนกงาน

สอบสวนซ� งทาสานวนมาไมอยบนพ�นฐานของเหตและผล การส�งคดของพนกงานอยการและการ

พจารณาคดของศาลท�ไมไดใสใจกบขอตอสของจาเลย แตจะใหน� าหนกพยานหลกฐานของโจทก

เปนสาคญ และผพพากษาสวนใหญมกจบการศกษาจากมหาวทยาลยท�มช�อเสยง มผลการเรยนด ทา

ใหขาดการมองโลกและความเขาใจในความเปนจรงของสงคมและประชาชนท�วไป (ปกรณ ย�งวรการ,

2553, หนา 127) (3) ความตองการใหประชาชนเขามามสวนรวมในกระบวนการยตธรรมทางอาญา

อนเปนการสงเสรมการปกครองในระบอบประชาธปไตยและเปดกวางใหประชาชนเขามาใชความร

ความสามารถท�แตกตางกนในการพจารณาคด ทาใหกระบวนการยตธรรมเปนท�นาเช�อถอ มความ

รวดเรวและเกดสมพนธภาพอนด (ปกรณ ย�งวรการ, 2553, หนา 127) ตอมาไดมการออกกฎหมายท�ช�อ The Act concerning the participation of law

assessors in criminal trials เม�อวนท� 24 กมภาพนธ ค.ศ. 2004 โดยจะมผลบงคบใชในเดอน

พฤษภาคม ค.ศ. 2009 เปนตนไป ระบบดงกลาวมคาเรยกในภาษาญ�ปนวา Saiban-in มแนวคด

เบ�องตนท�สาคญ (ชาต ชยเดชสรยะ, 2550, หนา 202) คอ (1) เพ�อใหประชาชนไดมสวนรวมอยางสาคญและเปนกจจะลกษณะมากข�นใน

กระบวนการยตธรรมทางอาญา โดยเฉพาะในข�นตอนของศาลยตธรรมตามระบบของประเทศญ�ปน

ท�เปนอยน�นเปนการดาเนนคดอาญาโดยรฐ โดยท�ประชาชนอาจมสวนรวมในกระบวนการยตธรรม

ทางอาญามามากนก โดยเฉพาะอยางย�ง หากอยในข�นตอนการพจารณาคดอาญาของศาลแลว

95

ประชาชนแทบจะไมไดมสวนรวมหรอตรวจสอบการทางานของกระบวนการยตธรรมเลย การม

สวนเก�ยวของกบประชาชนในช�นพจารณาคดอาญาของศาลมกเปนไดเพยงการทาหนาท�เปนพยาน

หรอตกเปนจาเลย ดงน�นการวางระบบใหมใหประชาชนเขามาเปนคณะลกขนจงเปนการเพ�ม

บทบาทของประชาชนอยางสาคญย�ง และมไดเปนเพยงคณะลกขนท�ทาหนาท�ตดสนปญหาวาจาเลย

ไดกระทาความผดจรงหรอไมอยางในระบบ Common law หากแตเขารวมเปนองคคณะของศาลซ� ง

มสทธรวมพจารณากาหนดโทษในทานองเดยวกบผพพากษาสมทบ แตกแตกตางจากระบบผ

พพากษาสมทบตรงท�คดเลอกมาทาหนาท�เปนรายคด ซ� งเม�อเสรจคดน�นจะพนหนาท�ไป จงเปนการ

ผสมลกษณะระหวางการเปนผพพากษาสมทบแบบท�ใชกนอยหลาย ๆ ประเทศ (ไมวาจะเปน

ประเทศท�ใชระบบ Common law หรอ Civil law) กบการเปนคณะลกขนตามแบบ Common law

อกท�งยงกาหนดดวยวาองคคณะของศาลในคดท�ตองมคณะลกขนจะตองประกอบไปดวยคณะ

ลกขน 6 คน และผพพากษาอาชพประจาศาลน�น 3 คน รวมเปน 9 คน จงมการเรยกระบบน� วาเปน

ลกขนผสม (Mixed-jury system) (2) การนาระบบน� มาใชอยบนสมมตฐานวาการท�ประชาชนไดรบคดเลอกใหเขา

มาทาหนาท�รวมเปนองคคณะในศาลเพ�อการพจารณาพพากษาคดอาญา โดยเฉพาะเปนคดท�เปน

ความผดรายแรงน�น จะทาใหการพจารณาของศาลมความรอบคอบและตรวจสอบไดมากข�น เพราะ

การพจารณาช�งน� าหนกพยานหลกฐานและการกาหนดโทษจะมาจากการหารออยางรอบดาน

รวมกนระหวางผพพากษาอาชพกบคณะลกขน ซ�งการทาหนาท�ของคณะลกขนน�จะเปนการสะทอน

มมมองของประชาชนท�ไมใชนกกฎหมาย อกท�งยงมสวนเก�อหนนพ�นฐานของระบอบประชาธปไตย

ซ�งเนนการมสวนรวมและการตรวจสอบไดจากประชาชน และมการคาดหวงวาการรวมดวยชวยกน

ดงกลาวจะนาไปสการพฒนาใหเปน ระบบกระบวนการยตธรรมท�มความเปนมตรมากข�น

ความรวดเรวมากข�น และความเช�อถอไดมากข�น (Frendlier, Faster and more reliable justice system) ประเภทของคดอาญาท�จะการพจารณาโดยระบบ Saiban-in น� คอ คดความผดรายแรง

สองประเภทท�วไป ประเภทแรก ไดแก ความผดท�มโทษประหารชวตหรอจาคกตลอดชวต สวน

ประเภทท�สอง ไดแก ความผดท�ระบไวใน The courts act. Section 26 (2) (2) และผเสยหายท�ถงแก

ความตายอนเน�องมาจากการกระทาความผดน�น (Act concerning participation of lay assessors in

criminal trials 2004, Article 2) เชน ความผดฐานฆาผอ�น ทารายรางกายหรอชงทรพยและขมขนจน

เปนเหตใหผเสยหายถงแกความตาย วางเพลงเผาเคหสถาน ลกพาตวบคคลเพ�อเรยกคาไถ ละท�งเดก

ท�อยในปกครองจนเดกน�นถงแกความตาย เปนตน กฎหมายไมไดใหสทธแกจาเลยท�จะปฏเสธการ

พจารณาคดโดยระบบ Saiban-in ได ซ� งแตกตางจากระบบลกขนในสมยกอนของประเทศญ�ป นท�

เปนทางเลอกของประชาชน แตระบบ Saiban-in น� กฎหมายอนญาตใหศาลใชดลพนจท�จะใหคด

96

ความผดท�แมจะอยในเกณฑตองข�นศาล Saiban-in ไดรบการพจารณาโดยองคคณะของศาลยตธรรม

ตามปกตได การใชดลพนจดงกลาวจะตองมคารองของพนกงานอยการ จาเลย ทนายจาเลย หรอ

แลวแตดลพนจของศาลตามท�เหนสมควร (Act concerning participation of lay assessors in criminal

trials 2004, Article 3) แตในทางปฏบตผพพากษาจะไมใชดลพนจดงกลาวเน�องจากเกรงวาจะ

กอใหเกดความเสยหายแกระบบ คณสมบตของบคคลท�จะไดรบคดเลอกเปน Saiban-in คอ จะตองเปนผมสทธเลอกต�ง

สมาชกสภาไดเอท (Act concerning participation of lay assessors in criminal trials 2004, Article 1)

คอตองมอายย�สบปบรบรณข�นไป และจะตองมถ�นท�อยถาวรในประเทศญ�ปน นอกจากน�ยงตองจบ

การศกษาภาคบงคบ ไมเปนผท�ตองโทษจาคก หรอมคณสมบตไมเหมาะสมเน�องจากสภาพรางกาย

หรอจตใจ (Act concerning participation of lay assessors in criminal trials 2004, Article 14) และ

ตองไมเปนผตองหา หรอผถกคมขงหรอกกขง (Act concerning participation of lay assessors in

criminal trials 2004, Article 15) หรอบคคลท�ศาลเหนวาไมมคณสมบตในการเปน Saiban-in (Act

concerning participation of lay assessors in criminal trials 2004, Article 18) บคคลท�ดารงตาแหนงตอไปน� จะเปน Saiban-in ไมได คอ (Act concerning participation

of lay assessors in criminal trials 2004, Article 15) (1) สมาชกสภาไดเอท (2) นายกรฐมนตร นายกเทศมนตร (3) เจาหนาท�รฐบาล (4) ผพพากษาหรอเคยเปนผพพากษา (5) พนกงานอยการหรอเคยเปนอยการ (6) ทนายความหรอเคยเปนทนายความ (7) เจาหนาท�ศาล (8) โนตาร� (9) ตารวจท�ทาหนาท�ในศาล (10) เจาหนาท�ในศาล (11) เจาหนาท�จากกระทรวงยตธรรม (12) ตารวจและคณะกรรมาธการดแลความปลอดภยของสาธารณะ (13) บคคลท�มคณสมบตจะเปนผพพากษา ผชวยผพพากษา อยการหรอทนายความ (14) ศาสตราจารยหรอผชวยศาสตราจารยผสอนวชากฎหมายในมหาวทยาลย (15) ผฝกหดวชาชพกฎหมาย

97

(16) ผวาราชการจงหวด นายกเทศมนตร (17) ทหาร บคคลท�อาจปฏเสธการเปน Saiban-in ได คอ (Act concerning participation of lay

assessors in criminal trials 2004, Article 16) (1) บคคลท�อาย 70 ปข�นไป (2) สมาชกสภาตาบล (3) นกเรยน นกศกษา (4) บคคลท�เคยเปน Saiban-in มาแลวภายใน 5 ป (5) บคคลท�เคยถกเรยกตวไปเพ�อคดเลอกเปน Saiban-in มาแลวแตไมถกคดเลอก (6) บคคลท�มเหตผลอ�นท�ไมสามารถปฏบตหนาท�ได คอ (6.1) บคคลท�เปนไปไดยากท�จะมาปรากฏตวตอศาล เน�องจากความเจบปวย

รนแรงหรอบาดเจบ (6.2) มความจาเปนตองหาบคคลดแลเดกหรอผท�อยในความดแล (6.3) มความเกรงกลววาความเสยหายจะเกดกบกจการหรอธรกจ (6.4) กรณท�ตองรวมงานศพของครอบครว บคคลท�เก�ยวพนในคดตอไปน� ไมมสทธเปน Saiban-in (Act concerning participation

of lay assessors in criminal trials 2004, Article 17) (1) จาเลยหรอผเสยหาย (2) บคคลท�มความเก�ยวของกบจาเลยหรอผเสยหาย (3) ผแทนโดยชอบธรรม ผปกครอง ผอนบาล ผพทกษ ของจาเลยหรอผเสยหาย (4) นายจาง หรอบคคลท�อาศยอยกบจาเลยหรอผเสยหาย (5) ผรองทกขหรอกลาวโทษ (6) พยานหรอพยานผเช�ยวชาญในคด (7) ทนายความ (8) อยการหรอตารวจท�เก�ยวกบคด การคดเลอก Saiban-in น�นจะยดถอตามบญชรายช�อผมสทธเลอกต�ง และการคดเลอก

จะดาเนนเปนคด ๆ ไป ซ� งการเรยกจะเปนไปตามบญชรายช�อ ในทก ๆ ปจะมการจดเตรยมบญช

รายช�อ ผมโอกาสถกเรยกใหมารบการคดเลอกเปน Saiban-in ของปถดไปเตรยมไวลวงหนา ซ� งจะ

จดเตรยมจากบญชจากรายช�อผมสทธเลอกต�ง โดยศาลแตละทองท�มหนาท�รบผดชอบในการจดทา

บญชรายช�อของศาลน�น ๆ เอง ในคดอาญาท�เขาหลกเกณฑท�ตองใชระบบ Saiba-in คดน�น ๆ ศาลจะ

98

ออกหมายเรยกบคคลท�ปรากฏในบญชรายช�อดงกลาวจานวนหน� งเรยกไปยงศาลน�นตามวนและ

เวลา สถานท�กาหนด รวมถงโทษหากไมมาตามหมายน�น โดยศาลจะตองพจารณาเองวาจะม

Saiban-in สารองหรอไม (โดยปกตจะมการออกหมายเรยก 50 – 100 คน) ผท�เขามารบการคดเลอกม

สทธไดรบคาเดนทาง คาปวยการ และคาใชจาย กอนการคดเลอก Saiban-in จะมการแจกแบบสอบถามผ

ท�เขามาคดเลอกวาสามารถปฏบตหนาท� Saiban-in ไดหรอไม จะมการซกถามและตรวจสอบขอมล

ของบคคลน�นวาเขาขายตองหามไมใหเปน Saiban-in หรอไม กรณท�บคคลน�นจะถอนตวโดยอาง

เหตความจาเปนน�น จะมการตรวจสอบวาขออางน�นฟงข�นหรอไม ซ� งศาลกจะทาหนาท�คดบคคลท�

เขาขายตองหามหรอประสงคจะขอถอนตว โดยมขออางท�ฟงข�น บญชรายช�อผเขารบการคดเลอกจะ

สงใหพนกงานอยการและท�ปรกษากอนวนคดเลอกอยางนอย 2 วน รวมถงอนญาตใหพนกงาน

อยการและทนายความจาเลยตรวจสอบสาเนาแบบสอบถามของผเขารบการคดเลอกกอนวน

คดเลอกได (Act concerning participation of lay assessors in criminal trials 2004, Article 31)

การคดเลอก Saiban-in จะกระทาเปนการลบจะอนญาตใหเฉพาะผพพากษา เสมยนศาล พนกงาน

อยการและท�ปรกษาจาเลย สวนจาเลยจะเขารวมไดเฉพาะกรณท�มเหตจาเปน (Act concerning

participation of lay assessors in criminal trials 2004, Article 32) ผพพากษาอาจถามคาถามท�จาเปน

กบผท�เขามาคดเลอกเก�ยวกบการปฏบตหนาท� สวนพนกงานอยการ จาเลยและท�ปรกษาอาจรองขอ

ตอผพพากษาเพ�อขอถามคาถามน�นไดเชนกน ซ� งผท�เขามารบการคดเลอกตองตอบคาถามตามความ

เปนจรง และไมมสทธปฏเสธไมตอบคาถาม เวนแตมเหตผลอนสมควร และในกรณท�ศาลเหนเอง

หรอพนกงานอยการ จาเลย ทนายจาเลย รองขอ ย�นคารองวา Saiban-in คนใดไมเขาหลกเกณฑ

ตามท�กฎหมายกาหนด ศาลอาจพจารณาไมแตงต�งผน�นกได แตหากศาลไมเหนดวยกบคารองขอ

ของพนกงานอยการ จาเลยหรอท�ปรกษาจาเลย แลวมคาส�งยกคารองจะตองใหเหตผล ท�งน�พนกงาน

อยการและจาเลยอาจย�นคารองคดคาน Saiban-in ได ฝายละไมเกน 4 คน (Act concerning participation

of lay assessors in criminal trials 2004, Article 36) ในคดท�วไปท�มผพพากษาอาชพ จานวน 3 คน

และ Saiban-in 6 คน รวมท� งหมดเปน 9 คน แตในคดท�ขอเทจจรงท�มาสการพจารณามากจาก

พยานหลกฐานท�รวบรวมไดในช�นกอนพจารณา มความนาเช�อถอมากและแทบไมมขอโตแยง

ประการใด จะมองคคณะพจารณาประกอบไปดวยผพพากษาอาชพ 1 คน และ Saiban-in จานวน 4

คน (Act concerning participation of lay assessors in criminal trials 2004, Article 2 (3)) กรณน� จะ

คดคานไดฝายละไดไมเกน 3 คน (Act concerning participation of lay assessors in criminal trials

2004, Article 36) หลงกระบวนการคดเลอกดงกลาวเสรจส�นแลว Saiban-in ท�ผานการคดเลอกจะไดรบ

การแตงต�งใหทาหนาท� Saiban-in ตอไป แตอยางไรกตามหากปรากฏวาตอมาพนกงานอยการ จาเลย

99

หรอทนายจาเลยย�นคารองขอถอน Saiban-in เน�องมาจากการปฏบตหนาท�ไมชอบ หรอมเหตอ�น

ตามท�กฎหมายกาหนด หรอ Saiban-in ขอถอนตวจากการปฏบตหนาท� ทาให Saiban-in ท�มอยไม

เพยงพอเปนองคคณะพจารณาพพากษา ศาลอาจแตงต�ง Saiban-in สารองข�นทาหนาท� หากแตงต�ง

Saiban-in ครบถวนแลวยงไมเพยงพอ ใหศาลดาเนนการคดเลอก Saiban-in เพ�มเตมโดยนา

กระบวนการคดเลอกดงท�ไดกลาวขางตนมาใชบงคบ (ปกรณ ย�งวรการ, 2553, หนา 131-132) ข�นตอนการพจารณาน�นจะเร�มตนจากผพพากษาจะสอบถามจาเลยเก�ยวกบช�อ ท�อย

ภมลาเนา อาชพและวนเกด จากน�นใหพนกงานอยการอานคาฟองใหจาเลยฟงท� งขอเทจจรงท�

กลาวหาและบทกฎหมายท�ลงโทษจาเลยแลวผพพากษาแจงการเร�มพจารณาใหจาเลยทราบ รวมถง

แจงสทธตามกฎหมาย อนไดแก สทธท�จะไมใหถอยคาใด ๆ ไมตอบคาถามใด ๆ ท�จะใชเปน

พยานหลกฐานในการพจารณาพพากษาคด หลงจากน�นผพพากษาจะสอบถามขอเทจจรงจากจาเลย

และความเหนของทนายจาเลยเก�ยวกบการกระทาความผดตามท�พนกงานอยการฟองวาจาเลย

กระทาผดจรงหรอไมและขอเทจจรงในสวนของจาเลยเปนอยางไร ตอมากระบวนการสบพยานจะ

ใหโอกาสพนกงานอยการและจาเลยแถลงการณเปดคดโดยพนกงานอยการจะแสดงขอเทจจรงท�ใช

ในการพสจนความผดของจาเลยอนประกอบไปดวยพฤตการณของจาเลยท�นาไปสการกระทาผด

รายละเอยดการกระทาผดและพฤตการณแวดลอม สวนจาเลยจะแถลงขอเทจจรงท�จะพสจนความ

บรสทธ� ของตนเอง เม�อคความท�งสองฝายแถลงเปดคดแลว จะนาไปสข�นตอนการสบพยาน โดย

การสบพยานน�นผพพากษาอาจถามกอนแลวใหคความท�งสองฝายหรอผพพากษาอาจใหคความท�ง

สองฝายถามกอนหรอ Saiban-in ถามปดทาย เม�อท�งสองฝายนาพยานเขาสบแลว กอนเสรจการ

พจารณา พนกงานอยการจะรายงานขอเทจจรงเก�ยวกบประวต นสย และความประพฤตของจาเลย

เพ�อแสดงใหเหนถงภมหลงของจาเลยอนนาไปใชในการกาหนดความหนกเบาของโทษ หลงจาก

คความท� งสองฝายนาพยานหลกฐานเขาสบเสรจแล ว จะเข า สกระบวนการแถลงปดคด

ซ� งพนกงานอยการจะแสดงใหเหนถงการกระทาของจาเลยวาเปนความผดอยางไร และความเหน

เก�ยวกบโทษท�จะลง จากน�นจาเลยกจะแสดงใหเหนวาจาเลยไมไดกระทาผดอยางไร และความเหน

เก�ยวกบการโทษท�จะลง จากน�นจาเลยจะแสดงใหเหนวาจาเลยไมไดกระทาความผดตามท�ถก

กลาวหาและเม�อคความท�งสองฝายแถลงการณปดคดแลว ผพพากษาจะนดฟงคาพพากษาตอไป

ในการพจารณาคดน�น Saiban-in จะตองปฏบตหนาท�ดวยความเปนอสระ มความซ�อสตยสจรต

เปนธรรมและเปนไปตามกฎหมาย จะตองไมเปดเผยความลบในการวนจฉยคดหรอการปฏบต

หนาท� จะตองไมกระทาการใด ๆ อนเปนการกระทบตอความเช�อถอของสงคมในการพจารณาคด

ดวยความเปนธรรม รวมถงความศกด� สทธ� ของการพจารณาคด โดยกอนการปฏบตหนาท� Saiban-in

จะตองปฏญาณตนวาจะปฏบตหนาท�ดวยความถกตองและเปนธรรม โดย Saiban-in สามารถถาม

100

พยานบคคล ผเสยหาย รวมถงจาเลยไดดวย และหลงจากการพจารณาแลว Saiban-in จะตองรวมกบ

ผพพากษาวนจฉยพยานหลกฐานตาง ๆ โดยเนนการรบฟงพยานบคคลและพยานแวดลอมท�

เก�ยวของมากกวาสานวนการสอบสวนท�พนกงานสอบสวนไดสอบปากคาไว และมคาวนจฉยใน

ประเดนท�วาจาเลยกระทาความผดหรอไม และจะกาหนดโทษเทาใด โดยในการวนจฉยผพพากษา

จะตองแจงขอกฎหมายแก Saiban-in คาวนจฉยวาจาเลยกระทาความผดหรอไมน�นใหใชเสยงขาง

มากโดยอยางนอยตองมผพพากษา 1 ทาน และ Saiban-in 1 ทาน เหนดวยกบคาวนจฉยน�น (ปกรณ ย�ง

วรการ, 2553, หนา 128-129) เม�อไดมตช�ขาดคาวนจฉยน�นแลว ผพพากษาอาชพคนท�ทาหนาท�เปน

หวหนาคณะในคดน�นจะอานคาพพากษาคดน�นในศาลตามมตดงกลาว ซ� งหลงจากการอานคา

พพากษาคดน�นไดแลว กเปนอนวา Saiban-in ในของคดน�นพนจากหนาท�เปน Saiban-in ต�งแตน�น

ไป เม�อศาล Saiban-in พพากษาคดประการใด พนกงานอยการญ�ปนสามารถใชสทธในการอทธรณ

ตอศาลอทธรณไดท�งปญหาขอเทจจรงและขอกฎหมาย (อทย อาทเวช, 2558, หนา 313-314) เน�องจากการปฏบตหนาท�ของ Saiban-in ยอมประทบชวตประจาวนและการทางาน

กฎหมายคมครอง Saiban-in ไวโดยแบงออกได ดงน� (ปกรณ ย�งวรการ, 2553, หนา 134) (1) การคมครอง Saiban-in จากการประกอบอาชพ นายจางของบคคลท�จะมา

ปฏบตหนาท� Saiban-in หรอบคคลท�จะเขามารบการคดเลอกเปน Saiban-in จะตองอนญาตให

บคคลดงกลาวมาปฏบตหนาท�หรอมาเขารบการคดเลอก ท�งน� นายจางจะตองไมปฏบตโดยไมเปน

ธรรมกบบคคลดงกลาว (2) การคมครองขอมลสวนตวของ Saiban-in กฎหมายกาหนดคมครองบคคลท�

ปฏบตหนาท� Saiban-in ไววาขอมลสวนบคคลของ Saiban-in ไมวาช�อและท�อย ไมอาจเปดเผยตอ

สาธารณชนได รวมถงขอมลใด ๆท� Saiban-in ไดใหระหวางการทาคาวนจฉยกไมอาจเปดเผยได

เชนกน (3) การคมครอง Saiban-in จากการปฏบตหนาท�ในคด บคคลภายนอกถกหามมให

ตดตอกบ Saiban-in เพ�อสอบถามหรอขอทราบรายละเอยดหรอความลบในคด กฎหมายไดกาหนดโทษทางอาญาสาหรบความผดอนเก�ยวของกบการปฏบตหนาท�

ของ Saiban-in ดงน� (ปกรณ ย�งวรการ, 2553, หนา 135) (1) บคคลใดขอขอมลจาก Saiban-in เก�ยวกบการปฏบตหนาท� เวนแตเปนการ

กระทาในการพจารณาคด (2) บคคลใดใหความเหนหรอเสนอขอมลเก�ยวกบขอเทจจรงหรออตราโทษท�จะ

ลงแกจาเลยโดยมวตถประสงคท�จะจงใจการทาความเหนของ Saiban-in เวนแตเปนการกระทาใน

การพจารณาคด

101

(3) บคคลใดขมข Saiban-in หรอผท�มความเก�ยวของกบ Saiban-in ไมวาจะกระทา

โดยวธการใด ๆ (4) Saiban-in เปดเผยขอมลความลบในการวนจฉยคดหรอขอมลท�เปนความลบ

จากการปฏบตหนาท� เพ�อวตถประสงคในการไดรบประโยชนอ�นใด (5) Saiban-in เปดเผยความคดเหนเก�ยวกบโทษท�จะลงแกจาเลยหรอขอเทจจรงใด ๆ

จากการปฏบตหนาท�กบบคคลอ�น นอกจากผพพากษาหรอ Saiban-in คนอ�น (6) Saiban-in เปดเผยความเหนวาเหนดวยหรอไมเหนดวยกบโทษท�จะลงแกจาเลย

กบบคคลอ�นนอกจากผพพากษาหรอ Saiban-in คนอ�น (7) พนกอยการ ทนายความจาเลย หรอจาเลยคนใดเปดเผยช�อผท�มาเขารบการ

คดเลอกในการทาหนาท� Saiban-in หรอเปดเผยคาตอบของ Saiban-in ท�ปรากฏในแบบสอบถาม

หรอคาตอบใดในกระบวนการคดเลอก Saiban-in โดยไมมเหตอนควร (8) Saiban-in ท�ใหขอมลเปนเทจในแบบสอบถามหรอการตอบคาถามในกระ

กระบวนการคดเลอก Saiban-in (9) ผท�ไดรบหมายเรยกใหมาเขารบการคดเลอกเปน Saiban-in แลวไมมาตาม

หมายเรยกโดยปราศจากเหตสมควร หรอ Saiban-in คนใด ไมยอมปฏญาณตวในการปฏบตหนาท�

หรอไมมาปฏบตหนาท�ในการพจารณาคดโดยไมมเหตผลสมควร ประเทศญ�ปนมการเตรยมความพรอมท�จะใชระบบ Saiban-in ถง 5 ป โดยการออก

กฎหมายท�ช�อ The Act concerning the participation of law assessors in criminal trials เม�อวนท� 24

กมภาพนธ ค.ศ. 2004 มผลบงคบใชในเดอน พฤษภาคม ค.ศ. 2009 ซ� งประเทศญ�ป นไดเตรยมความ

พรอมประชาชนในการท�จะบงคบใชกฎหมายดงกลาวเปนอยางด โดยช�แจงประเดนท�พลเมองญ�ปน

อาจมความกงวลตอการเปนลกขนในคดอาญาน�น ดงน� (ชาต ชยเดชสรยะ, 2550, หนา 208-212) (1) ปญหาความกงวลวาเปนไปไดมากนอยเพยงใดท�จะไดรบหมายเรยกจากศาล

ใหไดรบการคดเลอกเปน Saiban-in หนวยงานท�เก�ยวของช� แจงวาในทางปฏบตจะมโอกาสนอยมาก

ท�จะไดรบหมายเรยกจากศาล เน�องจากตามสถตคดอาญาในชวงท�ผานมา เชน ค.ศ. 2003 จานวน

คดอาญาท�งประเทศญ�ปนท�อาจสามารถใชระบบ Saiban-in มเพยง 3,089 คด ซ� งจานวนพลเมอง

ญ� ปนท� มสทธเลอกต� งสมาชกสภาผแทนราษฎรในป ค.ศ. 2003 มประมาณ 122.3 ลานคน จง

ประมาณการไดวาโอกาสท�บคคลจะไดรบหมายเรยกจากศาลใหไปรบการคดเลอกเปน Saiban-in

น�น อยในอตรา 1 คน ตอ 330-660 คน และประมาณการไดวาในคดอาญาแตละคดท�จะตองใช

Saiban-in ซ� งตองการ Saiban-in เพยง 6 คน หรอ 4 คนน�น จะมผท�เขามารบการคดเลอกถง 50-100

คนอกท�งในกรณท�ไดรบการคดเลอกและแตงต�งใหทาหนาท� Saiban-in ในคดอาญาคดหน�งแลว

102

จะตองใหลวงพนไป 5 ป จงจะมโอกาสไดรบหมายเรยกจากศาลใหไปรบการคดเลอกและแตงต�ง

ใหเปน Saiban-in ซ� งตามความเปนจรงโอกาสนาจะมไมมากนกและไมบอยคร� ง จงเปนภารกจท�

ไมไดสรางภาระมากเกนไป หากแตเปนเร� องท�นาภาคภมใจท�จะไดรบหนาท�สาคญของการเปน

พลเมองท�ด และมสวนรวมในการใหความยตธรรมแกมนษยรวมสงคมท�ตนอาศยอยดวย (2) มความจาเปนหรอไม เพยงใดท�ผท�จะปฏบตหนาท�เปน Saiban-in จะตองม

ความรในดานกฎหมาย หนวยงานท�เก�ยวของช� แจงวาไมมความจาเปนอยางใดๆ ท�จะตองมความร

ความเช�ยวชาญทางดานกฎหมาย ท�งน� เพราะไดมการวางระบบใหผพพากษาอาชพท�รวมเปนองค

คณะน�นไดมหนาท�ท�จะตองอธบายให Saiban-in ไดเขาใจโดยละเอยดเก�ยวกบหลกเกณฑพ�นฐาน

ทางกฎหมายและวธพจารณาความอาญาในศาลเฉพาะสวนท�จาเปนสาหรบการปฏบตหนาท�ของ

เหลาคณะลกขน นอกจากน�ในการปฏบตหนาท�พจารณาพพากษาคดของคณะลกขนกจะตองกระทา

รวมกบผพพากษาอาชพในองคคณะคดน�นโดยตลอดกระบวนพจารณาของคดน�น อกท�งในทาง

ปฏบต ท�งอยการโจทกและทนายจาเลยกจะสนบสนนการทาหนาท�ของ Saiban-in ดวย และในสวน

ของการวนจฉยปญหาขอกฎหมายและหลกเกณฑวธพจารณาความกเปนอานาจหนาท�ของผ

พพากษาอาชพโดยเฉพาะอยแลว (3) กระบวนการพจารณาของศาลจะยาวนานหรอไม โดยท�วไปไมไดใชเวลา

ยาวนานมาก แตสวนจะใชเวลาเทาใดกข�นอยกบลกษณะและเหตปจจยท�เก�ยวของกบคดน�น ๆซ� งแต

ละคดกไมเหมอนกน อยางไรกดการสบพยานในคดอาญาของประเทศญ�ปนสวนใหญใชเวลาไมก�

วนกแลวเสรจ ซ� งในระบบใหมท�จะใช Saiban-in ในคดอาญาน� ไดมการเตรยมการรองรบใหการ

พจารณาคดอาญาดาเนนไปไดโดยรวดเรวเชนเดยวกน เพ�อไมใหเปนภาระแกผท�จะเปน Saiban-in

มากจนเกนไป (4) ผท�จะเปนลกขนจะมความเส�ยงภยไดรบภยนตรายหรอภยคกคามท�อาจไดรบ

อนเน�องมาจากการปฏบตหนาท�หรอไม ซ� งหนวยงานท� เก�ยวของไดจดหามาตรการรองรบเพ�อ

ปองกน คมครองความปลอดภยของผท� เปน Saiban-in โดยไดกาหนดหลกเกณฑไวอยางนอย

4 ประการ กลาวคอ หลกเกณฑขอท� 1 กาหนดใหศาลตองปกปดขอมลสวนบคคลของผท�เปน Saiban-in

โดยเฉพาะช�อ ท�อยของบคคลน�นใหเปนความลบ หลกเกณฑขอท� 2 กาหนดวาบรรดาความเหนของผท�เปน Saiban-in แตละคนท�

แสดงไวในระหวางการปรกษาหารอเพ�อมคาวนจฉยในคดน�นจะตองไมมการเปดเผยไปยงสาธารณชน

เชนเดยวกน

103

หลกเกณฑขอท� 3 กฎหมายไดกาหนดมาตรการลงโทษทางอาญาแกผท�ไดกระทา

การคกคาม ขมข Saiban-in หรอคนในครอบครว หรอญาตของ Saiban-in น�น หลกเกณฑขอท� 4 ในกรณท�มพฤตการณพเศษวามความเปนไปไดสงวาผท� เปน

Saiban-in หรอคนในครอบครวหรอญาตของ Saiban-in จะถกคกคามขมข ศาลอาจดาเนนดาเนน

กระบวนพจารณาคดน�นโดยไมตองมคณะ Saiban-in กได (5) ผท�เปน Saiban-in มสทธไดรบคาตอบแทนและคาใชจายท�เสยไปในการทาหนาท�

Saiban-in หรอไม ในกรณน�ไดมการกาหนดหลกเกณฑใหผท�เปนผท�เปน Saiban-in มสทธไดรบคา

พาหนะและคาตอบแทนรายวนของทกวนท�ปฏบตหนาท�เปน Saiban-in ในคดน�น โดยเปนไปตาม

อตราท�กฎหมายกาหนด ซ� งมประมาณการในเบ�องตนวา Saiban-in จะไดคาตอบแทนในการปฏบต

หนาท�สงถงวนละ 10,000 เยน (6) ผท�เปนลกขนมสทธขอลางานประจาตอนายจางเพ�อมาปฏบตหนาท� Saiban-in

ไดหรอไม ตามปญหาน� ไดมการกาหนดไววานายจางจะตองอนญาตใหลกจางไดลางานเพ�อไป

ปฏบตหนาท� Saiban-in ในคดอาญาตามท�ไดรบการแตงต�ง และนายจางไมอาจไลลกจางออกจาก

งานหรอเลอกปฏบตในทางท�มชอบตอลกจางโดยเหตท�ลกจางผน�นลางานเพ�อไปปฏบตหนาท�เปน

Saiban-in ในคดอาญา การท�ประเทศญ�ปนมการรเร�มใชระบบ Saiban-in น�น ไดรบความสนใจจากตางประเทศ

และในประเทศไทยดวยเชนกน นกวชาการของไทยหลายคนไดศกษา วเคราะหระบบ Saiban-in

ของประเทศญ�ปน ไวดงน� ผาสก เจรญเกยรต ผพพากษาศาลจงหวด ไดกลาวไววา ระบบ Saiban-in ท�กาหนดให

ประชาชนท� เขารวมเปนผพพากษาสมทบมจานวนมากกวาผพพากษาอาชพ และมการกาหนด

คะแนนเสยงเพ�อทาคาพพากษาน�นเปนคะแนนเสยงขางมาก ไมใชคะแนนเสยงเอกฉนทน�นจะทาให

เสยงของผพพากษาอาชพท�มการศกษาและประสบการณในการทางานดานคดความลดทอน

ความสาคญลง โดยปลอยใหบทบาทในการวนจฉยคดข�นอยกบตว Saiban-in ซ� งเปนประชาชนท�ไม

มความรพ�นฐานทางกฎหมายเปนสาคญ จงเหนไดชดแจงวา ผแนะนาใหนาระบบน� มาใชเหน

ความสาคญอยางมากท�จะใหประชาชนเขาไปมสวนรวมในกระบวนการยตธรรมอยางเตมท� แตก

อาจจะกอใหเกดผลเก�ยวกบความยตธรรมทางกฎหมายท�ไมแนชดไดบาง เพราะประชาชนผเขามาม

สวนรวมในการช�ขาดตดสนคดขาดความร ความเช�ยวชาญทางดานกฎหมาย ขาดความเขาใจในการ

วนจฉยประเดนและอาจมอคตในการพจารณาคดได ซ� งตางจากผพพากษาอาชพท�เรยนรดานน�

โดยตรงและมการฝกอบรมใหเขาใจบทบาทหนาท�ของผพพากษา ผวนจฉยช� ขาดคดอยางแนชดท�

จะตองปราศจากอคตในจดน� อาจอยในความเขาใจของคณะกรรมการปฏรปกฎหมายแลวกเปนได

104

แตกคงข�นอยกบสภาพสงคมของประเทศญ�ป นท�เสนอแนะใหมการนาระบบน� มาใช ซ� งคงเปน

เพราะเหนแลววา ประชาชนมความพรอมท�จะทาหนาท�ดงกลาว อกท�งมความเปนเอกลกษณและ

เหมาะสมกบประเทศแตละประเทศกเปนได อยางไรกตามจดเดนของระบบน� ทาใหประชาชนม

สวนรวมในกระบวนการยตธรรมและเขาใจกระบวนการยตธรรมมากข�น แตระบบน� กยงมการ

ประเมนผลอยางตอเน�องถงจดดจดดอย และความเหมาะสมอยางสม�าเสมอ จงอาจมการปรบปรง

เปล�ยนแปลงใหเหมาะสมและเกดประสทธภาพมากท�สดในโอกาสตอไป นอกจากน� ผาสก เจรญ

เกยรต ยงไดวเคราะหในประเดนท�วาระบบ Saiban-in เปนระบบผพพากษาสมทบหรอเปนระบบ

ลกขน ไววา มการใหนยามวา Saiban-in เปนระบบลกขน (Jury or Bashin-in) แตจะเหนวา Saiban-

in ไมใชเพยงพจารณาวาจาเลยกระทาผดหรอไม ยงมอานาจน�งพจารณาและรวมปรกษาคดท�งวาง

โทษกบผพพากษาอาชพอกดวย อยางไรกตาม อานาจหนาท�ในการวนจฉยขอกฎหมายยงคงเปนของ

ผพพากษาอาชพ มผใหความเหนวา รปแบบท�กาหนดใหผพพากษาอาชพพจารณาพพากษาคด

ดวยกนประชาชนน�นเหมอนกบระบบ Mixed-Courts ในยโรป เชน สหพนธสาธารณรฐเยอรมน

และสาธารณรฐฝร�งเศส ท�งน� เพราะมลกษณะท�ผพพากษาอาชพและประชาชนทางานรวมกน เปน

ลกษณะของ Trial by consultation ซ�งในการตดสนคดจะพจารณาจากเสยงขางมากในการตดสนคด

โดยอยางนอยตองมผพพากษาอาชพ 1 เสยง ท�งน� จะตางกบระบบลกขน (Jury) ในสหรฐอเมรกาท�

จะพจารณาเพยงวาจาเลยกระทาความผดหรอไม ซ� งตองมคะแนนเสยงเปนเอกฉนท โดยสทธในการ

พจารณาคด Saiban-in น� จะไดรบการรบรองไวโดยพระราชบญญต ซ� งแตกตางจากการพจารณา

โดยลกขนท�ไดรบการรบรองไวในรฐธรรมนญ สาหรบระบบผพพากษาสมทบ (Lay judge) ของ

สหพนธสาธารณรฐเยอรมน มอานาจรวมน�งพจารณาและตดสนคดเชนกน แตการลงคะแนนเสยง

น�น หากเปนกรณท�เปนผลรายกบจาเลยตองมเสยงขางมาก อยางนอย 2 ใน 3 ของผพพากษาท�น�ง

พจารณา ผาสก เจรญเกยรต จงเหนวาระบบ Saiban-in นาจะมความคลายคลงไปในทางผพพากษา

สมทบมากกวาลกขน ซ� งในคาอธบายระบบน� ใน Wikipedia กไดอธบายไวเชนเดยวกบความเหน

ของผาสก เจรญเกยรต วาระบบ Saiban-in ไมไดเปนระบบท�แยกตวออกจากผพพากษาอาชพ

อยางเชนระบบลกขนในประเทศท�ใชระบบจารตประเพณ (ผาสก เจรญเกยรต, 2555, หนา 65-66) ปกรณ ย�งวรการ ผพพากษาศาลจงหวด ไดกลาวถงผลกระทบท�เกดข�นจากการใช

ระบบ Saiban-in ไวดงน� (ปกรณ ย�งวรการ, 2553, หนา 136-138) ประการท� 1 ผลกระทบตอองคกรในประบวนการยตธรรม หลกเกณฑตาง ๆ

ในกฎหมายฉบบน�ทาใหศาลตองปรบรปแบบการพจารณาพพากษาคดใหมใหเปนไปตามกฎหมาย

ท�งตองเตรยมการตาง ๆ ใหเปนไปตามท�กฎหมายกาหนด เชน การจดทาบญชบคคลท�มคณสมบต

เปน Saiban-in การจดเตรยมหองพจารณาคด งบประมาณคาใชจายตาง ๆ ในสวนของวธพจารณา

105

คดน�นกเกดกระบวนการท�เรยกวา Pre-trial arrangement การตรวจพยานหลกฐานและการสบพยาน

ท�มรปแบบตางจากเดม ผพพากษา พนกงานอยการและทนายความ จงตองมความรความเขาใจในวธ

พจารณาความตามกฎหมายฉบบดงกลาวเพ�อทาใหหลกเกณฑตาง ๆ ดาเนนไปโดยบรรลตาม

วตถประสงคของกฎหมาย นอกจากน�ผรบผดชอบและเก�ยวของกบกฎหมายไมวาจะเปนกระทรวง

ยตธรรมหรอศาลยตธรรมกจะตองเรงสรางความรความเขาใจใหแกประชาชน ซ� งเก�ยวของกบการ

ทาหนาท�ตามกฎหมายน�โดยตรง ประการท� 2 ผลกระทบกบบคคลท�ทาหนาท� Saiban-in และบคคลท�เก�ยวของ ปญหาท�

เปนผลกระทบท� เหนไดชดในการท�ประชาชนท�วไปจะตองเขารวมการพจารณาคด คอ การท�

ประชาชนท�วไปจะตองเสยสละเวลามาน�งพจารณาคด ซ� งกระทบตอเวลาในการใชชวตประจาวน

นอกจากน� หากบคคลดงกลาวมงานประจาทา การท�มาทาหนาท�ดงกลาว ยอมกระทบตอเวลาในการ

ปฏบตหนาท�อยางหลกเล�ยงไมได จากการทาผลสารวจประชาชนสวนใหญถงประมาณ รอยละ 70

มความลงเลท�จะเขามาทาหนาท� Saiban-in แตเม�อมการใหความรเก�ยวกบการทาหนาท�เปน Saiban-in

พบวาประชาชนสวนใหญเร�มมความสนใจในการเขามามสวนรวมในกระบวนการยตธรรมมากข�น

การปฏบตหนาท� Saiban-in ยอมกระทบตอการใชชวตประจาวนของ Saiban-in และบคคลท�มความ

เก�ยวของกบ Saiban-in ดวย เน�องจากในแตละคดการตดสนใจและความเหนของ Saiban-in ยอมม

สวนสาคญกบผลแหงคด Saiban-in และบคคลท�มความเก�ยวของกบ Saiban-in จงอาจถกขมข ชกจง

หรอละเมดความเปนสวนตวเพ�อใหวนจฉยคดไปในแนวทางท�ตองการไดไมวาจะลงโทษหรอยก

ฟองจาเลย นอกจากน�ในการคดเลอกบคคลท�จะมาเปน Saiban-in คความแตละฝายยอมตองพจารณา

ความคดเหนและทศนคตของผท�ไดรบการคดเลอกวาจะมแนวโนมหรอความโนมเอยงท�จะเหนดวย

กบฝายตนหรอไม ตวอยางของปญหาดงกลาวจะพบในระบบลกขนในระบบกฎหมาย Common

law ดงท�ปรากฏในนยายเร�อง Runaway jury ของ John Grisham วาในกระบวนการคดเลอกลกขน

โจทกและจาเลยตางมการจางบรษทหรอสานกงานเพ�อเปนท�ปรกษาในการคดเลอกลกขน และ

หลงจากมการแตงต�งลกขนแลวอาจมการแทรกแซงการทาหนาท�ของลกขนดวย โดยอาจมการชกจง

ความเหนของลกขนผานบคคลใกลชด เชน สามภรรยา ดงน�แมกฎหมายจะบญญตลงโทษทางอาญา

กบบคคลท�กระทาการเชนวาน� แตกตองมกระบวนการปองกน ปราบปรามการกระทาตาง ๆ

ดงกลาว และบงคบใชอยางเครงครด รวมถงมระบบในการปองกนความเปนสวนตวและการรกษา

ความลบของ Saiban-in ในการปฏบตหนาท�ดวย ประการท� 3 ผลกระทบกบนายจางของบคคลท�ทาหนาท� Saiban-in เน�องจากนายจาง

จะตองอนญาตใหลกจางลามาปฏบตหนาท� Saiban-in ได หรอเขามารบการคดเลอกเปน Saiban-in ได

ดวยเหตน� นายจางจงไมอาจปฏเสธการลาของลกจางได การท�ลกจางของนายจางในบรษท องคกร

106

หรอโรงงานจะตองมาปฏบตหนาท� Saiban-in ทาใหนายจางตองขาดแรงงานของลกจางดงกลาวไป

ตลอดชวงเวลาท�มการพจารณาพพากษาคดอาญา ซ� งอาจใชเวลาหลายวน หากลกษณะการทางาน

ของลกจางคนดงกลาวมใชงานท�จะตองทาเปนการเฉพาะตว และไมมลกษณะเรงดวนแลว อาจไม

สงผลกระทบเสยหายตอธรกจมากนก แตหากปรากฏวางานท�ลกจางคนดงกลาวปฏบตเปนงานท�ม

ลกษณะเฉพาะตวหรอตองอาศยความรเฉพาะทางหรอเปนงานท�มลกษณะเรงดวนไมอาจใหบคคล

อ�นทาแทนได หากลกจางดงกลาวตองมาปฏบตหนาท� Saiban-in และนายจางไมสามารถหาลกจาง

อ�นมาปฏบตงานท�ตองใชความสามารถพเศษเฉพาะตวแลว ยอมกระทบตอการดาเนนงานของ

บรษท องคกรหรอโรงงานน�น ๆ ได และอาจเปนชองทางใหนายจางปฏเสธลกจางคนดงกลาวไมให

ทาหนาท�อกตอไป ดงน� แมวากฎหมายจะกาหนดหลกการท�หามนายจางปฏบตโดยไมเปนธรรมกบ

ลกจางในการปฏบตหนาท� Saiban-in กตาม รฐควรตองเขามาแทรกแซงโดยใชกระบวนการตาม

กฎหมายแรงงานเพ�อไมใหเกดการจางหรอการเลกจางท�ไมเปนธรรมกบลกจางท�มาปฏบตหนาท�

เปน Saiban-in ดวย อยางไรกด โดยหลกการกฎหมายแลว ถอเปนหนาท�ของบรษทองคการหรอ

โรงงานจะตองปรบตวใหเขากบความเปล�ยนแปลงของกฎหมายฉบบน� โดยอาจจะตองออกระเบยบ

ภายในองคกรเก�ยวกบลกจางท�ลาไปปฏบตหนาท� Saiban-in วาจะมสทธรบคาจางหรอไมและ

ลกจางประเภทใดบางมสทธรบคาจาง ซ� งสวนใหญจะพบวาบรษท องคกรขนาดใหญยอมรบ

หลกการน�ไดโดยการจายคาใชจายแกลกจางท�ไปปฏบตหนาท� Saiban-in อยางไมจากดเวลา ในขณะ

ท�บรษทหรอองคกรหรอโรงงานขนาดเลกบางแหงท�ยอมรบหลกการน� เน�องจากการขาดแรงงานจะ

มผลกระทบมากกวาบรษท องคกรหรอโรงงานขนาดใหญ ผลกระทบอกดานท�นายจางตองพจารณา

คอการท�กฎหมายฉบบน� คมครองขอมลสวนตว และคมครองการปฏบตหนาท�ของ Saiban-in

นายจางจงมหนาท�ตองจดเกบขอมลของลกจางท�ไดรบการคดเลอกเปน Saiban-in อยางด รวมถง

การสรางสภาพแวดลอมของสถานท�ทางานใหเหมาะสม เพ�อมใหบคคลภายนอกเขาถงขอมลหรอ

ตวลกจางไดโดยงาย ชาต ชยเดชสรยะ อยการผเช�ยวชาญ สานกงานอยการสงสด ไดวเคราะหถงระบบ

Saiban-in ไวดงน� (ชาต ชยเดชสรยะ, 2550, หนา 212-213) ประการท� 1 การม Saiban-in รวมเปนองคคณะกบผพพากษาอาชพในการพจารณา

พพากษาคดอยางในระบบท�ประเทศญ�ปนคดคนข�นน� มขอดตรงท�เปนการสงเสรมใหประชาชนเขา

ไปมสวนรวมใชอานาจหนาท�และตรวจสอบการทางานของกระบวนการยตธรรมโดยตรง และม

การหมนเวยนบคคลผเขาไปทาหนาท�เพ�อกระจายการมสวนรวมไปในวงกวางโดยไมจากดวงแคบ

อยางผพพากษาสมทบ อกท�งการท�คดเลอกเปนรายคดและให Saiban-in ทาหนาท�ท�งพจารณาและ

พพากษาคดรวมกบผพพากษาอาชพ โดยท�จานวน Saiban-in มมากวาจานวนผพพากษาอาชพใน

107

องคคณะน�น กอาจเปนมาตรการให Saiban-in มอสระในการใชดลพนจตามสมควรโดยไมตองถก

ครอบงาจากผพพากษาอาชพ นอกจากน�การวางระบบใหประชาชนไดหมนเวยนกนไปทาหนาท�

ดานการตดสนขอพพาททางอาญา กอาจเปนปจจยเก�อหนนพ�นฐานของการปกครองระบบ

ประชาธปไตย และการสรางเสรมความตระหนกของคนในชมชนทองถ�น ในการรวมกนปองกน

อาชญากรรมในทางหน�ง ควบคไปกบการมสวนชวยใหบรรยากาศในการพจารณาคดอาญาในศาลม

ความเปนมตรและใกลชดกบประชาชนมากข�น ประการท� 2 ในสวนของประเทศญ�ปนท�อนญาตใหคความมสทธสอบถามขอมลเร�อง

คณวฒหรอความเช�ยวชาญของผท�จะไดรบการคดเลอกเปน Saiban-in น�น ในแงหน�งอาจทาใหผท�

ไดรบการคดเลอกเปน Saiban-in ในคดน�น เกดความรสกวาความปลอดภยมลดลง เพราะมการ

เปดเผยขอมลสวนบคคลใหเปนท�รบรของคความมากข�น แตกอาจมมมมองอกแงหน� งวา ในคดท�

เปนอาชญากรรมทางเศรษฐกจและมขอเทจจรงและขอกฎหมายอนสลบซบซอนมาก ๆ น�น หาก

คณะ Saiban-in ท�ไดรบการคดเลอกมาเปนคนท�คความไดชวยกนกล�นกรองแลววาเปนผมคณวฒ

หรอความเช�ยวชาญท�จาเปนสาหรบคดน�น กอาจเปนประโยชนตอการทาหนาท� Saiban-in ซ� งจะตอง

รวมกนในการช�งน� าหนกพยานหลกฐานและวนจฉยความผดในคดน�น ซ� งยอมจะเปนผลดตอการ

อานวยความยตธรรมในคดน�น ประการท� 3 เก�ยวกบสทธในการอทธรณในคาพพากษา สาหรบระบบของประเทศ

ญ�ปนท�ใชกบ Saiban-in น� โดยหลกการท�วไปคงใชหลกเกณฑเก�ยวกบการอทธรณเชนเดยวกบ คด

ท�ใชแตผพพากษาอาชพ ซ� งแตกตางจากเม�อคร� งท�ประเทศญ�ปนนาระบบลกขนมาใชเม�อระหวาง

ค.ศ. 1923 ถง ค.ศ. 1943 ซ� งจากดสทธของคความในการอทธรณคาตดสนของคณะลกขนอยางมาก

ในทานองเดยวกบในระบบ Common law ดงน�นจงนบไดวาในระบบใหมน� มการคานงถงการแกไข

ปญหาท�เคยเกดข�นในอดตอยพอสมควร ประการท� 4 ในระบบกฎหมายจารตประเพณ (Common law) น�น ผพพากษาอาชพน�ง

พจารณาคดน�นจะตองกลาวสรปประเดนของพยานหลกฐานในคดน�นใหคณะลกขนฟงกอนท�จะให

คณะลกขนแยกไปประชมปรกษาหารอกน เพ�อวนจฉยวาจาเลยไดกระทาผดจรงหรอไม ซ� งหากค

ความเหนวาผพพากษาอาชพท�น�งพจารณาในคดน�นกลาวสรปประเดนโดยไมถกตองกมสทธ

คดคานและอทธรณตอศาลอทธรณได แตในระบบของประเทศญ�ปนยงมไดกาหนดหลกเกณฑท�

ชดเจนในสวนน� ซ� งอาจจะตองมการพฒนาตอไปในอนาคต รวมท�งควรจะมมาตรการในทางปฏบต

ใหผพพากษาอาชพในองคคณะคดน�น เปดโอกาสให Saiban-inไดแสดงความคดเหนในการ

ปรกษาหารอกนน�นไดอยางเตมท�โดยไมไปช�นา ท�งเพ�อให Saiban-in ทาหนาท�เตมตามบทบาท

หนาท�และสมตามวตถประสงคของการจดวางระบบท�เปนนวตกรรมใหมน�

108

ประการท� 5 ปจจยสาคญประการหน� งท� ชวยใหประเทศญ� ปนสามารถนาระบบ

Saiban-in มาใชในการพจารณาพพากษาคดอาญาได คอ การท�ปรมาณคดอาญาท�อยในหลกเกณฑท�

จะนาระบบคณะลกขนมาใชในประเทศญ�ปนมไมมากนก ซ� งมมลฐานจากการท�กระบวนการ

ยตธรรมทางอาญาของประเทศญ�ป นไดมการวางระบบพ�นฐานใหมการกล�นกรองคดอาญาในช�น

อยการอยางจรงจงและมประสทธภาพ โดยวธการชะลอการฟอง (Suspension of prosecution)

ซ� งประเทศอ�น ๆ โดยเฉพาะประเทศท�ไมเคยมระบบลกขนมากอน หากจะนาระบบ Saiban-in มาใช

ในประเทศญ�ปน กอาจจาเปนตองพฒนากล�นกรองกรองคดอาญาดงกลาว ควบคกนไปดวย นตประวณ สมด ผชวยผประสานงานโครงการไทย-ญ�ปน ไดกลาวถง ระบบ Saiban-in

ไววา ประเทศญ� ปนไดพยายามจะปฏรประบบกฎหมายภายในของประเทศใหสอดคลองกบ

หลกการของประเทศท�พฒนาแลวหลาย ๆ ประเทศ เชน เยอรมน ฝร�งเศส สหรฐอเมรกา องกฤษ ท�

ไดใหประชาชนเขามามสวนในกระบวนการพจารณาซ� งแนนอนวายอมมท�งผท�เหนดวยและไมเหน

ดวย โดยนาเสนอในมมมองท�แตกตางกนไป ท�งน� ทานนตประวณ สมด มองวาน�ถอเปนจดเร�มตนท�

สาคญในการใหภาคประชาชนไดมสวนในการกาหนดบทลงโทษและตรวจสอบคาตดสนของศาล

โดยเฉพาะในคดอาญา ท�มบทลงโทษอนกระทบสทธและเสรภาพ ประชาชนโดยตรง และยงทาให

“หลกการฟงความจากทกฝาย” ในช�นศาลมประสทธภาพมากข�น กลาวคอ การท�ผถกกลาวหาจะ

กลายเปนผกระทาความผดไดน�น ตองไดรบการช� ขาดขอเทจจรงจากศาล โดยศาลตองรบฟง

พยานหลกฐานของท�งผกลาวหาและผถกกลาวหา ซ� งเม�อศาลมเสยงจากประชาชนเขามาถวงดลและ

รวมฟงแลว กทาใหผถกกลาวหาสามารถตอสคดไดอยางเตมท�มากข�น เน�องจากเขาถกรบประกนวา

เสยงของเขาจะถกฟงจากตวแทนของประชาชน น� นคอลกขน ซ� งใกลชดกบเร� องราวและม

ประสบการณตาง ๆ ยอมจะเขาถงและเขาใจเหตการณท� เกดข� นไดดกวาผพพากษาท�ถกมองวา

เช�ยวชาญทางกฎหมาย นอกจากน�อาจจะมองไดวาการปฏรปดงกลาวกเหมอนเปนการทาใหหนาท�

ของประชาชนเก�ยวกบการรกษาความสงบเรยบรอย การปองกนและปราบปรามการกระทาความผด

ทางอาญามนชดเจนมากข�นในทกข�นตอนต�งแตเร� มตนคดจนถงข�นตดสนคด ซ� งแตเดมฝายรฐเปนผ

มบทบาทหลกในหนาท�ดงกลาว (นตประวณ สมด, 2554, หนา 44) ดร.อทย อาทเวช อยการผเช�ยวชาญพเศษ ไดกลาวถงระบบ Saiban-inวา หากพจารณา

ในภาพรวมจะเหนวาระบบ Saiban-in จะมความใกลเคยงกบระบบศาลลกขนของสาธารณรฐ

ฝร�งเศสมาก จากการศกษาวเคราะหเปรยบเทยบระบบ Saiban-in กบระบบศาลลกขนฝร�งเศส

สามารถสรปประเดนท�สาคญ ไดดงน� (อทย อาทเวช, 2558, หนา 305-347)

109

(1) บคคลท�มคณสมบตเปนลกขนในศาลลกขนน�นจะมากจากบญชรายช�อผมสทธ

เลอกต�ง โดยไมจากดวฒการศกษา สวนในระบบ Saiban-in จะมาจากบญชรายช�อผมสทธเลอกต�ง

เชนเดยวกน แตจะจากดวฒการศกษาวาตองจบการศกษาภาคบงคบ (2) จานวนลกขนในศาลลกขน และในระบบ Saiban-in มองคคณะเปนผพพากษา

อาชพจานวน 3 คน และลกขนจานวน 6 คนเทากน (เวนแตในคดท�ขอเทจจรงท�มาสการพจารณา

มากจากพยานหลกฐานท�รวบรวมไดในช�นกอนพจารณา มความนาเช�อถอมากและแทบไมมขอ

โตแยงประการใด ระบบ Saiban-in จะมองคคณะพจารณาประกอบไปดวยผพพากษาอาชพ 1 คน

และลกขนจานวน 4 คน) ผพพากษาและลกขนจะพจารณาความผดและโทษรวมกน (3) ประเภทของคดท�ใชระบบศาลลกขนจะใชในคดอาญาท�มความผดรายแรง คอ

ความผดอกฤษณโทษ ท�มอตราโทษจาคก 10 ปข�นไปจนถงจาคกตลอดชวต และความผดมชฌมโทษ

รายแรงบางประเภท สวนระบบ Saiban-in น�นประเภทความผดท�อยในระบบ Saiban-in คอความผด

ท�มโทษประหารชวตหรอโทษจาคกตลอดชวต หรอโทษจาคกต�งแต 1 ปข�นไป (4) ในศาล Saiban-in การทาหนาท�ของประธานศาลท�น�งพจารณาไมเหมอนใน

ระบบศาลลกขน เพราะศาลจะทาหนาท�เปนคนกลาง เม�อประธานศาลถามวาพยานเปนใคร อยไหน

ทาอะไร เก�ยวกบคดอยางใดแลว จะปลอยเปนหนาท�ของอยการและทนายจาเลยซกถามพยาน เพ�อ

คนหาความจรงเหมอนในระบบศาลไทย ประธานศาลอาจแทรกมาบางในระหวางการสบพยาน

เพยงเพ�อใหขอเทจจรงมความชดเจนย�งข�น มใชซกถามพยานต�งแตตนจนจบอยางประธานศาล

ลกขนฝร�งเศส (5) คะแนนเสยงของศาลลกขนฝร�งเศสน�น จะใชเสยงขางมากเชนเดยวกบระบบ

Saiban-in แต ระบบ Saiban-in น�นคะแนนเสยงตองเปนคะแนนเสยงของผพพากษาอยางนอย 1 เสยง

ตางกบศาลลกขนฝร�งเศสไมจาเปนตองมคะแนนเสยงผพพากษา (6) ระบบ Saiban-in สามารถอทธรณปญหาขอเทจจรงได แตในศาลอทธรณม

เพยงผพพากษาอาชพเปนองคคณะ แตศาลลกขนช�นอทธรณฝร�งเศสน�น มองคคณะเปนผพพากษา

อาชพ 3 คน และลกขน 9 คน รวมเปน 12 คน ซ� งระบบศาลลกขนช�นอทธรณน� แสดงใหเหนถงการ

ใหความสาคญกบการมสวนรวมของประชาชนในการพจารณาและพพากษาคดอยท� งปญหา

ขอเทจจรงและขอกฎหมาย ซ� งแตกตางจากระบบของประเทศญ�ปนท�การพจารณาปญหาขอเทจจรง

ในช�นอทธรณ ไมมลกขนรวมในการพจารณาพพากษาคดดวย ทาใหหลกการพจารณาปญหา

ขอเทจจรงโดยลกขนประชาชนถกส�นคลอนเพราะพนกงานอยการสามารถทาการย�นอทธรณตอ

ศาลอทธรณเพ�อใหพพากษากลบความเหนของศาล Saiban-in ซ� งผานการพจารณาของ Saiban-in

110

มาแลวได ดวยเหตน� จงทาใหมผวจารณโครงสรางดงกลาววาไมเหมาะสมกบแนวคดของการ

วนจฉยคดในระบบลกขน

7. การมสวนรวมของประชาชนในการพจารณาพพากษาคดในประเทศไทย

ในอดตสมยการปกครองในระบบสมบรณาญาสทธราชย พระมหากษตรยเปนผมอานาจ

สงสดและเปนเจาของอานาจอธปไตย พระมหากษตรยจงทรงมพระราชอานาจในการพจารณาอรรถคด

และพพากษาคดท�งปวง ซ� งพระมหากษตรยทางมอบราชกจเหลาน� ใหแกผพพากษาหรอซ� งในสมย

น�นจะเรยกตระลาการเปนผพจารณาพพากษาคด นอกจากน� ยงใหประชาชนท�เปนขาราชการช�น

ผใหญเปนผมสวนรวมในการพจารณาคดตลอดจนการปรบบทลงโทษอกช�นหน� ง น�นคอ ลกขน แต

คาวาลกขนท�ปรากฏในกฎหมายไทยน�นแตกตางจากคาวาลกขนในกฎหมายตางประเทศ ซ� งหากจะ

เปรยบเทยบแลวลกขนในอดตของไทยเปนหนวยงานหน�งท�ทาหนาท�มสวนรวมในกระบวนการ

พจารณาคด หากเปนลกขนในสมยกรงศรอยธยา เราจะเรยกวากรมลกขน โดยการพจารณาและ

พพากษาคดในสมยกรงศรอยธยาแบงเปนหลายหนาท�ใหหลายหนวยงานทางานรวมกน เร� มจาก

กรมรบฟอง ลกขน ตระลาการ ผปรบ กลาวคอ กรมรบฟอง เปนกรมตางหาก มหนาท�รบฟองจากผ

เดอดรอนทางอรรถคด กรมรบฟองนาฟองเสนอลกขนท�เปนกรมตางหาก เม�อลกขนตรวจฟองแลว

กรมรบฟองกจะสงฟองไปยงศาลตาง ๆ ท�แยกยายกนสงกดกระทรวงกรมตาง ๆ ศาลใดศาลหน� ง

แลวแตคดความน�นจะอยในอานาจศาลใด เชน ศาลกรมวง ศาลกรมนา เปนตน แตละศาลจะม

ตระลาการท�จะพจารณาไตสวนอรรถคดเปนของตนเอง โดยมลกขนและผปรบซ� งอยในกรมอ�น

ตางหากทาหนาท�ช�ขาดและปรบสนไหมรวมกนอย ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงกลาวถงลกขนและผปรบไวในหนงสอ

เร� อง พระราชดารสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบาย

แกไขการปกครองแผนดน มใจความวา “กรมลกขนน�นเปนกรมใหญ ไดบงคบความท�งแผนดน แต

จะคนหาขอความเบ�องตน ทแรกต�งข�นโดยประสงคอยางไรใหชดเจน กไมไดความชด คาซ� งเรยกวา

ลกขน ณ ศาลหลวงซ� งปรากฏใชอยในบดน�กไมใครจะไดพบเหนในกฎหมายเกาๆ ซ� งรอยกรองเปน

มาตราหมวดใหญ ๆ มาปรากฏช�อน� ตอในกฎหมายช�นกลาง ๆ ลงมา แตเม�อพเคราะหดในเหตการณ

ท�งปวง ต� งตนแตกฎหมายมนสารสาตรซ� งเปนตนเคาของกฎหมายท�ใชอยในกรงสยามน� เปน

กฎหมายมาแตเมองอนเดย เอามาใชเปนแมขอท�พระเจาแผนดนจะไดต�งพระราชบญญตกฎหมาย

เปล�ยนแปลงใหสมกบภมประเทศ บานเมอง เม�อไดความชดวามนสารสาตรน�มาแตประเทศอนเดย

กบท�งประเพณอ�น ๆ มการบรมราชาภเศกเปนตน กเปนแบบอยางขางประเทศอนเดย มพระราชพธ

เน�องดวยพราหมณเจอปนไปท� งส�น จ� งเหนไดวา เม�อกฎหมายน� ไดเขามาถงกรงสยาม คงจะม

111

พราหมณผท�ชานาญในการท�จะปกครองบานเมอง และท�จะจดการวางแบบแผนราชประเพณของ

พระเจาแผนดนคนหน�งหรอหลายคนไดเขามาเปนผชวยจดการวางแบบแผนท�งปวงแตเดมมา ถาจะ

พดอยางเชน พะมาชกเช�อแถวราชตระกลใหตดตอกบองคสกยราช กจะกลาวไดวา คงจะมพระเจา

แผนดนในวงศสกยราชพระองคใดพระองคหน�ง ดวยเหตใดเหตหน� งตองออกจากประเทศอนเดย

มาพรอมดวยปโรหตผใหญแลขนนางไพรพลท�งปวง แลวมาต�งอยในประเทศสยาม พระเจาแผนดน

จ�งโปรดใหปโรหตผน�นจดการวางแบบอยางการท�จะปกครองรกษาพระนครใหมใหเรยบรอย

สมควรแกท�จะเปนพระนครใหญสบไป ปโรหตน�นจ�งไดยกมนสารสาตรน�มาต�งเปนหลก ท�จะได

บญญตพระราชกาหนดกฎหมายสบไปแลจดธรรมเนยมอ�น ๆ ตามแบบอยางพระนครขางฝาย

อนเดยแตโบราณน�นท�วไปปโรหตผน�นคงจะเปนผท�มความรชานชานาญในมนสารสาตรของเดม

แลพระราชกาหนดกฎหมายซ� งไดบญญตข�นใหม เพราะเปนผตนตาราแลเปนผไดเรยบเรยงต�งแตง

ข�น ท�งท� เปนพราหมณประพฤตต�งอยในความสจรต จ� งเปนท�ไววางพระราชหฤทยของพระเจา

แผนดน และเปนท�นบถอเช�อฟงของขาราชการและราษฎรท� งปวง พระเจาแผนดนจ� งมอบการท�

บงคบบญชาความสทธ� ขาดน� ใหแกปโรหตผน�นเปนผบงคบตดสนถอยความท�งปวงเดดขาดท�วไป

ท� งพระนครและปโรหตเชนน� จะมมาแตผ เ ดยวหรอหลายคนกด กคงจะตองมผ ชวยเปนท�

ปรกษาหารอหลายคน จ� งจะพอท�จะทาการในตาแหนงของตวตลอดไปได จ� งไดมตาแหนงพระ

มหาราชคร พระราชครแลปลด แตถงด�งน�นกคงยงไมพอจ� งไดตองต� งเพ�มข� นอกสารบหน� ง

เพราะฉะน�นลกขนจ� งไดเปนสองสารบอยจนบดน� ช�อของลกขนกยงปรากฏเปนช�อพราหมณอย

โดยมาก และพราหมณซ� งยงมตระกลอยในกรงบดน� กยงไดรบเปนตาแหนงในลกขนหรออยใน

ตาแหนงพราหมณแตไปเขาท�ปรกษาเปนลกขน ฯลฯ ตวลกขนท�งปวงเปนแตผพพากษาความช�ผดช�

ชอบอยางเดยว หาไดเปนผพจารณาความอนใดไม ตองมตระลาการท�จะพจารณาความน�นตลอด

แลวไปขอคาตดสนอกช�นหน� ง แตตระลาการท�งปวงเหลาน�นแตเดมจะอยในบงคบลกขนท�งส�น

หรอจะจายไปไวตามกรมตาง ๆ ด�งเชนเปนอยในทกวนน� กไมมอนใดจะยนยนเปนแนได ถาจะคด

ประมาณดวา กรมแพงกลางกรมหน�ง แพงเกษมกรมหน�ง สองกรมน� ยงคงอยในกรมลกขน ถงวาใน

บดน� จะไมไดอยในบงคบพระมหาราชครผเปนใหญในกรมลกขนอยางหน�งอยางใด สงกดหมายหม

ตวเลขอยในกรมเหลาน�น กยงข�นอยในกรมลกขนเจากรมและขนศาลตระลาการกรบเบ�ยหวดอยใน

กรมลกขน หนาท�ของแพงกลางและแพงเกษมท� งสองกรมน� กมศาลท�จะพจารณาความเปน

กระทรวงอนหน�ง ซ� งเปนตาแหนงเดมแตไปมการอกแผนกหน�ง ซ� งตองเปนผวางบทในคาลกขน

ปฤกษา หนาท�ท�ง 2 คอเปนผพจารณาความอยางหน�ง เปนผวางบทอยางหน� งน� ถาคดตามความเหน

ในเชงกฎหมายอยางไทยแลวกเปนหนาท�อนไมควรจะรวมกน แตการท�เจากรมแพงกลางแพงเกษม

2 คนน� ไปมหนาท�วางบทลงโทษข�นดวยน�น ควรจะเหนไดวาแตเดมมาลกขนคงจะปฤกษาช�ขาด

112

และวางบทลงโทษตลอดไปในช�นเดยว แตลวงมา จะเปนดวยผซ� งเปนปโรหตใหญ ซ� งมความรและ

สตปญญาความทรงจามากน�นลมตายผซ� งรบแทนท�ใหมไมแคลวคลองในกฎหมายซ� งต�งข�นไว

หรอไมมสตปญญาสามารถพอท�จะทาการใหตลอด ไปไดแตในช�นเดยวน�นอยางหน� ง และเพราะ

เหตท�พระเจาแผนดนต�งพระราชบญญตเพ�มเตมข�นตามกาลสมยมากข�นเหลอท�จะทรงจาไวได

ลกขนซ� งพพากษาน�นวางโทษ ผด ๆ ถก ๆ หรอไมทนเวลา พระเจาแผนดนจ�งไดโปรดใหเจากรม

แพงกลางแพงเกษม 2 คนน� เปนพนกงานท�จะพลกกฎหมาย เพราะฉะน�นลกขนจ�งเปนแตผพพากษา

ช� ผดช� ชอบแตการท�จะตดสนโทษอยางไรน�น ตกเปนเจาพนกงานของเจากรมศาลแพงท�ง 2 จ�งได

ปรากฏช�อวาเปนผปรบ เพราะเปนผพลกผเปดสมดกฎหมายด�งน� ถาคดจะเอาศาลแพงกลางแพง

เกษมท�ง 2 ศาลน� เปนตวอยางวา หรอแตในช�นตนแรกต�งพระนครท�กลาวมาน�นตระลาการซ� งมอย

ในศาลอ�น ๆ ทกวนน� จะรวมอยในลกขนกรมลกขนเปนกรมยตตธรรมสาหรบพระนครกดเหมอน

จะพอวาได แตภายหลงมา อานาจลกขนไมพอท�จะบงคบรกษาใหศาลท�งปวงอนอยในใตบงคบ

พจารณาความใหตลอดท�วถงไปได ดวยเหตขดของตาง ๆ คร� นเม�อจดการในตาแหนงขนนาง เอา

ฝายพลเรอนเปนสมหนายก ฝายทหารเปนสมพระกลาโหม และต�งตาแหนงจตสดมภแกไขเพ�มเตม

ใหมในแผนดนสมเดจพระบรมไตรโลกนารถ จ�งไดแยกศาลจากกรมลกขนออกไปแจกใหกรมตาง ๆ

คงไวแตศาลแพงกลางแพงเกษมใหอยในกรมลกขน 2 ศาล เพราะ 2 ศาลน� เปนแตวา ความแพง

ซ� งเปนความออน ๆ อนลกขนพอจะมอานาจบงคบบญชาตลอดได ความอ�น ๆ ท�เปนความสาคญ

แขงแรง และเปนความท�ประสงคจะอดหนนราษฎรใหความแลวโดยเรวข�นกวาความสามญ จ� งได

ยกไปแจกไวในกรมตาง ๆ เพ�อจะใหเสนาบดและอธบดกระทรวงน�น ๆ ชวยบงคบบญชาวากลาว

เรงรดโดยอานาจไมใหมท� ตดขดของ และไมใหขนศาลตระลาการทอดท�งความไวใหเน�นชา แต

ความท�งปวงน�นต�งตนแตฟองไปกยงคงใหลกขนเปนผส�งฟอง ถาขดของดวยคความจะมถอยคา

ประการใด กยงตองมาหารอลกขนท�สดจนถงพพากษาช�ขาดกยงตองใหลกขนเปนผพพากษาช�ขาด

ทานเสนาบดและอธบดท�ไดเปนเจาของศาลน�น ๆ ไมมอานาจท�จะตดสนความในศาลใตบงคบของ

ตวเดดขาดอนใดไดเปนแตผท�จะชวยใหความน�นไดวากลาวแกกนอยาใหมท�ขดของท�จะเกดข�นดวย

คความและตระลาการจะไมทาการใหเดนไปเสมอ ๆ น�นอยางเดยว กถาหาก วาความคดท�คดเหนวา

ศาลท�งปวงแตเดมจะรวมอยในกรมลกขนน�นจะเปนการผดไป กแตเพยงไดแจกศาลตาง ๆ ไวใน

กรมท�งปวงเหมอนเชนวาในช�นหลงน�แตเดมมาเทาน�น ตวเสนาบดและอธบดกบลกขนกคงมอานาจ

เปนคนละแผนกกนด�งเชนวามาแลวน� ….” (ศาลฎกา, 2556) ฉะน�นคาวาลกขนท�พบในประเทศไทย

จงมลกษณะเปนหนวยงานท�มสวนรวมในกระบวนการพจารณาคดไมไดเปนกลมคนท�มอานาจ

พจารณาพพากษาคดเหมอนลกขนท�พบในตางประเทศ

113

เม�อประเทศไทยเปล�ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปน

ระบบประชาธปไตยเม�อ พ.ศ. 2475 ไดเกดแนวคดในการใหประชาชนเขามามสวนรวมในอานาจ

ตลาการซ� งนบไดวาเปนการเปดโอกาสใหประชาชนธรรมดาท�ไมไดเปนผพพากษาเขามาทาหนาท�

เปนผพพากษาได โดยบญญตไวในพระธรรมนญศาลยตธรรม พ.ศ. 2477 มาตรา 23 ซ�งบญญตไววา “ศาลช� นตนนอกจากศาลแขวงตองมผพพากษาอยางนอยสองนายจงเปนองคคณะ

พจารณาพพากษาคดแพงและคดอาญาท�งปวง เม�อผพพากษาไมสามารถน�งพจารณาความใหคบองคคณะได ใหผพพากษาท�น�งพจารณา

คดน�นมอานาจเชญบคคลท�มลกษณะดงตอไปน�น�งเปนสารองผพพากษาเพ�อใหครบองคคณะ 1) มคณสมบตอนโลมตามมาตรา 20 แหงพระราชบญญตระเบยบขาราชการพลเรอน

พทธศกราช 2476 ตองมอายต�งแต 25 ป 2) เปนขาราชการประจาการ หรอประจาการต�งแตช�นประจาข�นไป หรอผท�เปนเนต

บณฑตสยาม หรอไดรบปรญญาตร หรอปรญญาโทในทางกฎหมายในตางประเทศ เม�อไดเชญผใดมาเปนสารองผพพากษาใหชวยพจารณาคดด�งกลาวมาขางบนแลว ให

รายงานตอรฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรมทนท ถาไดมการรองคดคานผท� เชญมาเปนสารองผพพากษา ใหมผพพากษาท�พจารณาคดเชญ

บคคลอ�นมาเปนสารองผพพากษาแทนตอไป การใดท�ศาลไดจดทาไปกอนมการคดคานเปนอน

สมบรณ” แสดงใหเหนวาในอดตในกรณท�ผพพากษาไมเพยงพอตอการพจารณาพพากษาคด หรอผ

พพากษาในศาลน�น ไมสามารถท�จะน�งพจารณาใหครบองคคณะได สามารถคดเลอกผพพากษา

สารองท�มคณสมบตตามท�กาหนดมาเขารวมพจารณาคดได ผพพากษาสารองน�นเปนประชาชน

ท�วไปหรอขาราชการกได ผพพากษาสารองสามารถใชอานาจไดอยางเตมท�เหมอนผพพากษาจรงๆ

แตการสารองผพพากษาไมมวาระในการดารงตาแหนงกาหนดไวโดยชดเจน การสารองผพพากษา

ไมคอยเกดข�นเน�องจากผพพากษามจานวนเยอะข�น และในปจจบนการสารองผพพากษาไดถก

ยกเลกไปตามพระราชบญญตใหใชพระธรรมนญศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 แลว (ภทราวธ มกรเวส,

2553, หนา 60-61) ในปจจบนการมสวนรวมของประชาชนในการพจารณาพพากษาคดอาญาใน

ไทยจะพบ 2 ระบบ คอ ระบบผพพากษาสมทบ และระบบพยานผเช�ยวชาญ

7.1 ระบบผพพากษาสมทบ ระบบผพพากษาสมทบ เปนอกระบบท�เปดโอกาสใหประชาชนเขาไปมสวนรวมในการ

พจารณาพพากษาคด โดยพระธรรมนญศาลยตธรรม พ.ศ. 2477 มาตรา 15 บญญตวา “ศาลแขวงม

อานาจพจารณาพพากษาคด และมอานาจไตสวนหรอออกคาส�งใด ๆ ซ� งผพพากษานายเดยวม

อานาจดงท�ระบไวในมาตรา 21 และมาตรา 22 (1) ถง (5) แหงพระธรรมนญศาลยตธรรม และเม�อ

114

ไดพจารณาพยานหลกฐานแหงคดไปแลว เหนวาโทษของจาเลยควรจาคกเกนกวาหกเดอนหรอปรบ

เกนกวาสองพนบาท หรอท�งจาท�งปรบซ� งโทษจาคกหรอปรบอยางหน� งอยางใดหรอท�งสองอยาง

เกนอตราท�กลาวแลว กใหศาลแขวงทาความเหนสงสานวนไปใหศาลอาญาหรอศาลจงหวด

พพากษาแลวแตกรณ” และความตามพระราชบญญตจดต�งศาลแขวงและวธพจารณาความอาญาใน

ศาลแขวง พ.ศ. 2499 มาตรา 25 วรรคสอง ไดบญญตใหศาลแขวงมอานาจลงโทษจาคกไดถงสามป

หรอปรบถงหกพนบาท หรอท�งจาท�งปรบ แตท�งน� จะตองมการแตงต�งผพพากษาสมทบประจาศาล

แขวงน�นดวย จงจะมอานาจดงกลาว ทาใหเหนไดวาในอดตประเทศไทยเคยมบทบญญตของ

กฎหมายเก�ยวกบการแตงต�งประชาชนธรรมดาเปนผพพากษาสมทบในศาลแขวง โดยเปนไปตาม

พระราชบญญตจดต�งศาลแขวงและวธพจารณาความอาญาในศาลแขวง พ.ศ. 2499 มขอมลคนพบวา

ต�งแตมศาลแขวงมาจนกระท�งบดน� (พ.ศ. 2518) ยงไมเคยมการแตงต�งผพพากษาสมทบในศาลแขวง

เลย อานาจพพากษาตามท�มาตรา 25 ไดกาหนดไวน� จงยงไมอาจจะใชได จนเม�อมพระราชบญญต

จดต�งศาลแขวงและวธพจารณาความอาญาในศาลแขวง (ฉบบท� 2) พ.ศ. 2503 มาตรา 12 ไดยกเลก

บทมาตราท�เก�ยวกบผพพากษาสมทบเสยส�น (วฒนา ชดวาร, 2518, หนา 113) สาเหตท�ไมมการ

แตงต�งผพพากษาสมทบในศาลแขวงนาจะเปนเพราะหากศาลแขวงประสงคจะลงโทษจาคกจาเลย

ถงสามป หรอปรบถงหกพนบาท หรอท�งจาท�งปรบน�น ศาลแขวงคงทาความเหนสงสานวนไปให

ศาลอาญาหรอศาลจงหวดพพากษาแลวแตกรณ นาจะเปนความเหมาะสมมากกวาท�จะแตงต�งราษฎร

ธรรมดาเปนผพพากษาสมทบในศาลแขวง เพราะการพจารณาคดของศาลแขวงมงเพ�อประโยชน

ความรวดเรวไมเสยเวลาแกประชาชน หากมการแตงต� งผพพากษาสมทบอาจใชเวลานานตาม

ข�นตอน ไมสมประโยชนตอจดมงหมายแหงการจดต�งศาลแขวงได ทาใหปรากฏวาไมเคยมการ

แตงต�งผพพากษาสมทบในศาลแขวงเลยดงกลาวขางตน (ทว ชโต, 2550, หนา 16) ความหมายของผพพากษาสมทบตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ให

ความหมายคาวาผพพากษาสมทบ หมายถง บคคลซ� งไดรบแตงต�งตามกฎหมาย จดต�งศาลชานญ

พเศษ ใหเปนองคคณะรวมกบผพพากษาซ� งเปนขาราชการตลาการ มอานาจและหนาท�ในการ

พจารณาพพากษาคด

เดอน จตรกร ไดกลาวถงความหมายของผพพากษาสมทบไววา ผพพากษาสมทบไมใช

ขาราชการตลาการหรอขาราชการฝายตลาการ เพราะไมใชขาราชการซ� งรบราชการโดยไดรบ

เงนเดอนจากเงนงบประมาณหมวดเงนเดอนในกระทรวงยตธรรม แตเปนบคคลซ� งกฎหมายแตงต�ง

ใหเขามาน�งพจารณาพพากษาคดเพ�อชวยเหลอผพพากษาประจา โดยอาศยความรและประสบการณ

บางอยางของบคคลผน�นในการออกความคดเหนในการพจารณาคดบางประเภท คอ คดท�เก�ยวกบ

เดกและเยาวชน และคดท�เก�ยวกบการพพาทในเร� องแรงงาน บคคลท�เปนผพพากษาสมทบไมใช

115

ขาราชการประจาและไมมเงนเดอน คงไดรบแตคาปวยการเปนคร� งคราวเม�อมาปฏบตหนาท�ตามเวร

ท�หวหนาผรบผดชอบของศาลจะไดกาหนด ผพพากษาสมทบแมไมใชขาราชการ แตกเปนเจา

พนกงาน มหนาท�ทาการฝายตลาการหรอเปนเจาพนกงานในตาแหนงตลาการตามความหมายของ

ประมวลกฎหมายอาญา (เดอน จตรกร, 2539, หนา 214) ซ� งระบบผพพากษาสมทบไดถกนามาใช

ในศาลชานญพเศษ คอศาลเยาวชนและครอบครว ศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวาง

ประเทศ ศาลแรงงาน แตปจจบนผพพากษาสมทบท�มอานาจพจารณาพพากษาคดอาญาจะมเฉพาะ

ในศาลเยาวชนและครอบครว และศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศกลาง เทาน�น

สวนในศาลแรงงานจะไมมการพจารณาพพากษาคดอาญา ฉะน�นจะขอกลาวถงเฉพาะผพพากษา

สมทบศาลเยาวชนและครอบครว และศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศกลาง

เทาน�น

1) ผพพากษาสมทบในศาลเยาวชนและครอบครว ศาลเยาวชนและครอบครว (Juvenile and family court) เปนศาลช�นตน ในระบบศาล

ยตธรรมมการพจารณาคดท�แตกตางจากศาลช�นตนท�วไป กอนท�จะมการประกาศใชพระราชบญญต

จดต�งศาลอทธรณคดชานญพเศษ พ.ศ. 2558 ศาลเยาวชนและครอบครวถอเปนศาลพเศษ แตเม�อม

การประกาศใชพระราชบญญตดงกลาว ไดกาหนดใหศาลเยาวชนและครอบครวเปนศาลชานญพเศษ

ดวย ศาลเยาวชนและครอบครวมจดมงหมายเพ�อคมครองสวสดภาพของเดกหรอเยาวชนท�

กระทาผด และคมครองสถานภาพของครอบครวใหเกดความสงบสข รวมท�งพทกษสทธและสวสดภาพ

ของบตรในครอบครวน�น สาหรบเจตนารมณในการจดต� งศาลเยาวชนและครอบครวแทนศาลคดเดกและ

เยาวชน มดงน� (ดษฎห ลละเมยร, 2543, หนา 174-175) (1) ปรบปรงวธพจารณาพพากษาคดอาญาท�เดกและเยาวชนกระทาผดใหเหมาะสม

และรดกม ท�งน� เพ�อคมครองเดกและเยาวชน ใหการชวยเหลอสงเคราะหเดกและเยาวชน เยยวยา

แกไขเดกและเยาวชนใหกลบตนเปนผใหญท�ดในวนขางหนา และบาบดฟ� นฟสภาพจตใจของเดก

และเยาวชนดวยการปรบปรงคณภาพและเสรมสรางคานยมทางจรยธรรมและความรบผดชอบตอ

สงคม (2) เพ�อใหการพจารณาพพากษาคดครอบครวซ� งเปนคดท�มปญหาละเอยดออน

เก�ยวเน�องสมพนธกบคดเดกและเยาวชนกระทาผดไดรบการพจารณาพพากษาในศาลท�มวธ

พจารณาคดเปนพเศษแตกตางจากคดธรรมดา โดยกาหนดวธการพเศษท�จะชวยเหลอและคมครอง

สถานภาพการสมรส สาม ภรยา และบตรไดเตมท� อนหมายถงศาลเยาวชนและครอบครวจะตองม

116

หลกการสาคญในการพจารณาพพากษาคดครอบครวดวยการพยายามไกลเกล�ยใหคความในคดซ� ง

เปนบคคลในครอบครวเดยวกนไดตกลงและประนประนอมกนโดยมเปาหมายท�จะทาใหสามารถ

กลบมาใชชวตสมรสรวมกนตอไปเพ�อประโยชนสงสดของบตร และหากไมสามารถปรองดองกน

ไดกตองพยายามทาใหเกดความเสยหายตอสวสดภาพและอนาคตของเดกใหนอยท�สด (3) เพ�อลดปญหาความแตกแยกของครอบครวและปญหาเดกและเยาวชนท�เกดจาก

ครอบครวไมปรกตสข จากเจตนารมณดงกลาวทาใหศาลเยาวชนและครอบครวมวธพจารณาคดพเศษ

แตกตางจากศาลธรรมดา โดยผพพากษาศาลเยาวชนและครอบครวตองเปนผมอธยาศยและความ

ประพฤตเหมาะสมท�จะปกครองและอบรมส�งสอนเดกและเยาวชนและเปนผมความรความเขาใจ

เก�ยวกบปญหาครอบครว รวมถงการกาหนดใหมการนาระบบผพพากษาสมทบเขามารวมในการ

พจารณาพพากษาคด โดยเหนวาผพพากษาอาชพอาจตดวธการหรอแนวคดท�มงม�นหรอมองปญหา

ไปในดานตวบทกฎหมายแตเพยงอยางเดยว โดยลมคานงถงปญหาเก�ยวกบตวเดกหรอเยาวชน

กฎหมายจงไดบญญตใหมผพพากษาสมทบรวมพจารณาคดดวยเพ�อตองการใหบคคลภายนอกซ� ง

มใชนกกฎหมายไดมโอกาสมองปญหาเก�ยวกบเดกและเยาวชนผกระทาผดน�น โดยพจารณาจาก

สาเหตและแนวทางแกไขตามสภาพและความรสกนกคดของคนท�วไป อนจะชวยใหผพพากษาใช

ดลยพนจในการมคาพพากษาหรอคาส�งหาแนวทางแกไขท�ถกตองตามวตถประสงค (อธยา ดษยบตร

และคณะ, 2531, หนา 359) ในมาตรา 10 ของพระราชบญญตศาลเยาวชนและครอบครวและวธพจารณาคด

เยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2553 ไดกาหนดใหศาลเยาวชนและครอบครวมอานาจพจารณา

พพากษาคดหรอมคาส�ง ดงตอไปน� (1) คดอาญาท�มขอหาวาเดกหรอเยาวชนกระทาความผด (2) คดอาญาท�ศาลซ� งมอานาจพจารณาคดธรรมดาไดโอนมาตามมาตรา 97 วรรคหน� ง (3) คดครอบครว (4) คดคมครองสวสดภาพ (5) คดอ�นท�มกฎหมายบญญตใหเปนอานาจหนาท�ของศาลเยาวชนและครอบครว โดยในพระราชบญญตศาลเยาวชนและครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและ

ครอบครว พ.ศ. 2553 มาตรา 15 และมาตรา 23 กาหนดไววา ศาลเยาวชนและครอบครวทกศาล

นอกจากมผพพากษาพจารณาคดสองคนแลว ยงตองมผพพากษาสมทบอกสองคนซ� งอยางนอยคน

หน� งเปนสตรรวมเปนองคคณะในการพจารณาคดดวย ท�งน� เน�องจากการพจารณาพพากษาคดใน

ศาลเยาวชนและครอบครว มความละเอยดออนเก�ยวกบความสมพนธในครอบครว ตลอดจนมผล

117

เก�ยวเน�องกบเดกและเยาวชนท�งในทางคดแพงและคดอาญา จงตองใชวธพจารณาท�พเศษแตกตาง

จากการพจารณาพพากษาคดท�วไป ผพพากษาสมทบศาลเยาวชนและครอบครวจงนบไดวามสวน

สาคญในการขบเคล�อนกระบวนพจารณาคดในศาลเยาวชนและครอบครว ซ� งตามพระราชบญญต

ศาลเยาวชนและครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2553 มาตรา 26 ถอวา

ผพพากษาสมทบเปนเจาพนกงานในตาแหนงตลาการตามประมวลกฎหมายอาญา พระราชบญญตศาลเยาวชนและครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว

พ.ศ. 2553 มาตรา 25 กาหนดคณสมบตของผพพากษาสมทบในศาลเยาวชนและครอบครวไว ดงน� (1) มอายไมต�ากวาสามสบหาปบรบรณ (2) มหรอเคยมบตร หรอเคยอบรมเล� ยงดเดก หรอเคยทางานเก�ยวกบการ

สงเคราะหหรอการคมครองสวสดภาพเดก เยาวชน หรอครอบครว มาเปนเวลาไมนอยกวาสามป (3) มคณสมบตท�จะเปนขาราชการศาลยตธรรมไดตามกฎหมายวาดวยระเบยบ

ขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม เวนแตพ�นฐานความรซ� งตองไมต�ากวาปรญญาตรหรอเทยบเทา

หรอเคยเปนผพพากษาสมทบ (4) มความสขมรอบคอบ ทศนคต อธยาศย และความประพฤตเหมาะสมแกการ

พจารณาคดท�อยในอานาจของศาลเยาวชนและครอบครว (5) ไมเปนขาราชการหรอผปฏบตงานในหนวยงานของรฐ ขาราชการการเมอง

สมาชกรฐสภาหรอทนายความ นอกจากน� ในการประชมคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรม คร� งท� 1 /2546 และคร� ง

ท� 13/2546 ท�ประชมไตมมตเหนขอบใหกาหนดแนวทางในการรบสมครและการพจารณาคณสมบต

ผสมครเปนผพพากษาสมทบของศาลเยาวชนและครอบครว โดยผสมครเปนผพพากษาสมทบใน

ศาลเยาวชนและครอบครว ท�สมควรไดรบการพจารณาใหผานการคดเลอก ควรจะตอง (1) เปนผมความต�งใจและเสยสละเวลาในการปฏบตหนาท�ผพพากษาสมทบ (2) เปนผมอธยาศยและความประพฤตเหมาะสมแกการปฏบตหนาท�ผพพากษา

สมทบ เชน มกรยาวาจาเหมาะสม มมนษยสมพนธ ไมมพฤตกรรมกอใหเกดความแตกแยกในหมคณะ

หรอ ใชตาแหนงหนาท� ไปในทางท�มขอบ เคารพดลพนจและใหเกยรตผพพากษาองคคณะ เปนตน (3) เปนผมสภาพครอบครวเปนปกตสข ไมมปญหาเร�องความเส�อมเสยหรอความ

แตกแยก ในครอบครว เวนแตปญหาครอบครวน�นมไตเกดจากความผดของผสมคร และในกรณม

คสมรสไดทาการ จดทะเบยนสมรสโดยชอบ หรอตกลงวาจะจดทะเบยนสมรสเม�อไดรบการ

พจารณาใหผานการคดเลอก

118

(4) ไมเปนผประกอบอาชพหรอมคสมรสท�ประกอบอาชพท�มลกษณะขดแยงหรอ

เปนปฏปกษ ตอการปฏบตหนาท�ผพพากษาสมทบในศาลเยาวชนและครอบครว (5) ไมเปนสมาชกสภาทองถ�นหรอผบรหารทองถ�น (6) ไมเปนผมประวตการถกดาเนนคดอาญาอนอาจเส�อมเสยตอการปฏบตหนาท�

ผพพากษา สมทบหรอมเจตนาปกปดประวตการถกดาเนนคด (7) ไมมคสมรส หรอญาตพ�นองหลายคนเปนผพพากษาสมทบในศาลเยาวชนและ

ครอบครว เดยวกน เวนแตผสมครเปนผมคณสมบตโดดเดนหรอมเหตสมควรประการอ�น กอนเขารบตาแหนง ผพพากษาสมทบจะตองไดรบการอบรมความรและผานการ

ทดสอบในเร�องเจตนารมณและการพจารณาคดของศาลเยาวชนและครอบครว ความรเก�ยวกบ

จตวทยา การสงคมสงเคราะห การใหคาปรกษาแนะนา และการคมครองสวสดภาพเดก เยาวชน

และครอบครว ตลอดจนหนาท�ของตลาการ ท�งน� ตามหลกเกณฑ วธการ และระยะเวลาท�กาหนดใน

ระเบยบประธานศาลฎกา และจะตองปฏญาณตนตอหนาอธบดผพพากษาศาลเยาวชนและ

ครอบครวกลาง ผพพากษาหวหนาศาลเยาวชนและครอบครวจงหวด หรอผพพากษาหวหนาศาล

จงหวดแผนกคดเยาวชนและครอบครว ซ�งตนจะเขาสงกด แลวแตกรณ วาจะปฏบตหนาท�ดวยความ

ซ�อสตยสจรต ดวยความเท�ยงธรรม และรกษาความลบในราชการ (พระราชบญญตศาลเยาวชนและ

ครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2553 มาตรา 25 วรรคสอง) ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอก

บคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาลเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2554 ไดกาหนดแนว

ทางการรบสมครไววา เม�อสมควรจะมการคดเลอกผพพากษาสมทบในศาลเยาวชนและครอบครว

ประจาป งบประมาณใด ใหเลขานการ ก.ต. เสนอขอความเหนชอบจาก ก.ต. และใหเลขานการ ก.ต.

แจงให อธบดจดใหมการดาเนนการคดเลอก (ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวาดวย

หลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาลเยาวชนและ

ครอบครว พ.ศ. 2554 ขอ 5) เม�ออธบดไดรบแจงแลว ใหศาลเยาวชนและครอบครวกลางประกาศรบ

สมครโดยเปดเผย ดวยวธการเผยแพรใหทราบโดยท�วกนกอนวนรบสมคร ไมนอยกวาสบหาวน

และใหมกาหนดเวลารบสมครไมนอยกวาหน� งเดอน (ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวา

ดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาลเยาวชนและ

ครอบครว พ.ศ. 2554 ขอ 6) เม�อเจาหนาท�รบสมครไวแลว ใหผสมครไปรบการตรวจ รางกายและ

จตใจจากคณะกรรมการแพทยจานวนไมนอยกวาสามคน ตามท� ก.ต. กาหนด (ระเบยบคณะกรรมการ

ตลาการศาลยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ

ในศาลเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2554 ขอ 8)

119

ใหมคณะกรรมการคณะหน�ง เรยกวา “คณะกรรมการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนง

ผพพากษาสมทบในศาลเยาวชนและครอบครว” ประกอบดวย อธบดผพพากษาศาลเยาวชน และ

ครอบครวกลาง เปนประธานกรรมการ อธบดผพพากษาภาค ภาคท�มการคดเลอก รองอธบด

ผพพากษาศาลเยาวชนและครอบครวกลางท�มอาวโสสงสด เลขาธการสานกงานศาลยตธรรม หรอ

ผแทน ผทรงคณวฒท� ก.ต. แตงต�ง จานวนสองคน ผแทนคณะกรรมการบรหารศาลยตธรรม อธบด

กรมพนจ และคมครองเดกและเยาวชน และผอานวยการโรงพยาบาลตลาการเฉลมพระเกยรต เปน

กรรมการ โดยมเลขานการศาลเยาวชนและครอบครวกลาง เปนกรรมการและเลขานการ และ

ผอานวยการสานก อานวยการประจาศาลเยาวชนและครอบครวกลาง เปนกรรมการและผชวยเลขานการ

(ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารง

ตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาลเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2554 ขอ 10) คณะกรรมการมอานาจ

หนาท� ดงไปน� (1) ตรวจสอบและกล�นกรองคณสมบต และลกษณะตองหามของผสมคร (2) จดใหม

การอบรมภาควชาการ ประเมนผลและพจารณาความเหมาะสมของผสมคร (3) เสนอรายช�อ

ผสมควรไดรบการแตงต�งใหดารงตาแหนงผพพากษาสมทบพรอมดวยผลการ พจารณาความเหมาะสม

ตอ ก.ต. (4) แตงต� งบคคลเพ�อดาเนนการใด ๆ ตามแตจะมอบหมายภายในอานาจหนาท�

(5) เชญบคคลใดมาใหถอยคาหรอสงเอกสารประกอบการพจารณาไดตามท�เหนสมควร (ระเบยบ

คณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนง

ผพพากษาสมทบ ในศาลเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2554 ขอ 11) การคดเลอกผพพากษาสมทบในศาลเยาวชนและครอบครว ใหกระทาโดยการอบรม

ภาควชาการ การสอบขอเขยน การสอบปากเปลา การประเมนความรความสามารถ และ

ประสบการณ การทางาน (ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการ

คดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาลเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2554 ขอ 16)

การอบรมภาควชาการอยางนอยใหประกอบดวยเน�อหาวชา ดงตอไปน� (1) เจตนารมณของศาล

เยาวชนและครอบครว (2) ความรเก�ยวกบคดครอบครว (3) วธพจารณาคดของศาลเยาวชนและ

ครอบครว (4) ความร เก�ยวกบจตวทยา การสงคมสงเคราะห และการใหคาปรกษาแนะนา

(5) การคมครองสวสดภาพเดก (6) เทคนคการไกลเกล�ยในคดครอบครว (7) หนาท�ของขาราชการ

ตลาการและผพพากษาสมทบ (8) จรยธรรมของขาราชการตลาการและผพพากษาสมทบ (ระเบยบ

คณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนง

ผพพากษาสมทบ ในศาลเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2554 ขอ 20) การสอบขอเขยน ใหประเมน

ความรจากการอบรมภาควชาการซ� งมเน�อหาวชา ตามขอ 20 คะแนนเตม 40 การสอบปากเปลา ให

คณะอนกรรมการทาการสอบโดยวธถามผสมครเรยงตว และพจารณา คณสมบตกบลกษณะ

120

ตองหามท�งปวงตามมาตรา 25 แหงพระราชบญญตศาลเยาวชนและครอบครว และวธพจารณาคด

เยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2553 และความเหมาะสมในดานพฤตกรรม บคลกภาพ สตปญญา

ความรความเขาใจในปญหาเยาวชนและครอบครว ตลอดจนความเหมาะสมอ�น ๆ โดยใหพจารณา

จากการแตงกาย กรยามารยาทและการรจกกาลเทศะ ต�งแตวนท�เขารบการอบรม ภาควชาการจนถง

วนสอบปากเปลาประกอบดวย ท� งน� ใหคณะอนกรรมการแตละคนท�ทาการสอบปากเปลาให

คะแนนแบงตามหวขอท�กาหนดในแบบการใหคะแนนการสอบปากเปลาทายระเบยบน� และให

ผสมครไดคะแนนการสอบปากเปลาตามคาเฉล�ยท�คานวณจากคะแนนท�อนกรรมการแตละคน

กาหนดให เวนแตเปนกรณขาดคณสมบต คะแนนเตม 60 (ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาล

ยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบในศาล

เยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2554 ขอ 21) พระราชบญญตศาลเยาวชนและครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว

พ.ศ. 2553 มาตรา 27 ไดกาหนดใหผพพากษาสมทบพนจากตาแหนงเม�อ (1) ออกตามวาระ (2) ตาย

(3) ลาออก (4) ขาดคณสมบตหรอเขาลกษณะตองหามอยางใดอยางหน� งตามมาตรา 25 (5) ขาดการ

ปฏบตหนาท�ตามเวรปฏบตการท�กาหนดถงสามคร� งโดยไมมเหตอนสมควร หรอกระทาการใด ๆ

ซ�งถาเปนขาราชการตลาการแลววจะตองพนจากตาแหนงเพราะถกลงโทษไลออก ปลดออก หรอให

ออก ตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม วาระการทางานของผพพากษา

สมทบตามพระราชบญญตศาลเยาวชนและครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว

พ.ศ. 2553 มาตรา 25 วรรคสาม บญญตใหผพพากษาสมทบดารงตาแหนงคราวละสามป และจะ

ทรงพระกรณาโปรดเกลา ฯ แตงต�งผท�พนจากตาแหนงเน�องจากครบวาระใหดารงตาแหนงตอไปอก

กได แตจะดารงตาแหนงเกนสองวาระตดตอกนมได แตตอมาพระราชบญญตศาลเยาวชนและ

ครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว (ฉบบท� 4) พ.ศ. 2559 ไดยกเลกวรรคสามของ

มาตรา 25แหงพระราชบญญตศาลเยาวชนและครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว

พ.ศ. 2553 และใหเพ�มความตอไปน� เปนมาตรา 25/1 แหงพระราชบญญตศาลเยาวชนและครอบครว

และวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2553 “มาตรา 25/1 ผพพากษาสมทบใหดารง

ตาแหนงคราวละสามป และจะทรงพระกรณาโปรดเกลาฯแตงต�งผท�พนจากตาแหนงเน�องจากครบ

วาระใหดารงตาแหนงตอไปอกกได ผพพากษาสมทบท�พนจากตาแหนงเน�องจากครบวาระใหคง

ปฏบตหนาท�ตอไปจนกวาผพพากษาสมทบคนใหมจะเขารบหนาท�ใหมการประเมนผลงาน ความร

และความสามารถในการปฏบตหนาท� และการประเมนสมรรถภาพในการปฏบตหนาท�ของ

ผพพากษาสมทบ ท� งน� ตามหลกเกณฑและวธการท�คณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมตาม

กฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรมกาหนด”

121

การอทธรณคาพพากษาของศาลเยาวชนและครอบครวน�นเม�อมการประกาศใช

พระราชบญญตจดต�งศาลอทธรณคดชานญพเศษ พ.ศ. 2558 ไดกาหนดใหการอทธรณคาพพากษา

ใหอทธรณตอศาลอทธรณคดพเศษ (พระราชบญญตศาลเยาวชนและครอบครว และวธพจารณาคด

เยาวชนและครอบครว (ฉบบท� 3) พ.ศ. 2558) ในช�นอทธรณและฎกาน�นจะมเพยงผพพากษาไมม

ผพพากษาสมทบรวมพจารณาพพากษาคดเหมอนในศาลช�นตน 2) ระบบผพพากษาสมทบในศาลทรพยสนทรพยทางปญญาและการคาระหวาง

ประเทศกลาง ศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ เปนศาลยตธรรมระดบศาล

ช�นตนท�เปนศาลชานญพเศษ มอานาจพจารณาพพากษาคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวาง

ประเทศท� งคดแพงและคดอาญาตามพระราชบญญตจดต�งศาลทรพยสนทางปญญาและการคา

ระหวางประเทศและวธพจารณาคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. 2539

ในปจจบนมเขตอานาจพจารณาพพากษาคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศท�งคด

แพงและคดอาญาท�วราชอาณาจกร คดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศเปนคดท�ม

ลกษณะพเศษแตกตางจากคดอาญาและคดแพงโดยท�วไป หากไดรบการพจารณาโดยผพพากษา

ซ� งมความรและความเขาใจในเร� องเก�ยวกบทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศโดยม

บคคลภายนอกซ� งมความรความเขาใจในเร� องดงกลาวเขามารวมพจารณาคดดวย จะทาใหการ

พจารณาคดเปนไปดวยความรวดเรว มประสทธภาพและเหมาะสมย�งข�น จากเหตผลขางตนจะเหน

ไดวา บคคลท�จะทาหนาท�ในการพจารณาคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ

จาเปนตองอาศยหลกความสามารถของบคคล โดยบคคลผเปนผพพากษาในคดทรพยสนทางปญญา

และการคาระหวางประเทศ นอกจากจะตองแตงต�งจากขาราชการตลาการท�มความรและเขาใจใน

เร� องทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศแลว ศาลทรพยสนทางปญญาและการคา

ระหวางประเทศยงตองการใหมบคคลภายนอกท�มความรและความเช�ยวชาญเก�ยวกบเร�องทรพยสน

ทางปญญาและการคาระหวางประเทศโดยไมจาเปนตองเปนนกกฎหมายเขารวมเปนองคคณะ

ผพพากษากบผพพากษาอาชพในฐานะผพพากษาสมทบ ท�งน� เพ�อจะทาใหการพจารณาคดเปนไป

ดวยความรวดเรวและมประสทธภาพมากย�งข�นดงน�น อาจกลาวโดยสรปไดวาเจตนารมณในการนา

ระบบผพพากษาสมทบมาใชในศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ คอ ตองการให

ผมความรความสามารถและมความเช�ยวชาญอยางแทจรงในเร� องทรพยสนทางปญญาและการคา

ระหวางประเทศเขามารวมพจารณาคดกบผพพากษาอาชพ โดยมวตถประสงคเพ�อท�จะทาใหการ

พจารณาคดเปนไปดวยความรวดเรว มประสทธภาพ และเหมาะสม (อาภสรา เทพจานงค, 2552,

หนา 118-120)

122

พระราชบญญตจดต� งศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศและวธ

พจารณาคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. 2539 มาตรา 7 ไดบญญตใหศาล

ทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศมอานาจพจารณาพพากษาคดดงตอไปน� (1) คดอาญาเก�ยวกบเคร�องหมายการคา ลขสทธ� และสทธบตร (2) คดอาญาเก�ยวกบความผดตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 271 ถงมาตรา 275 (3) คดแพงเก�ยวกบเคร�องหมายคา ลขสทธ� สทธบตร และคดพพาทตามสญญา

ถายทอดเทคโนโลย หรอสญญาอนญาตใหใชสทธ (4) คดแพงอนเน�องมาจากการกระทาความผดตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 271

ถงมาตรา 275 (5) คดแพงเก�ยวกบการซ�อขาย แลกเปล�ยนสนคา หรอตราสารการเงนระหวางประเทศ

หรอการใหบรการระหวางประเทศ การขนสงระหวางประเทศการประกนภยและนตกรรมอ�นท�

เก�ยวเน�อง (6) คดแพงเก�ยวกบเลตเตอรออฟเครดตท�ออกเก�ยวเน�องกบกจกรรมตาม (5) การ

สงเงนเขามาในราชอาณาจกรหรอสงออกไปนอกราชอาณาจกร ทรสตรซท รวมท�งการประกน

เก�ยวกบกจการดงกลาว (7) คดแพงเก�ยวกบการกกเรอ (8) คดแพงเก�ยวกบการทมตลาด และการอดหนนสนคาหรอการใหบรการจาก

ตางประเทศ (9) คดแพงหรอคดอาญาท�เก�ยวกบขอพพาทในการออกแบบวงจรรวม การคนพบ

ทางวทยาศาสตร ช�อทางการคา ช�อทางภมศาสตรท�แสดงถงแหลงกาเนดของสนคา ความลบทางการ

คาและการคมครองพนธพช (10) คดแพงหรอคดอาญาท�มกฎหมายบญญตใหอยในอานาจของศาลทรพยสน

ทางปญญาและการคาระหวางประเทศ (11) คดแพงเก�ยวกบอนญาโตตลาการเพ�อระงบขอพพาทตาม (3) ถง (10) คดท�ม

อยในเขตอานาจของศาลเยาวชนและครอบครวไมอยในอานาจของศาลทรพยสนทางปญญาและ

การคาระหวางประเทศ ศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศตองมผพพากษาไมนอยกวาสอง

คนและผพพากษาสมทบอกหน� งคนจงจะเปนองคคณะพจารณาพพากษาคดได สวนการทาคา

พพากษาหรอคาส�งของศาลน�นจะตองบงคบตามเสยงฝายขางมาก (พระราชบญญตจดต� งศาล

123

ทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศและวธพจารณาคดทรพยสนทางปญญาและการคา

ระหวางประเทศ พ.ศ. 2539 มาตรา 19) คณสมบตของบคคลท�จะเปนผพพากษาสมทบน�นพระราชบญญตจดต�งศาลทรพยสน

ทางปญญาและการคาระหวางประเทศและวธพจารณาคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวาง

ประเทศ พ.ศ. 2539 มาตรา 15 บญญตไววา “ผพพากษาสมทบจะไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ

แตงต�งจากบคคลผทรงคณวฒทางทรพยสนทางปญญาหรอการคาระหวางประเทศซ� งคณะกรรมการ

ตลาการตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการฝายตลากาคดเลอกตามหลกเกณฑและวธการท�

กาหนดในกฎกระทรวง และตองมคณสมบตตาม (1) ถง (4) และไมมลกษณะตองหามตาม (5) ถง (9)

ดงตอไปน� (1) มสญชาตไทย (2) มอายไมต�ากวาสามสบปบรบรณ (3) ไดรบการอบรมในเร�องความมงหมายของศาลทรพยสนทางปญญาและการคา

ระหวางประเทศและหนาท�ตลาการมาแลวตามหลกเกณฑและวธการท�กาหนดในกฎกระทรวง (4) มความรความชานาญทางทรพยสนทางปญญาหรอการคาระหวางประเทศ (5) เปนผมความประพฤตเส�อมเสย หรอบกพรองในศลธรรมอนด (6) เปนผมหน� สนลนพนตว (7) เปนผเคยรบโทษจาคกโดยคาพพากษาถงท�สดใหจาคก เวนแตเปนโทษสาหรบ

ความผดท�ไดกระทาโดยประมาทหรอความผดลหโทษ (8) เปนคนไรความสามารถหรอคนเสมอนไรความสามารถ หรอจตฟ�นเฟอน ไม

สมประกอบ หรอมกายหรอจตใจไมเหมาะสมท�จะเปนผพพากษาสมทบ หรอเปนโรคท�ระบไวใน

กฎกระทรวง (9) เปนขาราชการการเมอง กรรมการพรรคการเมองหรอเจาหนาท�ในพรรคการเมอง

สมาชกรฐสภา ผบรหารหรอสมาชกสภากรงเทพมหานคร ผบรหารราชการสวนทองถ�นหรอสมาชก

สภาทองถ�น ขาราชการอยการ ขาราชการตารวจ หรอทนายความ ผพพากษาสมทบใหดารงตาแหนงคราวละหาป แตจะทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ แตงต�ง

ผซ� งพนจากตาแหนงใหดารงตาแหนงตอไปอกกได กอนเขารบหนาท� ผพพากษาสมทบตองปฏญาณตนตอหนาอธบดผพพากษาศาล

ทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศกลางวาจะปฏบตหนาท�โดยเท�ยงธรรมและรกษา

ความลบในราชการ”

124

ศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศตองมผพพากษาไมนอยกวาสองคน

และผพพากษาสมทบอกหน� งคนจงจะเปนองคคณะพจารณาพพากษาคดได สวนการทาคาพพากษา

หรอคาส�งของศาลน�นจะตองบงคบตามเสยงฝายขางมาก (พระราชบญญตจดต�งศาลทรพยสน

ทางปญญาและการคาระหวางประเทศและวธพจารณาคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวาง

ประเทศ พ.ศ. 2539 มาตรา 19) ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอก

บคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ

พ.ศ. 2556ไดกาหนดแนวทางการรบสมครไววา เม�อสมควรจะมการคดเลอกผพพากษาสมทบใน

ศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศประจาปงบประมาณใด ใหเลขานการ ก.ต.

เสนอขอความเหนชอบจาก ก.ต. และใหเลขานการ ก.ต. แจงให อธบดจดใหมการดาเนนการ

คดเลอก (ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคล

เพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ.

2556 ขอ 6) เม�ออธบดไดรบแจงแลว ใหศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ

ประกาศรบสมครโดยเปดเผย ดวยวธการเผยแพรใหทราบโดยท�วกนกอนวนรบสมคร ไมนอยกวา

สบหาวน และใหมกาหนดเวลารบสมครไมนอยกวาหน� งเดอน (ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาล

ยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาล

ทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. 2556 ขอ 7) เม�อเจาหนาท�รบสมครไวแลว

ใหผสมครไปรบการตรวจ รางกายและจตใจจากคณะกรรมการแพทยจานวนไมนอยกวาสามคน

ตามท� ก.ต. กาหนด (ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการ

คดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาลทรพยสนทางปญญาและการคา

ระหวางประเทศ พ.ศ. 2556 ขอ 16) ใหมคณะกรรมการคณะหน�ง เรยกวา “คณะกรรมการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนง

ผพพากษาสมทบในศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ” ประกอบดวย ประธาน

แผนกคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศในศาลฎกา เปนกรรมการท�ปรกษา อธบด

ผพพากษา ศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศกลาง หรออธบดผพพากษาศาล

ทรพยสนทางปญญา และการคาระหวางประเทศภาค แลวแตกรณ เปนประธานกรรมการ เลขาธการ

สานกงานศาลยตธรรม หรอผแทน รองอธบดผพพากษาศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวาง

ประเทศกลางท�มอาวโสสงสด หรอรองอธบดผพพากษาศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวาง

ประเทศภาคท�มอาวโสสงสด แลวแตกรณ ผพพากษาหวหนาคณะในศาลทรพยสนทางปญญาและ

การคาระหวางประเทศท�อธบด มอบหมาย ผพพากษาในศาลทรพยสนทางปญญาและการคา

125

ระหวางประเทศท�อธบดมอบหมาย ผแทนสภาหอการคาแหงประเทศไทย ผแทนสภาอตสาหกรรม

แหงประเทศไทย ผแทนกรมทรพยสนทางปญญา ผแทนกรมเจรจาการคาระหวางประเทศกระทรวง

พาณชย ผแทนกรมสนธสญญา และกฎหมายกระทรวงการตางประเทศ เปนกรรมการ โดยม

เลขานการศาลทรพยสนทางปญญา และการคาระหวางประเทศกลาง หรอเลขานการศาลทรพยสน

ทางปญญาและการคาระหวางประเทศภาค แลวแตกรณ เปนกรรมการและเลขานการ และ

ผอานวยการสานกอานวยการประจาศาลทรพยสนทางปญญา และการคาระหวางประเทศกลาง หรอ

ผอานวยการสานกอานวยการประจาศาลทรพยสนทางปญญา และการคาระหวางประเทศภาค

แลวแตกรณ เปนกรรมการและผชวยเลขานการ (ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวาดวย

หลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาลทรพยสนทาง

ปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. 2556 ขอ 9) คณะกรรมการมอานาจหนาท� ดงตอไปน�

(1) ตรวจสอบกล�นกรองคณสมบตและลกษณะตองหามของผสมคร (2) จดใหมการอบรมภาค

วชาการกอนการสอบขอเขยน การสอบปากเปลา การประเมน ความรความสามารถ และ

ประสบการณการทางาน (3) เสนอรายช�อผสมควรไดรบการแตงต�งใหดารงตาแหนงผพพากษา

สมทบพรอมดวยผลการพจารณา ความเหมาะสมตอ ก.ต. (4) แตงต�งบคคลหรอคณะบคคลเพ�อ

ดาเนนการใดๆ ตามแตจะมอบหมายภายในอานาจหนาท� (5) เชญบคคลใดมาใหถอยคาหรอสง

เอกสารประกอบการพจารณาไดตามท�เหนสมควร (ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวา

ดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาลทรพยสนทาง

ปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. 2556 ขอ 20) การคดเลอกผพพากษาสมทบในศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ

ใหกระทาโดยการอบรมภาควชาการ การสอบขอเขยน การสอบปากเปลา การประเมนความร

ความสามารถ และประสบการณการทางาน (ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมวาดวย

หลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาลทรพยสนทาง

ปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. 2556 ขอ 20) การอบรมภาควชาการควรประกอบดวย

เน�อหาวชาดงตอไปน� (1) ความรเก�ยวกบการจดต�งศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวาง

ประเทศ และระเบยบท�เก�ยวของ (2) วธพจารณาคดของศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวาง

ประเทศ (3) ความรเก�ยวกบกฎหมายทรพยสนทางปญญา กฎหมายการคาระหวางประเทศ และ

กฎหมายอ�นท�เก�ยวของ (4) การช�งน� าหนกพยานหลกฐาน (5) หนาท�และการดารงตนในฐานะผ

พพากษาสมทบ (6) ประมวลจรยธรรมของขาราชการตลาการ (ระเบยบคณะกรรมการตลาการศาล

ยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ ในศาล

ทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. 2556 ขอ 22) การสอบขอเขยน ใหประเมน

126

ความรจากการอบรมภาความรวชาการซ� งมเน�อหาวชาตามขอ 22 คะแนนเตม 40 การสอบปากเปลา

ใหคณะกรรมการทาการสอบโดยวธถามผสมครเรยงตวและพจารณา คณสมบตกบลกษณะตองหาม

ท�งปวงตามมาตรา 15 แหงพระราชบญญตจดต� งศาลทรพยสนทางปญญา และการคาระหวาง

ประเทศและวธพจารณาคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. 2539 และความ

เหมาะสมในดานพฤตกรรม บคลกภาพ สตปญญา ความรความเขาใจในปญหาทรพยสนทางปญญา

และการคาระหวางประเทศ ตลอดจนความเหมาะสมอ�น ๆ โดยใหพจารณาจากการแตงกาย

กรยามารยาทและการรจกกาลเทศะ ต�งแตวนท�เขารบการอบรมภาควชาการจนถงวนสอบปากเปลา

ประกอบดวย ท�งน� ใหคณะกรรมการแตละคนท�ทาการสอบปากเปลาใหคะแนนแบงตามหวขอ ท�

กาหนดในแบบการใหคะแนนการสอบปากเปลาทายระเบยบน� และใหผสมครไดคะแนนการสอบ

ปากเปลา ตามคาเฉล�ยท�คานวณจากคะแนนท�กรรมการแตละคนกาหนดให เวนแตเปนกรณขาด

คณสมบต คะแนนเตม 60 การพจารณาความเหมาะสมตามวรรคสอง ใหคณะกรรมการพจารณา

ความเหมาะสม ดานบคลกภาพ สตปญญา และความเหมาะสมอ�น ๆ เชน จรยธรรมและคณธรรม

อปนสย วฒภาวะ ทางอารมณ ความสขมรอบคอบ อธยาศย บคลกภาพ ทวงทวาจา การแสดงออก

ความรความเขาใจ ในปญหาทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ ความรความสามารถ

ท�วไป ประสบการณ ปฏภาณไหวพรบ การแกไขปญหาเฉพาะหนา ความคดรเร� มสรางสรรค

ทศนคต การปรบตวกบผรวมงาน รวมท�งสงคมและส�งแวดลอม เปนตน (ระเบยบคณะกรรมการ

ตลาการศาลยตธรรมวาดวยหลกเกณฑและวธการคดเลอกบคคลเพ�อดารงตาแหนงผพพากษาสมทบ

ในศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. 2556 ขอ 24) พระราชบญญตจดต� งศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศและวธ

พจารณาคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. 2539 มาตรา 16 ไดกาหนดใหผ

พพากษาสมทบพนจากตาแหนงเม�อ (1) ออกตามวาระ (2) ตาย (3) ลาออก (4) ขาดคณสมบตหรอ

เขาลกษณะตองหามอยางใดอยางหน�งตามมาตรา 15 (5) ขาดการปฏบตหนาท�ตามเวรปฏบตการท�

กาหนดถงสามคร� งโดยไมมเหตอนสมควร (6) ประพฤตตนไมเหมาะสมแกการเปนผพพากษา

สมทบ การอทธรณคาพพากษาของศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศน�น

เม�อมการประกาศใชพระราชบญญตจดต�งศาลอทธรณคดชานญพเศษ พ.ศ. 2558 ไดกาหนดใหการ

อทธรณคาพพากษาใหอทธรณตอศาลอทธรณคดพเศษ (พระราชบญญตศาลเยาวชนและครอบครว

และวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว (ฉบบท� 3) พ.ศ. 2558) ซ� งในช�นอทธรณและฎกาน�นจะม

เพยงผพพากษาไมมผพพากษาสมทบรวมพจารณาพพากษาคดเหมอนในศาลช�นตน

127

7.2 พยานผเช�ยวชาญ พยานผเช�ยวชาญเปนบคคลท�มลกษณะพเศษ ซ� งโดยการศกษาหรอประสบการณพเศษ

แลวมความรในเร�องราวเฉพาะเร�องสงกวาบคคลธรรมดาท�ว ๆ ไป ท�มไดผานการฝกฝนอบรมเชน

วาน�น และสามารถท�จะทาความเหนอนแนนอนแมนยาหรอใชเหตผลเปนพ�นฐานในการทา

ความเหนอยางถกตองซ� ง เปนประโยชนตอการวนจฉยคด โดยพยานผเช�ยวชาญเปนผใหความเหน

ตอศาลเพ�อประกอบการวนจฉยในเร�องท�เปนการนอกเหนอความรความสามารถของผพพากษา

พยานผเช�ยวชาญจะเปนผใหความเหนซ� งตนมความรความชานาญในดานน�น หากศาลพจารณา

พพากษาไปโดยไมตรวจสอบความเหนของพยานผเช�ยวชาญแลว กอาจสงผลใหพยานหลกฐานน�น ๆ

ไมสามารถนามาใชประโยชนในการพจารณาคดของศาลไดอยางเตมท�และอาจทาใหการวนจฉยช�

ขาดคดคลาดเคล�อนอนจะเกดความไมเปนธรรมข�นได (ภทรศกด� วรรณแสง, 2542, หนา 5) พยาน

ผเช�ยวชาญ จงหมายถง พยานผมาเบกความใหความเหนตอศาล ในฐานะเปนผท�มความร ความ

ชานาญเปนพเศษในวชาการบางอยาง เชน เร� องกบอาวธปน การตรวจเลอด ตรวจลมหายใจ ตรวจ

ระดบแอลกอฮอลในเลอด ตรวจลายพมพน�วมอ ตรวจลายเซน ตรวจเอกสารปลอม ตรวจศลปวตถ

ยา เช�อโรคและไวรสตาง ๆ วตถมพษ วตถเคมการตรวจบาดแผล การใหความเหนเกเก�ยวกบ

อบตเหต การเกดอคคภย การใหความเหนเก�ยวกบวทย โทรทศน การส�อสารในระบบอ�น การ

กอสราง การคานวณ เคร�องยนตกลไก ตลอดจนเร�องกฎหมายตางประเทศ (โสภณ รตนากร, 2542,

หนา 444) แนวคดเก�ยวกบเร�องความสาคญหรอความจาเปนของผเช�ยวชาญในกระบวนวธพจารณา

ความน�น เกดจากการท�ศาลหรอคณะลกขนไมสามารถเขาใจประเดนขอเทจจรงบางขอท�เก�ยวกบ

ศาสตรหรอวทยาการแขนงใดแขนงหน� ง ตองอาศยความชานาญ ประสบการณหรอความรทาง

วทยาศาสตร ซ� งผเช�ยวชาญในสาขาน�นจะสามารถอธบายใหศาลและคณะลกขนเขาใจได ซ� งศาล

ผพจารณาพพากษาคดน�นตองการความชวยเหลอจากบคคลท�มความรความเช�ยวชาญในเร�องท�เปน

ปญหาในคดน�นมาชวยทาความเขาใจในประเดนท�มความสลบซบซอน ซ� งเปนเร�องนอกเหนอจาก

ตวบทกฎหมาย จงมความจาเปนท�ตองยอมรบใหมการนาผเช�ยวชาญมาใหความเหนในการพจารณา

คดท�มความซบซอนและมปญหาเก�ยวกบศาสตรท�ตองอาศยผท�มความรความชานาญในเร� องน�นได

แมวาผเช�ยวชาญท�มาใหความเหนดงกลาวจะมเปนประจกษพยานผท�ไดร ไดเหน ไดยนเร�องราว

หรอเหตการณท�เก�ยวของกบคดน�นโดยตรงกตาม เพราะในบางกรณแมศาลจะไดรบขอเทจจรงเขาส

สานวนคดแลวโดยพยานหลกฐานชนดตางๆ ไมวาจะเปนพยานเอกสาร พยานวตถ หรอพยาน

บคคลท�เปนประจกษพยานท�เปนผไดร ไดเหน ไดยนเหตการณโดยตรงสามารถจาเร�องราวหรอ

ปรากฏการณท� เกดข� นไดท� งหมดและสามารถถายทอดเร� องราวน�นออกมาไดครบถวนกตาม

128

ขอเทจจรงบางเร�องน�นความรความสามารถของผพพากษายงไมสามารถวนจฉยขอเทจจรงน�นได

เน�องจากเปนขอเทจจรงท�ตองอาศยความรความเช�ยวชาญเฉพาะดานเทาน�น หากศาลพจารณา

พพากษาคดไปโดยไมตรวจสอบความเหนของพยานผเช�ยวชาญแลว กอาจสงผลใหพยานหลกฐาน

น�นๆไมสามารถนา มาใชประโยชนในการพจารณาคดของศาลไดอยางเตมท� และอาจทาใหการ

วนจฉยช�ขาดคดคลาดเคล�อน อนจะเกดความไมเปนธรรมข�นได จงจาเปนตองอาศยผท�มความร

ความเช�ยวชาญในเร� องน�นมาส�อความหมาย อธบาย หรอถายทอดใหแกศาลเพ�อประกอบการ

พจารณาพพากษาคด ดงน�น การทาหนาท�ของผเช�ยวชาญท�ไดใชความร ความชานาญของตนมาให

ความเหนในคด หรอมาส�อความหมายอธบาย หรอถายทอดความรความชานาญเฉพาะเร� องของ

ศาสตรแขนงใดแขนงหน� งในกระบวนการพจารณาคดเพ�อประกอบการพจารณาวนจฉยช�ขาดคด

ของศาลน�น ทาใหเหนไดวาผเช�ยวชาญดงกลาวทาหนาท�เปรยบเสมอนเปนท�ปรกษาของศาลท�เขามา

ชวยใหความรแกศาล เพ�อชวยใหสามารถเขาใจถงขอเทจจรงท�เปนปญหาในเชงเทคนคเฉพาะเร�องท�

ปรากฏในคดน�น และสามารถนาไปใชเปนพยานหลกฐานประกอบการพจารณาและวนจฉยช� ขาด

คดตอไป (นาวน มณจนทร, 2550, หนา 20) พยานผเช�ยวชาญมความสาคญในการใหความเหนในกระบวนการพจารณาคดของศาล

ดงน� 1) เพ�อเปนการสนบสนนขอเทจจรงในเร� องท�ศาลไมอาจแสวงหามาไดเพราะไมม

ความรความเช�ยวชาญทางดานน�น 2) เพ�อเปนการใหความเหนเพ�อชวยเปนท�ปรกษาแกศาลในการท�ศาลจะทาคาวนจฉย

ช� ขาด โดยความเหนดงกลาวกมไดผกพนใหศาลตองวนจฉยช� ขาดคดไปตามความเหนของ

ผเช�ยวชาญ เน�องจากความเหนของพยานผเช�ยวชาญในกระบวนพจารณาคดของศาลน�นจะเปนเพยง

การใหความเหนเพ�อชวยศาลในการวนจฉยช� ขาดคดเทาน�น ดงน�น บทบาทของพยานผเช�ยวชาญใน

กระบวนวธพจารณาคดน�น จงมใชการเขาไปช�ขาดคดแทนศาล แตความเหนของผเช�ยวชาญน�นเปน

เพยงพยานหลกฐานอยางหน�งท�เขาสสานวนการพจารณาคดของศาลเทาน�น โดยศาลยงมดลพนจใน

การช�งน�าหนกพยานหลกฐานและวนจฉยช�ขาดคดน�น ความสาคญของพยานผเช�ยวชาญสาหรบแตละคดน�นยอมมความสาคญมากหรอนอย

แตกตางกนไป บางกรณพยานผเช�ยวชาญมความจาเปนมากในการชวยใหศาลพจารณาในประเดน

สาคญแหงคดและตดสนคดน�นได เชน ในคดฟองรองขอใหรบเดกเปนบตร ในการพสจนความเปน

บดามารดาบตรน�น จาเปนตองมการตรวจลายพมพดเอนเอ ในกรณดงกลาวจาเปนตองอาศยผท�ม

ความร ความเช�ยวชาญเฉพาะดานมาตรวจสอบและทาความเหนเสนอตอศาล เพ�อประกอบการ

พจารณาพพากษาคด แตในบางกรณนอกจากพยานผเช�ยวชาญจะไมมความจาเปนแลว การยอมรบ

129

พยานผเช�ยวชาญกอาจทา ใหเกดความสบสนในการตดสนคดได ดงน�น กรณท�ประเดนในคดน�น

เปนเร�องซ� งบคคลธรรมดาสามญหรอศาลมความรและสามารถเขาใจไดดวยตนเองอยแลว ศาล

สามารถใชวจารณญาณในการพจารณาและวนจฉยคดไดเองโดยไมจาเปนตองอาศยผเช�ยวชาญ

(นาวน มณจนทร, 2550, หนา 22-24) ผท�จะทาหนาท�เปนพยานผเช�ยวชาญไดน�น มขอพจารณาเก�ยวกบคณสมบตของพยาน

ผเช�ยวชาญ ดงตอไปน� (ปรชญา บญประเสรฐ และคณะ, 2554, หนา 130) 1) ความรความเช�ยวชาญของบคคลท�จะทาหนาท�พยานผเช�ยวชาญจะตองเปนความร

เฉพาะท�บคคลท�วไปไมมความรน�น ๆ เชน ความรน�นอยบนหลกการพ�นฐานทางวทยาศาสตรท�

นาเช�อถอหรอไม ทฤษฎหรอเทคนคท�อางสามารถตรวจสอบไดหรอไม และ/หรอไดรบการ

ตรวจสอบโดยนกวทยาศาสตรในสาขาเดยวกนหรอไม กรณวธการท�คดคนข�นใหมหรอเทคนค

เฉพาะมอตราความผดพลาดท�เกดข�นมากนอยเพยงใด และไดรบการตรวจสอบจากคณะกรรมการ

วชาการหรอเปนท�ยอมรบกนโดยท�วไปในสาขาน�น ๆ หรอไม เปนตน 2) มความรความเช�ยวชาญ มประสบการณในเร�องน�นโดยตรง และมอยางเพยงพอตอ

การใหความเหนในประเดนพพาทแหงคด 3) บคคลท�จะเปนพยานผเช�ยวชาญตองไมมสวนไดสวนเสยในคด หรอไมมความสมพนธ

เก�ยวของกบคความหรอฝายใดฝายหน�งในคด 4) เปนผท�สามารถใหความเหนหรอเบกความในฐานะพยานท�เปนประโยชนตอการ

พจารณาคดในประเดนปญหาท�เก�ยวของกบเร�องราวท�ตนมความรความชานาญโดยเฉพาะ 5) บคคลน�นหรอความเหนของบคคลน�น ตองมความนาเช�อถอ 6) บคคลน�นตองใหถอยคาหรอขอความในขอเทจจรงประเดนแหงคด อยบนพ�นฐาน

ของความเปนกลาง ปราศจากอคต และนาเสนอเฉพาะขอคดเหนท�เปนขอเทจจรงจากการประเมนผล

ดวยความร และความชานาญของตนเทาน�น 7) บคคลน�นมความสามารถในการถายทอด ส�อสาร และแถลงถอยคา ความเหนของ

ตนเอง 8) บคคลน�นจะตองใหความเหน พรอมท�งเหตผลสนบสนน ท�งในกรณท�เหนสอดคลอง

หรอกรณท�เหนขดแยง บนพ�นฐานของหลกวชาการ จากคณสมบตท�เหมาะสมของผเช�ยวชาญท�กลาวมาขางตนน�น จะมตวช� วดในการคดกรอง

ทกษะความรความสามารถของบคคลท�จะมาเปนพยานผเช�ยวชาญ ดงตอไปน� (ปรชญา บญประเสรฐ

และคณะ, 2554, หนา 131)

130

1) วฒการศกษาของผเช�ยวชาญเปนวฒการศกษาท�ไดรบรองมาตรฐานจากหนวยงาน

ของรฐหรอหนวยงานอ�นๆ ท�ไดรบการยอมรบในระดบสากล 2) ประสบการณการทางานของผเช�ยวชาญเปนประสบการณท�เก�ยวของโดยตรงกบส�ง

ท�ตองใหความคดเหนแกศาล และมประสบการณมาไมนอยกวา 5 ป 3) มผลงานทางวชาการท�ไดรบการยอมรบหรอไดรบการตรวจสอบจากผเช�ยวชาญใน

แวดวงวชาการเดยวกนเอง ในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงและประมวลกฎหมายกฎหมายวธพจารณา

ความอาญา ไดมการบญญตเก�ยวกบพยานผเช�ยวชาญไว โดยใชช�อท�แตกตางกน ดงน� 1) พยานผเช�ยวชาญ มาจากการท�ศาลแตงต�ง ตามท�บญญตไวในประมวลกฎหมายวธ

พจารณาความแพง มาตรา 99 วรรคแรก โดยบญญตไววา “ถาศาลเหนวา จาเปนท�จะตองตรวจ

บคคล วตถ สถานท�หรอต�งผเช�ยวชาญตามท�บญญตไวในมาตรา 129 และ 130 เม�อศาลเหนสมควร

ไมวาการพจารณาคดจะอยในช�นใด หรอเม�อมคาขอของคความฝายใดภายใตบงคบแหงบทบญญต

มาตรา 87 และใหศาลมอานาจออกคาส�งกาหนดการตรวจหรอการแตงต�งผเช�ยวชาญเชนวาน�นได” 2) ผมความรเช�ยวชาญ มาจากการท�คความเรยกบคคลภายนอกเขามาเปนพยานฝายตน

ตามท�บญญตไวในประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 99 วรรคสอง ซ� งบญญตไววา

“บทบญญตแหงมาตราน� ไมตดสทธของคความในอนท�จะเรยกบคคลผมความร เช�ยวชาญมาเปน

พยานฝายตนได” 3) ผเช�ยวชาญ มาจากประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 242 ซ� งบญญต

ไววา “ผใดโดยอาชพหรอมใชกตาม มความเช�ยวชาญในการใด ๆ เชน ในทางวทยาศาสตร ศลปะ

ฝมอ พาณชยการ การแพทย หรอกฎหมายตางประเทศ และซ� งความเหนของผน�นอาจมประโยชน

ในการวนจฉยคด ในการสอบสวน ไตสวนมลฟองหรอพจารณาอาจเปนพยานในเร�องตาง ๆ เปน

ตนวา ตรวจรางกายหรอจตของผเสยหาย ผตองหา หรอจาเลย ตรวจลายมอ ทาการทดลองหรอ

กจการอยางอ�น ๆ” ซ� งการไดมาของพยานผเช�ยวชาญในคดอาญาน�นไมไดมกฎหมายบญญตไว

โดยตรงจงตองนาประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาใชบงคบ ตามมาตรา 15 พยาน

ผเช�ยวชาญในคดอาญาจงมาจากการท�ศาลแตงต�งหรอคความเรยกเขามาเหมอนในคดแพงน�นเอง

131

8. งานวจยท�เก�ยวของ

เพ�อเปนประโยชนในการศกษาเก�ยวกบการมสวนรวมของประชาชนในการพจารณา

พพากษาคดอาญา ผวจยจงไดศกษาผลงานวจยท�เก�ยวของมประเดนศกษา ดงน� ภทราวธ มกรเวส (2552) ศกษาวจยเร�อง “การมสวนรวมของประชาชนในอานาจตลาการ”

เปนการศกษาถงการมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการยตธรรม ตามท� รฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 ไดบญญตไวใหประชาชนเขาไปมสวนรวม แตในประเทศไทย

การมสวนรวมของประชาชนในอานาจอธปไตยโดยเฉพาะอานาจตลาการ ประชาชนท�วไปนอยนก

ท�จะเขาไปเพ�อมสวนรวมอยางแทจรงเหมอนอยางเชนในตางประเทศท�ใชระบบวธพจารณาความ

อาญาโดยระบบลกขนท�จะเปดโอกาสใหแกประชาชนท�ว ๆ ไป มสวนรวมในอานาจตลาการอยาง

แทจรง งานวจยเร�องน�พบวาการนาระบบลกขนมาใชในประเทศไทยควรจะใชบงคบกบคดอาญาท�

มโทษรนแรง หรอเปนคดอาญาท�นาหวาดกลวหรอกระทบจตใจประชาชน โดยใหประชาชนท�อย

ในทองท�ความผดเกดหรอจาเลยมภมลาเนาอยเขารวมพจารณานาจะเปนผลดในการพจารณาเพราะ

จะเปนผรเร�องราวเก�ยวของมากกวาผพพากษา ฉะน�นการพจารณาคดโดยลกขนเปนการเปดโอกาส

ใหประชาชนเขาไปรวมพจารณาอยางใกลชดและเปนการเปดโอกาสใหประชาชนเขาไปรวมใช

อานาจตลาการอยางแทจรง ประทป ทองสมา (2523) ศกษาวจยเร� อง “ระบบลกขนสาหรบประเทศไทย” ซ� งเปน

การศกษาถงระบบลกขนในประเทศตาง ๆ แลวนามาวเคราะหเพ�อใชกบประเทศไทย งานวจยเร�องน�

พบวาการจะนาเอาระบบลกขนมาใชในการพจารณาคดยอมกอใหเกดความยงยากมา ท�งการเปน

ลกขนน�นจะตองปรากฏวาผน�นเปนผมการศกษาพอควร ตระหนกในหนาท�พลเมองด มความ

รบผดชอบและระมดระวง ซ� งราษฎรไทยสวนมากยงไมอยในภาวะเชนน�น การท�จะไปกาหนดให

ราษฎรไทยตองมหนาท�ดงกลาวมแตจะสรางปญหาใหเกดแกวงการยตธรรม เม�อพจารณาในดาน

ของศาลเอง คดความกยงคางในศาลเปนอนมาก ถาจะใหมลกขนในการพจารณาพพากษาคด อาจ

เปนไปไดวาคดคงคางในศาลมากกวาท�เปนอยแนนอน จงพอกลาวไดวาประเทศไทยยงไมสมควร

นาระบบลกขนมาใชในการพจารณาพพากษาอรรถคด พงษธร ธญญสร (2554) ไดทาการศกษาเร�อง “การสงเสรมการมสวนรวมของประชาชน

ในการอานวยความยตธรรม” ซ� งจากการศกษาพบวาในปจจบนพบกลไกและรปแบบการมสวนรวม

ของภาคประชาชนในการพฒนาการบรหารงานยตธรรมตามกรอบของรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 และนโยบายของรฐบาล ท�ผลกดนใหประชาชนมสวนรวมเปนไปใน

2 รปแบบ คอ รปแบบรายบคคลและรปแบบองคกร แตการมสวนรวมในกระบวนการยตธรรมไทย

132

ยงขาดการมสวนรวมโดยเฉพาะอยางย�งท�เปนการมสวนรวมในการคานอานาจรฐ ซ� งผวจยได

เสนอแนะการสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในการอานวยความยตธรรม โดยใหหนวยงาน

ในกระบวนการยตธรรมเรงสรางความร ความเขาใจเก�ยวกบการปฏบตงาน รวมถงกฎหมายตาง ๆ

ท�เก�ยวของกบประชาชน รวมถงขยายการมสวนรวมของภาคประชาชนใหเปน 3 รปแบบ คอ

ระดบชาต ระดบภาคหรอเขต และระดบจงหวด โดยการมสวนรวมของประชาชนในการ

บรหารงานยตธรรมควรมความสอดคลองและสามารถรองรบการกระจายอานาจใหกบทองถ�นได

และจะตองกาหนดกลยทธในการพฒนาการมสวนรวมของประชาชน ทว ชโต (2550) ศกษาวจยเร�อง“ความเปนไปไดในการนารปแบบของผพพากษาสมทบมา

ใชในคดอาญา” ซ� งจากการศกษาพบวากระบวนการยตธรรมทางอาญาของไทยยงเปดโอกาสให

ประชาชนเขามามสวนรวมในกระบวนการนอย โดยเฉพาะชองทางผพพากษาสมทบ ซ� งประเทศ

ไทยมเพยงศาลเยาวชนและครอบครว ศาลแรงงาน ศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวาง

ประเทศ เทาน�นท�เปดโอกาสใหประชาชนเขาไปมสวนรวมในกระบวนการยตธรรมผานทางการ

เปนผพพากษาสมทบ ซ� งเม�อศกษาหลกการมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการยตธรรมทาง

อาญาในตางประเทศแลวพบวามอยสองทางในการใหประชาชนเขาไปมสวนรวมในกระบวนการ

ยตธรรมทางอาญาคอลกขนและผพพากษาสมทบ วทยานพนธเลมน� เสนอแนวทางใหมการต�งผ

พพากษาสมทบแบบพเศษเพ�อใหประชาชนเขามามสวนรวมในกระบวนการยตธรรมทางอาญา

เพ�มข�น อาภสรา เทพจานงคและคณะ (2552) ทาการศกษาวจยเร�อง “แนวทางการพฒนาระบบ

การคดเลอก อานาจหนาท� และการตรวจสอบถวงดลผพพากษาสมทบในศาลชานญพเศษใน

ประเทศไทยสานกงานกจการยตธรรม” ดาเนนการศกษาวจยระบบการคดเลอก อานาจหนาท�และ

การตรวจสอบถวงดลผพพากษาสมทบในศาลชานญพเศษท�ง 3 ศาล ไดแก ศาลทรพยสนทางปญญา

และการคาระหวางประเทศ ศาลแรงงานและศาลเยาวชนและครอบครว เพ�อหาแนวทางในการ

พฒนาระบบการคดเลอก อานาจหนาท�และการตรวจสอบถวงดลผพพากษาสมทบในศาลชานญ

พเศษในประเทศไทยจากการศกษาเปรยบเทยบระบบการคดเลอก อานาจหนาท�และการตรวจสอบ

ถวงดลผพพากษาสมทบในศาลชานญพเศษในประเทศไทยท�ง 3 ศาล พบวา การนาระบบผพพากษา

สมทบเขามาใชใน 3 ศาลน�นมความแตกตางกนอยางส�นเชงในเร� องของวตถประสงคในการนา

ผพพากษาสมทบเขามาใชในการพจารณาพพากษาคด และการกาหนดคณสมบตเปนการเฉพาะ

สาหรบผท�จะเขามาดารงตาแหนงเปนผพพากษาสมทบในแตละศาล สวนลกษณะท�คลายคลงกน

ของระบบผพพากษาสมทบมาใชในศาลชานญพเศษท�ง 3 ศาล ไดแก บทบาท อานาจหนาท�ในการ

น�งเปนองคคณะรวมในการพจารณาพพากษาคด การตรวจสอบการใชอานาจหนาท�และการ

133

ตรวจสอบถวงดลการใชดลยพนจของผพพากษาสมทบ สวนในเร�องอ�น ๆ อนไดแก วธการคดเลอก

คณสมบตโดยท�วไป วาระการดารงตาแหนง และคาตอบแทนในการปฏบตหนาท�ของผพพากษา

สมทบ อาจมความเหมอนหรอแตกตางกนออกไปในแตละศาล ซ� งผวจยไดมการเสนอแนะแนว

ทางการพฒนาคอใหสานกงานศาลและหนวยงานท�เก�ยวของในกระบวนการยตธรรมควร จดการ

ประชาสมพนธใหประชาชนเขาใจถงกระบวนการยตธรรมรวมท�งอานาจหนาท�และบทบาทของ

ผพพากษาอาชพและผพพากษาสมทบมากย�งข�น ซ� งนอกจากศาลจะไดมโอกาสคดเลอกบคลากร

ไดหลากหลายมากย�งข�นแลว ยงเปนการกระจายความมสวนรวมในกระบวนการยตธรรมของประชาชน

อยางแพรหลายย�งข�นไปอก