รหสโครงการ SUT-803-55-12-02

รายงานการวจย

การศกษาภมปญญาการแพทยแผนไทย การผดงครรภแผนไทย และการ

ใชสมนไพรของหมอพนบาน : กรณศกษาหมอพนบานรอบเขตพนท เขอนนาพง จงหวดสกลนคร

A study of Traditional Thai Complementary therapies,

Traditional Thai Midwifery, and Herbal Utilization of

Traditional Healers: A Case Study of Traditional Healers

Living in NumPung Dam, Sakon Nakhon Province

ไดรบทนอดหนนการวจยจาก

มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร

ผลงานวจยเปนความรบผดชอบของหวหนาโครงการวจยแตเพยงผเดยว

รหสโครงการ SUT-803-55-12-02

รายงานการวจย

การศกษาภมปญญาการแพทยแผนไทย การผดงครรภแผนไทย และการ

ใชสมนไพรของหมอพนบาน : กรณศกษาหมอพนบานรอบเขตพนท เขอนนาพง จงหวดสกลนคร

A study of Traditional Thai Complementary therapies,

Traditional Thai Midwifery, and Herbal Utilization of

Traditional Healers: A Case Study of Traditional Healers

Living in NumPung Dam, Sakon Nakhon Province

คณะผวจย

หวหนาโครงการ

ผชวยศาสตราจารย ดร. จนทรทรา เจยรณย สาขาวชา การพยาบาลผใหญและผสงอาย

สานกวชาพยาบาลศาสตร

ผรวมวจย

1. อาจารย ดร. ณฐฐตา เพชรประไพ 2. อาจารย นรลกษณ สวรรณโนบล 3. อาจารย ศรญญา จฬาร

ไดรบทนอดหนนการวจยจากมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร ปงบประมาณ 2555 ผลงานวจยเปนความรบผดชอบของหวหนาโครงการวจยแตเพยงผเดยว

ธนวาคม 2556

ก

กตตกรรมประกาศ

รายงานวจยฉบบนสาเรจได ดวยความอนเคราะหของหนวยงานและบคคลหลายทาน ซง ไมอาจจะนามากลาวไดทงหมด ผวจยใครขอขอบพระคณ การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย ตลอดจน

ชมรมคณะปฏบตงานวทยาการโครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชดารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร (อพ.สธ.) ทอานวยความสะดวกแกคณะผวจยในการเขาสารวจพนทและเกบขอมลวจย และใหคาชแนะ ในการคนควา ขอมล ความรในดานตาง ๆ เพอ ความครอบคลมในเนอหาของการวจย ตลอดจนการตดตามความกาวหนาของงานวจยในทกระยะ

กลมคนสาคญทมสวนทาใหงานวจยฉบบนสาเรจลลวงไปไดดวยดคอ ปราชญชาวบานทอาศยอยรอบเขอนนาพง อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร ทใหความรวมมอเปนอยางดในการใหขอมลวจย สาธตการใชสมนไพร อธบายสรรพคณ และภมปญญาตางๆทถายทอดกนมาจากรนสรน

การวจยนไดรบทนอดหนนการวจยจากมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร ปงบประมาณ 2555คณะผวจยขอขอบคณ มา ณ โอกาสนดวย

คณะผวจย

 

 

 

 

 

 

 

 

ข

บทคดยอภาษาไทย

การวจยนเปนหนงในงานวจยภายใตโครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชดารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร (อพ.สธ.) การวจยเชงคณภาพนมวตถประสงคเพอสารวจหมอพนบานรอบเขตพนทเขอนนาพง จงหวดสกลนคร เกบขอมลโดยการสมภาษณเชงลกจากหมอพนบาน ทมประสบการณในการรกษามากกวา 5 ป สารวจและเกบขอมล 5 ครง จากพนทรอบเขอนนาพงเขตตาบลโคกภ ตาบลสรางคอ ตาบลหลบเลา และตาบลกกปลาซว รวบรวมไดจนขอมลอมตว ไดกลมตวอยางทงสนจานวน 55 ราย จาแนกเปนหมอพนบานเจดประเภทคอ 1) หมอทรง (หมอลาผฟา) 2) หมอสตร หรอหมอพรหรอหมอสขวญหรอหมอพาม (พราหมณ) 3) หมอเปาหรอหมอจอด 4) หมอตาแย 5) หมอจา หรอขวญจา 6) หมอสก และ 7) หมอยาฮากไม

หมอสมนไพร สวนใหญมอาชพหลกเปนเกษตรกร ไดรบการถายทอดความรเรองการใชสมนไพรมาจากบรรพบรษ และสวนใหญไมไดจดบนทกเปนหลกฐาน มเพยง 1 คน ทจดบนทกดวยตนเอง และอก 2 คน ทมสมดบนทกใบลานสภาพเกามากทตกทอดมาจากบรรพบรษ สวนใหญหมอสมนไพรใชหลกการจาและความคนเคยกบปา ทาใหรจกกบชนดของสมนไพรเปนอยางด บางราย ผานการอบรมวชาสมนไพรหลกสตรพเศษ ระดบผนาเผยแพรสมนไพร จากมลนธในโครงการพระราชดารสวนปาสมนไพร สมาคมสมนไพรแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย และประกอบอาชพเปนหมอสมนไพร ปลกและขายสมนไพร มตารายาสมนไพร แหลงทมาของสมนไพร สวนใหญ จะขนไปเกบทอทยานแหงชาตภพาน เพราะมสมนไพรจานวนมากและครบทกชนด มากกวาพนทบรเวณเขอน ถงแมวาเขตอทยานแหงชาตจะเปนเขตหวงหามกตาม วธการรกษาดวยสมนไพร มทงการตมดม การฝนทา อม โดยมทงตวยาหลก และเขายา สวนใหญจะไมนยมใชเดยวๆ สวนของสมนไพรทใช สามารถใชไดทกสวน เชน ราก เมลด เปลอก ลาตน (แกน) ใบ ดอก จากการศกษาพบสมนไพร จานวน 108 ชนดในพนทรอบเขอนนาพง

ขอดของการใชการแพทยแผนไทย คอ 1) เปนการดแลโดยองครวม ยกตวอยางการใชสมนไพร ในสถานพยาบาลทภาคอสาน เปนการดแลโดยพระและอาสาสมคร พยาบาลและแพทย รวมกบการใชสมนไพร โดยใชกาลงใจและจตใจทดเขารวมการใหบรการแกผปวย 2) เปนการรกษาทเสยคาใชจายนอย ประหยดงบประมาณ การเสยดลของรฐในการนาเขายา 3) หาไดในทองถน ไมจาเปนตองหาซอ และ 4) เปนการรกษาตามธาตมากกวาตามระบบอวยวะ

ขอดอยของการใชการแพทยแผนไทย คอ 1) รกษาโรคบางชนด เชน โรคหวใจ โรคทตองผาตด ไสตง หรออบตเหต ฉกเฉน ไมได 2) โรคเรอรง รายแรง ทพสจนไมไดวาใชสมนไพรรกษาได โรคสนขบากด บาดทะยก 3) การนามาใช ตองถกตอง คอถกตน ถกสวน ถกวธ ถกขนาด และถกโรค บางชนดเปนยาทมอนตราย 4) ประชาชนทดอยโอกาสเขาถงความร มกถกหลอกลวงงาย ในเรองสรรพคณของยาแผนโบราณ ทโฆษณาเกนความจรง

 

 

 

 

 

 

 

 

ค

การแพทยแผนไทยและยาสมนไพร มทงจดแขงและจดเสยง โดยจดแขงคอมระบบสนบสนนการแพทยแผนไทย ดวยการจดตงสถาบนการแพทยแผนไทย กระทรวงสาธารณสข มการคมครอง การอนรกษปกปองและสงเสรมสทธภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร มการใชความรทางวทยาศาสตรและงานวจยเพอผลกดนสมนไพรไทยสมาตรฐานสากล

แนวโนมของสมนไพรไทยนน มทงโอกาสทจะไดรบการพฒนาและความเสยงทจะถกทาลายหรอละเมดทรพยสนทางปญญาจากตางชาต คณะผวจยจงมขอเสนอแนะคอ 1) ดานการพฒนาองคความร จากขอจากดของการไดมาซงความรเรองสมนไพรซงมาจากการบอกเลาโดยผร ไมมการจดบนทก และไมมการถายทอดอยางเปนระบบ องคความรเรองสมนไพรจงอาจจะเบยงเบน เลอะเลอนไปตามกาลเวลา หนวยงานบรหารสวนทองถนควรมการรวบรวมทาเนยบหมอสมนไพรจดการแลกเปลยนเรยนร เพอใหทวนสอบความรเรองสมนไพรซงกนและกน มการจดบนทกองคความรเปนลายลกษณอกษร และวางแผนการสบทอดองคความรใหตอเนอง 2) ดานการควบคมคณภาพสมนไพร หนวยงานดานการเกษตร ควรมศกษาและสงเสรมการปลกสมนไพรหายาก เพอใหมตวยาเพยงพอแกการใชงาน รวมทงควรมการศกษาองคประกอบ ขนาดของยาสมนไพรดวยเทคโนโลยสมยใหม 3) ดานการวจย ควรสงเสรมการวจยทงดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย เพอศกษาองคประกอบของสมนไพร ขนาดยาเพอการรกษา การแปรรป พษและภาวะแทรกซอนตางๆ รวมทงสงเสรมการวจยดานสงคมวทยาและมานษยวทยา ในเรองของความเชอและผลดานจตใจของการแพทยแผนไทย และ 4) ดานนโยบาย การมความตกลงรวมมอระหวางประเทศในอาเซยน ซงมลกษณะภมประเทศ อากาศและความเชอทคลายกน คอสนบสนนโอกาสในการเรยนรซงกนและกน ระหวางแผนพนบาน/ทางเลอกกบแผนปจจบน เรมจากสงดดทมอยแลวในพนท ผานทางเวทตางๆทงดานสถาบนการศกษา ภาคประชาชน ทองถน ดานการเกษตร เนนเปาหมายรวมของ 2 แผน คอการทาใหสขภาพด เนนการสงเสรมสขภาพมากกวาการมงรกษาเทานน จดสทธประโยชนดานหลกประกนสขภาพของประเทศใหครอบคลมทง 2 แผน แสดงสาธารณชนใหเหนความคมคาของแผนไทย/พนบาน/ทางเลอก รฐบาลลดภาระงบประมาณประเทศจากอทธพลของธรกจขามชาตดานยา โดยการสงเสรมแผนไทย/พนบาน/ทางเลอก วถสขภาพทยงยนมากกวาการพงพาการนาเขายาแผนปจจบน

 

 

 

 

 

 

 

 

ง

Abstract

This study is one of the studies of Plant Genetic Conservation Project under the

Royal Initiation of Her Royal Highness Princess Maha Chakri Sirindhorn (RSPG). This qualitative study aimed to survey traditional Thai healers living in northeastern part of Thailand, Num Pung Dam, Sakonnakorn Province. Data were collected from traditional Thai healers who had at least 5 years of experience. In depth interviews was a method used for this study. Data reached its saturation with 55 traditional Thai healers participating in this study. Data then were analyzed using content analysis. A qualitative data analysis revealed seven categories of traditional Thai healers including; 1) conjuror (mor song), 2) Thai blessing healer (mor sookwan), 3) blow healer (mor jod), 4) Midwife (mor dtam-yae), 5) Spiritual guide healer (mor jum), 6) tattoo healer (mor suk) , and 7) herbal healer (mor samunphrai).

Most of their main income came from agriculture. They reported that the ancestors passed on the knowledge for them. Most of the healers memorized the knowledge instead of record. Therefore, there was rarely evidence records found regarding detail of each treatment. However, only one (herbal healer) wrote down the knowledge himself, 2 had recorded textbook (herbal and Thai blessing healers) from ancestors. Two herbal healers took a special course in herbal medicine from the Institute of Thai Traditional Medicine, Ministry of Public Health. Only 1 herbal healer earned his main income from growing and selling herbs. All of herbal healers reported that herbs mostly could be found at Phu Phan National park more than at Dam area. Although it is prohibited to collect anything from the National park, they preferred to collect the herbs there. It is reported that herbs are a large part of alternative medicine that can be used to treat common conditions. Herbs can be used as primary remedies and combining remedies. Every part of herbs (leaves, roots, barks, heartwoods, berries, and petals) is used to produce medicines depending on type of medicine. Boiling, crushing, scraping, grinding are methods of utilization herbs. There were 108 types of herbs found in the current study.

The advantages of the use of traditional medicine in Thailand are: 1) it uses a holistic approach. For example, nurses, doctors, monks, volunteer incorporate herbs and blessing ceremony to treat patients’ mind, spirit, and body, 2) the use of herbs

 

 

 

 

 

 

 

 

จ

helps safe cost of treatment, 3) there is need to buy because it is locally found, and 4) its treatment focuses on balancing 4 elements of human body (earth, air, water, and fire), rather than by organ system.

Disadvantages of traditional medicine in Thailand are: 1) certain diseases such as heart disease or accident that requires emergency are untreatable by herbs, 2) serious chronic diseases such as tetanus cannot be treated by herbs, 3) herbs must be used correctly (4Rs- right herb, right dose, right method, right disease), otherwise it can be harmful, 4) vulnerable people with poor education are simply believe in a falsely exaggerating of the herb.

There are strength of traditional medicine and herbs as well weakness. The institutional of Thai traditional medicine is the organization responsible for protecting, preserving, promoting Thailand’s intellectual rights Thailand and herbal medicine. The institutional of Thai traditional medicine must support the use of herbs based on scientific knowledge and research in order to push the herb of Thailand to meet the international standards. The researchers therefore suggest that: 1) there should be an organization or group of people who collect data and systemically record and publicly share the knowledge, 2) Government agencies should encourage people to grow rare herbs in order to have sufficient herbs to use in future, 3) a study of component in each herb should be carried on by using modern technology, 3) research on sociology and anthropology are recommended using a qualitative method, 4) there should be an agreements among ASEAN countries to promote and share each other traditional knowledge through various occasions.

 

 

 

 

 

 

 

 

ฉ

สารบญ

หนา กตตกรรมประกาศ………………………………………………………………………………………………………. ก บทคดยอภาษาไทย................................................................................................................... ข บทคดยอภาษาองกฤษ.............................................................................................................. ง สารบญ………………………………………………………………………………………………………………………. ฉ สารบญตาราง……………………………………………………………………………………………………………. ช สารบญภาพ……………………………………………………………………………………………………………….. ซ บทท 1 บทนา ความสาคญและทมาของปญหาการวจย…………………………………………………………….. 1 วตถประสงคของการวจย………………………………………………………………………………… 4 ขอบเขตของการวจย……………………………………………………………………………………… 4 ประโยชนทไดรบจากการวจย…………………………………………………………………………… 4 บทท 2 วธดาเนนการวจย แหลงทมาของขอมล………………………………………………………………………………………… 5 วธการดาเนนการวจย.....…………………………………………………………………………………. 31 วธวเคราะหขอมล…………………………………………………………………………………………… 33 บทท 3 ผลการวเคราะหขอมล ผลการวเคราะหขอมล................................................................................................. 34 อภปรายผล……………………………………………………………………………………………………. 115 บทท 4 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ สรปผลการวจย………………………………………………………………………………………………. 135 ขอเสนอแนะ…………………………………………………………………………………………………… 142 บรรณานกรม……………………………………………………………………………………………………………….. 144 ภาคผนวก ภาคผนวก ก ภาพกจกรรมการเกบขอมลวจยวจย...................................................... 149 ภาคผนวก ข ทาเนยบปราชญชาวบาน........................................................................ 161 ประวตผวจย………………………………………………………………………………………………………………… 184

 

 

 

 

 

 

 

 

ช

สารบญตาราง

ตารางท หนา 3.1 แสดงขอมลทวไปของอาเภอภพาน…………………………………………………………………. 35 3.2 แสดงขอมลสถตของอาเภอภพาน…………………………………………………………………… 35 3.3 แสดงขอมลทวาการอาเภอภพาน............................................................................. 36 3.4 แสดงขอมลเกยวกบปราชญชาวบาน………………………………………………………………. 46 3.5 ภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวทยาศาสตร สรรพคณ และวธการใชสมนไพรแตละ

ชนด……………………………………………………………………………………………………………

77 3.6 สตรและสวนประกอบของยาสมนไพรตางๆ ของลงจนดา จตรปรดา…………………. 107 3.7 รายชอสมนไพรหลกทมสรรพคณเขายา (เปนสวนประกอบของยา) ไดทกประเภท 108 3.8 สตรและสวนประกอบของยาสมนไพรตางๆ ของลงโพธคา อาวะสาร...................... 109

 

 

 

 

 

 

 

 

ซ

สารบญภาพ

ภาพท หนา 2-1 ตกตาเสยกบาล……………………………………………………………………………………………. 14 2-2 สมเดจพระเจาลกยาเธอเจาฟาศรราชกกธภณฑ...................................................... 16 3-1 แสดงพนทรอบเขอนนาพง....................................................................................... 36 3-2 แสดงพนทตาบลโคกภ.............................................................................................. 39 3-3 แสดงพนทตาบลสรางคอ........................................................................................ 41 3-4 แสดงพนทตาบลหลบเลา………………………………………………………………………………. 43 3-5 แสดงพนทตาบลกกปลาซว....................................................................................... 45 3-6 แสดงศาลเจาพอมรกต………………………………………………………………………………….. 49 3-7 แสดงเครองคายในพธทรงทวไป…………………………………………………………………….. 50 3-8 แสดงเครองคายในพธสะเดาะเคราะห…………………………………………………………….. 51 3-9 แสดงพธกรรมสะเดาะเคราะหของหมอทรง…………………………………………………….. 52 3-10 แสดงตาราสขวญโบราณ........................................................................................... 53 3-11 แสดงพธการสขวญ................................................................................................... 54 3-12 แสดงภาพหมอตาแย (ยายรงเรอง จนทบาน)………………………………………………….. 62 3-13 แสดงภาพหมอตาแยและหมอสขวญ (ยายปว หาไชย)……………………………………. 62 3-14 แสดงภาพหมอตาแย (ยายจวง มศร)………………………………………………………………. 63 3-15 แสดงการสาธตการทาคลอดของหมอตาแย............................................................. 64 3-16 แสดงการสาธตการตดสายรก………………………………………………………………………... 65 3-17 การอยไฟของแมหลงคลอด...................................................................................... 67 3-18 หมอสมนไพรสาหรบการอยไฟ................................................................................. 67 3-19 แสดงภาพศาล “ปละคา” และ “ยาละคา”……………………………………………………. 69 3-20 แสดงขวญจา (ตาชนะ หาไชย)................................................................................. 70 3-21 แสดงหมอสก (นายเพง สอนสญ) ............................................................................ 73 3-22 ภาพตวอยางตาราสมนไพรทหมอสมนไพรเขยนขนจากการบอกเลาจากครบา-

อาจารย และศกษาดวยตนเอง..................................................................................

74 3-23 ภาพตวอยางตาราสมนไพรทมการจดพมพเผยแพรเชงพานช.................................. 75 3-24 ภาพตวอยางตาราสมนไพรโบราณทมการจารกบนใบลาน (ฉบบถายเอกสาร)........ 75

 

 

 

 

 

 

 

 

ฌ

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา ภาคผนวก

ก-1 หมอสมนไพรแนะนาการใชสมนไพรแตละชนด……………………………………………... 150 ก-2 หมอสมนไพรและสมนไพรทเกบจากภพาน........................................................... 151 ก-3 ภาพตวอยางตาราสมนไพรทหมอสมนไพรเขยนขนจากการบอกเลาจากครบา-

อาจารย และศกษาเอง…………………………………………………………………………......

151 ก-4 หมอศรพนธกบสมนไพร – แฮนปากง ทเกบจากภพานมาเพาะเองทบาน............ 151 ก–5 หมอขวญจาและหมอจอด…………………………………………………………………………… 152 ก–6 หมอจอด (กลาง) และนกวจย................................................................................ 152 ก–7 ศาลปละคา ศาลยาละคา……………………………………………………………………………. 153 ก–8 นกวจยและชาวบานบชาศาลปละคา ศาลยาละคา………………………………………… 153 ก–9 หมอสขวญและหมอตาแย…………………………………………………………………………… 154 ก–10 ตาราสขวญทเปนมรดกตกทอด……………………………………………………………………. 154 ก–11 หมอทรงกาลงทาพธสะเดาะเคราะห...................................................................... 155 ก–12 เครองคายในพธทรงทวไป...................................................................................... 155 ก–13 เครองคายในพธสะเดาะเคราะห………………………………………………………………….. 155 ก–14 หมอตาแย.............................................................................................................. 156 ก–15 หมอตาแยสาธตวธการทาคลอด............................................................................. 156 ก–16 การอยไฟ............................................................................................................... 157 ก–17 ยาเยน.................................................................................................................... 157 ก–18 ทมนกวจย อพ.สธ. ถายภาพรวมกนกอนลงพนท................................................... 158 ก–19 นกวจยวางแผนการทางานรวมกบผนาทางและหมอสมนไพร................................ 158 ก–20 ผใหขอมล: หมอสขวญและหมอตาแย ลกสะใภ เพอนบานและนกวจย............... 159 ก–21 หมอตาแยและหมอสขวญ (กลาง) และนกวจย...................................................... 159 ก–22 นาเสนอความกาวหนาในการดาเนนการวจย ณ จงหวดสกลนคร......................... 160

 

 

 

 

 

 

 

 

1  

บทท 1

บทนา

1.1 ความสาคญและทมาของปญหาของการวจย เมอเดอนมถนายน พ.ศ. 2535 สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ทรงมพระราชดาร

กบ นายแกวขวญ วชโรทย เลขาธการพระราชวงและผอานวยการโครงการสวนพระองคฯ สวนจตรลดา ใหอนรกษพชพรรณของประเทศไทยและดาเนนการกอตงเปนธนาคารพชพรรณ โครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชดารฯ (อพ.สธ.) ไดเรมดาเนนการ โดยฝายวชาการโครงการสวนพระองคฯ สาหรบงบประมาณดาเนนงานนนสานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร ไดสนบสนนใหกบโครงการสวนพระองค สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร โครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชดารฯ โดยจดสรางธนาคารพชพรรณขนในป 2536 สาหรบเกบรกษาพนธกรรมพชทเปนเมลดและเนอเยอ และสนบสนนงบประมาณดาเนนงานทกกจกรรมของโครงการจนถงปจจบน

กจกรรมปกปกพนธกรรมพช มเปาหมายทจะปกปกพนทปาธรรมชาต นอกเขตพนทรบผดชอบของกรมปาไม และกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ไดแกปาในสถาบนการศกษา ปาในศนยวจยและสถานทดลอง ปาทประชาชนรวมใจกนปกปก ซงเมอรกษาปาธรรมชาตไวกจะรกษาพนธกรรมดงเดมในแตละพนท โดยมเปาหมายใหมกระจายทวประเทศในทกเขตพรรณพฤกษชาต พนทเปาหมายของโครงการฯ สวนหนงเปนพนทเขอนใหญของการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย 13 เขอนทวประเทศ เนอทรวม 30,850 ไร ไดแก 1) เขอนภมพล 2) เขอนสรกต 3) เขอนศรนครนทร 4) เขอนทาทงนา 5) เขอนวชราลงกรณ 6) เขอนรชชประภา 7) เขอนบางลาง 8) เขอนอบลรตน 9) เขอนสรนธร 10) เขอนจฬาภรณ 11) โรงไฟฟาลาตะคอง 12) เขอนหวยกม และ 13) เขอนนาพง (มลนธอนรกษพนธกรรมพช สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร, 2544 [http://foundation. rspg.or.th/activities/teak_project/history.html])

กจกรรมโครงการ อพ .สธ. ประกอบดวย 8 กจกรรม ไดแก 1) กจกรรมปกปกพนธกรรมพช 2) กจกรรมสารวจเกบรวบรวมพนธกรรมพช 3) กจกรรมปลกรกษาพนธกรรมพช 4) กจกรรมอนรกษและใชประโยชนพนธกรรมพช 5) กจกรรมศนยขอมลพนธกรรมพช 6) กจกรรมวางแผนพฒนาพนธพช 7) กจกรรมสรางจตสานกในการอนรกษพนธกรรมพช 8) กจกรรมพเศษสนบสนนการอนรกษพนธกรรมพช

โดยในปงบประมาณ 2555 ไดมการขยายพนท ดาเนนการโครงการฯ มาท เขอนนาพง จงหวดสกลนคร กจกรรมการศกษาแพทยแผนไทยเปนหนงในแปดกจกรรมโครงการ อพ.สธ. เพออนรกษและใชประโยชนพนธกรรมพชและความรในการดแลสขภาพของคนไทย

การแพทยแผนไทย (Thai Traditional Medicine) คอ วถการดแลสขภาพของคนไทยทสอดคลองกบวฒนธรรมประเพณไทย มการใชสมนไพรทงในรปแบบอาหาร และยา ใชในการอบ การประคบ การนวด

 

 

 

 

 

 

 

 

2  

การแพทยแผนไทยมการวนจฉยโรคเปนแบบความเชอแบบไทย มองคความรเปนทฤษฎ โดยพนฐานทางพทธศาสนาผสมกลมกลนกบความเชอทางพธกรรม มการเรยนการสอนและการถายทอดความรอยางกวางขวางสบทอดมายาวนานหลายพนป นบเปนภมปญญาไทยทนาสนใจ (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2551)

ปจจบน ไดมการฟนฟการแพทยแผนไทยกนอยางกวางขวาง หลงจากทการแพทยแผนไทยถกปลอยปละละเลยมานาน จนกลายเปนเพยงการรกษาคนไขแบบนอกระบบ เพราะพระราชบญญตการแพทยเพอควบคมการประกอบโรคศลปะ ซงประกาศเมอป พ.ศ. 2466 มผลโดยตรงทาใหการแพทยแผนไทยเปนสงผดกฎหมาย หมอยาไทยทงหมด ทงหมอหลวงและหมอเชลยศกด (หมอพนบาน) ตางไดละทงอาชพ แพทยแผนไทยไดกลายเปนหมอนอกระบบเรยกวา การแพทยแผนโบราณนนหมายถง "…ผประกอบโรคศลปะโดยอาศยความสงเกต ความชานาญอนไดบอกเลาตอกนมาเปนทตง หรออาศยตาราอนมมาแตโบราณโดยมไดดาเนนไปในทางวทยาศาสตร…" การทพระราชบญญตใหคาจากดความวาไมเปนวทยาศาสตรนเอง ทาใหการแพทยแผนไทย ตองถกตราบาปมานาน ขาดการสนใจจากวงการการสาธารณสขไทย ทาใหตองดารงอยอยางโดดเดยวและขาดการสนบสนน

ปจจบนเปนทยอมรบกนแลววาการแพทยแผนปจจบนเพยงอยางเดยวไมสามารถแกปญหาสขภาพไดทงหมด เนองจากเปนระบบการแพทยทมราคาสง ตองพงพงเวชภณฑ อปกรณทางการแพทยจากตางประเทศ ซงเปนขอจากดทสาคญททาใหการแพทยแผนปจจบนไมสามารถใหบรการประชาชนไดอยางทวถงและเทาเทยมกน (ดารณ ออนชมจนทร, 2548) ดงนน การหนไปศกษาภมปญญาในการดแลรกษาสขภาพของการแพทยพนบานอยางลมลกในทกมตเพอดงสงทยงเหมาะสมกบยคสมยมาปรบใชใหเกดประโยชนสงสดในสถานการณจรงของชมชนยอมเปนสงทควรพจารณา เพราะในทศนะของชาวบานนน การแพทยพนบานไมไดแยกออกจากการแพทยแผนปจจบนอยางเดดขาดแตดารงอยอยางเกอกลซงกนและกน ดงนนการพฒนาสาธารณสขจงควรพฒนาการแพทยทกระบบไปพรอมกน แลวใหประชาชนเปนผเลอก รปแบบของการรกษาทเหมาะสมดวยตนเอง

ดวยเหตนภาครฐและองคกร สถาบนตางๆ รวมทงภาคเอกชน เรมใหความสนใจ พยายามฟนฟและพฒนาการแพทยพนบานอยางตอเนอง แตกยงจากดในสวนกลางของประเทศ ทสบทอดมรดกจากราชสานกเปนหลก หรอทเรยกวา “การแพทยแผนไทย” ในขณะทแตละภมภาค ตางมมรดกการแพทยของตนทแตกตางกนตามระบบนเวศและวฒนธรรมของตน การละทงภมปญญาดานการแพทยพนบานมาเปนเวลานานโดยการขาดการวจย และพฒนาอยางตอเนอง ทาใหความรดานนไมไดรบการพฒนาแลว กาลงจะสญหายไปจากสงคมไทย จงจาเปนเรงดวนทตองศกษาวจยและพฒนา ฟนฟ ใหเปนระบบทชดเจนเหมอนระบบการแพทยแผนไทยจากสวนกลาง ทสาคญคอ กฎหมายยงไมยอมรบอยางเปนทางการวา แตละทองถนมระบบการแพทยพนบานของตนดารงอยคกบชมชน แมวาจะถกกาหนดไวในทศทางและนโยบายของการปฎรประบบสขภาพแหงชาตแลวกตาม

ยงศกด ตนตปฎกและคณะ (2543) ไดทาการศกษาสารวจ ทบทวนสถานการณ การแพทยพนบาน เพอทาความเขาใจสถานะปจจบนของภมปญญาทองถนดานสขภาพ อนจะนาไปสขอเสนอแนะในการผสมผสานระบบการแพทยพนบานสระบบสขภาพไทยอยางเหมาะสม และพจารณาถงความเปนไปไดทผนวก

 

 

 

 

 

 

 

 

3  

และพฒนาเขาสระบบประกนสขภาพในอนาคต ยงศกด ไดจาแนกภมปญญาพนบานไทยดานสขภาพ หรอแนวคด และวธปฏบตในการดแลรกษาสขภาพของคนไทย เปน 2 สวน คอ การดแลสขภาพแบบพนบาน (Indigenous Self-Care) และการแพทยพนบาน (Traditional Medicine)

การดแลสขภาพแบบพนบาน (Indigenous Self-Care) เปนภมปญญาทมงเนนการดแลสขภาพใหสมดลและสอดคลองกบกฎทางสงคมวฒนธรรมและกฎธรรมชาต เปนการดชวตในมตทางกาย ทางจตใจ ทางจตวญญาณและทางอารมณใหอยในสภาวะ กลมกลมกบโลกรอบตว และหากชวตละเมดกฎทางธรรมชาต ชวตจะเสยสมดล ออนแอ และเจบปวย

การแพทยพนบาน (Traditional Medicine) เปนระบบวฒนธรรมในการดแลรกษาสขภาพแบบพนบานมเอกลกษณเฉพาะวฒนธรรม และมการเรยนร โดยอาศยรากฐานประสบการณและรากฐานความเชอศาสนา ระบบการแพทยพนบานประกอบดวยองคประกอบ 3 สวน คอ หมอพนบาน ผปวย และบรบททางสงคมวฒนธรรม นอกจากนนระบบการแพทยพนบานยงมปฏสมพนธระบบการแพทยแผนปจจบน และระบบการแพทยอนในสงคมดวย เหตนจงทาใหระบบการแพทยพนบานไมหยดนงและมการปรบตวตลอดเวลา

ปจจบนพบวา องคความรภมปญญาสวนใหญมกเปนทกษะและประสบการณทสะสมอยกบหมอยา ผนนเอง ไมมการขดเขยนบนทกเปนตารา สาหรบหมอพนบานทสะสมความรในรปของตารากพบวา ตาราเหลานอยในสภาพทเสยงตอการชารดเสยหาย หรอมการชารดสญหายไปแลว สวนใหญยงไมมศษยหรอผสบทอดความรตอ สภาพทดารงอยดงนบงบอกแนวโนมทนาเปนหวงในการสบตอความรของหมอพนบาน และมขอสงเกตเกยวกบสาเหตทเปนอปสรรคในการหาผมาสบตอความรหมอยาพนบานทลดนอยลง ดงน (ดารณ ออนชมจนทร, 2548)

1. คานยมและแรงจงใจทคนจะสบตอความรหมอพนบานเปลยนแปลงไป แรงจงใจเดมทสนใจศกษาเพราะอยากเปน อยากชวยเหลอผอนและเหนการรกษามาตงแตครอบครว อาจไมเพยงพอแลว แรงจงใจทางเศรษฐกจและการเลยงชพมความสาคญกวา จะเหนไดวามคนจานวนมากสนใจเรยนและสอบใบประกอบโรคศลปะแผนไทย เพราะสามารถนามาเปนอาชพเพอหารายได และไดรบการยอมรบจากทางราชการ ในขณะทหมอพนบานแมไดรบการยอมรบในชมชน แตอาจไมสามารถประกอบเปนอาชพหลกไดและไมไดการยอมรบจากทางราชการ

2. ขอจากดเฉพาะในการคดเลอกผสบตอความรของหมอพนบานเอง แมหมอพนบานสวนใหญบอกวายนดสบทอดความรใหแกใครกไดทสนใจ แตไมไดหมายความวาทกคนเปนหมอได ซงหมอพนบานแตละคนมกจะมหลกเกณฑกาหนดวาผจะสามารถรบการถายทอดความรจากหมอพนบานได

3. ความรและทกษะประสบการณ ในการบาบดรกษาของหมอพนบานอาจดดอยประสทธภาพ และขาดความเปนระบบ ความรเหลานอาจเสอมสภาพตามกาลเวลา กลายเปนเทคนควทยาทลาสมย

4. การลดลงของแหลงวตถดบสมนไพร การรกษาของหมอพนบานตองอาศยวตถดบสมนไพร ซงไดมาจากปาและทรพยากรธรรมชาตในชมชน เมอพนทปาและทรพยากรธรรมชาตลดลง มผลใหการรกษาของหมอยาพนบานยากลาบากมากขนและมประสทธภาพลดลง รวมถงความสะดวกในการจดหายาสมนไพรมาบาบดรกษาผปวยกจดหามาบรการไดยากลาบากขน

 

 

 

 

 

 

 

 

4  

แมวาการรกษาโรคของแพทยแผนปจจบนจะเจรญกาวหนามากเพยงใด แตยงมประชาชนจานวนหนงทยงคงใชวธการรกษาดวยการแพทยแผนไทยซงเปนภมปญญาทองถนทสบทอดตอกนมา รวมทงแผนพฒนาการสาธารณสขแหงชาตฉบบท 4 ไดกลาวถงงานสาธารณสขมลฐานทจะสงเสรมใหประชาชนสามารถพงตนเองได และเขามามสวนรวมในการดแลสขภาพอนามยของคนในชมชน (เพญนภา ทรพยเจรญ และคณะ, 2539) จงเปนการฟนฟการแพทยแผนไทย และภมปญญาไทยขน โดยการแพทยแผนไทยมความสอดคลองกบการแพทยพนบานทใชการดแลสขภาพรวมกบความเชอ พธกรรม วฒนธรรม ประเพณ และทรพยากรทแตกตางกนในแตละทองถน หมอพนบานแตละคนจะมความสามารถในการรกษาโรคทแตกตางกนออกไป แลวแตความรทไดรบถายทอดจากบรรพบรษของตวเอง แตยงขาดการรวบรวมองคความรไวเปนลายลกษณอกษรใหเปนทประจกษแกสายตาของบคคลสวนใหญ ซงอาจสงผลใหองคความรตางๆ ขาดการถายทอดตอไปยงคนรนหลง หากไมมการรวบรวมจะทาใหเกดการสญเสยองคความร และภมปญญาของหมอพนบานทมการสงสม และสบทอดตอๆ กนมา ทาใหเกดการสญเสยทางเลอกหนงในการรกษาโรคอนเปนทพงของชมชน

จากความสาคญในบทบาทของหมอพนบานตอการรกษาโรค คณะผวจยตระหนกถงคณคาของภมปญญาการแพทยแผนไทยของหมอพนบานทยงคงใชองคความร เพอเปนประโยชนตอการรกษาสขภาพ อกทงยงเปนศาสตรทยงไมไดรบการศกษา และเผยแพรอยางกวางขวางในปจจบน ซงถาไมมการศกษา และรวบรวมภมปญญาเหลานกจะทาใหองคความรทางดานการแพทยแผนไทยถกจากด และไมมการพฒนาเหมอนสาขาวชาชพอนๆ คณะผวจยจงเหนสมควรศกษา รวบรวม และวเคราะหองคความรเหลานเพอเปนแนวทางใน การรกษา และพฒนาองคความรทางดานการแพทยแผนไทยตอไป

1.2 วตถประสงคของโครงการวจย การวจยครงนมวตถประสงคเพอ

1.2.1 สารวจหมอพนบานทอยรอบเขตพนทเขอนนาพง จงหวดสกลนคร 1.2.2 ศกษาและรวบรวมแนวคด ทฤษฎ การวนจฉยโรคจากภมปญญาหมอพนบาน 1.2.3 ศกษารปแบบ หลกการผดงครรภไทย และการใชยาสมนไพร

1.3 ขอบเขตของโครงการวจย งานวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ จะทาการสารวจหมอพนบานรอบเขตพนทเขอนนาพง จงหวด

สกลนคร หลงจากนนจะเลอกเกบขอมลจากหมอพนบาน (โดยการสมภาษณเชงลก) โดยเลอกหมอพนบานทมประสบการณในการรกษามามากกวา 5 ป ทรกษาโดยแพทยแผนไทย การผดงครรภแผนไทย หมอสมนไพร และปราชญชาวบานแขนงตางๆทสามารถรวบรวมได

1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย ประโยชนทจะไดรบจาการวจยครงน มดงน

1.4.1 เพอเปนฐานขอมลในการเรยนรใหกบนกศกษา คณาจารย นกวชาการ และผทสนใจ ไดศกษาคนควา และเปนแนวทางในการทาวจยขนสงตอไป

1.4.2 สามารถนาองคความรทไดมาพฒนาวชาชพการแพทยแผนไทย 

 

 

 

 

 

 

 

 

5

บทท 2

วธดาเนนการวจย การวจยครงนมวตถประสงคเพอสารวจหมอพนบานทอยรอบเขตพนทเขอนนาพง จงหวดสกลนคร ศกษา และรวบรวมแนวคด ทฤษฎ การวนจฉยโรคจากภมปญญาหมอพนบาน ศกษาหลกการรกษาโรคตางๆ ดวยวธการตางๆ เชน การนวด และการใชยาสมนไพร ศกษารปแบบ หลกการผดงครรภไทย และการใชยาสมนไพร ตลอดจนนาความรทไดจากการรวบรวมภมปญญาของหมอพนบานไปเผยแพรเพอใหเกดประโยชน และใชพฒนาการเรยนการสอน

2.1 แหลงทมาของขอมล คณะผวจยกาหนดขอบเขตของการคนควาขอมลและการทบทวนวรรณกรรมดงน 2.1.1 ประวตจงหวดสกลนคร 2.1.2 โครงการพฒนาแหลงนา: เขอนนาพง 2.1.3 ประวตการแพทยพนบานและการแพทยแผนไทย (Folk Medicine and Traditional Thai Medicine) 2.1.4 สถานการณภมปญญาทองถนดานสขภาพและการแพทยพนบานไทยและงานวจยท เกยวของ

2.1.1 ประวตจงหวดสกลนคร คาวา "สกลนคร" มาจากคาภาษาสนสกฤต สกล (สะ-กะ-ละ) หมายความวา โดยรวม

ครอบคลม หรอทงหมด และ คาวา "นคร" (นะ-คะ-ระ) จากภาษาสนสกฤต หมายถงแหลงทอย หรอเมอง ดงนนชอทแทจรงของเมองหมายความวา "นครแหงนครทงมวล" (City of cities) (วกพเดย สารานกรมเสร, 2555 [http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดสกลนคร])

สกลนคร เปนแหลงธรรมะ มปชนยสถานทสาคญทางพระพทธศาสนาหลายแหง เชน พระธาตเชงชม พระธาตดม พระธาตนารายณเจงเวง พระธาตศรมงคล พระธาตภเพก และมพระเกจอาจารยดงทเปนทรจกของคนทงประเทศ อาท พระอาจารยมน ภรทตโต, พระอาจารยฝน อาจาโร, หลวงปหลย จนทสาโร, พระอาจารยวน อตตโม และหลวงปเทสก เทสกรงส เปนตน (คลงปญญาไทย, ม.ป.ป.[http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php/จงหวดสกลนคร]; วกพเดย สารานกรมเสร, 2555 [http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดสกลนคร])

จงหวดสกลนครตงอยบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน มประวตศาสตรมายาวนาน ตงแตสมยกอนประวตศาสตร โดยมการขดพบฟอสซลไดโนเสารบรเวณแนวทวเขาภพาน อาเภอวารชภม ภาพเขยนสกอนประวตศาสตร ชมชนโบราณในพนทจงหวดสกลนครอยรวมสมยเดยวกบอารยธรรมบาน

 

 

 

 

 

 

 

 

6

เชยงในจงหวดอดรธาน จากการสารวจแหลงชมชนโบราณในพนทแองสกลนคร บรเวณลมแมนาสงครามครอบคลมพนทบางสวนของอาเภอบานดง อาเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน อาเภอสวางแดนดน อาเภอวารชภม อาเภอพงโคน อาเภอวานรนวาส อาเภอพรรณานคม และรอบ ๆ หนองหาร อาเภอเมองสกลนคร พบแหลงโบราณคดกอน ประวตศาสตรจานวน 83 แหง ชมชนโบราณของแองสกลนครนมอายประมาณ 600 ปกอนพทธกาลจนถงพทธศตวรรษท 8 (ระหวาง 3,000-1,800 ปมาแลว) จากหลกฐานการคนพบตาง ๆ ของทนพบวา ชมชนโบราณในแองสกลนครไดมการรวมตวกนเปนสงคมขนาดใหญ และอาจจะพ ฒ น า เป น ส งคม เม อ งในสม ย ต อม า (ว ก พ เด ย สาราน ก รม เส ร , 2555 [http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดสกลนครล)

สกลนครเดมชอ เมองหนองหารหลวง แหงอาณาจกรขอมโบราณ โดยขนขอมราชบตรเจาเมองอนทปฐนคร ซงไดอพยพครอบครวและบาวไพรมาจากเมองเขมร มาสรางเมองใหมทรมหนองหารหลวง บรเวณทานางอาบ ปจจบนเรยกวาทาศาลา อาเภอโคกศรสพรรณ มเจาปกครองเรอยมาจนสนสมยพระเจาสวรรณภงคาระ เมอเกดฝนแลงทาใหราษฎรอพยพไปเมองเขมร เมองหนองหารหลวงจงรางอยระยะหนง ครนถงพทธศตวรรษท 19 เมอสกลนครอยภายใตอทธพลของอาณาจกรลานชาง จงไดเปลยนชอเมองเปน "เชยงใหมหนองหาร" หรอเมองสระหลวงหลง จากนนเมองสกลนคร คงอยใตการปกครองกนไปมา ระหวางอาณาจกรลานชางกบอาณาจกรสโขทย และไมคอยมบทบาททางประวตศาสตรทโดดเดนนก จนมาถงสมยกรงศรอยธยา ผคนกระจดกระจายเปนชมชนเลกๆทามาหากนตามรมหนองหาร จายสวย อากรใหเจาแขวงประเทศราชศรโคตรบอง เพอถวายตนไมเงน ตนไมทองใหแกราชธานกรงศรอยธยาในสมยนน (วกพเดย สารานกรมเสร, 2555 [http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดสกลนคร])

จนมาถงในสมยกรงรตนโกสนทร พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชได ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหอปฮาดเมองกาฬสนธ พรอมดวยครอบครวมาตงบานเมองดแลรกษาองคพระธาตเชงชม จนมผคนมากขนแลวจงโปรดเกลาฯ ใหยกบานธาตเชงชมเปน เมองสกลทวาป โดยแตงตงใหอปฮาดเมองกาฬสน ธเปนพระธาน เจาเมองสกลทวาปคนแรก ตอมาป พ .ศ . 2369 รชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ไดเกดกบฏเจาอนวงศเวยงจนทน เจาเมองสกลทวาปไมไดเตรยมกาลงปองกนเมอง เจาพระยาบดนทรเดชา (สงห สงหเสน) เปนแมทพมาตรวจราชการเหนวาเจาเมองกรมการไมเอาใจใสตอบานเมอง ปลอยใหขาศก (ทพเจาอนวงศ) ลวงลาไปเมองนครราชสมาไดโดยงาย จงสงใหนาตวพระธานไปประหารชวตทหนองทรายขาว พรอมกบกวาดตอนผคนในเมองสกลทวาปไปอยทเมองกบนทรบรบาง เมองประจนตคามบาง ใหคงเหลอรกษาองคพระธาตเชงชมแตเพยงพวกเพยศรคอนชม ตาบลธาตเชงชม บานหนองเหยน บานจานเพญ บานออมแกว บานธาตเจงเวง บานพราน บานนาค บานวงยาง และบานพรรณา รวม 10 ตาบล เพอใหเปนขาปฏบตพระธาตเชงชมเทานน

ในสมยตอ ๆ มาไดมราชวงศคาแหงเมองมหาชยกองแกวทางฝงซายแมนาโขง ไดอพยพขามแมนาโขงเขามาขอพงพระบรมโพธสมภาร สรางบานแปงเมองขนใหมทเมองสกลทวาป พระบาทสมเดจ พระนงเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหราชวงศคาเปนพระยาประเทศธาน (คา) ในตาแหนงเจาเมองสกลทวาป และทรงเปลยนนามเมองใหมเปน เมองสกลนคร ตงแตบดนนมา จนถง พ.ศ. 2435

 

 

 

 

 

 

 

 

7

รชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว การปกครองเมองสกลนคร จงเปลยนเปนรปแบบการปกครองสวนภมภาคมณฑลเทศาภบาล โดยสวนกลางสงพระยาสรยเดช (กาจ) มาเปนขาหลวงเมองสกลนครคนแรก (วกพเดย สารานกรมเสร, 2555 [http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดสกลนคร])

ชาวจงหวดสกลนครมขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม และการละเลนพนเมองทสาคญสบทอดกน มาแตโบราณจนถงปจจบน คอ งานสมโภชพระธาตเชงชม(จดประมาณเดอนมกราคม) งานประเพณแหปราสาทผงและแขงเรอยาว ชงถวยพระราชทาน (จดขนในวนออกพรรษา) งานประเพณเซงผตาโขน ทบานไฮหยอง อ.พงโคน (จดขนในวนขน 14 คา เดอน 4) งานประเพณโสราลก ท อ.กสมาลย (จดขนในวนขน 4 คา เดอน 3) งานกาชาด และงานรวมนาใจไทสกล จดบรเวณศนยราชการจงหวด ประมาณตนเดอนกมภาพนธของทกป (สมาคมสกลนคร, 2553 [http://www.sakonnakhon.net])

ประชากรในจงหวดสกลนครสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนหลก ซงนารายไดใหแกเกษตรกรเอง และนารายไดเขาจงหวด ปละมากๆ อาชพทสาคญ มดงน การทานา (ปลกขาวจาว ขาวเหนยว) การทาไรออย ไรมนสาปะหลง การทาสวนผลไม การปลกผก ไมดอกไมประดบ การปศสตว การเลยงโคขน สกร ไก การประมงนาจด การเพาะเลยงปลา การหตถกรรม ประเภททอเสอ การจกสาน เครองปนดนเผา ทอผาไหม ผาฝาย นอกจากนยงมอาชพอนๆ อก เชน การคาขาย การอตสาหกรรม(สมาคมสกลนคร, 2553 [http://www.sakonnakhon.net])

2.1.2 โครงการพฒนาแหลงนา: เขอนนาพง การพฒนาแหลงนาเพอการเพาะปลกหรอการชลประทาน นบวาเปนงานทมความสาคญและม

ประโยชนอยางยงสาหรบ ประชาชนสวนใหญของประเทศในการชวยใหเกษตรกรทาการเพาะปลกไดอยางสมบรณตลอดป ในปจจบนพนทการเพาะปลก สวนใหญทกภาคของประเทศเปนพนทเพาะปลกนอกเขตชลประทาน ซงตองอาศยเพยงนาฝนและนาจากแหลงนาธรรมชาตเปนหลก ทาใหพชไดรบนาไมสมาเสมอตามทพชตองการ อกทงความผนแปรเนองจากฝนตกไมพอเหมาะกบความตองการ เปนผลใหผลผลต ทไดรบไมดเทาทควร พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใหความสนพระราชหฤทยเกยวกบการพฒนาแหลงนามากกวาโครงการ พฒนาอนเนองมาจากพระราชดารประเภทอน ทรงใหความสาคญในลกษณะ "นาคอชวต" ดงพระราชดารส ณ สวนจตรลดา เมอวนท 17 มนาคม 2529 ความตอนหนงวา

"...หลกสาคญวาตองมนาบรโภค นาใช นาเพอการเพาะปลก เพราะวาชวตอยทนน ถามนาคนอยได ถาไมมนา คนอยไมได ไมมไฟฟาคนอยได แตถามไฟฟาไมมนาคนอยไมได..."

โครงการพฒนาแหลงนาอนเนองมาจากพระราชดารสามารถกอใหเกดประโยชนแกประชาชนและประเทศชาตเปน สวนรวมทงในระยะสนและระยะยาว พอสรปไดดงน (สานกบรการคอมพวเตอร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ม.ป.ป. (http://web.ku.ac.th/king72/2521/page02.htm)

 

 

 

 

 

 

 

 

8

1. ชวยใหพนทเพาะปลกมนาอยางอดมสมบรณ สามารถทาการเพาะปลกไดทงฤดฝนและฤดแลง ชวยใหไดผลตผลมากขน และสามารถทาการเพาะปลกครงทสองไดเปนการชวยใหราษฎรมรายไดมากขน

2. ในบางทองทเคยมนาทวมขง จนไมสามารถใชทาการเพาะปลกได หรอไมไดผลดเทาทควร โครงการระบายนาออกจาก พนทลมอนเนองมาจากพระราชดาร เชน บรเวณขอบพร ทาใหพนทแหงลงจนสามารถจดสรรใหราษฎรทไมมทดนเปนของตนเอง เขาทากนได ชวยใหไมไปบกรกทาลายปาหาททากนแหงอน ๆ ตอไป ซงเปนการชวยรกษาปาไมอนเปนทรพยากรของชาตไวได

3. เมอมการกอสรางอางเกบนาขนาดตางๆ ไว กมการปลอยพนธปลา ทาใหราษฎรตามหมบานทอยใกลเคยงสามารถมปลา บรโภคภายในครอบครว หรอเสรมรายไดขน

4. ชวยใหราษฎรมนาเพอการอปโภคบรโภคทสะอาดอยางพอเพยงตลอดป ทาใหราษฎรมสขภาพพลานามยดขน และยงชวย ใหมแหลงนาสาหรบการเลยงสตวดวย

5 . บางโครงการจะเปนประเภทเพ อบรรเทาอทกภยในเขตชมชนเมองใหญ ๆ เชน กรงเทพมหานครและปรมณฑล ชวยลด ความเสยหายตอระบบเศรษฐกจทงภาคเอกชนและภาครฐบาลเปนอนมาก

6. โครงการพฒนาแหลงนาเพอการผลตไฟฟาพลงนา จะชวยใหราษฎรทอยในปาเขาในทองททรกนดารไดมไฟฟาใช สาหรบแสงสวางในครวเรอนไดบาง

7. โครงการพฒนาแหลงนาเพอการรกษาตนนาลาธารอนเนองมาจากพระราชดาร โดยการสรางฝายเกบกกนาบรเวณตนนา ลาธารเปนชน ๆ พรอมระบบกระจายนาจากฝายตางๆ ไปสพนทสองฝงของลาธาร ทาใหพนดนชมชนและปาไมตามแนวสองฝง ลาธารเขยวชอมตลอดป ลกษณะเปนปาเปยกสาหรบปองกนไฟปาเปนแนวกระจายไปทวบรเวณตนนาลาธาร ทาใหทรพยากร ธรรมชาตมความอดมสมบรณไวตอไป

การพฒนาแหลงนาอนเนองมาจากพระราชดารนนมหลกและวธการทสาคญ ๆ คอ 1. การพฒนาแหลงนาจะเปนรปแบบใด ตองเหมาะสมกบรายละเอยดสภาพภมประเทศเสมอ 2. การพจารณาวางโครงการพฒนาแหลงนา ตองเหมาะสมกบสภาพแหลงนาธรรมชาตทมในแต

ละทองถนเสมอ 3. พจารณาถงความเหมาะสมในดานเศรษฐกจและสงคมของทองถน หลกเลยงการเขาไปสราง

ปญหาความเดอดรอนใหกบ คนกลมหนง โดยสรางประโยชนใหกบคนอกกลมหนง ไมวาประโยชนทางดานเศรษฐกจเกยวกบการลงทนนนจะมความเหมาะสมเพยงใดกตาม ดวยเหตนการทางานโครงการพฒนาแหลงนาทกแหงจงพระราชทานพระราชดารไววา ราษฎรในหมบานซงไดรบ ประโยชนจะตองดาเนนการแกไขปญหาเรองทดน โดยจดการชวยเหลอผทเสยประโยชนตามความเหมาะสมทจะตกลงกนเองเพอใหทางราชการสามารถเขาไปใชทดนทาการกอสรางได โดยไมตองจดซอทดน ซงเปนพระบรมราโชบายทมงหวงใหราษฎรมสวน รวมกบรฐบาล และชวยเหลอเกอกลกนภายในสงคมของตนเอง และมความหวงแหนทจะตองดแลบารงรกษาสงกอสรางนนตอไป

 

 

 

 

 

 

 

 

9

ดงนนในการกอสรางเขอนนาพง จาเปนตองอพยพราษฎรออกจากบรเวณพนททจะใชเปนอางเกบนา การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทยไดจายคาทดแทนทรพยสนตางๆ ไดแก ทดน อาคาร ตนไม และการขนยายออกจากทเดมใหแกราษฎร รวมทงจดสรรทอยอาศยและททากนแหงใหมใหเปนชมชนทมระเบยบ และมความเปนอยดขนกอสรางสาธารณสมบตทเคยมอยเดมทดแทนให เชน วด โรงเรยน สถานอนามย นาบรโภค และถนน ทงนโดยคานงถงความเปนธรรม และประโยชนทราษฎรจะไดรบมากทสด เขอนนาพงใชเวลายาวนานในการแกไขอปสรรคตางๆ ตงแตเรมตนตราบจนเสรจสนการกอสราง ประโยชนทไดแกสวนรวมนน คมคาตอความพยายามของผดาเนน ปญหาและขอสงสยทงมวลไดถกลบลางดวยความจรงอนไดปรากฏชด เมอโครงการเสรจสมบรณ การดาเนนงาน โดยรอบคอบดวยความหวงใยและเอาใจใสอยางจรงจงตอทกปญหา ทาใหเขอนนาพง เปนเขอนททรงคณคาอกแหงหนง เปนแหลงพลงงานทสะอาดปราศจากมลภาวะ และราคาถก เปนพลงงานหมนเวยนทสาคญตอสภาวะเศรษฐกจในทองถนและชวยเสรมความมนคงแกระบบไฟฟาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย, 2543)

เขอนนาพง เปนโครงการพฒนา ไฟฟาพลงนา ทกอสราง แลวเสรจ เปนแหงแรก ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงทาพธเปดเขอนนาพงอยางเปนทางการเมอ วนท 14 พฤศจกายน 2508 และสามารถ ผลตกระแสไฟฟา สนองความตองการ ของประชาชนในเขต จงหวดสกลนคร และ นครพนม ไดเปนอยางด เขอนนาพง ตงอยบรเวณนาตกคาเพม ใกลทางหลวงสายสกลนคร-กาฬสนธ ในเขตอาเภอกดบาก จงหวดสกลนคร หางจากตวเมองสกลนคร ไปทางทศตะวนตกเฉยงใต ประมาณ 31 กโลเมตร อยเลยพระตาหนกภพานราชนเวศนไปประมาณ 30 กโลเมตร ตวเขอนเปนแบบหนทง มแกนกลางเปนดนเหนยว สนเขอนยาว 1,720 เมตร กวาง 10 เมตร สงจากทองนา 41 เมตร ระดบสนเขอนสง 286.5 เมตร จากระดบนาทะเลปานกลาง กนลานาพง บนเทอกเขาภพาน อ.กดบาก จ.สกลนคร อางเกบนามขนาดเนอท 21 ตารางกโลเมตร ปรมาณนาทไหลเขาอาง เฉลยปละ 111 ลานลกบาศกเมตร และสามารถเกบกกนาได 165 ลานลกบาศกเมตร โรงไฟฟา เปนอาคารคอนกรตเสรมเหลก มเนอท 670 ตารางเมตร ตดตงเครองผลตไฟฟา ชนดแกนตง ระบายความรอน ดวยอากาศ จานวน 2 เครอง กาลงผลตเครองละ 3,000 กโลวตต รวมกาลงผลต 6,000 กโลวตต และสงไปเชอมโยงกบระบบสง ของเขอนอบลรตน ทสถานไฟฟาแรงสงมหาสารคาม (การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย, 2544)

เขอนนาพง สรางขนเพออานวยประโยชน หลายประการ ทงในดานการผลตพลงงานไฟฟา ดวยพลงนาเฉลยปละ 17 ลานกโลวตตชวโมง ชวยเพมประสทธภาพ ในการสงกระแสไฟฟา ของภมภาคน ใหมนคงยงขน นอกจากนยงชวยปองกนอทกภย จากนาทไหลบา มาเปนจานวนมาก ในฤดนาหลาก และในปนาแลง กจะระบายนา ทเกบไว มาใชดานการชลประทาน ในพนทเพาะปลก บรเวณจงหวดสกลนคร และ นครพนม รวมทง ยงเปนสถานททองเทยว ทสวยงาม อกแหงหนงดวย (ศนยสารสนเทศเพอการบรหารและงานปกครอง, 2553 (http://www.dopa.go.th/padmicnew)

 

 

 

 

 

 

 

 

10

ประชากรทอาศยในเขตพนทเขอนนาพง ประกอบดวยคนพนเมองดงเดมหลายเผาพนธ เชน ชาวภไท ไทยยอ ไทยโยย ไทยกะเลง และไทยกระตาก ซงอพยพ มาจากสาธารณรฐประชาชนลาว มาเปนเวลานานแลว และมประชากรเชอชาตเวยดนาม อพยพเขามาอยครงสมยอนโดจน และมชาวจนทมอยทวไป ประชาชนสวนใหญ (รอยละ 96) นบถอศาสนาพทธ (สมาคมชาวสกลนคร, 2553)

2.1.3 ประวตและพฒนาการการแพทยพนบานและการแพทยแผนไทย (Folk Medicine

and Traditional Thai Medicine) การแพทยพนบาน (Folk Medicine) เปนการดแลสขภาพทมมาแตดงเดมพรอมๆ กบการ

กาเนดของชาตไทย เกดจากการเรยนรธรรมชาต ลองผดลองถกและจดจาบอกเลาสบตอกนมามความแตกตางกนไปตามสงแวดลอมทางภมศาสตร เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และความเชอตางๆ

สาหรบการแพทยพนบานอสานเปนกระบวนการทเกดจากการผสมผสานกนระหวางปจจยตางๆ เชน สภาพภมศาสตร ภมหลงทางประวตศาสตร และกระบวนการทางวฒนธรรมนาไปสการทดลองเรยนร การถายทอดในกลมของตนเอง การแพทยพนบานอสานประกอบดวยการปองกน (Prevention) และการรกษา (Cure) และใชวธทางธรรมชาต ไสยศาสตร และพทธไสยศาสตร

ชาวอสานเชอเรองผ เชอวาผมอทธฤทธยงใหญคอ ผแถน หรอผฟาพญาแถน แถนเปนผสรางสรรพสง ใหกาเนดดน นา ลม ไฟ โลกและมนษย ผทใกลชดชาวบานอสานมากทสดคอ ผปตา ซ งถอวาเปนผบรรพบรษทมาคอยปกปกรกษาลกหลาน คอยชวยเหลอชาวบานทมทกขรอน ชาวบานจะสรางศาลปตาไวทปาใกลบานเรยกวา ปาปตาเปนปาทศกดสทธ (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2551)

นอกจากนชาวอสานยงเชอเรองขวญวาขวญเปนสงรวมศนยชวตแตมองไมเหน สมผสไมได มการทาพธสขวญหรอเรยกขวญเพอสรางกาลงใจในการดาเนนชวต ในพธชาวบานจานวนมากจะเอามอแตะตวอกคนตอๆ กนเพอจะรวมกนสงพลงใหจนถงบคคลหนงทพวกเขาชวยกนเรยกขวญกลบมาเปนสญลกษณวาชมชนระดมจตใจมาชวยสงเสรมเจบปวยหรอผทมปญหา หรอผทเขาตองการใหแชมชน เชน สขวญเดก สขวญบาวสาว สขวญคนปวย เปนตน ชาวอสานเชอวาสาเหตของการเจบปวยนนเกดจากสาเหตตางๆ มากมายหลายประการ เชน เจบปวยเพราะผเขา เจบปวยเพราะกนเหลาเมายา (ยาเสพตด) เจบปวยเพราะผดคาบนบานศาลกลาว เจบปวยเพราะความชรา เจบปวยเพราะโศกเศราเสยใจ เจบปวยเพราะกนอาหารแสลงขณะอยไฟ เจบปวยเพราะกนอาหารไมเลอก เจบปวยเพราะตกตนไมเพราะควายชน (อบตเหต) เจบปวยเพราะถกยาสงหรอถกลองของ เจบปวยเพราะเปนฝในทองหรอวณโรค เจบปวยเพราะถกทารายรางกาย เจบปวยเพราะมพยาธเขาสรางกาย เจบปวยเพราะอากาศเปลยนแปลง เจบปวยเพราะคดถงคนรกทอยตางแดน เจบปวยเพราะเกยจคราน เจบปวยเพราะตองการใหลกหลานเอาใจ (คนแก) เปนตน

นอกจากนยงมวธการตรวจดอาการในการตรวจวนจฉยโรคของผปวยดงน การดสผวและสตาของผปวย จบดขาจบดแขง การลบคลาในบรเวณทเจบปวย การดความเยนความรอนของรางกาย

 

 

 

 

 

 

 

 

11

ผปวย การสงเกตอาการหายใจของผปวย ดสไฝและสปานของผปวย ดสหนาความแดงและความซดของผปวย เปนตน

หมอพนบาน สามารถจาแนกตามลกษณะของการรกษาอนเนองมาจากสาเหตของโรค แบงได เปน 3 ชนด คอ (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2551; ชมรมหมอเมองเพอสขภาพมวลชน, 2554)

2.1.3.1 หมอทรกษาผปวยอนเนองมาจากสาเหตของโรคทเปน “ธรรมชาต” หรอเนองมาจาก “พยาธ” และความผดปกตของธาตทงส ไดแก 2.1.3.1.1 หมอยาฮากไม (หมอรากไม) เปนหมอท ใช วธการรกษาดวยสมนไพร แรธาตบางชนด และเขยวสตว หรอสวนตางๆ ของสตวบางชนด โรคสวนใหญทรกษาไดแก โรคเลอด อาการวน (อาการปวดศรษะ) และอาการผดปกตของหญงแมลกออนหลงอยไฟ

2.1.3.1.2 หมอเปา มวธการรกษาดวยการเปาตางๆ กนไป สวนประกอบทใชและพบบอย คอ ปนกนหมาก เคยวกระทยมแลวเปา เคยวหมากเปา เคยวใบไมบางชนดเปา เปนตน โรคทรกษาไดแก โรคเลกๆนอยๆ เชน อาการปวดศรษะ ปวดทอง โรคผวหนงบางชนด (งสวด) เปนตน การทหมอเปาจะรกษาหายหรอ ไมหายนน หมอเปาเชอวาเปนเรองของการทาบญรวมกนมาในชาตกอนของหมอกบผปวย

2.1.3.1.3 หมอนามนต เปนการรกษาโดยการทานามนตและพรมไปตามสวนทบาดเจบ เชน กระดกเคลอน หก อนเนองมาจากอบตเหตตางๆ เชน รถชน ตกตนไม เปนตน

2.1.3.1.4 หมอเอน เปนการรกษาโดยใชหวแมมอ และนวช สาหรบ จบเอนทเคลดขดยอก หรอกระดกเคลอน 2.1.3.1.5 หมอนวดตอกเสน การนวดตอกเสนจดกระดก นวดตอกเสนจดกระดกปรบสมดลโครงสรางรางกาย หรอภมปญญาหลาย ๆ อยางของหมอพนบาน (หมอชาวบาน) ซงเรยนมาจากประสบการณไมมโรงเรยนไมมใบประกาศ วตถประสงคของการนวดตอกเสนจดกระดกปรบสมดลโครงสรางรางกาย คอ 1) เพอปรบแตงกระดกหลกใหเขารป เชนกระดกเคลอน กระดกทบเสน 2) เพอปรบรอน ปรบเยน ปรบสมาน ปรบเนอเยอ ปรบกลามเนออนแขงเกรงใหออนนม และสมดล 3) เพอทาใหเสน เลอดลม ความสมดลภายในรางกายทางานดขนเลอดลมเดนไดสะดวก เสนประสาททางานไดสะดวกดไมมมน หรอชา อาการปวดออนลง

2.1.3.2 หมอทรกษาดวยพธกรรม/สาเหตของโรคเนองจากสงทเหนอธรรมชาต โรคท เกดเหนอธรรมชาต ไดแก โรคเนองจากฝตาง ๆ เจาท หรอการปฏบตตนทละเมดฝาฝนทานองคลองธรรมของครอบครว หรอ ชมชน การรกษาจะตองมพธกรรม หมอเหลานไดแก

2.1.3.2.1 หมอพระ เปนพระทหนาทรกษาโรค ไดแก อาการปวดศรษะ อาการปวดทอง อารมณเสยบอย ๆ เปนลมงาย มอาการชาตามตว รกษาโดยการประพรมนามนตร หรออาบนามนตรผกแขนให และใหระลกถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ และใหสวดมนตกอนนอน ผปวยทมามกเปนผปวยทไปโรงพยาบาลแลวหมอตรวจโรคไมพบ ซงหมอพระเชอวา อาการตาง ๆ เหลาน มสาเหตมาจากผ หรอ ผเฮด (ผทา) ปจจบนหมอพระมจานวนลดลงเรอยๆ

 

 

 

 

 

 

 

 

12

2.1.3.2.2 หมอลาผทรง (หมอลาผฟา) สวนใหญเปนผหญงรกษาผปวยโดยการราและมแคนประกอบ สวนประกอบสาคญในพธกรรมคอ พาคาย หรอถาดใสแปง กระจกสองหนาเลกๆ หรอนามนใสผม หมอแคนเปาเพลง วธการทาโดยหมอลาสองกระจกและเจรจาโตถามกบผ จนในทสดผปวยลกขนฟอน แสดงวาผทเปนสาเหตของความเจบปวยพอใจ และผปวยจะหายในทสด หมอลาชนดนรกษาผปวยไดเพราะมผเขามาเทยบและเรยกชอหมอตามผนนๆ เชน หมอลาผทรง หมอลาผฟา (ทมาของผทรง และผฟาแตกตางกน หมอลาผฟามาจากทสงกวา จากสวรรคชน 9 แตผทรงมาจากสวรรค ชน 5 ผ ป วยสวนใหญ จะเลอกหมอลาผทรง (ผฟ า ) เปนการรกษาหลงสด หลงจากทหมอรกษาดวยวธอนๆ แลวไมไดผล

2.1.3.2.3 หมอธรรม สวนใหญหมอธรรมจะเรยนวชามาจากวด โดยเฉพาะอยางยงในขณะทบวชเรยน บางครงหมอธรรมถกเรยกวา หมอผ เนองจากหมอธรรมรกษาการเจบปวยอนเนองมาจากการกระทาของผ เชน ผปอบ หมอธรรมรกษาปวยดวยวธนงธรรม เพอหาสาเหตวา “ใคร” หรอ “อะไร” เปนสาเหตของความเจบปวย เชน ผตางๆ หรอ การละเมดกฎเกณฑของครอบครว หรอชมชน และจะดาเนนการรกษาไปตามสาเหตนน ถาเปนผปอบ หมอธรรมมกจะใชไมเทาอนเลกๆ หรอกาบกลวยวาคาถาแลวตไปทผปวยเพอไลใหผออก หรอใชวธสวดธรรมในกรณทผปวยถกผ เชน ผปา ผเชอ หรอ ผบรรพบรษ มากลนแกลง จบลงดวยการสขวญ และอาบนามนตใหผปวย ความสมพนธระหวางผปวยทไดรบการรกษาหายแลว กบหมอธรรมจะเปนลกษณะของ “พอเลยงกบลกเลยง” คอจะตองระลกถงหมอธรรมอยเสมอ โดยเฉพาะวนพระจะตองนาดอกไมสขาวบชาบนหงของบานของผปวย สวนวนเขาพรรษาและวนออกพรรษาจะตองไปแสดงมทตาจตตอหมอธรรม ผกขอมอเพอความสขสวสด ผปวยทไมปฏบตตามกฎเกณฑนอาจจะลมปวยเอง และชาวบานเรยกวาปวยเนองจาก “ผดของรกษา” ในสายตาของชาวบานแลวหมอธรรมอยในฐานะสงกวาหมอลาผฟา เพราะหมอธรรมใชธรรมรกษา สวนหมอลาผทรงใชผซงอยในฐานะตากวาธรรม

2.1.3.2.4 หมอพร หรอ หมอสขวญ หรอพาม (พราหมณ) ถามความรทางโหราศาสตรและดฤกษยามตลอดจนประกอบพธขนบานใหม ทาพธกอนลงเสาแฮก (เสาแรก เสาเอกเสาขวญ) เรยกวาพรม ชาวบานเชอวา สาเหตของความเจบปวยประการหนงคอ การทขวญหนคง (ขวญหนออกจากราง หรอเสยขวญนนเอง) รางกายจะคนสสภาวะปกตไดจงตองเรยกใหขวญกลบเขามาอยตามสวนตางๆ ของรางกาย การสขวญจงเปนการรกษา (Curative Medicine) การสขวญเพอใหขวญ “แขงแรง” และเบกบานเปนการปองกน (Preventive Medicine) ไดแก การสขวญตอนรบผมาเย อน การส ข วญ แม ม าน (หญ งม ครรภ ก อนคลอด ) การส ข วญ นาค การส ข วญ พระก อนเขาพรรษา เปนตน เครองหมายทแสดงวาขวญกลบเขาอยในรางกาย คอการผกแขนดวยฝาย ตามสานวนทวาผกเบองซายขวญมา ผกเบองขวาขวญอย

2.1.3.2.5 พธการโจลมะมวด เปนภมปญญาในการรกษาสขภาพจตชมชนของชาวเขมรในจงหวดสรนทร เชนเดยวกบการลาผฟา แตโจลมะมวดจะมเรองเทพ และฤทธเดชเชามาเกยวของมากกวา คาวา "มะมวด" เปนภาษาเขมรแปลวา แมมดหรอวารางทรงเปนบคคลทสามารถ

 

 

 

 

 

 

 

 

13

ใหเทวดามาทรงไดโดยมากเปนชาวบาน ทามาหากกนตามปกตตอมามอาการปวย เชนชกกระตกแลวสลบไปพดจาสบสน เพอๆ ฝนๆ เพยนไปจากปกต เปนๆ หายๆ แมรกษาอยางไรกไมหายบางคนมอาการนานนบปๆ กวาจะคนหาสาเหตพบวามคนเขาทรงแลวบอกวามเทวดาขออยดวย เมอรสาเหตแลวทาพธตอนรบ โดยการนาคนทรงอนทเชยวชาญมาเปนพเลยง ใหลองเขาทรง เมอเขาทรงไดกจดสกการะบชาตามทแมมดบอก อาการเจบปวยกทเลาและหายไปเองในทสด คนทเปนรางททรงของแมมดทกๆ ป บางคนมความสามารถทานายเหตการณตางๆ ไดแมนยา รกษาโรคเกง 2.1.3.3 หมอตาแย หมอตาแยทเปนผหญงและผชายสามารถปฏบตงานไดแตกตางกนคอหมอตาแยผหญงจะทาหนาทเฉพาะการทาคลอด และการทาความสะอาดเดกเทานน สวนขนตอนตอไปคอพธกรรมการเอาแมลกออนอยไฟนนเปนหนาทของหมอเปา หรอกรณคลอดยากอาจตองใหหมอเปาทานามนตใหหญงมครรภดมเรยกวาสะเดาะ แตหมอตาแยผชายสามารถทาไดทกขนตอนคอตงแตการทาคลอด การทาความสะอาดเดก จนกระทงถงพธกรรมการเอาแมลกออนอยไฟ

สรปองคความรหมอพนบานไทยสามารถจาแนกตามลกษณะของการรกษาอนเนองมาจากสาเหตของโรค ได 3 ประเภท คอ 1) หมอท รกษาผ ปวยอนเนองมาจากสาเหตของโรคท เปน“ธรรมชาต” หรอเนองมาจาก “พยาธ” และความผดปกตของธาตทงส 2) หมอทรกษาดวยพธกรรม/สาเหตของโรคเนองจากสงทเหนอธรรมชาต โรคทเกดเหนอธรรมชาต และ 3) หมอตาแย

การแพทยแผนไทย (Traditional Thai Medicine) คอ วถการดแลสขภาพของคนไทยทสอดคลองกบวฒนธรรมประเพณไทย มการใชสมนไพรทงในรปแบบอาหาร และยา ใชในการอบ การประคบ การนวด การแพทยแผนไทยมการวนจฉยโรคเปนแบบความเชอแบบไทย มองคความรเปนทฤษฎ โดยพนฐานทางพทธศาสนาผสมกลมกลนกบความเชอทางพธกรรม มการเรยนการสอนและการถายทอดความรอยางกวางขวางสบทอดมายาวนานหลายพนป นบเปนภมปญญาไทยทนาสนใจ

การแพทยแผนไทยสมยกรงสโขทย (จนทรทรา เจยรณย, 2554) ประวตและพฒนาการการแพทยแผนไทยนบตงแตอดต อาจเรมขนตงแตสมยกรงสโขทย ดวยม

การพบหลกฐานจากศลาจารก หลกท 1 และหนงสอไตรภมพระรวง พบวาการเจบปวยสมยนนประชาชนมปญหาสขภาพ คอปวดทอง ทองอด อาการไข ปวดศรษะ โรคเดก และการคลอดบตรสวนมากรกษาดวยสมนไพรและรกษาโดยวธทางพทธศาสนาและไสยศาสตร เปนการรกษาผสมผสานแบบพนบานโดยหมอกลางบานและพระสงฆทมความร หลกฐานทคนพบ ไดแก แทนหนบดยาสมยทวาราวด ซงเปนหลกฐานทางประวตศาสตรทแสดงใหเหนวาการแพทยในสมยนนมการใชสมนไพรพนบาน นามาตม หรอพอก หรอบดใหละเอยดเพอรบประทาน นอกจากนยงมความเชอวาความเจบปวยเกดจากการกระทาของภตผปศาจเปนอานาจอทธพลเหนอธรรมชาต ดงขอความในหนงสอไตรภมพระรวงวา “ผแลวามผใดไปไหวนบคารพบชาแกกงจกรแกวนนดวยขาวตอกดอกไม แลกงจกรนนเพยรยอมบาบดเสยซงความไขความเจบ”

 

 

 

 

 

 

 

 

14

คนไทยเรามความเชอวาบาปเคราะหอนตรายตางๆ ทเกดขนกบคนสามารถถายโอนไปยงสงอนได จงมความคดปนดนใหเปนตกตาเพอใหมารบเคราะหแทน เรยกวา “พธเสยกบาล” ดงภาพท 1.1 เมอปนตกตาไดแลวกนาตกตาไปหกหรอตดศรษะออกเปนตกตาเสยกบาล นาไปใสกระทงใบตองแลวนาไปวางไวรมทางโดยเฉพาะทางแยกทเรยกวาทางสามแพรงซงเชอกนวาเปนแหลงชมนมของวญญาณ เพอวญญาณจะไดรบเอาตกตานนไป พธกรรมนมกกระทากบหญงทองแกใกลคลอดโดยบรรดาสาม ญาตพนองทมความหวงใยลกเมยของตวจะทาตกตาเสยกบาลใหผหญงทองแกใกลคลอด เพอใหตกตาเปนตวแทนของผหญงทองแกและลกทอยในทอง จากนนกนาตกตานนไปเซนผโดยการตดหวเปนเคลดการโอนอนตรายทงหมดใหไปเกดกบตกตานน แทนทจะเกดกบแมและลกทกาลงจะคลอด ทาใหแมลกปลอดภยจากการคลอด นอกจากนยงใชแกเคลดคนดวงตก คนปวยเรอรง โดยตกตาเสยกบาลในสมยสโขทย เปนตกตาแบบแมอมลก พออมลก แสดงใหเหนวาในสมยสโขทย ประชาชนมปญหาเรองโรคเดกและการคลอดบตรมากทเดยว ซงมความเชอวาเปนการกระทาของภตผ

ภาพท 2-1 ตกตาเสยกบาล

ทมา:http://www.plc.rmutl.ac.th/html/culture_center/room/Yommaraj/yommaraj26.htm การแพทยแผนไทยสมยกรงศรอยธยา (จนทรทรา เจยรณย, 2554) ในรชสมยสมเดจพระนารายณมหาราช การแพทยแผนไทยรงเรองมากโดยเฉพาะเรองการนวดไทย สนนษฐานวา การแพทยตะวนตกถกนาเขามาในประเทศไทยครงแรกในพทธศตวรรษท 21 โดยชาวโปรตเกสทเขามาทาการคา และอาสาเขาชวยเหลอดานการแพทยเมอไทยรบกบพมา และในระหวางนน

 

 

 

 

 

 

 

 

15

ประเทศไทยยงไดมการตดตอกบประเทศฝรงเศสอยางเปนทางการ จงมการรบเอาการแพทยแบบตะวนตกเขามาดวย มหลกฐานวาแพทยชาวฝรงเศสไดตงพระโอสถถวายสมเดจพระนารายณมหาราชดวย แตการแพทยตะวนตกยงเปนการรกษาเฉพาะพระราชวงศและขาราชบรพารตามพระราชโองการเทานน ชาวบานยงคงใชการรกษาดวยพธทางไสยศาสตร และสมนไพร แตเมอสนสมเดจพระนารายณแลวชาวฝรงเศสกไดเดนทางกลบประเทศหมดทาใหการรกษาแบบตะวนออกสนสดลง

ในสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ ไดมการแบงสวนราชการดานการแพทยใหกรมหมอนวด ศาสตรการนวดไทยบางสวนไดสญหายไปในชวงการเกดสงครามสมยกรงรตนโกสนทร สาหรบในเรองของการแพทยแผนไทย ในสมยนยงไมพบหลกฐานของวธปฏบตอยางชดเจน จะมกเพยงแคการปฏบตทปะปนไปกบการแพทยแผนโบราณเทานน ผททาหนาทรกษาพยาบาลม 2 ประเภท คอ หมอราษฎรหรอแพทยพนเมองและหมอชาวตะวนตก หมอราษฎรจะเปนผชายซงมทงฆราวาสและพระสงฆ สวนหญงสงอายทาหนาทหมอตาแย สวนหมอชาวตะวนตกแมจะมวธการรกษาตามแผนปจจบน แตไมมอทธพลทจะทาใหการรกษาพยาบาลเปลยนแปลงนกเพราะการรกษาอยในวงจากด การแพทยแผนไทยสมยกรงรตนโกสนทร (จนทรทรา เจยรณย, 2554)

เมอลวงเขาสมยตนกรงรตนโกสนทร ซงเปนชวงเวลาแหงการฟนฟบรณะประเทศและสรรพวทยาการตางๆ นอกจากการสบตอแบบแผนการบรหารราชการแผนดนจากกรงศรอยธยาโดยยงคงกรมหมอตางๆ ในราชสานกไวแลว พระมหากษตรยไทยยงทรงใหความสาคญกบการฟนฟวชาการแพทยแผนไทยดวยเชนกน โดยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก รชกาลท 1 โปรดเกลาฯ ใหรวบรวม “ตารายาและฤาษดดตน” เปนครงแรก ไวเปนทานตามศาลารายรอบวดพระเชตพนวมลมงคลาราม แตยงคงการรกษาพยาบาลตามแผนโบราณทสบเนองมาจากสมยกรงศรอยธยา ในสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 เมอ พ.ศ. 2355 โปรดเกลาฯ ใหรวบรวมตารายาเรยกวา “ตารายาโรงพระโอสถ” พ.ศ. 2359 โปรดเกลาฯ ใหตรากฎหมายชอวา “กฎหมายพนกงานพระโอสถถวาย” และเมอ พ.ศ. 2364โปรดเกลาฯ ใหจารกตารายาและตารานวดบนศลาทวดราชโอรส

ในแผนดนพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว นนแมวาคนไทยยงมความเลอมใสศรทธาเรองของไสยศาสตรอยมาก แตกนบวาเปนการเรมตนการเปลยนแปลงครงใหญทางการแพทย ดวยมแพทยแผนปจจบนชาวตางประเทศเขามาทาการรกษาโรคไปพรอมๆ กบการเผยแพรศาสนาไปดวย หมอทมชอเสยง เชน หมอ Dan Beach Bradley หรอทคนไทยเรยกวา หมอบลดเลย ไดรกษาประชาชนทวไปทงสามญชน คนไทย จน พระสงค รวมทงไดมโอกาสเขาถวายการรกษาพระเจาอยหวดวย โดยรกษาทงทางยา การผาตดและปลกฝดวย ในรชกาลน มสตรไทยคนแรกทไดศกษาจบทางดานการพยาบาลและผดงครรภแผนปจจบน คอ นางรอด ประทปแสน ซงเปนเดกไทยทไดรบการอปการะจากมชชนนารทเขามาสอนศาสนาและสงใหไปราเรยนพยาบาลในโรงเรยนพยาบาลทสหรฐอเมรกา และนาวชาความรดานการคลอดมาชวยหญงไทยทงเจานายและคนทวไปและชาวตางประเทศ

ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ไดมการตดตอสมพนธกบชาว ตางชาตอยางแนนเเฟน พระองคไดทรงเสดจเยอนตางประเทศหลายครงกอปรกบมเจานายชนสงหลาย

 

 

 

 

 

 

 

 

16

คนไดไปศกษาเลาเรยนในตางประเทศ ทาใหมแนวคดในการเปลยนแปลงระบบสขภาพของประเทศรวมทงการจดการศกษาของแพทยและพยาบาลดวย เมอป พ.ศ.2424 ไดเกดอหวาตกโรคระบาดครงใหญ ประชาชนเสยชวตเปนจานวนมาก พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงโปรดเกลาใหจดตงโรงพยาบาลเอกเทศ (สถานบาบดชวคราว) ขนหลายแหงและตอมาไดมพระราชประสงคจะใหมโรงพยาบาลถาวรขนโดยใชทดนฝงธนบร ทวงกรมพระราชวงบวรสถานพมขฝายหลง คอ วงหลง เพราะเปนทรกราง พระองคไดทรงพระราชทานทรพยใหเปนทนในการสรางโรงพยาบาลเปนเงน 16,000 บาท ขณะทสรางโรงพยาบาลไปไดเพยง 2 เดอน พระองคไดสญเสยสมเดจพระเจาลกยาเธอเจาฟาศรราชกกธภณฑ ททรงประชวรดวยอาการคลายวาจะเปนโรคบด และไดสนพระชนมเมอพระชนมายได 1 ป 6 เดอนเทานน ยงความโทมนสตอพระองคอยางมาก จงยงทาใหมความปรารถนาทจะใหมโรงพยาบาลยงขน และไดพระราชทานสงกอสรางในและวสดจากเมรทใชพระราชทานเพลงศพ มาทาการกอสรางเปน “โรงศรราชพยาบาล” ทาการรกษาทงแผนปจจบน และแผนโบราณโดยโปรดเกลาฯ ใหเปดรบผ ปวยโดยไมตองเสยคาธรรมเนยมใดๆ ทงสน ตอมาไดเปลยนชอเปน “โรงพยาบาลศรราช” โรงพยาบาล ศรราช เปนสญลกษณแหงการปฏรปการสาธารณสขของประเทศ ตามแบบการแพทยแผนตะวนตก สรางเสรจป พ.ศ. 2431ในระยะแรกโปรดเกลาฯ ใหสมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพรบผดชอบงานดานกอสราง และสมเดจพระเจานองยาเธอพระองคเจาศรเสาวภางค เปนอธบดกรมพยาบาล รบผดชอบในการจดการภายในโรงพยาบาล

ภาพท 2-2 สมเดจพระเจาลกยาเธอเจาฟาศรราชกกธภณฑ ทมา: เกรยงไกร วศวามตร, 2550

 

 

 

 

 

 

 

 

17

การจดตงโรงพยาบาลศรราช นบเปนจดเรมตนของการแพทยแผนปจจบนทไดรบอทธพลมาจากแนวคดในการรกษาจากประเทศตะวนตก สงผลใหศาสตรการแพทยแผนไทยถกลม ปจจบน ไดมการฟนฟการแพทยแผนไทยกนอยางกวางขวาง หลงจากทการแพทยแผนไทยถกปลอยปละละเลยมานาน จนกลายเปนเพยงการรกษาคนไขแบบนอกระบบ เพราะพระราชบญญตการแพทยเพอควบคมการประกอบโรคศลปะ ซงประกาศเมอป พ.ศ.2466 มผลโดยตรง ทาใหการแพทยแผนไทยเปนสงผดกฎหมาย หมอยาไทยทงหมด ทงหมอหลวงและหมอเชลยศกด (หมอพนบาน) ตางไดละทงอาชพ แพทยแผนไทยไดกลายเปนหมอนอกระบบเรยกวา การแพทยแผนโบราณนนหมายถง "…ผประกอบโรคศลปะโดยอาศยความสงเกต ความชานาญอนไดบอกเลาตอกนมาเปนทตง หรออาศยตาราอนมมาแตโบราณโดยมไดดาเนนไปในทางวทยาศาสตร…" (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2551)

การทพระราชบญญตใหคาจากดความวาไมเปนวทยาศาสตรนเอง ทาใหการแพทยแผนไทย ตองถกตราบาปมานาน ขาดการสนใจจากวงการการสาธารณสขไทย ทาใหตองดารงอยอยางโดดเดยวและขาดการสนบสนน ในป พ.ศ. 2495 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รชกาลปจจบน เสดจพระราชดาเนนวดพระเชตพนวมลมงคลาราม (วดโพธ) ในครงนนไดทรงปรารภวาวดพระเชตพนฯ เปนแหลงรวบรวมตาราแพทยแผนไทยอยแลว ทาไมไมจดใหมโรงเรยนสอนการแพทยแผนไทยในวชาเวชกรรม ผดงครรภ หตถเวช และเภสชกรรม เพอเปนวทยาทานใหแกผสนใจตองการศกษา ทาใหคณะกรรมการวดพระเชตพนวมลมงคลาราม พรอมดวยผทรงคณวฒทางดานการแพทยแผนไทยทยงหลงเหลออย ไดรบสนองพระราชปรารภและจดทาหลกสตรโรงเรยนแพทยแผนโบราณขนในนาม "โรงเรยนแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย"

ตอมาป พ.ศ. 2532 การแพทยแผนไทยไดเขาสระบบราชการ โดยกระทรวงสาธารณสขไดจดตงศนยการประสานงานการแพทยและเภสชกรรมแผนไทยขน เปนองคกรประสานงานการพฒนาการแพทยแผนไทย ตอมาในป พ.ศ. 2536 จงไดจดตงเปนสถาบนการแพทยแผนไทยขนอยางไมเปนทางการ เปนหนวยงานระดบสงกวากอง สงกดกรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข และไดรบการรบรองฐานะอยางเปนทางการในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2543 ตอมาโดยพระราชบญญตคมครอง สงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย ซงประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 1182 ก. ลงวนท 10 ม ก ราค ม พ .ศ .2 5 4 4ห น ว ย งาน ให ม ท เก ด ข น ม ช อ ว า "ส ถ า บ น ก า รแ พ ท ย แ ผ น ไท ย " ปจจบนไดมการนยามศพทการแพทยแผนไทยใหมซงสะทอนใหเหนวาการแพทยแผนไทยมความเปนวทยาศาสตร การแพทยแผนไทยในปจจบนจง หมายถง "…ปรชญา องคความร และวถการปฎบต เพอการดแล สขภาพและการบาบดรกษาโรค ความเจบปวยของประชาชนไทยแบบดงเดม สอดคลองกบขนบธรรมเนยมวฒนธรรมแบบไทยและวถชวตแบบไทย วธการปฏบตของการแพทยแผนไทยประกอบดวยการใชสมนไพร (ดวยการตม การอบ การประคบ การปนลกกลอน เปนอาท) หตถบาบดการรกษากระดกแบบดงเดม การใชพทธศาสนา หรอพธกรรมเพอดแลรกษาสขภาพจต การคลอด การดแลสขภาพแบบไทยเดมและธรรมชาตบาบด ซงไดจากการสะสมและถายทอดประสบการณอยาง

 

 

 

 

 

 

 

 

18

เปนระบบ โดยการบอกเลา การสงเกต การบนทกและการศกษาผานสถาบนการศกษาดานแพทยแผนไทย…" (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2551)

2.1.4 สถานการณภมปญญาทองถนดานสขภาพและการแพทยพนบานไทยและงานวจยท เกยวของ ปจจบนเปนทยอมรบกนแลววาการแพทยแผนปจจบนเพยงอยางเดยวไมสามารถแกปญหา

สขภาพไดทงหมด เนองจากเปนระบบการแพทยทมราคาสง ตองพงพงเวชภณฑ อปกรณทางการแพทยจากตางประเทศ ซงเปนขอจากดทสาคญททาใหการแพทยแผนปจจบนไมสามารถใหบรการประชาชนไดอยางทวถงและเทาเทยมกน ดงนน การหนไปศกษาภมปญญาในการดแลรกษาสขภาพของการแพทยพนบานอยางลมลกในทกมต เพอดงศกยภาพขององคความรทยงเหมาะสมกบยคสมยมาปรบใชใหเกดประโยชนสงสดในสถานการณจรงของชมชนยอมเปนสงทควรพจารณา เพราะในทศนะของชาวบานนน การแพทยพนบานไมไดแยกออกจากการแพทยแผนปจจบนอยางเดดขาดแตดารงอยอยางเกอกลซงกนและกน ดงนนการพฒนาสาธารณสขจงควรพฒนาการแพทยทกระบบไปพรอมกน แลวใหประชาชนเปนผเลอก รปแบบของการรกษาทเหมาะสมดวยตนเอง (ดารณ ออนชมจนทร, 2548)

ดวยเหตนภาครฐและองคกร สถาบนตางๆ รวมทงภาคเอกชน เรมใหความสนใจ พยายามฟนฟและพฒนาการแพทยพนบานอยางตอเนอง แตกยงจากดในสวนกลางของประเทศ ทสบทอดมรดกจากราชสานกเปนหลก หรอทเรยกวา “การแพทยแผนไทย” ในขณะทแตละภมภาค ตางมมรดกการแพทยของตนทแตกตางกนตามระบบนเวศและวฒนธรรมของตน การละทงภมปญญาดานการแพทยพนบานมาเปนเวลานานโดยการขาดการวจย และพฒนาอยางตอเนอง ทาใหความรดานนไมไดรบการพฒนาแลว ยงกาลงจะสญหายไปจากสงคมไทย จงจาเปนเรงดวนทตองศกษาวจยและพฒนา ฟนฟ ใหเปนระบบทชดเจนเหมอนระบบการแพทยแผนไทยจากสวนกลาง ทสาคญคอ กฎหมายยงไมยอมรบอยางเปนทางการวา แตละทองถนมระบบการแพทยพนบานของตนดารงอยคกบชมชน แมวาจะถกกาหนดไวในทศทางและนโยบายของการปฎรประบบสขภาพแหงชาตแลวกตาม (ดารณ ออนชมจนทร, 2548)

ยงศกด ตนตปฎกและคณะ (2543) ไดทาการศกษาสารวจ ทบทวนสถานการณ การแพทยพนบาน เพอทาความเขาใจสถานะปจจบนของภมปญญาทองถนดานสขภาพ อนจะนาไปสขอเสนอแนะในการผสมผสานระบบการแพทยพนบานสระบบสขภาพไทยอยางเหมาะสม และพจารณาถงความเปนไปไดทผนวกและพฒนาเขาสระบบประกนสขภาพในอนาคต ยงศกด ไดจาแนกภมปญญาพนบานไทยดานสขภาพ หรอแนวคด และวธปฏบตในการดแลรกษาสขภาพของคนไทย เปน 2 สวน คอ การดแลสขภาพแบบพนบาน (Indigenous Self-Care) และการแพทยพนบาน (Folk Medicine)

การดแลสขภาพแบบพนบาน (Indigenous Self-Care) เปนภมปญญาทมงเนนการดแลสขภาพใหสมดลและสอดคลองกบกฎทางสงคมวฒนธรรมและกฎธรรมชาต เปนการดชวตในมตทางกาย ทางจตใจ ทางจตวญญาณและทางอารมณใหอยในสภาวะ กลมกลมกบโลกรอบตว และหากชวตละเมดกฎทางธรรมชาต ชวตจะเสยสมดล ออนแอ และเจบปวย

 

 

 

 

 

 

 

 

19

การแพทยพนบาน (Folk Medicine) เปนระบบวฒนธรรมในการดแลรกษาสขภาพแบบพนบานมเอกลกษณเฉพาะวฒนธรรม และมการเรยนร โดยอาศยรากฐานประสบการณและรากฐานความเชอศาสนา ระบบการแพทยพนบานประกอบดวยองคประกอบ 3 สวน คอ หมอพนบาน ผปวย และบรบททางสงคมวฒนธรรม นอกจากนนระบบการแพทยพนบานยงมปฏสมพนธระบบการแพทยแผนปจจบน และระบบการแพทยอนในสงคมดวย เหตนจงทาใหระบบการแพทยพนบานไมหยดนงและมการปรบตวตลอดเวลา

จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา หมอพนบานสวนใหญ จะมพนฐานความเชอ และระบบวฒนธรรม เชนเดยวกบชมชนทหมอพนบานอาศยอยรวมไปถงความเชอเกยวกบสขภาพและความเจบปวยดวยเลอกวธการรกษาใหเหมาะสมกบสาเหตของผปวยแตละคนและบอยครงทใชวธรกษาโรคหลายวธประกอบกนมกมการผสมผสานแนวคดและวธการรกษาความเจบปวย 2 ประเภทรวมกน ตวอยางเชน หมอกระดกจะรกษาความเจบปวยลกษณะกระดกหก กระดกเคลอน และเคลดขดยอก จะมการใชเฝอกไม การจดกระดก การใชยาสมนไพร การบบนวด ผสมผสานกบวธการเปา มนตคาถาหรอสมาธ เปนการสะสมความสามารถเพอพงตนเอง และเปนทพงของคนในชมชนใกลเคยง มไดเปนอาชพหลกในการประกอบอาชพ และหมอพนบานทวไปมความรเชงทฤษฎการแพทยแผนแพทยไทย หรอการแพทยพนบานอยางเปนระบบคอนขางนอย สวนใหญมความชานาญในการใชตารบยาสมนไพรไมกตารบ (1-10 ตารบ) อยางไรกตาม หมอพนบานบางคนทสะสมความชานาญมาอยางยาวนานจะมความรเรองยาสมนไพรหลายรอยตว และสามารถรกษาโรคไดหลายโรค มตารบยามาก และสามารถพลกแพลงสวนประกอบในตารบยาไดดวย โรคและอาการทหมอพนบานรกษานนอาจจาแนกไดเปน 4 กลม คอ

1. กลมอาการทวไป ไดแก กระดกหก ปวดเมอยลากลามเนอ เคลดขดยอก สตวมพษกด บาดแผล ไข ผนคน การคลอด คางทม ทองเสย เปนตน

2. กลมอาการเรอรง ไดแก เบาหวาน โรคกระเพาะ รดสดวงทวาร รดสดวงจมก มะเรง อมพาต แผลเรอรง ฯลฯ

3. กลมโรคพนบาน มอาการและโรคทแตกตางกนหลากหลาย และอยากทจะทาความเขาใจโดยการเทยบเคยงกบโรคสมยใหม ตวอยางเชน ลมผดเดอน ผดสาแดง ตาน ซาง ไขหมากไม ผดจบร ทามะลา ประดง เปนตน

4. กลมอาการทเกยวกบไสยศาสตร ไดแก อาการทมสาเหตจากผ พลงอานาจทมองไมเหน เชน เดกรอง ผเขา ถกคณไสย

ปจจบนพบวา องคความรภมปญญาสวนใหญมกเปนทกษะและประสบการณทสะสมอยกบหมอยาผนนเอง ไมมการขดเขยนบนทกเปนตารา สาหรบหมอพนบานทสะสมความรในรปของตารากพบวา ตาราเหลานอยในสภาพทเสยงตอการชารดเสยหาย หรอมการชารดสญหายไปแลว สวนใหญยงไมมศษยหรอผสบทอดความรตอ สภาพทดารงอยดงนบงบอกแนวโนมทนาเปนหวงในการสบตอความร

 

 

 

 

 

 

 

 

20

ของหมอพนบานและมขอสงเกตเกยวกบสาเหตทเปนอปสรรคในการหาผมาสบตอความรหมอยาพนบานทลดนอยลง ดงน

1. คานยมและแรงจงใจทคนจะสบตอความรหมอพนบานเปลยนแปลงไป แรงจงใจเดมทสนใจ ศกษาเพราะ อยากเปน อยากชวยเหลอผอนและเหนการรกษามาตงแตครอบครว อาจไมเพยงพอแลว แรงจงใจทางเศรษฐกจและการเลยงชพมความสาคญกวา จะเหนไดวามคนจานวนมากสนใจเรยนและสอบใบประกอบโรคศลปะแผนไทย เพราะสามารถนามาเปนอาชพเพอหารายได และไดรบการยอมรบจากทางราชการ ในขณะทหมอพนบานแมไดรบการยอมรบในชมชน แตอาจไมสามารถประกอบเปนอาชพหลกไดและไมไดการยอมรบจากทางราชการ

2. ขอจากดเฉพาะในการคดเลอกผสบตอความรของหมอพนบานเอง แมหมอพนบานสวนใหญบอกวายนดสบทอดความรใหแกใครกไดทสนใจ แตไมไดหมายความวาทกคนเปนหมอได ซงหมอพนบานแตละคนมกจะมหลกเกณฑกาหนดวาผจะสามารถรบการถายทอดความรจากหมอพนบานได

3. ความรและทกษะประสบการณ ในการบาบดรกษาของหมอพนบานอาจดดอยประสทธภาพ และขาดความเปนระบบ ความรเหลานอาจเสอมสภาพตามกาลเวลา กลายเปนเทคนควทยาทลาสมย

4. การลดลงของแหลงวตถดบสมนไพร การรกษาของหมอพนบานตองอาศยวตถดบสมนไพร ซงไดมาจากปาและทรพยากรธรรมชาตในชมชน เมอพนทปาและทรพยากรธรรมชาตลดลง มผลใหการรกษาของหมอยาพนบานยากลาบากมากขนและมประสทธภาพลดลง รวมถงความสะดวกในการจดหายาสมนไพรมาบาบดรกษาผปวยกจดหามาบรการไดยากลาบากขน

สาหรบสถานการณดานองคกร/เครอขาย พบวามการจดตงเปนกลมชมรมตามชมชน เชนกลมสมนไพรหรอชมรมหมอพนบานในอาเภอตาง ๆ โดยมกจกรรมรวมกนคอ การแลกเปลยนความรและตารายาระหวางหมอยา หรอการรวมกลมกนไปหาสมนไพรในปา เปนตน ตอมาเมอทางภาครฐมนโยบายเขามาสงเสรมการใชสมนไพรและการแพทยแผนไทยในชมชน กมหนวยงานสาธารณสขเขาไปจดตงและสงเสรมกลมชมรมสมนไพรและหมอพนบานมากขน โดยพยายามจดกจกรรมผานชมรมดงกลาว บางแหงหมอพนบานมการรวมตวกนเองเพอใหบรการรกษาโรคแบบพนบานรวมกนเปนกลม (ไมไดจดตงโดยองคกรภาครฐ) ตอมาเรมรวมตวกนเปนเครอขายในระดบภมภาค มการจดรปแบบองคกรเครอขายทชดเจน โดยมจดมงหมายเพอเปนองคกรในการสงเสรมและฟนฟการแพทยพนบาน และดแลควบคมกนเองระหวางหมอพนบานเพอใหเกดการยอมรบหมอพนบานมากขน ในชวง 10 ปทผานมา ไดมความพยายามทจะผลกดนการแพทยพนบานใหเขาสระบบสขภาพ มการจดตงคณะทางานขบเคลอนในพระราชบญญตสขภาพแหงชาตเพอใหหมอพนบานไดมบทบาทและใชองคความรภมปญญาในการดแลรกษาสขภาพเบองตน จากคณะทางานดงกลาว ในป 2544 เกดการรวมตวเปน เครอขายสขภาพวถไทย ซงมทงกลมเจาหนาทภาครฐ เอกชน และหมอพนบาน และไดรวมกนพฒนาโครงการภมปญญาทองถนดานสขภาพเพอสรางเสรมสขภาพของชมชน ตอมาสมาชกเครอขาย ไดรวมกนรวมกนตงเปนเครอขายหมอพนบาน 4 ภมภาคขน โดยมกลมงานการแพทยพนบานไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก เปนผประสานงานในสวนกลาง

 

 

 

 

 

 

 

 

21

เครอขายสขภาพวถไท (2544 อางถงในดารณ ออนชมจนทร, 2548) ไดสรปสถานการณ ภมปญญาทองถนในแตละภมภาค ไวดงน

ภาคเหนอ โดยเฉพาะจงหวดเชยงใหม เชยงราย เปนจงหวดทมความพรอมและมศกยภาพสงในการนาภมปญญาทองถนดานสขภาพมาประยกตใชเพอการแกไขปญหาสขภาพ เนองจาก หมอพนบาน องคกรพฒนาเอกชน และองคกรภาครฐ มบทเรยนในการนาภมปญญาทองถนดานสขภาพ เชนอาหาร การปฏบตตน และการแพทยพนบานมาใชเพอการเยยวยาผตดเชอ/ผปวยเอดส จากประสบการณทผานมา มความพยายามในการสงเคราะหความรจาก “ปบสา” หรอ พบสาหรอสมดขอย หรอ สมดไทยในภาษากลาง จดทาหลกสตรการเรยนการสอนดานการแพทยพนบาน การจดตงชมรม/เครอขายหมอพนบานเพอใหเกดกระบวนการแลกเปลยนความรระหวางหมอพนบาน แตกพบวามขอจากดหลายประการ เนองจากการเคลอนไหวดงกลาวยงกระจดกระจาย ไรทศทาง อกทงกระแสการบรโภคนยามไดทาใหสมนไพรและภมปญญาทองถน กลายเปนสนคา ซงเปนการลดทอนคณคาและศกยภาพของภมปญญาทองถน จงเปนเหตใหความพยายามในการรอฟนองคความรยงไมสามารถดาเนนไปไดเทาทควร ภาคใต เปนการพฒนาศกยภาพของชมชนดานการดแลสขภาพในพนทลมนาภาคใต หลงจากทชมชนมประสบการณชดหนงดานงานวจยอาหารพนบาน การดแลทรพยากร และการดแลดานพนธกรรม และพบวา ปจจบนน หมอพนบานไดลดบทบาทลงไปอยางมาก โดยเฉพาะหมอดานพธกรรม เชนหมอทาขวญนาค หมอบาวสาว นอกจากนยงพบวา บทบาทของหมอพนบานทลดลงนนยงสมพนธกบการแทรกแซงของความรการแพทยสมยใหม ความเจรญและความทนสมยทเขามาทาลายความสมพนธในชมชน ทาใหคนรนใหมไมเหนคณคาของภมปญญาทองถน ดงนน จงมความจาเปนอยางยงทตองพฒนาศกยภาพหมอพนบานใหมบทบาทในชมชนเชนเดม เนองจาก หมอพนบานเปนทงผอาวโสและปราชญชาวบาน เปนแหลงภมปญญา ซงสามารถเปนทางออกหนงในการนาชมชนไปสการพงตนเองได และยงทาใหชมชนสามารถใชประโยชนจากทรพยากรทมอยอยางเหมาะสมและยงยน

ภาคอสาน จดเดนของภาคอสาน คอความหลากหลายของเครอขายภมปญญา และมการประสานความรวมมอระหวางนกวชาการ นกพฒนา และตางกเหนรวมกนวา “ปา” ยงเปนแหลงความร เปนโรงพยาบาล เปนโรงครว ซงสามารถทจะสรางกระบวนการเรยนรแบบบรณาการได อยางไรกตาม ในหลายทศวรรษทผานมา ผนปาไดถกทาลายไปเปนอนมาก ทาใหสมนไพรหลายอยางสญหายไป หรอทมอยกลดนอยลงไปมาก ดงนนการสรางกระบวนการเรยนรระหวางเครอขาย/กลมองคกรตาง ๆ ในชมชนโดยใชปาเปนศนยกลาง จงเปนวธการหนงซงสามารถนาไปสการสบทอด การอนรกษ และการใชภมปญญาทองถน

จากการทบทวนสถานการณ ทกลาวมาทงหมดนนจะเหนไดวาภมปญญาทองถนดานสขภาพ ดารงอยบนความหลากหลายของวฒนธรรมความเชอของแตละทองถน แตกหาไดหยดนงเฉพาะในทองถนนนๆไม ยงมการแลกเปลยนเรยนรในกลมหมอพนบานดวยกนเอง และเรยนรเลอกรบปรบใชองคความรของการแพทยระบบอนๆของประชาชนผบรโภค ซงกมทงหมอพนบานทยงคงบทบาทอยใน

 

 

 

 

 

 

 

 

22

จรรยาของหมอพนบาน และสวนทปรบไปตามกระแสสงคมและเศรษฐกจ กลายเปนหมอขายสมนไพร จงทาใหเกดภาพลกษณของหมอพนบานใน 2 ลกษณะ คอ หมอพนบานทพงพอใจในความเปนหมอพนบานไมใหความสาคญกบใบประกอบโรคศลป แตตองการการรบรองใหมทยนอยในสงคมไดอยางมศกดศร ใชความรความสามารถชวยเหลอผอนได กบอกลกษณะหนงคอหมอพนบานทตองการประกอบอาชพ กลมนตองการไดรบใบประกอบโรคศลปะเพอเปนตวนาทางใหสามารถนาองคความรการแพทยพนบานของตนมาใชเปนอาชพ ดงนนในบางพนทจงอาจเหนความขดแยงในสถานบทบาทของหมอพนบาน และเกดมกลมเครอขายตางๆทเกดการรวมตวกนดวยวตถประสงคทแตกตางกน

จะเหนไดวา ทนทางสงคม ทนทางภมปญญาทองถนดานสขภาพทมอย กาลงถกคกคามจากภายนอกและภายในชมชน การเปลยนแปลงภายในทสาคญ ไดแก องคความรทขาดการสบทอด และองคความรทมอยกยากตอการทาความเขาใจของคนรนใหม หมอพนบานซงมบทบาทหลกในการสบทอดความร ลวนแตเปนผสงอาย ขาดการรบรองจากหนวยงานภาครฐ นอกจากน การเปลยนแปลงภายนอกทมผลกระทบตอภมปญญาทองถนสขภาพอยางมากคอ แนวคดการบรโภคนยมของชนชนกลางในเมอง ซงมอานาจซอสงไดเขามากระตนและสรางแรงจงใจการพฒนาสมนไพรเดยวมากกวา การพฒนาสมนไพรตารบ และสมนไพรพนบาน และยงมผลกระทบตอคนรนใหมในชมชนทหนไปใหคณคาการบรโภคเทคโนโลยและความทนสมย นอกจากน ฐานทรพยากรทสาคญของชมชน ไดแกปา ซงเปนแหลงยาสมนไพรกถกทาลายลงไปมาก ทนทางสงคมและทรพยากรทลดทงคณภาพและปรมาณ จงเปนอปสรรคหนงทจะทาใหชมชนบรรลเปาหมายการพงตนเองดานสขภาพ

สถานภาพ บทบาท และการพฒนาภมปญญาทองถนดานสขภาพในสงคมไทย ในระยะ 20 ปมาน กระทรวงสาธารณสข เรมสงเสรมสมนไพรในงานสาธารณสขมลฐาน

หมอพนบานกไดรบความสนใจมากขนในฐานะบคคลทใชสมนไพรเยยวยารกษาความเจบปวย สงเสรมการใชสมนไพรในแผนพฒนาการสาธารณสข ฉบบท 5 และฉบบท 6 กระทรวงสาธารณสขไดมนโยบายสงเสรมการใชสมนไพรและการแพทยแผนไทย ใหมประโยชนตองานดานสาธารณสข โดยไดจดทาแผนงานรองรบชดเจนและตอเนอง โดยเนนการพฒนางานดานสมนไพร และใหความสนใจกบสมนไพร เพอสงเสรมสขภาพและรกษาอาการเบองตน หมอพนบานทมความรดานยาสมนไพร ไดเขามบทบาทในดานความรเกยวกบยาสมนไพรอยบาง มการสงเสรมการสใชสมนไพร โดยโครงการสมนไพรเพอการพงตนเอง มลนธโกมลคมทองตงแตป พ.ศ. 2522 เปนตนมา ไดเกบรวบรวมและจดระบบความรเกยวกบการใชยาสมนไพรจากหมอพนบาน ชาวบาน และตาราตาง ๆ เพอเผยแพรสประชาชนใหสามารถปองกนและรกษาโรคดวยตวเอง มการฟนฟการนวดไทยและพฒนาหมอนวดพนบานโดยโครงการฟนฟการนวดไทย มลนธสาธารณสขกบการพฒนาและคณะ ทาใหหมอนวดพนบานเรมไดรบการยอมรบ และถกนาเขาสระบบบรการสาธารณสขของภาครฐ โดยในป พ.ศ. 2528 มลนธสาธารณสขกบการพฒนา ไดจดตงโครงการฟนฟการนวดไทยขน เพอเผยแพรความรการนวดไทย กจกรรมของโครงการใหความสาคญทการสงเสรมการนวดในระดบสาธารณสขมลฐาน ในป 2534

 

 

 

 

 

 

 

 

23

- 2535 ฝายสมนไพรและแพทยแผนไทยในชมชน สานกงานคณะกรรมการสาธารณสขมลฐานไดรวมกบศนยศกษานโยบายสาธารณสข คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร มหาวทยาลยมหดล โดยการสนบสนนงบประมาณจากองคการอนามยโลกไดจดทาโครงการวจยเรองศกยภาพหมอพนบานกบการสาธารณสขมลฐานขน โดยศกษาวจยในพนท 6 จงหวด ทวประเทศ ไดแก จงหวดเชยงราย พจตร ประจวบครขนธ ยโสธร นครพนม และสรนทร และไดจดทารายงานภาพรวมของศกยภาพหมอพนบานขนอกชดหนง โดยหวงจะใหเปนขอมลในการเกดนโยบาย การพฒนาแพทยแผนไทยทชดเจนและจรงจง งานวจยดงกลาวชวยทาใหภาพของหมอพนบานชดเจนขนในระดบหนง แตยงไมสามารถใหคาตอบทเดนชดพอทจะเสนอเปนนโยบายการพฒนาหมอพนบานได และไดตงขอสงเกตจากการใชประโยชนจากหมอพนบานในงานสาธารณสขมลฐานไววา "การคดเลอกวถการปฏบตของการรกษาความเจบปวยแบบพนบานทมประสทธภาพและปลอดภย เมอนาเขามาสนโยบายและโครงการปฏบตควรพจารณาอยางรอบคอบและอาศยมมมองแบบหลายสาขา ความสาเรจของวถการปฏบตของการเจบปวยแบบพนบานมมตทางสงคม วฒนธรรม และดานจตใจเปนมตสาคญ หากพจารณาเพยงดานประสทธภาพทางกายอาจไมเพยงพอ ดงนนการประเมนคณคาวถการปฏบตของการรกษาความเจบปวยแบบพนบานอยางรอบดานจงเปนเรองสาคญ นอกจากนการเขาถงหมอพนบานเพอนาไปใชประโยชนควรคานงถงการเพมศกยภาพดานวชาการทเกยวกบการแพทยดงเดมและการทาความเขาใจถงความตองการทแทจรงของหมอพนบานในฐานะทเปนสมาชกของชมชนในลกษณะสงคม วฒนธรรมเฉพาะ มฉะนนการใชประโยชนจากหมอพนบานอาจเปนแผนงานและโครงการทมลกษณะฉาบฉวยและมไดเกดประโยชนทแทจรงกบหมอพนบานหรอชมชนกเปนได"

งานวจยของ ชลกร ขวญชยนนท (2540) ไดสรปลกษณะเดนของระบบการแพทยพนบาน วาเปนระบบการแพทยแบบองครวม (Holistic) ใชการวนจฉยและการรกษาโรคอาศยบรบททางสงคมและวฒนธรรม การรกษาไดผลดในกลมอาการโรคทไมชดเจน (Psychosomatic Disorders) ในสงคมหมบานมความเจบปวย กลมอาการหนงทหมอและผปวยเชอวาเกดจากอานาจเหนอธรรมชาต สวนใหญเปนความเจบปวยทแยกออกไมชดเจนระหวางอาการทางกาย และอาการทางจต มความสอดคลองกบวถของชมชน ชาวบานและหมอพนบานมพนฐานทางสงคมวฒนธรรม วถการดาเนนชวตทคลายคลง มความเชอเกยวกบสาเหตของการเจบปวยเหมอนกน อกทงรปแบบและขนตอนการรกษาไมยงยากซบซอน สามารถเขาใจไดโดยงาย และทสาคญกคอครอบครวและญาตพนองสามารถเขามารบรและมสวนรวมในทกขนตอนการรกษา เสยคาใชจายนอย (รงรงษ วบลชย, 2538)

ถงแมวาการแพทยพนบานจะมลกษณะเดนทมองความเจบปวยแบบองครวมไมไดแยกกายและจตใจแยกจากกน ไมแยกปจเจกบคคลออกจากสงคมกตาม แตเมอพจารณาในประเดนของความนาเชอถอแลวพบวา การแพทยพนบานมขอดอยบางประการ ไดแก

1. เปนระบบการแพทยทขาดการบนทก ขาดขอมลทางสถต ขาดขอมลทระบถงความ สาเรจหรอความลมเหลว ซงเปนสงสาคญมาก

 

 

 

 

 

 

 

 

24

2. การวดประสทธภาพการรกษาโดยพจารณาจากความพงพอใจ และความคาดหวงของ ผรบการรกษาแตเพยงอยางเดยวคงไมไดเพราะความรสกดงกลาวเปนเรองทวดไดยาก ดงนนการวดประสทธภาพของการแพทยพนบานนอกจากจะพจารณาจากมตทางสงคม วฒนธรรมแลว จาเปนอยางยงทจะตองมหลกฐานทางการแพทยมาพสจนความเชอถอนนดวย

ในชวงหลายปทผานมาการตงคาถามจากนกวชาชพ และสงคมอยเสมอในประสทธภาพของ หมอพนบาน จากการทบทวนงานวจยยงพบวา การศกษาเกยวกบประสทธภาพของการรกษาโรคแบบพนบานยงมอยนอยมาก โดยเฉพาะขาดการเกบขอมลถงกระบวนการรกษาโรคจากการปฏบตจรงของหมอพนบาน และขอมลของผปวยทมารบการบรการจากหมอ

งานวจยของอาทร รวไพบลย (ม.ป.ป. อางถงใน ดารณ ออนชมจนทร, 2548) แบงลกษณะของการดารงอยรวมกนระหวางการแพทยพนบานกบการแพทยแผนปจจบนในระบบการใหบรการสาธารณสขโดยทวๆ ไป ดารงอยใน 4 ลกษณะ คอ

1. ระบบผกขาด (Monopolistic System) เปนระบบทใหสทธทางกฎหมายในการ รกษาผปวยกบบคลากรทางการแพทยปจจบนแตเพยงกลมเดยว แตในความเปนจรงกมการใชการแพทยพนบานในหมประชาชน รฐจงจายอมรบความเปนจรงอยางไมเปนทางการ ประเทศทมระบบเชนน ไดแก ประเทศใน ยโรปและอเมรกา รวมทงอดตอาณานคมของประเทศเหลานน 2. ระบบจายอม (Tolerant System) เปนระบบทใชการแพทยแผนปจจบนเปนระบบบรการสาธารณสขของชาตและในระบบประกนสขภาพ แตกยอมรบสทธสวนบคคลทจะเลอกใชบรการทางการแพทยได จงยอมรบบคคลากรทใหบรการดวยระบบการแพทยพนบานทผานการทดสอบจากหนวยงานของรฐใหทาการรกษาไดในขอบเขตทกาหนด แตระบบประกนสขภาพไมยอมใหใชจายในสวนน ตวอยางประเทศทมระบบเหลาน คอ ไทย องกฤษ และเยอรมน 3. ระบบคขนาน (Parallel System) เปนระบบทการแพทยทงสองแบบไดรบการยอมรบอยางเปนทางการและเทาเทยมกน แตตางคนตางปฏบต ไมมการผสมผสานกน ประเทศทใชระบบน ไดแก อนเดย ปากสถาน บงคลาเทศ ศรลงกา และพมา 4. ระบบผสมผสาน (Integrated System) เปนระบบทการแพทยทงสองแบบผสมผสานกลมกลนกนเปนระบบเดยว ตงแตการเรยน การสอนบคลากรทางการแพทยไปจนถงการปฏบตงาน ประเทศทใชระบบน ไดแก จน เนปาล และเกาหลเหนอ

เมอการแพทยแผนปจจบนไดขยายขอบเขตการใหบรการอยางกวางขวาง ทาใหการแพทยแผนปจจบนกลายเปนการแพทยแผนหลกของสงคมไทย ในขณะทการแพทยแผนไทยและการแพทยพนบานไมไดรบการเหลยวแลและสนบสนนจากรฐเทาทควร การดารงอยของระบบบรการสาธารณสขของไทย จงเปนระบบจายอม สวนจะพฒนาขนเปนระบบคขนาน หรอระบบผสมผสานหรอไมนนกขนอยกบนโยบายของรฐวาจะสนบสนนและเหนคณประโยชนของระบบการแพทยอนๆ นอกเหนอจากการแพทยแผนปจจบนหรอไม ถงแมวาการแพทยพนบานจะดารงอยในระบบจายอม แตจากขอเทจจรงกปรากฏวายงมชมชนในชนบทอกจานวนไมนอยทการแพทยพนบานยงคงไดรบความนยมจากประชาชน และเมอ

 

 

 

 

 

 

 

 

25

ทาการศกษาวามปจจยอะไรททาใหการแพทยพนบานสามารถดารงอยไดอยางเหนยวแนนในชมชนดงกลาว กพบปจจยทสาคญๆ ดงตอไปน (รงรงษ วบลชย, 2538)

ปจจยหลก ไดแก 1. ความสอดคลองของวถชวตชมชน รปแบบและวธการรกษาของหมอพนบานท

สอดคลองกบวถชวต สถานะทางเศรษฐกจของชาวบาน มการรกษาทไมยงยากซบซอนและทสาคญ คอ ไมแบงแยกผปวยออกจากครอบครวและญาตพนอง

2. ลกษณะของความเจบปวย และประสทธภาพในการรกษา มความเจบปวยบางประเภท ทชาวบานเชอวาตองรกษากบหมอพนบานเทานนจงจะหาย เชน ไขหมากไหม (ไขรากสาด) และโรคกาเรด งสวด เปนตน ละการแพทยพนบานกมประสทธภาพในการรกษาโรคดงกลาวได คอนขางด

3.ความเชอเกยวกบสาเหตของการเกดโรคทสอดคลองกนระหวางหมอพนบานและผปวย ทเชอวาความเจบปวยมสาเหตมาจากอานาจเหนอธรรมชาตและสาเหตจากธรรมชาต 4. ลกษณะทางสงคมทเอออานวย ตอการดารงอยของหมอพนบาน ไดแก ระบบสงคมแบบเครอญาตและระบบอาวโสทเหนยวแนน เนองจากความเจบปวยไมใชเปนเรองของปจเจกบคคลแตเปนเรองของครอบครวและชมชน ดงนนความเปนเครอญาตและความเคารพในระบบอาวโสจงเขามามบทบาทสาคญในการชแนะรปแบบการรกษาอนมผลอยางยงตอการดารงอยของการแพทยพนบาน

ปจจยเสรม ไดแก 1. ระยะทาง ระหวางหมบานและสถานพยาบาลของรฐ ถาไกลมากประชาชนเดนทาง

ไมสะดวก กมแนวโนมวาประชาชนจะหนไปใชบรการจากการแพทยพนบาน 2. คารกษาพยาบาล ทถกกวาและเปนคาใชจายทชาวบานทราบลวงหนา นอกจากนน

ผปวยและญาตสามารถกาหนดคารกษาไดตามฐานะทางเศรษฐกจของตน 3. ความพงพอใจในรปแบบการบรการ ไมมขนตอนทยงยากซบซอน ไมตองรอหมอนานเพราะหมอมจานวนคนไขไมมาก ญาตและผปวยสามารถเลอกรปแบบการรกษาทคนตองการหรอพอใจ และญาตมสวนรวมในการรกษาผปวย 4. คณสมบตของหมอพนบาน เชน ความเปนผสงอายทมประสบการณการรกษา ความมคณธรรมและจรยธรรม เหลานลวนสรางความศรทธาและความนาเชอถอแกชาวบาน 5. ปรมาณของสมนไพรในชมชน เนองจากสมนไพรเปนรปแบบของการเยยวนารกษาหลกของระบบการแพทยพนบาน ความขาดแคลนสมนไพรยอมสงผลกระทบตอการแพทยพนบาน

อยางไรกตาม การดารงอยของแพทยพนบานมไดขนอยกบปจจยใดปจจยหนงเทานน แตทกปจจยมความเชอมโยงและสนบสนนซงกนและกนอยางมกระบวนการ โกมาตร จงเสถยรทรพยและคณะ (2529) ศกษาสภาพความนยมในการรกษาแบบพนบาน โดยการใชสมนไพรของชมชนในอาเภอชมพวง จงหวดนครราชสมา พบวาโดยทวไปประชาชนนยมใชสมนไพรและการรกษาจากหมอพนบานนอยกวาการซอยาชดและยาซองในหมบาน การซอยาแผนใหม

 

 

 

 

 

 

 

 

26

จากรานคาและการไปรบบรการจากสถานบรการของรฐ ชาวบานสวนใหญมความรเรองสมนไพรและรจกหมอพนบานทงยงเคยไปรกษากบหมอพนบานดวยโรคพยาธ ทางเดนอาหาร ผวหนง และโรคทางเดนปสสาวะ หมอพนบานทใหบรการสวนใหญอายมาก ทาการรกษามามากกวา 10 ปทพบมากคอหมอยาตม ยาหมอ ยาฝน และหมอเปา โดยใหการรกษาชาวบานในหมบานเดยวกนเปนหลก

ปรชา อยตระกล (2531) ศกษาบทบาทหมอพนบานในสงคมชนบทอสาน พบวาบทบาทหมอพนบานขนอยกบระบบความเชอ เกยวกบสขภาพและมผลตอพฤตกรรมสขภาพในดานการปองกน การรกษาพยาบาลและการฟนฟสขภาพของชาวบาน หมบานทมความเชอเรองพลงของดวงดาว บทบาทของหมอตารา หมอด หมอเสยเคราะห จะเดน หากเปนความเจบปวยจากเชอโรค สภาพแวดลอมทางธรรมชาต เปนบทบาทของหมอยา หมอกระดก หมอบบเสน หมอนวด หมอตาแย หากเจบปวยดวยอานาจมนตร คาถา กเปนบทบาทของหมอมนตร หมอธรรม หากเจบปวยเพราะกรรมผมบทบาทคอพระสงฆ หากเจบปวยดวยอานาจผ เปนบทบาทของหมอลาทรง หากเจบปวยดวยการผดฮตคลอง ผมบทบาทคอผอาวโสในหมบานและหมอธรรมหมอเสยเคราะห แตอยางไรกตามการเจบปวยมกมสาเหตจากหลายสาเหต ดงนนหมอพนบานคนหนงมกมความรหลายๆแบบในหลายๆโรค

วฒนนท พระภจานง (2534) ศกษาการรกษาแบบพนบานโดยใชสมนไพรของชาวชนบทอาเภอสตก จงหวดบรรมย พบวา เมอมการเจบปวยเลกๆนอยๆชาวชนบทจะรกษาดวยตนเอง โดยใชสมนไพรทมอยตามทองถน จากประสบการณและความรทไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษหากเจบปวยมากหรอรกษาตวเองไมหายจะปรกษาหมอพนบาน หมอพนบาน และหมอพระซงอยในหมบานตนเองหรอใกลเคยง ถาไมดขนจะหนไปพงยาชดยาซอง หรอใหแพทยแผนปจจบนรกษา และหากแผนปจจบนรกษาไมหายกจะกลบมารกษากบหมอพนบานโดยใชสมนไพรอกครงเปนทพงสดทายและพบวาในการใชยาสมนไพรของหมอพนบานบางครงจะมไสยศาสตรรวม

สนน ศภธรสกล และคณะ (2550) ทาการสารวจภมปญญาการใชสมนไพรของหมอพนบานจงหวดสงขลา และสตลจานวน 9 คน โดยการสมภาษณแบบเจาะลก ซงใชแบบสอบถามรวมกบการสงเกตการณอยางใกลชด การบนทกเทป และเกบตวอยางพชสมนไพรเพ อนามาระบชนด ผลการศกษาสามารถรวบรวมตารบยาทงหมด 306 ตารบ ซงครอบคลม 13 กลมโรค

สมชาย ชนวานชยเจรญ และคณะ (2545) ทาการศกษาภมปญญาของพอใหญเฟอ ขยนการ และนามาวเคราะหเทยบเคยงกบกายวภาคศาสตร พบวาพอใหญเฟอทาการรกษาผทมอาการทางระบบกลามเนอดวยการกด สะกด ปดชวคราว ลงบนเสนเลอด เสนประสาท และเสนเอน ซงมผลกระต นใหเสนดงกลาวทางานไดดข น และเปนการจดระเบยบใหเสนดงกลาวไมซอนทบกนเพ อปองกนไมใหเกดการปดกนการไหลเวยนของของเหลวในเสนดงกลาว

โอภาส ชามะรตน (2544) ศกษาเรอง ภมปญญาหมอพนบานกบการใชสมนไพรบาบดรกษาความเจบปวย: กรณศกษานายแวว วงศคาโสม บานโคนผง ตาบลสานตม อาเภอภเรอ จงหวดเลย ซงมวนจฉยโรคโดยการคลาชพจร หลอดลม นวมอ และถามอาการจากผปวย โดยเชอวา ความเจบปวยทมสาเหตมาจากธรรมชาต เกดจากรางกายขาดความสมดลของธาต ดน นา ลม และไฟ ตองใชสมนไพรใน

 

 

 

 

 

 

 

 

27

การรกษา สวนความเจบปวยทมสาเหตมาจากสงเหนอธรรมชาตเกดจากเคราะหกรรม และภตผ ตองใชพธกรรมและเวทมนตรคาถา ในการบาบดรกษา

เพญนภา ทรพยเจรญและคณะ (2539) ไดศกษา ภมปญญาหมอพนบานไทย: กรณศกษาพอใหญจารยเคน ลาวงศ พบวา องคความรของหมอพนบานแบงได 3 ประการดงน การวนจฉยโรคมกจะไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ วธการรกษาซงจะใชตารบยาทเคยใชรกษาโรคจนไดผลมาแลวเปนหลก และยาสมนไพรถอวาเปนรปแบบการเยยวยาหลกของระบบการแพทยพนบาน โดยการใชสมนไพรเดยวและยาสมนไพรตารบ

องคความรภมปญญาทองถนดานสขภาพ ในดานความชดเจนในเรองศาสตรหรอองคความรภมปญญาทองถนดานสขภาพนน นนม

งานวจย ของสกาวรตน ชยสนทรและคณะ (2535) ศกษาถงความชดเจนของทฤษฎและความเชอในสาเหตของโรค เนองจากกรอบแนวคดทฤษฎและความเชอ สาเหตการเกดโรคของระบบการแพทยแผนปจจบน และระบบการแพทยพนบานแตกตางกน จากการวจยพบวารอยละ 62.2 ของหมอพนบานอธบายได และในจานวนหมอซงอธบายไดน ผวจย ไมเขาใจรอยละ 30.8 ทงนเนองจากใชกรอบความคดของผวจยวด หรอไมรเรอง เชน ระบบเลอดลมไมปกต การตงของเสนเอน กษย ตางๆ เปนตน รอยละ 23 อธบายไดแตมความสบสน ไมชดเจน เปนระบบ เชน หลงจากคนหายปวยฟนไขจะตองเรยกขวญกลบคนมา คอการใหกาลงใจ ในการตอสกบโรคราย ถอเปนวธการสงเสรมสขภาพจตวธหนง

งานวจยของ มารศร เขยมทรพย (2534) กลาวถงความชดเจนในทฤษฎหรอเหตผลในการรกษา พบวาหมอพนบานจานวนมากทไมทราบหรอไมเขาใจทฤษฎความจาเปน ไมสามารถอธบายการกระทาหรอสงเกยวของได เชน หมอตมยาแกไข ไมทราบวาทาไมตองใสยาดาเปนสวนผสม ทราบแตวาตองใสลงไป เพราะมการบนทกตอกนมาแตโบราณ โดยไมมการหาเหตผลประกอบ หรอเรยนรเพมเตม เมอตอวชาแกผอนตกทอดลงไป ความรอาจตกหลน ไมชดเจน ขาดความนาสนใจ ทาทายตอการเรยนร ของคนรนใหมทจะมาศกษาหรอปรบปรง ทงตารบตาราทมอยในสภาพเดมททรงคณคาแตยากทจะอานใหเขาใจได ทาใหผสนใจในเรองนมไมมากนก

สาหรบการศกษาเจาะลกถงตวศาสตรหรอปรชญาแนวคดของระบบการแพทยในภมภาคตางๆ พบวามในภาคเหนอซงเปนระบบการแพทยพนบานลานนา โดย ยงยง เทาประเสรฐ (2546) ทาการสงคายนาองคความรหมอเมองหรอหมอพนบานลานนาในเรองทฤษฎการแพทยพนบานลานนา สวนภมภาคอน พบในงานเขยนของ มงกฎ แกนเดยว ในบทสดทายของ ทองคาแทงแหงภมปญญา กลาวถงทฤษฎการแพทยพนบานอสาน ทใหความสาคญกบการปฏบตสมาธจนถงขนไดญาณจต ซงจะชวยในการวนจฉยและรกษา แตกยงไมพบวามการศกษาวจยจนเขยนออกมาเปนทฤษฎเหมอนในภาคเหนอ จากการทบทวนเอกสารพอสรปปรชญาแนวคดของการแพทยพนบานในภมภาคตางๆไดดงน

ศาสตรองคความรปรชญาแนวคดในภาคเหนอตอนบน จากการศกษาของยงยง เทาประเสรฐ,พชรา กอยชสกล (2546) ทาใหเหนวาการแพทยพนบานลานนานนมศาสตรของตนเองท

 

 

 

 

 

 

 

 

28

สามารถอธบายไดอยางเปนระบบ เชอมโยงสมพนธกบวถชวต จตวญญาณ มไดแปลกแยกออกจากธรรมชาตและสงเหนอธรรมชาต โดยเฉพาะองคความรในการดแลรกษาสขภาพ ชาวลานนาสามารถอธบายไดถงความสมพนธของการกอเกดมนษย คนลานนาเชอวาคนประกอบขนจากรปกบนาม คอ กาย (ธาต) และจต (ขวญ) อยางสมดลและสมพนธกนเมอมเหตใหเสยสมดลและไมสมพนธกนเชน ขวญตก ขวญเสย ขวญหาย ขวญออน หรอธาตเสยธาตพการ จะทาใหมผลกระทบตอสขภาพ ลมเจบลงได ซงกจะวเคราะหวนจฉยหาสมมตฐานของการเจบปวย หมอเมองหรอหมอพนบานลานนามวธการทจะวนจฉยไดวาเกดจากสาเหตใดโดยมกเรมจากการสอบประวตสวนตวของผเจบปวย อาย อาชพ ครอบครว อาหารการกน การเจบปวยในอดต ตรวจรางกาย สงเกตอาการ ดดวง คานวณธาต หาสาเหตวาเกดจากกรรม สงธรรมชาต สงเหนอธรรมชาตหรอจากพยาธสภาพของผเจบปวยซงตางมเหตผลอธบายความเชอมโยงของการเจบปวย

ศาสตรองคความรปรชญาแนวคดของภาคอสาน พบงานเขยนของ ฉตรทพย นาถสภาและ พรพไล เลศวชา (2541) เขยนถงสงคมวฒนธรรมของภาคอสานวาชมชนหมบานอสาน เปนสงคมทสบทอดวฒนธรรมมาจากลมแมนาโขง มศนยกลางอยทลานชาง มการปกครองของตามระบอบของตนเอง มผชานาญเฉพาะอยางเปนผนาดานตางๆของชมชน เชนมจาบานหรอเฒาจา ปญญาชนผทรงภมเรองความเปนไปของชวตและสงแวดลอมในชมชน มหมอธรรมผรคมภรของศาสนา มหมอยาหมอกลางบานผรเรองดานการรกษาผปวย มหมอแคนผรดานดนตร มหมอสองหรอหมอผฟาผรไสยเวททเชอกนวาตดตอกบแถนฟาได ชาวอสานเชอเรองผเชนเดยวกบชาวลานนา เชอวา ผมอทธฤทธยงใหญคอผแถนหรอผฟาพญาแถน แถนเปนผสรางสรรพสง ใหกาเนดดน นา ลม ไฟ โลกและมนษย (ฉตรทพย นาถสภาและ พรพไล เลศวชา, 2541) ชาวบานตดตอกบแถนไดโดยผานพธกรรมบญบงไฟและลาผฟา นอกจากนชาวอสานยงเชอเรองขวญ วาขวญเปนสงรวมศนยชวต แตมองไมเหน สมผสไมได มการทาพธสขวญหรอเรยกขวญเพอสรางกาลงใจ ในการดาเนนชวต

ศาสตรองคความรปรชญาแนวคด ภมปญญาชาวใต นบเปนภมปญญาทมความหลากหลายวฒนธรรม เนองจากภมศาสตรทอยชายฝงทะเลอนดามน ทาใหชาวใตมการตดตอสมพนธกบเพอนตางแดนทเขามาเพอการคาและศาสนา สทธวงศ พงษไพบลย (2545) แบงโครงสรางภมปญญาชาวใตออกเปน 6 กลมทมา คอ (1) ภมปญญาชาวบานทเกดจากคนในชนบทโดยตรง (2) ภมปญญาอนเนองมาจากคาสอนในศาสนาพทธ พราหมณ และอสลาม (3) ภมปญญาทไดมาจากชาวจนอพยพ โดยเฉพาะดานการจดการ ปรชญาทพลวตรมาจากลทธขงจอและเตา (4) ภมปญญาทรบมาจากตะวนตก ยโรปทเขามาคาขายและสรางอาณานคมในเอเซยอาคเนย (5) ภมปญญาทรบมาจากชวามลายซงปรากฏชดในภาคใตตอนลาง และ (6) ภมปญญาทสบทอดมาจากเมองหลวง ซงถายโอนผานระบบการศกษาและการปกครอง (สทธวงศ พงษไพบลย 2545) ในระบบความคดความเชอของชาวใตกไมตางจากชาวลานนาและอสาน ทมความเชอเรองผ เชอวาผสถตยอยในธรรมชาต เชนผเจาปา เจาเขา เจาทสวน เจาทนา นอกจากนนกมผบรรพบรษทชาวใตยงคงนบถอและปฏบตอยางเขมแขง ดวยความเชอทวาผบรรพ

 

 

 

 

 

 

 

 

29

บรษหรอทเรยกวาครหมอหรอครโนราจะคอยดแลรกษาลกหลานสมาชกทสบทอดของวงศตระกลใหมความสข

ศาสตรองคความรปรชญาแนวคดของการแพทยพนบานภาคกลาง สวนใหญจะกลาวถงทฤษฎการแพทยแผนไทย ทมแนวคดในเรองความสมดลของธาต ในรางกาย จากการทบทวนเอกสาร ยงไมพบวามงานวจยทกลาวถงทฤษฎหรอแนวคดอนทปรากฎเปนการแพทยพนบานภาคกลางนอกเหนอจากทฤษฎ การแพทยแผนไทย ทเรยบเรยงใหม โดย เพญนภา ทรพยเจรญ และคณะ (2530) และตาราการแพทยแผนไทยทกองประกอบโรคศลปอนญาตใหใชเปนตาราอางองและสอบเพอรบใบประกอบโรคศลปจานวน 5 เลม และในชวงทศวรรษทผานมา ยงไมพบวามการสงคายนาตาราหรอดงกลาว นอกจากงานเขยนของ บญเรอง นยมพร ในการแพทยไทยเดม (ฉบบพฒนา) นาความรการแพทยแผนปจจบน มาอธบายความหมายของการแพทยไทย เชน อธบาย ธาตดนวาหมายถงอวยวะ ตางๆของรางกาย เปนตน

ขอเสนอแนะและแนวทางในการสงเสรมพฒนาภมปญญาทองถนดานสขภาพ โกมาตร จงเสถยรทรพย (2540) มการเสนอประเดนทควรพจารณาในการดแลรกษาสขภาพวา เรองของปราชญชาวบานซงเปนอกรปแบบหนงทมงไปทคน การมองหาคนทเปนตวแทนของภมปญญาชาวบาน สะทอนใหเหนถงวาชาวบานเขามสตปญญา มภมปญญาทจะแกไขปญหาไดดวยวธทแยบคายกวาเราไดโดยวธทเราจะตองใหความเคารพในภมปญญานนๆ ของเขา และฟนฟศกดศรของปราชญชาวบานเหลานนขนมา ธารา ออนชมจนทร (2537) เสนอแนวทางการพฒนาและใหขอเสนอแนะในงานวจยทางเลอกในการรกษากระดกหก วาประชาชนใชบรการ การแพทยแบบพหลกษณ ดงนนประเดนการ เลอกเอาสวนทชาวบานมพนฐานอยแลว มาลดขอจากดของแผนปจจบน เพอประโยชนสงสดแกประชาชน ถาเราสามารถเลอกจดเดนของการแพทยพนบานมาใชและพฒนาโดยคงรปแบบการรกษาแบบพนบานไว ปรบปรงเฉพาะเทคนควธการ เชน การดงกระดกใหเขาท การรวมมอกบโรงพยาบาลใชเอกซเรยชวยวนจฉยใหเหนตาแหนงทกระดกหกเพอประกอบการตดสนใจเลอกวธการรกษาซงเหมาะสมทสดสาหรบผปวยแตละราย สาหรบบคลากรแผนปจจบน หากยงไมสามารถลงไปสมผสกบหมอพนบานไดโดยตรง กขอเพยงแตยอมรบขอจากดของตนเอง เปดโอกาสใหผปวยรวมตดสนใจเลอกใชบรการ จงมขอเสนอแนะดงน

1) ระดบนโยบายควร สงเสรมใหมการพฒนาบคลากรสาธารณสขระดบปฏบตงาน ใหมากขน โดยเนนการวจยเชงสหวทยาการ กลาวคอมการรวมมอกนระหวางนกวชาการ (ซงมขอไดเปรยบดานทฤษฎ) และนกปฏบต (ซงอยทามกลางขอมลเพราะใกลชดกบปญหาในพนท) ระดบนโยบายจะไดเหนรปแบบการพฒนาทสอดคลองกบความเปนจรงในทองถนมากขน และเปดโอกาสใชวธการพฒนาทหลากหลายยงขน ดกวาจะคดเปนสตรสาเรจจากสวนกลางแลวสรางความขดแยงใหกบเจาหนาทผปฏบตงาน

 

 

 

 

 

 

 

 

30

2) สงเสรมใหมการวจยพฒนาตอยอดจากฐานความรเดม (Renovation) เพอเปน ทางเลอกในการดแลรกษาสขภาพ ซงนาจะดกวาการลอกแนวคดการพฒนาจากชาตตะวนตก ซงมบรบททางสงคมตางจากไทย หมอพนบานจงควรไดรบการพฒนาใหมศกยภาพมากขน มฉะนนจะถกกลนเหมอนกรณผดงครรภโบราณ ระดบนโยบายจงควรมเปาหมายหลกทจะพฒนาการแพทยพนบานมาเปนทางเลอกใหประชาชนใชบรการตามความเหมาะสมกบวฒนธรรมในแตละทองถน โดยใหชาวบานมสวนรวมในการดแลกนเองไดในระดบหนง กอนทจะตองเขาไปแออดยดเยยดกนในสถานบรการของรฐ ยงยง เทาประเสรฐ (2538) กลาวถงความจาเปนทจะตองประยกตใชทฤษฎการแพทยพนบานในยคโลกาภวฒนเพอเพมทางเลอกในการดแลรกษาสขภาพ หากจาเปนทางเลอกนจะมขอบเขตและขดความสามารถเพยงใด ขอสาคญจะสานรอยตอของทางเลอกระหวางการแพทยพนบานกบการแพทยแผนปจจบนไดอยางไร การคนศกยภาพและขดความสามารถของประชาชนในการดแลสขภาพหมายรวมถงการใหโอกาสในการฟนตวและปรบตวใหทนสมยของภมปญญาพนบานบนหลกการของการผลตใหม (Improvization and Renovation) เลอกสรรและพฒนาบนรากเหงาของชมชน เสาวภา พรสรพงษ (2539) เสนอวาการแพทยพนบานและสมนไพรเปนสงทตองพฒนาควบคกนไป หมอพนบานเปนปจจยทสาคญมากตวหนงทมผลตอการใชสมนไพร ดงนนจาเปนอยางยงทจะตองพฒนาและสงเสรมทงหมอพนบานและสมนไพรควบคกนไป การพฒนาหรอสงเสรมอยางใดอยางหนงโดยละทงอยางใดอยางหนง ยอมไมไดอยางแนนอน สวทย มาประสงค (2546) เสนอแนะในการศกษาภมปญญาหมอง ไววา การสบคนการดารงอยของหมองทยงคงมบทบาทสาคญอยในพนทตางๆทวประเทศ แนวทางทควรรบทาการศกษา เมอคนพบและตรวจสอบประสทธผลในการรกษาเปนทประจกษแลวกควรใหการยอมรบ "ภมปญญา" ดงกลาว แสดงบทบาทในการบรบาลสงคมอยางเปนทางการ ถกตองตามกฎหมาย โดยอาจจะจดใหเปนรปแบบการบาบดแบบสมทบ มการสงตอผปวยในกรณทผปวยพนจากระยะอนตรายตอชวตแลว หมองพนบานควรไดรบการดแลจากรฐในสวนของคาตอบแทนเชนเดยวกบแพทยในระบบใหม โดยอาจจะมฐานคาตอบแทนทคดจากจานวนผปวยซงหมอไดใหการบาบดรกษาจนหาย วชย โชคววฒน (2546) อธบดกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กลาวถงยทธศาสตรการพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยพนบานวา จะตองครอบคลมประเดนสาคญตางๆอยางครบถวน ไดแก 1) ยทธศาสตรการพฒนาองคความร 2) ยทธศาสตรการพฒนายา เครองมอ และอปกรณ 3) ยทธศาสตรการพฒนาระบบการเรยนการสอน 4) ยทธศาตรการพฒนาระบบบรการ และ 5) ยทธศาสตรการพฒนาดานกฎหมาย โดยในสวนของยทธศาสตรการพฒนาองคความรทเปนการแพทยพนบานภมปญญาทองถนนน ไดกลาววา

“…..ตองมการรวบรวมศกษาและพฒนาอยางเปนระบบ โดยสถาบนการศกษาทงมหาวทยาลย สถาบนราชภฎ วทยาลยการสาธารณสขพระบรมราชนกในแตละพนท ควรใหความสนใจและศกษาการแพทยพนบานในพนทของตนอยางเปนระบบโดยควรพจารณารปแบบการศกษาของ ดร.ยงยง เทาประเสรฐ แหงสถาบนราชภฎเชยงรายเปนแมแบบ หนวยงานสนบสนนการวจยโดยเฉพาะสานกงาน

 

 

 

 

 

 

 

 

31

กองทนสนบสนนการวจยควรใหทนศกษาและพฒนาภมปญญาเหลาน ขณะเดยวกนทกจงหวดควรสงเสรมใหมการจดตงและพฒนาศนยเรยนรการแพทยพนบานขนทงเพอการเรยนร พฒนาและสงเสรมใหมการใชประโยชนตอไป” โดยสรป จะเหนไดวาการนาความรการแพทยแผนไทยและภมปญญาไทยมาใชยคปจจบน กาลงประสบปญหา อนเปนผลมาจากปจจยดงกลาวขางตน และมความการพยายามทจะผสมผสานระหวางการแพทยแผนไทย ภมปญญาไทยและการแพทยแผนปจจบน ซงปรากฏวาเปนรปแบบหลายแบบดวยกน ผสมผสานการแพทยแผนโบราณเขามาในระบบบรการสาธารณสขสมยใหม มโครงการหลายโครงการททาในปจจบนใชประโยชน จากหมอพนบานในระบบงานสาธารณสขมลฐาน หรอผสมผสานวธการทางการเกษตรเขามาสระบบเกษตรกรรมสมยใหม คณะผ วจยตระหนกถงคณคาของภมปญญาการแพทยแผนไทยของหมอพนบานทยงคงใชองคความร เพอเปนประโยชนตอการรกษาสขภาพ อกทงยงเปนศาสตรทยงไมไดรบการศกษา และเผยแพรอยางกวางขวางในปจจบน ซงถาไมมการศกษา และรวบรวมภมปญญาเหลานกจะทาใหองคความรทางดานการแพทยแผนไทยถกจากด และไมมการพฒนาเหมอนสาขาวชาชพอนๆ คณะผวจยจงเหนสมควรศกษา รวบรวม และวเคราะหองคความรเหลานเพอเปนแนวทางในการรกษา และพฒนาองคความรทางดานการแพทยแผนไทยตอไป 2.2 วธการดาเนนการวจย

2.2.1 Design: ในการศกษาครงนเปนการศกษาเชงคณภาพ (Qualitative Study) โดยการเกบรวบรวมขอมลโดยการสมภาษณแบบกงโครงสราง การสงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวมและการอภปรายกลม ซงกลมตวอยาง ไดแก ปราชญชาวบานแขนงตางๆ ทอาศยอยรอบบรเวณพนทปกปกพนธกรรมพชฯ เขอนนาพง อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร และประสบการณการรกษา อยางนอย 5 ป ขอมลทไดรบจากการศกษาทงหมดถกแยกแยะออกเปนหมวดหม และนามาวเคราะห นาเสนอโดยการบรรยายเชงวเคราะห

2.2.2 ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร คอ ปราชญชาวบานแขนงตางๆ ทอาศยอยรอบบรเวณพนทปกปกพนธกรรม

พชฯ เขอนนาพง อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร กลมตวอยาง คอ ปราชญชาวบานแขนงตางๆ ทอาศยอยรอบบรเวณพนทปกปก

พนธกรรมพชฯ เขอนนาพง อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร และประสบการณการรกษา อยางนอย 5 ป จานวนกลมกลมตวอยางสาหรบงานวจยเชงคณภาพนน ขอกลาวถงจานวนผเขารวมวจย (Participants) ในฐานะผใหขอมล (Key Informant) Sandelowski (1995) ไดเสนอแนะวา หากเปนงานวจยทตองการวเคราะห และสรางทฤษฎพนฐาน จาเปนตองใชกลมตวอยางประมาณ 30-50 ราย และตองมความหลากหลายในกลมตวอยาง

สาหรบการวจยครงน คณะผวจยไดกาหนดลกษณะของผใหขอมลตามหลกของการเลอกกลมตวอยางเชงทฤษฎ (Theoretical Sampling) จานวน 30-50 คน คณะผวจยจะสมภาษณผทสามารถให

 

 

 

 

 

 

 

 

32

ขอมลตรง ตามทผศกษากาหนดขอบเขตในการศกษาไว ซงผทจะใหขอมลเหลานเรยกวา ผใหขอมลหลก ในทนกคอ

1) ตวแทนชมชนและวชาชพตางๆ ไดแก ผนาชมชน เจาหนาทประสานงานของการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย เขอนนาพง จงหวดสกลนคร

2) ปราชญชาวบานแขนงตางๆ 3) ผรวมวจย

2.2.3 เครองมอทใชในการวจย เพอใหเขาถงขอมลทงในลกษณะกวาง และแบบเจาะลก การวจยนจงใชวธการเกบขอมลทหลากหลาย ดงน

2.2.3.1 การสมภาษณระดบลก (In depth interview) ผวจยจะดาเนนการสมภาษณแบบกงโครงสราง (เพชรนอย สงหชางชย และคณะ, 2539) เนอหาในการสมภาษณ มทงขอมลทวไปของหมอพนบาน ภมหลงการเปนหมอ และประสบการณ หลกการวนจฉยโรคของหมอ กระบวนการรกษาโรค ตารบยาทใชในการรกษาโรค วธการรกษาอนๆ เคลดลบในการรกษาโรค และผลการรกษา นอกจากนยงใชเทปบนทกภาพ และเสยง

2.2.3.2 การสงเกต ผวจยจะทาการสงเกต ทงแบบมสวนรวม โดยการฝากตวเปนศษย ลงมอปฏบตจรง และการสงเกตแบบไมมสวนรวมควบคกนไป เพอใหไดความสมบรณของขอมลในการศกษาวจยตงแตการรบผปวย การวนจฉยโรค การรกษาทกขนตอน การเตรยมยา สมนไพรทใชในการรกษา และขอแนะนาในการปฏบตตวของผปวย โดยใชเทปบนทกภาพ และเสยง การเกบรวบรวมขอมล (Data Collection) การเกบรวบรวมขอมลแบงเปน 4 ขนตอนดงน ขนท 1 การเตรยมบคคลากร

เนองจากเปนการเกบขอมลทมทงขอมลเชงปรมาณและขอมลเชงคณภาพ กระบวนการเกบขอมลจงตองใหความสาคญกบการเตรยมทมผวจยและผชวยวจย ทเปนผเกบขอมล เพอใหทศทางการเกบขอมลเปนไปในแนวเดยวกน ซงในงานวจยนตองพจารณาตงแตการคดเลอกบคคลทสามารถรบผดชอบงานทไดรบมอบหมาย เปนผทมบคลกภาพทเปนมตร มมนษยสมพนธทด สามารถเขาใจภาวะอารมณของผใหขอมลระดบหนง เจาหนาทภาคสนามทเขาไปทางานในชมชนจะตองมทกษะในการทางานกบชมชน ผนาและองคกรทเกยวของ และปฏบตการเรองการรกษาความลบ ไมมการตดสนการกระทาและความคดเหน ใหเกยรตและยอมรบอยางจรงจงไมมเงอนไข (สวชญ วงศสวรรณ และคณะ, มปป) งานขนตอไปคอ การอบรมชแจงโครงการฯและวธการเกบขอมล การอบรมนเนนหนกทประเดนวธการสมภาษณ หมายถง การใชภาษา นาเสยง ทาทาง ในการใหสมภาษณ

 

 

 

 

 

 

 

 

33

ขนท 2 การเตรยมพนท ผชวยวจยในฐานะผเกบรวบรวมขอมลทไดรบการอบรมเพอพฒนาศกยภาพในการเกบรวบรวม

ขอมล รวมกบคณะผวจย เรมตนดวยการเรมทาความรจกกบพนท พบผนาชมชนเพอขอคาแนะนาในการปฏสมพนธกบประชาชนในชมชนนนๆ การทาแผนทและสมครวเรอนเปาหมาย หลงจากนน ผเกบรวบรวมขอมลดาเนนการพบปะกบกลมตวอยางผใหขอมลหลก (Key Informant) ในทนคอ ตวแทนชมชน หมอพนบาน และ ผรวมวจย รวม 30-50 คน/พนท โดยใชวธการเกบขอมลทหลากหลาย ขนท 3 การเกบขอมล (Data Collection) ใชวธการในการศกษารวบรวมขอมล 4 วธการหลกคอ

1. การสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) สมภาษณผใหขอมลหลกแบบไมมโครงสราง(Unstructured interview) แตมประเดนคาถามหลกครอบคลมคาถามการวจย

2. การจดกลมสนทนา (Focused group discussion) โดยจดสนทนากลมระหวางผใหขอมลหลกกลมเดยวกน

3. การสงเกตและจดบนทก (Observation and Field note) สงเกตและบนทกบรบท วฒนธรรมหรอวถชวตของประชาชนในชมชน

4. การวเคราะหเอกสาร (Document analysis) ศกษาเอกสารชนตน ชนรองและเอกสารอนทเกยวของของชมชนนนๆ

ในการศกษาครงนคณะผวจยเดนทางไปสารวจและเกบขอมลตามแผนทวางไวจานวน 5 ครง ดงน

ครงท 1 ระหวางวนท 15 ธนวาคม พ.ศ. 2554 ถงวนท 17 ธนวาคม พ.ศ. 2554 ครงท 2 ระหวางวนท 24 มกราคม พ.ศ. 2555 ถงวนท 27 มกราคม พ.ศ. 2555 ครงท 3 ระหวางวนท 27 กมภาพนธ พ.ศ. 2555 ถงวนท 1 มนาคม พ.ศ. 2555 ครงท 4 ระหวางวนท 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2555 ถงวนท 14 พฤษภาคม พ.ศ. 2555 ครงท 5 ระหวางวนท 6 สงหาคม พ.ศ. 2555 ถงวนท 9 สงหาคม พ.ศ. 2555

2.3 การวเคราะหขอมล

ใชสถตเชงพรรณนาในการวเคราะหขอมลเชงปรมาณ ไดแกจานวนและประเภทของหมอพนบาน จานวนพชสมนไพรทมอยในพนทปกปกพนธกรรมพช รวมทงจาแนกสมนไพรทใชในการรกษาผปวยใหตรงกบชอวทยาศาสตร และใชการวเคราะหเนอหาในสวนของขอมลเชงคณภาพ ไดแก ตารบยาตางๆ วธการวนจฉยรกษาตามหลกการแพทยแผนไทย และกระบวนการผดงครรภและการดแลมารดา ทารกหลงคลอด

 

 

 

 

 

 

 

 

34

บทท 3

ผลการวเคราะหขอมล

งานวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ ทาการสารวจหมอพนบานรอบเขตพนทเขอนนาพง จงหวดสกลนคร หลงจากนนจะเลอกเกบขอมลโดยการสมภาษณเชงลกจากหมอ โดยเลอกหมอพนบานทมประสบการณในการรกษามากกวา 5 ป ทรกษาโดยแพทยแผนไทย การผดงครรภแผนไทย หมอสมนไพร และปราชญชาวบานแขนงตางๆทสามารถรวบรวมไดจนขอมลอมตว (ไมมขอมลใหมเพมเตม) ซงไดกลมตวอยางทงสนจานวน 55 ราย คณะผวจยขอนาเสนอผลการวจย ตามหวขอตอไปน

ตอนท 1 เขอนนาพงและลกษณะทวไปพนทรอบเขอนนาพง ตอนท 2 หมอพนบานทอยรอบเขตพนทเขอนนาพง และแนวคด ทฤษฎ การวนจฉยโรคจากภม

ปญญาหมอพนบาน ตอนท 3 ชนด สรรพคณ ชอทางวทยาศาสตรของสมนไพรทพบในพนทปกปกพนธกรรมพช โดยนาเสนอผลการวจยในรปของการบรรยายและตารางประกอบคาบรรยาย ดงน

ตอนท 1 เขอนนาพงลกษณะทวไปพนทรอบเขอนนาพง (การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย, 2544)

เขอนนาพง ตงอยบรเวณนาตกคาเพมใกลทางหลวงสายสกลนคร-กาฬสนธ เขตอาเภอกดบาก โรงไฟฟาพลงนาเขอนนาพง เปนเขอนอเนกประสงคสรางกนลานาทไหลจากเทอกเขาภพาน จานวน 2 ลานาดวยกนคอ ลานาพง และลานาแข ตงอยบรเวณนาตกคาเพม บานคาเพม ตาบลโคกภ อาเภอกดบาก จงหวดสกลนคร ปจจบนขนอยกบ อาเภอภพาน เขอนนาพงอยเลยพระตาหนกภพานราชนเวศนประมาณ 30 กโลเมตรและจากตวเมองสกลนครไปตามถนนสายสกลนคร-กาฬสนธประมาณ 37 กโลเมตร ลกษณะเขอน

ตวเขอน: เปนแบบหนทงแกนดนเหนยว สนเขอนยาว 1,720 เมตร กวาง 10 เมตร สงจากทองนา 41 เมตร ระดบสนเขอนสง 286.5 เมตร (รทก.-ระดบนาทะเลปานกลาง)

อางเกบนา: มขนาดเนอท 21 ตารางกโลเมตร ปรมาณนาไหลเขาอางเฉลยปละ 111 ลานลกบาศกเมตร มความจ 165 ลานลกบาศกเมตร

โรงไฟฟา: เปนอาคาร คอนกรตเสรมเหลกมเนอท 670 ตารางเมตร ตดตงเครองผลตไฟฟาชนดแกนตงระบายความรอนดวยอากาศ ขนาดกาลงผลต 3,000 กโลวตต จานวน 2 เครอง รวมกาลงผลตทงสน 6,000 กโลวตต และสงไปเชอมโยงกบระบบสงของเขอนอบลรตนทสถานไฟฟาแรงสงมหาสารคาม การกอสรางไดแลวเสรจ และมพธเปดอยางเปนทางการเมอวนท 4 พฤศจกายน 2508

 

 

 

 

 

 

 

 

35

ประโยชนของเขอนนาพง: เขอนนาพงสรางขนเพออานวยประโยชนหลายประการ คอ 1. การผลตพลงงานไฟฟาดวยพลงนา โดยเฉลยปละ 17 ลานกโลวตตชวโมง ชวยเพม

ประสทธภาพในการสงกระแสไฟฟาของภมภาคนใหมนคงยงขน 2. การปองกนอทกภย อางเกบนาจะชวยเกบกกนาทไหลบาลงมาเปนจานวนมากในฤดนา

หลาก 3. การชลประทาน ในปนาแลง นาจากอางเกบนาจะถกระบายออกไปยงพนทเพาะปลก

บรเวณจงหวดสกลนครและนครพนม พนทรอบเขอนนาพง (วกพเดย, 2555)

ปจจบนเขอนนาพง ขนอยกบ อาเภอภพาน อาเภอภพานนนตงอยทางตอนใตของจงหวด มอาณาเขตตดตอกบเขตการปกครองขางเคยงดงตอไปน

1. ทศเหนอ ตดตอกบอาเภอกดบากและอาเภอเมองสกลนคร 2. ทศตะวนออก ตดตอกบอาเภอเมองสกลนครและอาเภอเตางอย 3. ทศใต ตดตอกบอาเภอนาค อาเภอหวยผง และอาเภอสมเดจ (จงหวดกาฬสนธ) 4. ทศตะวนตก ตดตอกบอาเภอสมเดจ อาเภอคามวง (จงหวดกาฬสนธ) และอาเภอกดบาก

ตารางท 3.1 แสดงขอมลทวไปของอาเภอภพาน

ขอมลทวไปของอาเภอภพาน

อกษรไทย อาเภอภพาน อกษรโรมน Amphoe Phu Phan จงหวด สกลนคร รหสทางภมศาสตร 4718 รหสไปรษณย 47180

ทมา: วกพเดยสารานกรมเสร, 2555 http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดสกลนคร  

ตารางท 3.2 แสดงขอมลสถตของอาเภอภพาน

ขอมลสถตของอาเภอภพาน

พนท 559 ตร.กม. ประชากร 36,262 คน (พ.ศ. 2552) ความหนาแนน 64.86 คน/ตร.กม.

ทมา: วกพเดยสารานกรมเสร, 2555 http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดสกลนคร  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

36

ตารางท 3.3 แสดงขอมลทวาการอาเภอภพาน

ขอมลทวาการอาเภอภพาน

ทตง เลขท 216หมท 15 ถนนสกลนคร-กาฬสนธ ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร 47180

พกด 17°0′0″N, 103°57′56″E หมายเลขโทรศพท 0 4270 8155 หมายเลขโทรสาร 0 4270 8155

ทมา: วกพเดยสารานกรมเสร, 2555 http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดสกลนคร  

ภาพท 3-1 แสดงพนทรอบเขอนนาพง ทมา: http://maps.google.co.th

A: ททาการการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย เขอนนาพง

 

 

 

 

 

 

 

 

37

การแบงเขตการปกครอง อาเภอภพาน แบงพนทการปกครองออกเปน 4 ตาบล 65 หมบาน 1. ตาบลโคกภ (Khok Phu) 18 หมบาน 2. ตาบลสรางคอ (Sang Kho) 23 หมบาน 3. ตาบลหลบเลา (Lup Lao) 15 หมบาน 4. ตาบลกกปลาซว (Kok Pla Sio) 9 หมบาน

ตาบลโคกภ ประวตความเปนมา: เดมตาบลโคกภขนกบ ตาบลกดบาก จงหวดสกลนคร ตอมา ในป พ.ศ. 2537 จงหวดสกลนคร ไดตงกงอาเภอภพาน ตาบลโคกภ จงเปนหนงในสตาบล ของอาเภอภพาน ราษฎรสวนใหญเปนชนเผา ไทกะเลง ตาบลโคกภ อยในเขตการปกครองของอาเภอภพาน มจานวนหมบานทงสน 18 หมบาน 3,792 ครวเรอน ไดแก (สานกงานเกษตรจงหวดสกลนคร, 2555; ศนยขอมลประเทศไทย, 2555) หมท 1 บานโคกภ

หมท 2 บานโคกภใหม หมท 3 บานยางโลน หมท 4 บานยางโลน หมท 5 บานหนองสาน หมท 6 บานคาเพม หมท 7 บานสวนสวรรค หมท 8 บานโนนคอกวว หมท 9 บานทาเจรญ หมท 10 บานบอเดอนหา หมท 11 บานหนองสาน หมท 12 บานยางโลนสามคค หมท 13 บานนางเตงสามคค หมท 14 บานหนองสานพฒนา หมท 15 บานภพาน หมท 16 บานยางโลนพฒนา หมท 17 บานโคกภสามคค หมท 18 บานคาเพมใหม

สภาพทวไปของตาบล ตงอยบนเทอกเขาภพาน เปนทตงของ อาเภอภพาน (บานภพาน) อยหางจาก จงหวดสกลนคร

ประมาณ 36 กม.

 

 

 

 

 

 

 

 

38

อาณาเขตตาบล ทศเหนอ ตดกบ ตาบลหวยยาง อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร ทศใต ตดกบ ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร ทศตะวนออก ตดกบ ตาบลหลบเลา อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร ทศตะวนตก ตดกบ ตาบลกดบาก อาเภอกดบาก จงหวดสกลนคร

จานวนประชากรของตาบล จานวนประชากร 14,233 คน และจานวนหลงคาเรอน 3,780 หลงคาเรอน

ขอมลอาชพของตาบล อาชพหลก ทานา ทาสวน/ทาไร อาชพเสรม คาขาย และเลยงสตว

เสนทางการคมนาคม การเดนทางเขาสตาบล 1. ทวาการ อาเภอภพาน 2. สวนราชการทกสวน 3. โรงเรยนคาเพมวทยา 4. เขอนนาพง

สภาพพนทและระบบสาธารณปโภค จานวนครวเรอนทมไฟฟาใชในเขต องคการบรหารสวนตาบล (อบต.) 3,780 ครวเรอน จานวนบานทมโทรศพท 240 หลงคาเรอน เสนทางการคมนาคม การเดนทางเขาสตาบล

เสนทางตดตอตาบล 2 เสนทาง (ทางหลวง หมายเลย 213 และ สาย อ.กดบาก - อ.ภพาน)

 

 

 

 

 

 

 

 

39

ภาพท 3-2 แสดงพนทตาบลโคกภ

ทมา: http://maps.google.co.th

A: ตาบลโคกภ B: เขอนนาพง ตาบลสรางคอ ประวตความเปนมา: ราษฎรบานสรางคออพยพมารวมกนอยหลายเผา เชน ภไท ยอ โซ เดมตงชอหมบานวา บานงวโปง ตอมาสรางบอนา (ขดบอ) บรเวณตนหมากคอ จงเปลยนชอบานเปนบานสรางคอ เดมบานสรางคอขนกบอาเภอกดบาก ตอมา อาเภอภพาน แยกออกมาตงเปนกงอาเภอ และตอมากงอาเภอภพานยกฐานะเปน อาเภอภพาน ตาบลสรางคอจงเปนตาบลหนงในสตาบลของ อาเภอภพาน ตาบลสรางคอ อยในเขตการปกครองของอาเภอภพาน มจานวนหมบานทงสน 23 หมบาน ไดแก (ไทยตาบลดอทคอม, 2555; สานกงานเกษตรจงหวดสกลนคร, 2555; ศนยขอมลประเทศไทย, 2555)

 

 

 

 

 

 

 

 

40

หมท 1 บานสรางคอ หมท 2 บานสรางคอนอย หมท 3 บานตอน หมท 4 บานนายอ หมท 5 บานสรางแกว หมท 6 บานนาคากลาง หมท 7 บานใหมพฒนา หมท 8 บานโนนหวชาง หมท 9 บานภพานทอง หมท 10 บานชมภพาน หมท 11 บานดอนแคน หมท 12 บานสรางคอ หมท 13 บานสะพานสาม หมท 14 บานจดสรร หมท 15 บานเชยงแสนพฒนา หมท 16 บานชมภพานเหนอ หมท 17 บานไทรทอง หมท 18 บานโนนสวนปา หมท 19 บานโนนสาราญ หมท 20 บานโพธชยพฒนา หมท 21 บานอดมทรพย หมท 22 บานชมพพานกลาง หมท 23 บานถาศรแกว สภาพทวไปของตาบล ทตงอยหางจาก อาเภอภพานไปทางทศใต ประมาณ 20 กม. พนทตงอยบรเวณทราบสงบนเทอกเขาภพาน บางสวนของพนทอยในเขตปาสงวนแหงชาต ปาชมภพาน/เขตอทยาน อาณาเขตตาบล

ทศเหนอ ตดกบ ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร ทศใต ตดกบ อาเภอเขาวง, อาเภอนาค, อาเภอสมเดจจงหวดกาฬสนธ ทศตะวนออก ตดกบ ตาบลหลบเลา อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร ทศตะวนตก ตดกบ ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร

จานวนประชากรของตาบล จานวนประชากรในเขต อบต. 10,967 คน และจานวนหลงคาเรอน 3,060 หลงคาเรอน

 

 

 

 

 

 

 

 

41

ขอมลอาชพของตาบล อาชพหลก ทาสวน/ทาไร อาชพเสรม ทอผา

ขอมลสถานทสาคญของตาบล 1. สถานตารวจภธร ตาบลสรางคอ 2. ถาสแกว 3. อทยานแหงชาตภพาน

ภาพท 3-3 แสดงพนทตาบลสรางคอ

ทมา: http://maps.google.co.th

A: ตาบลสรางคอ B: เขอนนาพง

B

 

 

 

 

 

 

 

 

42

ตาบลหลบเลา ประวตความเปนมา: ตาบลหลบเลา มราษฎรจากทกพนทใน อาเภอภพาน อพยพมาอย พนททงหมดอยในเขตปาสงวนแหงชาต ปจจบน ตาบลหลบเลา อยในเขตการปกครองของอาเภอภพาน พนทสวนใหญเปนทราบลมบนภเขา มจานวนหมบานทงสน 15 หมบาน ไดแก (ไทยตาบลดอทคอม, 2555; สานกงานเกษตรจงหวดสกลนคร, 2555; ศนยขอมลประเทศไทย, 2555) หมท 1 บานหลบเลาใหญ หมท 2 บานหลบเลานอย หมท 3 บานฮองสม หมท 4 บานดานตง หมท 5 บานหลม หมท 6 บานจดระเบยบ หมท 7 บานกกแต หมท 8 บานนอยโนนสวรรค หมท 9 บานฮองสมพฒนา หมท 10 บานหลบเลาพฒนา หมท 11 บานหลบเลา (นอยตาจ) หมท 12 บานภนอยพฒนา หมท 13 บานชลประทาน หมท 14 บานเสยวพฒนา หมท 15 บานหลบเลานาจาน สภาพทวไปของตาบล มพนท 96 ตารางกโลเมตร อยหางจาก อาเภอไปทางทศใต 13 กม. อาณาเขตตาบล

ทศเหนอ ตดกบ อบต.โคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร ทศใต ตดกบ กง อาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ ทศตะวนออก ตดกบ อบต. กกปลาซว อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร ทศตะวนตก ตดกบ อบต. กกปลาซว อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร

ขอมลอาชพของตาบล อาชพหลก ทาสวน/ทาไร อาชพเสรม ทอผา

 

 

 

 

 

 

 

 

43

ขอมลสถานทสาคญของตาบล 1. วดถาชางทอง 2. วดถาเสยงของ 3. วดถาสทธ

ภาพท 3-4 แสดงพนทตาบลหลบเลา

ทมา: http://maps.google.co.th

A: ตาบลหลบเลา B: เขอนนาพง

B

 

 

 

 

 

 

 

 

44

ตาบลกกปลาซว ประวตความเปนมา: เดมตาบลกกปลาซว ขนกบอาเภอเมองสกลนคร แลวแยกมาขนกบ อาเภอ

ภพาน เมอ พ.ศ .2537 เมอครงเปนกงอาเภอภพาน ตาบลกกปลาซวเปนตาบลทศกยภาพดานทรพยากรธรรมชาตเนองจากพนทมปาไม เทอกเขา ลานาพง มทราย และกรวด มอทยานแหงชาตทสวยงามโดยเฉพาะอทยานแหงชาต "ภผายนต" ภาพเขยนสกอนประวตศาสตรหนาผาทสวยงาม ผนปา ทอดมสมบรณ สวยงาม มลาธาร นาตก และรองรอยประวตการตอสทางสงคม ความขดแยงทางความคด ทกยคทกสมย เหมาะกบเปนตาบลทองเทยว และศกษาทางประวตศาสตร ตาบลกกปลาซว มจานวน 9 หมบาน 1,055 ครวเรอน (ไทยตาบลดอทคอม, 2555; สานกงานเกษตรจงหวดสกลนคร, 2555; ศนยขอมลประเทศไทย, 2555) ไดแก

หมท 1 บานกกปลาซว หมท 2 บานนาขนาค หมท 3 บานหนองครอง หมท 4 บานกกโด หมท 5 บานนาผาง หมท 6 บานโพนแพง หมท 7 บานนาเจรญ หมท 8 บานโพนพก หมท 9 บานโนนเจรญ

สภาพทวไปของตาบล ตาบลกกปลาซว ตงอยระหวางถนนสายเขอนนาพง - บานมวง หางจาก อ.ภพานไปทางทศ

ตะวนออก 10 กม. พนท 196 ตารางกโลเมตร อาณาเขตตาบล

ทศเหนอ ตดกบ ตาบลหวยยาง อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร ทศใต ตดกบ ตาบลหลบเลา อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร และจงหวดกาฬสนธ ทศตะวนออก ตดกบ ตาบลนาตาล อาเภอเตางอย จงหวดสกลนคร ทศตะวนตก ตดกบ ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร

จานวนประชากรของตาบล จานวนประชากร 3,676 คน และจานวนหลงคาเรอน 1,021 หลงคาเรอน

ขอมลอาชพของตาบล ทานา ทาสวน ทาไร เลยงสตว

 

 

 

 

 

 

 

 

45

ขอมลสถานทสาคญ 1. อบต. กกปลาซว 2. โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลกกปลาซว 3. แหลงทองเทยว "ภผายนต" ของตาบล

เสนทางการคมนาคม การเดนทางเขาสตาบล เสนทางเขาสตาบล 2 สายหลก คอ 1. สายเขอนนาพง - บานมวง 2. สายหนองครอง - ภผายน

สภาพพนทและระบบสาธารณปโภค จานวนครวเรอนทมไฟฟาใชในเขต อบต. 936 ครวเรอน คดเปนรอยละ 85.00 จานวนบานทม

โทรศพท 8 หลงคาเรอน คดเปนรอยละ 0.80 ของจานวนหลงคาเรอน

ภาพท 3-5 แสดงพนทตาบลกกปลาซว

ทมา: http://maps.google.co.th

A: ตาบลกกปลาซว B: เขอนนาพง

B

 

 

 

 

 

 

 

 

46

ตอนท 2 หมอพนบานทอยรอบเขตพนทเขอนนาพง และแนวคด ทฤษฎ การวนจฉยโรค

จากภมปญญาหมอพนบาน

จากแผนททางภมศาสตรของเขอนนาพง ดงแสดงในภาพท 3-1 ถง ภาพท 3-5 คณะผวจยจงกาหนดพนทรอบเขอนนาพง ในการเกบขอมลปราชญพนบานในเขตตาบลโคกภ ตาบลสรางครอและตาบลหลบเลา ซงเปนพนทรอบเขอนนาพง และสามารถเขาถงแหลงทรพยากรในพนทปกปกพนธกรรมพชฯ เขอนนาพงได ในการศกษาครงนคณะผวจยเดนทางไปสารวจและเกบขอมลตามแผนทวางไวจานวน 5 ครง ดงน

ครงท 1 ระหวางวนท 15 ธนวาคม พ.ศ. 2554 ถงวนท 17 ธนวาคม พ.ศ. 2554 ครงท 2 ระหวางวนท 24 มกราคม พ.ศ. 2555 ถงวนท 27 มกราคม พ.ศ. 2555 ครงท 3 ระหวางวนท 27 กมภาพนธ พ.ศ. 2555 ถงวนท 1 มนาคม พ.ศ. 2555 ครงท 4 ระหวางวนท 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2555 ถงวนท 14 พฤษภาคม พ.ศ. 2555 ครงท 5 ระหวางวนท 6 สงหาคม พ.ศ. 2555 ถงวนท 9 สงหาคม พ.ศ. 2555

จากการลงพนทบรเวณรอบเขอนนาพง จงหวดสกลนคร และการสมภาษณเชงลกรวมกบการสงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม จากปราชญชาวบาน จานวน 55 คน ดงแสดงในตารางท 3.4 ตารางท 3.4 แสดงขอมลเกยวกบปราชญชาวบาน

ประเภทภมปญญา จานวน (คน) ชาย (คน) หญง (คน)

หมอสมนไพร 27 25 2 หมอสตร/สขวญ 6 5 1 หมอทรง 2 1 1 หมอเปา/หมอจอด 11 8 3 ขวญจา 4 2 2 หมอสก 1 1 - หมอตาแย 4 - 4

รวม 55 42 13

คณะผวจยสามารถจาแนกหมอพนบานได 7 ประเภท ไดแก

1. หมอทรง (หมอลาผฟา) สวนใหญ เปนผหญงรกษาผ ปวยโดยการราและมแคนประกอบ สวนประกอบสาคญในพธกรรม คอ พาคาย (ภาชนะบรรจของเซนไหว) ประกอบดวย ถาดใสแปง กระจกสองหนาเลกๆ หรอนามนใสผม วธการทาโดยหมอทรงสองกระจก และเจรจาโตถามกบ

 

 

 

 

 

 

 

 

47

ผ จนในทสดผปวยลกขนฟอน แสดงวาผทเปนสาเหตของความเจบปวยพอใจ และผปวยจะหายในทสด หมอลาชนดนรกษาผปวยไดเพราะมผเขามาเทยบ จะเรยกชอตามผนนๆ เชน หมอลาผทรง หมอลาผฟา (ทมาของผทรง ละผฟาแตกตางกน หมอลาผฟามาจากทสงกวา จากสวรรคชน 9 แตผทรงมาจากสวรรค ชน 5) ผ ปวยสวนใหญจะเลอกหมอลาผทรง (ผฟา) เปนการรกษาหลงสด หลงจากทหมอรกษาดวยวธอนๆ แลวไมไดผล อกพธทหมอทรงกะทาคอการสะเดาะเคราะห ถงแมผทมาหาจะไมไดเจบปวยใดๆเลย หมอทรงกสามารถทาพธขจด ปดเปาสงทเชอวาเปนสงอปมงคลใหออกไปได

2. หมอสตร หรอหมอพรหรอหมอสขวญหรอหมอพาม (พราหมณ) หมอสขวญหรอหมอพรถามความรทางโหราศาสตร ดฤกษยามและประกอบพธขนบานใหม ทาพธกอนลงเสาแฮก (เสาแรก เสาเอก เสาขวญ) เรยกวาพาม ชาวบานเชอวาสาเหตของความเจบปวยประการหนงคอ การทขวญหนคง (ขวญหนออกจากราง หรอเสยขวญ) การทจะใหมรางกายสสภาวะปกตจงตองเรยกใหขวญกลบเขามาอยตามสวนตางๆ ของรางกาย การสขวญจงเปนการรกษา (Curative Medicine) การสขวญเพอใหขวญ "แขงแรง" และเบกบาน อาจถอเปนการปองกนโรคหรอการเจบปวย (Preventive Medicine) ไดแก การสขวญตอนรบผมาเยอน การสขวญแมมาน (หญงมครรภกอนคลอด) การสขวญพระกอนเขาพรรษา เปนตน การสขวญอาจทาเพอสงเสรมสขภาพแบบองครวม (กายและจต) เพอเตรยมความพรอมกอนเปลยนบทบาทของบคคล เชน การสขวญออกเรอน (แตงงาน) การสขวญนาค เครองหมายเชงสญลกษณทแสดงวาขวญกลบเขาอยในรางกาย คอการผกขวญดวยฝายทแขน ตามสานวนทวา ผกเบองซายขวญมา ผกเบองขวาขวญอย

3. หมอเปาหรอหมอจอด วตถประสงคหลกของการจอดหรอการเปา คอเพอการรกษาโรคหมอเปามวธการรกษาดวยการเปาตางๆกนไป สวนประกอบทใชและพบบอย คอ ปนกนหมาก เคยวกระทยมแลวเปา เคยวหมากเปา เคยวใบไมบางชนดเปา เปนตน โรคทรกษา ไดแก ปวดศรษะ โรคผวหนงบางชนด (งสวด) แมลงสตวกดตอย ปวดทอง เปนตน การทหมอเปาจะรกษาหายหรอไมหายนน หมอเปาเชอวาเปนเรองของการทาบญรวมกนมาในชาตกอนของหมอกบผปวย สวนหมอจอดนนจะรกษาเฉพาะกรณทเจบปวยเกยวกบโครงสรางของรางกาย เชน กระดกหก กระดกเคลอน หรอแผลผาตด ใหเชอมตดกน คาวา “จอด” ในภาษาอสาน แปลวา “ตอ หรอ เชอม หรอ สมาน” ในภาษาภาคกลาง

4. หมอตาแย ซงในการเกบขอมลครงนพบเฉพาะหมอตาแยเพศหญงเทานน หมอตาแยคอผททาหนาทชวยทาคลอดในทกขนตอนของการทาคลอด ตงแตการชวยคลอด การทาความสะอาดเดกการเอาแมลกออนอยไฟ ความรไดรบการถายทอด การสงเกต และประสบการณตรงจากการถกทาคลอดโดยหมอตาแย ซงสวนใหญจะเปนแมตนเอง หรอแมสาม เปนผทาคลอดใหตนเอง ตนจงจดจาและนามาใชในการชวยคลอดแกสมาชกในครอบครวทกาลงจะคลอด รวมไปถงเพอนบานดวย

5. หมอจา หรอขวญจา เปนผนาทางจตวญญาณ (Spiritual guide leader) ของประชาชนในหมบาน หมอจาไมไดมเวทยมนตหรอเคลดลบในการรกษาโรคภยไขเจบแตอยางใด แตหมอจานบได

 

 

 

 

 

 

 

 

48

วาเปนบคคลทมความสาคญอยางยง เพราะหมอจาคอผทสามารถตดตอกบจตวญญาณ (Higher Spirit) ทสงสถตประจาหมบาน ทเรยกวา “ปละคา และ ยาละคา” ซงเปนทยดเหนยวทางจตวญญาณของประชาชน หากประชาชนตองการความชวยเหลอไมวาเรองใดกตาม หากตองการขอให “ปละคา และ ยาละคา” ชวยใหสมหวงดงปรารถนา จะตองตดตอผานหมอจา ใหทาพธ “บะ” (การบนบานสานกลาว) สวนประกอบสาคญในพธกรรม คอ พาคาย ซงประกอบดวย ธป เทยน และดอกไม ชาวบานไมสามารถทาพธดงกลาวไดโดยอสระ เพราะเชอกนวามเพยงหมอจาเทานนทสามารถตดตอเจรจากบ “ปละคา และ ยาละคา” ได บคคลทจะเปนหมอจาไดนน ประชาชนในหมบานจะเปนผลงมตพจารณาบคคลทมความเหมาะสมเทานนดารงตาแหนงน โดยมคณสมบตคอ เปนบคคลทดารงตนอยในศลธรรม มเมตตา ชาวบานใหความเคารพนบถอ

6. หมอสก เปนหมอซงไมไดรกษาความเจบปวยใดๆ แตใชการสกเพอปองกนอนตรายจากการกด ตอย ของสตวมพษ เชน ง ตะขาบ เปนตน การสกโดยใชนามนควบคไปกบการลงเวทยมนตคาถา

7. หมอยาฮากไม หรอหมอรากไม หมอสมนไพร ในเขตพนทรอบเขอนนาพง เปนหมอทใชวธการรกษาดวยสมนไพร แรธาตบางชนด และเขาสตว หรอสวนตางๆ ของสตวบางชนด โรคสวนใหญทรกษาไดแก โรคเลอด โรคตบ โรคไต นว โรคมะเรง โรคปวดแขงปวดขา แมลงสตวกดตอย อาการเหนอยออนเพลย และอาการผดปกตของหญงแมลกออนหลงอยไฟ

สรปองคความรจากการสงเกตและสมภาษณแบบมสวนรวม: กรณศกษาหมอทรง (รางทรง) “การเจบปวย” ของชาวบานในหมบานแหงหนงของจงหวดสกลนครบรเวณรอบในพนทปกปก

พนธกรรมพชเขอนนาพงนนหมายรวมถงทงการเจบปวยทางกายและการเจบปวยทางจตและ จตวญญาณ หมอทรงเปนบคคลกลมหนงทมหนาทในการเยยวยาทางดานจตใจและจตวญญาณ ซงผลการเยยวยาอาจจะสงผลไปถงสขภาพทางดานรางกายใหดขนดวย กรณศกษาทานนมชอวา “ยายเปลอง” ยายเปลองเปนหญงสงอายทมอาชพคาขายสนคาอปโภค บรโภคเลกๆ นอยๆ อยบรเวณปากทางเขาหมบานแหงหนงในจงหวดสกลนคร อาศยอยกนสองสามภรรยาในบานชนเดยวทปลกอยใกลๆ กบรานคาซงอยตดถนนลาดยางทางเขาหมบาน และมบานของลกปลกอยใกลๆ กนอก 1 หลง บรเวณขางบานหรอดานหลงรานคาปลกพชผกสวนครวหลายแปลง และบรเวณนนไดตงศาลขน คอ ศาลเจาพอมรกต ซงยายเปลองไดเปนรางทรงของทาน และตอไปนจะขอเรยกยายเปลองวา “หมอทรง” ตามทชาวบานเรยกขานกน

 

 

 

 

 

 

 

 

49

ภาพท 3-6 แสดงศาลเจาพอมรกต

ทมาของการเปนหมอทรง หมอทรงเลาถงทมาของการเปนรางประทบของเจาพอมรกตวาเกดขนประมาณ 6 – 7 ปกอน ขณะทตนเองและสามไดไปไหวพระบนภเขา ขณะทไหวพระอยทามกลางชาวบานหลายคน เจาพอมรกตกมาประทบราง บอกกลาววาเปนเจาพอมรกตจากประเทศลาว ตองการมาชวยเหลอมนษย สามของยายเปลองจงตงคายขนหารบเปนรางทรงและใหการชวยเหลอชาวบานตงแตนนเรอยมา พธกรรมในการรกษาและคาย

พธกรรมทวไป การทาพธกรรมในการรกษานน เรมจากการรองขอของผมาหาโดยจะตองเตรยมตงเครอง “คาย”หรอ “พาคาย” ซงประกอบดวย 1) ดอกไมขาว 5 ค 2) เทยนขาว 5 ค และ 3) เงน 29 บาทใสซอง ซงผมาหาจดเตรยมมาเองหรออาจใหสามของหมอทรงจดเตรยมให

 

 

 

 

 

 

 

 

50

ภาพท 3-7 แสดงเครองคายในพธทรงทวไป

หลงจากนนหมอทรงกจะบรกรรมคาถาไหวครอญเชญเจาพอโดยนงสมาธในทาหลบตา เมอเจาพอประทบรางทรงจะมการเปลยนอากปกรยาเปนทานงขดสมาธ ยงคงอยในทาหลบตาแตหนหนามาทางผมาหา หมอทรงเรยกแทนตนเองวา “เจาพอ” และเรยกผมาหาวา “มนษย” เจาพอจะเปดโอกาสใหผมาหาไดซกถามสงทในสงทอยากรหรอสงสยเกยวกบชวตของตนเองและ/หรอครอบครว แลวจงตอบคาถามตางๆ ทงนหากผมาหามเคราะหกจะบอกวธการสะเดาะเคราะห ชวงเวลาทเหมาะสมและแหลงสะเดาะเคราะหซงอาจจะทาทใดกไดขนอยกบความสบายใจของผมาหา

พธกรรมสะเดาะเคราะห หากผมาหาตองการใหเจาพอสะเดาะเคราะหจะตองรองขอ หมอทรงจะแนะนาวธการเตรยมเครองคายซงความแตกตางกนไปตามความหนกเบาของเคราะหของผมาหา กรณทเปนเคราะหเบา เครองคาย ประกอบดวย 1) กระทง 3 อน อนใหญทรงสเหลยมเกาชอง 1 อน อนเลกทรงสามเหลยม 2 อน 2) สตว 9 ตว โดยตดกาบกลวยเปนรปสตว 9 ตว 3) กระจก 4) ขาวดา (ขาวสกคลกผงถาน) ขาวแดง (ขาวสกคลกปนกนหมาก) 5) หมากยา 6) อาหารคาว - หวาน 7) นาอดลม 1 ขวด 8) เสนผม (ของผมาหา) จานวน 9 เสน 9) เลบมอและเลบเทา 10) ผาเจดส 1 ผน 11) ดอกไมเจดส 12) ขนหา (เทยนขาว 1 หอ ธป 1 หอ ดอกไม 5 ดอก ผาซน (ผาถง) 1 ผน ผาขาวมา 1 ผน) 13) กระดาษระบชอ – สกล และ 14) ปจจย (เงน) 399 บาท

 

 

 

 

 

 

 

 

51

ภาพท 3-8 แสดงเครองคายในพธสะเดาะเคราะห

สงทหมอทรงเตรยมมาเพมจากเครองคาย คอ ขนนาใบใหญทใสนาไวเกอบครงขน เทยนทา

นามนต 2 เลม มดดาบ 1 เลม ถวยใสขาวสาร การแตงกายของหมอทรงนนเปนเสอผาสดาและสวมสรอยประคาสดา หมอทรงเรมพธกรรมโดยเชญเจาพอมรกตมาประทบรางทรง มการบรกรรมคาถา เสกนามนตในขณะทหลบตาอยตลอดเวลา หมอทรงจะบอกใหผมาหาปฏบตตาม เชน การนงใหนงหนไปทศตะวนตก หนกลบมาหรอนงอยนงๆ เปนตน มการนาขาวเหนยวทเปนเปนกอนเลกๆ (ขาวเหนยว) มาแตะทบรเวณหลงและกลาวคาสะเดาะเคราะห ดงคาพดตอไปน

“เอา ออกไป เคราะหสงเลวรายนะ ถามขดของอะไรกออกไป หนง สอง สาม ส หา หก เจด แปด เกา (นบเลข) ตกไปทางทศตะวนตก ออกไป หาย หนง สอง สาม ส หา หก ตกไป ทศตะวนตก ออกไป หนง สอง สาม ส หา หก เจด แปด หนง สอง สาม หนง สอง สาม เอา ออกไป”

“หนง สอง สาม ส หา หก ตกไปทางทศตะวนตก เอา ตกไป ยมทต ทวาพอเชญมาเหมอนกนอยชนหลง หรอวาอยชนบน สงศกดสทธ อยเบองบนขอใหพวกเจานะ เชญพวกเจาลงมาดแลมนษยหรอวาเปนอยางไรใหมนษยทาอยาง มนษยขดของ (พนนามนต) หาย (พนนามนต) หาย (พนนามนต) หาย แตวาตอไปถาพวกเจามาถงแลว คดวาใหพวกเจานะมองดกระทงครบหรอไมครบ ถาคดวาไมครบใหบอกมนษย มนษยนะจะเตรยมสงของทกชนด มนษยนะมาหาพอ มาทาเคราะห เอาเคราะหออกจากตว แลวพวกเจามาด มาถงแลว มองด สองหนา สองหลง ไมมอะไร มอะไรใหบอก อาหารการกนมองดกครบ ... กระทงนะจะใหมนษยเอาไปสงทไหน ทศตะวนออกหรอวาทศตะวนตก จะ ทศตะวนตก (พนนามนต) หาย(พนนามนต) หาย ถาพวกเจาลงมาใหดแลมนษย ใหทวถง แตวาถาเคราะหนะ ใหสนไป ใหลกหลานตวนรารวย อยาไดมเจบไขไดปวย เคราะหเลวรายอยาใหมขน เดนทางใกลไกลใหปลอดภย มความสงบ ใหเงนทองหลงไหลเขามา...”

 

 

 

 

 

 

 

 

52

หลงจากเสรจพธรางทรงจะใชดาบเฉอนทาสายกระทงเสมอนวาทาเครองหมายใหผรบรวาเปนกระทงบชาของผใด จากนนผชวยจะนากระทงไปวางตามทศทางทหมอทรงไดตกลงกบเจาพอมรกตไว หมอทรงทาการผกแขนใหผมาหาดวยเสนฝาย 2 เสน และแนะนาใหนานามนตในพธไปอาบและพรมรอบๆ บาน เปนอนเสรจพธ

ภาพท 3-9 แสดงพธกรรมสะเดาะเคราะหของหมอทรง การปฏบตตวของหมอทรง

หมอทรงเลาวา หลงจากไดอญเชญเจาพอมรกตมาประทบรางทรงแลว การปฏบตตวทสาคญคอ ตองอยในศลในธรรม พดด ทาด ดงตวอยางคาพด “ปฏบตคอพระโลด ถาเฮดได ดนะ ปฏบตเหมอนพระ เฮาสบเวาใสผใด บดาผใด ทาความด” และ “คะลา”(งด) อาหารดบทกชนด ใหงดหรอหามรบประทาน ความรสกของการเปนหมอทรง

หมอทรงเลาถงความรสกของการเปนรางทรงของเจาพอวา ดใจทเจาพอเปนผเลอกตนเองและดใจทไดชวยเหลอชาวบาน ไมวาชาวบานจะมาใหชวยเหลอตอนไหนกไมเคยปฏเสธ ไมรสกเหนดเหนอยหรอคดวาเปน การขดจงหวะในการคาขายแตอยางใด เตมใจชวยเหลอชาวบานอยางเตมท และรสกวาชวตมความสขสบายขน ไมลาบาก ไมรารวยแตสขสบายตามอตภาพ

สรปองคความรจากการสงเกตและสมภาษณแบบมสวนรวม: กรณศกษาหมอสขวญ

การสขวญเปนพธกรรมหนงของชาวไทย เปนพธทจดขนเพอใหเปนศรมงคลแกผไดรบการสขวญ ถอเปนพธทางจตวญญาณทอยคกบวฒนธรรมไทยมาชานาน การสขวญเปนทงการปองกนสงทไมดไมใหมากลากลายกบบคคลทรบการสขวญ รวมทงยงเปนการรกษาอกดวย ดงนนชาวบานจงเรยกผททาพธส

 

 

 

 

 

 

 

 

53

ขวญวา “หมอขวญ” หรอ “หมอสตร” หมอขวญหรอหมอสตร เปรยบเหมอนปราชญชาวบานแขนงหนงซงเปนผกลาวคาเรยกขวญทมลกษณะเปนคากลอน กรณศกษาหมอสขวญในหมบานแหงหนงรอบพนทปกปกพนธกรรมพชเขอนนาพง จงหวดสกลนครทานนชอ คณยายปลว มหาไชย ทมาและคณลกษณะของการเปนหมอสขวญ ยายปลว หมอสขวญประจาหมบานไดเลาถงทมาของการเปนหมอสขวญเนองจากรบการสบทอดมาจากสามของตนเอง โดยสามกรบการ “ซดวชา” (ถายทอดวชา) มาจากปยา ตายายในครอบครว ยายปลวไดตดตามสามไปทาพธสขวญใหกบชาวบาน การไดอยใกลชดจงไดรบการซมซบคากลาวสขวญไปในตว นอกจากนยงมตาราสขวญทเปนมรดกตกทอดมา 2 เลม และคณลกษณะของผทจะเปนหมอสขวญนนตองอายมากกวา 60 ป ขนไป หากอายยงไมถง 60 ป แลวจะมผลทาใหอายของหมอสขวญไมยน นอกจากนยงตองเปนผทประพฤตปฏบตตนในทางทด ไมมเรองเสอมเสยดวย

ภาพท 3-10 แสดงตาราสขวญโบราณ

 

 

 

 

 

 

 

 

54

ประเภทของการสขวญ

หมอปลวเลาวา การสขวญมหลายลกษณะ เชน สขวญใหกบเดกเกดใหม สขวญนาค สขวญแตงงานใหกบคบาว - สาว สขวญขนบานใหม สขวญหลงเจบปวยโดยเฉพาะความเจบปวยดานจตใจททาใหเกดการเสยขวญ เปนตน ทงนขนอยกบความตองการของชาวบานในการองขอใหทาพธสขวญดวย เครองสขวญและคาย

ในการสขวญนนผจะเขาพธสขวญจะตองจดเตรยมเครองสขวญและคาคายโดยนนจะอยในรปของเงนทผกแขนตามแตศรทธาของผถกสขวญ พธการสขวญ

ในการสขวญนนสามารถทาในเวลาใดกไดขนกบสถานการณตางๆ และความพรอมของหมอขวญและผรบการสขวญ ไมไดระบชวงเวลาชดเจน

หมอสขวญจะกลาวคาสขวญไปตามคากลอนทราเรยนมา เมอใกลกลาวจบหมอสขวญจะลบมอไปทหลงผถกสขวญ หลงจากนนหมอสขวญจะทาการผกขอมอใหกบผถกสขวญ โดยปกตจะผกขอมอซายเพราะแขนซายถอเปนแขนขวญ เปนแขนทออนแอใชงานหนกไมได เสรจแลวใหผเปนเจาของขวญประนมมอไหวผใหพร เปนการรบเอาพร เสรจแลวตอไปกเปนโอกาสของบคคลรอบขางซงอาจจะเปนญาตมตรหรอเพอนทมารวมพธสขวญ ดายทผกขอมอไวจะใหเกบไวอยางนอย 3 วน หรอมากกวานนตามความตองการของผถกสขวญ

ภาพท 3-11 แสดงพธการสขวญ

 

 

 

 

 

 

 

 

55

ตวอยางคากลาวสขวญนาค “ศร ศร สมงคะละ ศภะสวสด อดเรกไชยศรสวสดจงมแกผขาทงหลาย ทงเทพานาค ครฑ เทว

บตรเทวดา อนทรพรหม ยมราช ผองอาจกลาหาญ จงไดบงการลงมาส ลงมาอยเปนชยมงคลอนวเศษ มอนพระเกตเขาสราศร เปนวนดสดขนาด อนทภาสพรอมตรยางค ทงนวางคคาด ค ตงเปนหมสอนลอนสอนลอนพระอาทตยจรจนทรฤกษ องคารถกมหาชย พธพฤหส ไปเปนโยค ศกรเสารไดอมตโชคพรอมลคนา อนนตามตาราวาไดฤกษ ถกหนวยวาอตมะราศร….”

ตวอยางคากลาวผกแขนบาวสาวแตงงาน

“ศร อมศร ฝายเสนนแมนฝายพระยาแถนปอนแขนมาพอสผก เอาเปนลกของ พระยา ผกกาซายใหขวญเจามา ผกกาขวาใหขวญเจาอย ใหเปนคเทยมสอง ใหปรองดองฮกหอ อยนาพอคณเฮอน หลายปเดอนใหเจาไดลกนอย ทงขอยขาแลเงนคา มผนาเงนลาน มผใหบาน หลงงาม มนาทามพนไฮ มหมหมาเปดไกชางมาและงวควาย นอนตนสวยใหเจาไดเงนลานออกจากบานอยาไดมศตร ใหมผสอยซขนหาบ มโชคลาภเนองนอง มขาวของเตมอง ใหเจาไดนงเปน เศรษฐ….”

ตวอยางคากลาวสขวญแตงงาน

“ศร ศร มอนแมนมอด มอเศรษฐอะมตตะโชค โตกใบนแหมนโตกไมจนทน ขนอนน แหมนขนวเศษ ผเหนอเกษปอนลงมา เทวดาเอามาส เอามาอยในเคหา สองสามภรรยาจกไดเกด พระอนทรเปดสองพระแจ พระพรหมแลเผยพระโอษฐ วามอนหายโทษทงมวล บรบวรทกอยาง ผเปนชางแตงพาขวญ มทงมวนหมากเหมยง พาขวญเทยงใบศร งามแสนดเจดชน แถนพอปน แตงมานา มเงนคาพนไถ เอามาใสพาขวญ บรบวรถวนถ งามเอาหนจงเมองแมน

ฝายผกแขนหอยระยา มาจากฟาเมองพรหม มาเชยชมสององคออน เขาบอนนอนหมน หมอน สองเนานอนแขนกาย ทงสองฝายตกลง สองอนงคลกของแม มาแหนแหเฮอนหอ โคตรวงศ ยอขนโตก ถกโฉลกเหลอตา ยกลงมาตงใส ขนโตกใหญทองคา เพชรมานาพลอยตอ นลมากอ ประดบนา เงนและคาเตมถาด หลายแสนบาทสนดอง เอามาฮองตกแตง บไดแบงปนไผ สองหวใจ มาอยฮวม มาอยรวมเปนหนงแผนทอง คนทงสองสมเผา เปนคเกานามา สองขวญตามาพบพอ จงใหพอมาขอ จงไดยอขนหมาก ไขคาปากวาตกลง สมประสงคทงสองฝาย เอาขากายเมยแพง

ผเปนผวอยาแขงคาเวา เหนพอเฒาแมเฒาใหยาเกรง ผเปนเขยอยาเสงเสยงปาก อยา ไปถากคาจา คนไปไฮกะใหมา คนไปนากะใหตาว ฝนเชอกขาวงวควาย อยาตนสายลกยาก อยาได ปากเกนตว ผเปนผวใหฮกเมยจนแก ใหคอแมของโต อยาพาโลเลาะบาน อยาขครานนอนเวน อยา ไปเหนสาวแก อยาไปแกกวาวงศ อยาไปโกงใสโคตร อยาเวาโพดคนเหน เฮดบเปนใหถามไถ อยา ไปใหญกวาลง อยาไปสงกวาปา อยาไปดาวงศวาน อยาไปพาลพนอง อยาไปฟองซมแซง

ผเปนเมยอยาแขงปากเวา ตนแตเชากอนผวโต อยาเสยงโวสยเสยด อยาไปเคยดไววา คนไปไฮกะ ฮบมา คนไปนากะฮบตาว เหนผบาวอยาแซนแลน แซนแลน ยนเสยงแคนอยาไปฟอน อยาไปยอนใส

 

 

 

 

 

 

 

 

56

เสยง กลอง อยาจองหองใสปยา อยาไปดาอาวอา คนไปมาใหคมเขยม อยาใหเสอม ซมแซง อยาไปแฮงฟดฟาด อยา ประมาทปยาโต อยาไปโสความเกา อยาไปเลาความเดม อยาไป เสรมผอน อยาไปตนเสยงคน อยาไปวนของ เผน คนเผนเอนจงขาน คนเผนวานจงสอย

ใหไปคอยมาคอย เหนโคตรเหนวงศ อยาไปโกงเถยงพอเถยงแม เหนคนแกปากเวาจาไข อยาจญไร ปอยผปอยหา อยาไปดาพนองทงผว อยาเมามวสราเบยโบก ยามขนโคกหาฟนหาตอง อยาเสยงหองรองเพลง แอนแอน อยาไดแลนปาหมปาฝง คนเหนลงใหวากะบาด อยาไดขาดความ เวาขานไข ไปทางไดอยาไดชา คนเหนปาใหวาคอลง อยาหวสงไปหมอบมาหมอบ อยาวาปอบผหา ผภ อยาซลเอาของบอบอก อยากลบกลอกป ยาวงศา ยามไปมาใหวนเวยนแว ฮกคอพอคอแมปยา ของโต อยาพาโลตอแหลหลอนหลอก อยาไปบอกใชสงเอาของ ผดธรรมนองครองของลกใภ กวาสไดลกเผนมาแยง อยาเวาแขงคาหวานโอนออน

วามาเยอขวญเอย ขวญสองเจาใหมาถอนมาอยนากน อยาไปปนคนธรรพในปา อยาไป ทานาหลากไหลแฮง อยาไปแยงผาชนพนยอด วามาเยอขวญเอย สองเจาจงมากอดเปนมงสาย แนน เอาสองแขนจบกนไวแนน ขวญเจาแลนไปไกล ขวญเจาไปในปา ขวญเจาหนลงทาไปเฮอ ขวญเจาไปเมองเหนอและเมองลม ขวยเจาไปอยพมเฟอยหนาม ขวญเจาไปนาทามนาฮอง ขวญ เจาไปหลงปองทางมา ขวญเจาไปตามหาสาวบาว ขวญบตาวคนมา ขวญไปคาอยในเงอม อยใน เหลอมผาชน กะใหมาสามอนวนน ขวญเจาไปอยลเมองหงสา ขวญบมาอยพมา ขวญไปคาอยเมาะลาเลง ขวญไปเหงบตาว กะใหมาสามอนวนน ขวญเจาไปอยถาเมองแกวไมลมแบง ขวญเจาไปแหงแหงทางกาฝายเขมร กะใหมาสามอนวนน ขวญเจาไปทางกาเมองเชยงตงจนตาด ขวญเจาไปชมตลาดกวางกวางตง ใหดงมา ขวญเจาไปหาคนแพรลาย ๆ พายถงยาม เหนงาม ๆ อยาไดใกลไปแลวใหตาวมา วามา เยอขวญเอย ขวญเจาไปทางใตเมองสไหงตดทง เมองเบตงอยหยอนๆ อยานอนคางใหตาวมา

วามาเยอขวญเอย ขวญแขงใหเจายางลลา ขวญขาใหเจามาลลาย ๆ มานอนนาอาย ผเปนผว มากนนวจาปน ผวพากนขดตอ ผวพายอเงนลาน มาอยบานดอมกน วามาเยอขวญเอย ขวญสองเจาเฮวพะลนมาดวน พากนชวนฮวมหองนอนซอนหนวยหมอน มาอยซอนซอนหมลม หนาว วามาเยอขวญเอย เมยนอนตา ผวใหนอนสง เตยงไมยงพอแมแตงไว เผนแตงใหมานใสทง สอง หมอนมาฮองเฮยงกนเปนค เผนใหอยนากนอยาหน หลายนานปจนแกจนเฒา ขวญหมเจาให แลนมาเยอ

วามาเยอขวญเอย มาอยเฮอนหลงใหญ เผนปลกใสเปนเฮอนหอ เผนปลกยอเปนของ ออน ปลกไวกอนคอยบตตา พากนมาอยาชกชา มาอยหมเฮอนงาม มาอยผามหลงอาจ แมปสาด ทงหมอนลาย ของกนหลายเหลอหลาก บอดอยากแนวใด วามาเยอขวญเอย มาไว ๆ มาหาพอ มาหาแม พวกเฒาแกอาวอาเผนกะมาคอยอย มาฮอดปคอยหลาน วามาเยอขวญเอย ขวญเจาไป อยาอยนาน อยาไปพาลกบหม จงมาอยดอมกน จวงจนทหอมตกแตง กาบบวแบงอยซอนลอน ตาออนซอนเตยงตง มบอนนงเซามแฮง คอยจอมแพงสองหนอ ปานแถนหลอแถนลอ มาโฮงหอ อยาไดชา ทงชางมาแลงวควาย ตาเวนสวยมนสฮอน ใหมากอนอยาไปไกล อยาไปใสตาเวนคา ตกใตตามวเมา

 

 

 

 

 

 

 

 

57

วามาเยอขวญเอย จงมาเซานาพอ จงมากอแบงสาน มาอยซานอยาหาง อยตะหลาง เฮอนโต วามาเยอขวญเอย มาเชยชมในหองเตยงทองบอนเผนแตง สองจอมแพงใหตาวโคง มา ถอนอยาสนาน จงสาราญดวยคาถาวา อเนกเตโช ไชยะต ภะวง ไชยะมงคะลง สขงพะลง อาวาหะ ววาโห สมงคะโล โหต สาธฯ”

ตวอยางคากลาวสขวญเดกนอย “ศร ศร ดายเสนนแมนดายพระยาพาลผมอานาจ ผองอาจในขดขน กบทงพอพระยาอนทรแถน ลอแถนหลอ สงมาใหนอยหนอลกพระอศวรบรบวรทกสง ใหเปนมงมงคล วาบญเจาเกดมาแตแถน วาแนนเจามาแตฟา พระหนอหลานอนอสายไหมจอม พระทยแกวแกน ผกแขนขางซายให เจาเปนพระยาผกขางขวาใหไดเปนเอก ใหไดพรพระปจเจกอรหนต มารวมกนอยกบพอ ผเผนกอ แปลงมา กบมารดาผใหจใหเจาอยนอนเปล อยาหนเหไปอยปา ใหเจามาอยทาในโฮง…..” คากลาวสขวญนา วา ศร ศร วนนเปนวนด วนเศรษฐเฒานกเอยงเผนไดเสยงทานายฝน อยหลายวนเผน ฝนหลาก เผนจงฝากแมธรณ เผนฝนดบตกยาก บลาบากการทานา พสธาเกาพนไฮ เผนไดใสขาว สาล ธรณใหเลยงโลก ใหมโชคการทานา แตเดมดากกเคา คราวพระเจาพทธโคดมพระบรมได หามญาต เผนประกาศแบงเปนตอนตาออนซอนใหถกตอง พวกพนองนาหลมและนาบาพากนมา ยาดเอานา สองฝายกาเมองกบล พอไดยนเผยพระโอษฐ…” ตวอยางคากลาวสขวญเกวยน-รถ “ศร ศร ขนดถปใหม ขาผใหญถายราศร พระภมสรเยศ ถงฤดเขตเดอนสาม นางโสม งามเกวยนแกวอาบนาแลวจงลาพร ลมพดวอนแหงแลว เอาพาแกวเบกคณขวญ บรบวรพลพน และหมากจบ ใบกลวยตบเฮดบายศร มทงหวและตางแกว งามลวดแลวเอามาแยง ของหอมแพง และแปงปน งามเลศลนปลอกแขนมทงแหวนและสายสรอย ฝงตขอยจงมาหา มมาลาแลดอกไม หามาไวใสบชา มผลาและไกตม มของสมและเผอกมน มากวนกนถวายแก พอและแมมาโฮม เอาแขนโจมพาโตก ขอเผงโชคคณขวญ วา ศร ศร สทธพระพร เกษรหอมหวงเฮา ขอยจกเชญ จอมเจาเกวยนคา ทงกงกาและดมแอก ทงทวยแปรกและคานหลงทงประทนและหนงผก เฮดให ถกอยหวเกวยน…” ตวอยางคากลาวสขวญคนปวย

“ศร ศร มอนแมนมอด มอขบหนเคราะหอนฮาย มอหยบยายเวรกรรม มอหนอธรรม เผนผาบแพมอเผนแกเสนยดจญไร มอนแมนมอพระมาลยมาโปรดมอละโกรธละความหลง มอ พระลงไปทางหลม ชวยใหชมทงซมแซง พระฤทธแฮงแกกลา ไปเบงหนาพระยามาร อดสงสารบได พระจงใชพระคาถา….”

 

 

 

 

 

 

 

 

58

สรปองคความรจากการสงเกตและสมภาษณแบบมสวนรวม: กรณศกษาหมอจอด ภมประเทศทราบสงรอบเขตภ (เทอกเขา) ภพาน ซงเปนทงเขาสง และปารก สงผลทาใหวถชวต

ของผคนในพนทโดยรอบ มความยากลาบากตอการเดนทางไปรกษาพยาบาลเมอเกดการเจบปวย หมอจอด มตนกาเนดเมอใดไมแนชด แตเปนผทไดรบการยอมรบจากคนในชมชนใหทาการรกษาบาดแผลทกชนด ตงแตในระยะกอนการบาดเจบ หลงการบาดเจบทนท และจนกวาแผลจะหายสนท แมวาในปจจบน การขยายตวของความเจรญและความสะดวกในการคมนาคมมมากขน แตความสาคญของหมอจอดในพนทโดยรอบเขอนนาพง กไมไดลดนอยลง คณะผวจยไดพดคยกบหมอจอด 2 ทาน เพอเรยนรถงความเปนมาของหมอจอด ซงไดเรยนรเกยวกบวถของหมอจอดทนาสนใจดงน ทมาของการเปนหมอจอด/หมอเปา

การเปนหมอจอด เปนไดโดยการไดรบการถายทอดคาถาจากหมอจอดรนกอนๆ ซงการถายทอดนนอาจไมสาเรจทกราย แรงบนดาลใจในการมาเปนหมอจอด ไมใชอยทเรองเงนทอง ของตอบแทน แตสวนใหญแลว มาจากความมงมนในการชวยเหลอผอนใหพนจากความเจบปวดทรมาน เชน กรณศกษา คณตาชนะ หนงในหมอจอดทใหสมภาษณ กลาววา เลอกทเรยนวชาหมอจอด เพราะไดชวยเหลอผอน ชวยใหคนหายเจบปวด และกลบไปทางานไดตามปกต

คณตาชนะ ยงกลาวถงการเปนหมอจอดอยางภาคภมใจวา “ผมหาแตแนวทชวยพนอง กลางคากลางคนลกเตาเหลาหลานเขาไหเขาฮอง กแลนมาผมนแลว

มาหาอยบาน ถามาหากคอมาหาหมอจอด หมอเปา มนดกทางานได ยกนนยกนมนกหาย จากแขนทชารด มนทรด มนซน ไปจอดไปเปากยางไปยางมาไปนาได กมนหาย แตกอนมนเจบไปยากมายาก พอมาเปากหายไปไรสบาย”

“ตงแตเปนหมอจอดมา คนมาใหรกษาหลายแลว บางทกเดอนละ 3 ราย 4 ราย มาหา 10 รายกหายทง 10 ราย หายหมด บมซกรายบหาย”

คณตาสมบรณ หมอจอดอกทานหนง กลาวถงทมาของการเปนหมอจอดวาเรยนรวชาหมอจอดจากหมอจอดรนกอน ทไดพบขณะพานองชายไปรบการรกษาทโรงพยาบาล

“ไปเจอครสอนอยโรงพยาบาล ไปเฝานองชายทวามแผลอยคอกเลยไปเรยนนาครทเปนหมอจอด ยะครนะเปนหมอจอดแตเกา เพนกไปเขาโรงพยาบาล เพนกเลยถายทอดให”

นอกจากนคณตาสมบรณ ยงกลาววาการรกษาของตน ไมไดทาเปนอาชพทหวงจะรารวย

หากแตทาไปเพอชวยเหลอเพอนมนษยดวยกนเทานน “อนนมนบเฮดใหราใหรวย อาจารยผมวาวมนสชวยคนแลวมนไดบญไดความด บญอานสงคท

เราเฮดไป เฮดใหจตใจเฮาด สขภาพแขงแรง ครอบครวมสข ไดชวยเหลอคน”

 

 

 

 

 

 

 

 

59

หมอจอดบางรายไดเรยนรวชามาโดยไดรบการถายทอดจากบรรพบรษ โดยทในชมชนรอบพนทปกปกพนธกรรมพช เขอนนาพง มหมอจอดหนงรายทไดรบการถายทอดวชาจากบดา

“จะมเฒากว ทพอถายทอดมาให ตองมคาถา ถาบมคาถากบหนบหาย คาถาตองราเรยนนาคณตาคณยารนเกา เรยนกบยาก ใชเวลา 2-3 มอ (วน)” แนวทางการรกษาโดยการจอด/เปา

การจอด หรอวธการรกษาของหมอจอด ทาเพอรกษาบาดแผล ซงมทงแผลผาตด แผลอบตเหต กระดกหก แผลถกสตวกดเปนตน

คณตาชนะ กลาวถงแนวทางการรกษาของตนวา “ผมจอดอย แขงหก กระดกหลงซน ขาซน หกกตาม ซนกยา เหมอนหมอออก หมอเชอม

ถาเดกมาหากจะเปาแลวกเอาฝายผกคอให เปนไขเปนหยงกเปา ผกขอไมขอมอได แตนามนตบเคยเฮด นามนกไมไดเฮด มแตเปา (ทองคาถา เปาลม) กบจอด” คณตาสมบรณ อธบายเกยวกบแนวทางการรกษาของตนดงน

“คนในบานนถามบาดมแผล จะจอดหมดทกคน คลอดลกถาผาตดตองจอด ถาไปผาตดอะไรกแลวแต ผาไสตง ผาทอง ผากระดกนตองจอดหมดทกคน เดกนอย ๆ รนใหม ๆ กจอด และ (แผล) จอด (ตด) ไว คอยงไง พอแมกตองพามาหาคอเกา แมแตอยโรงพยาบาล หมอเคากยอมรบเนอ จอดทมแผล มการเจบปวด”

ขนตอนการขอรบการรกษาจากหมอจอด อยทพธกรรมการยกคายหรอเครองสกการะ ซงม 2 ขนตอนคอการเชญใหไปรกษา และการแสดงความขอบคณหมอจอดเมอไดรบการรกษาเรยบรอยแลว

กอนการรกษา ผปวยจะนาเครองสกการะ ซงประกอบดวยเทยนหนงค ดอกไมหนงค คลายการจดขน 5 เชนเดยวกบการเตรยมคายทวๆไป ดงไดกลาวแลวในหมอทรง และ หมอสขวญ (เครองสกการะสงศกดสทธหรอลลบ) ซงหมอจอดไมสามารถเรยกรองคารกษาจากผปวยได เมอเสรจการรกษา ผรบการรกษาตองมา “ปลง” หรอสกการะเพอขอบคณครบาอาจารยผประสทธประสาทวชาใหหมอจอด โดยจด “คาย” ซงประกอบดวย ขน 5 ซนผนแพรวา และเงนหนงบาท

คณตาสมบรณ และคณตาชนะ อธบายเกยวกบการเตรยมคาย ดงน “คายมนกบหลาย มขน 5 เทยน 5 ค ดอกไม 5 ค เงนซาวเจดบาท (27 บาท) มเทานน มซนผน

แพรวา ซนผนหนง แพรวาหนง ใสในคายอนนน เงนซาวเจดบแมนคารกษา มนเปนเงนคาย แตถาเขาเคาจะใหเพม กคอคารกษา ถงเขาบไดให เฮากบไดเอนเอา (เรยกรอง) แลวไป ผาแพรกบไดขาย กมาใชในครอบครวนแหละ พวกแมหญงเคากใสผาถง เปลยนเปนเงนกบได”

คณตาสมบรณอธบายเพมเตมเกยวกบการเตรยมคายวา “อยางหมากด มนเสยพษ เฮาเปาบใหมไข คาเสยพษนกเทยนคเดยว แตบมคาย” กรณทผปวยถกสตวกด ขนตอนแรกของการจอด คอการเสยพษ เพอลดความเจบปวดใหกบ

ผปวย การจอด จะทาทกวนในชวงสามวนแรกของการมบาดแผล วนละสองครง เชาและเยน หลงจาก

 

 

 

 

 

 

 

 

60

นนหมอจอดจะสวดคาถา ตงจตอธษฐานและจอดใหผบาดเจบจากทบาน โดยไมตองเดนทางไปทบานของผปวย

“ถาเปน 3 มอแรกกไปเปา แลวแตผทมา ยามธรรมดากเปา ยามมอเชา ยามมอแลง (ชวงเยน) ครบ 3 วนแลวถงมาใส หลงจาก 3 วนกใสเฮอน (บาน) เฮดอยบาน นงสวดนงหยง อยบาน แลวเฮดนามนตไว เคากนใหเคาอาบ เฮาสอาบนแหละ ตกเอานาในกระตก ไปถอง (แบง) ใสนาในคถงอาบ เดยวมนสบไดกน นาในกระตกมนจเบง ทากได กนกได อาบกได” คณตาสมบรณกลาว หมอจอด/หมอเปา กบวถสขภาพ

วธการรกษาของหมอจอดนน เปนทงการรกษาดานรางกายและดานจตใจ และอาจมทงผลดและผลเสยตอภาวะสขภาพ โดยทหมอจอดในปจจบนจะรกษารวมกบวทยาการการแพทยสมยใหม ไมไดมขอหามผปวยในการเขารบการรกษาในสถานบรการสาธารณสข หากมการบาดเจบหรอบาดแผลสาหส หมอจอดจะแนะนาใหผปวยไปรบการรกษาทสถานบรการสาธารณสขกอน

“กหาหมอกอน เขาเฝอกเขาหยงใหแลวจงมาหา แลวถาเกดวาถงกบ (กระดก) หกสวนมากไปหา โรงพยาบาลกอน แลวถงมาจอด มาจอดมาเปาใหเคา” คณตาชนะอธบาย

ในกรณทผปวยไมไดไปรบการรกษาทสถานพยาบาลดานสาธารณสข หมอจอดอาจรกษาดวย

วธการรวมกบการจอด เชน ในรายทกระดกหกแบบปดและไมไดไปเขาเฝอกทโรงพยาบาล หมอจอดอาจสานเฝอก ใสประคองบรเวณทหก

คณตาชนะ กลาวเพมเตมอกวา “คนทกระดกหกน สมมตวาเคาไมไปเขาเฝอกเลย กหกแส (กงไม) ใส กคอจะเขาเฝอกให หกแส

หกแสไมกลม ๆ ถกเฝอกใสให ใชวธการจบสมผส กรวามนหก เวลาจบมนกออน ๆ เหลว ๆ”

“อยางจอดไสตง กเปาบนแผล กคอ อมนามนตแลวกเปาไปตรงแผลเลย เฮาเปามนกแดงเนอ เฮาเปดผามนกแดง เฮากเปา เปดแผลกอน ผากอซแลวกเปาลงไป แผลมนกหมาดเลยละ หมาดคอ แหง แหงกวน เฮาเปาไปก ประมาณ 4-5 มอ แหงไป ๆ บมซกรายบทแดงกลบมา บม บเคยไดคน เปาทไรหายทกคน” การดารงตนของหมอจอด/หมอเปา

ผทเปนหมอจอด ตองมการ “คะลา” หรอปฏบตตามขอหามในการปฏบตตว เพอคงไวซงความศกดสทธของคาถาอยางเครงครด

“ตามทจรง บมไผเรยนดอกมนสแพ กคะลาการกน (งดกนของผดสาแดง) บใหกนปลาแดก(ปลารา) บใหกนไก บใหกนหมก กนหวาย กนบกเขอ ปลาแดก บกเขอมนคน หอหมก มนอบ มนไอบออก เคามนสเจบ ตองกนแกง กนปง บใหกนไกมนผดบาด ผดแผลเคานนนะ บแมนคะลาแตผเจบ ผเปากตองคะลากนคอกน คะลาทงค ผเปาและผรกษา ถาเกดวามคนมาใหเปาตลอด ตากบไดกนปลาแดก ปลารา

 

 

 

 

 

 

 

 

61

เหลากนบไดเวลาเปา ถาเคายงบมาปลงคาย เหลา ง หมา เสอ ชาง ลง สตวปาทงหลาย 10 อยาง หม ไก ปลา กนได ลง เกง กวาง 10 อยาง” คณตาสมบรณอธบาย

คณตาสมบรณอธบายเกยวกบการถายทอดวชาเปา/จอดวา การถายทอดคาถาหมอจอดสคนรนหลง ทาไดโดยการผานกระบวนการคาถาลอดปอง (ชอง) โดยผถายทอดทองคาถาอยบนบาน ผรบการถายทอดเตรยมขนแปดมาสกการะครบาอาจารย และรบฟงอยใตถนบาน วนทาพธควรเปนวนองคารหรอวนพระ

“ถายทอดดวยการบอก ผมกอยขางเทง (บนบาน) เพนรบอยใต ขางลางกจดเอง ครอาจารยบไดยนตาราใหลกศษย แตวาเวาให จดเอา มาเรยนนกจด เวลามารบวชา กขน 8 แลวมาฟงมอเดยว วนองคาร วนพระ วนองคารมนแขง ไดวนเดยว วนอนบได ถาฟงแลวรอบเดยวแลวจดบทน ถามคนได เฮากเวาชา คาถาลอดปองคนหนงฟงอยใต คนหนงเวาอยเทง แตถงรคาถา ถาไมไดตงขน กเอาไปใชไมไดอยด”

คาถาสาหรบการเปนหมอจอดคอ “กลอนแยก แสงสรย ปนด รนนา โอมโสมตด แตเขากตองมาพบอาจารย เอาไปใชไมไดอยด ตองวนอาคาร มาตองขน 8 เอาไปกแตจา เอาไมไดไมได ขน 8 วนองคาร ตองมารบคาถาลอดปองจากครถงจะเปนหมอจอด ตองมาวนองคาร เตรยมขน 8 มานา มารบคาถาลอดปอง ลองแลวกดคอเกา คอถาจะเรยนตองคะลาตวเองได ตองพรอมทจะชวยคนอน ไมงนมนกจะเขาตว เสยเวลาพรอมดวย”

จากการสมภาษณกบหมอจอดทงสองทาน พอสรปไดวาการจอดอาจจดเปนทงการรกษาดานรางกายและการประคบประคองจตใจผเจบปวย การเปนหมอจอด ไมไดกอใหเกดรายได หากแตกลบทาใหมภาระมากขน มขอจากดในการปฏบตตวและการดารงชวตมากขน แรงจงใจหลกในการเปนหมอจอดคอ การไดชวยเหลอผอน และขนตอนการจอดในบางขนตอนอาจขดตอแผนการรกษาและกอใหเกดอนตรายตอบาดแผลของผปวยได สรปองคความรจากการสงเกตและสมภาษณแบบมสวนรวม: กรณศกษาหมอตาแย

“หมอตาแย”เปนตานานการชวยทาคลอดโดยผเฒาผแกของชาวบานในสมยกอนซงมอยแทบทกพนทในประเทศไทย การทาคลอดโดยหมอตาแยท บานยางโลนพฒนา ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร ซงผวจยไดพดคยกบยายรงเรอง ยายจวง และยายปว ทไดทาคลอดใหกบลกสาว ลกสะใภและครอบครวอนๆ หมอตาแยเปนผทมอายตงแต 60 ปขนไป ทเคยทาคลอดใหลกสาว ลกสะใภ สาหรบยายปลวเปนทงหมอสขวญและหมอตาแย ทมาของการเปนหมอตาแย ยายรงเรอง ยายจวง และยายปลว รวมทงกานน ประจาตาบล ไดเลาทมาของการเปนหมอตาแยวา ถอเปนเรองทปกตทผสงอายหญงภายในบานเมอมอายพอสมควรเพยงพอกจะเปนหมอทาคลอดได จะเปนหมอตาแยไดเมออายประมาณ 60-70 ป เคยเหนคนอนทาคลอดมาตงแตอายประมาณ 30 ปแลว ไมตองไปเรยนรทไหน ผหญงสมยโบราณกเปรยบเสมอนเปนหมอประจาบาน ดแลลก หลาน

 

 

 

 

 

 

 

 

62

และคนในครอบครว เวลาทาคลอดกทาใหคนในครอบครวตนเอง ไมตองมเครองมออะไร ไมมการเขยนไวในตารา อาศยเรยนรตอกนมา โดยยายปวเลาใหฟงวา ทาคลอดมาตงแตอายประมาณ 40-50 ป ทามานานแลว เรมแรกทาคลอดใหลกสาว 5 คน ลกสะใภ 2 คน สวนยายรงเรองทาคลอดใหลกสาว ลกสะใภ

ภาพท 3-12 แสดงภาพหมอตาแย (ยายรงเรอง จนทบาน)

ภาพท 3-13 แสดงภาพหมอตาแยและหมอสขวญ (ยายปว หาไชย)

 

 

 

 

 

 

 

 

63

ภาพท 3-14 แสดงภาพหมอตาแย (ยายจวง มศร)

หลกและขนตอนในการทาคลอดของหมอตาแย ยายรงเรองเลาวา ตองเปนคนใจกลา ยายจะเรมตนท “จกเบงมดลกเลย” (ขนตอนการตรวจ

ภายในเพอใหทราบวาปากมดลกเปดกเซนตเมตร ในปจจบน) ดวยการเอามอเปลา ไมมการใสถงมอตรวจเขาไปในชองคลอด สวนตวแมทจะคลอดกรองบอกวา ออกแลวๆ ยายกชวยเชยรเบง “เบงๆๆ เอาๆๆ” แลวใชมอดงเชอกทผกไวกบขอ เบงจนลกออกมา ซงยายบอกวา

“ลกคะราดออกมา” (ลกคลอด ไหลออกมา) ตอนลกคลอดออกมากไมไดชวยเหลออหยง ปลอยใหคลอดออกมาเอง ไมตองจบตองดงเลย หลงจากนน นองหรอแฮกไหลออกมา (รก) จากนนเลอดกออกมาแลวแมทคลอดลกกจะสบาย “มดลกกบไดหยบบงไดหยงจกอยาง….” (ไมไดคลงมดลก หรอทาอะไรเปนพเศษเลย)

สวนยายปว เลาถงประสบการณการทาคลอดของตนวา “ถาแมนสฮคลอด กสเจบเขา เจบเขาจนใจสขาด ถาตงทองลกชาย แมสมกเบงมวย ถาเปน

ลกผหญงกสมกกนของหวาน อนวาลกตง (ลกดนครงแรก) ถาลกตงเบองซาย แปลวาสไดลกผหญง ถาลกตงเบองขวา กสไดลกผชาย”

 

 

 

 

 

 

 

 

64

นอกจากนยายจวง ยงมประสบการณการทาคลอดททารกมทาผดปกต กลาวคอ ในภาวะปกตทารกจะคลอดโดยใชหวเปนสวนนา แตหากมความผดปกต บางครงทารกอาจไมหมนหวลงองเชงกราน จงตองมวธการชวยใหทารกในครรภเอาหวลงองเชงกราน เพอใหสามารถคลอดไดตามปกต

“ใชวธคอยๆ อวย (หมน) หวลกในทอง แลวคอยๆ ซก (ดน) หวลกโดยเฉพาะเวลาชวนเบง สวนใหญสคอยๆ เคลอนออกมา พอมาตรงกลางกคา จะรวาคลอด กคอยใหแมลกออนผกผาขาวมาหรอเชอก แลวเบง ชวงหลง ๆ ยายจะไปชวยผอน ไปชวยซอ ๆ (เฉยๆ) ไปชวยอวยหวลกนอยใหออน ทานามนตใหแมกน และวากลอนเพอใหแฮ (รก) ออกงาย ๆ ปกตแฮออกทกราย”

ภาพท 3-15 แสดงการสาธตการทาคลอดของหมอตาแย

นอกจากนยายจวง ยงเลาประสบการณการเปนหมอตาแยดวยความภาคภมใจวา “......เออ ใหเอานอง เอาลก เอาหลาน ดใจอย เหมอนเคาถอเรานะ (เขานบถอเรา) ลกสะใภอย หนองคา จะไปแตหาหมอ ยายกเปดเขาไป เดกกาลงจะออก ยายกกาหวเดก เดกกออกมาได เบงดวย กดงออกมา บไดยากเดะ กสาบายเลย ถาไมดงออกจะกลงตดสนหลง พอดงนองออก กจกเขาไปดงคอย ๆ ดงออกมาอก ดงสองมอเดะ เรากยานมนขาด (รก) กออกมาหมดไมมรกคาง เดยวนไปหาหมอหมด ทาคลอดใหลกสะใภ 2 คน ไดแมหญงเบง เปนสาว เรยนอย กรงเทพ เฮดหลายคนแลว 50 คนกวาโนนแหละ เปนเจาเปนนายกมเดะ ไปเรยนงานอยกรงเทพ เคามาจากกรงเทพ เฮากเวา (เลา) ใหแมเคาฟง ไมมอยง มาเกดขนใหเรา เราเปนผดงออกมา.... กดใจละหวา เคาไดเปนเจาเปนนาย......เวลาออกกรรม

 

 

 

 

 

 

 

 

65

แลว ตองซอ ผาถง แพรตม ผาเชดตว สบ ผงซกฟอก มาใหเฮาลางมอนนนะ มาใหยาย เหมอนมาสมมนาคณ เทยนหนงค หากบมผมาเฮด ม ดอกไม เหมอนมาขอบคณ” การตดสายรก

หลงคลอดลกออกมา ยายจวงเลาใหฟงวา “ยายกจะตดสายแฮ การตดสายแฮจะใชไมไผใหม ใชฝายดาผก แลวนาแฮหมกใสใบตองเอา

เกลอใสแฮ ตองลางแฮ ดวย ขดหลมฝงใตบนได เวลาเอาไปแฮไปฝง บใหเลยวหลง (หนหลง) ถาเลยวหลงจะเปนคนตาเบอน คนเลอนหนาเลอนหลงนะ (ลกตาจะเลอน) ตองฝงลก ๆ ยานหมาฟด”

ยายจวง อธบายและสาธตใหดเพมเตมวาใชไมไผตดสายรกเชนเดยวกบยายรงเรอง โดยใหเหตผลวาไมไผจะคมกวา มด วธการคอใหเอาไม ไมเลอกไม มกเปนไมไผ เหลาใหแหลม เอาถานไฟรอง จากนนเอาสายรกวางพาดแลวตด จะมเลอดออก จากนนเอาดายดาผกสายรก 3 ทบ จานวน 3 ตาแหนง หางกนพอประมาณ จากนนใชไมไผทเตรยมไวตดสายสะดอตรงกลางขอทมดไว

ภาพท 3-16 แสดงการสาธตการตดสายรก การดแลมารดาและบตรหลงคลอด

หลงคลอดแลว ในอดตแมจะอยไฟ ยายรงเรองและยายจวง เลาใหฟงวา “การออกกรรม (อยไฟ) หลงคลอดแลวแมกนอนอยไฟเทงแสนง (แคร) ไมทสใชดงไฟ (กอไฟ)

ตองถกกบรางกายของแม ถาเปนไมประดสเปนพษ บด กอไฟใตแครใหแดงจงคง (กอไฟใหแดง) ใหแมนอนบนแคร เปนไฟแหงๆ ราวๆ 10 มอ (วน) ตองอาบนาฮอน กนนาฮอน กนอหยงกฮอน ฮอนจนเยยวใสไกตรงตะลาง (ขางลาง) ฮองโกกๆ กนแตฮากไมพวก เรอนกวาง แกนคณ แกนแดง เกานางน หมวยเลอด เอามาตมผสมกน ตมไวตลอดเลย กนตลอด พอนาเบง (นางวด) กเอามาเตมอก กนแทนนา…ตองคะลานา ตองกนนาผเดยว บใหปนกบผอน ตองแยกหมอ แยกไห ถวยชาม ทกอยาง กนเฉพาะผกหนอก

 

 

 

 

 

 

 

 

66

หรอใบบวบก แกฟกขาดาเขยว มดลกสคอยๆแหงไป แลวอก 3 ป ถงสไดกนคอคนอนเขา..ถาแมมไขฟาด (ตกเลอด มไข) กะไปหาไกดามาใหมนกน ไกไมมสแดง ไมมสขาว สดาอยางเดยว”

“นานมสมใน 2-3 มอ อยไฟประมาณ 10-15 มอ นาคาวปลาสแหงหมด และ มเลอดแดงออกมาแลวก มเลอดขาวออกมา ถาอยหลายวนแหง (ยง) ด ถาไดอยไฟหลายโดน (นาน) แหงสแขงแฮง ขน (หาก) บไดอยไฟ เวลาหนาวสหนาวสะทาน คนโบราณบอกวา คลอดลกตองใหคลอดหนาหนาวสไดอยไฟ”

ยายปว อธบายคลายๆ กนกบยายรงเรอง และเพมเตมวา “การอยไฟกคอ การยางใหแหง บนแคร ตองอยไฟอยางนอย 15 มอ ถาอยไฟ แมตองคะลา

หลายอยาง กนเฉพาะหวขาแหง ตมหนอไมสด หนอกกลวย ปลากนไดแตปลาคอ (ปลาชอน) หามกนหวปลา กนขาวกบเกลอ ผกหนอกกตองกนกบเกลอ กนใหเทากบทอยไฟ”

จากการสมภาษณยายรงเรองและยายปว การอยไฟ ทกวนนสวนมากไมคอยมแลว จะกลบมานงกระโจม ซงปจจบน ใชกน “ยาเยน” ชาวบานเรยกวา “ยาเทพ” ททราบสวนผสม ประกอบดวย กระเทยม รากไม ยาอนๆ มยาหลายชนด ยาชดละ 150 บาท รบประทานชดเดยวสามารถแทนอยไฟไดเลย และถารบประทานยาเยนไมตองงดของผดสาแดงใดๆ ยาเยน มจาหนายท อาเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ

สวนการดแลทารกหลงคลอดนน ยายรงเรองเลาใหฟงวา “ลกตองอาบนาใหเลยหลงคลอด ตองใหแมนงใบตองกอนใหลกไปอาบนา นงอยบนใบตองใช

เกลอโรยใหแมนง แผลสไดหายไว บเหมนคาว ลกกใหนอนบนกระดง เวลาอยไฟกอยทงแมทงลก”

ยายปว เลาใหฟงเกยวกบการสขวญการการดแลทารากหลงคลอดวา “ลกบางคนกสขวญบางคนกบสขวญ แตตองผกแขน ปกตเรมใหขาว วนรงขน ยาขาวแหลกๆ

(เคยวขาวใหละเอยด) หมกใสใบตองใบเปาเผาในเตา เอามาปอนลก หมกใหกนจนกวามนจะกนขาวเมดได สรปกนเฉพาะนมแมและขาวหมก เดยวนเขาไมทากนแลว มนมกระปอง สะดวกด”

“ลกมตมพพอง กตมนาสม (นาใบสมชน) ใหอาบ ตวจะใส สดชนเลย เดยวนเขาไมนยมทากนแลว เขากลวลกเขาดา เพราะนาสมเวลาตมมนจะมสคลาๆ”

ยารงเรองและยายปว เลาวา การเปนหมอตาแยไมไดทาเปนอาชพ รสกภาคภมใจทไดชวยเหลอ

ไดเหนลกหลานออกมาดโลกและปลอดภย ปจจบนรสกดใจทมหมอแผนปจจบน เพราะจะมความปลอดภยมากกวา ถามเหตการณฉกเฉนกสามารถชวยได

 

 

 

 

 

 

 

 

67

ภาพท 3-17 แสดงการอยไฟของแมหลงคลอด

ภาพท 3-18 แสดงหมอสมนไพรสาหรบการอยไฟ

 

 

 

 

 

 

 

 

68

สรปองคความรจากการสงเกตและสมภาษณแบบมสวนรวม: กรณศกษาหมอจา

กานนหมบานยางโลน นายประพนธ งามแสง ใหขอมลวา หมอจา เจาจา หรอขวญจา คนปจจบนคอ คณตาชนะ (ตาบว) หาไชย เปนผนาทางจตวญญาณ (Spiritual guide leader) ของประชาชนในหมบาน หมอจาไมไดมเวทยมนตหรอเคลดลบในการรกษาโรคภยไขเจบแตอยางใด แตหมอจานบไดวาเปนบคคลทมความสาคญอยางยง เพราะหมอจาคอผทสามารถตดตอกบจตวญญาณ (Spirit) ทสงสถตประจาหมบาน ทเรยกวา “ปละคา และ ยาละคา” ซงเปนทยดเหนยวทางจตวญญาณของประชาชน หากประชาชนตองการความชวยเหลอไมวาเรองใดกตาม หากตองการขอให “ปละคา และ ยาละคา” ชวยใหสมหวงดงปรารถนา จะตองตดตอผานหมอจา ใหทาพธ “บะ” หรอ การบนบานสานกลาว สวนประกอบสาคญในพธกรรม คอ พาคาย ซงประกอบดวย ธป เทยน และดอกไม ชาวบานไมสามารถทาพธดงกลาวไดโดยอสระ เพราะเชอกนวามเพยงหมอจาเทานนทสามารถตดตอเจรจากบ “ปละคา และ ยาละคา” ได เชน หากจะเดนทางไปทางานตางประเทศ กใหนาเทยน 1 ค ไปเชญตาจาไปปกปกรกษา หมอจากจะทาพธให โดยการหยบดนหอผาเลกๆ และเทยนอก 1 ค ใหนาตดตวไปตางประเทศ เมอกลบจากจากตางประเทศแลว กใหนาดนและเทยนกลบมาคนดวย และทาการแกบะ ดวยสตวสเทา เหลา 1 ไห ไก 1 ตว แลวแตวาบนบานอะไรไว หรอเวลาจะไปแขงกฬาระดบภาค ระดบประเทศ ไปสอบบรรจเปนขาราชการ กมาขอ ปละคะ ยาละคา หากมงานใหญ งานรนเรง งานฉายหนง กตองไปบอกกลาวใหทานมาปกปกรกษา ไมใหเกดเหตเดอดรอน ใหหมบานมความสงบสข บคคลทจะเปนหมอจาไดนน ประชาชนในหมบานจะเปนผลงมตพจารณาบคคลทมความเหมาะสมเทานนดารงตาแหนงน โดยมคณสมบตคอ เปนบคคลทดารงตนอยในศลธรรม มเมตตา ชาวบานใหความเคารพนบถอ

 

 

 

 

 

 

 

 

69

ภาพท 3-19 แสดงภาพศาล“ปละคา และ ยาละคา”

จากการสมภาษณคณตาชนะ หาไชย ตาแหนง เจาจาประจาหมบาน ตาชนะเลาวา “งานบญใหญประจาหมบาน คอ งานบญทตรงกบวนพธ ทไมตรงกบวนพระ วนพระนอยไดวน

พระใหญไมได กจะมเดอน 12 เดอน 3 แลวกเดอน 6 เดอน 12 จะมแตขาวเมา ไมมของหวานของ ถาจดงานเดอน 3 มของคาว มไก มงว (วว) มเหลา ของคาวคอของสก ไก งว ฆาแลวตมใหเรยบรอย แลวกเอาใสหมอมาบะ เดอน 6 กมของคาว บมของหวาน มแตของคาวกบเหลา เดอน 12 ไมมของหวาน มแตขาวเมาอยางเดยว เอาขาวเมามาขน (ถวาย) เพน แลวเรากเกยวขาวเกยวนา”

ตาชนะอธบายถงความเปนมาเปนไปของงานบญตออกวา “เปนยง (ทาไม) ถงตองกาหนดแบบน เพราะเดอน 12 เฮาจะลงเกยวขาว เฮากจะขาวเมามาขน

เพนกอน เดอน 3 ก เฮดไร (ทาไร) เดอน 6 กไมเฮดนา จะไดเฮดขาว เฮดนาไมสมบรณ เราเลยมาบะเพน เดอน 6 เดอน 3 เรากมาบะเพน ปนจะเฮดไร เฮดสวนใหไดหมากไดผล ใหฝนตกสมบรณ เดอน 6 คอ เฮดนา เฮดใหนาสมบรณ ไดขาวไดนา ไดขาวเมา มาเลยงเพน ทบะไว ทาใหขาวเราสมบรณเดะ บาทน (คราวน) เฮากเอาขาวเมาขาวยงมาขนเพน ฟาฝนสมบรณ ขาวเมาไดหลาย ๆ กลงเกยวขาวในนาเดะ”

“… เดอน 3 หมดบาน ปาว (ประกาศ) บานปาวเมอง วนอาทตยใหเอาขาวเมามาเยยมปวนพธ วนอาทตยใหเตรยมขาวเมาไวเลย เดอน 12 กคอเดอนทแลว (พฤศจกายน) จานอยกอยศาลยา ผมอยจาใหญอยศาลป ปเปนผชาย ชอเพนคอ ปละคา ยาละคา จะเอาลกไปสอบไปแขงกฬากมาหาเพน มาบะเองบได ถาสมมตวาจะมาบะเองไมได ถงมาไดกบมประโยชน เพราะเราไมใชผบรบต (ปรนนบต) เพน บแมนควาน (ขวญ) ตองมาหาตากอน ตาชอเลน ชอบว ชอในโรงเรยนชอชนะ หาไชย วนนจานอยไมอย ลกมาจากเกาหล หมอเคยง ถาอยากจะมาบะตองมการเตรยมพธการ ถาเราจะเขามาบะเพน ผทมาก

 

 

 

 

 

 

 

 

70

บอกวาไปนนไปนเฮดนนเฮดน มยงแน (มอะไรบาง) กมแตเหลา ขวดหนง เทยนเหลอง หอหนง หมากพลพน ถามาทางไกลไมตองมกได หมากพลพน ไมใหขาดแตเทยนกบเหลา ของคาวของหวาน บม สมมตจะไปสอบ ถาสอบตดแลวจะเลยง เรากบะไวจะเลยงอะไร เหลาไหไกตว ไกตวหนง เหลาไหหนง ไกบาว ไกสาว ไก 2 ตวเดะ เหลา 2 ขวด แลวแตเราเวาวาเราบะยงไว (บนอะไรไว) ถา 4 เทา คอ งวกบเหลา 1 ชด ชดหนง หว มตน มหาง บอกเขาวาไปไหวจาว เขาจดใหเลย มครบชดอยนน ตอนมาบะมเหลากบเทยนอยางเดยว คาครไมม แลวแตศรทธา ถาไมมอะไรมาใหกทาเฮดให....” ทมาของการเปนขวญจา

ตาชนะ เลาใหฟงวา ขวญจาไมไดเรยน คนเฒาเสยชวตถายทอดลงมา ประกาศชาวบาน ประธานผใหญกานนเลอกเอา วาผใดสมควรเปนจากเสนอชอขนมา ผใดเสยงหลายกไดสทธผนน เหมอนเลอกกานนผใหญบาน คนทจะถกเลอกใหเปนขวญจาได

“ตองเปนคนด ซอสตย คนไมวาตว (ไมโกหก) บหลกเลยงงาน จาวจาไมมเกษยณถาเราทาด จนเฒาจนแก ถาเราทาไมดเรากไดออก ตองหาปใหมขนมา ถาเราทาดไปเรอย ๆ เราเมอย อยากลาแลวอยากพก กหาผใหม กเลอกเอาคอเกา ผใหมกตองเปนคนด กตองฮวาจะตองเฮดจงใด ปฏบตจงใดกบปละคา ยาละคา”

ภาพท 3-20 แสดงภาพขวญจา (ตาชนะ หาไชย)

 

 

 

 

 

 

 

 

71

หลกและขนตอนในการประกอบพธกรรม ตาชนะ เลาใหฟงวา โดยปกตการทาพธกรรมจะทาตงแตเชา ใชเวลาไมนาน แตเวลามาแกบะ

จะใชเวลานานกวา เพราะมเครองเซนไหว กลาวคาถวาย “พอเเพนกนอมแลว กเอามาแบงกนกนทเหลอในหมอ เบงจากเทยน ถาเทยนเพนมอด แปลมาเพนอมแลว เราเอาไปถวายรอจนกวาเทยนจะดบ เรากขอเพนเดะ พอเพนกนอมแลว “ปละคา ยาละคา ของเหลอ ขอเดอ ขอใหลกใหหลานใหพใหนองไดกน”

หนาทของขวญจา ตาชนะ อธบายใหฟงวา ขวญจามหนาทตดตอกบจตวญญาณ (Higher Spirit) ทสงสถตประจา

หมบาน ทเรยกวา “ปละคา และ ยาละคา ใหชวยเหลอชาวบานทเดอดรอน ทเขามารองขอใหชวยเหลอ ตวอยางเชน หากมผมาขอให ปละคา และ ยาละคา ชวยใหสอบผาน ตาชนะจะเปนผตดตอ และกลาว “ผญา” อานวา ผะ-หยา เปนคาพดทคลองจองกน ซงไมจาเปนจะตองมสมผสเสมอไป แตเวลาพดจะ ไพเราะสละสลวย และในการพดนนจะขนอยกบจงหวะหนกเบาดวย เปนการพดทตองใชไหวพรบ สตปญญา มเชาวน มอารมณคมคาย พดสนแตกน ใจความมาก ตาชนะสาธตการผญาใหฟงดงน

“ปละคา ยาละคา ลกเตาเหลาหลาน จะไปสอบไปเฮยน จะเขาหองเฮยน กาไมได กยกมอใสเพน ปละคา ยาละคา ชวยหนอยเดอ สมองวองไว หตาแจงใส สวาง คดอะไรไดทนทวงท ปชวยแนะชทางออกบอกทางไป แจงขวาก (คดออก, สวาง)”

“เรองหวย ปยา บให เราบเฮด ชาง-มา วว-ควาย ทอยทศาล ลกหลานทไปอยนนกซอมาให” ขวญจาจะไมเกบทาความสะอาดพวกธปเทยนทอยในศาล เพราะถอเปนของมงคล ไมควรเกบออก

“พวกลกหลานจะกองไป เวลาไปเฮดงาน เปนของมงคล บไดเอาออก สะสมไวอยางนตลอด มบานเกาดวย หลงเพงยกได 2 ป ศาลเกาหลายปแลว แตกอนไมมศาลา เพงสรางได 1 ป เฮดบานแบบอนกไดแตเราบมงบ เราไดแคซาน (เทาน) ถายกบานใหมตองบอก ป-ยา “ปละคา ยาละคา ลกบานหลานเมองมากหนาหลายตาเราจะมาสรางบานใหมเดะ บานเกาของยาป มาผพงแลว จะสรางบานใหมให ใหสรางแลววนเดยว เรากเตรยมขน 5 เทยน 5 ค ดอกไม 5 ค จดเทยนไปบานเพน แลวกเชญเพนขนเรอนใหม แลวแตเราจะเฮดวาไว ตาแหนงไหน ของบแลว บไดซกท ทาไมไมสรางในหมบาน คอ วา ศาลจาว เขาไมใหอยใกลบานใกลเรอน ไมอยากไดยนสนคนเวา แตพอแตแมเรารอดมาเดะ ตนไมใหญมหลาย ตองอยไกลบานคน ไมตองอยกลางหมบาน ปละคา-ยาละคา ตองมาเบงแนเลย เพราะไดกลนยาเสน เพนบไดหน เราวาวอยง เพนรบรหมด”

การแกบะ (การแกบน) ตาชนะ เลาวา ในการแกบะ จะไมมจดประทด จะเงยบ และไมมมโหร “เพราะวาเพนบมก เพน

ไมลงทรงใคร อยากบะ บยากจงใด กมเทยน ขนนาขนหนง ขนเหลาขนหนง จดเทยนเขาไปแลวกวากลาวไป ผนนผนหาเงนหาทอง เวลาเลยงเฮดแบบไหน เรากถามเพน เวลาเลยงกจดธปจดเทยนขนไป เหลายาปลาปง มไกมยง เรากเอาหว ตน เครองในมนขนไป สตวใหญเฮากลาบ ลาบขนไป ตมกเอาตมขนไป แลวเรากกลาว “ปละคา ยาละคา ลกเตาเหลาหลานเราหาเงนหาทอง ใหโชคใหลาภไมเจบไมปวย

 

 

 

 

 

 

 

 

72

เพนจะมเลยงเดะบาทนะ ทเพนบะไว เชญ ปละคา ยาละคา มาอยมากนพรอมหนาพรอมตา ตารวจ ทหาร มาอยมากนพรอมหนาพรอมตา” ตาชนะ ยงเลาอกวา “ยงไมมประวตวาผใดบมาแกบะ เพราะทกคนกเฮดตาม” ตาชนะเลาวาเคยมคนตางถนยายเขามาในหมบาน และมาลกขโมยกนปลา แลวตอมาลมหงายคาสระเลย ปละคา ไปทรงเขาใหเสยศนย (เจบปวย) คนนนกลงหมอนนอนเสอไมพดไมจา “ผมเลยตองไปเจรจา ลกเจาหลานเมองเขาไมรเรองยกโทษใหเขาเถอะ พอเวาแลวเพนกดขน ลกมาแบบบไดเปนยง ถาธรรมดานเพนบไปสง ถาบมเรองมราวเพนบเฮดดอก”

ความรสกทไดเปนขวญจา ตาชนะ เลาวา ตอนไดรบเลอกใหเปนขวญจา กรสกดใจ ภาคภมใจ เพราะชาวบานเขาเหน

คณคาของทาน เพราะทานเปนคนดชาวบานจงเลอก “เรารบใชหมบาน บมเงนดอกเงนดาวน บมเงนเดอนอนยง เปนเกยรตประวต เราคอยรบใช ด

ใจ เกดมาชาตนไดชวยงานเพนเน กจะทาดไปตลอด เฮารสกดใจปลมใจ เพราะเขาเชอเรา ดใจภมใจหลายเราเปนแลว ไมเปลาประโยชน ทกคนทมาขอไวไดหมด สมหวงทกคน”

สรปองคความรจากการสงเกตและสมภาษณแบบมสวนรวม: กรณศกษาหมอสก

ขอมลเรองหมอสก คณะผวจยไดขอมลนอยมาก เนองจากมเพยง 1 ทานเทานน และอายมากแลว ความจาไมคอยด หลงลม แตกพอจะใหขอมลไดบาง ตาเพง เปนหมอซงไมไดรกษาความเจบปวยใดๆ แตใชการสกเพอปองกนอนตรายจากการกด ตอย ของสตวมพษ เชน ง ตะขาบ เปนตน การสกโดยใชนามนควบคไปกบการลงเวทยมนตคาถา ไดรบการถายทอดความรมาจากประเทศลาว ตอนสมยเปนหนม นามนทใชสกกตองซอจากประเทศลาว ปจจบนตาเพง ไมไดทาการสกใหใคร เพราะเจบปวยเปนโรคเบาหวาน สายตาฝาฟาง มองไมชด และมอาการสน เพราะอายมากถง 77 ปแลว ความรเรองการสกกไมไดถายทอดใหผใดเลย

 

 

 

 

 

 

 

 

73

ภาพท 3-21 หมอสก (นายเพง สอนสญ)

สรปองคความรจากการสงเกตและสมภาษณแบบมสวนรวม: กรณศกษาหมอฮากไม

หมอยาฮากไม หรอหมอรากไม หมอสมนไพร ในเขตพนทรอบเขอนนาพง เปนหมอทใชวธการรกษาดวยสมนไพร แรธาตบางชนด และเขาสตว หรอสวนตางๆ ของสตวบางชนด โรคสวนใหญทรกษาไดแก โรคเลอด โรคตบ โรคไต นว โรคมะเรง โรคปวดแขงปวดขา แมลงสตวกดตอย อาการเหนอยออนเพลย และอาการผดปกตของหญงแมลกออนหลงอยไฟ

ทมาของการเปนหมอฮากไม สวนใหญหมอฮากไม หรอหมอสมนไพร ทอยรอบเขตพนทเขอนนาพง ไมไดมอาชพหลกเปนหมอสมนไพร แตอาชพหลกคอเกษตรกร ความรเรองการใชสมนไพรไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ และสวนใหญไมไดจดบนทกเปนหลกฐาน ใชหลกการจาและความคนเคยกบปา ทาใหรจกกบชนดของสมนไพรเปนอยางด

จากการสารวจมหมอสมนไพรเพยง 1 คน ทจดบนทกดวยตนเอง และอก 1 คน ทมสมดบนทกใบลานสภาพเกามากทตกทอดมาจากบรรพบรษ ตวอยางเชน คณตาศรพน ทมอาชพเกบสมนไพรมาจาหนาย และมความรเรองการรกษาดวยสมนไพร คณตาศรพนธจดบนทกไว บนสมดเลมบางๆเลกๆ เปนความรทไดจากการบอกเลาจากครบาอาจารย และศกษาดวยตนเอง

 

 

 

 

 

 

 

 

74

หมอสมนไพร 2 ราย ทผานการอบรมวชาสมนไพรหลกสตรพเศษ ระดบผนาเผยแพรสมนไพร

จากมลนธในโครงการพระราชดารสวนปาสมนไพร สมาคมสมนไพรแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย

และประกอบอาชพเปนหมอสมนไพร ปลกและขายสมนไพร มตารายาสมนไพร

ภาพท 3-22 ภาพตวอยางตาราสมนไพรทหมอสมนไพรเขยนขน

จากการบอกเลาจากครบาอาจารย และศกษาดวยตนเอง

 

 

 

 

 

 

 

 

75

ภาพท 3-23 ภาพตวอยางตาราสมนไพรทมการจดพมพเผยแพรเชงพานช

ภาพท 3-24 แสดงภาพตวอยางตาราสมนไพรโบราณทมการจารกบนในลาน (ฉบบถายเอกสาร)

 

 

 

 

 

 

 

 

76

แหลงสมนไพร แหลงเกบสมนไพร สวนใหญ จะขนไปเกบทอทยานแหงชาตภพาน เพราะมสมนไพรจานวนมาก

และครบทกชนด มากกวาพนทบรเวณเขอน ถงแมวาเขตอทยานแหงชาตจะเปนเขตหวงหามกตาม หมอสมนไพรอธบายวา

“จอบ (แอบ) เขาไปเกบเอา มนมหลาย บยาน (กลว) หมดดอก เทวดาปลกไวให รกษาไวให เฮาบไดเอาไปขาย เอามารกษากนเอง เพนบวาดอก แตวาพกหลงบคอยกลาไปเอาผเดยวดอก มนมชาง ราชนเอามาปลอย ยานมนด”

การถายทอดความร นางยงทอง จกษจนดา หมอสมนไพรเลาถงความรเรองสมนไพรและการรกษาดวยสมนไพร ของตนวา เปนหมอสมนไพรตงแตเปนสาว เนองจากตอนเดกๆเคยเขาปาไปหาสมนไพรกบผเฒา ผแก ในหมบาน (นางเครอ ศรเมอง และ นางแดง สตรไชย) โดยไดรบการถายทอดโดยการบอกกลาว ความชานาญในการรกษา คอ โรคปวดขอตางๆ ปวดหลง ปวดเอว ปวดเมอยตางๆ สมนไพรสาหรบอยไฟของแมหลงคลอด ยาบารงกาลง มยาสมนไพรเกบไวตดบานประจา เพอใชเองและชวยเหลอเพอนบาน ไมไดทาเปนอาชพ ไมเคยจาหนาย นางเครอเลาวา เคยนาสมนไพรจากภพาน ลงมาปลกทบาน แตไมขน “ปลกแลวมนบตดเดะ มนบคอกบอยกบธรรมชาตของมน ถาสตดแนกะคอสเปนพวก เกานางน ปลกงายอย”

การรกษาดวยสมนไพร การรกษาดวยสมนไพรนน มทงการตมดม การฝนทา อม โดยมทงตวยาหลก และเขายา สวนใหญจะไมนยมใชเดยวๆ สวนของสมนไพรทใช สามารถใชไดทกสวน เชน ราก เมลด เปลอก ลาตน (แกน) ใบ ดอก แลวแตชนดของสมนไพร คณยายเครอ ศรเมอง หมอสมนไพรอกทานหนง ซงเปนครของนางทอง จกษจนดา เลาใหฟงถง สตรยายาบารงกาลงวาประกอบดวย มากระทบโรง หมวยเลอด ประดงเลอด เอามาตมกน สวนยาแกพษเหด แกเมาเหลา ประกอบดวย ตนรางจด เกานางน นามาฝนกน

ตอนท 3 ชนด สรรพคณ ชอทางวทยาศาสตรของสมนไพรทพบในพนทปกปกพนธกรรมพช คณหมอสนวล ทมแสง ลงจนดา จตรปรดา นายชาร มะโนขนธ และ คณตาศรพน ศรมกดา ผเปนทงหมอสมนไพรและผนาทาง เลาใหฟงถง สรรพคณของสมนไพรชนดตางๆ ผวจยไดทาการรวบรวมทงจากคาบอกเลา ตารา วารสาร ดงรายละเอยดแสดงในตารางท 3.5

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด

ท ชอสามญ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

1 กลวยเตา กนคก, ตบเตานอย,

สกคก, ปกคก

1.Annonaceae 1.Polyalthia debilis Finet et.

Gagnep.

แกพษไข แกวณโรค แกปวดทอง ราก – ตมดม ผลสกสเหลองกนได

2 กรวยปา ผาสาม (อดรธาน

,นครพนม), คอแลน

(โคราช/ภาคอสาน),ขน

เหยง บนเหยง (สกลนคร),

หมากผาสาม,ตวย, ผเสอ

หลวง, สเสอหลวง

1.Flacourtiaceae 1.Casearia grewiifolia Vent.

var. grewiifolia.

แกเบอแกพษ แกโรคผวหนงผน รกษา

รดสดวง บารงกาลง

1.แกน – ตมดม แกเบอแกพษ 2.ดอก/ใบ/เมลด- 10-15 ใบ

ตาพอกเตมนามนพช แกโรคผวหนงผน 3.เปลอก - ฝนกน

รกษารดสดวง 4.เปลอก - ตมดมบารงกาลง

3 กระเจยวแดง กระเจยวแดง, ดอกดน,

กระเจยวโคก, กระชายดง,

อาวขาว (เชยงใหม), วาน

มหาเมฆ

1.Zingiberaceae 1.Curcuma sessilis Gage. ชวยสมานแผล ใชขบลมในกระเพาะ

อาหาร แกทองอด ทองเฟอ และลดกรดใน

กระเพาะอาหาร ยาระบาย

1. หนอออน – ตมกน/ดม ชวยสมานแผล 2.ดอกออน– ตม

กน/ดม รสเผดรอน กลนหอม ใชขบลมในกระเพาะอาหาร

แกทองอด ทองเฟอ และลดกรดในกระเพาะอาหาร ยาระบาย

4

กระชายดา กระชายผ/วานจงงง, วาน

พญานกยง, วานกนบง,

วานกาบง, วานกาบงภย,

กะแอน ระแอน

(ภาคเหนอ), ขงทราย

(มหาสารคาม)

1.Zingiberaceae 1.Kaempferia parviflora

Wallich. ex Baker

เปนยาอายวฒนะ บารงกาลงสาหรบเพศ

ชาย บารงหวใจ แกใจสนหวว รกษาอาการ

มอเทาเยน อาการขดเบา แกลมวงเวยน

แนนหนาอก ขยายหลอดเลอดหวใจ โรค

เกาต ชวยใหโลหตหมนเวยนดขน

ผวพรรณผดผอง

เหงา – ปรงรบประทานอาหาร คนนาดม

77

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

5

กระโดนโคก กระโดน 1. Lecythidaceae 1.Careya sphaerica Roxb. แกนากดเทา แกโรคกระเพาะอาหาร

สมานแผล แกพษง บารงกาลงหญงหลง

คลอด

1.เปลอก – ฝนทาปากแผล 2.ผล – ตมนาดม

6

กระตงใบ กะตงแดง, เของ, บงใบ,

กะตงบาย, กะลงใบ, เของ

แขงมา, ขหมาเปยก

1.Leeaceae 1.Leea indica (Burm.f.) Merr. บารงฟน แกผดสาแดง บารงนานม 1.ผล – รบประทาน 2.เปลอก – ใสหมากเคยว 3.ราก – ฝน

/ ตมดม

7 กระถน กระถน, กระถนบาน,

กะเสดโคก, กะเสดบก,

ตอเบา, สะตอเทศ, สะตอ

เบา, ผกกานถน, ผกหนอง

บก

1.Leguminosae-Mimosoideae 1.Leucaena leucocephala

(Lamk.) de Wit

ขบระดขาว แกเบาหวาน ทองรวง 1.ใบ – รบประทานแกทองรวง สมานแผล หามเลอด ใชเปน

ยาสมาน 2.เมลด – เปนยาถายพยาธไดอยางด เปลอก– ม

รสฝาดเปนยาฝาดสมาน 3.ราก– สามารถปรงเปนยา

อายวฒนะ ขบลม และขบระดขาว

8 กระทมโคก ตองทง, กระทมโคก,ทอม,

อถาง, ปอเตาไห

1.Rubiaceae 1.Mitragyna hirsuta Havil. อยกรรม (อยไฟหลงคลอดบตร) สมานแผล

เขายาบารงนานม แกทองรวง แกปวด

มวนในทอง

1.ราก – ตมดม เขายาอนๆ 2.เปลอก – ฝนสมานแผล 3.ใบ-

รสฝาดมาก ตมดม

78

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

9 กระบก กระบก, กะบก, จะบก, จา

เมาะ, ซะอง, มะมน, มน

มะลน, หมกลน, หลกกาย,

ตระบก, บกหมากบก

1.Irvingiaceae 1.Irvingia malayana Oliv. ex

A. Benn.

แกเสนเอน บารงเสนเอน เมลด – ตากกนสด รสมนแกเสนเอน รสหอมเยน บารงหวใจ

10 กระบาก กระบาก, ตะบาก,

กระบากขาว, กระบากโคก,

กระบากชอ, กระบากดาง,

กระบากดา, กระบากแดง,

ชอวาตาผอ, บาก, พนอง,

หมดงวา, ประดก

1.Dipterocarpaceae 1.Anisoptera costata Korth. แกไข เนอไม – ฝนหรอตมดม เขายา

11 กระพ กาพเขาควาย, แดงดง,

มะขามปา, กาพ, จกจน,

เกดดา, อเฒา, เกลดเขา

ควาย

Leguminosae (Papilionaceae) 1.Dalbergia cultrata Graham

ex Benth.

เปนยาระบาย แกโรคกระเพาะ รกษามะเรง เถาวลย-ตมดม

12 กฤษณา กฤษณากลน 1.Thymelaeaceae 1.Aquilaria crassna Pierre ex

H. Lecomte

บารงหวใจ แกโรคทองอดทองเฟอ โรค

ลาไส โรคกระเพาะอาหาร โรคตบ คลาย

เครยด (นามนหอม)

1.เนอไม - บดผสมนา 2.เมลด– กลนเปนนามนหอมระเหย

79

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

13 กลวยนอย หมากกลวยนอย, บกนมแมว 1.Annonaceae 1.Xylopia vielana Pierre แกไข อยไฟ เนอไม / ราก – ตมดม

14 กอหน กอหน/กอปน(ปตตาน) /

กอหม (ตรง)

1. Fagaceae 1.Lithocarpus encleisacarpus บารงนานม บารงกาลง (เนอไมสวนทยง

ออน เรยก นางกอ)

เนอไมหรอสวนทออน “นางกอ” – ตมดม

15 กะตงใบ พมพ พวงพ / ตางไก

(อบลราชธาน)/คะนางใบ

(ตราด)/ตองจวม,ตองตอม

(เหนอ)/บงบายตน (ตรง)/

ชางเชง,ดงหวาย (นราธวาส)

1.Leeaceae 1.Leea indica (Burm.f.) Merr. แกพษ ผดสาแดง บารงนานม แกฝ ผนคน

รกษามะเรงเตานม

1.ราก - ฝนหรอตมดม แกปวดทอง ทองเสย บด ขบเหงอ

แกอาการปวดเมอยตามรางกาย ตมดมวนละ 2-3 ครงจนยา

หหมดรสฝาด 2.ราก - ตาพอก ศรษะ แกวงเวยน ปวดเมอย

กลามเนอ แกผนคนผวหนง 3. ทงตน - ตมดม รกษา

โรคมะเรงเตานม

16 กาแพง เจดชน ตาไก (ชยภม ,สรนทร),

กาแพงเจดชน (อดรธาน),

หลมนก, ตะลมนก

(ภาคใต), นานอง มะตอมไก

(ภาคเหนอ)

1.Celastraceae 1.Salacia chinensis Linn. แกโรคไต แกทองผก ยาระบาย แกลมตขน

ลาตน แกปวดเมอย คลายเสนเอน ขบ

ปสสาวะ แกรดสดวง ฟอกและขบโลหต

ระด รกษาโรคตบอกเสบ (ผสมกบเปลอก

ตนมะดก)

เนอไม- ตมนาดม (เขายากบ ตาไก ตากวง ออยดา ขมนเกลอ

ดกหน ตบเตา ใชลาตนของทกตนรวมกน มาตมนาดม) ยา

ระบาย (เขายากบ ยาปะดง ตากวง ดกไส คอแลน พาสาน)

ขบปสสาวะ (เขายากบ แกนตาไก แกนตากวง แกนดกไส

แกนตานนกกดแกรดสดวงทวาร (เขายากบ วานงวงชาง แกน

กระถน ปนขาว แลวตม)

80

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

17 กาแพงเกาชน ตากวง , ตากวาง

(นครพนม), กระดอเยน

(เกาะชาง)

1.Celastraceae 1.Salacia verrucosa Wight. บารงโลหต แกโลหตจาง แกโลหตและ

นาเหลองพการ บารงตบไต แกระดขาว

แกกระษยไตพการ แกปวดหลงปวดเอว

1.เนอไม-(เขายากบ ตาไก ออยดา ขมนเกลอ ดกหน ตบเตา

ใชลาตนของทกตนรวมกน มาตมนาดม) ยาระบาย (เขายากบ

ยาปะดง ดกไส คอแลน พาสาน) ขบปสสาวะ-ใชแกนตากวง

(เขายากบ แกนตาไก แกนดกไส แกนตานนกกรด) ตวอยาง

ตารบยาของตากวง ใชเปนยาแกปวดเมอย แกกษย บารง

กาลง ใช(ตากวง ตาไก เถาวลย เปรยง เถาวลยเหลก เครอ

เขาแกลบ) ตมกนเปนประจา ตวอยางตารบยาระบาย ใชตาก

วง ตาไก แกนนมสาว แกนดกใส รากเกยงปน กาฝากตนตว

ตมกน

18 กาลงชางสาร ชางนาว ,ตานกกรด,ชาง

โนม,ชางโหม,ตาชบาง,ฝน,

โวโร, ตาลเหลอง

(ภาคเหนอ), กระแจะ

(ระนอง), ขมนพระตน

(จนทบร)

1.Ochnaceae 1.Ochna integerrima

(Lour.)Merr.

เขายาบารงกาลง เปนยาบารงธาต  บารง

ลง  เจรญอาหาร  ขบลม บารงเสนเอนให

แขงแรง  และแกปวดเมอย บารงเสนเอน

ใหแขงแรง  และแกปวดเมอยตามรางกาย

1.เปลอกและเนอไม – เขายาตมดม 2.ผล –รบประทาน

ได มรสเปรยว

19 เกลดมงกร จะขาง ,อแปะ, กะปอดไม

, เบย (ภาคกลาง)กระดม

เสอ เกลดลน, เบยไม,

กบมาลม

1.Asclepiadaceae 1.Dischidia nummularia R. Br. แกปสสาวะแสบขด บารงเลอด แกรดสดวง

แกปวดเมอย

เนอไม – ตมดม

20 เกลดลนใหญ เจดรน, ลบตบตน,

กาสามปกใหญ, เกลดปลา

1.Leguminosae-

caecalpinodeae (Fabaceae)

1.Phyllodium longipes (Craib )

Schindl.

แกกระษย ไตพการ แกปวด แกเคลดบวม

ใบ แกไข แกปสสาวะดา แกไขจบสน

1. ราก – ตมดม / ตาพอกบรเวณปวด 2. ใบ – ตมดม

81

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

21 เกานางน เกานางน 1.Menispermaceae 1.Tiliacora triandra ใชในการอยไฟมสรรพคณในดานการแก

การผดสาแดง,แกกนผด ของสตรกอน

คลอดและหลงคลอด ถอไดวาเปนสมนไพร

จาเปน ทตองมไวในครวเรอน เพอเอาไว

แกไขเบองตนสาหรบ ผทเสยงตอการผด

สาแดง

แกน/เปลอก – ตมดม

22 แกลบหน ดกเขยด ,กระดกเขยด กะ

ดกเขยด (นครพนม) ,

ดกอง (ราชบร บรรมย)

องใหญ (นครราชสมา,กลาง

, อสาน) , แกลบหหน

แปรงหหน (ปราจนบร)

1.Leguminosae-

Papilionoideae

1.Dendrolobium

lanceolatum (Dunn.) Schindl

ดบพษรอนถอนพษไข แกโรคบด รกษา

อาการถายเปนมกเลอด ไตพการ

ราก-ตมดม แกโรคทางเดนปสสาวะพการ หรอไตพการ

23 ขอย ขอยทง ,กกไมฝอย

(ภาคเหนอ), ซะโยเส (กระ

เหรยงแมฮองสอน),

ตองขะแหน (กระเหรยง

กาญจนบร), สมพอ (เลย),

สะนาย (เขมร)

1.Moraceae 1.Streblus aspera Lour. แกโรคผวหนง รกษาแผล หงเปนนามนทา

รกษารดสดวงทวาร รกษารามะนาด แก

ทองรวง เปนยาอายวฒนะ

1.กง – ใชแปรงฟน 2.เปลอกตน– เปลอกตนสดขนาด 1

ฝามอสบตมกบนาพอควร ใสเกลอใหมรสเคม ตม 10 - 15

นาท อมนาตมอนๆ บอย 3.เมลด- ผสมกบหวแหวหม

เปลอกทงถอน เปลอกตะโกนา ผลพรกไทยแหงและเถา

บอระเพด ดองเหลาหรอตมนาดม

24 ขมอด ขมอด,(สโขทย), กระพ

หยวก (นครราชสมา), กะป

(สรนทร), อเมง

(อบลราชธาน), ถอน

(ลาพน) , กระเบากลก

1.Leguminosae-

Papilionoideae

1.Dalbergia lanceolaria L.f.

var. lakhonensis (Gagnep.)

Niyomdham

เปนยาถายพยาธ รกษาโรคเรอน เมลดและเนอไม – ผสมกบใบฝรง หรอ ผสมกบกาแพง 7 ชน

/ กาแพง 9 ชน

82

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

1.Apocynaceae 1.Rauvolfia serpentina (L.)

Benth. ex Kurz 2.Rauvolfia

trifoliata Baill.

3. Ophioxylon serpentinum

L.2.Rubiaceae 1.Ixora coccinea L.

2.Ixora grandiflora Schlecht

.ex Hook.f

26 ไขเนา ไขเนาใหญ ปล (สรนทร) ข

เหน (อบลราชธาน), คา

มอกชาง, ผาดาม, หอมไก,

ยางมอกใหญ, แสลงหอมไก

, คามอกหลวง

Verbenaceae 1.Vitex glabrata R. Br. แกเบาหวาน แกตาลซาง เขายาเบาหวาน

เปนยาครอบจกรวาล

เปลอก เนอไม ผล – ตมดม

27 พลบพลาลาย คอม,กะปกกะป ,

สากกะเบอดง ,สากกะเบอ

ละวา,หมากหอม, ลาย ,

พลา, คอม ,กอม

(ภาคเหนอ), คอมสม,

กอมสม (ภาคอสาน),

พลองสม, คอมเกลยง

(ภาคตะวนออก), ,พลบพลา

,ขเถา (ภาคกลาง), จอมอ

แก, นาลายควาย (มลาย-

ภาคใต),พลาขาว ,พลาลาย

(ภาคใต)

1.Tiliaceae 1.Microcos tomentosa Smith. แกพษยางนอง เขายาอนๆไดหลายตารบ

บารงกาลง

1.เปลอก – ฝนทาแกพษ 2. เนอไม – เขายา

83

25 เขมแดง เขมแดง , เงาะ ,เขมแดง ,

ตโดปโยบเกะ, จะปโย

ราก – เขายาตมดมแกไข เจรญอาหาร ลดความดนโลหต ทา

ใหนอนหลบ ขบพยาธ บารงไฟธาต

บรรเทาอาการบวม รกษาไตพการ รกษา

เลอดกาเดา รกษาเสมหะ

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

1.Randia siamensis Craib.

2.Oxyceros horridus Lour.

29 คารอก ประดงเลอด ,ตานกกรด ,

หาฟาน ,ชางนาว (ราชบร

,นครราชสมา)/ อนขไก

(ลาปาง) / ตานกกด (ชยภม)

1.Connaraceae 1.Ellipanthus tomentosus

Kurz var. Tomentosus

แกปวดฟน แกปวดทองเกรง แกทองอด

ทองเฟอ ชวยเจรญอาหาร แกไตพการ หด

1. แกน – ตม อมแลวคาย แกปวดฟน 2.กง / กาน / ตน –

ตมดม(ผสมตนพลบพลา+กาแพงเจดชน +ตนสบขาว + ตน

พลองเหมอด +แกนจาปา ตมนาดมแกหด เปลอก + แกน –

ตมดมแกไตพการ)

30 บอระเพด ตวเจตมลยาน เถาหวดวน,

หางหน, จงจง, เครอเขาฮอ

(หนองคาย) เจตมลหนาม

1.Menispermaceae 1.Tinospora crispa (L.)  Miers

ex Hook.f.& Thomson

เปนยาอายวฒนะ แกปวดเมอย แกไขปวด

ศรษะ รกษาฟน รกษาโรครดสดวงทวาร

ชวยใหเจรญอาหาร แกฝมดลก ฝมตกต แก

รอนใน รกษาโรคเบาหวาน ลดความรอน

แกดพการ แกเสมหะ เลอดลม แกไขจบสน

1.เถาว - (สด) ตาคนนาดมกอนอาหารเชา-เยน แกไข (แหง)

บดเปนผงผสมนาผงปนเปนลกกลอนกนกอนนอนเปนยา

อายวฒนะ 2.เถา(สด) - ใชดองเหลาเปนยาอายวฒนะ(ความ

แรง 1 ใน10) รบประทาน2 - 4 ชอนชา กอนอาหารเชา-เยน

3.ตน(สด) - คนนาดมกอนอาหารเชา-เยนแกไข

1.Fernandoa adenophylla

(Wall. ex G.Don) Steenis2.Markhamia stipulata

Seem.ex K. Schum. Var. kerrii

Sprague

84

1.Rubiaceae เขายาตางๆ แกระดขาว แกรดสดวง ขบ

ประจาเดอน แกไข แกเลอดออกตาม

ไรฟน 4. เปลอก - แกเสมหะ และดซาน

รดมดลก 5. ผง -ฟอกเลอด บารงโลหต

6. หนาม- แกฝประคารอย

1.เมลด – ตมเขายา 2.ราก / กง / กาน / ใบ - เขายาแก

รดสดวง 3.ผล - ตมนาดมขบประจาเดอน

31 แคหางคาง แคราว, แคหน, แคลาว,

แคหางคาง, แคขน, แคบด

(ภาคเหนอ) แคพอง (ส

ราษฎรธาน) แคหวหม

(นครราชสมา) แฮงปา

(จนทบร)

1.Bignoniaceae แกโรคลมเปนพษในลาไส สะอก รกษาโรค

ผวหนง เมลด-แกชก บารงโลหต ขบเสมหะ

1.เครอ – ตมรวมกบกระจอนแดง หวกระแต หนมานนงแทน

กระรามเดนดง ตะขาบภผา ดม 2.ดอกและฝกออน ใชเปน

ผกจมนาพรกแตตองตมใหสกเสยกอนเพราะมรสขมเลกนอย

คดเคาเครอ28 คดเคา ,เคดเคา

(ภาคเหนอ), หนามลดเคา

(เชยงใหม), คดเคาเครอ

(โคราช), คดเคาหนาม

(ชยภม), พญาเทาเอว

(กาญจนบร) คดเคาหม,

คดเคาหม, ตงขย, ตงผ.

มะกงผ, หชะลวง

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

1.Guttiferae

2.Clusiaceae

33 ชะเอม ชะเอมปา (กลาง), ตาลออย

(ตราด), เพาะซโพ

(กะเหรยงแมฮองสอน),

ยานงาย (ตรง), สมปอย

หวาน (ภาคเหนอ),

ออยชาง (สงขลา,นราธวาส)

1.Leguminosae -

Mimosoideae

1.Albizia myriophylla Benth. เสรมสรางความแขงแกรงใหกบระบบยอย

อาหาร และระบบการเผาผลาญภายใน

รางกาย ชวยการดดซมสารอาหารและการ

สรางเมดเลอด รวมถงการเสรมสราง

กลามเนอใหแขงแรง ชวยลดการอกเสบ แก

เจบคอ แกไอ ขบเสมหะ ทองอด ทองเฟอ

อาหารไมยอย แผลในกระเพาะอาหาร เยอ

เมอกของทางเดนหายใจสวนตนอกเสบ

1.เปลอกของราก จะมเปนสแดง และมรสหวานใชเปนยา

บารงกาลง ทาใหคลนเหยน อาเจยน 2.ราก จะมรสชม ใช

เปนยาบารงปอด 3.ผล จะมรสหวาน ใชเปนยาบารงกาลง

และอาการคอแหง ทาใหชมชน ดอกใชรกษาอาการคน และ

รกษาพษฝดาษ ทาใหเสมหะแหง และเปนยารกดพการ

34 ดงดา ดงดา 1.Combretaceae 1.Terminalia citrina เขายาแกโรคกระเพาะ สมานบาดแผล แก

พษง

แกน – ฝนทาปากแผล

35 ดปลากง แฮนปากง , ดปลากง 1.Acanthaceae 1.Phlogacanthus pulcherrimus

T.Anderson.

แกดซาน เขายาตางๆ ลาตน / ราก / ใบ – ตมดมเขายา

85

มสรรพคณชวยระบายทอง แกไข ฟอก

เสมหะ แกธาตพการ ใชฟอกเสมหะและ

เลอด

1.ยอดออน -มรสเปรยวใชปรงอาหาร 2.ราก- ใชแกไขตวรอน32 ชะมวง สมโมง,สมมวง , มวง กะม

วง, ตระมง, สมงวง, หมาก

โมก, มวงสม

1.Garcinia cowa Roxb.ex DC.

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

36 แดง แดง ,กรอม (อดรธาน) /

สะกรอม ควาย (เชยงใหม)

/ ไคว (แพร ) จะลาน,

ตะกรอม สะกรอม

(จนทบร) / ปราน (สรนทร)

แดง (ทวไป) / ไปร (ศรสะ

เกษ) / ผาน (เชยงใหม) /

เพย (ตาก)

1.Mimosaceae 1.Xylia xylocarpa Taub. Varr.

kerrii Nielsen

แกไข เนอไม แกทองบด ยาระบาย ปวดฟน 1.ดอก – ตมดมแกไข 2. เนอไม – เขายา แกบด รกษา

อาการปวดฟน3. แกน - 1 กามอตมดมกอนนอนเปนยา

ระบาย

37 แสมแดง แดงนา, ตาเสอ,แสมแดง 1.Meliaceae 1.Amoora culcullata Roxb. 2.

Aglaia culcullata (Roxb.)

Pellegr.

แกผดผนคน ตน (ไมเลอย) – ขยผสมนาและขมนชน ทาผวหนง

38 ตะโกพนม หลงดา,ชาตตะโก,หางดา,

หางดา, กาดา

1.Ebenaceae 1.Diospyros castanea Fletch. บารงนานม แกไข เขายาอนๆ 1.ตน นาตมเปลอก กนเปนยาบารงรางกาย 2. ผล เปนยา

ฝาดสมาน กนเปนยาแกอาเจยน แกทองรวง

86

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

39 ตะขบปา เบนโคก (อบลราชธาน)

ตานเสยน มะแกวนนก มะ

แกวนปา มะขบ

1.Flacourtiaceae 1.Flacourtia indica (Burm.f.)

Merr.

แกเบาหวาน แกผดสาแดง แกทองรวง บด

มกเลอด ขบเหงอ ขบพยาธไสเดอน แก

ตานขโมย แกโรคผวหนง ประดง ผนคน

แกเจบคอ ลดไข

1.แกนไม-เขายาผสมกบตนไขเนา (คามอกหลวง) กบ สดาปา

(คามอกนอย) 2. แกนหรอราก 1 กามอตมนาพอทวมยา ดม

วนละ 3-5 ครงแกโรคไตพการ 3. เปลอกตน อมกลวคอแก

เจบคอ ตารวมกบนามน ใชทาถนวด แกปวดทอง แกคน 4 .

นายางจากตน และใบสด กนเปนยาลดไขสาหรบเดก แกโรค

ปอดอกเสบ แกไอ แกบด และทองเสย ชวยยอย 5. นาตมใบ

แหงกนเปนยาฝาดสมาน ขบเสมหะ แกหด หอบ หลอดลม

อกเสบ ขบลมและบารงรางกาย 6. ใบทยางไฟจนแหงใชชง

กนหลงคลอดบตร 7.เมลด- ตาพอกแกปวดขอ 8. ผล-

กนได มปรมาณวตามนบสง แกออนเพลย บรรเทาอาการโรค

ดซาน มามโต แกคลนไส อาเจยน และเปนยาระบาย

40 ตะครอ คอ 1.Sapindaceae 1.Schleichera oleosa (Lour.)

Oken

แกปวดขอ กระดก เนอไม – ฝน / ตม

41 ตะเคยนหน แคนตะเคยน เคยนทราย

ตะเคยนหน เหลาเตา

1.Dipterocarpaceae 1.Hopea ferrea Laness. แกไข เปนยาสมานแผล 1.เนอไม – ตมดม 2. ยาง – ทาสมานแผล

87

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

42 ตะไครตน จะไครตน ตะไคร ตะไคร

ตน/ เดอะหลสะ (กระเหร

ยงแมฮองสอน) /กระหรอ

ซะ (กระเหรยงเชยงใหม)

1.Lauraceae 1.Litsea cubeba (Lour.) Pers.

2.Cinnamomum ilicioides

A.Chev.

3.Cinnamomum siamenssa

Craib

4.Laurusm cubeba Lour.

 ขบลมในลาไส ดบกลนคาว ทาใหผายลม

เรอ แกปสสาวะพการ แกขดเบา แกเบา

เหลองแดงขนขน แกคลนเหยน แก

พะอดพะอม  ใชรกษาไข ยารกษาโรค

กระเพาะ

1.ราก – ตมดม เปลอก- ตมดม 2.ผล – รบประทาน

43 ตะแบกเปลอกบาง เปอยขาว, เปลอยแดง, เป

ลอยลาน

2.Lythraceae 1.Lagerstroemia duperreana

Pierre ex Gagnep.

แกถายมกเลอด บด 1.เปลอก – ฝน / ตมดม

44 ตาถบขนก เขมขาว 1.Rubiaceae 1.Ixora cbarbata Craib แกโรคตาแฉะ ตาแดง ราก แกมะเรง แกไข

ทบระด

1.ดอก – 1 กาตมกบนาตาล แกไขทบระด แกโรคตาแฉะ ตา

แดง 2.ราก – ฝนทาแผลแกมะเรง

88

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

45 ตมกาขาว บกตมกา, ตมกาขาว

(สรนทร) กลอวแซ, กลออง,

กละอ,ขกา, ปลเวยต, มะ

ตง, มะตงตน, มะตงหมาก

1.Straychnaceae 1.Strychnos nux-blanda A.W.

Hill

แกพษง แกระดขาว เปนยาระบาย 1.เปลอก (เปลอกตนและเปลอกราก-เคยวพนแกพษง บน

ปากแผล 2.เนอไม-เขายาอน แกระดขาว ใสนามะนาวทงทา

ทงกน 3.ราก -ผสมกบรากชะมวง ตนกาแพงเจดชน และราก

ปอดน ตมนาดมผสมกบเหลาดองดงและผลปอพรานเปนยา

ระบาย

1.Hypericaceae (Clusiaceae) 1.Cratoxylum formosum

(Jack) Dyer subsp. pruniflorum

(Kurz) Gogel.

2.Clusiaceae 2.Cratoxylum formosum

(Jack) Dyer

47 ยางบง ยางบง 1.Lauraceae 1.Persea urzii Kosterm. เปนยากนยง เปลอก-ผสมกามะถน ทาเปนยากนยง

89

46 ตวขาว ตวแดง, ดวเลอด, แตวหน,

แตว,ตาว (สตล), ตวสม

(โคราช), ตวแดง,ตวยาง,ตว

เลอด (เหนอ), ตวหน

(ลาปาง), ตวเหลอง (เหนอ,

กลาง), ตวขน(กลาง

,โคราช), เตา (เลย)

1.ราก / เนอไม ตมดม 2.เปลอก – ฝน ตม ดมแกธาตเปน

พการ 3. ราก - ใชผสมกบหวแหวหมและรากปลาไหลเผอก

ตมดมวนละ3 ครง ขบปสวะแกปสสาสะ 4. นายา -ทารอย

แตกของสนเทา 5. รากและใบ- นาตมกนเปนยาแกปวดทอง

6. เปลอกและใบ ตาผสมนามนมะพราว ทาแกโรคผวหนง

บางชนด

แกไข แกทองรวง บด

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

48 เตง เตง,จก (มหาสารคาม),

เคาะเจอ, แงะ, เจอ, ชนตก,

เตงขาว, เนาใน, ประจต,

ประเจก, ลาไน, แลเนย,

อองเสยงยง

1.Dipterocarpaceae 1.Shorea obtusa Wall. ex

Blume

เขายาแกโรคกระเพาะ สมานแผล ยา

อายวฒนะ

1.เปลอก – ฝนทาแผล 2.ดอก /ใบ/เมลด – ตาพอก 3.

เปลอก – (แกรดสดวง) ฝนกน 4.เปลอก – ตมดมบารงกาลง

5.กงออน- เคยวรบประทานแกปวดทอง

49 เตาราง ตาว, เของหลวงจอย 1.Palmea (Arecaceae) 1.Caryota mitis Lour.

2. Caryota urens L.

แกตบทรด เงา – ตม / ฝน เขายา

50 เถาประสงค ประสงคชาง, เครอซด 1.Asclepiadaceae 1.Streptocaulon juventas

(Lour.) Merr.

รกษาปากนกกระจอก เปนยาแกไอ แก

กลามเนอทองเกรง บารงนานม แกปวด

เมอย บารงนานมขณะอยไฟ

1.นายาง – ทาแผลปากนกกระจอก 2.ราก – ตมดมแกไอ

แกกลามเนอทองเกรง บารงนานม แกปวดเมอย บารงนานม

ขณะอยไฟ

51 นมนอย นาเตาแลง , ตองแลง

(มหาสารคาม)/ นานอย ,

ตงไก ,ตงไก

1.Annonaceae 1.Polyalthia evecta (Pierre)

Finet & Gagnep.

เขายา บารงนานม แกพษ ผดสาแดง แก

กลามเนอทองเกรง

ราก -ฝนเขายา หรอตมนาดมแกกลามเนอทองเกรง

90

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

52 นมสวรรค พมพเหลอง, พนมสวรรค,

เขมฉตร, สาวสวรรค,

นานมสวรรค, เขมชาด,

หวลง, ฉตรฟา

1.Labiatae 1.Clerodendrum paniculatum

L. Var panicultum

เปนยาระบาย แกปวดขอและปวด

ประสาท แกทรวงอกอกเสบ แกไขดนบวม

แกลกหนใตรกแรบวม แกพษแมลงสตวกด

ตอย แกฝภายใน

1.ราก – ตมดมเขายา เปนยาระบาย 2.ใบสด – ตาพอกแก

ทรวงอกอกเสบ และแกไขดนบวมและพอกแกลกหนใตรกแร

บวม 3.ราก ดอกและลาตน - แกพษแมลงสตวกดตอย แกฝ

ภายใน.

53 นมนาง นมนาง , มะไฟแรด,ตานนม 1.Sapotaceae 1. Xantolis cambodiana

(Pierre ex Dubard) P.Royen. 2.

Pouteria combodiana (Pierre)

Baehni

บารงนานม แกไข เนอไม – ตมดม หรอฝนเขายาแกไข

54 นาเตาดง นาเตาดง 1.Cucurbitaceae 1. Lagenaria siceraia (Molina)

Standl. 2.

Lagenaria leucantha Rusdy

3.

Lagenaria vulgaris Ser.

แกโรคดซาน ตาเหลอง เนอไม – เขายา (ไขเนา/คามอกหลวง +คามอกนอย / สดา

ปา)

53 ประด ประด 1.LeguminosaePapilionoideae 1. Pterocarpus macrocarpus

Kurz 2.

Pterocarpus parvifolius Pierre

3.

Pterocarpus cambodianum

Pierre 4. Pterocarpus

gracilis Pierre

แกไข เนอไม – ตมดม

91

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

55 ปอขแฮด ขาวหลาม, ขเหลา 1.Annonaceae 1.Mitrephora maingayi

  Hook.f. & Thoms.

เขายาแกไข ไขหด อสก อใส เนอไม / ราก – ผสมกน หรออยางใดอยางหนงกนกบนา

56 เปลานอย เปลานอย (มหาสารคาม)/

เปลาทาโพ

Euphorbiaceae 1. Croton Sublyratus Kurz

2. Croton stellatopilosus

Ohba

3. Croton joufar Roxb. 4.

Croton longissimus Airy Shaw

5.

Croton Sp.1

แกปวดเมอยรางกาย ตน - ใชรวมกบตนเลบแมว รากพลองแกมอน แกฝาง ราก

สองฟา หนามงว และตนตนนก ตมนาดม

57 เปลาใหญ เปลาใหญ (อดรธาน) Euphorbiaceae 1.Croton oblongifolius Roxb.

2. Croton roxburghii

N.P.Balakr.

แกผนคน แกปวดเมอย 1.ใบ - ตมนาอาบ 2. ตน - ใชรวมกบตนเลบแมว รากพลอง

แกมอน แกฝาง รากสองฟา หนามงว และตนตนนก ตมนาดม

58 ไผรอยกอ ไผรอยกอ, ไผนอย ไผจด

(เลย) /ไผเลยง (อสานใต)

/ไผสรางไพร (อสานเหนอ)

1.Poaceae-Gramineae 1.Pogonatherum paniceum

(Lamk.) Hack.

ขบปสสาวะ ลดเบาหวาน แกรอนใน

(แรงกวาหญาไผ) แกกระหาย ขบนาคราว

ปลา

ใบ – ตมดม

92

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

59 ฝาง ฝาง (เลย) หรอผาง 1.Leguminosae 1.Caesalpina sappan Linn. เปนยาขบระด บารงเลอด แกปอดพการ

ขบเสมหะ

แกนไม-นาตมแกน ใชแตงสแดงของนาอทย และแตงสขนม

หวานตางๆ สารทมสแดงคอ Brazilin

60 พญาสต บรรณ ไมตนเปด , สตบรรณ

จะบน, บะซา, หสบรรณ ,

ปลา, ปแล ตนเปด, ตนเปด

ขาว, ตนเปดไทย, ตนตนเปด

1.Apocynaceae 1.Alstonia scholaris (L.) R.Br.

2. Echites scholaris L.

แกเจบ (ปวด) ทองกะทนหน รกษาโรคบด

ลาไสตดเชอ และมาลาเรย ใบใชในการ

รกษาโรคระบบทางเดนหายใจเรอรง

1.เปลอก-แชนาดมทนท 2.ใบ – ตมนาดม

61 พลวง พลวง, กง, เกาะสะแตว, สะ

เตง, คลง ,คลอง, ควง, คลม

, โคลง, ตะลาอออาขวา, ตง

, ลาเทอะ, พลอง, แลเทา,

สาละออง, ยางพลวง

1.Dipterocarpaceae 1.Dipterocarpus tuberculatus

Roxb.

แกตะขาบกด ชอใบ – ฝนทาปากแผล

93

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

62 พลองเหมอด เหมอดดา, เหมอดแอ

(อบลราชธาน), เหมอดแอ

(มหาสารคาม), พลองดา,

เหมยด (สรนทร)

1.Melastomataceae 1.Memecylon edule Roxb. แกประดง (อาการโรคผวหนง เปนเมดขน

คลายผด คนมาก มกมไขรวมดวย) แกหด

ขบปสสาวะ (แกปสสาวะขด)

1.ราก – ตมดม แกน-เขายา ชวยขบปสสาวะ ผสมกบ

สมนไพรอน ตมนาดม แกประดง (อาการโรคผวหนง เปนเมด

ขนคลายผด คนมาก มกมไขรวมดวย) 2.ตน - ใชรวมกบแกน

พลบพลา ตนกาแพงเจดชน ตนสบขาว แกนจาปา แกนโมก

หลวง ตมนาดม แกหด ตนและใบ ตมนาดมครงละ 1 แกว

วนละ 2 ครง หลงอาหารเชาเยน ขบปสสาวะ แกปสสาวะขด

63 พอก มะพอก,ประดงไฟ,

กระทอนลอก (ตราด)/จด

,จด (ลาปาง)/ทาลอก ( โค

ราช,ประจวบฯ)/ ประดง

เลอด (ราชบร)/ พอก

(อบลฯ)/ มะคลอก (

อตรดตถ) /มะมอ ,หมกมอ

(เหนอ) /หมกมอก (พล) /

หมากรอก (ประจวบฯ) ตะ

ลอก

1.Chrysobalanaceae 1.Parinari anamensis Hance. แกประดง ปวดเมอย บารงกาลง ผนคน เนอไม – ตม

64 พนจา ขมอด, ชน (ปราจนบร) /ซ

(อบลราชธาน)/ ดาง (นาน)

/ตาเสา (ภาคใต) /ยางหน

,หางหน (แพร) /สก (ส

ราษฎรธาน) / สกเขา

(ตรง)

1.Dipterocarpaceae 1.Vatica odorata (Griff.)

Symington

ยาหอม แกลม บารงหวใจ ดอก-เขายาปรง

94

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

65 เพก หญาเพก ,พก (รอยเอด) /

ไผเพด (เพชรบรณ)/ เพด

(เพชรบรณ, นครราชสมา)

1.Gramineae 1.Vietnamosasa pusilla

(A.Cheval.&A.Camus)Nguyen

แกไข ขบปสสาวะ แกเบาหวาน 1.ใบ – ตมดม 2.ราก - ตมนาดมแกไข

66 มะกอก มะกอก 1.Anacardiaceae 1.Spondias pinnata (L.f.) Kurz

2.Spondias mangifera Willd.

3. Mangifera Pinnata L.f.

แกโรคปวดตามขอ ใชเปนยาเยนแกโรค

ทองเสย โรคเกยวกบลาไส ระงบอาเจยน

แกผดสาแดง แกรอนใน แกหอบ สะอก แก

โรคเลอดออกตามไรฟน (ลกปดลกเปด)

โรคกระเพาะอาหารพการ

1.เปลอก - ฝนผสมนา ใชทาแกโรคปวด / ดมแกอาการ

ทองเสย 2.เมลด – เผาไฟ แชเอานาดม 3.ผลสก –

รบประทานแกโรคเลอดออกตามไรฟน (ลกปดลกเปด) โรค

กระเพาะอาหารพการ

67 มะกอกเกลอน มะกอกเหลอม ,กอกกน ,

ซาลก , มะกอกเลอด

,มะเกม , มะเลอม,มกเหลยม

1.Burseraceae 1.Canarium subulatum Guill. แกไข แกสกใส เปลอก – ตมเขายา

68 มะขาม ปอม มะขามปอม, หมากขาม

ปอม (ขอนแกน) , กนโตน,

กาหวด, มงล, สนยาสา

1.Euphorbiaceae 1. Phyllanthus emblica L.

2. Emblica officinalis Gaertn.

รกษาโรคกระเพาะ แกไขลงเสา แกปวดฟน

แกผนคน แกคน

1.ผล – 3 – 4 ลกแชนา 1 แกวไว 1 คน ดมและกนเนอตอน

เชา 2.ราก -ตมนาดม 3 – 4 ครง/ วน (รกษากระเพาะ) สบ

แลวนาไปตม 15 นาท เอาเนอทาแกคนเชา – เยน 3.ปมกง

กาน – ตมดม +อมแลวบวน แกปวดฟน 4.ใบสด -ตมกบ

นาหนงเทาตว ใชอาบ แกคน

95

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

69 มะคงแดง มวยแดง, มยแดง ,

ตะลมพกแดง ,จงกาขาว,

จงกาขาว, ชนยอด, มะคง ,

ตมกาแดง ,มะคงปา ,มย

แดง, ลมปกแดง

1.Rubiaceae 1. Gardenia erythroclada Kurz

2.

Dioecrescis erythroclada

(Kurz) Triveng.

แกกระษย ไตพการ รดสดวง เนอไม – เขายาดม หรอตม

70 มะคาแต แตหนาม, แต (ขอนแกน),

กรอกอส, กอเกาะ, กาเกาะ

, กอกกอ, แต,มะคาหนาม,

มะคะหยม

มะคะหยม

1.Leguminosae (Fabaceae) -

Caesalpinioideae

1.Sindora siamensis Teijsm. &

Miq.

แกหวรดสดวง แกไขออกหด แกพษตะขาบ 1.เปลอกไม – ตม (ใชความรอนนงใหรดสดวงฝอ) 2.ปม –

ตมดมแกไขออกหด 3.เมลด - ผาซกฝนหนาใหเรยบปะลง

บรเวณถกตะขาบกด

71 มะเคด หนามแทง 1.Rubiaceae 1.Catunaregam tomentosa

(Blume ex DC.) Tirveng

รกษาเบาหวาน มะเรง แกวณโรค ทงตน - ตมเขายา

72 มะเดอปลอง เดอปอง, เอาแหน, มะเดอ

ปอง, ฮะกอสะนยา, เดอ

สาย

1.Moraceae 1.Ficus hispida L.f. สมานแผล รกษามะเรง ราก/เนอไม – ฝนสมานแผล/ทาแผลมะเรง

96

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

73 มะปวน กลวยเหน, ปอแฮด, กลวยข

เหน, แดงดง, นมหน,

นางนวล, กระโปกกระจอน

,มะดก, ลาดวนดง

1.Annonaceae 1.Mitrephora vandiflora Kurz บารงนานม บารงกาลง เนอไม – ฝน / ตมดม

74 มะไฟ มะไฟ(ขอนแกน), ผะยว

(สรนทร), แซเครอแซ,สมไฟ

,หมกง

1.Euphorbiaceae 1. Baccaurea ramiflora Lour.

2. Baccaurea sapida (Roxb.)

Müll. Arg.

แกไข แกไขทรพษ 1.ราก / เนอไม – ตมเขายา 2.เปลอก - ปงไฟใหไหม ตาให

ละเอยด ถาหญงเปนใหเอานานมลกผชายผสมดม ถาเปนชาย

ใหเอานานมลกผหญงผสมดม

75 มะเมา หมากเมา, ขะเมาเผา,เมา

ไขปลา (ชลบร)/เมาทง

(สงขลา)/มงเมา (จนทบร)/

มะเมา (อสาน), เมาตา

ควาย,เมาสรอย,มะเมาขา

เบา(ชมพร), หมากเมาขหมา

1.Euphorbiaceae 1.Antidesma ghaesembilla

Gaertn.

ยาระบาย บารงสายตา ขบเสมหะ ฟอก

โลหตแกฟกชา รกษาแผลฝหนอง แกไข

บารงนานม รกษากระเพาะ มะเรง แกไต

บวม

1.ผล – รบประทาน 2.ใบสด – องไฟแลวนามาประคบแก

ฟกชา หรอ ตาพอกแผลฝหนอ 3.ราก - ตมดม 4.เนอไม-ตม

เขายากบสบเลอด

76 มะหวด หวด, หวดขาว, มะหวดนอย

(ขอนแกน) , กะซา, กาซา,

กาจา, ซนร, มะจา,

มะหวดบาท, มะมวดลง,

หวดคา, หวดฆา, หวดลาว

1.Sapindaceae 1.Lepisanthes rubiginosa

(Roxb.) Leenh.

2.Eriglossum edule Blume

3.Erioglossum rubiginosum

(Roxb.) Blume

4.Sapindus rubiginosus Roxb.

แกไข บารงกาลง 1.ราก – ฝนเขายา หรอฝนผสมกบนาขาวจาวรบประทาน

97

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

77 มากระทบโรง หมวยเลอด / มากระทบ

โลง (ชยภม) , เดอเครอ

1.Moraceae 1.Ficus pubigera Wall. ยาบารงโลหต บารงกาลง เจรญอาหาร แกน – 1 กามอตากใหแหงตอนา 1 ลตร ตม / ดองเหลาดม

78 ยมหน สะเดาชาง 1.Meliaceae 1.Chukrasia velutina  Wight &

Arn.

แกเลอด HIV ทาความสะอาดเมดเลอด 1.ใชเปลอก ผสมกบรากมะพราวและรากหมาก ตมดม

79 ยอเถอน ยอปามขน, กมะด

(ปตตาน), มด (นราธวาส),

สลกปา (เหนอ), องลกด

หนง(สระบร)

1.Rubiaceae 1.Morinda elliptica Ridl. แกเบาหวาน 1.ราก / เนอไม เขายาตมดม

80 ยอปา ยอปาใบมน, กะมด

(มลาย),สลกปา, สลกหลวง

(ภาคเหนอ), อมลกดหนา,

คคยโคะ

1.Rubiaceae 1.Morinda coreia Ham. ขบระดขาว 1.เนอไม – สบตมดม 2.ใบ-องไฟแกไอ แกมามโต 3.ผลสก -

ขบระด ขบลม หรอทาถนวด (ขณะรอน)

98

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

81 ยางนา ยาง, ขะยาง (โคราช) , ยาง

กง (เลย), ลอยด

(นครพนม) , ยางขาว, กา

ตล, เคาะ, ราลอย, ชน,

ยางแมนา, จอง, ทองนา

1.Dipterocarpaceae 1.Dipterocarpus alatus

Roxb.ex G. Don.

แกตบอกเสบ ฟอกเลอด ปวดขอ แกปวด

ฟน แผลเนาเปอย

1.เปลอก – ตมดม 2.เมลด / ใบ – ตมใสเกลอใชทาถนวด

(ขณะรอน) 3.นามน – ทาแผลเนาเปอย

82 รกฟา เชอด, คล (สรนทร), จะลก

(บรรมย), เซยก, รกฟา

(ขอนแกน), ฮกฟา

1.Combretaceae 1.Terminalia alata Heyne ex

Roth

2.Terminalia tomentosa wight

& Arn.

เขายาอนๆ แกไข 1.เนอไม / ราก – ฝน / ตมดม 2.เปลอก - นาตมใชชะลาง

แผลภายนอก

83 รกใหญ รกเทศ (เชยงใหม) / รก ซ

ล (กระเหรยงกาญจนบร) /

ฮกหลวง (พายพ)

1.Anacardiaceae 1.Melanorrhoea usitata Wall.

2.Gluta usitata (wall.) Ding

Hou

แกปากคอเปอย ชวยยอยอาหาร เปนยา

บารงกาลง ขบเหงอ รกษาโรคเรอน

กามโรค บด ทองรวง ปวดขอ

1.ราก / เนอไม/เมลด – เขายา 2.ยาง - เปนยาถายอยาง

แรง กดเนอสด ใชผสมกบยาง "สลกได" เปนยารกษาโรค

ผวหนง ขกลาก ผสมนาผง รกษาโรคทปาก เอาสาลชบอด

ฟนแกปวดฟน

84 ราชพฤกษ คน (ขอนแกน) /ชยพฤกษ

ราชพฤกษ (ภาคกลาง) /

ลมแลง (ภาคเหนอ) /ปโย,

เปอโซ, เปอย, แมะ หลาอย

, กเพยะ (กระเหรยง

กาญจนบร)

1.Leguminosae (Fabaceae) -

caesalpiniodeae

1. Cassia fistula L. เปนยาระบาย และแกไข 1.เนอหมเมลดสดา -ใชขนาดกอนเทาหวแมมอ ตมกบนา ใส

เกลอเลกนอย ดมกอนนอน 2.แกนเปลอก – แชนาดม ฝก –

ตมเขายา 3.ใบออน- ตาพอกหรอคนนาทารกษาโรคกลาก

เกลอน แกไขรมาตก 4.ใบแก(สด/ตากแหง) - ใชเปนยาถาย

รกษาอมพาต ฆาเชอโรค ฆาพยาธผวหนง แกโรคเกยวกบ

สมอง แกเสนเอนพการ

99

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

85 ลาบดดง คนจอง, ลาบดดง 1.Ebenaceae 1.Diospyros filipendula Pierre

ex Lecomte

แกซางในเดก ทมอาการซม เบออาหาร ราก – แชดมและอาบ

86 โลดทะนงแดง ทะนง, รกทะนง (โคราช) ,

ทะนงแดง, นางแซง

(อบลราชธาน) ,โลดทะนง

แดง, นางแซงแดง (อดน

ธาน) , ด, เบย, ดเตย, ขาว

เยนเนน, หวยาขาวเยนเนน,

หนาดคา

1.Euphorbiaceae 1.Trigonostemon reidioides

(Kurz) Craib

แกผดสาแดง พษแมงมม ทาใหอาเจยน

ถอนพษเบอเมา แกสว ฝา และฟกชา

เคลดบวม ฝนนาดมถอนเมาเหลา ผสมกบ

เมลดหมาก ฝนนากน และผสมกบนา

มะนาว ทาแผลแกพษงชนดทออกฤทธตอ

ระบบประสาท

1.ราก-เขายาปรงเขายากบนามะนาว แกผดสาแดง พษแมง

มม2.เหงา- ฝนทา 3.ราก- ฝนนากน และผสมกบนามะนาว

ทาแผล ราก ผสมกบพญาไฟ และปลาไหลเผอก

87 วานชกมดลก วานหวใหญ 1.Zingiberaceae 1. Curcuma xanthorrhiza

 Roxb.

เปนยาบบมดลก ทาใหมดลกเขาอเรว

หลงจากการคลอดบตรทาใหประจาเดอน

มาปกต ขบประจาเดอนในกรณท

ประจาเดอนมาไมปกต รกษาโรคมดลก

พการปวดบวม แกปวดมดลก แกรดสดวง

แกใสเลอน แกโรคลม รกษาอาการอาหาร

ไมยอย

เหงา/ลาตนใตดน ผาซกประมาณ 1 ตาลง ตมใสนา 3 ถวย

ใหเหลอ 1 ถวย รบประทานครงละ 5 ชอนแกง 3 เวลาหลง

อาหาร

88 สบดา หมกเยา ,มะเยา ,มะหว ,

มะหงฮว ,มะโหง ,หงเทก

(เหนอ)/ สบหวเทศ, สลอด

ดา

1.Euphorbiaceae 1.Jatropha curcas L. รกษาโรคปากนกกระจอก รกษาแผลใน

ปาก แกอาการปวดฟน นามาผสมกบ

นานมมารดาปายลนขาวในเดก หยอดตา

แดง ผสมกบนาเจอจางเปนยาระบาย แช

นาอาบแกโรคซางในเดก แกโรคคนได

1.ยาง – ทาสมานแผล 2. ลาตน - นามาผาสบเปนทอนแช

นา

100

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

89 สมกบ สมกบ (อดรธาน), สมเหด,

สงเหาะ, อโลก, ล, ลาตา

1.Rubiaceae 1.Hymenodictyon exelsum

Wall.

2.Hymenodictylon orixaense

(Roxb.) mabb.

3.Cinchona excelsa Roxb.

เขายาแกไข ยาแกบวม ทองรวง บด ดซาน

อาเจยนเปนเลอด เจบคอ เลอดกาเดาออก

ปสสาวะเปนเลอด หนองใน

1.เนอไม – ฝน / ตม หรอตาพอก 2. ตนสด – รบประทาน

วนละ 3 ครงแกเจบคอ หรอ ตาผสมเกลอ นามาหอผาขาวอม

หรอตาละเอยดอดรจมกแกเลอดกาเดา หรอ ฝนดมกบนา

สกแกดซานตวเหลอง หรอ ตนสนคนผสม นาผงดมแกหนอง

ใน / ปสสาวะเปนเลอด 3. ใบ - ตาทาทหนาผากแกปวด

ศรษะ 4.ราก -ตมนาดมแกกลามเนอทองเกรง ปวดเมอย

90 สมลม เครอสมรม, สมลม

(มหาสารคาม, อดรธาน)

1.Apocynaceae 1.Aganonerion polymorphum

Pierre ex Spire.

แกปวดเมอยรางกาย ราก – เขายา รวมกบตนเลบแมว ตนตบเตาโคก ตนมะดก

ตนเปลาใหญ/เปลานอย ตนมะเดออทมพร ตนกาจาย ตนตา

ไกและตนกระเจยบ

91 สมอไทย สมอไทย, หมากแนะ (กระ

เหรยงแมฮองสอน), สมอ

อพยา (ภาคกลาง), สมมอ

(อสาน), มะนะ (พายพ),

มาแน (กระเหรยงเชยงใหม)

1.Combretaceae 1.Terminalia chebula Retz.

var. chebula

แกไอ กระหายนา ยาระบาย แกรดสดวง

บารงรางกาย

ผล – แชนา 1 แกว 1 คน กนทงนาและเนอหลงตนนอน หรอ

กนสด 3 – 4 ลก / วนแกทองผก

101

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

92 สะแกแสง ตองเนา, กาโปง, งม

สะบนงา, แกนแซง, แคแสง

, แตงแสง, เนา, เผง, ราบ,

หาอาว, หาฮอก

1.Annonaceae 1.Cananga latifolia (Hook.f. &

Thomson) Finet & Gagnep.

เขายาแกไข ราก – ตมเขายา

93 สะทบ ขหาว, สะทบ, กอหน, กะ

ทตใบพลวง, คางคก, จนทบ

, เซโกรโบ, ตองแขง, มะดก

ดง, ตะนมบงกรวย, ตาทบ

หอม, ทบ, ทน, เซโกรโบ

1.Lauraceae 1.Phoebe paniculata (Nees)

Nees

แกทองเสย แกน – ตมผสมกบใบฝรง + เกลอ 1 ชอน ดม

94 สาเภา ขหนอน (ภาคกลาง

ภาคใต), ช ซ (ปราจนบร),

ดงขาว (พงงา), ดงขาวเมา

(ตรง) , บาต (มาลาย

นราธวาส), ปะดงขาว

(สตล) , มะอกคาง (ส

ราษฎรธาน), สนน (ตราด),

หมกควาย (นครพนม), อะ

กาง (ภาคใต)

1.Euphorbiaceae 1.Chaetocarpus

castanocarpus (Roxb.)

Thwaites

เขายา แกโรคหอบหด แกไอ แกนเปลอก – ตมดม

102

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

95 ชงโค เสยว, ชงโค, เสยวดอกแดง,

ผกเสยว ,กะเฮอ, สะเปซ,

เสยวหวาน, ชะบาดอกแดง

1.Leguminosae -

Caesalpinioideae

1.Bauhinia purpurea L. แกผนคน ใบ ฟอกโลหต ใบ - บดเปนผง ผสมกบใบเตยทาผวหนง หรอ ตมรวมกบ

กาแพงเจดชนดม

96 โสมไทย โสมคน,โสม,หยงเซยม 1.Araliaeae 1.Panax ginseng C.A. Mey. บารงรางกาย บารงกาลง บารงธาต แก

ออนเพลย หรอทาภายนอกแกอกเสบ ลด

อาการบวม ขบนานม บารงปอด แก

อาการออนเพลย หรอหลงฟนไข ปสสาวะ

ขด เหงอออกมาก ศรษะมไข ไอเปนเลอด

แกไอ บารงปอด ประจาเดอนผดปกต

ทองเสย

1.เหงา - รสหวานรอน บารงรางกาย บารงกาลง บารงธาต

แกออนเพลย หรอทาภายนอกแกอกเสบ ลดอาการบวม 2.ใบ

- แกบวมอกเสบมหนอง ขบนานม 3.ราก - บารงปอด แก

อาการออนเพลย หรอหลงฟนไข ปสสาวะขด เหงอออกมาก

ศรษะมไข ไอเปนเลอด แกไอ บารงปอด ประจาเดอนผดปกต

ทองเสย

97 หญาคา หญาคา 1.Gramineae (Poaceae) Imperata cylindrica P. Beauv. ขบปสสาวะ ไตอกเสบ ไตพการ ขบระดขาว ราก – ตมดมจนกวาจะหาย

98 หญาไผ หญาใบไผ, ไผขง , ไผกอเลก

, หญาพรกพราน ,หญาคม

บาง

Gramineae (Poaceae) 1. Apluda mutida L . 2.

Apluda aristata L. 3.

Apluda mutida L. Subsp.

aristata (L.) R.D. Gaur

4. Apluda varia Hack.

บารงเลอด รกษามดลก ปกมดลก

บารงรกษา รกษาอาการเปนลม

ใบ – ตมดม

103

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

99 คนทา กะลนทา, สฟน ,สฟนคน

ตาย ,สฟนคนทา , จ,จ

หนาม,สเตาะ,หนามจ,

หนามกระแทน (เลย), ขตา

ตา (เชยงใหม)

Simaroubaceae 1.Harrisonia perforata Merr. แกอาการทองเสย 1.เปลอก- ตมดม 2.แกนไม – เขายา

100 หนามคลอง หนามคลอง 1.Rhamnaceae 1.Ziziphus  cambodiana 

Pierre

ยาบารงกาลง แกนไม-ตมดม

101 หมเหมน หม (มหาสารคาม) , มะเยอ

, ยบเหยา (ภาคเหนอ), หม

(ลาปาง) , หมทะลวง, อ

เหมน (กาญจนบร, ราชบร),

ดอกจม (ลาปาง), ทงบวน

1.Lauraceae 1. Litsea glutinosa (Lour.)

C.B.Robinson

2.Litsea glutinosa chinensis

Lam. 3.

Litsea sebifera Blume

แกบด มกเลอด แกฝหนอง 1.ราก – ตมเขายาอนๆ แกปวดเมอย 2.ใบ/เมลด - ตาพอกฝ

แกปวด 3.เปลอกตน - ฝนกบนาผสมกบเมลด /ผล

นอยหนา ทารอบๆ ฝใหรดหนองออกมา

104

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

102 หวา หวา,หาชแพะ 1.Myrtaceae 1.Syzygium cumini (L.) Skeels.

2. Calyptranthes Jambolan

Willd.

3.Eugenia cumini (L.) Druce

4. Myrtus cumini L.

แกบด ทองรวง เปลอก – ตม (เขายาหรอไมเขายากได) หรอแชนา 30 นาท

ดมครงละ 1 - 2 ชอนชากอนอาหารเชาเยน

103 หงหาย หงหอย 1.Leguinosae - (Fabaceae)

Papilionideae

1.Crotalaria quinquefolia L. แกเบอ 1.ใบ – ตมนาดมหรอกนสด 2.เปลอกตน - ปรงยาขบลมใน

ลาไส

104 เหมอดโลด เหมอด, เหมอดควาย,

เหมอดตบ, เหมอดหลวง,

กรม, แดงพง, โลด ,ประดง

ขอ

1.Euphorbiaceae 1.Aporusa villosa Lindl. Baill. แกพษผดสาแดง ขบลมในลาไส เนอไม / ราก – ฝนหรอตมดม

105 เหรยง เรยง, นะกง, นะรง,เหรยง,

เรยง, สะเหรยง

1.Fabaceae 1. Parkia timoriana Merr.

2.Inga timoriana Dc.

3. Parkia javanica Merr.

4.Parkia roxburghii G.Don.

ยาอายวฒนะ สมานแผล 1.แกน – ตมดม 2.เปลอกตน –ฝนทา

105

 

 

 

 

 

 

 

 

ตารางท 3.5 แสดงภาพสมนไพร ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณและวธการใชสมนไพรแตละชนด (ตอ)

ท ชอสามญ ภาพ ชอทองถน ชอวงศ ชอวทยาศาสตร สรรพคณ วธการใช

106 ซาก ชาด, ซาด, คราก, เตรย,

ตะแบง

1.Leguminosae-

Caesalpinioideae (Fabaceae)

1.Erythophleum succirubrum

Gagnep.

แกปวดฟน เปลอก / ใบ – ตมนา อมแลวบวนทง

107 อบเชย อบเชย 1.Lauraceae 1. Cinnamomum verum 

J.Presl 2.

Cinnamon zeylanicum Nees

ใชบารงดวงจต แกออนเพลย ทาใหมกาลง 

ใชขบลม บารงธาต ใสเครองสาอาง ใชปรง

เปนยาหอม แกลมวงเวยนและจกเสยด ม

นามนใชแตงกลน ฆาเชอ

เปลอกตน-บดเปนผง ใบ บดเปนผง

108 เอองดน เอองดน, ขาวกานกยง,

ดอกดน, นนดน, พศวง,

เพาะลาพอ, วานดอกตางใบ

, วานหญาแฝก, เอองงก,

เอองดน

1.Costaceae

2.Orobanchaceae

1.Costus speciusus

(Koen.)SM.

2.Aeginetia pedunculata Wall.

ขบปสสาวะ ขบนว ราก / เนอไม - ตมดม

106

 

 

 

 

 

 

 

 

107

สตรการรกษาดวยสมนไพร หมอสมนไพร หรอหมอฮากไม แตละคน จะมความชานาญในการรกษาแตกตางกน บางคนรกษาโดยใชสมนไพรเพยงอยางเดยว บางคนใชคาถากากบเพอเพมประสทธภาพของยา คณหมอจนดา จตรปรดา ไดรบการถายทอดวชามาจากบรรพบรษ มอาชพ หาสมนไพรและจาหนายสมนไพร มวธการรกษาดวยสมนไพรเพยงอยางเดยว สตรและสวนประกอบของยาสมนไพรตางๆทหมอจนดาใชรกษาเปนประจาแสดงในตารางท 3.6

ตารางท 3.6 สตรและสวนประกอบของยาสมนไพรตางๆ ของหมอจนดา จตรปรดา

สวนประกอบ สรรพคณ วธการ

วานชกมดลก / วานหวใหญ

แกมดลกหยอน ลกหมากโต แกกนผด (แสลง) ในแมอยกรรม (อยไฟ)

ตมหววาน ดม

ขมนชน แกหอบหด ภมแพ แกโรคกระเพาะอาหาร

ฝานขมนชน รบประทานสดๆครงละ 1 ขอนวมอ ทกเชา

ไมตนเปด (พญาสตตบรรณ)

แกเจบ(ปวด)ทองกะทนหน แชนาดมทนท

เกลดไมโพธ แกงสวด ผนเจบ แสบ นามาฝนและทา

ชะเอมเทศ แกเจบคอ แกไข ขบเสมหะ อม หรอเคยว

กลวย แกทองเสย ใหเดกอาย 5-6 เดอนดมนาตนกลวยแกทองเสย

กลวย ทาแผล หามเลอด นาตนกลวย ใชทาปากแผล เพอหามเลอด

ไมฮาด แกทองเสย ใหเดกอาย 5-6 เดอนดมนาตนไมฮาดแกทองเสย

คณหมอโพธคา อาวะสาร เปนหมอสมนไพรทผานการอบรมวชาสมนไพรหลกสตรพเศษ ระดบ

ผนาเผยแพรสมนไพร จากมลนธในโครงการพระราชดารสวนปาสมนไพร สมาคมสมนไพรแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย และประกอบอาชพเปนหมอสมนไพร ปลกและขายสมนไพร สมนไพรบางชนดตองสงมาจากทตางๆ เชน ภาคเหนอ คณหมอเลาใหฟงวา

“สมนไพรยาทม 69 ชนด วธการไดมาของสมนไพร ตองจางเกบและเตรยมยา เพราะสมนไพรบางชนดตองใหเพศหญงเทานนเปนผเกบเกยว และสมนไพรแตละชนด มกาหนดเวลาและวนทเกบอยางเฉพาะเจาะจง”

 

 

 

 

 

 

 

 

108

คณหมอโพธคา มวธการรกษาดวยสมนไพรและใชคาถากากบ การจดยา ตองจดในตอนเชา กอน กระทาสงอน โดยลมทออกจากปากในชวงทบรกรรมคาถา จะตองถกยาทกชนด คาถาตางๆ ไดราเรยนมาจากพระ สมยเปนหนมๆ สตรและสวนประกอบของยาสมนไพรตางๆทหมอโพธคา ใชรกษาเปนประจาแสดงดงตารางท 3.7

ตารางท 3.7 รายชอสมนไพรหลกทมสรรพคณเขายา (เปนสวนประกอบของยา) ไดทกประเภท

ยาสมนไพร สรรพคณ

กาฝาก (ผาก) ม 9 ชนด 1. กาฝากมะมวง สลายนว รกษาโรคไต 2. กาฝากมะไฟ บารงเลอด บารงกาลง ละลายไขมน ขบเสมหะ 3. กาฝากขนน บารงเลอด บารงกาลง ละลายไขมน ขบเสมหะ 4. กาฝากมะยม บารงเลอด บารงกาลง ละลายไขมน ขบเสมหะ 5. กาฝากเปลาหลวง (สดยอดกาฝาก) รกษาไดทกโรค ขยายรขมขน 6. กาฝากกระทอน (หมากตอง) แกรดสดวงทวาร 7. กาฝากไมตะแบก (ไมเปลอย) เสลา แกตกขาว แกรดสดวงทวาร เบาหวาน ความดนโลหตตา 8. กาฝากตนจก (ตนมจรนทร) ตวเขายา 9. กาฝากไมแดง ตวเขายา 10. เปลาใหญ (เปลาหลวง) ตวหลกเขายา 11. รากครง รากบกแนงหอม ตวหลกเขายา 12. ฝาง หรอ ผาง ตวหลกเขายา 13. ชางนาว ตวหลกเขายา รกษา บารงกาลง 14. อบเชย ตวหลกเขายา

หมอสมนไพร เชอวา ตนสมนไพรทกตน มเทพเทวดารกษาอย เทวดาเปนผรกษาตนไมและหมอสมนไพรตองรกษาศล เทวดาเปนผดลบนดาลใหสมนไพรเหลานนมสรรพคณทางยา การเกบชนสวนสมนไพรจากตนสมนไพร จงตองมพธการ ซงประกอบดวยการเลอกเวลา วน บคคล ทเปนศรมงคลกบสมนไพรแตละตน และตองมการตงคายเพอขอตวยาสมนไพรจากเทพเทวดาเหลานน คายประกอบดวย

1. ผาขาวมา 1 ผน (เปนตวแทนของภษาอาภรณ) 2. นมตรามะล 1 กระปอง (เปนตวแทนของเครองเซนของหวาน) 3. ไขเปด 7 ฟอง (เปนตวแทนของเครองเซนของคาว) 4. ขน 5 (เครองบชาอยางละ 5 ค โดยมากมดอกไม 5 ค เทยนเลก 5 ค อาจมหมากพล 5

ค บหร 5 มวน)

 

 

 

 

 

 

 

 

109

5. ธป 7 ดอก โดยหามไมใหนาเครองสกการะเหลานลงมาจากปาสมนไพรและหามไมใหเรยกรองคารกษาจาก

ผปวย

พธการเกบสมนไพรตามความเชอวญญาณคต ตวอยางการเกบสบดา (หมากเยา) ซงใชตมกนเพอแกอาการปสสาวะแสบขด ผเกบตองเปนสตรท

เกดวนองคาร การเกบตวยา ตองเกบในวนองคาร เวลาเกาโมงเชาและไมเกนสามโมงเยนตองมการบรกรรมคาถาเพอปลกตวยา ดงน

1. ตงนะโมสามจบ ถวายดอกไม ธปค เทยนค 2. บรกรรมคาถา

“โอม กะลก กะลก กอยากจะปลกใหยาลก กะลก กอยากจะปลกใหยานง กะนง โอม สนธ วาแลวใหเขด ใหยา โอม สนนาม สนนามวาแลวใหเขดใหยา โอม สนมน สนมน วาแลวใหเขดใหยา โอมกะล โลกาวท” (คาถาพระอาจารยมน อาจาโล)” 3. ระหวางการวาคาถาใหนงยองๆ 4. การจดยา ตองจดในตอนเชา กอนกระทาสงอน โดยลมทออกจากปากในชวงทบรกรรมคาถา

จะตองถกยาทกชนด

ตารางท 3.8 สตรและสวนประกอบของยาสมนไพรตางๆของหมอโพธคา อาวะสาร

สรรพคณ สวนประกอบ วธการ

แกไอ 1. (แกน) หมากซอ 2. (ราก) กานของ (ตนปบ) 3. (แกน) สมปอย

ตมนาดม รอใหเยนเอง โดยไมตองเปา

แกดซาน 1. (ตน) กระดอ 2. (ราก) มะพราว 3. (ราก) กานของ (ตนปบ) 4. (ราก) ชะอม 5. (ราก) มะเฟอง 6. (แกน) มะสม 7. (แกน) ฝาง 8. (แกน) เปลา

หอผารวมกน ตมนาเดอด 6 นาท ทงไวใหเยน โดยไมตองเปา ดมแทนนา สของนาตมสมนไพรเปนสแดงเขม ใหตมสมนไพรในหอผาจนกวาจะจด (สของนาสมนไพรซดจาง) นาสมนไพรทตมแลวไปตากใหแหง ไวใชตอไปได

 

 

 

 

 

 

 

 

110

ตารางท 3.8 สตรและสวนประกอบของยาสมนไพรตางๆของหมอโพธคา อาวะสาร (ตอ) สรรพคณ สวนประกอบ วธการ

แกกระเพาะอาหารเปนแผล 1. (แกน) เปลาหลวง 2. (แกน) ฝาง/ผาง 3. (ราก) พงคหรอพงคปา 4. (แกน) ตวสม 5. (แกน) กานของ (ชอสมนไพร) 6. (หว) ขมนชน 7. (หว) ไพร

ตมนาดม รอใหเยนเอง โดยไมตองเปา

แกรดสดวงทวาร 1. (ราก) กานของ 2. (แกน) ตวสม 3. (ราก) หงอนไกปา 4. (แกน) ชางนาว (นางพญาชางดง) 5. (หว) ขมนชน 6. (แกน) นางหวาน (มหนามใบเปนยาง) 7. (เครอ) บอระเพด (เขาฮง) 8. (ใบ) เหงอกปลาหมอ

ตมนาดม รอใหเยนเอง โดยไมตองเปา

ยาแกไข 1. (เครอ) เถาวลยนางพญาพงพวน(หมากขพวน) 2. (แกน) ยอบาน 3. (แกน) ยอปา 4. (หว) ผกแปนดง 5. (หวและใบ) โฉมดง 6. (แกน) เปลาหลวง 7. (แกน) ฝาง

ตมนาดม รอใหเยนเอง โดยไมตองเปา

ยาระบาย 1. (แกน) กาแพงเจดชน (ตาไก) 2. (แกน) กาแพงเกาชน (ตากวง) 3. (แกน) เปลาหลวง 4. (แกน) ฝาง

ตมนาดม รอใหเยนเอง โดยไมตองเปา

 

 

 

 

 

 

 

 

111

ตารางท 3.8 สตรและสวนประกอบของยาสมนไพรตางๆของหมอโพธคา อาวะสาร (ตอ)

สรรพคณ สวนประกอบ วธการ

ยาธาตลม บารงกระดก กาจดเชอรา บารงรางกาย ถายงาย อาการของธาตลม คอ ออนเปลย เพลยแรง นอนไมหลบ เบออาหาร ทองผก นาเหลองเสย เลอดจาง

1. (แกน) ชางนาว 2. (แกน) นางหวาน 3. (แกน) นมสาว 4. (แกน) นมวว 5. (ใบ) แพง 6. (ตน) ซานเครอ 7. (แกน) เปลาหลวง 8. (แกน) ฝาง

ตมนาดม รอใหเยนเอง โดยไมตองเปา

ยาละลายนว 1. (แกน) ไมมะยม 2. (แกน) หมากเมาผ (ไมมผล) 3. (แกน) มะไฟตวผ (ไมมผล) 4. (แกน) แฮดกวาง 5. (แกน) สบดา (หมากเยา) 6. (แกน) เปลาหลวง 7. (แกน) ฝาง

ตมนาดม รอใหเยนเอง โดยไมตองเปา

ยาแกคนชองคลอด มดลกอกเสบและตกขาว

1. (เครอ) เถาวลยพระนางไหม (เครอเขาแกง) 2. (ราก) นางพญานอนนา (ทม) 3. (รากและแกน) กามป (นางพญาขอาย คนละประเภทกบจามจร) 4. (แกน) สบปะรดเขยว 5. (กาฝาก) หมากตอง 6. (ราก) ดอกซอน

ตมนาดม รอใหเยนเอง โดยไมตองเปา

 

 

 

 

 

 

 

 

112

ตารางท 3.8 สตรและสวนประกอบของยาสมนไพรตางๆของหมอโพธคา อาวะสาร (ตอ)

สรรพคณ สวนประกอบ วธการ

ยาขบประจาเดอน (ยานแรงมาก ทาใหแทงบตรได)

1. (ไม) มะเฟอง 2. (แกน) เปลาหลวง 3. (แกน) พระยาสตตบรรณ (ตนเปด) 4. (รากและตน) คดเคา (โยทะกา) 5. (แกน) ฝาง 6. (แกน) เปลาใหญ

ตมนาดม รอใหเยนเอง โดยไมตองเปา จนกวาระดจะมาตามปกต

แกโรคไสเลอน 1. (แกน) พญาชางดา (ตะโกนา) 2. (แกน) กระทงดา (หมากหมอ) 3. (แกน) หมดา (มะเกลอ) 4. (แกน) ชางนาว (นางพญาชางดง) 5. (แกน) ไมสะมาดดา (นางพญาขอาย) 6. (แกน) ตมหนาม 7. (แกน) ตมกา 8. (แกน) ตมตง 9. (ใบ) ฟาทะลายโจร 10. (หว -หนาแลง หรอใบ -หนาฝน) วานทรหด 11. (แกน) เปลา 12. (แกน) ฝาง

ตมนาดม รอใหเยนเอง โดยไมตองเปา

หมายเหต สมนไพรบางชนดไมมในพนท ตองสงซอจากตางถน

 

 

 

 

 

 

 

 

113

สตรการรกษาโรคดวยสมนไพรของคณหมอสเทยน โรคทคณหมอสเทยนรกษาคอ โรคไข โรคตบอกเสบและโรคนว วธรกษาตบอกเสบใชรากมะไฟ

และรากหญาคา ใชรากมะไฟ 1 รากหญาคา 7 หมอสเทยนถายทอดใหลกบางแตยงไมชดเจนยงไมใหคาถาปลกยา การแตงขนหาและคาถาลอดปอง สมนไพรทหมอสเทยนใชรกษา คอ รากตมกา รากตมตง รากดอกเกยด แกนจาปาขาว แกนลลาวด เอามาตมกนจนกวาจะดขน ถาเปนยาระบายใชรากทบทม นามะขามสมในการรกษา หมอสเทยนปลกตนโสมแลวใชรากมาดองกนหรอตมกนเปนยา เกบมาจากแตกาฬสนธแลวหมอนามาปลก ยาพวกนไมใชกบมะเรง สวนโรคนวใชวานนวซงปลกไวทนา ใชรกษาโรคไตได เมอกนแลวนวจะไหลออกมา ถาเกดอาการวงเวยนใหลดยาเพราะยาจะแรงใหทานยานอยลง ยาตวนมดละ 1000 บาท ตองครคายขนหาและขนแปดพรอมกน มผาถง ผาขาวมา เหลาขาว ไขและเงน 24 บาท มคนไขจานวนมากมารกษากบหมอสเทยน รวมทงหมอสมนไพรอนๆ มาแลกเปลยนความรจากหมอสเทยนในการใชสมนไพรรกษาโรคตางๆ หมอสเทยนเรยนวชาการรกษาจากหลวงตา หมอสเทยนใชสมนไพรทปลกเองตามบานไมไดเขาไปเกบในอทยานแหงชาตภพาน

สตรการรกษาโรคดวยสมนไพรของคณหมอสาราญ หมอสาราญจะเขาไปเกบสมนไพรทภฯ สวนในเขตปกปกรกษาไมสามารถเกบไดเพราะเปนเขตหวง

หามมเจาหนาทอทยานอยบรเวณนนถาเขาไปกจะโดนตารวจจบ ทบานหมอสาราญมสมนไพรหลายชนด หมอสาราญจะเขาไปเกบสมนไพรในภประมาณครงวน สมนไพรทหมอสาราญเกบมาจะมผปวยมาสงยาและรบยาทหมอไปรกษา โรคทหมอสาราญรกษา คอ โรคตาเหลองเลบเหลอง รดสดวงทวารหนก ผหญงตกหมาก สมนไพรอนๆ เชน ขมนเครอและขมนใหญ สมนไพรชนดนในประเทศไทยจะหายากมากอยตดลานาโขงหรอหาไดทประเทศลาวทางภไมคอยมแลว สวนตะไครตนและ ออยสามสวน มสองชนดเปลอกดาและขาว เปนตวผสมยาไปในตวรกษาเลบเหลองตาเหลองและมกาแพงนอยกาแพงใหญ กาแพงเจดชนผสมเขาไปดวย ขมนเลกมแบบตนและเครอเปนยารกษารดสดวงทวารหนกทเปนอยางรนแรง

หมอสาราญรกษาหมอละ 2,000 บาท คนหายกม คนตายกม แตคนรอดมากกวาคนตาย ในราคานอยกวาราคานกมจะใชรกษาพระอาจารย คาคายของยาหมอสาราญจะเกบเปนคาเกบรากไมและเสยเวลาไปเอายาจากทไกลๆและหายาก รวมทงคาเรยน/คายกครเพอเรยนรสตรยาจากทหารปาและผเฒาผแก สวนหมากตะไกหรอกาแพงเจดชนแบบเลกและแบบใหญ หมอสาราญจะเขาปาไปเกบสมนไพรคนเดยว ยาบางชนดตองมคาถาในการปลก โรคอนทหมอสาราญรกษากจะม ยาทใชถอนพษ และโรคลมชก วธรกษาคาคายหนงบาท แลวตองบวชชพราหมณและรบขนหา สาหรบคนทจะไปเกบสมนไพรรกษา สวนคนทเปนโรคลมชกใหอยไฟสสบแปดวนโดยจะใชรกษาเองตมยาเอง กอไฟเอง แยกหมอแยกเตา คนไขตองรกษา คะลาจงจะหาย โรครดสดวงแบบเดอยไกรกษาดวยการตมยากนจนรสกวายาจดแลว สมนไพรทรกษาคอวานหด ใชหวตมรบประทาน โรครดสดวงม 3 แบบ คอ แบบเดอยไก กบมะเฟอง และหวบานหรอรายแรง ใชยารกษาคอตนมะนาวปาและตนตนนก ใชรากหรอแกนของตน ตนตมตงเอาแกนและรากมารกษา

 

 

 

 

 

 

 

 

114

หมอสาราญบอกวามคนไขเปนไสเลอนจะใชวานหดรกษา ถาหมอสาราญรกษาไมหายกคงตองไปผา หมอสาราญคดวาการรกษารดสดวงใชวานหดแลวคอยๆยบ ฉะนนจะตองรกษาไสเลอนได สวนโรคทเกยวกบกระดกเรยนมาแลวคลาไมได เชน หามรอดใตราวผาหมอจงไมรกษา คนทจะมารกษากบหมอตองมคาคร 12 บาท สมนาคณสองพนบาท การรกษาพระหมอจะรกษาฟร โรคเลบเหลองตาเหลองทหมอสาราญรกษานน หมอสาราญเคยเปนมากอนแลวใชรกษาตนเองแลวหาย ในสมยนนหมอสาราญไมไดไปหาหมอทโรงพยาบาลเพราะหมอไมมเงน มคนไขผหญงปวยมะเรงไสเปอยหมอกไปรกษา หมอเอายาตมใหผปวยกนปรากฏวาดขน แตคนไขไมคะลาของกนจงเสยชวต โรคตาเหลองใชยาสมนไพรรกษาแลวตองฉดยาบารงและตองคะลาของกน

สตรการรกษาโรคดวยสมนไพรของคณหมอพาน เรมตนการเปนหมอสมนไพร เรมแรกมคนปวยแลวมคนแกสอนหมอรกษาและพาไปเรยนวชา

สมนไพร เชน พาไปรกษาตามบาน การใชสมนไพรในการรกษาคอ ไมตงใกลเปนตนแลวเปนเครอขนสงหรอเรยกวากาแพงเจดชน รกษาแกไขลดไข จากนนใหเรยนรเกยวกบตนสมนไพรในการรกษา เชน กาแพงเจดชน ไมเลอนกวาง มสตรสบสองตน แกไขโดยเฉพาะ ตนสมมอ ใชผสมใหเทากนถามากกวากนมนจะชนะกน จะไมมผลใดเกดขน คณหมอมตาราทใชในการรกษาบางกเขยนเอง ถามคนปวยชาวบานจะมาบอกหมอพนบานเพอไปดอาการของไข มไขกระหายนา ไขรอนใน ไขจบสน ตวยาแตละตวจะไมเหมอนกน จะตองใชยาทเทากนมนาหนกเทากน คนสมยโบราณหารากไมมาแลวจะใชฝนกน มยาบางตวทจะแชกนมยาบางตวใชฝนกน และบางตวใชตมกน ความรทไดมาจากบรรพบรษปยาตายายรนกอน บางกมการเรยนรจากทหารปาทมาเดนปา รจกกบทหารปาแลวมทหารปวยในปาเพอนทหารทมาดวยกนกจะไปเกบยามารกษา กเลยขอเรยนวธการรกษามาจากทหาร หมอพานเลาวาไปเกบสมนไพรกบทหารในปา 15 วนสมนไพรทมคอ กาแพงเจดชน กาแพงใหญและกาแพงนอย ขมนนอยขมนใหญมสจาพวก รกษามะเรงได หมอมตาราและมความรอยในตว สวนหมอพานเปนตาราภาษาขอม เปนตาราทปยาตายายเขยนใสใบลานไว

ความรสกทไดเปนหมอฮากไม จากการสมภาษณทงรายกลม (Focus group) การการสมภาษณรายเดยว ผวจยสามารถสรปไดวา หมอสมนไพรทกคน มความภาคภมใจทไดนาความรทไดราเรยนมาชวยเหลอเพอนมนษยดวยกน ตวอยางคาพด ไดแก

“ดใจไดเหนลกหลานอยดมแฮง” “ภมใจ” “บคดหยงดอก ไดบญ” “บไดอยากราอยากรวยดอก แคพอไดเงนไปหาสมนไพรมาอก” “คาคายทไดมนกะบหลาย แตวาเพนกะสบตดคางบญคณ” “คนในหมบานนกสายเลอดเดยวกน เฮาซอย (ชวย) ใหเขาหายเจบ หายไข เฮากะดใจหลาย”

 

 

 

 

 

 

 

 

115

อภปรายผล

การวจยครงนมวตถประสงคเพอ 1) สารวจหมอพนบานทอยรอบเขตพนทเขอนนาพง จงหวดสกลนคร 2) ศกษา และรวบรวมแนวคด ทฤษฎ การวนจฉยโรคจากภมปญญาหมอพนบาน และ 3)ศกษารปแบบ หลกการผดงครรภไทย และการใชยาสมนไพร สาหรบการอภปรายผลการวจย ผวจยจะขออภปราย ดงตอไปน จากการลงพนทบรเวณรอบเขอนนาพง จงหวดสกลนคร และการสมภาษณเชงลกรวมกบการสงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม จากปราชญชาวบาน จานวน 55 คน คณะผวจยสามารถจาแนกหมอพนบานได 7 ประเภท ไดแก

1. หมอทรง (หมอราผฟา) สวนใหญเปนผหญงรกษาผปวยโดยการราและมแคนประกอบ สวนประกอบสาคญในพธกรรม คอ พาคาย (ภาชนะบรรจของเซนไหว) ประกอบดวย ถาดใสแปง กระจกสองหนาเลกๆ หรอนามนใสผม วธการทาโดยหมอทรงสองกระจก และเจรจาโตถามกบผ จนในทสดผปวยลกขนฟอน แสดงวาผทเปนสาเหตของความเจบปวยพอใจ และผปวยจะหายในทสด หมอราชนดนรกษาผปวยไดเพราะมผเขามาเทยบ จะเรยกชอตามผนนๆ เชน หมอราผทรง หมอราผฟา (ทมาของผทรง ละผฟาแตกตางกน หมอราผฟามาจากทสงกวา จากสวรรคชน 9 แตผทรงมาจากสวรรคชน 5) ผปวยสวนใหญจะเลอกหมอราผทรง (ผฟา) เปนการรกษาหลงสด หลงจากทหมอรกษาดวยวธอนๆ แลวไมไดผล อกพธทหมอทรงกระทาคอการสะเดาะเคราะห ถงแมผทมาหาจะไมไดเจบปวยใดๆเลย หมอทรงกสามารถทาพธขจด ปดเปาสงทเชอวาเปนสงอปมงคลใหออกไปได ผลการศกษาครงนสะทอนใหเหนวาชาวอสานมความเชอถอตอ "ผ" มากเพราะมความเชอวาเหตทเกดเภทภยเจบไขไดปวย นาทวม ฝนแลง นาลม หรอพชพนธธญญาหารเหยวแหง เปนสงทเกดมาจากอทธฤทธปาฏหารยของผสางเทวดาทงสน พวกเขาจงเซนไหวบวงสรวงผตาง ๆ และมสงทหนาสงเกตคอ ทกครงทมการเซนไหวเปนประจาทกฤดกาลแลวจะเกดแตความสขไปทว ผทเจบไขไดปวยกหาย ขาวกลาในนากอดมสมบรณดและการทมคตความเชอดงกลาวนกทาใหเกด ประเพณพธกรรมทเกยวกบผ หลายลกษณะ และพธบชาผฟากเปนอกพธหนง ผฟา หรอ ผแถน นนชาวอสานมความเชอวาเปนเทวดามากกวาเปนผ ผฟาจงเปนผทอยระดบสงกวาผชนดอน ๆ สวนแถนนนมความเชอวาเปนคาเรยกรวมถงเทวดา และแถนทใหญทสดคอ "แถนหลวง" ซงเชอวาเปนพระอนทร แถนเปนผสรางสรรพสง ใหกาเนดดน นา ลม ไฟ โลก และ มนษย (ธวช ปณโณทก 2528 อางถงใน ฉตรทพย นาถสภา, 2541) ผฟา หรอผแถนนนแตละพนทมการเรยกทแตกตางกนไป และมความเชอวา "ผฟา" นนสามารถทจะดบยคเขญหรอทาลายลางอปสรรคทงปวงได และสามารถทจะชวยเหลอมนษยท เดอดรอนได การทมนษยเกดการ เจบปวยนนเนองจากไปละเมดตอผ การละเมดตอบรรพบรษ การรกษาตองมการเชญผฟามาสงสถตอยในรางของคนทรงเรยกวา "ผฟา นางเทยน" ในการลาผฟาของชาวอสานนนมองคประกอบ

 

 

 

 

 

 

 

 

116

ทงหมด 4 สวนคอ หมอราผฟา หมอแคน ผปวย และเครองคาย หมอราผฟา จะเปนผหญงทมอายหรอบางทองถนจะเปนผหญงสาว โดยเฉพาะทจงหวดเลยและจะตองสบเชอสายมาจากกลมหมอราผเทานน แตทจรงผฟาสามารถสงได ทงหญง ชายและเดก โดยไมจากดอาย หมอ แคน (หมอมา) จะตองเปนผทมประสบการณในการเปาแคนมาเปนอยางด เพราะในการประกอบพธจะตองใชเวลานาน จะตองมการเปาอยตลอดเวลา สวนผปวย นน จะตองแตงกายตามทไดกาหนดไว คอ มผาไหมหรอผาขาวมาพาดบา มดอกมะละกอซงตดรอยเปนพวงทดห ผปวยนนสามารถทจะฟอนรากบหมอราได และสงทสาคญอกอยางคอ เครองคาย เปนสงทอญเชญครอาจารยผทลวงลบไปแลวมาชวยเหลอ รกษาผปวย ในการลาผฟานนจะมความแตกตางกนตามแตละทองถน เมอครบาเกาเขาสงราง ผทาพธจะตองสวมผาซนทบผาทสวมอย (กรณทผปวยเปนชาย) หรอถาผปวยเปนผหญงครบาจะสวมผาแพรหรอผาฝายโดยสวมทบผานงเดม ซงจะจดไวอยใกลเครองคาย ในการรกษาทกคนจะตองฟอนรากนทกคน และขนอยกบผปวย ถาผปวยตองการดการฟอนรากจะทาหนาทตอไป แตถาไมตองการครบากจะนาเครองคายขนไปเกบบนหง และจะมารวมกนรบประทานอาหาร ความเชอของชาวอสาน เชอวาผฟา สามารถทจะกาหนดการเกดการตายของมนษยได การทมนษยตายไปขวญจะออกจากรางเพอไปพบบรรพชน แตขวญจะไมแตกดบเหมอนราง เปนเพยงการจากไปของรางแตวญญาณยงคงอยกบผมชวต สาเหต ทมการฟอนรากนนนกเพอเปนการทาใหคนไขมพลงจตในการตอสกบการ เจบปวย มอารมณผอนคลาย ความตงเครยด จตใจปลอดโปรงไรวตกกงวล และสรางจตสานกดานความกตญญ เปนคตนยมของวฒนธรรมไทย ซงไดสบทอดตอกนมาจนกลายเปนประเพณ สอดคลองกบการศกษาของ กฤตยา แสวงเจรญ (2527) ทศกษาความสามารถในการรกษาและผลการรกษาของหมอราผฟา เพอนามาเปนแนวทางในการปองกนปญหาจตเวชในชมชน ผลการศกษาพบวา โรคทรกษาหายสวนใหญเปนโรคทางจตเวช ไมพบสาเหตชดเจน เชน อาการมนชาตามตว พดโดยไมรตว ปวดศรษะเปนประจา รสกรอนๆหนาวๆ กลวไมมเหตผล ปวยเรอรง ผอม ไมอยากอาหาร ทงนสามารถอธบายไดวา ความศรทธาของประชาชนในชมชนทมตอหมอราผฟา นามาซงความเชอมนวาผปวยจะมอาการดขน ลกษณะของพธกรรมทมกจกรรมการรองรา ดวยบรรยากาศทเตมไปดวยไมตรจตและความเหนอกเหนใจ เปนสงกระตนผปวยทงทางดานรางกายและจตใจ ตลอดจนการลาผฟาเปนการรกษาดวยดนตรและการพดเปนกลอน มสมผสนอก สมผสใน และเนอหาเปนการใหกาลงใจ ปลกปลอบ และชวยขจดความขดแยงในตวผปวย ทาใหผปวยรสกถงความเอออาทร การไดรบการปกปองและคมครองจากสงศกยสทธ (กฤตยา แสวงเจรญ, 2527) การลาผฟา เปนพธกรรมเพอการรกษาโรคภยไขเจบ การลาผฟาตองอาศยนางทรงหรอคนทรง ซงโรคบางโรคหมอแผนปจจบนกไมสามารถวนจฉยไดวาเกดจากอะไร ผปวยจงตองมารกษากบผฟา (ฉตรทพย นาถสภา และ พรพไล เลศวชา, 2541) จะเหนวาผฟานนเปนสงทยดเหนยวจตใจมนษย โดยมคตเตอนใจวา "คนไมเหน ผเหน" สาหรบทกวนนการลาผฟาดจะเสอมคลายลงไป เพราะความเจรญทางดาน

 

 

 

 

 

 

 

 

117

การแพทย วทยาศาสตรและเทคโนโลย แตสาหรบชาวอสานบางกลมการกระทาพธกรรมเกยวกบผฟา ไมใชเปนสงงมงายเหลวไหลหรอไรสาระสนเชงเสยทเดยว (ฉตรทพย นาถสภาและ พรพไล เลศวชา, 2541)

2. หมอสตร หรอหมอพร หรอหมอสขวญ หรอหมอพาม (พราหมณ) หมอสขวญหรอหมอ พรถามความรทางโหราศาสตร ดฤกษยามและประกอบพธขนบานใหม ทาพธกอนลงเสาแฮก (เสาแรก เสาเอก เสาขวญ) เรยกวาพาม ชาวบานเชอวาสาเหตของความเจบปวยประการหนงคอ การทขวญหนคง (ขวญหนออกจากราง หรอเสยขวญ) การทจะใหมรางกายสสภาวะปกตจงตองเรยกใหขวญกลบเขามาอยตามสวนตางๆ ของรางกาย การสขวญจงเปนการรกษา (Curative Medicine) การสขวญเพอใหขวญ "แขงแรง" และเบกบาน อาจถอเปนการปองกนโรคหรอการเจบปวย (Preventive Medicine) ไดแก การสขวญตอนรบผมาเยอน การสขวญแมมาน (หญงมครรภกอนคลอด) การสขวญพระกอนเขาพรรษา เปนตน การสขวญอาจทาเพอสงเสรมสขภาพแบบองครวม (กายและจต) เพอเตรยมความพรอมกอนเปลยนบทบาทของบคล เชน การสขวญออกเรอน (แตงงาน) การสขวญนาค เครองหมายเชงสญลกษณทแสดงวาขวญกลบเขาอยในรางกาย คอการผกขวญดวยฝายทแขน ตามสานวนทวาผกเบองซายขวญมา ผกเบองขวาขวญอย นอกจากเรองผแถนแลว ชาวอสานยงมความเชอเรองขวญ ผไดดมโชคหรอผหลกผใหญทเราเคารพ นบถอมาเยยมเรากยนดจดพธสขวญให ประเพณสขวญจงเปน ประเพณทากนอยางกวางขวาง คาวา"ขวญ" เปนศนยรวมแหงชวต มองไมเหน สมผสไมได ขวญเปนสงไมมตวตนคลายกบจตหรอวญญาณแฝง อยในตวคนและสตว ตงแตเกดมาทกคนมขวญกนทงนนและในบางแหงเรามกแปลวา "กาลงใจ" กมคาวา "ขวญ" ยงมความหมายอกวาเปนทรกทบชา เชนเรยกเมยทรกวา "เมยขวญ" หรอ "จอมขวญ" เรยกลกรกหรอลกแกววา "ลกขวญ" สงของทผเคารพรกใครนบถอกนนามาฝาก นามาใหเพอเปนการทะน ถนอมนาใจกนเรากเรยกวา "ของขวญ" "พธบายศร" หรอ "บายศรสขวญ" เปนประเพณสาคญอยางหนงของชาวอสาน ประเพณสขวญทากนแทบทกโอกาส ทงในมลเหตแหงความดและไมด ชาวอสานถอวาเปนประเพณเรยกขวญ ใหมาอยกบตว พธสขวญนเปนไดทงการแสดงความชนชมยนด และเปนการปลอบใจใหเจาของขวญจากคณะ ญาตมตรและบคคลทวไป (ปรญญาณ ภกข , 2516) การสวดตองใหเสยงชดเจน สละสลวย ไพเราะฟงแลวเกดความดใจ ศรทธาอตสาหะ ในการทาความดยงขนจงจะเปนสรมงคลแกเจาตวถาปวยไข ไขจะหาย ถาไดดไดเลอนยศ เลอนตาแหนงกจะรกษาความดไวใหคงทนไมฟงเฟอเหอเหมจนลมตว (ปรญญาณ ภกข , 2516) การทาพธการสขวญหรอเรยกขวญกระทาขนเพอสรางกาลงใจในการดาเนนชวต ชาวบานจะเอามอแตะกนเปนทอดๆเพอรวมกนสงพลงใหจนถงบคคลหนงทพวกเขาตองการชวย เพอชวยเรยกขวญกลบมา เปนการแสดงใหเหนวาชาวบานไดระดมจตใจมาชวยสงเสรมใหคนเจบปวยหรอผทมปญหามความแชมชน และมความสข เชนการสขวญเดก การสขวญบาวสาว การสขวญคนปวย เปนตน (ฉตรทพย นาถสภา และ พรพไล เลศวชา, 2541)

 

 

 

 

 

 

 

 

118

จะเหนไดวาพธสขวญนเปนประเภท "ขนบประเพณ" คอประเพณชาวอสานไดเคยตงหรอรางเปนระเบยบแบบ แผนขนไวเปนธรรมดาของประเพณทอาจมสวนปลกยอย แปลก แตกตางกนออกไปบางในลกษณะของการพฒนาเปนลกษณะของความเจรญใหเหมาะสม กบกาลสมยแตสวนสาคญ อนเปนมลฐานของประเพณนกยงคงอยและเปนหนาทของพวกรนตอไปจะเปนผรบชวงระวงรกษาไวใหมรดก (ปรญญาณ ภกข , 2516) การสขวญแสดงใหเหนถงภมปญญาดานสขภาพอยางเปนองครวม (Holistic) แสดงถงการมปฏสมพนธระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาต และสงเหนอธรรมชาต ทเชอมโยงกบวถชวตทไมสามารถแยกออกจากกนได ดวยเหตนพธการสขวญจงยงคงมใหเหนอยทวไปในพนทเขตภาคอสานจนถงทกวนน

3. หมอเปาหรอหมอจอด วตถประสงคหลกของการจอดหรอการเปา คอ เพอการรกษาโรคภย หมอเปามวธการรกษาดวยการเปาตางๆกนไป สวนประกอบทใชและพบบอย คอ ปนกนหมาก เคยวกระทยมแลวเปา เคยวใบไมบางชนดเปา เปนตน โรคทรกษา ไดแก ปวดศรษะ โรคผวหนงบางชนด (งสวด) แมลงสตวกดตอย ปวดทอง เปนตน การทหมอเปาจะรกษาหายหรอไมหายนน หมอเปาเชอวาเปนเรองของการทาบญรวมกนมาในชาตกอนของหมอกบผปวย สวนหมอจอดนนจะรกษาเฉพาะกรณทเจบปวยเกยวกบโครงสรางของรางกาย เชน กระดกหก กระดกเคลอน หรอแผลผาตด ใหเชอมตดกน คาวา “จอด” ในภาษาอสาน แปลวา “ตอ หรอ เชอม หรอ สมาน” ในภาษาภาคกลาง จากการศกษาของผวจยเกยวกบวธการรกษาของหมอจอด ในรายทกระดกหกแบบปดและไมไดไปเขาเฝอกทโรงพยาบาล หมอจอดอาจสานเฝอก ดวยอปกรณททาจากไมไผ ใชประคองแขนแทนเฝอกซงจะดตอการสมานแผล และมชองระบายอากาศ ไมอบชนเหมอนเฝอกของโรงพยาบาล ซงเฝอกไมไผซเลก ๆ นจะไมทาสาเรจรปไว เพราะเปนเคลดวา ถาทาทงไวกจะมคนมารกษาอยเรอยๆ ใสประคองบรเวณทหก แนวทางการรกษาของหมอจอดนนสอดคลองกบหลกการแพทยแผนปจจบน ในการปฐมพยาบาลเบองตนผปวยกระดกหก โดยการเขาเฝอกชวคราว (Splinting) มวตถประสงคเพอมใหกระดกสวนทหกเคลอนไหวนอยทสด และเปนการปองกนมใหอาการรนแรงมากขน เชน การหกของกระดกทยงไมทะลออกมานอกผวหนง หากมการเคลอนไหวรนแรงหรอบด พลก อาจทาใหกระดกทหกทมออกมานอกผวหนงได (เสนอ อนทรสขศร, 2539) สวนการรกษาอาการเจบปวยโดยใชเวทมนตรคาถาเปาไปตามรางกายผปวย บางครงอาจจะใชเคยวปนกนหมาก เคยวกระทยม เคยวใบไมบางชนดเปา เชน การเปาตม เปางสวด แผลเรอรง แผลไฟไหมนารอนลวก วธการรกษาดวยการทองคาถาแลวเปาลงไปตามตมหรอแผลไฟไหม นารอนลวก โดยการเปาตดกนหลายวน แผลกจะฝอแหงไปวนละเลกละนอยจน ไมลกลามตอไป และหายขาดในทสด ซงหากสงทเคยวเปนสมนไพร จะเปนผลดตอการรกษา อยางไรกตาม ยงมความกงวลเรองของความสะอาดของแผล หากการเปาไมไดใชสมนไพร หรอเปนสมนไพรทไมมผลตอการรกษา กอาจทาใหเกดการตดเชอ ลกลามไดเชนกน เพราะเปนททราบกนดวานาลายภายในปากเตมไปดวยเชอโรคและสงสกปรก

 

 

 

 

 

 

 

 

119

4. หมอตาแย ซงในการเกบขอมลครงนพบเฉพาะหมอตาแยเพศหญงเทานน หมอตาแยคอผท ทาหนาทชวยทาคลอดในทกขนตอนของการทาคลอด ตงแตการชวยคลอด การทาความสะอาดเดกการเอาแมลกออนอยไฟ ความรไดรบการถายทอด การสงเกต และประสบการณตรงจากการถกทาคลอดโดยหมอตาแย ซงสวนใหญจะเปนแมตนเอง หรอแมสาม เปนผทาคลอดใหตนเอง ตนจงจดจาและนามาใชในการชวยคลอดแกสมาชกในครอบครวทกาลงจะคลอด รวมไปถงเพอนบานดวย การผดงครรภไทย หรอการผดงครรภแผนโบราณ เปนศาสตรแขนงหนง ในหลกวชาการแพทยแผนไทย เกยวกบการดแลมารดาและทารก ตงแตระยะเรมตงครรภ จนกระทงคลอด ดงนน แพทยผดงครรภแผนโบราณ หรอทเรยกกนวา “หมอตาแย” จงมหนาทใหคาแนะนา ดแล แกไข ปองกนอาการตางๆ ของผหญง ตงแตเรมตงครรภ จนครบกาหนดคลอด ทาหนาททาคลอด ตลอดจนดแลสขภาพมารดาหลงคลอด ทารกแรกเกด ดวยกรรมวธการแพทยแผนไทย (โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ, 2552) ความโดดเดนอกประการหนงในหลกวชาการผดงครรภไทย คอ การดแลสขภาพมารดาหลงคลอดดวยการ "อยไฟ" โบราณเชอวา ในระยะหลงคลอดใหมๆ ทงทารกและมารดาอาจเกดอนตรายไดงาย จงใหมารดาหลงคลอดอยไฟ เชอวา ความรอนเปนสงบรสทธ สามารถเผาผลาญสงทเปนโทษได การอยไฟจะชวยใหเลอดลมของมารดาหลงคลอดไหลเวยนดขน ลดการเกรงและปวดเมอยของกลามเนอ ชวยใหแผล ฝเยบหายเรวขน ชวยลดอาการปวด อนเกดจากการหดรดตวของมดลก และอาการเจบปวดจากการคด เตานม อกทงยงชวยเพมความอบอนใหแกรางกายไดเปนอยางด โบราณเรยกชวงเวลาในการอยไฟวา "เขตเรอนไฟ" ผหญงไทยสมยโบราณนยมอยไฟ 7 วนหลงคลอดทองแรก แตหลงคลอดหลง อาจอยไฟนานขน 8-20 วน (โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ, 2552) หลงคลอด 2-3 วน จะมนาเหลองออกจากแผลรก ซงโบราณเรยกวา "นาคาวปลา" เพราะมกลนคาวจด นาคาวปลาจะออกมากราว 10 วน หลงจากนน กลดนอยลงเรอยๆ จนเมอแผลรกหาย กหยดไป บางคนอาจมนาคาวปลาอยนานถง 1 เดอน ดงนนหลงคลอด แพทยแผนไทยมกใหมารดากนยาขบนาคาวปลา และยาระบาย เพอขบลางเอาของเสย และสงเนาเสย อนเกดจากการคลอดบตร ออกไปจากรางกายของมารดาหลงคลอด นอกจากนนในชวงดงกลาวจะตองดแลสขอนามยชองคลอดใหสะอาด ไมใหนาคาวปลาหมกหมม จนทาใหเกดการตดเชอ ทเรยกวา "สนนบาตหนาเพลง" ซงหมายถง ไขทเกดในเขตเรอนไฟ (โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ, 2552) หลกวชาการผดงครรภแผนไทยแนะนาวา มารดาหลงคลอดควรอาบนาสมนไพร หรออบสมนไพร เพอชาระรางกายใหสะอาด สดชน ดบกลนคาวเลอด ชวยใหมดลกกลบเขาสสภาพเดมเรวขน และขบนาคาวปลา เรมตนดวยการอาบนารอนทตมกบใบมะขาม ฝกสมปอย และหวหอม หลงเชดตวใหสะอาดแลว จงใชลกประคบทใชไพลผสมกบการบรกดตามสวนตางๆ ของรางกาย เพอแกอาการปวดเมอย อนเกดจากการคลอดลก ชวยขบเหงอ และการประคบบรเวณหวนม เพอชวยเพมนานม และทาใหนานมไหลดขน (โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ, 2552)

 

 

 

 

 

 

 

 

120

การอยไฟหลงคลอด จะชวยใหทองอนอยเสมอ บรรเทาอาการปวดมดลก และชวยใหมดลกเขาอเรว คนโบราณนยมใชความรอนจากฟนไมสะแกนา เพราะเปนไมพนบาน หางาย ตดไฟแลวคด มอดชา ไมเปลอง ความรอนทใชในการอยไฟอาจไดจากการทบหมอเกลอ (หรอการนาบหมอเกลอ) ซงเปนการใหความรอนแกเกลอทบรรจอยในหมอดน หอดวยใบพลบพลงและผาขาว แลวใชกดหรอนาบตามสวนตางๆ ของรางกาย โดยเฉพาะบรเวณทองและตนขา การใชความรอน จะชวยใหการไหลเวยนของเลอดดขน ชวยขบนาคาวปลา และชวยลดอาการปวดเมอยของกลามเนอจากการคลอดบตร หรออาจใชวธการนงถาน โดยอาจใชตวยาสมนไพรเผาเอาควนรมรวมดวย วธนเปนการใชความรอน เพอชวยใหแผลแหงเรว และยงชวยสมานแผลจากการคลอด นอกจากนนยงอาจใชยาชวย เชน ยาชวยใหมดลกเขาอ (กลบเขาทเดม หรอกลบสสภาพเดม) ยาบารงนานม โดยในเขตเรอนไฟนน คนโบราณหามกนของแสลง เพอใหรางกายมสขภาพด (โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ, 2552) ดงนนการผดงครรภไทยจงเปนทางเลอกหนงทสาคญในการฟนฟสขภาพหลงคลอดของ มารดาในยคปจจบน โดยสามารถชวยเหลอในสวนของอาการออนเปลยเพลยแรง หนามดตาลาย อาการปวดเมอย ปวดระบมตามบนเอว สะโพก ตนขา บา สะบก อาการเจบมดลก นาคาวปลาไมเดน กระบงลมหยอน หนาทองยน เจบแผลฝเยบ ชองคลอด ปวดขดเวลาปสสาวะ อาการคดเตานม นานมนอย หวนมบอด ผวหนงเปนคราบดาบรเวณรกแร ซอกคอ สะโพก กน ขาหนบ ทองลายและสะโพกลาย

5. หมอจา หรอขวญจา เปนผนาทางจตวญญาณ (Spiritual guide leader) ของประชาชน ในหมบาน หมอจาไมไดมเวทยมนตหรอเคลดลบในการรกษาโรคภยไขเจบแตอยางใด แตหมอจานบไดวาเปนบคคลทมความสาคญอยางยง เพราะหมอจาคอผทสามารถตดตอกบจตวญญาณ (Higher Spirit) ทสงสถตประจาหมบาน ทเรยกวา “ปละคา และ ยาละคา” ซงเปนทยดเหนยวทางจตวญญาณของประชาชน หากประชาชนตองการความชวยเหลอไมวาเรองใดกตาม หากตองการขอให “ปละคา และ ยาละคา” ชวยใหสมหวงดงปรารถนา จะตองตดตอผานหมอจา ใหทาพธ “บะ” (การบนบานสานกลาว) สวนประกอบสาคญในพธกรรม คอ พาคาย ซงประกอบดวย ธป เทยน และดอกไม ชาวบานไมสามารถทาพธดงกลาวไดโดยอสระ เพราะเชอกนวามเพยงหมอจาเทานนทสามารถตดตอเจรจากบ “ปละคา และ ยาละคา” ได บคคลทจะเปนหมอจาไดนน ประชาชนในหมบานจะเปนผลงมตพจารณาบคคลทมความเหมาะสมเทานนดารงตาแหนงน โดยมคณสมบตคอ เปนบคคลทดารงตนอยในศลธรรม มเมตตา ชาวบานใหความเคารพและนบถอ จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา ชาวอสานมความเครงในประเพณและพธกรรม ซงถอเรองบาปบญคณโทษ วญญาณ เทวดาอารกษ ผสางนางไมอยางจรงจง ผปตา เปนผทชาวบานใหความเคารพศรทธาอยางมาก เพราะถอวาผบรรพบรษหรอผประจาตระกล ทลวงลบไปแลว แตยงหวงใยบตรหลานอย จงเฝาคอยดแล รกษาคมครองปองกนภยรายทงปวงทจะเกดขนในชมชน โดยมอบให “เฒาจา” เปนผทาหนาทตดตอสอสารระหวางผบรรพชนกบชาวบาน และสรางโรงศาลไวเปนทพกอาศยของผปตา สวนมาก

 

 

 

 

 

 

 

 

121

จะตงอยบนทเนนสง เปนปาทบ รมรน มสตวปาชกชม เพอใหดขลงและศกดสทธ เรยกวา “ดอนปตา” ชาวบานใชเปนสถานทประกอบพธกรรมตางๆ เชน พธเลยงประจาปเดอนสามและเดอนหก ซงเรยกวาเลยงขน (เลยงเมอเกบเกยวเสรจ) และการเลยงลง (เลยงเมอเรมปกดา) นอกจากนยงมพธเสยงทาย “บะ” ซงเปนพธเซนไหวบชา เลยงผปตา ใหมาชวยดลบนดาลใหอยดกนด มความสข สมปรารถนา ขอหามและขอปฏบตเกยวกบผปตาถอเปนกฎระเบยบททกคนในชมชนตองยอมรบรวมกน และปฏบตอยางเครงครด ผใดลวงละเมดจะถกผปตาลงโทษไมทางใดกทางหนง ขอหามนนสวนมากกาหนดโดยมตของชมชน หรอเฒาจาเปนผกาหนดตามคาขอของผปตาซงมาเขาฝน มทงขอหามในการทาลายทรพยากรธรรมชาต เชน ในการเกบสมนไพรตองมพธกรรมขออนญาตจากเทวดาทรกษาตนไมนน มฉะนนจะถอวาผดคร หามลบหลผปตา หามทาผดจารต ประเพณ เชน การมวสมทางเพศ หรอเสพของมนเมา ทาใหชาวบานมสานกทจะไมทาลายระบบนเวศจนขาดความสมดล ทาใหชมชนอยกนอยางเปนสขเพราะไดพงพงธรรมชาตเกอบทกดาน (กลมงานแพทยพนบานไทย, 2546)

6. หมอสก เปนหมอซงไมไดรกษาความเจบปวยใดๆ แตใชการสกเพอปองกนอนตรายจาก การกด ตอย ของสตวมพษ เชน ง ตะขาบ เปนตน การสกโดยใชนามนควบคไปกบการลงเวทยมนตคาถา การสกในประเทศไทยอาจจะมมาแตโบราณ แตจะมมาตงแตสมยใด ไมมหลกฐานชดเจน การสกยนตเพอใหอยยงคงกระพนนน เชอวามมานานแลวดงปรากฏใน วรรณคด เรองขนชางขนแผน และวรรณกรรมอนๆ แตการสกมกมองวาเปนเรองของนกเลง ถกมองไปในทางลบ ทาใหศลปะบนผวหนงประเภทนเกอบจะสญไปจากสงคมไทย เหตผลทการสกยงคงมอยคอ หลาย ๆ คนยงเชอวาการสกจะทาใหมโชคและอยยงคงกระพนพนอนตราย รปแบบของการสกแตละชนดจะมความขลงทแตกตางกน ลายสกหรอยนตบางชนดสามารถชวยผทสกใหรอดพนจากสถานการณทยงยากได สญลกษณบางอยางของลายสกสามารถทาใหผว หนงเหนยวได ศตรยงไมออก ฟนไมเขา เชอวาการสกจะชวยใหรอดพนจากสถานการณอนเลวรายไดดวย

นอกจากน การสกทางไสยศาสตรยงเชอมโยงกบการระวงอนตรายและความปลอดภย ทาให แคลวคลาดตออนตรายตางๆ ศลปะพนบานประเภทน อาจจะกระตนความรสกใหเกดศรทธาความเชอมน เกดความมนใจ มนอาจเปนเครองแสดงความจรงตางๆ วฒนธรรมสมยใหมนนเมอมองแลวอาจจะไมทาใหปลอดภย สวนวฒนธรรมการสกยนตจงชวยใหเกดความรสกปลอดภย เปนทางหนงทชวยใหจตใจเขามความมนใจมนคงมากยงๆ ขน การสกยนต ลงอกขระเลขยนต มอย 2 อยางคอ การสกนามน และ การสกนาหมก

การสกนามน สวนมากจะใชนามนจนทนหอม แชวานหรอนามนงาขาว บางสานกจะผสมนามนชางตกมน นามนเสอโครง การสกนามนคนสมยนนยมกนมาก เพราะเปนการสกยนตโดยรางกายไมมลวดลายใหเหน เมอรอยสกตกสะเกด เนอกสมานเปนเนอเดยวกน

การสกหมก นยมใชหมกจนมาฝนกบนาพระพทธมนต สมยกอนนยมหาดเสอ ดหม ดงเหาเปนสวนผสม ขนตอนการการลงเขมสกยนต อาจารยผสกจะใหลกศษยกดผวหนงทจะสกใหตง แลวใช เขมสก

 

 

 

 

 

 

 

 

122

แทงตามรปแบบพมพนน ปากกบรกรรมคาถาไปตลอดเวลาทสก เปนการสงกระแสถายทอดพระเวทยลงไปในรปยนตนน ระยะเวลาสกยนต แลวแตรปยนตทสก

อยางไรกตาม แมทกวนนจะมผเชอมนและศรทธาในการสกอย แตกนบวาลดลงไปมากเมอเทยบกบอดตทผานมา และนบวนขอมลตางๆ เกยวกบลายสกจะสบคนไดยากยงขน เปนเพราะขาดผรผชานาญ อาจารยบางทานทยงมชวตอยในปจจบนกไมคอยถายทอดวชาใหแกศษย ทาใหนบวนผทรวชานยงลดนอยลงทกท อกทงสงคมปจจบนไมคอยยอมรบคนทมลายสกโดยดษณเชนแตกอนอกแลว ในทางกลบกนทศนคตของคนไทยในวนนกลบมองวาคนทมรอยสกเปนผทม การศกษานอย เปนผมอาชพใชแรงงาน เปนนกเลงหวไม หรอเขาใจหนกลงไปอกวา คนทสกลายคอ พวกขคกขตะรางทมลายสกซงสกกนเองภายในเรอนจา ประกอบกบการสกเปนอปสรรคในการรบราชการทหาร ตารวจ และพลเรอน (ความเชอเรองการสกยนต, 2552)

7. หมอยาฮากไม หรอหมอรากไม หมอสมนไพร ในเขตพนทรอบเขอนนาพง เปนหมอทใชวธการรกษาดวยสมนไพร แรธาตบางชนด และเขาสตว หรอสวนตางๆ ของสตวบางชนด โรคสวนใหญทรกษาไดแก โรคเลอด โรคตบ โรคไต นว โรคมะเรง โรคปวดแขงปวดขา แมลงสตวกดตอย อาการเหนอยออนเพลย และอาการผดปกตของหญงแมลกออนหลงอยไฟ ปจจบน ยาสมนไพรทงแผนโบราณรปแบบยาตารบ และรปแบบสมนไพรเดยว ไดรบการคดเลอกเขาบญชยาหลกแหงชาตเปนจานวน 71 รายการโดยกระทรวงสาธารณสข เพอใหประชาชนมโอกาสเลอกใชยาแผนไทยมากขน ประเดนทมขอสงสยหรอคาถามทเกดขนมดงน (พาณ ศรสะอาด, 2554) ยาสมนไพรไทย มประสทธภาพในการรกษาเทยบเทากบยาแผนปจจบนหรอไม อยางไร ยาสมนไพร หากเปนยาไทยหรอยาประกอบ ไมใชยาเดยว จะมองคประกอบของยาหลายอยาง การรกษา จะเปนการรกษาใหเกดความสมดล ไมไดรกษาเฉพาะสวน หรออวยวะเหมอนยาแผนปจจบน จงเปรยบเทยบกนไมได อยางยาลมเขยวประทานพษ อาจนามาใชรกษาอาการโรคลมชก แตเนองจากการใชยาดงกลาว อยทประสบการณและขนกบผปวยเฉพาะราย การศกษาทางดานนไมมการบนทกประวตเหมอนการแพทยแผนปจจบน การเปรยบเทยบจงทาไดยาก หากเปนการรกษาอาการพนฐาน ไดแก ทองเสย ทองรวง ปวดหว ตวรอน เปนไข โรคผวหนง ทมประกาศเปนสมนไพรในงานสาธารณสขมลฐาน 67 ชนด สามารถใชรกษาอาการไดเทยบเทายาแผนปจจบน นอกจากนยงมประกาศยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต 71 รายการ สามารถใชในหลกประกนสขภาพแหงชาตได กรณโรคเรอรง เชนมะเรง อมพาต อมพฤกษ โรคลม กลามเนออกเสบ หรอโรคกระดกและขอ สมยกอนมการเขาเฝอก โดยหมอแผนโบราณ เนองจาก รพ มาทหลง การรกษาแบบพนบาน ปจจบนน การใชวธประคบ การบาบดดวยสมนไพร สามารถลดคาใชจาย การใชยาแผนปจจบน ซงทาใหเกดการระคายเคองกระเพาะได นอกจากน การถอนพษ สารเคม การไดรบสารพษ สามารถบาบด ดวยการ

 

 

 

 

 

 

 

 

123

อบไอนา การใชยารางจด และเถายานาง บาบดได แตยาแผนปจจบน อาจยงไมมการรกษาแบบยาแผนโบราณอาการและโรคทยงตองอาศยการแพทยแผนไทย เพอเปนการรกษา เพมกาลงใจแกผปวยไดดกวาเชน การรกษาฟนฟผปวยตดยาเสพตด โรคมะเรงนอกจากน อาการทไมอาจเยยวยาดวยยาฝรงไดแก โรคลม จาพวกทใชยาหอม ยาลม การอยไฟ แบบดงเดม ชวยใหผปวยหายเรวขน และแขงแรง

เปรยบเทยบ ขอด ขอเสยระหวางการใชยาแผนปจจบน ในการรกษาโรค ขอดของการใชการแพทยแผนไทย

1.เปนการดแลโดยองครวม ยกตวอยางการใชสมนไพร ใน สถานพยาบาลทภาคอสาน เปนการดแลโดยพระและอาสาสมคร พยาบาลและแพทย รวมกบการใชสมนไพร โดยใชกาลงใจและจตใจทดเขารวมการใหบรการแกผปวย

2.เปนการรกษาทเสยคาใชจายนอย ประหยดงบประมาณ การเสยดลของรฐในการนาเขายา 3.สมนไพรหาไดในทองถน ไมจาเปนตองหาซอ 4.เปนการรกษาตามธาตมากกวาตามระบบอวยวะ

ขอดอยของการใชการแพทยแผนไทย 1.โรคบางชนด ตองใชการแพทยแผนปจจบน เชนโรคหวใจ โรคทตองผาตด เชน ไสตง หรอ

อบตเหต ฉกเฉน 2.โรคเรอรง รายแรง ทพสจนไมไดวาใชสมนไพรรกษาได โรคสนขบากด บาดทะยก 3.การนามาใช ตองถกตอง คอถกตน ถกสวน ถกวธ ถกขนาด และถกโรค บางชนดเปนยาทม

อนตราย 4.ประชาชนทดอยโอกาสเขาถงความร มกถกหลอกลวงงาย ในเรองสรรพคณของยาแผน

โบราณ ทโฆษณาเกนความจรง โรคประเภทใด ทเหมาะกบการรกษาดวยยาแผนปจจบน และโรคประเภทใดทเหมาะกบยา

สมนไพร 1.โรคทเหมาะกบการรกษาดวยยาแผนปจจบน ไดแกโรคทใชการผาตด โรคอบตเหตรายแรง 2.โรคทเหมาะกบยาแผนโบราณ คอ โรค ทยาแผนปจจบนรกษาไมได เชนมะเรง หรอรกษา

ไมหาย และอาการไมสมดลตางๆ เชน รอนภายใน หนาวสน โรคจากภมคมกนตางๆ ทตองอาศยอาหารสมนไพรรกษา แนวโนมของการแพทยแผนไทยและยาสมนไพร ภมปญญาทองถนและความหลากหลายทางชวภาพ

 

 

 

 

 

 

 

 

124

ความหลากหลายทางชวภาพ (biological diversity) จดเปนทรพยากรชวภาพทมคณคามากทสดในโลก เปนพนฐานของชวตความเปนอย ความมนคงของปจจยส และความมนคงทางเศรษฐกจของชาต โดยเฉพาะพชและสตวเปนทรพยากรพนธกรรม (Genetic Resources) ทเปนรากฐานของแหลงอาหารทสาคญของมนษย บนพนแผนดนแหลมสวรรณภมแหงน (ประเทศไทย) เปนทอยอาศยของมนษยชาตมาแตกอนประวตศาสตร มหลกฐานทเปนฟอสซลพชผกโบราณ โดยเฉพาะขาว (Oryza Sativa Linn.) แสดงถงอารยธรรมการกนการอยของผทเคยอาศยอยแถบน จากหลกฐานฟอสซลในจงหวดแมฮองสอนซงมอายกวา 9,000 ป แสดงใหเหนวาขาวนนมถนกาเนดในประเทศไทยเมอ 7,000 ปมาแลว ชนชาตไทยไดรจกทาไรไถนา ปลกขาวกอนชนชาตอนในโลก และหลกฐานทางวทยาศาสตรเปนทประจกษกนวา คนไทยมความรจากการใชประโยชนจากพชพนธธญญาหารทไดจากธรรมชาตมาใชเปนอาหาร เปนยา เครองสาอาง เครองนงหม ฯลฯ ซงเราเรยกความรเหลานวา ภมปญญาทองถนดงเดม (Traditional Knowledge) ผวจยวเคราะหแนวโนมของแพทยแผนไทย โดยเฉพาะอยางยงยาสมนไพรมการเปลยนแปลงไปในสองทศทาง ทศทางแรก คอไดรบการสนบสนนอยางเปนระบบจากภาครฐและเอกชน และทศทางทสองคอความเสยงของอนาคตสมนไพรไทย

1. ระบบสนบสนนการแพทยแผนไทย 1.1 การจดตงสถาบนการแพทยแผนไทย ปจจบนทวโลกหนมาใชสมนไพร ดแลสขภาพกอนเกดอาการ องคการอนามยโลก ไดแนะนา

ใหใช การแพทยทงสองแผนคขนานกนไปในการแพทยแหงชาตของแตละประเทศ การดแลกอนเกดอาการยอมดกวาเกดอาการแลว ทวโลกไดสงเสรมใหมการแพทยดงเดมของแตละประเทศ โดยมการสนบสนนเชงนโยบายจากรฐ ประการหนงการแพทยแผนโบราณเปนการแพทยทไมแพง จงเหมาะกบสถานการณสาหรบประเทศไทย

เนองจากระบบการแพทยแผนปจจบนเพยงระบบเดยวไมสามารถแกปญหาสขภาพ ไดอยางครอบคลม จงตองการวธการทหลากหลาย ในการแกปญหาสขภาพอนามย โดยเฉพาะระบบการแพทยแผนไทยซงเปนภมปญญาดงเดมของสงคมไทย ดงนนสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สานกนายกรฐมนตร ไดมการวางแผนพฒนาทรพยากรมนษย การศกษาและสาธารณสขในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 โดยการสงเสรมใหมการดาเนนการพฒนาภมปญญาดานการรกษาพยาบาลแบบพนบาน เชน แพทยแผนไทย สมนไพร และการนวด ประสานเขากบระบบบรการสาธารณสข และในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 ไดมการสนบสนนการ พฒนาเภสชกรรมไทยและการแพทยแผนไทยอยางจรงจง ฉะนนในป พ.ศ. 2532 กระทรวงสาธารณสขโดยมตเหนชอบของคณะรฐมนตรไดจดตง "ศนยประสานงานการแพทยและเภสชกรรมไทย" ขนเปนองคกรประสานงานการ พฒนาการแพทยแผนไทย สงกดสานกปลดกระทรวงสาธารณสข แตดวยความจากด ของขนาดและโครงสรางขององคกร และความจากดทางดานงบประมาณ ทาใหองคกร มอาจรองรบการพฒนาการแพทย

 

 

 

 

 

 

 

 

125

แผนไทยอยางเตมท ดงนนกระทรวงสาธารณสขจงไดจดตง "สถาบนการแพทยแผนไทย" เปนหนวยงานระดบกอง สงกดกรมการแพทย ตงแตวนท 26 มนาคม 2536 เพอเปนศนยกลางการพฒนา การประสานงาน การสนบสนน และความรวมมอดานการแพทยแผนไทย (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2555a)

ตอมาเมอพระราชบญญตคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทยไดมการ ประกาศใช เมอวนท 29 พฤศจกายน 2542 ซงในมาตรา 12 ของพระราชบญญตดงกลาว ไดระบใหมสถาบนการแพทยแผนไทย ในสานกงานปลดกระทรวง โดยใหมอานาจหนาทดาเนนการตางๆ เกยวกบการคมครองและสงเสรมการศกษา อบรม การศกษาวจย และพฒนาภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร รบผดชอบในงานธรการและงานวชาการของคณะกรรมการคมครองและสงเสรมภมปญญา การแพทยแผนไทย

ตอมาในป 2544 นโยบายรฐบาลปจจบนภายใตการนาของ พ.ต.ท. ดร.ทกษณ ชนวตร แถลงตอรฐสภาเมอ วนท 26 กมภาพนธ 2544 ใหงานแพทยแผนไทยเปนนโยบายดานสาธารณสข ในขอ 10.1 วาดวยการสงเสรมและพฒนาการจดระบบองคความรและมาตรฐานดานการแพทยแผนไทย การแพทยทางเลอกสมนไพรและสมนไพร เพอนาไปใชในระบบบรการสขภาพของรฐอยางมคณภาพและปลอดภยซงสอดคลองกบภารกจหลก 1 ใน 18 ภารกจของกระทรวงสาธารณสข อนจะนาไปสการพฒนา ใหประชาชนมสขภาพแขงแรงทงรางการและจตใจ ดวยยทธศาสตรแหงการพงพาตนเองนบเปนนมตหมายทดทรฐบาลทกยคทกสมยใหความสาคญและมการพฒนางานการแพทยแผนไทยอยางตอเนองมาโดยตลอด และสบเนองจากมตคณะรฐมนตร เมอวนท 5 มนาคม 2545 โดยรฐบาลกาหนดความจาเปนและขอบเขตเกยวกบการปฏรประบบราชการ จงมผลทาใหเกดมการปฏรปโครงสรางบทบาทภารกจ อตรากาลงดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกขน โดยโอนหนวยงานสถาบนการแพทยแผนไทยศนยความรวมมอการแพทยแผนไทย - จน และศนยประสานงานการแพทยทางเลอก มาสงกดกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนทางเลอกทตงขนใหม ตาม พ.ร.บ. ระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ.2545 และพ.ร.บ.ปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 (วนท 3 ตลาคม 2545) และกฎกระทรวงแบงสวนราชการกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข (วนท 9 ตลาคม 2545) (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2555a)

กจกรรมของสถาบนการแพทยแผนไทยในทศวรรษแรก 1. ดานนโยบายและแผนงานการแพทยแผนไทย งานนโยบายการแพทยแผนไทย สถาบน

การแพทยแผนไทย มภารกจในการจดทานโยบาย การแพทยแผนไทยของกระทรวงสาธารณสข โดยการประสานกลไก และพฒนากระบวนการตดสนใจเชงนโยบายดานการแพทยแผนไทยอยางเปนระบบ โดยการแสวงหาขอมลดานปญหาสาธารณสขทสาคญ องคความรและกรอบการวเคราะหเชงนโยบาย เพอการแกไขปญหาสขภาพแบบหลายมต (Multidimentional approach) ตลอดจนการวจยดานนโยบาย

 

 

 

 

 

 

 

 

126

(Policy research) เพอให ผกาหนดนโยบายและผบรหารขององคกรสามารถกาหนดนโยบายการแพทยแผนไทยไดอยางสอดคลอง และเปนธรรม

2. ดานขอมลขาวสารและการประชาสมพนธการแพทยแผนไทย งาน "ศนยขอมลขาวสารการแพทยแผนไทย ขอมลขาวสารการแพทยแผนไทยประกอบดวย ขอมลเพอการวางแผนและขอมล เพอการพฒนาทางวชาการและเอออานวยตอการใชประโยชนในสงคม สถาบนการแพทยแผนไทยมงหมายจะจดตงและพฒนา "ศนยขอมลขาวสารการแพทยแผนไทย" สวนกลาง และสวนภมภาค 4 แหง โดยมวตถประสงคเพอ

- รวบรวมและเผยแพรขอมลและขาวสารดานการแพทยแผนไทย ตลอดจนขอมลเกยวกบการแพทยทางเลอกในสงคมตะวนออกและสงคมตะวนตก มประโยชนตอการดแลสขภาพและการแกไขปญหา

- เปนแหลงบรการขอมลและขาวสารเกยวกบการแพทยแผนไทยใหกบบคคล องคกรภาครฐ และภาคเอกชน

- เปนขอมลเพอการวางแผนและการตดสนใจในเชงนโยบาย และการพฒนาการแพทยแผนไทย

3. ดานวชาการการแพทยแผนไทย งานสงคายนาองคความรการแพทยแผนไทย สถาบน

การแพทยแผนไทยมความมงหมายทจะพฒนาภมปญญา และเทคโนโลยดานการแพทยแผนไทยใหครอบคลมสอดคลองกบสงคม วฒนธรรมไทย และประชาชนสามารถเขาถงบรการไดสะดวก ประหยด มประสทธภาพและความปลอดภย บทบาทสาคญประการหนง คอ การพฒนาองคความรการแพทยแผนไทยใหเปนระบบและมมาตรฐาน กจกรรมสาคญคอ การรวบรวมองค ความร การสงคายนา (การชาระสะสาง และการจดระบบใหเปนแบบเดยวกนการอธบายความ การเปรยบเทยบ) ปรชญาและทฤษฎพนฐานของการแพทยแผนไทยและงานวจยทางวชาการเกยวกบองคความรการแพทยแผนไทย

4. ดานพฒนากาลงคนดานการแพทยแผนไทย งานสนบสนนการผลต และพฒนาบคลากรการแพทยแผนไทย สถาบนการแพทยแผนไทยมบทบาทในการจดทาเกณฑ และพฒนามาตรฐานวชาชพการแพทยแผนไทยทกประเภท โดยความรวมมอและประสานงานระหวางสถาบนการแพทยแผนไทย และองคกรภาครฐและภาคเอกชนทเกยวของในการจดทาเกณฑมาตรฐานวชาชพ การพฒนาระบบการศกษา การศกษาดงาน และการศกษาตอเนองสาหรบบคลากรการแพทยแผนไทย และประสานงานใหมการศกษาปรบปรงแกไขกฎหมายและกฎระเบยบทเปนอปสรรคตอการพฒนาบคลากรการแพทยแผนไทย

5. ดานพฒนาและสงเสรมระบบบรการการแพทยแผนไทย งานสนบสนนระบบบรการการแพทยแผนไทย สถาบนการแพทยแผนไทยมบทบาท ในการสนบสนนใหเกดการพฒนาระบบบรการการแพทยแผนไทยโดยมกจกรรมสาคญคอ

- จดทาเกณฑและพฒนามาตรฐานสถานพยาบาลแผนโบราณ

 

 

 

 

 

 

 

 

127

- จดตงและสนบสนนการดาเนนงานโรงพยาบาลการแพทยแผนไทยเพอเปนแมแบบของการพฒนาระบบบรการการแพทยแผนไทย

- ประสานใหมการแกไขกฎหมาย และกฎระเบยบทเปนอปสรรคตอการพฒนาระบบการบรการการแพทยแผนไทย

6. ดานบรหารทวไป สถาบนการแพทยแผนไทยมบทบาทในการวางแผนการจดงาน และการบรหารในการดาเนนงานดานงานสารบรรณ งานการเงน และบญช งานการเจาหนาท งานพสดครภณฑ และงานยานพาหนะทเกยวของกบสถาบนการแพทยแผนไทย (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2555) 1.2 การคมครอง การอนรกษปกปองและสงเสรมสทธภมปญญาการแพทยแผนไทยและ

สมนไพร การคมครอง การอนรกษปกปองและสงเสรมสทธภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร

เพอใหสามารถใชประโยชนอยางยงยนตอไป จากสถานการณการเขามาใชประโยชนภมปญญาไทยของตางชาตทไมถกตอง ซงมแนวโนมเพมมากขนทกวน สมนไพรเกยวของกบวถชวตของคนไทยมาชานานตงแตอดตจนถงปจจบน ทาใหคนไทยทกภาค ทกเชอชาต ทกศาสนา ไดใชชวตและผกพนกบสมนไพรจนแทบจะแยกออกจากกนไมได ไมวาจะใชเปนอาหารหรอยารกษาโรค การดารงชวตของคนไทยในชนบทสวนมากจะพงพาธรรมชาต เขาปาหาของปา หายา หาสมนไพร และการใชในวถชมชนเปนการใชในเชงอนรกษ โดยสวนใหญจะเกบมากนมาใชแตพอเพยง เมอรสกวาใกลจะหมดกตองปลกทดแทน ณ ปจจบนน มการหนมาใชยาสมนไพรกนมาก เนองจากยาจากธรรมชาตจะมผลขางเคยงนอย และสลายตวไดงายกวายาทสงเคราะหขนโดยกระบวนการทางเคม

สมนไพรทใชมทงในรปแบบยาตม ยาฝน ยาดอง ยาทา กระทงมววฒนาการเรอยมาจนเปนยาลกกลอน ยาผง ยาแคปซล นอกจากนหนวยงานตางๆ ทางดานสาธารณสข หนวยงานวจยของรฐ มหาวทยาลยและเอกชน ตางหนมาศกษาวจยพชสมนไพรกนเปนสวนมาก แนวโนมการสญพนธของสมนไพรในอนาคตกมความเสยงสง อกทงตางชาตกหนมาสนใจและวจยเกยวกบสมนไพรไทยเพอประโยชนในเชงการคามากมาย เชน ประเทศญปน, สหรฐอเมรกา ฯลฯ เนองจากประเทศเหลานมทรพยากรทางดานเทคโนโลยทเจรญกาวหนามากกวาประเทศไทย ทาใหการวจยและพฒนาของสามารถทาไดรวดเรวและมประสทธภาพ ไมเพยงแคนนการวจยของตางประเทศ จะนาไปสการคมครองโดยระบบทรพยสนทางปญญาแทบทงสน อนจะนาไปสวกฤตการณการพฒนาสมนไพรไทยในอนาคต เพราะวาในขณะนประเทศไทยทกาลงดาเนนการอยนน ขนตอนการวจยยงไมไดพฒนาไปสขนตอนการผลตเพอเชงการคามากนก

ปญหาทจะตามมาคอ เมอประเทศไทยมศกยภาพพรอมทจะพฒนาผลตภณฑสมนไพรในเชงการคาเพอสงออกจาหนาย ณ ตางประเทศกจะตดปญหาดานสทธบตร เพราะประเทศตางๆ ทเขาพฒนาผลตภณฑสมนไพรไดรวดเรวกวาไดยนจดสทธบตรไวกอนแลว ประเทศไทยกจะตกอยในสภาพนงมองดสมนไพรตวเอง แตไมสามารถทจะจาหนายหรอใชประโยชนไดอยางเตมท โดยเฉพาะอยางยงธรกจขนาด

 

 

 

 

 

 

 

 

128

ยอม SME ทไมมเงนทนมากนกทจะตอสในทางการคาอาจจะตองลมละลายกนเปนสวนมาก และจะมเฉพาะธรกจทเขมแขงจรงๆ ถงจะสามารถประคองตวตอสกบประเทศมหาอานาจทางดานเศรษฐกจ ฉะนนองคกรทกภาคสวนไมวาจะเปนรฐหรอเอกชน รวมถงคนไทยทกคนตองตนตวและหนมาสนใจ อนรกษสมนไพรไทยเพอปกปองไวใหลกหลานไดใชตอไปอยางยงยนในอนาคต

มลนธการแพทยแผนไทยพฒนาไดเลงเหนถงความสาคญของการสงเสรมและคมครองปกปองสมนไพรและการแพทยแผนไทย จงจดตงหนวยงานเพอเฝาระวงและตดตามสทธในระบบทรพยสนทางปญญา ทรพยากรชวภาพของตน เพอใหเกดการใชประโยชน IPwatch ซงทางานในสบคนการตรวจสอบ พทกษและตดตามการละเมดทรพยสนทางปญญาดานการแพทยแผนไทยและสมนไพร โดยสบคนการจดสทธบตรคมครองอยางไมเปนธรรมและสงผลกระทบสวถชวตของประชาชนชาวไทย

1.3 วทยาศาสตรและงานวจยเพอผลกดนสมนไพรไทยสมาตรฐานสากล 1.3.1 คดคนขนาดยามาตรฐานเพอคณภาพการรกษา นายแพทยไพจตร วราชต อธบดกรมวทยาศาสตรการแพทย กลาวถงความคบหนาในการ

วจยสมนไพร “เถาวลยเปรยง” เพอนามาใชประโยชน ทดแทนการนาเขายาจากตางประเทศ ซงพบวาสารสกดจากลาตนมฤทธในการบรรเทาอาการปวด ตานการอกเสบ สามารถใชแทนยาแกอกเสบประเภทสเตยรอยดทเปนยาแผนปจจบน เพอรกษาโรคปวดหลงและปวดตามขอได หลงจากทใชเวลาทาการทดลองนานเกอบ 10 ป ขณะนไดผานการทดสอบทางคลนกในคนเปนทเรยบรอยแลว ทงระยะท 1 และ 2 โดยใหยาแกอาสาสมครครงละ 1 แคปซล (200 มก./แคปซล) หลงอาหารวนละ 2 ครง นาน 2 เดอน รางกายสามารถดดซมยานไดด ไมมความเปนพษหรอผลขางเคยง ทงยงชวยเพมภมคมกนของรางกาย ขณะนกรมวทยาศาสตรการแพทย ไดประสานไปยง อย. เพอเตรยมขนทะเบยนตารบยาแลว และเตรยมจะถายทอดเทคโนโลย สกดสารสาคญเพอใหมการผลตเปนยาออกจาหนายในระดบอตสาหกรรม ใหมการใชกนอยางกวางขวาง โดยเบองตนไดประสานไปยงองคการเภสชกรรม (อภ.) เพอใหมการผลตเปนจานวนมาก สงใหโรงพยาบาลตาง ๆ นาไปใชกบผปวย และขณะนไดนาเถาวลยเปรยงไปขอจดสทธบตรเรยบรอยแลวทนททการวจยแลวเสรจ และในปนจะมการผลตออกมาเปนยาในรปแบบแคปซลเพอใชรกษา (นสพ.เดลนวส ประจาวนจนทร ท 21 พฤษภาคม 2550)

1.3.2 วทยาการแสงซงโครตรอนเพอแยกแยะองคประกอบสมนไพร คณะนกวจยจากมหาวทยาลยขอนแกนและสถาบนวจยแสงซนโครตรอน รวมกนทาการศกษาสาร

สกดจากพชสมนไพรไทย ซงไดแกตวขนและสนสามใบ พบวา สารสกดจากพชสมนไพรทงสองชนดมฤทธทาลายเซลลมะเรงเมดเลอดขาว โดยมศกยภาพทาใหเซลลมะเรงคอยๆสลายตว จากการทาลายตวเองจากภายใน หรอเรยกวาการตงโปรแกรมทาลายตวเอง (Apoptosis) ซงกระบวนการนเปนผลดอยางมากตอการรกษาโรคมะเรง เนองจากมเพยงเซลลมะเรงเทานนทตายลงไป ไมมผลตอการทาลายเซลลปกตทอยขางเคยง รางกายจงไมเกดการอกเสบขนและไมมผลขางเคยงตอการใชยา จากการวจยในเชงลกพบวาสาร

 

 

 

 

 

 

 

 

129

สกดสมนไพรทง 2 ชนดนทาใหเซลลมะเรงตาย โดยทาใหเกดการเปลยนแปลงชดเจนทชนดของโปรตนทอาจเกยวของกบการทาลายตวเอง นอกจากนน ปรมาณของโปรตน ไขมนและกรดนวคลอก มการเปลยนแปลงในลกษณะทแตกตางจากกลไกการออกฤทธของเซลลมะเรงเมดเลอดขาวทมตอการใชยาเคมบาบดอกดวย

งานวจยนเปนโครงการวจยแบบบรณาการ จากโครงการวจยเพอสนองโครงการอนรกษพนธกรรมพช อนเนองมาจากพระราชดารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร โดยคณะผวจยจากมหาวทยาลยขอนแกน และนกวจยจากสถาบนวจยแสงซนโครตรอน (องคการมหาชน)ไดทาการศกษาฤทธในการตานเซลลมะเรงเมดเลอดขาว จากสารสกดพชสมนไพรไทย โดยงานวจยนตอยอดมาจากงานวจยสารวจพชตามพฤกษศาสตรพนบาน นาไปสการนาพชสมนไพรไปใชประโยชนจรงในอนาคต นอกจากนการนาแสงซนโครตรอนไปใชศกษากลไกการออกฤทธของพชสมนไพรในเชงลก จะเปนอกแนวทางหนงในการศกษาและพฒนาหาสารออกฤทธตานมะเรงจากพชสมนไพรชนดอนๆ ตอไปตามแนวพระราชดารของสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ในการทางานวจยเชงบรณาการเพอกอใหเกดประโยชนสงสด ตอการดแลสขภาพของประชาชนชาวไทยและยงเปนอนรกษพนธพชดงเดมอกดวย งานวจยครงนไดนาเทคนคการวเคราะหแบบใหมมาใชศกษาสงมชวต โดยการใชเทคนคจลทรรศน อนฟราเรด สามารถใชศกษาการเปลยนแปลงสารชวโมเลกลระดบเซลล อกทงไมตองใชสารเคมในขนตอนการเตรยมตว และยงใชเวลาในการตรวจวเคราะหสน ซงแตกตางกบการวเคราะหทางชวเคมทวไป ทาใหนกวจยไดขอมลทางวชาการในรปแบบใหม และมผลในการวเคราะหทรวดเรว แมนยามากขน การนาแสงซนโครตรอนศกษากลไกการออกฤทธของพชสมนไพรในเชงลก จงเปนอกแนวทางหนงในการเรมตนพฒนาสารออกฤทธตานมะเรงจากพช สมนไพร ทงนเพอพฒนาคณภาพชวตของคนไทยใหปลอดจากภยของโรคมะเรง (โพสตทเดยออนไลน 20 ก.ค.55)

1.3.3 นาโนเทคโนโลยกบยาสมนไพรไทย สนธวรรณ สภทรประทป ศนยบรหารจดการเทคโนโลย สานกงานพฒนาวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) กลาวถงแนวโนมของโลกในอนาคต ในโครงการอบรมเสรมสรางความรและเพมมลคาทางธรกจ นวตกรรมและเทคโนโลยใหมในอตสาหกรรมยาและสมนไพรวา ป 2015 ผคนในโลกจะกาวสยคแหงความสะดวกสบายรนรมย และบนเทง ดงนนการทาธรกจทเกยวของดานนจะไปไดดรวมถงธรกจเกยวกบยา จะเปนเรองของนาโนเทคโนโลยเจนาตค เปนตน

ดงนนการทาธรกจเพอตอบสนองความสะดวกสบายของผคน อตสาหกรรมยา จะกลายเปนธรกจทมอนาคตในอนาคต โดยเฉพาะสมนไพร ยาทมาจากธรรมชาต จะเปนสงทคนในโลกหนมามองเพราะเกดผลขางเคยงตอรางกายนอย และสงผลดตอสขภาพ สวทช. ในฐานะหนวยงาน การสงเสรมและพฒนาเทคโนโลยใหมเพอตอยอดสงภาคเอกชน กาลงสงเสรมการผลต ยาสมนไพรแบบไทย โดย สวทช. มเปาหมายทจะใหเอกชนลงทนเพม 1,000 ลานผลกดนโครงการวจย 500 โครงการมงสภาคเอกชน

 

 

 

 

 

 

 

 

130

เภสชกรหญง ดร.ฉลอง เลาจรยกล ผจดการโครงการเครอขายเวชสาอางสมนไพรไทย ศนยนาโนเทคโนโลยแหงชาต สวทช. กลาวถงอปสรรคปญหาการผลตสมนไพรไทยวา สวนใหญยงมปญหาเรองการระบสรรพคณวาเปนยารกษาโรค ซงไมสามารถทาไดเหมอนกบยาแผนปจจบน ซงกวาจะมาเปนยารกษาโรค ตามกฎหมายของการผลตยาตองนาไปทดลองใชในคน ใหแพทยผสนใจตวยาสมนไพรทาการทดลอง แตละขนตอนใชเวลาและจานวนคนคอนขางมากทาใหเจาของตารบยา ผประกอบการเกดความทอขนมา รวมทงในกรณทตองลงทนเรองของตงโรงงาน ผประกอบการไมมทนพอ เพราะการผลตยาตองไดมาตรฐานจเอมพดวย ตอนนตวเลขของผผลตยาสมนไพรมอยรอยกวารายแตไดมาตรฐานจเอมพ เพยงแค 30 โรง อก 90 โรง กาลงรอการขนทะเบยน ทเหลอยงไมมาขนทะเบยนซงในระบบจเอมพตองลงรายละเอยดจานวนมากทงในเอกสาร ตองบงบอกทมาของวตถดบ ผประกอบการตองผานการอบรม ตลอดจนงบประมาณทจะใช สรางโรงงานซงเปนเงนหลกลาน ผประกอบการไมมเงนทนเพยงพอ

นอกเหนอจากอปสรรคดงกลาวแลว สมนไพรไทยทพยายามสงเสรมกนมาหลายสบป แตวนนยงไมไป ถงไหนนนมาจากตนทนของยาสมนไพรทแพงกวายาแผนปจจบนในตวยาชนดเดยวกน แมวาในโรงพยาบาลหลายแหงจะบรรจสมนไพรอยในบญชยาหลก เภสชกรหญง ดร.ฉลอง บอกอกวา สาเหตทแพงเพราะตนทนการผลตตอหนวยตากวาคนใชนอย คนมองถงปญหาเศรษฐกจวาทาไมตองมาจายแพงกวา อกทงสมนไพรบางตวอยในปา หาวตถดบคอนขางยาก อนนเปนอปสรรคเพมขนสาหรบการอนรกษตารบยา นบวนจะหายากขน ตองไปหาในประเทศเพอนบานอยางลาว พมา เปนตน

ปจจบนเทคโนโลยและความรทางวชาการชวย มาตอยอดสมนไพรในเรองสรรพคณใหไดผลการรกษาเรว ทนใจ ประหนงยาแผนปจจบนหนงในเทคโนโลยทกาลงนา มาใชกบสมนไพร นนคอการใชนาโนเขาไปผลตสมนไพร โดยศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต (ไบโอเทค) ไดทดลองในสมนไพรหลายตวแตยงไมเปดเผยเปนทางการเพราะมภาคเอกชนแจงมาใหทางไบโอเทคทา วจยซงจะมผลทางการคา แตมบางตวททางหนวยงานทาออกมาแลวและกาลงทดลองในคนไข คอแผนแปะพรกบรรเทาความเจบปวด กาลงคดคนวาจะใชตวยานอยทาครงเดยว แตบรรเทาความเจบปวดได 4-6 ชวโมง โดยใชเทคโนโลยนาโนผสมเขาในตวยานอกจากนยงมสมนไพรใบบวบก กาลงวจยใหใบบวบกมประสทธภาพเหมอนกบยารกษาเสนเลอดขอด

ตางประเทศกาลงนยมผลตภณฑเสรมอาหารหรอ ยาทมสรรพคณในเรองของการตอตานปองกนโรค แอนตออกซแดนซ งานวจยตองไปหาประสทธภาพของตวนเสรมขนมา ปรบหนาตายาใหทนสมย ใชสะดวกมากขน สมนไพรไทยเปนสนคาสงออกทนาจบตา แตหลายคนทจะลงทนในธรกจสมนไพร ยงสบสนวาจะไปในทศทางใด แมหนวยงานภาครฐอยาง กระทรวงเกษตรฯ ยงหาแนวทางไมถกวาจะสงเสรมใหเกษตรกรปลกสมนไพร กรณา สมบตมเจาหนาทถายทอดเทคโนโลยศนยพฒนายาไทยและสมนไพร (Traditional Thai Medicine Development Center) หรอศนย TDC ภายใตสถาบนการแพทยแผนไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข ใหมมมอง วาการปลก

 

 

 

 

 

 

 

 

131

สมนไพรควรเรมตนจากบญชยาหลก อาท ฟาทะลายโจร ขมนชน ไพล ใบบวบก พชทใชกลมลก ประคบ และมองอกวาเวลานผคนทวโลกกาลงเผชญกบปญหาไวรสตวใหม ๆ ในตวยาสมนไพร บางชนดยบยงโรคได เชน ภคาว ฟาทะลายโจร สรรพคณของสมนไพรเหลานชวยกระตนภมคมกน อนเปนคณสมบตเดนของสมนไพรทเนนการปองกนมากกวารกษาโรค

2. ความเสยงของอนาคตสมนไพรไทย 2.1 การละเมดลขสทธทางปญญา ไทยเปนประเทศทมพนทอดมสมบรณไปดวยทรพยากรชวภาพ มความหลากหลายของพนธพช

ประมาณกวา 10,000 ชนดซงมคณสมบตเปนยา แตเดมทรพยากรเหลานถอเปนคณสมบตของมวลมนษยชาตซงใครๆ กสามารถใชประโยชนได ตอมาเมอเทคโนโลยชวภาพเจรญกาวหนามากขน มการแสวงหาผลตภณฑยา, อาหารจากทรพยากรชวภาพ และสรางระบบการคมครองสทธประโยชนในการใชแบบผกขาดคอ ระบบทรพยสนทางปญญา (Intellectual Property Right) ทาใหเกดปญหาการฉกฉวยเอาทรพยากรและภมปญญาดงเดมไปใชประโยชนทางการคาโดยไมเปนธรรม (Biopiracy) ทาใหทกประเทศตางกมการตนตวในการทจะปกปองและคมครองสมบตดงเดม คอ ภมปญญา และทรพยากรชวภาพของตน

เพอใหเกดการใชประโยชนไดอยางยงยนและเปนธรรม กอใหเกดกฎระเบยบขอตกลงระหวางประเทศ เชน อนสญญาความหลากหลายทางชวภาพ (Conventional on Biological Diversity : CBD) กาหนดใหทรพยากรชวภาพ หรอภมปญญาทองถนเปนสมบตของแตละประเทศ ถาจะใชประโยชนตองเคารพกตกาการแบงปนผลประโยชน โดยไทยไดรบหลกการดงกลาว และไดตรากฎหมายเฉพาะ (Sui Generis Law) คอพระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ.2542 และพระราชบญญตคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย พ.ศ.2542 เพอบรหารจดการดานภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพรและทรพยากรชวภาพ นอกจากนยงมกฎหมายทดาเนนการภายใตระบบทรพยสนทางปญญา ไดแก 1)เครองหมายการคา (Trade Mark) 2) สทธบตร (Patent) 3) ลขสทธ (Copyright) 4) การออกแบบผลตภณฑตางๆ (Product Design) 5) สงบงชทางภมศาสตร (Geographical Indication) 6) ความลบทางการคา (Trade Secrets) 7) กฎหมายระหวางประเทศ

ทงหมดนเปนการพฒนาขนภายใตกรอบขององคการการคาโลก จงเกยวของกบการละเมดสทธภมปญญาทองถนและทรพยากรชวภาพทองถน เครองหมายการคา สทธบตร ตวบงชทางภมศาสตร เปนตน

สถานการณการละเมดสทธภมปญญาไทย เปนททราบกนดวา ประเทศไทยเปนประเทศทมอารยธรรมสบทอดมายาวนาน ในรปแบบของ

วฒนธรรม ประเพณ ทหลอหลอมจากวถการดารงชวต ทงดานศลปกรรม ดานทรพยากรธรรมชาต จงมภมปญญาดงเดมทมคาตอการนาไปพฒนาตอยอดเพอการใชประโยชนเชงพาณชย ทาใหเกดสถานการณการฉกฉวยละเมดสทธภมปญญาเสมอ เชน

 

 

 

 

 

 

 

 

132

- สทธบตรเปลานอย (Croton sublyratus) จากตาราสมดขอยโบราณ ไดถกญปนไดนาไปพฒนาตอยอดและจดสทธบตร "เปลาโนทอล" (Plaunotol)

- กวาวเครอ (Pueraria mirifica) สมนไพรในตาราดงเดมทรจกกนดของหมอพนบานทมสรรพคณนาสนใจ ถกจดสทธบตรโดยญปนและเกาหลตงแตป พ.ศ.2545

- ขาวหอมมะลไทย ดวยคณสมบตของความหอม และความขาวสวยของเมลดขาวทไมเหมอนใครในโลก ไดถกบรษทแหงหนงของอเมรกาไดจดเครองหมายการคา Jasmin Rice และระบวาเปนขาวหอมมะลอเมรกา ซงไทยไดคดคานจนสาเรจ

- ฤๅษดดตน คอทาบรหารรางกายทใชประกอบการนวด จนรจกและนยมแพรหลาย โดยมชาวญปนขอจดเครองหมายการคา ซงขณะนไทยไดขอคดคานและเพก อนไปยงประเทศญปน

- สทธบตรมงคด เปนตวอยางของการใชความไดเปรยบของกฎหมายสทธบตร ทอาจปดกนการพฒนาผลตภณฑจากมงคดของไทยในอนาคต

นอกจากน ยงมสมนไพรอกเปนจานวนมากทเดนทางเขาสการคมครอง คอ ชมเหดเทศ ขมนชน ฟาทะลายโจร บวบก บนนาค และคงไมสนสดเพยงแคน ตราบใดทเราไมสามารถพฒนากฎหมายเทคโนโลยและการวจยใหครบวงจร เพอเขาสระบบทรพยสนทางปญญาของโลกตะวนตกไดอยางเทาเทยม

2.2 การเมองประหารอนาคตสมนไพร – ทาลายเกษตรวถธรรมชาต ประกาศคณะกรรมการวตถอนตรายและกรมวชาการเกษตร กระทรวงอตสาหกรรมภายใต

พระราชบญญตวตถอนตรายป 2535 ตพมพเผยแพรในราชกจจานเบกษาเมอวนท 3 กมภาพนธ 2552 โดยประกาศใหพชสมนไพรจานวน 13 ชนด ประกอบดวย สะเดา ตะไครหอม ขมนชน ขง ขา ดาวเรอง สาบเสอ กากเมลดชา พรก ขนฉาย ชมเหนเทศ ตองตงและหนอนตายหยาก กลายเปนวตถอนตราย (ประกาศบญชรายชอวตถอนตราย ฉบบท 6, 2552) คนไทยทกคนทชนชอบตมยากง หลงใหลรสชาตของยอดสะเดานาปลาหวาน และชงใบชมเหดเทศดมแทนนาชาเพอบรรเทาโรคเบาหวานและลดไขมนในเสนเลอด ลวนแลวแตตงคาถามวา กฎหมายทมงควบคมการใชเคมเกษตรซงเปนตนเหตของปญหาสขภาพของคนไทย และสะสมพษภยในสงแวดลอมจนถงขนวกฤตนน ไดถกนามาใชอยางฉอฉลเพอประหตประหารอนาคตของสมนไพรไทยซงมคณอนนตอยางเลอดเยนได คาชแจงจากหนวยงานทเกยวของแจงวา ประกาศครงนมเจตนาด ตองการใหใชสารกาจดศตรพชทผลตจากพชมากขน เพอลดการใชสารเคม ทขณะนตองนาเขากวาปละ 20,000 ลานบาท และทตองใหมการประกาศพชทนามาใชเปนสารกาจดศตรพช เพอตองการเขาไปควบคมและจดระบบ เนองจากมการหลอกลวงเกษตรกรจานวนมาก โดยนาผลตภณฑกาจดศตรพช ทอางวาผลตจากสมนไพร แตไมไดมาตรฐานมาหลอกขายใหเกษตรกร เมอใชไมไดผล ไมสามารถตรวจสอบกลบไดวาผลตจากไหน ใครเปนผผลต ดงนน เมอมการกาหนดใหตองแจงกบเจาหนาทเพอการจาหนาย ทาให สามารถตรวจสอบกลบไดวาใครผลต มพชอะไรและมสารออกฤทธอยางไร หากมการหลอกลวงจะสามารถเอาผดกบผกระทาผดได

 

 

 

 

 

 

 

 

133

2.3 บรรษทขามชาตทาลายอนาคตสมนไพรไทย รายงานการวจยของกลมเฝาระวงบรรษทเมอป 2007 ระบวา มอนซานโต และซนเจนตา คอสอง

ยกษใหญดานเคมเกษตรทไดผลประโยชนมหาศาลจากกจการดานเคมเกษตรและเมลดพนธของโลกมอนซานโต ซงเปนยกษใหญอนดบหนงดานเมลดพนธนน ครอบครองตลาดเมลดพนธคดเปนรายไดประมาณ 160,000 ลานบาท/ป และเปนยกษใหญเคมเกษตรอนดบ 5 ครอบครองตลาด 120,000 ลานบาท/ป ในขณะทคแขงของพวกเขาคอซนเจนตานน เปนยกษใหญดานเมลดพนธอนดบ 3 มรายไดจากการขายเมลดพนธ 65,000 ลานบาท/ป แตเปนยกษใหญดานเคมเกษตรอนดบ 2 ครอบครองสดสวนการตลาดสงถง 230,000 ลานบาท/ป ใกลเคยงกบไบเออรซงเปนยกษใหญหมายเลขหนง ซงบรรษทเหลานไดรวมตวกนจดตงสมาคมทเกยวกบสารเคมและเทคโนโลยชวภาพ ขอมลป 2551 ของสานกงานเศรษฐกจการเกษตรระบวา ผลประโยชนจากเคมเกษตรนนมมลคาสงนบแสนลานบาทเชนเดยวกน โดยแบงเปนสารเคมกาจดศตรพช 18,566 ลานบาท และปยเคม 78,944 ลานบาท

สาหรบตลาดเมลดพนธพชในเมองไทยนน ถาหากบรษทขามชาตเหลานสามารถผลกดนเมลดพนธลกผสมหรอพนธพชจเอมโอเขามาเปดตลาดไดเปนผลสาเรจ นกวชาการจากกลมเอฟทเอวอทชคาดการณวาจะมมลคาตลาดสงมากกวา 100,000 ลานบาท นนหมายความวาผลประโยชนจากสารเคมการเกษตรและเมลดพนธจะมยอดขายรวมกนหลายแสนลานบาท ในอนาคตอนใกล บรรดาบรรษทขามชาต และบรษทยกษใหญของประเทศจะเขาสการลงทนเพอปลกพชพลงงานและพชอาหารในพนทมหาศาล เมดเงนจานวนหลายหมนลานบาทจนถงหลายแสนลานบาท จากตะวนออกกลาง จน และประเทศอตสาหกรรมอนๆ จะหลงไหลเขามายงประเทศไทยและภมภาคน กรมวชาการเกษตร ในอนาคตจะมบทบาทในการกาหนดพนท ชนดของพช และมาตรฐานของพนธพช สาหรบรองรบการลงทนมหาศาลดงกลาว

2.4 ทาลายอนาคตสมนไพรไทย เพอผลประโยชนของบรรษทขามชาต คาประกาศทระบใหพชสมนไพร 13 ชนดเปนวตถอนตราย ซงหากใครนาไปใชผลตเพอขายเปน

สารกาจดศตรพช และควบคมการเจรญเตบโตของพช โดยหากไมไปจดแจงจะมความผดถงขนตดคก 6 เดอน ปรบ 50,000 บาท นน สรางผลกระทบอยางกวางขวางตอภาพลกษณของสมนไพร และตอขบวนการเกษตรกรรมอนทรย ซงขณะนกาลงขยายตวออกไปอยางกวางขวาง และมแนวโนมจะสรางผลกระทบแกบรรดาอตสาหกรรมเคมขามชาตในอนาคตอนใกล

จะเหนไดวาแนวโนมของสมนไพรไทยนน มทงโอกาสทจะไดรบการพฒนาและความเสยงทจะถกทาลายหรอละเมดทรพยสนทางปญญาจากตางชาต การมความตกลงรวมมอระหวางประเทศในอาเซยน ซงมลกษณะภมประเทศ อากาศและความเชอทคลายกน คอสนบสนนโอกาสในการเรยนรซงกนและกน ระหวางแผนพนบาน/ทางเลอกกบแผนปจจบน เรมจากสงดดทมอยแลวในพนท ผานทางเวทตางๆทงดานสถาบนการศกษา ภาคประชาชน ทองถน ดานการเกษตร เนนเปาหมายรวมของ 2 แผน คอการทาใหสขภาพด เนนการสงเสรมสขภาพมากกวาการมงรกษาเทานน จดสทธประโยชนดานหลกประกนสขภาพ

 

 

 

 

 

 

 

 

134

ของประเทศใหครอบคลมทง 2 แผน แสดงสาธารณชนใหเหนความคมคาของแผนไทย/พนบาน/ทางเลอก รฐบาลลดภาระงบประมาณประเทศจากอทธพลของธรกจขามชาตดานยา โดยการสงเสรมแผนไทย/พนบาน/ทางเลอก วถสขภาพทยงยนมากกวาการพงพาการนาเขายาแผนปจจบน

 

 

 

 

 

 

 

 

135  

บทท 4

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

งานวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ โดยการสารวจหมอพนบานรอบเขตพนทเขอนนาพง จงหวด

สกลนคร จากนนเลอกเกบขอมลโดยการสมภาษณเชงลกจากหมอพนบานทมประสบการณในการรกษามากกวา 5 ป ใชวธการรกษาโดยแพทยแผนไทย การผดงครรภแผนไทย หมอสมนไพร และปราชญชาวบานแขนงตางๆ จนขอมลอมตว (ไมมขอมลใหมเพมเตม) ซงไดกลมตวอยางทงสนจานวน 55 ราย

สรปผลการวจย

แบงเปน 3 ตอน คอ 1) ลกษณะทวไปพนทรอบเขอนนาพง 2) หมอพนบานทอยรอบเขตพนทเขอนนาพงและแนวคด ทฤษฎ การวนจฉยโรคจากภมปญญาหมอพนบาน และ 3) แนวโนมของการแพทยแผนไทยและยาสมนไพร โดยมรายละเอยด ดงน

ตอนท 1 ลกษณะทวไปพนทรอบเขอนนาพง

เขอนนาพง ตงอยบรเวณนาตกคาเพมใกลทางหลวงสายสกลนคร-กาฬสนธ เขตอาเภอกดบาก เปนเขอนอเนกประสงคสรางกนลานาทไหลจากเทอกเขาภพาน จานวน 2 ลานาดวยกนคอ ลานาพง และลานาแข ตงอยบรเวณบานคาเพม ตาบลโคกภ อาเภอกดบาก จงหวดสกลนคร ตวเขอนเปนแบบหนทงแกนดนเหนยว สนเขอนยาว 1,720 เมตร กวาง 10 เมตร สงจากทองนา 41 เมตร ระดบสนเขอนสง 286.5 เมตร อางเกบนา มขนาดเนอท 21 ตารางกโลเมตร ปรมาณนาไหลเขาอางเฉลยปละ 111 ลานลกบาศกเมตร มความจ 165 ลานลกบาศกเมตร ทศเหนอ ตดตอกบอาเภอกดบากและอาเภอเมองสกลนคร ทศตะวนออก ตดตอกบอาเภอเมองสกลนครและอาเภอเตางอย ทศใต ตดตอกบอาเภอนาค อาเภอหวยผง และอาเภอสมเดจ จงหวดกาฬสนธ

ตาบลโคกภ ตงอยบนเทอกเขาภพาน เปนทตงของ อาเภอภพาน (บานภพาน) อยหางจาก จงหวดสกลนคร ประมาณ 36 กม. ราษฎรสวนใหญเปนชนเผา ไทกะเลง ตาบลโคกภ อยในเขตการปกครองของอาเภอภพาน มจานวนหมบานทงสน 18 หมบาน 3,792 ครวเรอน

ตาบลสรางคอ ราษฎรบานสรางคออพยพมารวมกนอยหลายเผา เชน ภไท ยอ โซ เดมตงชอหมบานวา บานงวโปง ตอมาสรางบอนา (ขดบอ) บรเวณตนหมากคอ จงเปลยนชอบานเปนบานสรางคอ มจานวนหมบานทงสน 23 หมบาน พนทตงอยบรเวณทราบสงบนเทอกเขาภพาน บางสวนของพนทอยในเขตปาสงวนแหงชาต ปาชมภพาน/เขตอทยาน จานวนประชากร 10,967 คน และจานวนหลงคาเรอน 3,060 หลงคาเรอน

 

 

 

 

 

 

 

 

136  

ตาบลหลบเลา มราษฎรจากทกพนทในอาเภอภพาน อพยพมาอย พนททงหมดอยในเขตปาสงวนแหงชาต พนทสวนใหญเปนทราบลมบนภเขา มจานวนหมบานทงสน 15 หมบานพนท 96 ตารางกโลเมตร อยหางจากอาเภอไปทางทศใต 13 กม.

ตาบลกกปลาซว เปนตาบลทศกยภาพดานทรพยากรธรรมชาตเนองจากพนทมปาไม เทอกเขา ลานาพง มอทยานแหงชาตทสวยงามโดยเฉพาะอทยานแหงชาต "ภผายนต" ภาพเขยนสกอนประวตศาสตรหนาผาทสวยงาม ผนปาทอดมสมบรณ สวยงาม มลาธาร นาตก และรองรอยประวตการตอสทางสงคม ความขดแยงทางความคด ทกยคทกสมย เหมาะกบเปนตาบลทองเทยว และศกษาทางประวตศาสตร ตาบลกกปลาซว มจานวน 9 หมบาน 1,055 ครวเรอน จานวนประชากร 3,676 คน ตอนท 2 หมอพนบานทอยรอบเขตพนทเขอนนาพงและแนวคด ทฤษฎ การวนจฉยโรคจากภมปญญา หมอพนบาน

คณะผวจยเดนทางไปสารวจและเกบขอมล 5 ครง จากการลงพนทบรเวณรอบเขอนนาพง จงหวดสกลนคร และการสมภาษณเชงลกรวมกบการสงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม คณะผวจยสามารถจาแนกหมอพนบานได 7 ประเภท ไดแก

1. หมอทรง (หมอลาผฟา) รกษาผปวยโดยการราและมแคนประกอบ สวนประกอบสาคญในพธกรรม คอ พาคาย (ภาชนะบรรจของเซนไหว) ผปวยสวนใหญจะเลอกหมอลาผทรง (ผฟา) เปนการรกษาหลงสด หลงจากทหมอรกษาดวยวธอนๆ แลวไมไดผล และเปนผดาเนนการสะเดาะเคราะห โดยแมวาผทมาหาจะไมไดเจบปวยใดๆเลย หมอทรงกสามารถทาพธขจด ปดเปาสงทเชอวาเปนสงอปมงคลใหออกไปได

2. หมอสตร หรอหมอพรหรอหมอสขวญหรอหมอพรม (พราหมณ) หมอสขวญหรอหมอพรถามความรทางโหราศาสตร ดฤกษยามและประกอบพธขนบานใหม ทาพธกอนลงเสาเอก เรยกวาพรม ชาวบานเชอวาสาเหตของความเจบปวยประการหนงคอ การทขวญหนออกจากราง หรอเสยขวญ การรกษาทาไดโดยการสขวญ

3. หมอเปาหรอหมอจอด วตถประสงคหลกของการจอดหรอการเปา คอเพอการรกษาโรค เชน ปวดศรษะโรคผวหนงบางชนด เชน งสวด แมลงสตวกดตอย ปวดทอง เปนตน สวนหมอจอดนนจะรกษาเฉพาะกรณทเจบปวยเกยวกบกระดกหรอการผาตด

4. หมอตาแย คอผททาหนาทชวยทาคลอดในทกขนตอนของการทาคลอด ตงแตการชวยคลอด การทาความสะอาดเดก และการอยไฟ

5. หมอจา หรอขวญจา เปนผนาทางจตวญญาณ (Spiritual guide leader) ของประชาชนในหมบาน โดยสามารถตดตอกบจตวญญาณทสงสถตประจาหมบาน ซงเปนทยดเหนยวทางจตวญญาณของประชาชน

 

 

 

 

 

 

 

 

137  

หากประชาชนตองการความชวยเหลอใหสมหวงดงปรารถนา จะตองตดตอผานหมอจา ใหทาพธบนบาน ประชาชนในหมบานจะเปนผลงมตพจารณาบคคลทดารงตนอยในศลธรรม มเมตตา ชาวบานใหความเคารพนบถอเทานนดารงตาแหนงน

6. หมอสก เปนหมอซงไมไดรกษาความเจบปวยใดๆ แตใชการสกเพอปองกนอนตรายจากการกด ตอย ของสตวมพษ เชน ง ตะขาบ เปนตน การสกโดยใชนามนควบคไปกบการลงเวทยมนตคาถา

7. หมอยาฮากไม หรอหมอรากไม หมอสมนไพร เปนหมอทใชวธการรกษาดวยสมนไพร แรธาตบางชนดและเขาสตวหรอสวนตางๆ ของสตวบางชนด

หมอสมนไพร ทอยรอบเขตพนทเขอนนาพง มอาชพหลกเปนเกษตรกร ไดรบการถายทอดความรเรองการใชสมนไพรมาจากบรรพบรษ และสวนใหญไมไดจดบนทกเปนหลกฐาน มเพยง 1 คน ทจดบนทกดวยตนเอง และอก 1 คน ทมสมดบนทกใบลานสภาพเกามากทตกทอดมาจากบรรพบรษ สวนใหญหมอสมนไพรใชหลกการจาและความคนเคยกบปา ทาใหรจกกบชนดของสมนไพรเปนอยางด

หมอสมนไพรบางราย ทผานการอบรมวชาสมนไพรหลกสตรพเศษ ระดบผนาเผยแพรสมนไพร จากมลนธในโครงการพระราชดารสวนปาสมนไพร สมาคมสมนไพรแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย และประกอบอาชพเปนหมอสมนไพร ปลกและขายสมนไพร มตารายาสมนไพร แหลงทมาของสมนไพร สวนใหญ จะขนไปเกบทอทยานแหงชาตภพาน เพราะมสมนไพรจานวนมากและครบทกชนด มากกวาพนทบรเวณเขอน ถงแมวาเขตอทยานแหงชาตจะเปนเขตหวงหามกตาม วธการรกษาดวยสมนไพร มทงการตมดม การฝนทา อม โดยมทงตวยาหลก และเขายา สวนใหญจะไมนยมใชเดยวๆ สวนของสมนไพรทใช สามารถใชไดทกสวน เชน ราก เมลด เปลอก ลาตน (แกน) ใบ ดอก

หมอสมนไพร เชอวา ตนสมนไพรทกตน มเทพเทวดารกษาอย เทวดาเปนผรกษาตนไมและหมอสมนไพรตองรกษาศล เทวดาเปนผดลบนดาลใหสมนไพรเหลานนมสรรพคณทางยา การเกบชนสวนสมนไพรจากตนสมนไพร จงตองมพธการ ซงประกอบดวยการเลอกเวลา วน บคคลทเปนศรมงคลกบสมนไพรแตละตน และตองมการตงคายเพอขอตวยาสมนไพรจากเทพเทวดาเหลานน

ตอนท 3 แนวโนมของการแพทยแผนไทยและยาสมนไพร

ประสทธภาพในการรกษาของยาสมนไพรไทย ยาสมนไพร หากเปนยาไทยหรอยาประกอบ ไมใชยาเดยว จะมองคประกอบของยาหลายอยาง การ

รกษา จะเปนการรกษาใหเกดความสมดล ไมไดรกษาเฉพาะสวนเหมอนยาแผนปจจบน จงเปรยบเทยบกนไมได การศกษาทางดานนไมมการบนทกประวตเหมอนการแพทยแผนปจจบน การเปรยบเทยบจงทาไดยาก หากเปน

 

 

 

 

 

 

 

 

138  

การรกษาอาการพนฐาน ไดแก ทองเสย ทองรวง ปวดหว ตวรอน เปนไข โรคผวหนง ทมประกาศเปนสมนไพรในงานสาธารณสขมลฐาน 67 ชนด สามารถใชรกษาอาการไดเทยบเทายาแผนปจจบน

นอกจากนยงมประกาศยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต 71 รายการ สามารถใชในหลกประกนสขภาพแหงชาตได กรณโรคเรอรง เชนมะเรง อมพาต อมพฤกษ โรคลม กลามเนออกเสบ หรอโรคกระดกและขอ สมยกอนมการเขาเฝอก โดยหมอแผนโบราณ เนองจากโรงพยาบาลมาทหลง การรกษาแบบพนบาน ปจจบนน การใชวธประคบ การบาบดดวยสมนไพร สามารถลดคาใชจาย การใชยาแผนปจจบน ซงทาใหเกดการระคายเคองกระเพาะได นอกจากน การถอนพษ สารเคม การไดรบสารพษ สามารถบาบด ดวยการอบไอนา การใชยารางจด และเถายานาง บาบดได แตยาแผนปจจบน อาจยงไมมการรกษาแบบยาแผนโบราณอาการและโรคทยงตองอาศยการแพทยแผนไทย เพอเปนการรกษา เพมกาลงใจแกผปวยไดดกวาเชน การรกษาฟนฟผปวยตดยาเสพตด โรคมะเรงนอกจากน อาการทไมอาจเยยวยาดวยยาฝรงไดแก โรคลม จาพวกทใชยาหอม ยาลม การอยไฟ แบบดงเดม ชวยใหผปวยหายเรวขน และแขงแรง

เปรยบเทยบ ขอด ขอดอยระหวางการใชยาแผนปจจบนในการรกษาโรค ขอดของการใชการแพทยแผนไทย 1.เปนการดแลโดยองครวม ยกตวอยางการใชสมนไพร ใน สถานพยาบาลทภาคอสาน เปนการดแล

โดยพระและอาสาสมคร พยาบาลและแพทย รวมกบการใชสมนไพร โดยใชกาลงใจและจตใจทดเขารวมการใหบรการแกผปวย

2.เปนการรกษาทเสยคาใชจายนอย ประหยดงบประมาณ การเสยดลของรฐในการนาเขายา 3.สมนไพรหาไดในทองถน ไมจาเปนตองหาซอ 4.เปนการรกษาตามธาตมากกวาตามระบบอวยวะ

ขอดอยของการใชการแพทยแผนไทย

1.โรคบางชนด ตองใชการแพทยแผนปจจบน เชนโรคหวใจ โรคทตองผาตด เชน ไสตง หรออบตเหต ฉกเฉน

2.โรคเรอรง รายแรง ทพสจนไมไดวาใชสมนไพรรกษาได โรคสนขบากด บาดทะยก 3.การนามาใช ตองถกตอง คอถกตน ถกสวน ถกวธ ถกขนาด และถกโรค บางชนดเปนยาทมอนตราย 4.ประชาชนทดอยโอกาสเขาถงความร มกถกหลอกลวงงาย ในเรองสรรพคณของยาแผนโบราณ ท

โฆษณาเกนความจรง

 

 

 

 

 

 

 

 

139  

โรคประเภทใด ทเหมาะกบการรกษาดวยยาแผนปจจบน และโรคประเภทใดทเหมาะกบยาสมนไพร 1.โรคทเหมาะกบการรกษาดวยยาแผนปจจบน ไดแกโรคทใชการผาตด โรคอบตเหตรายแรง 2.โรคทเหมาะกบยาแผนโบราณ คอ โรคทยาแผนปจจบนรกษาไมได เชนมะเรง หรอรกษาไมหาย และ

อาการไมสมดลตางๆ เชน รอนภายใน หนาวสน โรคจากภมคมกนตางๆ ทตองอาศยอาหารสมนไพรรกษา แนวโนมของการแพทยแผนไทยและยาสมนไพร

1. ระบบสนบสนนการแพทยแผนไทย

1.1 การจดตงสถาบนการแพทยแผนไทย

กระทรวงสาธารณสขจงไดจดตง "สถาบนการแพทยแผนไทย" เปนหนวยงานระดบกอง สงกดกรมการแพทย ตงแตวนท 26 มนาคม 2536 เพอเปนศนยกลางการพฒนา การประสานงาน การสนบสนน และความรวมมอดานการแพทยแผนไทย โดยใหมอานาจหนาทดาเนนการตางๆ เกยวกบการคมครองและสงเสรมการศกษา อบรม การศกษาวจย และพฒนาภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร มหนาท 1) จดทานโยบาย การแพทยแผนไทยของกระทรวงสาธารณสข โดยการประสานกลไก และพฒนากระบวนการตดสนใจเชงนโยบายดานการแพทยแผนไทยอยางเปนระบบ 2) มศนยขอมลขาวสารการแพทยแผนไทย เพอการวางแผนและขอมล เพอการพฒนาทางวชาการและเอออานวยตอการใชประโยชนในสงคม 3) พฒนาองคความรการแพทยแผนไทยใหเปนระบบและมมาตรฐาน 4) พฒนากาลงคนดานการแพทยแผนไทย 5) พฒนาและสงเสรมระบบบรการการแพทยแผนไทย 6) วางแผนการจดงาน และการบรหารในการดาเนนงานดานงานสารบรรณ งานการเงน และบญช งานการเจาหนาท งานพสดครภณฑ และงานยานพาหนะทเกยวของกบสถาบนการแพทยแผนไทย (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2555)

1.2 การคมครอง การอนรกษปกปองและสงเสรมสทธภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร

มลนธการแพทยแผนไทยพฒนาไดเลงเหนถงความสาคญของการสงเสรมและคมครองปกปองสมนไพรและการแพทยแผนไทย จงจดตงหนวยงานเพอเฝาระวงและตดตามสทธในระบบทรพยสนทางปญญา ทรพยากรชวภาพของตน เพอใหเกดการใชประโยชน IPwatch ซงทางานในสบคนการตรวจสอบ พทกษและตดตามการละเมดทรพยสนทางปญญาดานการแพทยแผนไทยและสมนไพร โดยสบคนการจดสทธบตรคมครองอยางไมเปนธรรมและสงผลกระทบสวถชวตของประชาชนชาวไทย

 

 

 

 

 

 

 

 

140  

1.3 วทยาศาสตรและงานวจยเพอผลกดนสมนไพรไทยสมาตรฐานสากล 1.3.1 คดคนขนาดยามาตรฐานเพอคณภาพการรกษา

การวจยสมนไพร “เถาวลยเปรยง” ซงมฤทธในการบรรเทาอาการปวด ตานการอกเสบ สามารถใชแทนยาแกอกเสบประเภทสเตยรอยดทเปนยาแผนปจจบนเพอรกษาโรคปวดหลงและปวดตามขอได ขณะนกรมวทยาศาสตรการแพทย ไดประสานไปยงองคการอาหารและยา เพอเตรยมขนทะเบยนตารบยาแลว และเตรยมจะถายทอดเทคโนโลย สกดสารสาคญเพอใหมการผลตเปนยาออกจาหนายในระดบอตสาหกรรม ใหมการใชกนอยางกวางขวาง

1.3.2 วทยาการแสงซงโครตรอนเพอแยกแยะองคประกอบสมนไพร คณะนกวจยจากมหาวทยาลยขอนแกนและสถาบนวจยแสงซนโครตรอน รวมกนทาการศกษา

สารสกดจากพชสมนไพรไทย ซงไดแกตวขนและสนสามใบ พบวา สารสกดจากพชสมนไพรทงสองชนดมฤทธทาลายเซลลมะเรงเมดเลอดขาว โดยมศกยภาพทาใหเซลลมะเรงคอยๆสลายตว จากการทาลายตวเองจากภายใน ซงกระบวนการนเปนผลดอยางมากตอการรกษาโรคมะเรง ไมมผลตอการทาลายเซลลปกตทอยขางเคยง รางกายจงไมเกดการอกเสบขนและไมมผลขางเคยงตอการใชยา การนาแสงซนโครตรอนศกษากลไกการออกฤทธของพชสมนไพรในเชงลก จงเปนอกแนวทางหนงในการเรมตนพฒนาสารออกฤทธตานมะเรงจากพช สมนไพร ทงนเพอพฒนาคณภาพชวตของคนไทยใหปลอดจากภยของโรคมะเรง

1.3.3 นาโนเทคโนโลยกบยาสมนไพรไทย

ป 2015 สมนไพรยาทมาจากธรรมชาตจะเปนสงทคนในโลกหนมามองเพราะเกดผลขางเคยงตอรางกายนอย และสงผลดตอสขภาพนนเปนสงท สวทช. ในฐานะหนวยงาน การสงเสรมและพฒนาเทคโนโลยใหมเพอตอยอดสงภาคเอกชน กาลงสงเสรมการผลตยาสมนไพรแบบไทย อปสรรคปญหาการผลตสมนไพรไทยคอการระบสรรพคณวาเปนยารกษาโรค ซงไมสามารถทาไดเหมอนกบยาแผนปจจบน ซงกวาจะมาเปนยารกษาโรค ตองนาไปทดลองใชในคน แตละขนตอนใชเวลา และจานวนคนคอนขางมาก

ปจจบนเทคโนโลยและความรทางวชาการชวยมาตอยอดสมนไพรในเรองสรรพคณใหไดผลการรกษาเรว ทนใจ ประหนงยาแผนปจจบนหนงในเทคโนโลยทกาลงนามาใชกบสมนไพร นนคอการใชนาโนเขาไปผลตสมนไพร โดยศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต (ไบโอเทค) ไดทดลองในสมนไพรหลายตวแตยงไมเปดเผย ภายใตสถาบนการแพทยแผนไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข ใหมมมอง วาการปลกสมนไพรควรเรมตนจากบญชยาหลก อาท ฟาทะลายโจร ขมนชน ไพล ใบบวบก พชทใชกลมลก ประคบ และมองอกวาเวลานผคนทวโลกกาลงเผชญกบปญหาไวรสตวใหม ๆ ในตวยาสมนไพร บางชนดยบยงโรคได เชน ภคาว ฟาทะลายโจร สรรพคณของสมนไพรเหลานชวยกระตนภมคมกน อนเปนคณสมบตเดนของสมนไพรทเนนการปองกนมากกวารกษาโรค

 

 

 

 

 

 

 

 

141  

2. ความเสยงของอนาคตสมนไพรไทย

2.1 การละเมดลขสทธทางปญญา สถานการณการละเมดสทธภมปญญาไทย

ประเทศไทยเปนประเทศทมอารยธรรมสบทอดมายาวนาน ในรปแบบของวฒนธรรม ประเพณ ทหลอหลอมจากวถการดารงชวต ทงดานศลปกรรม ดานทรพยากรธรรมชาต จงมภมปญญาดงเดมทมคาตอการนาไปพฒนาตอยอดเพอการใชประโยชนเชงพาณชย ทาใหเกดสถานการณการฉกฉวยละเมดสทธภมปญญาเสมอ เชน

- เปลานอย (Croton sublyratus) ไดถกญปนนาไปพฒนาตอยอดและจดสทธบตร "เปลาโนทอล" (Plaunotol)

- กวาวเครอ (Pueraria mirifica) ถกจดสทธบตรโดยญปนและเกาหลตงแตป พ.ศ.2545 - ขาวหอมมะลไทย ไดถกบรษทแหงหนงของอเมรกาไดจดเครองหมายการคา Jasmin Rice

และระบวาเปนขาวหอมมะลอเมรกา แตไทยไดคดคานจนสาเรจ - ฤๅษดดตน คอทาบรหารรางกายทใชประกอบการนวด จนรจกและนยมแพรหลาย โดยม

ชาวญปนขอจดเครองหมายการคา ซงขณะนไทยไดขอคดคานและเพกถอนไปยงประเทศญปน

- สทธบตรมงคด เปนตวอยางของการใชความไดเปรยบของกฎหมายสทธบตร ทอาจปดกนการพฒนาผลตภณฑจากมงคดของไทยในอนาคต

นอกจากน ยงมสมนไพรอกเปนจานวนมากทเดนทางเขาสการคมครอง คอ ชมเหดเทศ ขมนชน ฟาทะลายโจร บวบก บนนาค และคงไมสนสดเพยงแคน หากเราไมสามารถพฒนากฎหมายเทคโนโลยและการวจยใหครบวงจร เพอเขาสระบบทรพยสนทางปญญาของโลกตะวนตกไดอยางเทาเทยม

2.2 การเมองประหารอนาคตสมนไพร – ทาลายเกษตรวถธรรมชาต

ประกาศคณะกรรมการวตถอนตรายและกรมวชาการเกษตร กระทรวงอตสาหกรรมภายใตพระราชบญญตวตถอนตรายป 2535 ตพมพเผยแพรในราชกจจานเบกษาเมอวนท 3 กมภาพนธ 2552 โดยประกาศใหพชสมนไพรจานวน 13 ชนด ประกอบดวย สะเดา ตะไครหอม ขมนชน ขง ขา ดาวเรอง สาบเสอ กากเมลดชา พรก ขนฉาย ชมเหนเทศ ตองตงและหนอนตายหยาก กลายเปนวตถอนตราย

2.3 บรรษทขามชาตทาลายอนาคตสมนไพรไทย

บรรษทขามชาตไดรวมตวกนจดตงสมาคมทเกยวกบสารเคมและเทคโนโลยชวภาพ ซง ผลประโยชนจากเคมเกษตรนนมมลคาสงนบแสนลานบาท โดยแบงเปนสารเคมกาจดศตรพช 18,566 ลานบาท และปยเคม 78,944 ลานบาท สาหรบตลาดเมลดพนธพชในเมองไทยนน มมลคาตลาดสงมากกวา 100,000 ลานบาท นน

 

 

 

 

 

 

 

 

142  

หมายความวาผลประโยชนจากสารเคมการเกษตรและเมลดพนธจะมยอดขายรวมกนหลายแสนลานบาท ในอนาคตอนใกล บรรดาบรรษทขามชาต และบรษทยกษใหญของประเทศจะเขาสการลงทนเพอปลกพชพลงงานและพชอาหารในพนทมหาศาล

2.4 ทาลายอนาคตสมนไพรไทย เพอผลประโยชนของบรรษทขามชาต คาประกาศทระบใหพชสมนไพร 13 ชนดเปนวตถอนตราย ซงหากใครนาไปใชผลตเพอขายเปน

สารกาจดศตรพช และควบคมการเจรญเตบโตของพช โดยหากไมไปจดแจงจะมความผดถงขนตดคก 6 เดอน ปรบ 50,000 บาท นน สรางผลกระทบอยางกวางขวางตอภาพลกษณของสมนไพร และตอขบวนการเกษตรกรรมอนทรย ซงขณะนกาลงขยายตวออกไปอยางกวางขวาง และมแนวโนมจะสรางผลกระทบแกบรรดาอตสาหกรรมเคมขามชาตในอนาคตอนใกล ขอเสนอแนะ

แนวโนมของสมนไพรไทยนน มทงโอกาสทจะไดรบการพฒนาและความเสยงทจะถกทาลายหรอละเมดทรพยสนทางปญญาจากตางชาต คณะผวจยจงมขอเสนอแนะดงน

1. ดานการพฒนาองคความร จากขอจากดของการไดมาซงความรเรองสมนไพรซงมาจากการบอกเลาโดยผ ร ไมมการจดบนทก และไมมการถายทอดอยางเปนระบบ องคความร เ รองสมนไพรจงอาจจะเบยงเบน เลอะเลอนไปตามกาลเวลา หนวยงานบรหารสวนทองถนควรมการรวบรวมทาเนยบหมอสมนไพรจดการแลกเปลยนเรยนร เพอใหทวนสอบความรเรองสมนไพรซงกนและกน มการจดบนทกองคความรเปนลายลกษณอกษร และวางแผนการสบทอดองคความรใหตอเนอง

2. ดานการควบคมคณภาพสมนไพร หนวยงานดานการเกษตร ควรมศกษาและสงเสรมการปลกสมนไพรหายาก เพอใหมตวยาเพยงพอแกการใชงาน รวมทงควรมการศกษาองคประกอบ ขนาดของยาสมนไพรดวยเทคโนโลยสมยใหม

3. ดานการวจย ควรสงเสรมการวจยทงดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย เพอศกษาองคประกอบของสมนไพร ขนาดยาเพอการรกษา การแปรรป พษและภาวะแทรกซอนตางๆ รวมทงสงเสรมการวจยดานสงคมวทยาและมานษยวทยา ในเรองของความเชอและผลดานจตใจของการแพทยแผนไทย

4. ดานนโยบาย การมความตกลงรวมมอระหวางประเทศในอาเซยน ซงมลกษณะภมประเทศ อากาศและความเชอทคลายกน คอสนบสนนโอกาสในการเรยนรซงกนและกน ระหวางแผนพนบาน/ทางเลอกกบแผนปจจบน เรมจากสงดดทมอยแลวในพนท ผานทางเวทตางๆทงดานสถาบนการศกษา ภาคประชาชน ทองถน ดานการเกษตร เนนเปาหมายรวมของ 2 แผน คอการทาใหสขภาพด เนนการสงเสรมสขภาพมากกวาการมง

 

 

 

 

 

 

 

 

143  

รกษาเทานน จดสทธประโยชนดานหลกประกนสขภาพของประเทศใหครอบคลมทง 2 แผน แสดงสาธารณชนใหเหนความคมคาของแผนไทย/พนบาน/ทางเลอก รฐบาลลดภาระงบประมาณประเทศจากอทธพลของธรกจขามชาตดานยา โดยการสงเสรมแผนไทย/พนบาน/ทางเลอก วถสขภาพทยงยนมากกวาการพงพาการนาเขายาแผนปจจบน

 

 

 

 

 

 

 

 

 

144  

บรรณานกรม

กฤตยา แสวงเจรญ. (2527). หมอลาผฟา : ผรกษาพนบาน. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาจตวทยาคลนก มหาวทยาลยมหดล.

การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย. (2544). เขอนนาพง. (Online).Available URL: http://www.stjohn.ac.th/Department/school/www.egat.or.th/thai/dam_powerplant/nampoong/nampoong1.html. [30 พฤศจกายน 2554]

กงแกว เกษโกวทและคณะ. (2536). รายงานวจย หมอพนบานและการดแลสขภาพตนเองของชาวอสาน: กรณศกษา. ขอนแกน: คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

กงแกว เกษโกวทและคณะ. (2541). พฤตกรรมการแสวงหาการรกษาพยาบาลของชาวชนบท: กรณศกษาหมบาน 3 แหงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. ขอนแกน: คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

เกรยงไกร วศวามตร. (2550). สมเดจพระเจาบรมวงศยาเธอเจาฟาศรราชกกธภณฑ ฯพระโอรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวฯ. OK Nation (Online).Available URL: http://www.oknation.net/blog/print.php?id=107204. [ 1 กนยายน 2553]

โกมาตร จงเสถยรทรพย. (2529). รายงานวจย สภาพความนยมในการรกษาแบบพนบานโดยการใชสมนไพรของชมชนในเขตอาเภอชมพวง. นครราชสมา: โรงพยาบาลชมพวง.

โกมาตร จงเสถยรทรพย. (2541). การดแลรกษาสขภาพและการรกษาพยาบาล: ประเดนทควรพจารณา. ใน ระบบความรพนบานปจจบน: การวจยและพฒนา. หนา 122. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

คลงปญญาไทย, ม.ป.ป. จงหวดสกลนคร. (Online).Available URL: [http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php/จงหวดสกลนคร. [1 พฤศจกายน 2555].

โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ. (2552). คาถาม – คาตอบสารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ เลม 32. กรงเทพมหานคร : โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ.

จนทรทรา เจยรณย. (2554). เอกสารประกอบการสอน วชา แนวคดพนฐานของศาสตรทางการพยาบาล. นครราชสมา: มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร

จารวรรณ ศรสรอย, พไลวรรณ ลพลและกาญจนา วงษสวสด. (ม.ป.ป.) ปจจยทมผลตอการบรโภคยาตมสมนไพรของประชาชนบานโคกลาย ตาบลมวงลาย อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร. สกลนคร: มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร.

 

 

 

 

 

 

 

 

145  

ฉตรทพย นาถสภา และ พรพไล เลศวชา. (2541). วฒนธรรมหมบานไทย. กรงเทพฯ: บรษทเดอนตลาการพมพจากด.

ชาวสกลนคร, สมาคม. (2553). ขอมลสรปจงหวดสกลนคร. (Online).Available URL: http://www.sakonnakhon.net/index.php?option=com_content&task=view&id=34&Itemid=46[30 พฤศจกายน 2554]

ชลกร ขวญชยนนท บษบา ปนบน. (2540). โครงการศกษาวจยศกยภาพหมอยาพนบานในเขตอาเภอหลมเกา จงหวดเพชรบรณ พ.ศ. 2540. สถาบนการแพทยแผนไทย กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข.

ดารณ ออนชมจนทร. (บรรณาธการ). (2548). การสงเสรมพฒนาการนวดพนบานในการดแลสขภาพและเสรมสรางรายไดชมชน. นนทบร : กลมงานการแพทยพนบานไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข.

ตกตาเสยกบาล. (2544). (Online).Available URL: http://www.gungold.com/forums/index.php ?topic=10352.0 [31 มกราคม 2554]

ทองเทยวทวไทย. (2553). เขอนนาพง. (Online).Available URL: http://www.tourthai.com/province/sakon_nakhon/numpung_dam_t.s.html[30 พฤศจกายน 2554]

ธารา ออนชมจนทร. (2537). รายงานวจย การรกษากระดกหกของหมอพนบานอาเภอพญาเมงรายจงหวดเชยงราย. เชยงราย: สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข.

ปรญญาณ ภกข. (2516). ประเพณโบราณไทยอสาน. อบลราชธาน: โรงพมพศรธรรม. ปรชา อยตระกล. (2531). บทบาทของหมอพนบานในสงคมชนบทอสาน. ขอนแกน : สถาบนวจยและพฒนา

มหาวทยาลยขอนแกน. พาณ ศรสะอาด. (2554). ประสบการณเรยนรผานภมปญญาของเดกนอยอพยพ. ไทยนวส. 14838) (18 : 5 พบสารตานมะเรงจากพชสมนไพร posttodayonline. โพสตทเดยออนไลน วนท 20 กรกฎาคม 2555 เพชรนอย สงหชางชย และคณะ. (2539). วจยทางการพยาบาล: หลกการและกระบวนการ. พมพครงท 2.

สงขลา: โรงพมพเทมการพมพ. เพญนภา ทรพยเจรญ, เสาวภา พรสรพงษและพรทพย อศภรตน. (2539). การศกษาภมปญญาหมอพนบาน

ไทย พอใหญจารยเคน ลาวงศ. กรงเทพฯ : โรงพมพบรษทสหธรรมก จากด. มารศร เขยมทรพย. (2535). ศกยภาพหมอพนบานกบการสาธารณสขมลฐาน: กรณศกษาจงหวด

ประจวบครขนธ. กรงเทพฯ: สานกงานคณะกรรมการสาธารณสขมลฐาน กระทรวงสาธารณสข.

 

 

 

 

 

 

 

 

146  

มลนธอนรกษพนธกรรมพช สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร. (2544). ความเปนมา. (Online).Available URL: [http://foundation.rspg.or.th/activities/teak_project/history .html] [30 พฤศจกายน 2554].

ยงศกด ตนตปฎกและคณะ (2543). การพฒนาระบบสขภาพทางเลอกในระบบสขภาพไทย. นนทบร: สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

ยงยง เทาประเสรฐ, บรรณาธการ. วถการดแลรกษาสขภาพในระบบการแพทยพนบานแบบลานนา. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.ภาค) วทยาลยการแพทยพนบาน สถาบนราชภฏเชยงราย, 2546: 67 หนา.

รชน จนทรเกษ. (2548). หมอกระดก – หมอนามน: เรยนรและเขาใจหมอพนบาน. กรงเทพฯ: องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ.

รชน จนทรเกษและคณะ. (2548). เรยนรและเขาใจหมอพนบาน. กรงเทพฯ: องคการรบสงสนคาและ พสดภณฑ.

รงรงษ วบลชย. (2538). การดารงอยของการแพทยพนบาน : กรณศกษาหมบานนาสดา ตาบลขาวปน อาเภอกดขาวปน จงหวดอบลราชธาน. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

วกพเดย สารานกรมเสร. (2555). สกลนคร. (Online).Available URL: [http://th.wikipedia.org/wiki/จงหวดสกลนคร. [30 พฤศจกายน 2554].

วชย โชคววฒน. (2546). นโยบายและทศทางการพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกของประเทศไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก.

วสาหกจชมชน ชมรมหมอเมองเพอสขภาพมวลชน. (2554). วธการรกษา. (Online).Available URL: http://www.toksenkomstyle.com/remedy.php. [30 พฤศจกายน 2554].

วณา ศรสขและคณะ. (2548). ตาราพนบานจากเอกสารใบลาน: เรยนรและเขาใจหมอพนบาน. กรงเทพฯ: องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ.

วฒนนท พระภจานง. (2534). การรกษาแบบพนบานโดยใชสมนไพรของชาวชนบทอาเภอสตก จงหวดบรรมย. ปรญญานพนธศลปศาตรมหาบณฑต (ไทยคดศกษา เนนมนษยศาสตร). มหาสารคาม: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม.

ศนยเรยนรภมปญญาพนบานชมรมหมอเมองเพอสขภาพมวลชน. (2554). วธการรกษา. (Online).Available URL: http://www.toksenkomstyle.com/remedy.php [30 พฤศจกายน 2554]

 

 

 

 

 

 

 

 

147  

ศนยสารสนเทศเพอการบรหารและงานปกครอง. (2553). (Online).Available URL: http://www.dopa.go.th/padmicnew. [30 พฤศจกายน 2554]

สกดสาร “เถาวลยเปรยง” เปนยารกษาโรคปวดหลง-ปวดตามขอ. นสพ.เดลนวส วนท 21 พฤษภาคม 2550. สกาวรตน ชยสนทรและคณะ. (2535). ศกยภาพหมอพนบานกบการสาธารณสขมลฐาน จงหวด

นครพนม. กรงเทพฯ: โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก. สถาบนการแพทยแผนไทย, กระทรวงสาธารณสข. (2543). รวมบทคดยองานวจยการแพทยแผนไทยและทศ

ทางการวจยในอนาคต. นนทบร: สถาบนการแพทยแผนไทย. สถาบนการแพทยแผนไทย. (ม.ป.ป.). กจกรรมของสถาบนการแพทยแผนไทยในทศวรรษแรก.

(Online).Available URL: http://ittm.dtam.moph.go.th/wrk_activity.html. [1 พฤศจกายน 2555].

สถาบนการแพทยแผนไทย. (ม.ป.ป.). ประวตการจดตงสถาบนการแพทยแผนไทย. (Online).Available URL: http://ittm.dtam.moph.go.th/wrk_activity.html. [1 พฤศจกายน 2555].

สถาบนการแพทยแผนไทย. (2545). ประวตการแพทยแผนไทย. (Online).Available URL: http://ittm.dtam.moph.go.th/Service/WebMuseum/ThaiDev/.[30 พฤศจกายน 2554].

สถาบนการแพทยแผนไทย. (2551). "พพธภณฑการแพทยแผนไทย" (Online).Available URL: http://ittm.dtam.moph.go.th/Service/WebMuseum/ThaiDev/ [30 พฤศจกายน 2554].

สนน ศภธรสกล, เกศรน มณนน, จฬา วรยะบปผา, อรพรรณ สกลแกว, วภาวดชานาญ และเดอนด กาญจนมพะ. (2551). ภมปญญาการใชสมนไพรของหมอพนบานจงหวดสงขลา และสตล. สงขลา: มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

สมชาย ชนวานชยเจรญ, ศภชย ตยวรนนท, ประเสรฐ ฤทธศรธน และดวงจตร ทองสงวร. (2544). การศกษาภมปญญาหมอพนบานไทย : กรณศกษา พอใหญเฟอ ขยนการ. (Online).Available URL: http://ittm.dtam.moph.go.th/Service/project [15 พฤศจกายน 2554]

สมทรง ณ นครและกสมา ชศลป. (2532). รายงานการสมมนาแพทยพนบานในงานสาธารณสขมลฐาน. ขอนแกน: คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

สมาคมสกลนคร. (2553). ขอมลสรปจงหวดสกลนคร. (Online).Available URL: http://www.sakonnakhon.net/index.php?option=com_content&task=view&id=34&Itemid=46 [30 พฤศจกายน 2554].

 

 

 

 

 

 

 

 

148  

สวนวจยและพฒนา สถาบนวฒนธรรมศกษา. (2551). ภมปญญาหมอพนบานกบการใชสมนไพรบาบดรกษา ความเจบปวย: กรณศกษานายแวว วงศคาโสม บานโคนผง ตาบลสานตม อาเภอภเรอ จงหวดเลย. (Online).Available URL: http://www.culture.go.th . [15 พฤศจกายน 2554]

สานกงานคณะกรรมการสาธารณสขมลฐาน สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. (2539). แนวคดและวธการทางานสมนไพรและการแพทยแผนไทยในชมชน. กรงเทพฯ: องคการสงเคราะหทหาร ผานศก.

สานกบรการคอมพวเตอร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ม.ป.ป. (Online).Available URL: http://web.ku.ac.th/king72/2521/ page02.htm. [30 พฤศจกายน 2554]

สานกบรการคอมพวเตอร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ม.ป.ป. (Online).Available URL: http://web.ku.ac.th/king72/2521/page02.htm. [5 ธนวาคม 2554].

สทธวงศ พงศไพบลย. (2545). โครงสรางและพลวตวฒนธรรมภาคใตกบการพฒนา ใน โครงการเมธวจยอาวโสศาสตราจารยสทธวงศ พงศไพบลย. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

สพตรา ชาตบญชาชยและคณะ. (2533). รายงานวจยเรองแหลงทใหขอมลและการตดสนใจในการใชยาของประชาชนในชนบทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ: กรณศกษา 4 หมบาน. ขอนแกน: ขอนแกนการพมพ.

สวทย มาประสงค. (2546). ภมปญญาหมอง. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย. เสนอ อนทรสขศร. (2539). รวมบทความ เกรดจากลวมยา. ชดท 1. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : พมพทอง. เสาวนย กลสมบรณและคณะ. (2548). ภมปญญาการแพทยพนบานอสาน. กรงเทพฯ: องคการรบสงสนคา

และพสดภณฑ. เสาวภา พรสรพงษ. (2539). การศกษาภมปญญาหมอพนบานไทย. กรงเทพฯ: บรษท สหธรรมก จากด. หองนทรรศการเฉลมพระเกยรต 50 พรรษา สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร. (2553).

วธการดแลสขภาพของหมอพนบานอสาน. (Online).Available URL: http://www.pharmacy.msu.ac.th/exhibition/index.php?option=com_content&task=view&id=26&Itemid=44&limit=1&limitstart=0. [30 พฤศจกายน 2554].

โอภาส ชามะรตน. 2545. ภมปญญาหมอพนบานกบการใชสมนไพรบาบดรกษาความเจบปวย: กรณศกษานายแวว วงศคาโสม บานโคนผง ตาบลสานตม อาเภอภเรอ จงหวดเลย. วทยานพนธปรญญาศลปะ ศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย สถาบนราชภฏเลย.

Sandelowski, M. (1995). Sample size in qualitative research. Research in Nursing & Health, 18, 179-183.

 

 

 

 

 

 

 

 

149  

ภาคผนวก ก

ภาพกจกรรมการเกบขอมลวจย

 

 

 

 

 

 

 

 

150  

ภาพท ก-1 หมอสมนไพรแนะนาการใชสมนไพรแตละชนด

ภาพท ก-2 หมอสมนไพรและสมนไพรทเกบจากภพาน

 

 

 

 

 

 

 

 

151  

ภาพท ก-3 ภาพตวอยางตาราสมนไพรทหมอสมนไพรเขยนขน

จากการบอกเลาจากครบาอาจารย และศกษาเอง

ภาพท ก - 4 หมอศรพนธกบสมนไพร – แฮนปากง ทเกบจากภพานมาเพาะเองทบาน

 

 

 

 

 

 

 

 

152  

ภาพท ก–5 หมอขวญจาและหมอจอด

ภาพท ก–6 หมอจอด (กลาง) และนกวจย

 

 

 

 

 

 

 

 

153  

ภาพท ก–7 ศาลปละคา ศาลยาละคา

ภาพท ก–8 นกวจยและชาวบานบชาศาลปละคา ศาลยาละคา

 

 

 

 

 

 

 

 

154  

ภาพท ก–9 หมอสขวญและหมอตาแย

ภาพท ก–10 ตาราสขวญทเปนมรดกตกทอด

 

 

 

 

 

 

 

 

155  

ภาพท ก–11 หมอทรงกาลงทาพธสะเดาะเคราะห

ภาพท ก–12 เครองคายในพธทรงทวไป

ภาพท ก–13 เครองคายในพธสะเดาะเคราะห

 

 

 

 

 

 

 

 

156  

ภาพท ก–14 หมอตาแย

ภาพท ก–15 หมอตาแยสาธตวธการทาคลอด

 

 

 

 

 

 

 

 

157  

ภาพท ก–16 การอยไฟ

ภาพท ก–17 ยาเยน

ภาพท ก – 16 การอยไฟ

ภาพท ก – 17 ยาเยน 

 

 

 

 

 

 

 

 

158  

ภาพท ก–18 ทมนกวจย อพ.สธ. ถายภาพรวมกนกอนลงพนท

ภาพท ก–19 นกวจยวางแผนการทางานรวมกบผนาทางและหมอสมนไพร

 

 

 

 

 

 

 

 

159  

ภาพท ก–20 ผใหขอมล: หมอสขวญและหมอตาแย ลกสะใภ เพอนบานและนกวจย

ภาพท ก–21 หมอตาแยและหมอสขวญ (กลาง) และนกวจย

 

 

 

 

 

 

 

 

160  

ภาพท ก–22 นาเสนอความกาวหนาในการดาเนนการวจย ณ จงหวดสกลนคร

 

 

 

 

 

 

 

 

161  

ภาคผนวก ข ทาเนยบปราชญชาวบาน ในเขตรอบเขอนนาพง จงหวดสกลนคร

 

 

 

 

 

 

 

 

162  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลโคกภ หม 3 บานยางโลน

ขอมลสวนตว ชอ นายศรจนทร มศร วน/เดอน/ป 3 เม.ย. 2480 อาย 75 ป ทอย 87 หม 3 บานยางโลน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ ขวญจา หมอยาสมนไพร รกษาอาการปวดเอว แกซางเดก แกไขบวม แกไขรากสาด แกไขเดก ไขสง ไดรบการถายทอดมาจาก พระอาจารยเทพ บานกวด อาเภอนางรอง จงหวดสรนทร

ขอมลสวนตว ชอ นายศรพน ศรมกดา วน/เดอน/ป ........2471 อาย 84 ป ทอย 148 หม 3 บานยางโลน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม หาของปา

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร รกษาอาการปวดขอ เจบแขงเจบขา โรคกระเพาะ แมอยไฟ ยาบารงกาลง โรคดซาน โรคเบาหวาน ความดน ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

ขอมลสวนตว ชอ นายลา งามยะราช วน/เดอน/ป 6 ก.พ. 2489 อาย 66 ป ทอย 1/3 หม 3 บานยางโลน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร รกษาอาการทองรวง อาเจยน โรคกระเพาะ แกกนผด ไขรากสารท กระเพาะปสสาวะอกเสบ ไดรบการถายทอดมาจาก เรยนรดวยตนเองจากตารา

 

 

 

 

 

 

 

 

163  

ขอมลสวนตว ชอ นายสวน งามแสง วน/เดอน/ป 6 ก.พ. 2481 อาย 74 ป ทอย 82/1 หม 3 บานยางโลน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร รกษาอาการปวดขอ โรคกระเพาะ แมอยไฟ ยาบารงกาลง ไดรบการถายทอดมาจาก ป ยา

ขอมลสวนตว ชอ นายบญครอง สอนศนย วน/เดอน/ป 29 เม.ย. 2497 อาย 58ป ทอย 2/83 หม 3 บานยางโลน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร รกษาอาการโรคกระเพาะ แกกนพษ เมาเหลาเจบตว โรคบวม ดานจดการสขภาพ อยไฟ ไดรบการถายทอดมาจาก พอเพอน สอนศนย

ขอมลสวนตว ชอ นางจวง หาไชย วน/เดอน/ป 1 ม.ค. 2474 อาย 81 ป ทอย 67/1 หม 3 บานยางโลน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ -

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอตาแย ทาคลอด ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

 

 

 

 

 

 

 

 

164  

ขอมลสวนตว ชอ นายถวล คาศรพล วน/เดอน/ป 2 ม.ค. 2507 อาย 48 ป ทอย 5/2 หม 3 บานยางโลน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอเปา เปากระดก ไดรบการถายทอดมาจาก บดา

ขอมลสวนตว ชอ นายหอ หมแสนกอ วน/เดอน/ป 2 ต.ค. 2481 อาย 84 ป ทอย 1/60 หม 3 บานยางโลน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอเปา กาจดปลวก มด ไดรบการถายทอดมาจาก นายกลม แสงสทธ บานโคกภ

 

 

 

 

 

 

 

 

165  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลโคกภ หม 4 บานนางเตง

ขอมลสวนตว ชอ นายสงหทอง ลามคา วน/เดอน/ป 20 ก.พ. 2484 อาย 71 ป ทอย 2 หม 4 บานนางเตง ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ เฒาจา ไดรบการถายทอดมาจาก นายยง ยงแสนภ

ขอมลสวนตว ชอ นายคาผอน ยะชยศร วน/เดอน/ป 3 ธ.ค. 2503 อาย 52 ป ทอย 2/76 หม 4 บานนางเตง ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร แกพษง แกเจบทอง สลายนว ไดรบการถายทอดมาจาก นายเตยง ยะชยศร

ขอมลสวนตว ชอ นายพงษไทย สมงคะเสรฐ วน/เดอน/ป 24 ธ.ค. 2484 อาย 71 ป ทอย 1/29 หม 4 บานนางเตง ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร สลายนว โรคทางทอง ไดรบการถายทอดมาจาก นายผอง วละศร

 

 

 

 

 

 

 

 

166  

ขอมลสวนตว ชอ นายบล วละศร วน/เดอน/ป 24 ม.ค. 2490 อาย 65 ป ทอย 38 หม 4 บานนางเตง ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอเปา เปากระดก เปาเดกรองไหวนพระ เปางสวด เปาปากเปอย ปากเปนกลาง เดกเปนกาเรด ไดรบการถายทอดมาจาก ปทวด

ขอมลสวนตว ชอ นายบนเล มบตร วน/เดอน/ป 1 ม.ค. 2500 อาย 55 ป ทอย 1/105 หม 4 บานนางเตง ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอเปา เปากระดก เปาพษง เปาพษแมงปอง เปาพษปลาดก เปางสวด เปาปากเปอย เปาบาดแผลตาง ๆ ไดรบการถายทอดมาจาก นายไทย คาวงศ

ขอมลสวนตว ชอ นางด วนด วน/เดอน/ป 26 ม.ค. 2500 อาย 55 ป ทอย 32 หม 4 บานนางเตง ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอเปา เปาทองแกปวด ไดรบการถายทอดมาจาก นายแคน หงษภ

 

 

 

 

 

 

 

 

167  

ขอมลสวนตว ชอ นางทน เพงพา วน/เดอน/ป 20 พ.ย. 2495 อาย 60 ป ทอย 25/2 หม 4 บานนางเตง ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอเปา เปากระดก เปาแกสารพดพษ เปาปากเปอย เปาบาดแผล นวดจบเสน ไดรบการถายทอดมาจาก หลวงปสงข

ขอมลสวนตว ชอ นายทอง ดวงปากด วน/เดอน/ป 9 ม.ค. 2489 อาย 66 ป ทอย 6 หม 4 บานนางเตง ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอสตรสขวญ บาวสาว ปวย ขนบานใหม คนไปทาการคา อน ๆ ไดรบการถายทอดมาจาก นายเทยง หลนภ

ขอมลสวนตว ชอ นางเหลา บษมงคล วน/เดอน/ป 5 ธ.ค. 2495 อาย 60 ป ทอย 30 หม 4 บานนางเตง ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอนวด นวดแผนโบราณ จบเสน จบเอน ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

 

 

 

 

 

 

 

 

168  

ขอมลสวนตว ชอ นางคาปอง โถคาชย วน/เดอน/ป 29 ต.ค. 2518 อาย 37 ป ทอย 160 หม 4 บานนางเตง ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอนวด นวดแผนโบราณ จบเสน จบเอน แกปวดเมอยตามรางกาย ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

 

 

 

 

 

 

 

 

169  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลโคกภ หม 9 บานทาเจรญ

ขอมลสวนตว ชอ นายวลย ฤทธเต วน/เดอน/ป ....2497 อาย 58 ป ทอย 25 หม 9 บานทาเจรญ ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร รกษาดซาน ทองอด ทองเฟอ เบาหวาน ไฟไหมนารอนลวก โรคกระเพาะ ไดรบการถายทอดมาจาก บดา นายสม ศรลาวธ

 

 

 

 

 

 

 

 

170  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลโคกภ หม 11 บานหนองสาน

ขอมลสวนตว ชอ นายเพง สอนสญ วน/เดอน/ป 11 พ.ค. 2478 อาย 77 ป ทอย 2/81 หม 11 บานหนองสาน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ -

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอสกนามน หมอยาสมนไพร หมอสกปองกนสารพษ หมอยาสมนไพร ยามดลก อกเสบ รดสดวงทวาร รดสดวงจมก ไดรบการถายทอดมาจาก ครหงวน

ขอมลสวนตว ชอ นางเครอ ศรเมอง วน/เดอน/ป 4 เม.ย. 2548 อาย 71 ป ทอย 6/67 หม 11 บานหนองสาน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร รกษาอาการเจบเสนเจบเอว ไขออกตม โรคกระเพาะ ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

ขอมลสวนตว ชอ นางผงทอง จกษจนดา วน/เดอน/ป 18 ม.ค. 2510 อาย 45 ป ทอย 68 หม 11 บานหนองสาน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร รกษาอาการโรคกระเพาะ ปวดหลงปวดตามตว ไดรบการถายทอดมาจาก นางเครอ ศรเมอง

 

 

 

 

 

 

 

 

171  

ขอมลสวนตว ชอ นายมา บบผา วน/เดอน/ป 22 ม.ค. 2478 อาย 77 ป ทอย 1/44 หม 11 บานหนองสาน ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอสตร สขวญ สขวญนาค สขวญบาวสาว สขวญขาว เขาพรรษา ออกพรรษา ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

 

 

 

 

 

 

 

 

172  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลโคกภ หม 16 บานยางโลนพฒนา

ขอมลสวนตว ชอ นายชนะ หาไชย วน/เดอน/ป 6 ก.ค. 2485 อาย 70 ป ทอย 134 หม 16 บานยางโลนพฒนา ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ เฒาจา หมอจอด หมอเปา จอดกระดก ขาหก ขาสน แผล หมากด ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

ขอมลสวนตว ชอ นางรงเรอง จนทบาล วน/เดอน/ป 1 ม.ค. 2484 อาย 71 ป ทอย 49 หม 16 บานยางโลนพฒนา ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ -

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอตาแย ทาคลอด ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

ขอมลสวนตว ชอ นางปว หาไชย วน/เดอน/ป 7 พ.ค. 2468 อาย 71 ป ทอย 39 หม 16 บานยางโลนพฒนา ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ -

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอสตร หมอตาแย สขวญเดก งานแตงงาน ขนบานใหม เรยกขวญ ทาคลอด ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก และสาม

 

 

 

 

 

 

 

 

173  

ขอมลสวนตว ชอ นายสมบรณ มศร วน/เดอน/ป 5 เม.ย. 2501 อาย 56 ป ทอย 175 หม 16 บานยางโลนพฒนา ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ ทาไร ทาสวน

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอจอด หมอเปา เปาพษง บาดแผล กระดกหก ผาตด ไดรบการถายทอดมาจาก คร พระอาจารยแบน

ขอมลสวนตว ชอ นางหมน ใยพนธ วน/เดอน/ป 10 ม.ค. 2496 อาย 59 ป ทอย 180 หม 16 บานยางโลนพฒนา ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ หาของปา สมนไพร

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอฮากไม แกยาไฟแมลกออน ไดรบการถายทอดมาจาก คร พระอาจารยแบน

ขอมลสวนตว ชอ นางเปลอง วน/เดอน/ป ทอย หม 16 บานยางโลนพฒนา ตาบลโคกภ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ คาขาย

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอทรง ไดรบการถายทอดมาจาก (เจาพอมรกต)

 

 

 

 

 

 

 

 

174  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลสรางคอ หม 6

ขอมลสวนตว ชอ นายทองสวย คดทา วน/เดอน/ป 4 ก.พ. 2456 อาย 99 ป ทอย 119 หม 6 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ สวนพรก

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอสมนไพร ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

 

 

 

 

 

 

 

 

175  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลสรางคอ หม 7

ขอมลสวนตว ชอ นายพมพ ทพะวน วน/เดอน/ป 6 เม.ย. 2481 อาย 74 ป ทอย 76 หม 7 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม ปลกหวาย

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอสมนไพร ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

ขอมลสวนตว ชอ นางบญกวาง ศรสพฒน วน/เดอน/ป 10 ม.ค. 2485 อาย 70 ป ทอย 3 หม 7 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เกษตรกรรม สวนยาง

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอตาแย ทาคลอด ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

 

 

 

 

 

 

 

 

176  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลสรางคอ หม 8

ขอมลสวนตว ชอ นายคงเดช บญกวาง วน/เดอน/ป 15 ม.ค. 2499 อาย 56 ป ทอย 6 หม 8 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ ทาสวน

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอสมนไพร ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

ขอมลสวนตว ชอ นายโอไตร วศรยา วน/เดอน/ป 12 ก.ย. 2493 อาย 62 ป ทอย 6 หม 8 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ ทาสวนผลไม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

 

 

 

 

 

 

 

 

177  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลสรางคอ หม 9

ขอมลสวนตว ชอ นายลอน ชดาม วน/เดอน/ป 5 ต.ค. 2513 อาย 42 ป ทอย 58 หม 9 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ ทานา สวนมนสาปะหลง

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

 

 

 

 

 

 

 

 

178  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลสรางคอ หม 11

ขอมลสวนตว ชอ นายวงศพรรณ ดแสง วน/เดอน/ป 27 ม.ค. 2512 อาย 43 ป ทอย 140 หม 11 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ สวนผลไม มะปราง

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

 

 

 

 

 

 

 

 

179  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลสรางคอ หม 12

ขอมลสวนตว ชอ นายชาร มะโนขนธ วน/เดอน/ป 11 ม.ค. 2502 อาย 53 ป ทอย 52 หม 12 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ หาสมนไพร

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร หมอด ไดรบการถายทอดมาจาก บดา

 

 

 

 

 

 

 

 

180  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลสรางคอ หม 14

ขอมลสวนตว ชอ นายโพธคา อาวะสาร วน/เดอน/ป 5 ธ.ค. 2488 อาย 67 ป ทอย 146 หม 14 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ ขายสมนไพร

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก และเขารบการอบรม

 

 

 

 

 

 

 

 

181  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลสรางคอ หม 17

ขอมลสวนตว ชอ นางไปล สนชย วน/เดอน/ป 6 ธ.ค. 2492 อาย 63 ป ทอย 29 หม 17 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ ปลกมน ทาสวนลาไย มะขาม

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

 

 

 

 

 

 

 

 

182  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลสรางคอ หม 20

ขอมลสวนตว ชอ นายจนดา จตรปรดา วน/เดอน/ป 27 ม.ค. 2488 อาย 67 ป ทอย 19 หม 20 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ ทานา

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอยาสมนไพร ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก

 

 

 

 

 

 

 

 

183  

ปราชญ ผรประจาทองถน ตาบลสรางคอ หม 22

ขอมลสวนตว ชอ นายสนวล ทมแสง วน/เดอน/ป 30 ม.ค. 2495 อาย 60 ป ทอย 148 หม 20 ตาบลสรางคอ อาเภอภพาน จงหวดสกลนคร อาชพ เพาะพนธรกษาสมนไพร วทยากรสมนไพร

ภมปญญาดาน/เชยวชาญ หมอสมนไพร ไดรบการถายทอดมาจาก ผเฒา ผแก และเขารบการอบรม

 

 

 

 

 

 

 

 

195

ประวตผวจย

หวหนาวจย ชอ นางจนทรทรา เจยรณย ตาแหนงปจจบน ผชวยศาสตราจารย หนวยงานและสถานทอยทตดตอไดสะดวก

สานกวชาพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร 111 ถนนมหาวทยาลย อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา 30000 โทรศพท 0-4422-3931 โทรสาร 0-4422-3506 E-mail: Chantira@sut.ac.th

ประวตการศกษา 2550 Doctor of Philosophy (Nursing) Virginia Commonwealth University, Richmond, Virginia, USA 2539 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การพยาบาลผใหญ) มหาวทยาลยมหดล 2535 ประกาศนยบตรพยาบาลศาสตรและผดงครรภชนสง วทยาลยพยาบาล บรมราชชนน สรนทร ผลงาน 1. Chiaranai, C. & Ponset, U. (2012). Spiritual health in patients who are undergoing

renal replacement therapies: A qualitative study. The 11th Annual International Mental Health: Healthy with mental health. August 22-24, 2012. [Oral presentation]. [54]. [Abstract #IOP5].

2. Chiaranai, C. & Sritthongleung. (2012). Humanized Health Care: Experiences Learned from Patient with End Stage Renal Disease Who are Undergoing Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis. ASEAN Economic Community 2015: Challenges to Nursing Profession. August 16-17, 2012. [Oral presentation]. [54]. [Abstract #O5].

3. Chiaranai, C. & Faosup, P. (2012). Role and Responsibilities of Critical Care Nurses: Nursing Students’ Perception. ASEAN Economic Community 2015: Challenges to Nursing Profession. August 16-17, 2012. [Oral presentation]. [54]. [Abstract #O13].

4. Chiaranai, C. (2012). Experience of Thai Patients with End Stage Renal Disease Who are Living on Hemodialysis. The 33rd International Association for Human Caring Conference. May 29-June 2, 2012. [Oral presentation]. [84]. [Abstract #J-4].

 

 

 

 

 

 

 

 

196

5. Salyer, J., Schubert , C.M., & Chiaranai, C. (2012). Supportive Relationships, Self-care Confidence, and Heart Failure Self-care Behaviors. Journal of Cardiovascular Nursing. 27(5):384-93.

6. Chiaranai, C. (2011). Dilemmas within Context of Nursing: A Concept Analysis. Pacific Rim International Journal of Nursing Research, 3 (15), 248-257.

7. Chiaranai,C., Tepjung, A., Srithongluang, S., & Suwabbathada, N. (2011). Lessons Learned through Storytelling From Patients Undergoing Hemodialysis. 1st NUS-NUH International Nursing Conference, November 17-19, 2011. [Oral presentation]. [102], [Abstract # c15a].

8. Chiaranai, C. (2010). Factors Associated with Quality of life in Patients with Heart Failure. International Society for Quality of Life Research meeting abstracts. Quality of LifeResearch, 19 (suppl 1), [85-86], [Abstract # 127].

9. Chiaranai, C. (2011). Electronic Learning Portfolio: An Immovation Emphasizing Self-directed Learning Behavior and Readiness. The 6th Annual ThaulandPOD National Conference 2011. [Oral presentation]. [57], [Proceeding # 5-1].

10. Chiaranai, C., Thana, K., Chaichoompol, M., Kankratoke, S., Thongsha, S., & Soonghangwha, T. (2011) Medications Taking Behaviors Among Thai Elders: Does It Put Them at a Higher Risk? The 3rd International Nursing Student Forum 2011, May 19-21, 2011. [Oral presentation]. [151], [Abstract # J7].

11. Chiaranai, C. (2010). Factors Associated with Quality of life in Patients with Heart Failure. International Society for Quality of Life Research meeting abstracts. Quality of Life Research, 19 (suppl 1), [85-86], [Abstract # 127].

12. Chiaranai, C., & Kumpimol, U. (2010) A study of Visiting participants' on Satisfaction on the Institute of Nusing's Exhibition on the Occasion of the 20th Anniversary of Suranaree University of Technology. The 17th Tri-University International Joint Seminar & Symposium 2010, November 9-13, 2010. [Oral presentation], [80].

13. Chiaranai, C., & Chularee, S. (2010). Health Care Behaviors of Nursing Students in Preventing Ventilator Associated Pneumonia, Borommarajonnani College of Nursing, Surin. Thai Journal of Nursing and Education, 3(2), 16-27.

14. Chularee, S., Roongroung, K., & Chiaranai, C. (2009). The Analysis of the Application of Sufficient Economy in Borommarajonnani College of Nursing, Surin. Thai Journal of Health Science, 3(1), 451-463.

 

 

 

 

 

 

 

 

197

15. Chiaranai, C., & Salyer, J. (2009). Self-Care and Quality of Life in Patients with Heart Failure: Do Gender Differences Exist?. Songklanagarind Medical Journal, 27(6), 451-463.

16. Chiaranai, C., Salyer, J., & Best, B. (2009). Self-Care and Quality of Life in Patients with Heart Failure. Thai Journal of Nursing Research, 13(4), 302-317.

17. Chiaranai, C., & Salyer, J. (2007). Self-Care and Quality of Life in Patients with Heart Failure. [Oral presentation]. AHA Scientific Sessions 2007.

18. Chiaranai, C., & Salyer, J. (2007). Self-Care and Quality of Life in Patients with Heart Failure. Circulation, 116:II_486.

19. Chiaranai, C., & Salyer, J. (2007). Self-Care and Quality of Life in Patients with Heart Failure: Preliminary Findings [abstract]. Annual Conference of the Southern Nursing Research Society.

20. Pickler, R.H., Chiaranai, C. & Reyna, B.A. (2006) Relationship of the First Suck Burst to Feeding Outcomes in Preterm Infants. The Journal of Neonatal Advanced Practice Nursing, 20(2), 157-162.

21. Chiaranai, C., Salyer, J., & Taliaferro, D. (2005). Self-Care and Quality of Life in Patients with Heart Failure [abstract]. Nineteenth Annual Conference of the Southern Nursing Research Society.

22. Chiaranai, C., & Taliaferro, D. (2005). A pilot study: Lessons learned [abstract]. Nineteenth Annual Conference of the Southern Nursing Research Society.

23. Chiaranai, C., & Taliaferro, D. (2004). Quality of life in patient with HIV: A pilot Study. [abstract]. The 7th Annual graduate research symposium & exhibit, Virginia Commonwealth University.

24. Chiaranai, C., & Taliaferro, D. (2004). Quality of life in patient with HIV: A pilot study. [abstract]. Eighteenth Annual Conference of the Southern Nursing Research Society.

25. Pickler, R.H., Reyna, B.A., Crosson, D., Russell, S., & Chiaranai, C. (2003). Feeding experience and feeding performance outcomes in preterm infants [abstract]. Neonatal Advanced Practice Nursing Forum. Washington, D.C.

26. Chiaranai, C., & Pickler, R.H. (2003). Analysis of sucking behavior and feeding performance in preterm infants [abstract]. The 6th Annual graduate research symposium & exhibit, Virginia Commonwealth University.

 

 

 

 

 

 

 

 

198

27. Sinasonthi, R., & Chiaranai, C. (1998). The nurse instructors’ perception of nursing educational philosophy related to teaching behavior: Praborom-marajchanok institute, Ministry of Public Health: Thailand. Thai Journal of Northeastern Nursing Association, 17(2), 13-30.

28. Rabieb, P., Trirongchitmoah (Chiaranai), C., & Sindu, S. (1997). The comparative study of self-care abilities, quality of life, and well-being of male and female atients with post cardiac valvular replacement. The Thai Nursing Council Bulletin, 12(2), 49-62.

 

 

 

 

 

 

 

 

199

ผรวมวจย ชอ นางสาวณฐฐตา เพชรประไพ ตาแหนงปจจบน อาจารย หนวยงานทอยทตดตอไดพรอมโทรศพท โทรสาร และ E-mail หนวยงานและสถานทอยทตดตอไดสะดวก

สานกวชาพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร 111 ถนนมหาวทยาลย อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา 30000 โทรศพท 0-4422-3932 โทรสาร 0-4422-3506 E-mail: nutthita@sut.ac.th

ประวตการศกษา 2550 Doctor of Philosophy (Nursing) Case Western Reserve University, Cleveland, Ohio, USA 2541 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การพยาบาลผใหญ) มหาวทยาลยขอนแกน 2536 ประกาศนยบตรพยาบาลศาสตรและผดงครรภชนสง วทยาลยพยาบาล บรมราชชนน สระบร ผลงาน 1. ณฐฐตา เพชรประไพ และคณะ. (2010). ความสข อาการเศรา การปรบตว และคณภาพชวต ของ

นกศกษาพยาบาลศาสตรชนปท 1 วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน กรงเทพ ปการศกษา 2551. Oral presentation การประชมวชาการสถาบนการศกษาขนอดม แหงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตประจา ประเทศไทย ครงท 24 เรอง Higher Education: Engaging the knowledge economy 5 กมภาพนธ 2553.

2. ณฐฐตา เพชรประไพ และคณะ. (2009). การศกษาความร เจตคต และพฤตกรรมเสยงทางเพศ ของนกเรยนมธยม. [Oral Presentation]. Faculty of Nursing University of Indonesia, 17-19 November, 2009

3.ณฐฐตา เพชรประไพ และคณะ. (2009). ความสามารถในการคดอยางเปนระบบของนกศกษาพยาบาลศาสตร วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน กรงเทพ ปการศกษา 2551. [Oral Presentation]. การประชมวชาการระดบนานาชาต ณ โรงแรมเมโทรโพล จงหวดภเกต สงหาคม 2552.

4.ณฐฐตา เพชรประไพ. (2551). ผลของการจดกจกรรมคายวชาการเพอเตรยมความพรอม กอนการเรยนใหแกนกศกษาพยาบาลหลกสตรผลตเพม เพอจงหวดชายแดนใต. [Oral Presentation]. การประชมวชาการระดบนานาชาต ณ โรงแรมเซนทารา จงหวดเชยงใหม เมษายน 2551

 

 

 

 

 

 

 

 

200

5. Petchprapai, N. & Winkelman, C. (2007). Mild Traumatic Brain Injury: Determinants and Subsequent Quality of Life. A Review of the Literature. Journal of Neuroscience Nursing 39(5): 260-273.

6. Guo, S., Higgins, P., Lipson, A., & Petchprapai, N. (2006). The Relationship of Magnesium and Phosphorus to Mechanical Ventilation and Mortality in the Chronically Critically Ill, Midwest Nursing Research Society Conference 2005, Cincinnati, Ohio.

7. Winkelman, C., Higgins, P., Petchprapai, N., Guo, S. & Lipson, A., (2006). Obesity in the Chronically Critically Ill: Characteristics and Outcomes, the Midwest Nursing Research Society, Cincinnati, Ohio.

8. Petchprapai, N., (2005). Factors effecting quality of life of valvular heart disease patients, Midwest Nursing Research Society, Cincinnati, Ohio.

9. Higgins, P., Lipton, A., & Petchprapai, N., (2005). Documenting sleep-light patterns in chronically critically ill patients, ShowCASE 2005, Case Western Reserve University, Cleveland, Ohio.

10. Petchprapai, N., Adaptation to mild traumatic brain injury among Thai adults, ShowCASE 2005, Case Western Reserve University, Cleveland, Ohio.

11. Petchprapai, N., Winkelman, C., Higgins, P., Musil, C., & Ciccia, A., (2007). Outcomes after Mild Traumatic Brain Injury among Thai Adults, ShowCASE 2007, Case Western Reserve University, Cleveland, Ohio.

12. ณฐฐตา เพชรประไพ. (2551). วจยและพฒนา รปแบบการพฒนาบทบาทดานการสอนของอาจารยพยาบาล. การประชมวชาการระดบนานาชาต ณ โรงแรมเซนทารา จงหวดเชยงใหม.

13. Petchprapai, N. (2009). Relationship between knowledge, attitude and sexual risk behaviors among high school students in Bangkok, Faculty of Nursing University of Indonesia, 17-19 November, 2009.

14. Petchprapai, N. (2011). Happiness, stress, adaptation and depressive symptoms among first your nursing student, Oral presentation at the 4th Hong Kong International Nursing Forum, University of Hong Kong.

15. ณฐฐตา เพชรประไพ. (2554). ภาวะโภชนาการของผปวยในวยสงอายในแผนกอายรกรรม โรงพยาบาลมหาราชนครราชสมา. การประชมวชาการสมาคมพยาบาลแหงประเทศไทย สาขาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 25-26 สงหาคม 2554 โรงแรมสยามรเวอรรสอรท ชยภม.

 

 

 

 

 

 

 

 

201

16. Petchprapai, N. (2011). Stretching exercise with resisting band among residences of the government nursing home, Malaysia-Australia Research Colloquium 19-21 Sep. 2011, Park Royal Resort, Batu Ferringhi, Penang, Malaysia.

17. Petchprapai, N. (2011). Depressive symptoms among the residences of the government nursing home, 1st NUS-NUH International Nursing Conference 17-19 November 2011, Orchard Hotel, Singapore

 

 

 

 

 

 

 

 

202

ผรวมวจย ชอ นางสาวนรลกษณ สวรรณโนบล ตาแหนงปจจบน อาจารย หนวยงานและสถานทอยทตดตอไดสะดวก

สานกวชาพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร 111 ถนนมหาวทยาลย อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา 30000 โทรศพท 0-4422-3990 โทรสาร 0-4422-3506 E-mail: nareeluk@sut.ac.th

ประวตการศกษา 2552 ปรชญาดษฎบณฑต (พยาบาลศาสตร) กาลงศกษาตอ มหาวทยาลยบรพา 2542 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การพยาบาลมารดาและทารกแรกเกด) มหาวทยาลยมหดล 2536 ประกาศนยบตรพยาบาลเวชปฎบตทารกแรกเกด มหาวทยาลยมหดล 2534 สาธารณสขศาสตรบณฑต (บรหารโรงพยาบาล) มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช 2532 ประกาศนยบตรพยาบาลศาสตรและผดงครรภชนสง

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนนสรรพสทธประสงค อบลราชธาน ผลงาน 1. ผลการพยาบาลระบบสนบสนนและใหความรตอความวตกกงวล ความสามารถของมารดาในการ

ดแลทารกและการเจรญเตบโตของทารกคลอดกอนกาหนด 2. ผรวมวจย เรอง การสารวจพฤตกรรมสขภาพประชาชนอาเภอดานขนทดประจาป 2550-2551 3. ผรวมวจย เรอง ผลการทบทวนเวชระเบยนเพอความปลอดภยของผปวยโดยใชตวสงสญญาณ

กระตน (Trigger Tool) ป 2550-2552 รวมกบสถาบนรบรองคณภาพสถานพยาบาล 4. ผลการพยาบาลระบบสนบสนนและใหความรตอความวตกกงวล ความสามารถของมารดาในการ

ดแลทารกและการเจรญเตบโตของทารกคลอดกอนกาหนด 5. ผรวมวจย เรอง การสารวจพฤตกรรมสขภาพประชาชนอาเภอดานขนทดประจาป 2550-2551 6. ผรวมวจย เรอง ผลการทบทวนเวชระเบยนเพอความปลอดภยของผปวยโดยใชตวสงสญญาณ

กระตน(Trigger Tool) ป 2550-2552 รวมกบสถาบนรบรองคณภาพสถานพยาบาล

 

 

 

 

 

 

 

 

203

7. โครงการ Health life style ดานการอนรกษพลงงานของนกศกษาวทยาศาสตรสขภาพชนปท 1 มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร ป 2553 ไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสถาบนการศกษาสาธารณสขใหเปนองคกรสรางเสรมสขภาพ (สอส.) (หวหนาโครงการ)

8. โครงการเสรมพลงอานาจ (Empowerment) เครอขายหนวยบรการสขภาพเขต 14 ป 2553 ไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตเขต 9 นครราชสมา (สปสช.) (หวหนาโครงการ)

9. โครงการการพฒนาทมสหสาขาวชาชพแบบบรณาการงานคณภาพดวยกระบวนการ SHA และD/C Plan ป 2554 ไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตเขต 9 นครราชสมา (สปสช.) (หวหนาโครงการ)

 

 

 

 

 

 

 

 

204

ผรวมวจย ชอ นางศรญญา จฬาร ตาแหนงปจจบน อาจารย หนวยงานและสถานทอยทตดตอไดสะดวก

สานกวชาพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร 111 ถนนมหาวทยาลย อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา 30000 โทรศพท 0-4422-3543 โทรสาร 0-4422-3506 e-mail: saranya.c@sut.ac.th

ประวตการศกษา 2552 ปรชญาดษฎบณฑต สาขาหลกสตรและการเรยนการสอน (กาลงศกษาตอ) มหาวทยาลยขอนแกน 2543 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขา การพยาบาลผใหญ มหาวทยาลยขอนแกน 2539 ประกาศนยบตรพยาบาลศาสตรและผดงครรภชนสง วทยาลยพยาบาล บรมราชชนน สรนทร ผลงาน 1. Chularee, S. (2012). Effects of Teaching following Successful Intelligence

Concept on Thinking and Nursing care plan Ability of Nursing Students. [Oral presentation]. The 3rd International conference in Education & Technology (EeL) 2012, Bali, Indonesia.

2. Chularee, S., Roongroung, K., & Chiaranai, C. (2009). The Analysis of the Application of Sufficient Economy in Borommarajonnani College of Nursing, Surin. Thai Journal of Health Science, 3(1), 451-463.

3. Chularee, S., Roongroung, K., & Chiaranai, C. The Analysis of the Application of Sufficient Economy in Borommarajonnani College of Nursing, Surin. [Oral presentation]. The International conference: Health and the Changing World, 2008.

4. ศรญญา จฬาร. (2551). การพฒนาการจดการเรยนการสอนสอดแทรกปรชญาเศรษฐกจ พอเพยง เรอง การพยาบาลผปวยทมปญหากระดกและขอ. [Poster Presentation].การประชมวชาการระดบชาต การปฏบตสนวตกรรมและการวจย

5. ศรญญา จฬาร. (2551). ความสามารถในการรวบรวมขอมลเพอวางแผนการพยาบาลของนกศกษา พยาบาล. [Oral Presentation]. การประชมวชาการระดบชาตและนานาชาต เครอขายวทยาลยสงกดสถาบนพระบรมราชชนก ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กระทรวงสาธารณสข

 

 

 

 

 

 

 

 

205

6. ศรญญา จฬาร. (2550). การพยาบาลบทเรยนคอมพวเตอรชวยสอนเรองการพยาบาลผปวย ทใชเครองชวยหายใจชนดเบรด. [Oral Presentation]. นทรรศการดานนวตกรรม ในการประชมวชาการระดบชาต Routine to Research

7. ศรญญา จฬาร. (2548). ประสบการณการมอาการ ผลจากอาการและการจดการอาการของผปวย วณโรคปอด. [Poster presentation]. ในการประชมวชาการเขต 13.